IV бүлэг.

Хүрээлэн буй орчны

геохимийн үнэлгээ

• Геохими ба хүрээлэн буй орчин. Биосфер дэх

антропоген өөрчлөлтүүд

• Биосферийн төлөвийг үнэлэх

экологи-геохимийн үнэлгээ

• Үнэлгээнд тавигдах шаардлага

• Бүс нутгийн төлөв байдлын чанарын, тоон,

экологи-геохимийн үнэлгээний зорилго, онцлог

Лекц 15

CHEM 232: Геохимийн үндэс

1

БАЙГАЛИЙН БАЯЛАГЫН

АШИГЛАЛТ, ОРЧНЫ БОХИРДОЛ

БИОСФЕР НООСФЕРТ ШИЛЖИХ

ШИЛЖИЛТЫН ЭРЧИМ

Хүрээлэн буй орчны төлөв байдлыг бодитой,

цогцоор үнэлэх

Антропоген хүчин зүйлийн нөлөөгөөр болох

өөрчлөлтийн хэтийн төлөвийг шинжлэх ухааны

үндэстэй боловсруулан, ашиглах боломжийг тогтоох

2

ХҮРЭЭЛЭН БУЙ ОРЧИН:

Хэрэглээний геохимийн шинжлэх ухааны судалгааны

обьект

Хүний амьдралд дам болон шууд нөлөөлдөг, бодис болон

энергийн солилцоогоор хоорондоо холбогдож байдаг

тодорхой үзэгдэл, биетийг багтаасан цогц тогтолцоо.

Биосфер

ХҮРЭЭЛЭН БУЙ ОРЧНЫ БОХИРДОЛ:

Орчны физик шинж чанар, химийн найрлагын эрс өөрчлөлт

oШуугиан, цацаргалт, тоос, ц.с.д , дууны хэлбэлзлэл-

давтамжийн эрс өөрчлөлт ...

oХорт, хөнөөлт бодисын огцом ихсэлт

3

4

Ноосфер үүсэлт нь химийн элементийн шилжилт (миграц) -

ийн онцлогоор тодорхойлогддог.

Ноосфер дэх миграцын онцлогыг,

1. Биосфер болон миграцын тодорхой төрөл дэх

элементийн агуулгын харьцаа

2. Миграцын эрчим

3. Шинэ геохимийн барьер үүсэлт

4. Миграцын хэтийн төлөв зэргийг үндэслэн тогтооно

5

Ноосферын онцлог:

Байгалийн баялагын

ашиглалт

Орчны бохирдол

Хүрээлэн буй орчны

төлөв байдлыг үнэлгээ

Үнэлгээ хийгдэж буй бүс нутгийн хэмжээнээс хамааран

судалгааны маштаб, цар хүрээ тогтоогдоно.

Үнэлгээ хийх дараалал:

1. Чанарын үнэлгээ

2. Тоон үнэлгээ

3. Экологи-геохимийн үнэлгээ

ХҮРЭЭЛЭН БУЙ ОРЧНЫ ТӨЛӨВ БАЙДАЛД ӨГӨХ

ЭКОЛОГИ-ГЕОХИМИЙН ҮНЭЛГЭЭ

Үнэлгээ үнэн зөв болох үндсэн нөхцөл:

Үнэлгээ хийх дараалад алдагдаагүй байх

Манай дэлхийн түүхэн хувьслын онцлог, биосферийн

үндсэн шинжүүдийг зөв тооцон, хянасан байх

6

• Биосфер хэтэрхий том, байнга хувьсан өөрчлөгдөж байдаг

биокосын тогтолцоо тул ямарч судалгаа биосферийг бүхэлд

нь хамран хийгдэх боломжгүй.

• Биосферийн үндсэн өөрчлөлт газрын гадрагын эволюцаар

илэрдэг . Иймд,

Хүрээлэн буй орчны аливаа судалгаа палентологи,

геологи, геохимийн судалгааны үзүүлэлтээр хянагдах

шаардлагай.

