13

13. CLD

SADDDN- KAGAR:

Trkistanda yetien evliynn byklerinden, Kagarl olup, Nizm- Hmun talebesi ve Molla Cmnin hocasdr. 860 (m. 1456) senesinde vefat etti.

Sadddnin babas, ticret yapmak iin kervanlarla uzak memleketlere giderdi. Babas, kk yadaki Sadddni, eitli lkeleri grp, bilgi edinmesi iin yannda gtrrd. Olunun iyi yetimesi iin hibir fedkrlktan ekinmezdi. Sadddn, babasnn verdii din terbiyesi ile bytlyor, etrfna rnek bir kimse olacak ekilde yetitiriliyordu. Bir defasnda, oniki yanda bulunan Sadddn, babas ile ticret iin sefere kmt. Bir kervansarayda konakladlar. Sadddn, kervansarayn kapsnda otururken, oraya bir grup tccr gelip, konumaa baladlar. Aralarndaki hesab grebilmeleri iin, birbirlerine barp armalar, uzun zaman devam etti. Derken ekimee baladlar. Tccrlarn bu hlini seyreden Sadddn, birden alamaya balad. Tccrlar, ocuun hibir sebep yokken alamasna hayret edip sebebini sordular. Onlarn bu sorusuna Sadddn; Sizin yznzden alyorum. Sabahtanberi buradaym, dny hrs yznden kavga edip duruyorsunuz. Bir n iin olsun, Allah telnn ismini anp Ondan bahsetmediniz. Onun emir ve yasaklarndan hi konumadnz. Size acdm iin alyor, Cehenneme dmemeniz iin de dua ediyorum dedi. Tccrlar, ocuun bu hline hayran oldular ve hepsi yaptklarna tvbe edip, hellleerek ilerini bitirdiler.

Bu hdiseyi iiten Sadddnin babas, olunun ileride byk bir insan olacan anlayp, her fedkrla katlanarak okutmaa balad. Sadddn, stn zeks ile ksa zamanda; tefsr, hads, fkh gibi nakl ilimleri ve zamann fen bilgilerini rendi. Bu ilimlerde derin lim oldu ve kitaplar yazd. Bu arada nefsini terbiye etmek iin urayor, bir mride talebe olmak ihtiycn hissediyordu. Nihyet Nizm- Hm hazretlerinin ismini iitip, huzruna gitti. Kendisini talebelie kabul etmesi iin yalvard. Talebelie kabul olununca, ok sevinerek kr secdesine kapanan Sadddn-i Kagr, hocasnn her emrini hemen yapar, hizmetiyle ereflenmeye can atard. Burada da gayreti ile ksa zamanda Nizm- Hmun en nde gelen talebesi oldu. Hocasnn sohbetleriyle olgunlap yetiti ve halfesi, vekli olmakla ereflendi.

Sadddn-i Kagr anlatt: Hocam Nizm hazretlerinin sohbetiyle yllarca ereflendikten sonra birgn, hacca gitme arzusu bende ok fazlalat. Hocama durumu anlattm ve izin istedim. Bana buyurdu ki: Bu sene hacca giden kfilelerin iine srarla baktm hlde seni gremiyorum. Bu sz zerine Peki dedim. Fakat zldm anlaynca da; zlme! nsallah, birgn elbette gitmek nasb olacak. Sen, yine de grdn rylar eyh Zeynddne gidip anlat, o sana gereken cevb verir diye de emrettiler. Ben yine, Bastne efendim diyerek Zeynddn Efendiye gittim. Zeynddn Hf, Horasanda mehr olan bir hoca idi, pekok talebeleri vard. Zeynddn hazretlerine durumumu ve grdm rylar anlatarak, hacca gitmek arzumu bildirdim. (Zeynddn Efendi), Sadddn! Buraya kadar yorulup gelmisin. Artk burada bizim yanmzda kal ve bizim talebemiz ol dedi. Ben de, Efendim! Benim hocam var ve hayattadr. Bir kimsenin stad var iken baka birine balanmas uygun mudur? dedim. Bu sulime de; stihre ediniz diye cevap verdi. Ben; Kendime gvenim olmad iin, yapacam istihreye de itimd edemem dedim. Zeynddn Efendi srar ile; Sen istihre et, biz de eder neticeye varrz dedi. O gece istihre namaz kldm ve cenb- Hakka dua ederek uyudum. Rymda, Silsile-i liyye isimli lim ve evliynn pekou Hirata ziyrete gelmiler. Zeynddn Efendi de orada idi. O vellerin, Zeynddn Efendiye kar hlleri souk idi. Kendi aralarnda konuuyorlar, ona hi iltift etmiyorlard. Gece uyandmda anladm ki bir kimsenin stad var iken bakasna balanmas uygun deildir. Sabah olunca, Zeynddn Efendiye gittim. Daha ben konumaya balamadan; Yol birdir. Btn yollar ayn noktaya kar. Sen yine eski yoluna devam et. Eer bir mkilin olursa, bizden yardm isteyebilirsin. Sana yardma hazrz dedi. Meer o da gece rysnda, gayet byk ve heybetli bir aacn daln kesmeye alm, fakat bir trl baaramam. Bu rysna dayanarak, sabahleyin ben daha konumaya balamadan byle sylemi. Bylece hem o sene hacca gidemedim, hem de hocamn kymetini ve bykln, her sznn hikmetli olduunu yaknen anladm. Derhl hocamn huzruna dnerek, hizmetine drt elle skca sarldm. Uzun bir zaman geti. Hocam birgn bana; Sadddn! Senin hacca gitmenin zaman geldi. Orada bize de dua et. Reslullah efendimize (sallallah aleyhi ve sellem) bizim iin de efaat dileinde bulunup hrmetimizi arz et. Yolculuk esnasnda, bir bakasna Allah telnn kahr senin vstanla tecelli ederse, sakn bu gc kullanaym deme! buyurdu. Ben de; Bastne efendim! diyerek, hazrlm yaparak yola koyuldum. Hac vazfelerimi yaptm. Geri dn yolculuumda, hocamn haber verdii hl, bende zuhur etmeye balad. Yanma yaklaan birini grsem, gzlerimden kan bir ua ile o kimse nnda kendinden geer, baylrd. Eer yanma gelse helak olabilirdi. Bu hl bende meydana knca, insanlardan kamaya baladm. Yanma gelmeye alanlara uzaktan iret ederek, yanma gelmemelerini tenbh ederdim. Bu hl benden gidinceye kadar, bir yere gizlenip, hi darya kmadm. Bylece hocamn kermetleriyle, insanlara zararl olacak bir hlimden kurtulmu oldum.

Sadddn-i Kagr anlatt: Murkabeyi kendi i lemime dnp kontrol etmeyi kediden rendim. Birgn bir kedinin, deliin banda kln dah kprdatmadan beklediini grdm. Geriden takib etmeye baladm. Kedi deliin aznda, farenin kmasn saatlerce hareketsiz bekledi. Bu srada kendi kendime; Ey kendisine dahi bir faydas olmayan Sadddn! Bir kedi, maksadna kavumak iin bu kadar dikkatli olursa, sen kalbini temizleyip, Rabbinin emirlerini yapmak ve yasaklarndan kamakta niin dikkatli olmazsn. Yazklar olsun sana ey nefsim! demekten kendimi alamadm. O gnden sonra, bir n dahi Rabbimi hatrmdan karmadm.

Sadddn-i Kagrnin ileri gelen talebelerinden Mevln Aleddn anlatt: Hasta idim. Hocam ziyretime gelmi idi. Yatamn kenarna oturup, sesli olarak benim zerime Kurn- kerm okudu. Sonra sessizce ban nne eerek murkabe etmeye balad. O srada odamn tahtadan yaplm tavanndaki bir delikten bir miktar toprak, hocamn bana sald. Topran bir fare tarafndan atld belli idi. Hocam, bu hle nce birey demedi. Bu hl defa tekrar edince, Sadddn-i Kagr ban yukar kaldrarak; Ey edebsiz fare! deyip dar ktlar. Bu durum beni olduka zd. Bu fare, Allah telnn evliys olan bu mbrek zt incitti. Dur bakaym bunun sonu neye varacak? Bu fareye gazb- ilh gelecek ama nasl? diye dnmeye baladm. Biraz sonra o deliin kenarnda bir kedi peyd oldu, beklemeye balad. Yine aaya toprak dkmeye gelen fareyi bir nda yakalayp ldrd. Yine beklemeye devam etti. Biraz sonra bir fare daha geldi. Onu da ldrd. Bu ekilde o gn akama kadar tam onsekiz fareyi o delikte ldrd.

Sadddn-i Kagryi ok sevenlerden Pr Ali anlatt: Kaftanclk yapardm. Dkknmda birgn alrken, vergi memru geldi. Bir sr hesap yapp, sonunda benden yle bir mebl istedi ki, onu demee gcm yetmezdi. Bu verginin fazla olduunu, benim sanatma gre ok istendiini anlatmak istedimse de kabul ettiremedim. Memr, bana hakaret etmeye balad. Bu srada hocam Sadddn hazretleri dkkna geldi. Memru dinlemee balad. Memrun gittike hiddeti artyordu. Hocam geldii iin, edebimden hi cevap veremiyordum. Bir ara hocam memrun yanna yaklap; Memr bey! Ltfen dilinizi tutunuz. Kt sz sylemeyiniz! buyurarak, elini memrun omuzuna koydu. O nda, sanki tonlarca bir arlk adamn zerine konmu gibi memur yere yklp, bayld. Bir mddet sonra hocam merhamet ederek, ceml nazaryla memra bakti. O tevecchten sonra, memr kprdamaya, kendine gelmeye balad. Ayldnda, byk bir saygyla hocamdan zr dilemee balad. Hocam da onu affetti. Bu memr, daha sonra hocamn yakn talebelerinden oldu.

Yine Pr Ali anlatt: Hanmm aylk hmile idi. Hanmm, haberim yok iken ocuu drmek iin baz relere bavurmu. Fakat bavurduu reler tam tersine netice verince, hanmm sanclar iinde kvranmaya balam. Eve vardmda, vaziyeti hi i ac deildi. Bana, yakn akraba ve komular gelmi alyorlar, maneviytn daha ok bozuyorlard. Benim de yapacam bir tedbir yok idi. Hemen mbrek hocamn huzruna gittim. Yannda bir takm yksek rtbeli kimseler vard. Hibir ey sylemeden, bir kenarda beklemeye baladm. Bir mddet sonra o kimseler yanndan ayrlp gitti. Yalnz kaldmzda, ben daha birey konumadan hocam; Hanmnza gidip deyiniz ki; Bu ii daha nce yine yapmak istemitin. O zaman seni affetmitik. imdi de affediyoruz. Eer bir daha yapmak istersen, senin iin kurtulu yoktur. Hocamn kurtulu mjdesini duyunca ferahladm. Msade alarak eve kotum. Evde durum bir nda iyiye dnm, hanmm iyilemiti. Hanma durumu anlattm. Dedi ki: Hocamz doru buyurmu. Daha nce yine byle bir i yapm ve lmden kurtulmutum. Demek ki hocamzn himmeti bereketiyle kurtulmuum. imdi de bir nda iyiletiimi hissettim. Hocamzn bykl karsnda yaptm bu iten dolay utanyorum. Artk byle bir i yapmaktan cenb- Hakka snrm dedi.

Sadddn-i Kagrnin talebelerinden Aleddn anlatt: Birgn memleketimde bulunan anne ve babamdan mektp geldi. Beni evlendirmek iin bir kz bulduklarn, acele gelmem cbettiini yazyorlard. Fakat byle bir daveti annem-babam yapt iin zldm. Bir ara hocam beni zgn grnce sebebini sordu. Durumu anlatnca; Madem ki annen ve baban aryor, hemen gidiniz buyurdu. Hocama veda ederek memleketime gittim. Syledikleri kzla evlendim. Annem ve babam beni senelerce brakmadlar. Hocamdan ayr kalmann znts ok fazla idi. Buna ramen hergn hocam hatrlar, gzlerimi yumup onu dnrdm. Bu ynden hi gaflete dmyordum. Memlekette, ne hikmet ise hkmet memuru bizi sk sk rahatsz ediyor, daha dorusu zulmediyordu. Zulmde ar gittii birgn; mdd y mbrek hocam! Allah telnn izniyle himmetinizi istirhm ediyorum! diye hocamdan yardm istedim. O gece rymda hocam grdm. Elinde bir yay ile ok vard. Bir ara kardan o zlim memrun geldiini grdk. Hocam hemen elindeki oku yaya yerletirip memura frlatt. Ok, o zlimin gsne sapland. Uyandmda artk bu zlimden kurtulacam anladm. O gnden sonra memr bize gelmez oldu. Aratrdmda, n olarak fel geirdiini ve artk yerinden kmldayamaz hle geldiini rendim. Her zaman olduu gibi, imdi de hocamn yzlerce kilometre uzaktaki bir himmeti ile kurtuldum.

Aleddn, memleketinde, bana gelen baka bir hdiseyi de yle anlatt: Birgn yksek bir aacn zerine meyve toplamak iin kmtm. Bir ara ayam kayd, dengemi kaybettim ve dmee baladm. O nda hocam hatrma geldi ve; Y hocam, himmet! dedim. Daha yere dmeden bir elin beni skca kavradn ve yavaa yere braktn grdm. Ayaa kalktmda beni kurtaran eli grmek iin etrfma ok bakndm hlde gremedim. Yine hocamn imddma yetitiini anladm. Sonra anne ve babama giderek, hocama gitmek zere izin vermeleri iin ok yalvardm. Hlime acdlar. Msade ettiler. Hemen eve gittim. Zevcem ve ocuklarmla helllap yola koyuldum. Hocama bir n nce kavumak iin yollardan uar gibi gittim. Huzruna geldiimde, bamdan geenleri daha anlatmadan: Zlimlere yaptmz mumele ile mazlmlara yaptmz mumele elbette farkldr diyerek kermetlerini izhr ettiler.

Yine talebesi Aleddn anlatt: Sadddn hazretlerine yeni talebe olmu idim. Arab, mantk, kelm, fkh gibi derslere ara verip, tasavvuf zerinde almam emrettiler. Bastne deyip kendimi tasavvufa verdim. Fakat o sralarda hads ilmi zerinde bir hocadan ders alyordum. Kendi kendime; Hads ilmini okumak herhalde hocamn bu emri dndadr, bunu renebilirim diye iimden geti. Kitab bitirmeye karar verdim. Bu kararmdan sonra, kitab okutan hocann yanna gitmek zere evimden ktm. Kapdan kar kmaz, sanki ayaklarma kaln zincirlerle byk bir arlk balamlar gibi adm atamadm. Ayaklarm kaldrmak iin sarfettiim gayretlerden ter iinde kaldm. Ayaklarm srkleye srkleye yrmeye baladm. Yolda bir kpr vard. Oraya yaklarken iddetli bir frtna kt, bamdan takyemi alp gtrd. Gzme kum tanecikleri kat. Dehet iinde kaldm. Gitmekten vazgetim. Geriye dner dnmez frtna kesildi, ayaklarmdaki arlk kayboldu ve bamdan uup giden takyem nme geldi. Hayret ettim. Anladm ki, bu i hocamn emrine muhaliftir. Derhl hocamn huzruna kotum. Onu cmide murkabe ederken buldum. Beni grnce glmseyerek; Sz dinleyen kurtulur buyurdular.