Тодорхой бохирдуулагч биосферт хэрхэн хөлөөлж

буйг геохимийн ландшафтад хэрхэн нөлөөлж

байгаагаар нь эхлэн тогтооно.

БИОСФЕРИЙН ҮНДСЭН ШИНЖ

7

• Манай дэлхийн хөгжлийн явцад боржингийн үеийн

хэмжээ ихсэн, вулканы үүсэлтэй чулуулаг багасан

тивүүдийг хамарсан хурдасжилт болж байна.

Архейн эрний дунд үед ураны ордын үүсэл болж газрын

гадрагын бүрдэл эрчимтэй явагдсан бол палеозойн эринд

доломит CaMg(CO3)2 -ын үүсэл зогсон, кальцит CaCO3 -

аас тогтох тунамал чулуулгын үүсэлт эрчимжиж амьд

организмын үүсэлд хүчтэй нөлөөлсөн.

• Газрын гадрагын тодорхой мужид элементийн хуримтлал

ихсэн ―хуримтлал-сарнил‖ –ын харилцан эсрэг процесс

тасралтгүй болж байдаг.

МАНАЙ ДЭЛХИЙН ТҮҮХЭН ХУВЬСЛЫН ОНЦЛОГ

8

oДэлхийн ―хувьслын‖ түүх нь усан уусмал, хийн холимог,

минералын хэлбэрээр орших химийн элементийн

концентрацын бодит өөрчлөлтийн түүх байдаг.

oДэлхийн хувьсал, өөрчлөлтийг үүсгэхэд гол үүрэгтэй

байгалийн гамшгийг урьдчилан тогтоох боломжгүй.

o Гамшгийн дүнд өөрчлөлт болдог нь магадтай үнэн.

Дэлхий нийтийг хамарсан геологи, геохимийн үзэгдэлд

үзүүлэх хүний хүчин зүйлийн нөлөөллийг харьцуулан

үнэлэх боломжтой

БАЙГАЛИЙН ГАМШГИЙГ

ТҮРГЭТГЭГЧ КАТАЛИЗАТОР

Амьтан, ургамалын төрөл

зүйл мөхнөМутаци үүснэ

ТЕХНОГЕН

ӨӨРЧЛӨЛТ

9

БИОСФЕРИЙН ТӨЛӨВ БАЙДЛЫГ ҮНЭЛЭХ ГЕОХИМИЙН

ҮНЭЛГЭЭНД ТАВИХ ШААРДЛАГА

A. Ерөнхий шаардлага:

1.Үнэлгээ бодитой байх

•үнэлгээ зөв бол согосон нөхцөлд обьект нөхөн сэргээгдэх

ёстой

• дахин хийсэн үнэлгээ өмнөхтэйгээ давхцах ёстой

2.Үнэлгээ үнэн байх:

Үнэлгээ, нөхөн сэргээлт хэрэгжүүлэх ажиллагаа нэг арга

зүй, хэмжилтийн нэгдсэн нэгж ашиглан хийгдэж, гарсан

мэдээлэлээ зураглал зүйн (картограф) хэлбэрээр харуулах

боломжтой байх

3.Үнэлгээ тодорхой, харагдауйц байх:

Боисферийн тодорхой хэсгийн үнэлгээний дүн, нөхөн

сэргээлт хийхэд тус болохуйц ойлгомжтой байх

10

Б. Тусгай шаардлага:

1. Үнэлгээ өгч буй биосфер, түүнийг бүрдүүлэгч

ландшафт маш нийлмэл биокосын тогтолцоо тул

биосфер болон түүний тодорхой хэсгийн төлөв

байдлын үнэлгээг тооцсон байх. Ж: үйлдвэрийн

газар байгуулахаас өмнөх болон дараах 2-3

жилийн үнэлгээнд харьцуулалт хийх

шаардлагатай

2. Экспресс чанарын анализаас тооны болон эдийн

засгийн үнэлгээнд шилжих замаар үнэлгээг

явуулах

3. Үнэлгээг тодорхой дараалалаар гүйцэтгэх.