Yine ok sevilen talebesi Aleddn anlatt: Hocam Sadddn hazretlerine teslim olmu, onun hizmetiyle erefleniyor, dertlere derman olan sohbetlerini can kula ile dinliyordum. Birgn, tasavvufta kabz hli denilen mthi bir skntya dtm, bunalmaya baladm. Kalbim kararmaya balad. Gnlme, sylenmeyecek derecede kt eyler geliyordu. Beni gkyznden atp para para etseler de, bunlar hatrma gelmese diyordum. aresiz kaldm. Durumumu hocama anlatmak iin huzruna vardm. Daha birey konumadan, bir eliyle gsmden dier elinin ehdet parmayla da ensemden bastrd. O anda, hocamn kermeti olarak yle mthi birey oldu ki, gnlmdeki bu dnceler silindii gibi, kalb gzm alp, melekler lemini grmeye baladm. Elhamdlillah bendeki o sknt kayboldu. Hocamn himmetiyle bu derdimden kurtuldum.

Tasavvufun yksek hakkatleri ile ilgili, iitip de anlyamad baz meselelerde mkili olan bir kimse, mkilini halletmek iin bir rehber aryordu. Diyar diyar dolat hlde, bir yol gsterici bulamad. Birgn yolu Sadddn-i Kagr hazretlerinin bulunduu ehre geldi ve bir cmideki hocaya durumunu anlatp; Bu derdime are olacak bir rehber aryorum. Bu ehirde derdimin derman olacak Allah telnn evliysndan bir kimse var mdr? diye sordu. O da Sadddn-i Kagryi tavsiye edip, huzruna gtrd. O kimse, Sadddn-i Kagrye daha birey anlatmadan, onun tevecchleri, baklar ile gnlnde bireyler olmaya baladn hissetti. itip de anlayamad eyleri, imdi gryordu. Yakni artt. Sadddn-i Kagrnin byklne hayran oldu ve edeble elini pmek iin eildiinde; Talebeniz olmakla ereflenmek istiyorum diyebildi. Sadddn-i Kagr; Kabl ettim buyurarak, elini ptrd. O kimse bylece, Sadddn-i Kagrnin bir tevecch ile derdine derman buldu ve hakik saadete kavutu.

Sadddn-i Kagr hazretleri buyurdu ki: Ey talebelerim! Biliniz ki, Allah tel bu kadar azamet ve bykl ile bizlere gayet yakndr. Bu sz anlayamazsanz da, bylece itikd edip inanmalsnz. Size lzm olan odur ki, tenhda ve akta edebi gzetiniz. Evinizde tek banza olduunuz zaman dahi, ayanz uzatmaynz. Her n Allah telnn sizi grdn biliniz ve ona gre hareketlerinizi dzenleyiniz. Kendinizi, zhir ve btn edebi ile ssleyiniz. Grnteki zhir edeb; Allah telnn emirlerini yapmak, yasaklarndan kanmak, dima abdestli bulunmak, istifar eylemek, az sylemek, her iin inceliini titizlikle yapmak, slm limlerinin eserlerini okumak gibi husslardr. Btn edebi ise; yabanclarla dp kalkmamak, dnyya balanmamak, Allah tely unutturacak her trl iten uzaklamaktr.

Bir insanda bir kalb vardr. Oraya sdece Allah telnn sevgisi doldurulmaldr. nsan, her nefeste bir hazineyi kaybeder. Ancak cenb- Hakk hatrlad zamanlar bu hazne kaybolmu olmaz. Bu uur insanda hkim olunca, Allah teldan utanma duygusu da beraber gelir ve gafletten uyanr. Gnl, cenb- Hakka yneldii zaman, iinde bir pencere alr ve o pencereden, ilhi feyz nru girer. Bu nr, doudan batya kadar her zerreye hayat verir. Yalnz penceresiz olan evler nasbini alamaz.

nsan Allah teldan uzaklatran perdelerin en zararls, dny dncelerinin kalbe yerlemesidir. Bu dnceler, kt arkadalardan ve lzumsuz eylerle uramaktan hsl olur. ok uraarak bunlar kalbden karmaldr. Allah telya kavumak isteyenlerin, bunlardan saknmas, hayli arttran hereyden ictinb etmesi lzmdr. Allah telnn deti yledir ki; almayan, skntya katlanmyan, zevklerini, ehvetlerini brakmyanlara bu nimeti ihsn etmez.

Sadddn-i Kagr hazretleri, Hiratta, Mevln Abdurrahmn Cm (Molla Cm) isimli talebesini yetitirerek, o zamnn mehr limler ve veller grubuna dhil eyledi Vefatndan sonra yerine hafife, vekl olarak brakt.

Sadddn-i Kagr, 860 (m. 1456) senesi Cemzil-hr aynda, aramba gn le vaktinde, Hirat ehrinde vefat etti.

1) Kms-ul-alm; cild-4, sh. 2570

2) Reeht; sh. 179

3) Nefeht-l-ns; sh. 442

4) Cmiu kermt-il-evliy; cild-2, sh. 23

5) Tam lmihl Sedet-i Ebediyye; sh. 648, 1060

SAD UKBAN (Sad bin Muhammed):

Mfessr, kad ve Mlik mezhebi fkh limlerinden. smi, Sad bin Muhammed bin Muhammed bin Muhammeddir. Endlsdeki Ukbn kasabasna nisbetle Ukbn nisbetiyle anlmaktadr. Knyesi Eb Osmandr. Aslen Endlstendir (spanyadandr.) 720 (m. 1320) senesinde Tilmsnda dodu, 811 (m. 1408) senesinde orada vefat etti.

Memleketindeki byk limlerden ilim rendi. El-bl ve baka limlerden usl ilimlerini, Hfz Sattden de feriz ilmini tahsil etti. Eb nan Merni ve zzeddn bin Cemadan Sahh-i Buhr ile Mdevvene kitaplarn rivyet etti. Onun zamannda Tilmsnda pekok lim vard. Bu sretle pekok limden istifde etme imknn buldu. Mlik mezhebinde byk lim oldu. Ondan da; olu Ksm Ukbn, mm Ebl-Fadl ibni mm, mm- Fadl Ebl-Abbs, bn-i Zg ve Muhammed bin kb Czam, brhim Masmd, Eb Yahy erf, mm- Hucce bn-i Merzk el-Hafd gibi limler ilim rendiler.

Sultan Eb nan zamannda, Becyede kadlk vazfesinde bulundu. Bunun yannda Tilmsn, Merrk, Hneyn, Vehran kadlnda da bulundu. Kdlk yapt senelerin, toplam krk sene civrndadr. Birok din ilimde byk lim ve fakh idi. Fazilet sahibi olup, Tilmsndaki dil ve byk kadlarn sonuncularndan idi. Ona; Akl ve ilim sahiplerinin resi denirdi. Dn ilimlerin yannda, zamnnn fen bilgilerini de ok iyi bilirdi. Matematik ve geometri sahasnda mtehasss idi. Adletli olmaya ok dikkat ederdi. Bu bakmdan kadlk yapt ehirlerde herkes tarafndan beenilirdi. Tilmsnda byk cmide hatblik vazfesi de yapt.

Kuzey Afrikadaki Mlik mezhebi limlerinin byklerinden olan Sad Ukbn, birok kymetli eser yazd. Bunlardan birka unlardr: 1- erh-ul-Havfyye: ok gzel bir eser olup, Havfiyye kitabna bunun kadar gzel bir erh yazlmamtr. 2- erhu Cmel-il-hnc, 3- Telhs bn-il-Benn, 4- Akdet-l-Burhniyye, 5- Tefsru sret-il-Feth vel-Enam, 6- erh-ul-Brde.

1) El-Alm; cild-3, sh. 101

2) Tarf-l-halef; cild-2, sh. 161

3) El-Bustn; sh. 106

SELEB (Abdurrahmn bin Muhammed):

Mlik mezhebi fkh limi ve evliynn byklerinden. smi, Abdurrahmn bin Muhammed bin Mahlf es-Seleb el-Cezyirdir. Knyesi Eb Zeyd olup, Seleb nisbeti ile mehr oldu. Aslen Cezayirlidir. 785 (m. 1383) senesinde dodu. 875 (m. 1470) senesinde vefat etti. Doum ve vefat yeri hakknda kaynak eserlerde bilgi yoktur.

Seleb, ilimde huccet, senet olan bir lim idi. lminin stnlnde ve hllerinin iyiliinde herkes ittifk hlinde idi. lim ve amelde yksek derecede bulunan Veliyyddn Irk, Hafd bin Merzk gibi birok lim onu medhettiler, vdler.

Kendisi yle anlatr: lim tahsili iin Cezayir beldesinden ayrlp, 802 (m. 1399) senesinde Bicyeye geldim. (Bicye, Fas ile Cezayir arasnda bulunan, deniz kenarnda bir ehirdir.) Orada bulunan; ilim, amel ve vera sahibi olan, kendilerine uyulan yksek limlerden birou ile karlatm. Byk fkh limi, zhd ve ver sahibi olan Abdurrahmn Vaglisnin yksek talebeleri ile eyh Ebl-Abbs Ahmed bin drsin talebeleri ile karlap, onlardan ok istifde ettim. Emrler, sultanlar Ebl-Abbs, Ahmed bin drsi tanmyorlar, o da onlarn yanna yaklamyordu. limde kendisine tbi olanlar, tasavvuf yolunda da ona balanmlard. Mesel, Hfz Ebl-Hasen Ali bin Osman el-Menkelt, Fakh Eb Reb Sleymn bin Hasen, Ebl-Hasen Ali bin Muhammed el-Yelleti, Ali bin Ms, Ebl-Abbs en-Nekves gibi limler bunlardandr. Ben de bunlarn ilim meclisinde hazr bulundum. 809 veya 810 (m. 1407) senesinde Tunusa geldim. Orada; zamann bir tanesi Eb Mehd s el-Gabrin, nakl ve akl ilimleri kedinde toplayan Eb Abdullah el-Eb, Ebl-Ksm el-Brzl, Eb Ysuf Yakb ez-Zagb ve daha bakalarndan ilim tahsil ettim. Sonra douya doru gittim. Msrda, Billden Buhryi dinledim. Orada eyh-i Mlik Eb Abdullah- Bistnin meclisinde hazr bulundum. eyh-l-Muhddisin Velyyddn-i Irknin derslerini ok takib ettim. Ondan birok ilimleri tahsil ettim. Bunlarn en nemlisi hads ilmi idi. Benim iin ok eyler anlatt ve bana iczet verdi. Sonra Tunusa dndm. Tnusda, hads ilminde anlattklarmn hepsini dinlediler ve ders okuduum limlerden naklettiim eyleri, tevzu, insaf ve hakk itirf ederek kabul ettiler. Magrib limlerinden birisi, dou taraflarndaki ilim tahsilinden, dndm zaman, benim hakkmda; Sen, hads ilminde zamanmzn bir tnesisin diyordu. stadm Eb Abdullah el-Ebnin yannda hazr bulundum. O da bana iczet verdi. Sonra hocam bn-i Merzk da, 819 (m. 1416) senesinde Tunusa geldi ve bir sene kadar orada kald. Ondan ok ilim rendim.

Kendisinden birok kimseler ilim ald. Bunlardan bazlar unlardr: Muhammed bin Muhammed bin Merzk el-Kefif, mm- Sns, annesinin kardei (days) Ali Tlti, Muhammed bin Abdlkerm el-Mugl.

eitli ilimlerde sz sahibi olan Selebnin, yazm olduu eserlerden balcalar unlardr: 1- Cevhir-l-hsn f tefsr-il-Kurn: ok gzel bir tefsr olup, bn-i Atyye tefsrine yapt birok fide ve ilvelerle birlikte muhtasar hle getirmitir. 2- Ravdat-l-envr ve nzhet-l-ahyr, 3- El-Envr f mucizt-in-Nebiyy-il-muhtr, 4- El-Envr-l-mud el-Cmiu beyn--erati vel-hakkat (El-Envr-l-mudiyye fi-erati vel-hakkat), 5- Riyd-us-slihn, 6- Tukt-d-drer, 7- Ed-Drr-l-fik-l-mtemil al env-l-hayrat vel-ezkr veddeavt, 8- El-ulm-l-fhire f ahvl-il-hre (El-Ulm-l-fhire fin-nazari bi umur-il-hre), 9- erhu muhtasr- bn-il-Hcib, 10- El-rd f meslih-il-bd, 11- Tuhfet-l-ihvn f irb-i baz y-il-Kuran, 12- Cmiul-mhimmt: Fkh ilmine dirdir. 13- Ez-Zeheb-l-ibrz f garib-il-Kurn-il-azz, 14- Kutb-l-rifn: Tasavvuf hakkndadr.

1) Mucem-l-mellifn; cild-5, sh. 192

2) Ed-Dav-l-lmi; cild-4, sh. 152

3) Neyl-l-ibtihc; sh. 173, 175

4) Esm-l-mellifn; cild-1, sh. 532, 533

5) Kef-z-znn; sh. 1163

6) Tarif-l-halef; sh. 68

SEMHD (Abdullah bin Ahmed):

smi, Abdullah bin Ahmed bin Ebil-Hasen Ali bin s bin Muhammed bin s Muhammed bin s olup, nisbeti Semhddir. afi mezhebi fkh limlerindendir. 804 (m. 1401) ylnda Semhd ehrinde dodu. 866 (m. 1461) yl Safer aynn 16snda, akam namazn kldktan ve Vka sresini okuduktan sonra, evinin yklmasyla altnda kalp vefat etti.

Doduu yer olan Semhdda byd. Kurn- kermi, Minhc kitabn, bn-i Mlikin Elfiye kitabn ezberledi ve bir grup limin huzrunda okudu. 20 yana gelmeden Msra gitti. Msrda Meydmden ve babas Zekiyyddnden fkh ilmi tahsil etti. Eb Hreyre bin Nakka ve Beheddn bin Kattnn ilim meclislerinde bulundu. Bu iki limin derslerinden de nasbi olan bilgileri toplad. 836 (m. 1432) ylnda Khireye geldi. Burada Kaytnin derslerine devam etti. bn-i Nakbn En-Nket adl kitabnn tammn, onun huzrunda okudu. Kayt, ders okutmak ve fetv vermek iin ona iczet verdi. Arab dil bilgilerini el-Mahallden okudu. Bu derslerinde bn-i Aklin kitabn mtla ettiler. Daha sonra ise, fkh ve fkh usln, bunun yannda baka ilimleri okuyup rendi. Meyyidiyyeye gider gelirdi. Yine el-Vn ve baka limlerden de ilim ald. Baz seneler Mekkeye gidip orada mcavir kald zaman, Hicaz limleriyle grp, onlardan da istifde etti. Ebl-Csm Nevri ile buluup, ondan ilim ald. Mekkede hac ibdetini yerine getirirken, ihb bin Risln ile karlap, onun ilminden de istifde etti. ihbdan, hac ibdetine it baz meselelerde fetv vermesini, aydnlatmasn istedi. Kendisi lim olduu hlde, fetv vermeyip, ihb bin Rislndan fetv istedi. Celleddn Blkn ve ondan sonra yerine geen zta vekleten, memleketinde kadlk vazfesinde bulundu. Babasyla birlikte baka yerlerde bulunduklarnda, eyh Meydmnin srarlarna ramen oralarda vazfe almad. Memleketi hricinde verilen bu vazfeye itibr etmedi. Vazife almayacan kadya bildirdi. Devrin limlerinden Kayt ve Mnv de ayn ekilde kadlk vazfesini kabul etmediler. Hlbuki kadlk yapmak isteyen daha baka birok kimse vard. Kendi hakknda bir sul sorulsa, buna bile doru bir cevap verecek durumu olmadn syleyerek zr beyn eylerdi.

Baka beldelerin insanlarnn sullerine ise, hi cevap veremiyeceini bildirirdi. Buna ramen kadla tayin edilmesi zerine, sdece kendi memleketinde kadlk vazfesi yapt. Ders vererek talebe yetitirdi. Memleketinde kadlk artlarn iyice bilmediini syleyerek, 858 (m. 1454) senesinde vazfeden ekildi. Kd iken verdii hkmlerin ounun, insanlar anlatrarak, aralarn bulmak olduunu sylerdi. Allah rzs iin uzak yerlere giderek, insanlarn aralarn sulh ederdi. Yine eitli yerlerden gelenleri misfir eder, onlarn ihtiylarn karlard. Vazifesinden ayrlncaya kadar bu hl zere devam etti. Ders okutmak sretiyle talebe yetitirerek, evinde ibdet ederek vakitlerini geirirdi. deti olduu zere, dar pek kmazd. Sdece cmide cematle namaz klmak iin kard. Htt memleketinin ars ulak olmasna ramen, orann durumunu bile bilmezdi.

Melik Eref, askerleriyle Amde (Diyarbakra) doru giderken, o, Slih Cmiinde idi. Cematin hepsi, Sultn ve askerleri grmek iin kalkp dar ktlar. O ise yerinden; hi hareket etmedi. Byle yapmak deti olup, ibdet hricinde baka eylerle megul olarak zamann boa geirmezdi. ok vera ve takv sahibi idi.

1) Ed-Dav-l-lmi; cild-5, sh. 5

SEMNN (Eref Seyyid Emr Cihngir):

Hindistanda yetien evliynn byklerinden. smi, Eref Seyyid Emr Cihngir bin Sultan brhim es-Semnndir. Doum trihi bilinemeyen Semnn, 808 (m. 1405) senesinde vefat etti. Kabri Cunprun Kence kyndedir.

Aslen Semnn beldesinden olan Semnn, Emr Seyyid Ali Hemedn ile beraber seyahat ederlerdi. Sonunda yolu Hindistana dt ve eyh Al-l-Hakn talebeleri arasna katld. Bundan nce de evliylk yolunda ilerleyip, kef ve kermet sahibi olmutu. Bu ztn yannda, sohbet ve hizmetinde bulunmakla, daha yksek makam ve hllere kavutu.

Hakkat ve tevhd ilmine dir ok yksek manl szleri vardr. Kd ihbddn Devletbd ile ayn zamanda yaamtr. Aralarnda mektplarlard. Bert-l-mrdn, Slk-l-kn ve Seknet-l-mtkn, Letif Eref ve Mektbt isimli kitaplar olup, hemen hepsi tasavvufa dirdir. Bunlardan baka, talebelerinden birisi, Semnnnin szlerini toplayp, Melfzt isimli bir eser meydana getirmitir.

ihbddn Devletbdye yazd bir mektbunda buyurdu ki: Azz, olgun ve lim kardeim. Kd ihbddn! Allah tel kalbinizi yakn nrlar ile klandrsn. Bu dervi Erefin fakirane dualar kabul buyurulsun. Baz szleri ihtiv eden mektbunuz geldi.

Allah teldan ilh bir inyet, nihyetsiz bir himye ile ve bu byklerin iltift ve tevecchleri ile tasavvuf pnarndan bir yudum, kalbe it emelerden bir iim tadan kimseye mjdeler olsun. Bunu en yce bir devlet, en yksek bir saadet bilmelidir. Zira ezel bir inyet, yardm olmazsa, bu erefe kavuulamaz. Bu, Allah telnn byk bir ihsndr. Bu bir yudumun derecesi, mm- Gazl hazretlerinin u sznden bir para anlalabilir. O buyuruyor ki: Bu ilimden nasbi olmayann akbetinin kt olmasndan, yan mnsz gitmesinden korkarm. Nasbin en az; hakkat ehlini tasdik ve tasavvuf ehlinin bykln, teslim etmektir. Gizli irk denizinin korkun felketlerinden kurtulmak, bu akidenin yardm olmakszn ele gemez. etiyye byklerinin yapageldikleri zikirlere devam ediniz. nallah bylece ilerlemek nasb olur.

Bu mektbumu size getiren eyh Radnin, Sultan brhim ile grlecek bir ii vardr. yi ahlknzdan dolay ona yardm edeceinizi md ederiz. Bir mminin kalbini sevindirmek deniz gibi, dier ibdetler ise damla gibidir ve Allah yolunda ayaklar tozlanann cesedini, Allah tel Cehenneme haram klar mjdeleri gereince, elinizden gelen yardm yapacanz md ederiz.

Zaman zaman kymetli vakitlerinizi alan ba artc mektplar yazyorum, kusurumu balaynz.

1) Esm-l-mellifn; cild-1, sh. 224

2) Ahbr-l-ahyr; sh. 172

SENHR (Ali bin Abdullah):

Mlik mezhebi fkh limi, smi, Ali bin Abdullah bin Ali Natbesdir. Knyesi Ebl-Hasen olup, lakab Nreddndr. Senhr diye mehr oldu. 814 (m. 1411) senesinde Msrda dodu. 889 (m. 1484) senesi Receb-i erf aynn ondokuzunda, aramba gecesi Khirede vefat etti.

Senhr, doduu yer olan Natbesden Senhra geldi. Burada Kurn- kermi ezberledi. Sonra da Khireye gidip, Ezher Medresesine girdi. tbiyyeteyn, Elfiye, bn-i Hcibin Muhtasar erh-l-Add, Risale adl eserleri ve baka birok kitap okudu. Ezberlediklerini, limlerin huzrunda tekrar etti. Kurn- kermin krat ekillerini rendi. Zeynddn Thirden krat ilmi yannda; fkha dir Muhtasar- bn-l-Hcibi okudu. Zeynddn Ubdeden fkh rendi. Ayrca bn-l-Celb, Muhtasar ve Risale adl eserleri mtla etti. Ebl-Ksm Nveyri, Ahmed Lic, brhim Zevv, Bist, Yahy Uceys, Eb Abdullah R, Bedrddn Bin Tunus, Vv Sinbt, Dmek kads Zeynddn Slim, Ebl-Fadl Bic, Ebl-Cd, ihbddn Hanv, el-Ebd ve baka limlerin derslerine devam etti. Ebl-Cddan feriz, matematik; bn-i Mecdddnden Arab ilimleri rendi. bn-l-Hmm, umn Thir, Kayt, Aksaray, Serrc ve Verrden ok istifde etti. Aksaryden Beydv tefsrini okudu. El-Ebdden mantk, Verrden sarf, Kayatden Irknin Elfiye erhini buldu. lim meclislerine devamla, hads ve tefsr rendi. limde derinleti. Faziletler sahibi oldu. Hacca gitti. Mekke-i mkerremede mcavir olarak kald. Bu meynda ders okuttu. Berkkyye Medresesinde Mlik mezhebi fkhn retti. Erefiyyede de ders verdi. Husm bin Harz, Senhryi ders okutmas iin yerine vekl brakt. Dersinden ok kimseler faydalanp byk lim oldular.

Senhr, Mlik mezhebinde yetien limlerin byklerinin sonuncusu idi. Meclisinde birok limler bulundu. Dersini dinlediler. erfddn Yahy bin Cn, Abdlhak Sinbt, lim olan talebelerindendir. Senhr; lim, fakh slih bir zt idi. Fkh, nahiv ve usl ilmini iyi bilirdi.

Ebl-Hasen Menf onun hakknda yle demektedir: Zamannn by idi. Ondan ok kimseler istifde ettiler. Hitb, Halil emsddn, Tet ve bakalar talebelerindendir.

bn-i ys onun hakknda; Kymetli ilimlere dir nefis kitaplar yazd. Vefatna yakn gzleri grmez oldu dedi.

Eserlerinden bazlar unlardr: 1-erhu alel-muhtasar, 2- erhn lil-Ecrmiyye fil-Arabiyye.

1) Mucem-l-mellifn; cild-7, sh. 138

2) Ed-Dav-l-lmi; cild-5, sh. 249

3) Neyl-l-ibtihc; sh. 208

4) Esm-l-mellifn; cild-1, sh. 737

SENHR:

Krat limi. smi, Cafer bin brhim bin Cafer bin Sleymn bin Zheyr bin Harz bin rif bin Fadl bin Fdl el-Kuredir. Knyesi Ebl-Feth olup, lakab Zeynddndir. 810 (m. 1407) senesinde Senhrda (Khirede) dodu. 894 (m. 1489) senesi Zilkade aynda Khirede vefat etti. Hs Sfye denilen yere defnedildi.

Senhr, kalbine gelen bir ilham sebebiyle, aile muhitinden ayrlp, Eb Abdullah Gamrnin mahallesine gitti. Burada bn-i Celdenin terbiyesinde yetiti. Kurn- kermi ezberledi. Daha sonra da Khireye gitti. Ezher Medresesine girdi. Yedi krati Eb Abdlkdir ile ihbddn skenderden; tbiyye, Teysir, v.b. kratle alkal eserleri okudu. Ayrca Nreddn mmdan, Kehf sresindeki hizbe (beinci sahifesine) kadarki ksm, Tcddn Thden de Ahkf sresine kadar, Ahkf sresinden itibren sonuna kadarki blm de birok limden okudu. Bylece, Kurn- kermin btn kratini baka baka hocalardan okumu oldu. Bir hatimde, ondrt kratin tammn okumay da rendi. tbiyyeyi ve bunun iki erhi olan Caber ve Fsyi ok okurdu.

Senhr, krat ilmini tahsil ettii btn hocalarndan iczet (diploma) ald. Bununla beraber, krat ilminin yannda; hads, fkh ilimlerini ve bunlarn usl bilgilerini de rendi. Ayn zamanda gzel hat kabiliyeti vard. Senhr, Ezher Medresesinde krat ilmine dir dersler verdi. Ayrca; sarf, fkh, feriz, nahiv gibi ilimlerde ders verdi. Bu ilimlerde de mtehasss idi. Birok lim onun derslerinde yetiti.

Ebl-Feth Senhr; temiz kalbli, fazilet sahibi, kmil, zamannn bir tanesi olan bir zt idi. Kendisine tahsis edilen bir maala geinirdi. mrnn sonlarna doru bir gz grmez oldu. Bir sre sonra da fel geldi. Btn bunlara ramen, ders vermekten ve kitap yazmaktan vazgemedi.

Kurn- kerm tecvidine dir El-Cmiul-mfid isimli esere yazd takrizde yle buyurmaktadr: Kurn- kermin okunmasna dir, ei bulunmaz deerde bu eserin muhtevsn okudum ve anladm. Bunu; tam yeterli, btn stnlkleri ihtiv edici, lzumsuz bilgilerden uzak bir eser olarak buldum. Allah tel, bunda bulunan bilgileri toplayana, btn hayrlar ihsn buyursun ve Rabbine itaat eden kiilere de bununla en yksek dereceleri versin. Ayn ekilde; Blkn, zzddn Abdsselm el-Badd, bn-d-Deyr, emn, Muhyiddn Kfyec zzddn Hanbel, skender ve bn-i Attrn ilimlerini de ihsn eylesin.

Senhrnin yazm olduu eserlerden bazlar unlardr: 1- El-Cmiul-Ezher-l-mfid, 2- El-Cmiul-mfid f snat-it-tecvd.

1) Mucem-l-mellifn; cild-3, sh. 131

2) Ed-Dav-l-lmi; cild-3, sh. 67

3) Esm-l-mellifn; cild-1, sh. 254

SENS (Muhammed bin Ysuf):

Cezayirde Tilmsn ehrinde yetien tasavvuf byklerinden. Hads, kelm, mantk ve krat limi. smi, Muhammed bin Ysuf bin mer bin ayb es-Sens et-Tilmsn el-Hasen olup, knyesi Eb Abdullah ve Eb Yakbdur. erf olup, soyu hazret-i Hasene dolaysyla Peygamber efendimize (sallallah aleyhi ve sellem) dayanmaktadr. Bunun iin Hasen diye nisbet edilmitir. Anne tarafndan Sens isimli erefli bir kabileye mensb olup, buna nisbetle de Sens denilmi ve bununla mehr olmutur. 832 (m. 1428) senesinde dodu. 895 (m. 1490) senesi Cemzil-hr aynn onsekizinde, Pazar gn Tilmsnda vefat etti. Vefatnda 55 yalarnda olduuna dir kaytlara da rastlanmtr.

Hayrl, mbrek, fdl ve slih bir zt olarak yetien Sens, ilk olarak babasndan ders ald. Daha sonra; Nasruddn ez-Zevv, allme Muhammed bin Tmert, Seyyd erf Ebl-Haccc Ysuf bin Ebil-Abbs, Eb Abdullah el-Habbk, Muhammed bin Abbs, Ebl-Hasen Tlt, Eb Zeyd Abdurrahmn es-Seleb, brhim Tz, Ebl-Hasen Kalsd, Hasen er-Rid ve daha baka limlerden ilim rendi. Bu limlerin yanlarnda ok kalp, onlardan istifde etti. Kendilerinden ilim rendii hocalarn ok sever, hrmette ve hizmette kusur etmezdi. lim tahsil etmekteki bu stn gayret ve edebi sebebiyle, ksa zamanda ykselerek, zamannda bulunan limlerin nde gelenlerinden oldu. Kendisine eyh-l-allme denildi. Hakik slm limlerinin byklerinden, slih, bid ve rif bir zt oldu.

bn-i Sad, Ebl-Ksm ez-Zevv, bn-i Eb Midyen, Yahy bin Muhammed, bn-l-Hc el-Beyder, bn-l-Abbs es-Sagr, Veliyyullah Muhammed el-Kal, brhim el-Vecdc ve fazilet sahiplerinden nice yksek ztlar ondan ilim renmilerdir. Yan talebelerinin hemen hepsi de lim ve fzl ztlar idi. erf Muhammed bin Ysuf Sens, yapt btn ilerin dinimizin hkmlerine uygun olmasna azami gayret gsterirdi. Zhd sahibi olup, dnyya dkn deildi. Allah telnn muhabbeti ile ve bu muhabbetin elden gitmesi korkusu ile dolu idi. Firseti kuvvetli idi. Yapt dualar kabul olunurdu.

limde, hidyette, dorulukta; gzel ahlkta, zhd ve verada, haram ve irkin ileri yapmaktan saknmakta ok stn derece sahibi idi. Zhir ilimlerde olduu gibi, btn ilimlerde de ok yksek idi. Din ve dny saadetine sebep olan ilimleri okuturdu. Her n Allah tely tefekkr ederdi. Bu hl kendisini yle kaplar idi ki, sanki hreti gryor gibi hareket ederdi. Devaml olarak hznl idi, fakat ask suratl ve atk kal deildi.