11

Тусгай шаардлага:

4. Ландшафт-геохимийн хүчин зүйлээс шалтгаалах элементийн

байгалийн миграцын онцлогийг юуны түрүүн тооцох

шаардлагатай.Харгалзах маштабын геохими-ландшафтын

зураглал байхгүй бол бүс нутгийн тогтоц, агаарын миграцын

онцлогыг анхааралдаа авах хэрэгтэй. Нутгийн тогтоц газрын

гадараг болон газрын доорх урсацыг тогтоох тул хурдас

хуримтлагдах заагийг тогтоох болмж олгоно.

5. Судалгааны үр дүн үнэлгээ, судалгаа хийж буй маштаб,

байгалийн нөхцөл, техноген чааалал зэргээс үл хамаарах

ѐстой. Өмнөх судалгаа, бусад бүс нутгийн геохимийн төлөв

байдалтай харьцуулсан байх шаардлагатай

6. Харгалзах картогрфийн материалыг бүрдүүлсэн байх

шаардлагатай. Бүс нутгийн амьтан ургамалын сангийн

хамгаалалт, экологийн ерөнхий төлөв, экологи-геохимийн

нөхцлийг чанарын хувьд илэрхийлсэн байх

12

Үнэлгээ хийх дараалал:

Судагааны маштаб, ажлын бүсийн сонголт зэргээс гарч болох

алдааг тооцсон аргачлал ашиглах нөхцөлд дараах 3 түвшинд

үнэлгээ ийгдэх боломжтой.

а. Бүс нутгийн ажил: 1:500000 – 1:200000 маштабтай

хийгдэнэ. Том хэмжээний үйлдвэрийн комплекс, том

хотууд, шинэ бүс нутагийн судалгаа явуулахын өмнө уг

судалгааг явуулна

б. Дунд маштабын судалгаа: 1:100000 – 1:50000

маштабтай хийгдэнэ Аномал хэсэг ажиглагдсан бүст, бүс

нутгийн судалгаа явуулсаны эцэст хийнэ.

в. Том маштабын судалгаа: 1:25000 – 1:10000 маштабтай

хийгдэнэ. Дунд маштабын судалгааны дараа хийгдэнэ.

г. Дэглэмийн ажиглалт: хүн ам оршин суух бүст 1:10000

маштабтай хийнэ.

13

1. БҮС НУТГИЙН ТӨЛӨВ БАЙДАЛЫН ЧАНАРЫН

ҮНЭЛГЭЭ

Чанарын үнэлгээ бодит геохими-ландшафт бүрэлдэх үеийн

хүрээлэн буй орчны төлөвийг бүх талаар тусгасан байх

шаардлагатай. Шаардлага хангасан эсэхийг,

1. Судалгааны ажлын арга, аргачлалаар хэмжинэ

Үүний тулд биосферийн тодорхой блокын атмосфер, хөрс,

геологи, геоморфологи, биологийн онцлог, техноген ачааллыг

судлахад ашигласан арга, аргачлалын үнэн зөв хянагдсан

(стандарт) байх шаардлагатай

2. Антропоген нөлөөлийг илрүүлж буй арга зүйгээр хэмжинэ.

(харьцуулах, жиших, прогнозлох, мэдээлэл боловсруулах, мэдээлэл

сонгох ...)14

Чанарын үнэлгээ: Янз бүрийн геохими-ландшафтын нөхцөлд,

олон жилийн турш хийсэн судалгааны үр дүнг үндэслэн

тогтоосон геохими-ландшафтын зураглал

Хүрээлэн буй орчинд чанарын үнэлгээ хийх дараалал:

1.Судалж буй бүс нутгийн тодорхой өөрчлөлтийн хөгжил, явц,

хэтийн төлөвийг тодорхойлоход хөтлөх геохими-ландшафтын

анхны эх зураглал зохионо.

Ж:, өгөдсөн мэдээлэл, өөрсдийн гаргасан судалгааны дүнг үндэслэн

тодорхой хугацаанд усалгаат талбайд хөрсний давсжилт нийт

талбайн 50% , усалгаагүй талбайд 4% -д хүрнэ. Услалтын явцад

хөрс Na, Cl, SO42- ионоор баяжина г.м.