Sens hazretleri sohbet edip birey anlatt zaman, btn fehm (anlay) kaplar alr, dinliyen herkes konuulanlar rahalkla anlyabilirdi. Hads-i erflerde Peygamberlerin vrisleri olduklar bildirilen hakk limlerden idi. Zhir ve btn ilimleri kendisinde toplam idi. Hlleri latf, szleri ve fiilleri tam doru idi. Btn tevhd hakkatleri ve tasavvuf hlleri ile zhiri de, dnydan ve baka insanlardan uzak olup; devaml srette ibdet etmekle megul idi. Btn szleri, her istiyene doruyu gsteren kuvvetli bir l idi. Allah korkusunun iddetiyle gsnn (kalbinin) inledii, yannda bulunanlar tarafndan iitilirdi. Bazan Allah tely zikrederek kendinden geer, byle hllerde yannda bulunanlar bile tanyamazd.

Gzel ahlk sahibi, gayet mtevz ve yumuak kalbli idi. nsanlara, hatt her mahlka kar ok merhametli idi. Yanna gelenleri gleryzle, tebessm ederek karlard. ocuklara ok iltift ederek ve kolaylk gstererek mumele eder, yolda yrrken bile bu iltift gsterirdi. Byklere sayg gsterir, kklerle birlikte oturmaktan sklmazd. yilik, ikram sahibi olup, zayflar gzetir, yardmda bulunurdu. Hi kimseye itirzda bulunmazd. Gc yettii nisbette ihtiy sahiplerine yardmc olurdu. Sevdiklerinden birinin sultna bir ii dse, bu iin kolayca halledilmesi iin sultna ricada, bulunur, bu hussta skntlara sabrederdi. Onu tanyan herkesin kalbinde, onun bykln kabul ve onun heybeti vard. nsnlar, bereketlenmek ve sohbetlerinden istifde etmek niyetiyle, kalabalk gruplar hlinde onun ziyretine gelirlerdi. Onu ok sevenlerden birisi, tandklarna yle sylemitir: Zamanmzda Sens hazretleri gibi, zhir ve btn ilimlerin tam bir ekilde kendisinde topland ve bu ilimlerden birok kimsenin faydaland ok yksek bir limin bulunmas, teaccb olunacak, hayret edilecek bir hldir. Byle bir lim ender bulunur. Her kim o byk zta kavuursa, dny ve hretine ok faydal olan byk bir hazineye kavumu gibidir. Onu zyi etmeden, (henz sa iken) kendisinden ilim renmekte ve istifde etmekte ok acele ediniz. Belki de yakn zaman sonra ondan mahrm kalrsnz (o vefat eder) ve siz de bu zamanda, douda ve batda onun gibi bir limi belki de bulamazsnz.

Bir zaman, Sens hazretlerinin bulunduu beldede ktlk meydana gelmiti. Zamann sultn ona haber gnderip, Hasen Ebrikn Medresesinde bulunan gda maddelerinden istedii kadar alabileceini bildirince, Sens hazretleri buyurdu ki: Hakik vel o kimsedir ki, ayet Cennet ve iinde bulunan saysz nimetler kefolunup ona gsterilse, bunlarn hibirine iltift etmez. Allah teldan baka hibir eye meyl ve itimd etmez. te bu hakk velnin hlidir. Byle syledi ve sultnn teklifini kabul etmedi. Kendisi de, bylece hakki velnin hlini gstermi oldu.

Eb Abdullah Sens hazretleri, vaz ve nasihatlerinde hep limlerden anlatr, onlarn szlerini naklederdi. Kendinden hibirey sylemezdi. Sohbetleri ok bereketli idi. Vazlarnda herkesin arzu ettii yle gzel meseleleri anlatrd ki, sohbette bulunan herkes; Sdece benim iin konuuyor. Yalnz benim arzu ettiim eyleri anlatyor derdi. Sohbeti o kadar tesrli idi ki, sohbette bulunan herkes murkabe hline dalar ve kendisini hret dncesi kaplard. Onun vaz meclisi hi bo kalmazd. Herkese hline gre konuur, o kimsenin istidd ne ise, o nisbette anlatrd. Sohbet olmad zaman, dudaklar devaml Allah telnn zikri ile hareket ederdi. Hakk kulluk; tam bir gnl krkl iinde, boynu bkk olarak ve emirlere tam itaat edip, yasak edilenlerden kanmaktr. buyururdu.

Sens hazretleri, zamannn en ok vera sahibi olan idi. Dnyya dkn olanlarla beraber bulunmay, onlarla grmeyi ve onlara yakn olmay hi sevmezdi. Bir defasnda talebelerinden birka ile birlikte bir yerden geiyordu. Ssl elbiseler giyinip, ssl atlara binmi baz kimselerin oradan gemekte olduklarn grd, Bunlar da kim? dedi. Bunlar, dnyalk kimselerdir dediler. Byle hllere dmekten Allah telya snd ve baka bir yoldan yola devam etti. Baka bir zaman yine ayn kimselerle karlat. Bu sefer yolunu deitirmek imkn yoktu. Bunun iin, hemen bir duvarn arkasna geti. Onlar grmemek iin oraya gizlendi. Onlar geip gidinceye kadar oradan kmad.

Dnyya dkn olanlarla grmedii gibi, onlardan bir hediye gelecek olsa, onu da kabul etmezdi. Fevkalde hay sahibi idi. En fazla Allah teldan hay ederdi. Bunca nimetleri ihsn eden Allah telya kar, Onun rz olmad, hatt yasak ettii bir ii ilemekten ok korkard. nsanlarn uygunsuz hllerini grnce, hi dayanamaz; Nasl byle yapabiliyorlar? diye teaccb ederdi. Bu sebeble talebelerinden birine birgn; Ey evldm! Vallahi, ayet mmkn olsayd, ne kimse ile grrdm, ne de kimsenin beni grmesine rz olurdum. Hep kendi hlimde, Rabbime ibdet ve tat ile megul olurdum. Lkin insanlar, dn bakmdan kendilerine fideli olabilmem iin yanma gelirler. Bu sebeble, ben de onlar men edemem buyurmutur.

Yumuak huylu ve ok sabrl bir zt idi. Bakalarndan, kendisini zecek, incitecek bir sz duysa, buna kzmad ve gcenmedii gibi, yzn dahi ekitmezdi. Tebessm ederek, gzel konumaya devam ederdi. Hibir kimseye kin tutmazd. tikd bozuk ve eitli uygunsuz hlleri sebebiyle hi sevmedii bir kimse ile karlasa, ona da sevgisizliini belli etmez, yine yumuak ve neeli konuurdu. Hatt o kimse; Bu zt beni ok seviyor zannederdi.

Btn mahlklara kar ok merhametli idi. bir defasnda bir yerden geerken, avclarn ve av kpeklerinin bir kurdun peinde olduklarn grd. Kpekler, kurdu yakalayp, yere yktlar ve kanlar ierisinde braktlar. Mahlklara olan merhametinin fazlalndan bu hle ok zld ve; L ilhe illallah. Vicdan buna nasl dayanr? diyerek alamaya balad.

nsann, yrrken bile yumuak ve mlayim olmas, nne bakarak yrmesi, karnca gibi, yerde bulunabilecek ufak bir canlya bile zarar vermemek iin dikkatli olmas gerekir buyururdu. Bir defa, bir kimsenin merkebini dvdn grd, ok zld; Ey mbrek! Yumuak huylu ol! diyerek, onu dvmekten men etti. Mektepteki muallimlere, ocuklar terbiye ederken onlar dvmemelerini tenbih ederdi.

Sens hazretleri, hibir zaman, hibir kimseye beddua etmemiti. Ancak bir defasnda, bir evde irkin fiillerin ilendiini haber alnca buna sabredemedi. ok celallendi ve o evde bulunanlara beddua etti. ok ksa zaman sonra da ev boaltld.

Sensnin szlerini anlyamadklar iin, az da olsa ona itirz edenler oldu ise de, ou vazgeip tvbe etmilerdir. Sens lm hastalnda iken, daha nce kendisine itirzda bulunanlardan bir lim gelerek zr diledi ve affn istedi. O da o limi affedip, dua etti. Sens vefat edince, o lim ok alad ve ok zld. O byk ztn yksekliini anlyabilmekte ok geciktiini dnerek ok zlr, ne zaman Sensnin ismi gese hemen alard.

Sens hazretleri, birbirine hasm olanlarn aralarn bulur, onlar bartrr, ihtiy sahiplerinin ihtiylarn giderirdi. Birisi kendisine bir i havale etse, onu geri evirmez, o ii grmeye alrd. Bir defasnda, bir gnde, hi ara vermeden otuz tane mektp yazd. Bu kadar skntya girip, kendisini niin yorduu sul edildiinde; Bir kimse benden bu ii yapmam, istedi. Ben de onu kramadm buyurdu.

Kul hakkna girmekten ok saknrd. Yanna bir kimse gelse, o kimse oradan ayrlncaya kadar onunla ilgilenir, ilgisiz kalmazd. Kendisine bir i havale edilince, o ii yapma mddeti bitmeden evvel mutlaka o ii tamamlard.

Muhta olanlara ok sadaka verirdi. Evinde bulunanlara da, her zaman ve bilhassa alk ve ktlk zamanlarnda ok sadaka vermelerini sk sk tenbih ederdi. Cennet nimetlerine kavumay arzu edenler, bilhassa pahallk ve ktlk zamanlarnda ok sadaka versinler buyururdu.

Her n Allah tely tefekkr ederdi. nsanlarla birlikte glyor grnp, kalbi Rabbinin korkusuyla alayan ka kii vardr buyurarak, asl maksadn Allah teldan gfil olmamak, Onu unutmamak olduunu bildirirdi. te bu hl, riflerin, evliynn hlidir.

Talebelerinden birisi Sens hazretlerine sul etti ki: Efendim! Niin siz bu kadar ok korkulu hlde bulunuyorsunuz? Devaml Cehennem azbndan bahsediyorsunuz? Devaml olarak yznzn rengi sararm bir hlde oluyor? Sens (rahmetullahi aleyh) bu talebesine, bu sule verdii cevb kimseye anlatmamas art ile cevap verebileceini syledi. Talebe de kabul edip, hocasnn salnda kimseye anlatmamak zere sz verdi. Bunun zerine Sens hazretleri buyurdu ki: Allah tel, beni Cehenneme muttali kld. Cehennemi ve iinde ne varsa hepsini gsterdi. Cehennemden Allah telya snrz. te o zaman yzmn rengi deiti. Cehennemin dehetiyle bana mahznluk kt. O zamandan bu na kadar yzmn rengi deimi olarak duruyor. Cehennemi gren, ona muttali olan kimsenin hli nasl olur? Onu grm olan kimse glebilir mi? Doyuncaya kadar yemek yiyebilir mi? ite bende bulunan ve senin sul ettiin hlin sebebi budur. O talebe bundan sonra hocasna daha ok baland ve o yaad mddete bunu kimseye anlatmad.

Sens (rahmetullahi aleyh), Allah korkusunun fazlal, devaml murkabe hli ve her an tefekkr etmesi sebebiyle, dnyda sanki hapiste gibiydi. Dvd aleyhisselmn yapt gibi, bir gn orulu, bir gn orusuz olurdu. Az bir yemek ile iftar ederdi. Orulu olmad gnlerde de yiyecek birey istemezdi. Bazan gn ve daha ziyde, hibir ey yemeyip imedii olurdu. Kendisine bir yemek verilse yer, yoksa byle devam ederdi. Yiyecek bireyler istemezdi. Orulu olduu baz gnlerde; Bugn orulu musunuz, yoksa orulu deil misiniz? diye sul edilince; Ne oruluyum. Ne de orulu deilim derdi. Oruca niyetli olduu iin ve ayn zamanda kendisini hakiki oru tutanlardan saymad iin byle sylerdi. Orulu olup olmadnz bilemiyor musunuz? diyenlere de cevap vermez, sdece tebessm ederdi.

Sens hazretlerinin talebeleri derler ki: Biz, ondan daha gzel huylu bir kimse grmedik. Kimseye kzp sinirlenmedii gibi, yksek sesle bile konumazd. Kendisine mahss olan, onunla tannd bir elbisesi yoktu. Gayet sde bir ekilde giyinirdi.

Sens hazretlerinin geceki hlini, hanm yle anlatr: Gecenin ilk ksmnda bir miktar uyuyup, sonra kalkar, yzn semya dnerek kendi kendine sitem eder ve; Hem Cehennem azbndan korkuyorsun, hem de Cennete gidecei kendisine haber verilmi bir kimse gibi uyuyorsun. Bu nasl hldir? derdi. Sonra da fecre (sabaha) kadar ibdet ve tat ile megul olurdu.

Namaz klmak ve Kurn- kerm okumak niyetiyle hep mescidde kalmak ister, hi kmak istemezdi. lm hastalnda mescide gidemez oldu. Yatandan kamyacak durumda olduu zaman bile namazn terketmedi. On gn hasta kald. Hastal arlatnda kz; Gidiyorsun ve beni terkediyorsun deyince; nallah tel yakn Zamanda Cennette buluuruz buyurdu. Vefat ederken de buyurdu ki: Hak sbhneh ve tel bizlere ve bizleri sevenlere, vefat ederken Kelime-i ehdeti sylemeyi nasb etsin, Ondan bunu dileriz. Bundan sonra vefat etti. Vefatndan sonra etrfa misk kokusu yayld ve insanlar bu gzel kokuyu hissettiler.

Sens hazretlerinin pekok kermetleri grlmtr. Talebelerine, kendisine muhabbeti olanlara; Bir yerde daralp, zor durumda kaldnzda, bizden yardm isteyin. Allah telnn izni ile sizin o isteiniz bize ular ve b-iznillh yardm ederiz buyurdu.

Bir defasnda, Sensyi sevenlerden bir zt, evini kilitleyip bir yere gitmiti. Anahtarn kaybetti. Her ne kadar arad ise de bulamad. Evine gelip, elini kapal kilidin zerine koyarak; Y Muhammed bin Ysuf Sens bana yardm et. Seni vesile ederek Allah teldan yardm istiyorum dedi. Daha szn bitirmeden, kapal kilit alverdi.

Sens hazretlerinin deti yle idi ki, mescidinde sabah namazn kldrdktan sonra bir miktar zikir ile megul olur, sonra talebelere ilim retirdi. Sonra evinden kp sohbet iin toplanm olanlara bir mddet sohbet eder, daha sonra da ieri girip duh namazn klard. Sdece duh namaznda Kurn- kermden on hizb (elli sayfa) okurdu. le namaz vaktine kadar kitap mtla eder (okur), sonra namaz kldrrd. Bazan duh namazndan sonra odasna girer, akama kadar hi kmazd. Yats namazndan sonra bir mddet uyur, sonra kalkp abdest alr, fecr vaktine kadar namaz klmakla veya Allah tely zikretmekle megul olurdu.

Rivyet edilir ki, scak bir yaz gn, bir kimse ardan bir miktar et alp evine gtrrken, Sens hazretlerinin mescidinin yanndan geiyordu. Bu srada, cemat namaza durmak zere idi. kmet okunuyordu. O kimse, burada namaz klp, ondan sonra gitmek istedi. Sonra, etin kaybolma veya bozulma ihtimli bulunduunu dnp, tereddt geirdi. O kimse bu tereddt iinde iken, namazn bir rekati klnd. Nihyet o kimse cemate uydu ve namazdan sonra eti alp gitti. Etin zerindeki kanlar duruyordu ve hibir bozulma, ireti grlmemiti. Eve gelince piirmek istediler. Tencereye koyup yats namazna kadar kaynattklar hlde, ette bir deiiklik grlmyordu. Etin zerindeki kanlar bile aynen duruyordu. Et aynen Sensnin mescidine girerken brakt hlde duruyor, hi bir deime olmuyordu. O kimse bunda bir hikmet olduunu dnerek, Sensnin yanna deldi. Ona bu durumu anlatt. O da buyurdu ki: Yavrucuum, ben Allah teldan mid ediyorum ki, bana tbi olup arkamda namaz klann etini atete yakmaz. Bu et bu sebeble yanmyor (pimiyor) olabilir. Lkin sen bu hli gizle. Hi kimseye anlatma, O da Sens haytta iken bu hdiseyi hi kimseye anlatmad.

Sens hazretlerinin yazd kymetli eserlerden bazlarnn isimleri unlardr: mm-l-berhn (Akid), erhu mm-l-berhn (Bu kitap, bir nce zikredilen kitabn erhidir.), Tevhd ehl-il-irfn, Ikd-l-ferid f halli mkilt-it-tevhd, Akdet ehl-it-tevhd, Umdet ehl-it-tevhd vet-tesdd f erhi Akdet ehl-it-tevhd, Kitb-l-hakik, Menhec-s-sedid, Nusret-l-fakr, Mukarreb-l-mstevf, erh u esm-il-husn, erh-ut-tesbh, erhu sgc, erhu mkilt-il-Buhr, erh-u-tbiyyet-il-kbr, Muhtasar Ravd-l-nf, erhu cevhir-il-ulm, Tefsr-l-Kurn.

lim ztlardan birinin bir yakn vefat etmiti. O lim zt, vefat etmi olan bu yaknn rysnda grp hlini sordu. O da yle cevap verdi: Elhamdlillah, Cennete girdim. Cennette, brhim aleyhisselmn, kk ocuklara Sensnin Akde isimli kitabn okuttuunu, o kitab levhalara yazdklarn ve sesli olarak (aktan) okuduklarn grdm. Bu yaknnn sylediklerini hayretle dinleyen o lim ztn, Sens hazretlerine ve kitaplarna olan muhabbet ve itimd daha da artt.

1) Tarf-l-halef; cild-1, sh. 1792) Mucem-l-mellifn; cild-12, sh. 132

3) Esm-l-mellifn; cild-2, sh. 216

4) El-Alm; cid-7, sh. 154

5) zh-l-meknn; cild-2, sh. 109, 448, 651

6) El-Bustn; sh. 237

7) Neyl-l-ibtihc; sh. 325

8) Kef-z-znn; sh. 170, 1157, 1158, 1501, 1539, 1626

SEYFDDN MENR:

h- Nakibend Muhammed Behddn-i Buhrnin yetitirdii evliynn byklerinden. Fkh ve kelm limi. smi, Seyfddn Menrdir. Takend ile Semerkand arasnda bulunan Ferket kasabasna bal Menr kynde dodu. Orada yetiti. Oraya nisbetle Menr denilmitir. Kaynak eserlerde doum ve vefat tarihleri kat olarak tespit edilememi ise de, dokuzuncu asrn balarnda vefat ettii bilinmektedir.

Seyfddn Menr, Behddn-i Buhrnin yksek talebelerindendir. h- Nakibend bu yksek talebesine hussi ihtimm ve sevgi gsterirdi. O da, h- Nakibend vefat edinceye kadar sohbet ve hizmetinden ayrlmad. h- Nakibend hazretleri, vefatna yakn bu kymetli talebesine, kendisinin vefatndan sonra Alddn-i Attra balanmasn, onun hizmet ve himmet kanatlar altnda bulunmasn iret etti. O da hocasnn vefatndan sonra, Hce Alddnin hizmetine girdi.

Seyfddn Menr, ilk zamanlarnda Hce Hamdddnden fkh ilmi okuyordu. Lzumu kadar fkh rendikten sonra, h- Nakibend hazretlerinin sohbet ve hizmetine devam etmeye balad. Hce Hamdddn ise, fkh ilmini ilerletmesi arzusunda olduundan, onun bu ayrln ho karlamad. Hatt onu ktlemeye kadar gitti.

Seyfddn Menr yle anlatr: lk hocam Hamdddn vefat ederken yannda bulundum. Byk bir zdrap iinde idi. Ona dedim ki: ektiiniz bu ac ve zdrap nedir? Tahsil etmeyi braktmzdan dolay bizleri ktlediiniz o ilim hazineleriniz nereye gitti? Bunun zerine; Bizden gnl istiyorlar. Yan selim kalb istiyorlar; Bizde ise ondan eser yok. Izdrbm bundandr dedi.

Seyfddn Menr, o zamanda bulunan himmet ehli vellerden idi. Bir defasnda yle anlatt: Eer insan shhatte iken, kalb huzruna varamyacak ve ondan bir meleke elde edemiyecek olursa, hastalk vaktinde kuvvetler eksilmeye balaynca huzru bulmak son derece zor olur. Slih kimselerin byle hastalar ziyrete gelmesi, hastaya rhan bir kuvvet kazandrmak iindir. Bu yolda ykseklik iddiasnda bulunan, birey bildiini zannedip parlak kelimelerle millete vaz ve nasihat edenlerin ounun hrete intikllerini gayet ciz ve dank grdm. Bylelerinin btn ilimleri, bu mthi nda silinip gidiyor. Elde edilmesi sunlikle olan bu eyler, eitli hastalklarn hcmu ve insan tabiatnn zaaf olan lm nnda hibir fayda vermiyor. Bilhassa iddet ve mihnetlerin en by olan rhun bedenden ayrl zamannda sunlie hi yer kalmaz.

h- Nakibend hazretlerinin, Seyfddn isminde drt tane talebesi vard. Biri mahbb (sevilen), biri makbl, biri makhr (kahra uram) ve biri de merdd (kovulmu). Burada hl tercmesini verdiimiz Seyfddn Menr, mahbb (sevilen) olan idi. Makbl olan Seyfddn Hokann, h- Nakibende (rahmetullahi aleyh) balanmas yle olmu idi. Seyfddn Hokan, ticret ile urard. Birgn, ticret maksadyla, Buhrdan, Harezme geldi. Orada Alddn-i Attrn (rahmetullahi aleyh) sohbetine kavutu. Sonra Buhrya dnd. Alddn-i Attrdan ald feyz ile h- Nakibend hazretlerinin sohbetine devam etti. h- Nakibendden yolun edeb ve usln rendi. Bu yola smsk sarld.

h- Nakibendin (rahmetullahi aleyh) kahrna urayan Seyfddn ise, Seyfddn Blhane idi. Bu Seyfddn ile Muhammed Prisnn amcas Hsmeddn Ysuf Seyfddn Hokan, gece-gndz beraber sohbet edip, birbirinden ayrlmazd. Seyfddn Hokan, h- Nakibendin yoluna girince, birgn Seyfddn Hokann evinde toplandlar. h- Nakibendin ykseklii, kemli zerinde konutular. Seyfddn Hokan, arkadalarna, kendilerinin de h- Nakibendin yoluna girmeleri ve byk saadete ermeleri iin srarda bulundu. Seyfddn Blhane de yle anlatt: Birgn h- Nakibend hazretlerine rastladm. zerlerinde yeni bir hrka vard. Gnlm o gzel hrkaya meyletti. Kalbimden o hrkay bana verse diye geirdim. imden geeni kefedip, o hrkay bana verdi. O ztn evliylk yolunda keml derecede dolduuna ben de ahidim. Ltfedip bana vsta olun beni h- Nakibendin sohbetine eritirin dedi. Bunun zerine, beraberce h- Nakibendin huzruna gittiler. Kabl edilmesi iin yalvardlar. h- Nakibend, bu yalvarmalar zerine onu kabul etti. Fakat bir mddet sonra, Seyfddn Blhane, h- Nakibend ve birka talebesi ile beraber Buhr sokaklarndan gidiyordu. Birden karlarna yksek tannan, fakat h- Nakibendin stnln inkr eden bir kimse kt. h- Nakibend (rahmetullahi aleyh), ykseklikleri ve yaratllar icb o kimseyi gayet nzik ve gleryzle karlad, iltift etti. Hatt birka adm da yannda yryerek uurlad. Fakat Seyfddn Blhane, h- Nakibend (rahmetullahi aleyh) geri dnd hlde, birka adm uurlama ile kalmayp, o bidat sahibi kimseyi takib etti. h- Nakibend (rahmetullahi aleyh), bu edebe uymayan iten dolay ok mteessir oldu. Seyfddn Blhane geri dnnce; O kimseyi uurlamakta mbalaa gsterdin. Bu hata yznden kendini rzgra verdin. Belki Buhry da harab ettin! buyurdu. h- Nakibendin (rahmetullahi aleyh) bu zntsnden, Seyfuddn Blhane o gn ld. zbekistan taraflarndan gelen baz kimseler de Buhr ve evresini yamalayp, her taraf harb ettiler: Birok, masm insan da ldrdler.

Dier Seyfddn ise; balangta, h- Nakibend hazretlerini severdi. Ticretle urar, btn zamann para kazanmaya sarf ederdi. Bu sebeple kendisinde hasislik almetleri bagstermiti. Birgn h- Nakibend hazretlerini, talebeleri ile beraber evine yemee davet etti. h- Nakibend hazretleri dima yemein sonunda tatl veya meyve yerlerdi. Meyvesiz veya tatlsz ziyfetlere ise, latfe ederek; Bu ziyfetin demi yok derdi. O gnde yemek yenilip, yemein sonunda tatl veya meyve gelmeyince; eyfddne latfe yollu; Verdiin yemek demsiz oldu buyurdu. Bu sz Seyfddne ok ar geldi. Kalbinde h- Nakibend hazretlerine kar bir soukluk meydana geldi. Bu hl, h- Nakibend hazretlerine de malm olunca, zld ve hep paray hesb eden bu Seyfddne; Nasl, onikibin altn sermyen olsa yeter mi? buyurdu. Meer, Seyfddnin btn maksad, onikibin altn sermye sahibi olmak imi. Bundan sonra Seyfddn de dny menfaatleri hrsna dp, sohbetlere gelmez oldu.

Birgn bu Seyfddni bir kervan ile giderken, konakladklar imenlik ve yeillik zerinde yuvarlanrken grmler. Dny malna dkn olmak hli onu o kadar kaplam ki, hem yuvarlanyor, hem de Oh! Oh! Birisine balanmamak ne tatl, ne tatl! diye baryormu, Hce Ubeydullah- Ahrr hazretleri buyurdu ki: Bu Seyfddn ne nasbsiz kimse imi ki, Hce Behddn gibi bir ztn sohbetlerinden ayrlyor da, bundan zevk alyor. Bylelerine yazklar olsun!

Yine Seyfddn Menr anlatr: h- Nakibend hazretlerinin sohbetinden uzaklatrlanlardan birisi de, kz kardeimin olu emsddn idi. Birgn h- Nakibend hazretlerinin evine, hatr saylr misfirler gelmiti. h- Nakibend (rahmetullahi aleyh) bu emsddne; Nehre git de suyu bu tarafa bala buyurdu. emsddn emri yerine getirmekte geveklik gsterdi. Biraz sonra da gelip, h- Nakibende; Vcdumda bir hlsizlik meydana geldi. Su yoluna suyu balyamadm dedi. Bu ihml, h- Nakibend hazretlerini ok zd. Mevln ems; Kendini boazlayp da su yerine kann aktsaydn. Senin iin bu sz sylemekten daha hayrl olurdu buyurdu.

Ondan sonra emsddne bir hastalk musallat oldu ki, resini bulamadlar. Bir ara benim yanma geldi. Hlini anlatt: Kendisine; Hce Alddn-i Attra (rahmetullahi aleyh) git. Hlini arz et. Senin iin, h- Nakibend hazretlerine gidip, efaat etmelerini rica et! Belki merhamet edip kabahatini balar dedim. Yeenim emsddn, Aleddn Attra gitmeyip, Muhammed Prisya (rahmetullahi aleyh) gitmeyi tercih ederek, onun yanna gitmi, o da; Senin derdin bizim tarafmzdan ifya kavuturulamaz. Senin bavuracan yer, Alddn-i Attrn (rahmetullahi aleyh) kapsdr demi. Yeenim emsddn yine gitmemi. Gelip olanlar bana anlatt. Ben de kendisine; Ben sana Alddn-i Attr hazretlerine git demedim mi? Baka yol kalmad... dedim. Yine Alddn Attra (rahmetullahi aleyh) gitmedi. Tekrar Muhammed Prisya (rahmetullahi aleyh) gitti. Bundan sonra, emsddn yle hastaland ki, insanlar bile tanyamaz hle geldi. ocuklarnn isimlerini bile unuttu.

Sdk talebelerin, u edebe uymalar mecbriyeti vardr: Hocasna makbl saylacak ne hizmet yapsa, bundan dolay asla gurra dmemeli, nefse pay karmamaldr. Kendisinden makbl olmyan bir i zuhur etse, mitsizlie dmemeli, ayrlmay asla aklna getirmemelidir. Hocasnn verdii emri muhakeme ve mnkaa etmeden yerine getirmek iin canla bala gayret etmelidir.

1) Reeht ayn-l-hayt (Arab); sh. 63

2) Reeht ayn-l-hayt (Osmanlca); sh. 110

SEYYD ALEDDN AL SEMERKAND:

Osmanl devletinin kurulu yllarnda Anadoluda yayan evliylardan. Nesebi, Reslullah efendimize (sallallah aleyhi ve sellem) dayanr. Semerkand, Buhr, Takend gibi ilim merkezlerinde ilim rendi. Tefsr, fkh ve tasavvuf ilimlerinde yksek derecelere ulat. 860 (m. 1456) trihinde, bugnk Karaman yaknlarndaki Zeyne kynde vefat etti.

Seyyid Aleddn Semerkand, senenin byk bir ksmn oru tutarak, gecelerini namaz klarak, gndzleri de talebelerine ders vererek geirirdi. Kurn- kerm tecvd zere okur ve tefsrini yapard. Nefsini terbiye etmek iin ok riyzet ve mchede eder, nefsinin istediklerini yapmaz ve istemediklerini yapmak iin urard. Dnyya hi meyletmez, haramlardan iddetle kap, mubahlarn fazlasn dah terkederdi. Cenb- Hakkn kudreti ile tayy-i mekn eder sabah namazn Kbede klp, gne domadan tekrar evine dnerdi. Sabah olunca, talebelerine zhir ve btn ilimleri retir, onlar en iyi ekilde yetitirmek iin urard. leden nce bir mddet kaylle yaparak, snneti f ederdi.

Seyyid Aleddn hazretleri, Bahr-l-ulm isimli tefsr kitabn, her gece Kbeye gidip, Makm- brhimde yazard. Her yet-i kermenin tefsrini yapmadan nce Zemzem ile gusl abdesti alr, sonra tefsre balard. Bu eklide, mehr tefsr kitabn uzun bir zaman iinde yazabildi.

Baba Cihangir Semerkand anlatt: Birgn Semerkanda, mecsilikten hristiyan dnine gemi bir rhib geldi. s aleyhisselm hakknda uygun olmayan eyler sylyor, ona (h) ilhtr, diyordu. Pekok bozuk ve btl delller gstererek, halkn itikdn sarsyordu. stelik sorduu sullere, limler dah cevap veremiyordu. Bu rahip, Semerkand Sultn Hlide haber gndererek; limlerinizle mnzara etmek zere geldim. Eer beni herhangi bir liminiz susturup malup ederse, mslman olurum. Btn servetimi de slmiyet iin harcar, slmn yaylmasna yardm ederim. ayet galip gelirsem, Semerkndn vergisini isterim dedi. Sultan Hlid, limleri toplayarak durumu anlatt. Onlar da; Bir rahip nedir ki, cevap vermekte ciz kalalm. Onunla her zaman mnzaraya hazrz dediler. Bir gn tayin ederek, cmide toplandlar. Rahip sorularn sordu. Fakat limler ikna edici bir cevap veremediler. Rahip gurrla Sultnn huzrnda; Gitmediim memleket kalmad. Sorularma hi kimse cevap veremedi ki, sizin limleriniz cevap versin! gibi edebe uymayan ileri-geri lflar etti. Sultan zld. Bu srada limlerden bazlar huzra kp; Efendim! Bu rahibe ancak Seyyid Aleddn hazretleri cevap verir, onun stesinden gelir. Yalnz o, u anda krk gnlk bir halvete girdi. Nefs terbiyesi ile meguldr. Kolay kolay gelmez. Ancak din-i slmn nusreti iin izin verilirse gelebilir dediler. Sultan buna memnun oldu ve rhibden krk gnlk mhlet istedi. Hemen Seyyid Aleddn hazretlerine verilmek zere bir mektp yazdrd. Bulunduu yere mektp gnderilmek zere iken, saraya bir kimse girdi. Sultnn huzruna kp, bir mektp sundu. Hlid, mektbu okuduka hayretten hayrete dyordu. Sevincinden cenb- Hakka kretmee balad. Orada bulunan limler merak ederek sebebini sordular. Sultan, mektbu getiren kimseye sesli olarak okuttu. Mektbun banda, Allah telya hamd, Reslne salevt ve Emr Hlide duadan sonra yazyordu ki: Bu mbrek gnde, byk dedem, insanlarn ve cinnin Peygamberi ve lemlere rahmet olarak gnderilen Reslullah efendimiz (sallallah aleyhi ve sellem) bu fakire merhamet ederek grndler. Buyurdular ki: Evldm Aleddn! Halvetine son verdim. Allah telnn kullarn ird etmek, onlara dn-i slmn emir ve yasaklarn bildirmek iin maaradan dar k. Allah telnn izniyle pekok kimsenin hidyete kavumasna sebeb olacaksn. Trbemi ziyrete gelmeden nce Semerkanda git. Oraya mmetimin limlerine eza ve cef veren bir rahip geldi. Ona lzm olan cevb vererek hidyete gelmesine vesile ol, mmetimi de skntdan kurtar. Bu haberi size ulatrmak zere mektp yazp, Dervi Cihangir ile gnderiyorum. Sevinmeniz iin byle yaptm. Bugn biz de gelirdik, fakat Peygamber efendimizin (sallallah aleyhi ve sellem) ireti zerine yarna kaldk.

Aleddnden gelen bu mektbu herkes hayretle dinliyordu. Mektp bittiinde tekbr getirdiler. Seyyid Aleddnin bulunduu maara ile Semerkand aras onyedi gnlk yol idi. Bir gnde bu yolun katedilip gelindiini rendiklerinde, btn limler; Allah tel hereye kdirdir demekten kendilerini alamadlar. Ertesi gn sabah namazndan sonra Sultan Hlid ve tebas, Seyyid Aleddni karlamak zere ehir dna ktlar. Kuluk vakti sralarnda, bata Seyyid Aleddn hazretleri olmak zere, arkasnda pekok evliy, grup hlinde grndler. Seyyid Aleddn beyaz bir ta binmi, yeil elbise giymiti. Dier veller, etrfnda ve arkasnda ar ar yryorlard. yle heybetli bir manzara idi ki, herkes heyecanlanarak ayaa kalkp, o tarafa doru hrmetle yrmee baladlar. Bata Sultan Hlid olmak zere, herkes atndan inmiti. ki grup karlatklarnda, Sultn Hlid, Seyyid Aleddnin ellerinden pt. O da Sultnn gzlerinden ptkten sonra; Ey Sultan Hlid! O rahip dostlarmz zm. Dedemiz, lemlere rahmet olarak gnderilen Sevgili Peygamberimiz (sallallah aleyhi ve sellem) iret buyurdular. Allah telnn izniyle rahibin hidyete gelmesine vesile olacaz buyurdu. Cemat byk cmide topland. Rahibe haber gnderildi. Rhib gelip Seyyid Aleddn hazretlerini grnce, onun heybetinden titremee balad ve; Ben, Allah telya ve Onun Resl Muhammed aleyhisselmn Peygamberliine inandm dedi. Sonra gelip Seyyid Aleddnin elini pt ve; Bu gece rymda zt- linizi grdm. Btn sullerimi sorup, hasta kalbimin ifs olan cevaplarnz rendim. Artk hi phem kalmad. imdi sul sormama lzum yoktur. slmiyetin hak din olduunu anladm. mn edip mslman olmakla ereflendim dedi. Herkes hayret edip, ziyde sevindiler, Seyyid Aleddn glmseyerek, rahibe; imdi tertemiz, gnahsz bir mslaman oldun. Cenb- Hak rz olsun. Fakat dostlarmzn da istifde etmesi iin sul sorunuz buyurdu. Mslman olan kimse; Peygamberimiz Muhammed aleyhisselm; mmetimin limleri, srailoullarnn Peygamberleri gibidir buyuruyor. s aleyhisselm lleri diriltirdi. bu mmetten byle birey olmu mudur? Bunun zhn istiyorum dedi. Bu srada Sultan Hlidin sarayndan bir hizmeti gelip, Sultna; Efendim! Hasta olan kznz rhunu teslim etti dedi. Bu haberi iitenler ok zldler. Seyyid Aleddn ise, ban nne eerek murkabeye varp, Allah telya yalvarmaa, dua etmeye balad. Herkes Seyyidin birey sylemesini bekliyor, fakat cesret edip sul edemiyorlard. Sultan Hlid de ayn vaziyette bekliyordu. Bu hl saatten fazla srd. Sonunda Aleddn hazretleri ban kaldrarak tebessm etti ve; Ey Sultan Hlid! Kznz, Allah telnn izniyle shhate kavutu. u nda yemek yiyor. Saraymza gidiniz, bu hli greceksiniz buyurdu. Bu haber herkesi heyecanlandrd. Bylece Seyyid Aleddn, mslman olan rahibin suline kl (sz) ile deil, hl ile (i yaparak, gstererek) cevap verdi. Seyyid Aleddn vazfesinin bittiini belirterek, orada bulunanlarla vedlap, beraber geldii veller ile birlikte ayrldlar. Onlar gittikten sonra, Sultan Hlid, mslman olan rhib ve halk, saraya doru heyecanla yryerek, bir n nce verilen haberin doruluunu renmek istediler. Saraya yaklatklarnda, baz kimselerin Sultna mjde vermek iin kotuklarn grdler. Karlatklarnda Sultna; Efendim! Kznz vefat etmiti. Birka saat sonra tekrar dirildi. Hayret ettik. Size bu haberi mjdelemek iin geldik dediler. Sultan ve orada bulunanlar birbirlerine, bunun Seyyid Aleddnin byk bir kermeti, himmeti ve bereketi olduunu, onun Allah telnn katnda derecesinin ok yksek olduunu sylediler. Sultan Hlide, mslman olan rahip dedi ki: Seyyid Aleddn hazretleri, beni, asla tereddde mecalim kalmayacak ekilde ikna etti, ird etti. Allah telnn izni ve onun sebep olmas ile Elhamdlillah hidyete kavutum. Bu canm sa olduka dn-i slama bedenimle ve malmla hizmet edeceim.

Seyyid erf Crcnnin talebesi Molla Feridun anlatt: Birgn hocam Seyyid erf hazretleri ile baheye kmtk. Orada: Ey Feridun! u dada, ricl-i erben denilen krk byk evliynn bir toplants vard. Haydi o makama ziyrete gidelim buyurdu. Ben de; Bastne efendim! diyerek, peinden yrmee baladm. Dan zerine ktmzda, pekok rhan kimsenin orada toplanm olduunu grdk. Herbiri edeble oturmu bir kimseyi bekliyorlard. lerinden birine; Bunlar kimlerdir ve niin bekliyorlar? diye sorduk. O da; Ricl-i erbenden biri vefat etti. Onlar, Kutb-i aktb (evliylarn en byn) davet ettiler. Onu bekliyoruz. O gelip vefat eden ztn namazn kldracak ve iimizden birini de bu vazfeye tayin edecek dedi. u anda Kutb-i aktb kimdir ve nerede bulunmaktadr? diye sorduk. O da; Mekke-i mkerremededir ve ismi Seyyid Aleddn Semerkanddir diye cevap verdi. Biz de oraya oturup beklemee baladk. Bir mddet sonra semdan tekbr, tesbih sesleri arasnda nr yzl veller, gayet nrlu bir zt takib ederek geliyorlard. Belli ki, o zt Kutb-i aktb idi. Yere indiklerinde, hepimiz hrmetle ayaa kalkp tazim ettik. Makamna oturduunda, bizlere de oturmamz iret etti. Bir mddet ban nne eip murkabeye vard. Sonra l-i mrn sresinin yzseksenbeinci yet-i kermesinin melini okudu. Muhakkak her nefs lm tadcdr. Sonra da tefsrini yapt. Hepimiz, hi duymadmz, hasta kalblere if olan bu kymetli szleri iitmekle ereflendik. Nice hakkatleri ve ince bilgileri rendik. Sonra bizden tarafa dnerek; Cenb- Hakkn rahmetine kavuan merhumun makamna lyk olan misfir kardeimiz gelmitir. Rabbimizin izniyle onu makamna oturtalm ki, dostlarmzn beklemekten kalblerine bir eza gelmesin buyurarak, beni oturduum yerden kaldrp, vefat eden ztn bo duran seccadesine oturttu. Sevincimden ne yapacam ardm. Orada olanlarn hepsi; ahidiz, iittik ve itaat ettik dediler. Hocam Seyyid erf de hayret etti. Seyyid Aleddn hazretleri, hocamn gnln alc szlerde bulunarak; Ey Seyyid birderim! Allah telnn vel kullarna verdii makamlar birer ihsndr. nllah siz de bu cemate dhil olacaksnz. Henz zaman vardr buyurdu. Daha sonra cenze namaz klnd. Beni artk yanlarnda alkoydular. Hocamla vedlaarak ayrldk.

Seyyid Aleddn, ileri yalarnda Mekke-i mkerremede bir miktar ikmet etti. Medne-i mnevvereye ziyrete geldi. Reslullaha (sallallah aleyhi ve sellem) olan akndan dolay oradan ayrlamad. Yllarca trbede hizmet etti. Birgn Reslullah efendimizi (sallallah aleyhi ve sellem) ba gz ile grd. Peygamberimiz buyurdu ki: Ey evldm Aleddn! Allah telnn sana ihsn ettii ilmi, mmetime ret ki, zyi olmasn. Sana verdiim u asy Anadolu tarafna at. Nereye derse, orada bulunan mmetime mn ve ibdet bilgilerini ret, snnetimi ihy et. Seyyid Aleddn, Reslullah efendimizin (sallallah aleyhi ve sellem) bu emrine hem ok sevindi, hem de Peygamberimizden ayrlaca iin ok zld. Fakat emir byle olduu iin, Bastne deyip elindeki asy Anadolu istikmetine doru att. As, Seyyid Aleddnnin bir kermeti, Peygamber efendimizin de bir mucizesi olarak, Larende (Karaman) blgesine dt. Seyyid Aleddn ise, Allah telnn izni ile yannda evliynn rhlar ile beraber, ksa zamanda Karamana asasnn dt yere geldi. O blgede bulunan evliy onu karladlar. Karamanllar Ehl-i snnet itikd zere yetitirmek iin gece-gndz durmadan dinlenmeden almaa balad.

Hce rif anlatt: Bir gece ok acib bir ry grdm. yle ki, hayretimden ryda grdklerimi unuttum. Sabahleyin ne grdm dnerek dar ktm ve nehrin kenarna kadar geldim. Abdest alp, iki rekat kr namaz kldm. Selm verdiimde, bir ses duydum. Nereden geliyor? diye baknrken, havada bir seccade zerinde oturan, yal, nr yzl bir kimseyi, kbleye kar oturmu, bana seslendiini grdm. Buyurdu ki: Ey rif! Ey kavminin en dil insan! Dnyy terketmek, hrriyete kavumak demektir. Kymet gn, iyi bir makam elde etmek, dn-i slama hizmet etmekle mmkndr. Bu szleri iitince, ryda grdm hl hatrma geldi ve; Muhterem efendim! Ry leminde grdm anlalmaz eyleri, zt- linizi grmekle hatrladm dedim. O mbrek zt da; Ey Hce rif! Ben, Reslullah efendimizin (sallallah aleyhi ve sellem) torunu ve trbedrym. Bu zamann Kutb-i aktb olan Semerkandl Seyyid Aleddnim. Cenb- Hakkn emri ile seni talebelie kabul ettim. Acele ile yanma gel ki, nasbini alasn ve rynn hakkatine vsl olasn! buyurdu. Ben de; Ey evliynn by! Gkyznn vefl yldz! Ben ki, dermansz, mecalsiz bir fakirim. Medne-i mnevvereye nasl gelebilirim? Oraya kavumak mmknse, ltfedip himmet buyurur musunuz? dedim. O da; Ey rif! Allah telnn izniyle arzuna kavuacak, Reslullah (sallallah aleyhi ve sellem) ziyret etmekle erefleneceksin! dedi ve gzden kayboldu. Grdklerime inanamyordum. Bunlar nasl grmtm? Derhl evime gidip, bir odaya kapandm. Gnlerce dar kmayp, ibdetle vakit geirdim. Fakat zihnim hep bunlarla megul idi. Nihyet sekizinci gn, yine nehre abdest almaa gittim. nceki yere geldiimde, heybetli ve korkun bir arslanla karlatm.

Onu grenlerin korkudan dili tutulurdu. Ben de yle oldum. Benim hareketsiz donup kaldm gren arslan, fash bir lisn ile; Korkma! Srtma bin ki, seni ksa bir zamanda Medne-i mnevvereye ulatraym dedi. Onun bu ifdesinden, yreimdeki korku dald. zerine bindim, beni Medine yaknlarnda indirdi ve vedlaarak ayrldk. Oradan byk bir edeb ile Peygamber efendimizin (sallallah aleyhi ve sellem) huzr-i erflerine geldim. Ellerimi ap uzun uzun dua ettim. Duay bitirince, yanmda daha nce nehirde karlatm Seyyid Aleddn hazretlerini grdm. Hemen mbrek ellerine sarldm, ptm, sayg ve hrmet gsterdim. Beni odasna gtrd. Madd ve manev pekok ihsnlarda bulundu. Tevecch ederek, ksa zamanda evliylk derecelerine kavuturdu. Sonra bana; Ey rif! Haydi seninle melekler lemini gezelim. Asumana kp seyredelim dedi. Buna derecesiz sevindim. Peki efendim! derdemez, bana yle bir tevecch ve himmet ettiler ki, her ikimiz de gkyzne doru ykselmee baladk. Yce bir makama geldik. Allah telnn sevdii evliysnn rhlar orada toplanm idi. Onlar, Merhaba ey std- lem! dediler. Hocam da onlara cevap verdikten sonra, beni onlara smarlad, kendisi daha yksek makamlara ykselerek gzden kayboldu. Aradan uzun bir zaman gemiti. Hocamn gelmekte olduu haber verildi. Geldiinde, edeble elini ptm. Bana; Seni, Allah telnn kullarn ird etmek, emirleri ve yasaklar retmek iin vazfelendiriyorum buyurdu. Orada bulunan evliynn rhlar ile birlikte el ap, benim iin dua ettiler. Sonra mbrek elleriyle gzm mesh etti. O nda yeryznde bulunan en byk eylerden, en kklerine kadar herey gzme grnmee balad. Orada bulunanlarla musfeha ettik. Bir anda tekrr Medne-i mnevvereye geldik.

Seyyid Aleddnin Karamana geliini, talebelerinden Hce Resl yle anlatt: Seyyid Aleddn hazretleri, Medne-i mnevverede Peygamber efendimizin (sallallah aleyhi ve sellem) mbrek kabr-i erflerinde hizmetle erefleniyordu. Bu fakir, henz Semerkandda bulunuyordum. Semerkand halk, Seyyid Aleddn hazretlerinin kermetlerini, bykln, Reslullah efendimize olan muhabbetini anlatrlard. Ona grmeden k olmutum. Hizmetiyle ereflenip, talebesi olmak istiyordum. Fakat Medne-i mnevvere, memleketimize ok uzakt ve gitmek iin madd bir gce de sahip deildim. Buna ramen Seyyid Aleddn hazretlerinin akyla yanyor, bir an nce ona kavumay arzu ediyordum. Bir Cuma gecesiydi. ok aladm ve Allah telya, gzyalar arasnda, krk kalbimle dua ettim. Seyyid hazretlerinden de, durumuma re iin imdd istedim. Tam o nda, odamn dndan bir ses; Ey Resl! Haydi artk dar k, arzuna kavutun! diyordu. Kulaklarma inanamadm. Sratle dar ktm. Karmda nr yzl, baklar heybetli, yal bir kimseyi arslana binmi vaziyette grdm. nce korktum. Korktuumu anlaynca; Korkma evldm! Kavumak arzusuyla yandn ve imdd isteinde bulunduun kimseyim. Seni talebelie kabul ettim. Gel, buraya otur! diyerek, arslann arkasn gsterdi. Arslana binince; Gzlerini yum! buyurdu. Yumdum, arslan sratle yrmeye balad. ok ksa bir zaman zarfnda Medineye geldik. Hocam Seyyid Aleddn; te buras, Peygamber efendimizin (sallallah aleyhi ve sellem) mbrek kabirleridir buyurdu. Orada namaz kldk, ok dua ettik. Reslullah efendimizden efaat talebinde bulunduk. Sonra hocamn kald odaya gittik. Orada byk bir ak ile hocamn hizmetine baladm. Cenb- Hak yaptm dualar kabul etmiti. Bunun iin Rabbime kr secdesi yaptm. Yllarca hocamn hizmetiyle ereflendim. Ricl-i gayb ismi verilen evliy, hocam ziyrete gelirler, onun sohbetiyle bereketlenirlerdi. Birgn hocam; Ey Molla Resl! Artk burada vazfemiz tamm oldu. Reslullah efendimiz (sallallah aleyhi ve sellem), mbrek kabrinden km olduu hlde, Anadoluya gidip, oradaki mslmanlara yardmc olma emrini verdi. Hemen hazrlan, gidiyoruz buyurdu. O gn, pekok evliynn rhlar ve ricl-i gayb ismi verilen evliy blk blk geldiler. Hzr aleyhisselmn da bulunduu bu meclise, Reslullah efendimiz de (sallallah aleyhi ve sellem) gelip, dua buyurdular. Vedlaarak ayrldk. Ksa bir zaman iinde, asnn istikmetinde, evliynn rhlarnn refakatinde, ksa zamanda Karamana geldik. Evliynn rhlar ile vedlatk. Bu hdiselerin hepsi gece olmutu. Karamana geldiimizde, sabah namaznn vakti girdi. Abdest alp namaz klacaktk. Fakat bulunduumuz yerde su yoktu. Etrfta su aradm, bulamadm. Bunun zerine hocam, elindeki asy yere vurunca, st renginde bir su kt. O su ile abdest alp, itik, bal gibi tatl idi. Namazmz kldktan sonra, Karamanda bulunan evliy bizi karladlar.

Seyyid Aleddnin talebelerinden Ebl-Feth anlatt: Bir i iin, Msra gitmek zere hocamdan izin istedim. Hocam da; Bu yolculuun sonunu tehlikeli gryorum, istersen bu yolculua kma buyurdu. Sonra benim ok istekli hlimi grnce de; Ey Ebl-Feth! Eer ok istiyorsan git. Fakat ban dara dp, bir tehlike ile karlarsan, bizi hatrla ve u duay oku buyurarak, okunacak duay retti. Sonra mbrek ellerini aarak, selmetle gitmem iin dua etti. Ben de ellerini perek, hazrlk yaptm. Yol arkadalarmla Antakyaya geldik. Orada bir gemiye binerek yola ktk. O gece kar taraftan bir rzgr esmeye balad. Gittike iddetlenen rzgr, gemiyi saa sola sallamaya balad. Dalgalar ykseldi. Gemi batmak tehlikesi ile karlat. Gemi mrettebat dhil olmak zere, hepimiz korkuya kapldk. Herkes dua, tvbe ve istifar etmeye balad. Denize batma korkusu ile dermansz kalp, kendimden gemi bir hlde iken, hocamn; Ey Ebl-Feth! Niin nasihatimi dinlemiyorsun? Ne abuk bizi ve rettiim duay unuttun? sesiyle irkildim. Hemen duay okuyup, mdd, y hocam Seyyid Aleddn Semerkand hazretleri, himmetinizi istirhm ediyorum! dedim. O nda geminin gidi istikmetinden, sratle su zerinde yryerek gelen bir kimse grnd. Herkes iinde bulunduu durumu unutmu olduu hlde, hayretle gelen kimseye bakyordu. Yaklanca, yz hatlar belli oldu. Gelen, mbrek hocam idi. Bir saa bir sola sallanp duran geminin kenarndan tutarak, denize hitaben; Ey derya! Allah telnn izni ile skinle! buyurdu. O nda deniz skinleti, dalgalar duruldu. Kurtulmutuk. Hocam, herkesin hayret dolu baklar arasnda gzden kayboldu. Gemidekiler, bu gelen ztn kim olduunu birbirlerine soruyorlard.

1) Kef-z-znn; cild-1, sh. 225

2) Cmi-il-menkb ve Cmi-il-Bevrih

3) Kitb-l-menkb

SEYYD EMR BURHN:

Evliynn mehrlarndan. Peygamberimizin (sallallah aleyhi ve sellem) soyundan olup, seyyiddir. Silsile-i liyye byklerinden biri olan Seyyid Emr Kll hazretlerinin byk oludur. Doum ve vefat trihi bilinmemektedir. Fakat, hicr dokuzuncu asrda yaad bilinmektedir.

Emr Burhnn hocas, Beheddn Buhr hazretleridir. Babas Seyyid Emr Kll onun hakknda; Bu ocuk bizim burhmmzdr (dellimizdir). buyurmutur. Onun yetitirilmesi iin, talebesi Beheddn Buhr hazretlerini vazfelendirmitir. Seyyid Emr Kll hazretleri, Beheddn Buhr hazretlerine yle buyurmutur: Bir std, ran yetitirerek keml derecesine ulatrsa, ister ki, kendi eserini randa grsn ve almalarnn neticesinde onun yetimi olduuna hid olsun. ayet bir yanllk grrse dzeltsin. te olum Burhan, imdiye kadar tasavvufda eitilmedi. Onun yetitirilmesi iini zerinize aln da, eserinizi grp, itminn elde ettiinize dir bana gven versin.

Beheddn Buhr (k.s.), hocasnn bu emri zerine Emr Burhnn btnna tevecch edip, murkabeye dald. Fakat hocasnn huzrunda edebe riyet ederek, tasarrufunu kesik kesik devam ettirerek, arada bir duraklad. Seyyid Emr Kll hazretleri; Ara vermeden tasarruf etmeye devam et buyurdu. Bunun zerine aralksz tasarrufa devam etti. Emr Burhan, birden bire deiip, tasavvuf hllerine dald. Bundan sonra yolu alp, tasavvufda ykseldi.

Emr Burhan, iddetli bir cezbe ve sekr sahibi idi. Mizacnda insanlardan uzak ve yalnz kalma hli hkim idi. lemini ve huss tavrlarn, kimse grp bilmezdi. Manev kuvveti ok tesrli idi. eyh Nikrz Buhr yle demitir: Emr Burhna ne zaman rastlasak, onun hlinden ve bize tesrinden btnmz (i lemimiz) altst olur, bombo kalp, perianla derdik.

1) Reeht; sh. 43

2) Hadik-l-verdiyye; sh. 124

3) Umdet-l-makmat; sh. 62

SEYYD EMR HAMZE:

Evliynn byklerinden. Peygamberimizin soyundan olup, seyyiddir. Silsile-i liyye denilen evliynn mehrlarndan Seyyid Emr Gill hazretlerinin ikinci oludur. Doum trihi bilinmemekte olup, 880 (m. 1475) senesinde vefat etti. Babas ona, kendi babasnn ismi olan Hamze ismini koydu. Ona Baba diye hitb ederdi.

Seyyid Emr Hamze, kk yata babasnn sohbetlerinde bulundu. Daha sonra babas onu, yetitirmesi iin, talebelerinin mehrlarndan olan Mevln rif Dikgernye havle eyledi. O da onu yllarca altrarak, ilimde ve tasavvuf hllerinde zamnnn bir tnesi olacak ekilde yetitirdi. Babasnn vefatndan sonra, onun yerine geip, yllarca insanlara doru yolu gsterdi. Ehl-i snnet itikdn anlatt. Talebeleri onun derslerine akn akn koard. Binlerce talebe, tevecchleri ile yetiti. En mehr talebeleri unlardr: Mevln Hsmeddn Buhr, Mevln Keml Meydn, Emr Bzrk, Emr Hard, Bb eyh Mbrek Buhr, eyh mer Buhr, eyh Ahmed Harezm, Mevln Atullah Semerknd, Hce Mahmd Hamev, Mevln Hamdddn Kermn, Mevln Nreddn Kermni, Mevln Seyyid Ahmed Kermn, eyh Hasen Nesef, eyh Tceddn Nesef, eyh Ali Nesef.

Hocam Mevln rif bize derdi ki: Yknz ekecek bir dost isterseniz, bu ok az bulunur. Eer ykn ekeceiniz birini ararsanz, btn dny size dosttur.

Seyyid Emr Hamzenin talebelerine vasyyeti yledir: Ey talebelerim! Bizim bulunduumuz bu yol, sdk ve doruluk zerine kurulmutur. Muhterem babam Seyyid Emr Kll buyurdu ki: nsanlarn Hakka kavumaktan mahrm kalmalarnn sebebi, slmiyete tam uymadklarndandr. nce itikd dzeltmek lzmdr. ekten, pheden, bidat ve dallette ve gayr-i mer olan hereyden kalbi temizlemelidir. Bir kimsenin, anlamadan, mezheblerin ihtilflarndan ve ittifklarndan konumas irkin bir itir. Bir kimse bu hussta bilmeden konuursa, cahilliinin almetidir. nk tasavvuf ehlinin yolu, yollarn en aydnldr. Hepsinden daha yakndr ve en nrlu olandr. Yollarn en dorusu ve en iyisidir. Necmeddn mer Nesef buyurdu ki: Tasavvuf; kalbden, Allah telnn sevgisinden baka hereyi karmaktr. Bedeni de, Allah telnn emirlerine ve Reslullahm (sallallah aleyhi ve sellem) snnetine uymakla sslemelidir. Allah telnn raz olduu eyleri yapmal ve Reslullahn (sallallah aleyhi ve sellem) snneti zere hareket etmelidir. Zamnmzdaki dallet frkalar, tasavvufu yanl anlayp, yanl yorumlayarak baka yollara sapmlardr.

Tasavvuf ehli olanlar, Reslullahn (sallallah aleyhi ve sellem) snnetine uyarlar. Ya'n slmiyete uyarlar. Haram olan ilerden ve haram yemekten saknrlar. nsanlarn ykn ekip, kimseye yk olmazlar. hretten saknrlar. Mslmanlara acyarak, onlara yumuak davranrlar. Dima Allah teldan korkarlar ve gnahlarnn affedilmesi iin yalvarrlar. Gybet emezler. Dnyya, dnynn rahatlna ve znetine gvenmezler. Slihlerin ve Eshb- kiramn yolunda ve onlarn ahlk zere olurlar. Bykleri inkr etmezler ve bid'at ehline uymazlar. Bunlar Ehl-i snnettir. Hak zere olan cemattir. Sakn onlarn sevgisini kalbinizden karmaynz. nk onlarn sevgisi, Allah telnn ve Resulnn (sallallah aleyhi ve sellem) raz olmasna sebep olur. Allah tel, Kur'n- kermde melen; "Allah onlarn kalblerini takva iin imtihan etmitir. Onlara bir mafiret ve byk bir mkfat vardr." buyurdu. (Hucurt-3). Bu taifenin hlini renmi oldunuz. O hlde onlara tbi olunuz ve onlarla sohbet ediniz. Bid'at ve dallet ehli olan frkalardan ve onlarla sohbet etmekten saknnz ki, hrette zarar etmiyesiniz. Bid'at sahibi olanlar aalamak hususunda ok almal ki, Reslullahn (sallallah aleyhi ve sellem) mjdesine kavuulsun. Reslullah (sallallah aleyhi ve sellem) buyurdu ki: "Bid'at sahibini aalayan, Allah tel byk korkudan emin eder."Ey talebelerim! Dima namaz vakti ne zaman girecek de namaz klacam diye bekleyin. Abdesti, namaz vakti girmeden alnz. Namaz huu' ve hud' ile klnz ve Allah teldan korkunuz. Namaz vaktinde hibir eyle megul olmaynz. Nitekim Resl-i ekrem (sallallah aleyhi ve sellem); "Vakit gemeden namaza, lm gelmeden tvbeye acele edin" buyurdu. Dima tvbe ediniz. Reslullah (sallallah aleyhi ve sellem); "Gnhna tvbe eden, gnh olmayan gibidir" buyurdu. Gaflet uykusundan kendinizi uzak tutunuz ki, uyank olasnz. Mmkn mertebe lzumsuz konumayn. Sakn bo sz sylemeyin. Dima namaz ve orula sslenmi olunuz.

Elinizden geldii kadar hibir mahlka hakaret gz ile bakmaynz. nk o, Allah telnn katnda sizden daha makbl olabilir. Birbirinizi ok seviniz. Sevdiiniz kimse, Allah telnn dostlarndan biri olabilir. Buna ok dikkat ve gayret ediniz. Kimseye dnylk iin tazim etmeyiniz ki, dniniz dny uruna gitmesin. Zr, dnynn Allah tel katnda hi deeri yoktur. Dnyy sevmek aalktr ve her eyden aadr. Dininizi dnyya feda etmeyiniz. Dnini bakalarnn dnys iin satan ve bu yzden Allah telnn rahmetinden mahrm kalan kimseden daha chil bir kimse yoktur. Byle kimse, hem dnyda, hem de hrette zavalldr. Allah telnn rz olmasn dnmeyip de insanlarn rzsn dnen, onlarn rz olmasn arayan kimse, Allah telnn gadabn istemi olur.

Allah tel, insanlar da ona kar gadablandrr. Allah telnn kendisinden rz olmasn isteyip, insanlarn rz olmasna bakmayan kimseden Allah tel rz olur. nsanlar da ondan rz ve honud klar.

Birisi size husmet, dmanlk ederse, onunla megul olmaynz. nk husmetin sonu gelmez. Allah korusun, bu uurda dininiz de elden kabilir! insanlarn sevgisine de aldanmaynz! Zr bu sevgileri devaml deildir. nsanlarn elinde olana tama etmeyiniz. Allah telnn size verdiine kanat, ediniz. nk tama eden, dima sknt ve znt iinde olur. Kanat eden ise, her zaman neeli ve rahattr. Beyt:

Beni kanatle eyledi dim azz,Husmet ve tamadan eteim oldu temiz.

Namaz yle klnz ki, yalnz iken ve kalabalkta iken namazdaki hliniz deimesin. nsanlarn yannda iken ok yava klmayn ki, bu kendini insanlar nazarnda iyi gstermek olur. Beyt:

Gizli irk var riy ile tatte,Ya Hak iin ol, ya ukby iste.

nsanlardan ve makamlarndan yardm beklemekten mdi kesip, Allah telya balanmaldr. Bakalarndan yardm bekleyen kimse, insanlar yannda hor grlr. nsanlara tama etmeyi brakan kimse, dnyda da, hrette de azz ve mkerrem, Allah katnda da derecesi yksek olur. Yardm Allah teldan isteyin. Birinin size kar kusuru olursa, ikyet etmeyin. Kabahati kendinizde arayn. Dima zr dileyici olun. Kimsenin aybn aramayn. Nasihat kabul eder grnen mnfklara nasihat etmeyin. Onu ayblarsanz, duymasn. Size dman olur. Bir kimse yanl konumusa, insanlar arasnda yanln ona sylemeyin. Yalnz olduu zaman ve nasihat kabul edici olduunu bilirseniz, o zaman syleyin. Ama gnahla ilgili ise, ltf ile yumuaklkla syleyin.

nsanlardan bir sknt gelirse, affedin. Karlnda iyilik yapmaya bakn. Biri size tazim etmezse, sakn ondan dolay hatrnz krlmasn. Filn kimse bana sayg gstermedi gibi szlerden ok saknnz. Bir kimse size tazim eder ve sizden iyi olarak bahsederse, ona sevinmeyin. Bu sz zerinde durmayn ve; Benim iyi kalbim vardr deyip kendinizi aldatmayn. nsanlarn medhini ve zemmini (ktlemesini) ayn tutarsanz, felket uurumuna dmezsiniz. Size bir ac haber gelir veya hasta olursanz, Allah teldan rz olmaya dikkat edin ve Allaha hamd edin. Ne kadar hasta olsanz, ayaa kalkamayacak hlde bulunsanz da, namaz kazaya brakmaynz. m ile klnz. Eer Allah korusun, kazaya kalrsa, en ksa zamanda kaza ediniz. Hastalnz, gnahlarnza keffret biliniz. Zr kula gelen bellar, onlara sabr ve tvbe ile kalkar.

nsanlar arasnda iseniz, dinden sylediklerini dinleyiniz. Szleri bozuksa, dinlemeyiniz. Size kt sylerlerse, siz dilinizi tutun ve insafdan ayrlmayn. Birgn Mevln rif Dikgern (rahmetullahi aleyh) buyurdu ki: Herkese kar ak ve tatl szl olun, riyeti yerine getirin, takv sahibi olun, dilinizi insanlardan koruyun, kibirlenmeyin, mtevz olun. Zell olmayn. Her ite orta yolda olun. Reslullah (sallallah aleyhi ve sellem): lerin en hayrls, orta olandr buyurdu.

nnze bakn. Her tarafa, teye beriye bakmayn. Her grdnzle deil, cb edenlerle konuun. Konumak cb ederse, yava konuun. Birisi sizinle konuursa, onu iyi dinleyin. Gldrc szler konumayn. Mecbr olmadka insanlardan birey istemeyin. sterseniz, az isteyin. Hi kimseye zulm ve gnahta yol gstermeyin. Evinizde iyi ahlkl olun. Ar sz sylerlerse, siz dilinizi koruyun. Dnerek sz syleyin. Hrmet ehli, kendisine hrmet gsterilenler sizi yanna arrsa, onunla marur olmayn. Dny ve dnyy sevenlerden kan. Elden geldii kadar ilmiyle amel eden limlerin sohbetinde bulunun. lim renmekten bir adm geri ve uzak durmayn. Zr ilimsiz amel, eytann oyunca olur. lminiz azsa, onunla amel edin, oalr.

Her ite esas, ilim ve takvdr, imndan gzel hibir nimet yoktur. Allaha ibdetten daha iyi amel, i yoktur. lmden iyi ibret yoktur.

Kendini; ucbdan (kendini beenmekten), riydan (gsteriten), tekebbrden (bbrlenmekten), hasedden (ekememezlikten), gybetten (dedikodudan), bahillikten (cimrilikten), kin tutmaktan, dmanlktan ve nifaktan korumaldr. Bunlar, kiinin ktlne almettir.

lmi, mevki iin ve insanlardan kabul grmek iin renmemelidir. Peygamber efendimiz (sallallah aleyhi ve sellem); Dny maksad iin ilim renen, Cennetin kokusunu alamaz buyurdu. lmi, Allah telnn tevhdini renmek iin okumaldr. Bilerek kulluk yapmal, chil kalmamaldr. Nitekim Peygamberimiz (sallallah aleyhi ve sellem); lim renmek, her erkek ve kadn mmine farzdr buyurdu.

Dima kalb temizlii ile megul olmaldr. Kalbini pisliklerden temizlemedike, hakk maksada kavuulamaz.

Btn iyiliklerin ba, dnyy terketmektir. Btn ktlklerin ba da dny sevgisidir. Bununla birlikte, Server-i kinat (sallallah aleyhi ve sellem); Dny hretin tarlasdr buyurdu. O hlde dnyda hiret ileri yap ve dnyya ve dnynn nimetlerine balanma! Dny rahat yeri deildir. bret yeridir. Bunun iin Resl-i ekrem efendimiz (sallallah aleyhi ve sellem); Dny ibret yeridir, tamir etme yeri deildir buyurdular.

Dny bir kulbedir ve biz onda misfir,ki cihanda bak, sdece Allahdr.

htiy mikdr ile kanat etmeli, geri kalann vermelidir. bdet ve tat iin yeterli kuvvetin hsl olduu kadar ile kifyet etmelidir. Eer bundan daha fazla dny ve dny nimetleri ile megul olursan, kendini felkete atm olursun. Az yiyin, az uyuyun ki, lm pusudadr. Ne zaman gelecei bilinmez. Sakn bunu hatrnzdan karmayn. Haramdan saknn, Haram yiyenlerle ileyenlerle oturmayn; Zer dny ehli ile sohbet, kalbi karartr. Nitekim demilerdir ki:

Slihlerin sohbeti, seni de slih eder,Zlimlerin Sohbeti, seni de zlim eder.

Eshb- Kehfin kpei, kpek iken birka gn,Gitti ve halas buldu, iyilerin peinden.

Ktlerle az otur; ktlerin sohbeti,Kirlilie dndrr, btn temizliini.

Gne o kadar parlak, hem o kadar byktr.Ama kk bir bulut, onu gstermez olur.

Demilerdir ki, bir lokma haram yiyenin, ibdetleri krk gn perde arkasnda kalr. Elbisesinde haramdan bir iplik bulunann, o haram iplik o elbisede bulunduka, tati kabul olmaz. Yiyecek ve giyecek temiz olmazsa, namaz, oru ve cihdnz kabul olmaz. Din yolunda mahreminiz olmayanla birlikte oturmayn.

Seyyid Emr Hamze hazretleri, bu vasyyetleri buyurduktan sonra, huss odalarna girip, gn gece, ban murkabe yakasnn iine ekti. Sonra ban kaldrp buyurdu ki: lemlerin Rabbine hamd olsun ki, yksek babamza geldii gibi, bize de ayn mjdeler geldi. Bunlar syledikten sonra, Kelime-i ehdet getirerek vefat edip, Hakkn rahmetine kavutu.

Emr Hamze hazretlerinin iki olu ve bir kz vard. Hepsi de babalarndan feyz alarak, ilimde, ahlkta yetimi, yksek derecelere kavumulard. Kz Htun- Klan iin; Herkes olu ile iftihar eder, biz de kzmzla iftihar ederiz. Allah tel bize ne verdiyse, biz de kzmza verdik. buyurmutur. Bu kz, her zaman Kurn- kerm okurdu. Odaya girip bir ile megul olunca, odas nrundan, kandile ihtiy gstermiyecek derecede aydnlanrd. Kilim dokusa, iplikler kendiliinden dmlenirdi. Bu ile urarken namaza kalksa, onun kr kendiliinden dnerdi. Gndz olsa, demetleri kendiliinden iplik olurdu. Bu hlini, ancak srdalar bilirdi.

Emr Hamze hazretlerinin bu kznn, ehbeddn adnda bir olu vard. Emr Hamze bu torununun yetitirilmesi vazfesini Mevln Hsmeddne verdi. sene Mevln Hsmeddnin huzrunda kald. Bu mddet zarfnda Hak tel, ona ok ilim ihsn etti. Hocas Mevln Hsmeddn ona dedi ki: Ey Mevln ehbeddn, eer bundan sonra sen bize ders okutacaksan burada kal, yoksa bende, sana ders verecek g kalmad. Sonra Mevln Hsmeddnin izni ile Shraya dnd. nsanlara nasihatle megul oldu. Btn vakti ilim ve limlerle geerdi. Birgn halka vaz nashattan sonra yle syledi: Ey azzler! Size bir vasyyetim var. Onu kabullenin ki, hrette size faydas olsun. Nitekim Resl-i ekrem (sallallah aleyhi ve sellem); Vakit gemeden namaza, lm gelmeden tvbeye acele edin buyurdu. Ey dostlarm! Allahn emirlerini yerine getirmede eksiklik etmeyin.

Peygamber efendimiz (sallallah aleyhi ve sellem) buyurdu ki: Namaz dnin direidir. Namazn klan dinini kurmu, terk eden dnini ykm olur.1) Reeht; sh. 44

2) Umdet-l-makmat; sh. 62

3) Agh Seyyid Emr Kll; sh. 96 vd.

4) Hadaik-l-verdiyye; sh. 124

SEYYD ERF CRCN:

Tefsr, hads ve Hanef mezhebi fkh limi. smi, Ali bin Muhammed bin Ali Crcn el-Hseyn el-Hanefdir. Knyesi Ebl-Hasendir. Peygamberimizin (sallallah aleyhi ve sellem) soyundan olduu iin Seyyid erf ismiyle tannp, mehr olmutur. 740 (m. 1339) senesinde Crcn ehrine, bal Tku nahiyesinde dodu. 816 (m. 1413) senesinde rzda vefat etti. Trbesi rzda, Savahan mahallesinde, Vkib kabristanndadr.

Seyyid erf Crcn, kk yandan itibren ilim renmeye balad. lk tahsiline Crcnda balad. nce Arabcay rendi. Sarf, nahiv ve belagat ilmine dir Sekkknin Mifth-l-ulm adl mehr eserini ve bu eserin erhini, bu erhi yazan Nreddn Tuvsden okudu. Sircddn mer el-Buheymnden Kef adl tefsrini ve Kef tefsrinden bir blm okudu. Kudbddn rznin yazd Mifth erhini, onun olu Muslihuddn bin Ebil-Hayr Aliden okudu. Bundan sonra, akl ilimleri renmeye balad. Tahsilini devam ettirmek zere seyahatlere kt. Bu maksadla Hirata, Anadoluya ve Msra gitti. Zamann mehr limlerinden ilim rendi. Mantk ilmiyle ilgili erhu Metl adl eseri onalt defa okuyup inceledi ve birok hocann aklamasn, zhn dinledi. Ancak o, bu eseri iyice hazmedip, gayet net bir ekilde renmeyi srarla istiyordu. Onalt defa okuyup incelemesine ramen tam anlyamadn grnce, bu eseri ve erh-u-emsiyye adl eseri, bizzat yazan zattan okumaya karar verdi. Bu maksadla Hirata gitti. Eserin yazar Mevln Kutbddn rzyi bulup, durumu anlatp hlini arzetti. Bu srada Mevln Eb Abdullah Kutbddn Muhammed bin Muhammed er-Rz et-Tahtn olduka yalanmt. Seyyid erf Crcndeki azmi grerek, ksa bir mddet eserini okuttu. Sonra kendisinin ihtiyrlam olduunu, bu sebeble fazla okutmaya takatinin kalmadn syledi. Fakat ona, en mehr talebesi Mbrek h el-Mantkye gitmesini, ondan okumasn tavsiye etti. Bu talebesine bir de mektp yazarak, alka gstermesini ve erh-l-Metlyi kendisinden rendii gibi, ona da btn incelikleriyle okutmasn, retmesini emretti.

Bunun zerine, Mbrek ahn yanna gitmek zere Hirattan ayrld. Yolu Dou Anadoluya uramt. Burada zamann byk limlerinden olan Cemleddn Muhammed bin Muhammed Aksarynin hretini duydu. Karamana doru yola kt. Karaman yaknlarnda, bu zatn Kazvnnin El-zh adl eserine yazm olduu erhi grd. Eser zerinde baz incelemelerde bulundu. Orada bulunan baz ilim erbb, Cemleddn Aksary ile bizzat grmesini, ondan istifde etmesini tavsiye ettiler. Bu tavsiye zerine Aksaraya gitti. Aksaraya vardnda, Cemleddn Aksarynin vefat etmi olduunu rendi. Talebeleriyle tanp, sohbet etti. Sonra da Cemleddn Aksarynin en mehr talebesi olan emseddn Muhammed Fenr (Molla Fenr) ile de tanp, birlikte Msra gittiler.

Msra var