2. Хүрээлэн буй орчны төлөв байдалын өөрчлөлтөд байгалийн

болон техноген нөлөөлөл хир их байгааг тогтооно.

Үүний тулд судлах бүст байгалийн нөхцөл байдлаас үл

хамаарах шинж төрх бүхий хэсгийг ялгах судалгаа хийнэ.

Тэлгээрийг аномал ландшафт гэнэ.

15

16

3. Бүс нутгийн геохимийн үнэлгээг давтан явулж анхны

судалгаатай харьцуулалт хийнэ. Хоѐр судалгааны хооронд

болох байгалийн болон атропоген нөлөөлийг үнэлэх

хувьсалын прогноз гаргана.

Одоогийн байгаа төлөв Хувсалын үндсэн чиглэл

Хувьсал өрнөх хугацаа Ямар төлөвт шилжих

4. Хяналт судалгааны дүн, хувьслын прогнозыг үндэслэн бүс

нутгийн геохими-ландшафтын зураглал гаргана

17

ГЕОЭКОЛОГИЧЕСКАЯ ОЦЕНКА

ИСПОЛЬЗОВАНИЯ

ЛАНДШАФТНЫХ СТРУКТУР

СЕВЕРНОЙ МОНГОЛИИ

(на примере бассейна р. Хараа)

Рис. Типы ландшафтов

бассейна р. Хараа

http://docs.podelise.ru/docs/ind

ex-5641.html

Товуудорж Рэнчинмядаг

18

Рис. Природохозяйственная карта бассейна р. Хараа

19Рис. Типы территорий перспективного развития басеейна р. Хараа

Тоон үнэлгээ хийхийн өмнө элементийн зөвшөөрөгдөх

концентрацын хязгаарыг (ЗКХ) экологи - геохимийн

үндэслэлтэй тогтоосон байх шаардлагатай.

ЗКХ –тогтоогдох бодисит хүний биед хоргүй ч

байгалийн аналоги байхгүй техноген гаралтай химийн

бодисууд багтана.

ЗКХ: Хүн аюулгүй оршин тогтнох нөхцлийг хангасан

биосферийн тухайн хэсэгт агуулагдах

элементийн агуулгын тогтсон норм хэмжээ.

2. БҮС НУТГИЙН ТӨЛӨВ БАЙДЛЫН ТООН

ҮНЭЛГЭЭ

20

21

ЗКХ тогтоох үндэслэл, онцлог:

Энэ хэмжээг тогтоох асуудал хүрээлэн буй орчны

антропоген өөрчлөлт, хүний амьдрах орчны тэлсэнтэй

холбогдон сүүлийн 15 жилд хийгдэж байна.

Олон хорт хөнөөлт бодисын хэмжээ ихсэж, тэдгээрийн

харилан нөлөөлийн улмаас бодисууд генетик өөрчлөлтөд

орж, бодисын шинж чанарын тухай тодорхойлолт

өөрчлөгдөх болсон. Зарим бодис хүний биед шууд аюулгүй

боловч байгаль дахь хувьсал нь аюулд хүргэж болно.

Химийн элемент ба нэгдлийн хорт чанар биосферт байх

тэдгээрийн дүрс хувирал, бүтэц, концентрацаас хамаарна.

Ж: натрийн хорт үйлчлэл минералд байхдаа бус хөрсний

усанд ихээр агуулагдах ионы хэлбэрт илэрнэ.

Бодисын ЗКХ –ын бүх хэлбэрийг бүрэн тооцох

боломжгүй.

ЗКХ тогтоох үндэслэл, онцлог:

Элементүүдийн хоршлоор үүсэх хорт нөлөөлийг бүрэн

тогтоох, тооцох боломжгүй. Аномал шинж чанар үзүүлж буй

элементүүдийн хоршлын нөлөөг урьдичлан харах

боломжгүй, онолоор тооцоолсон элементийн ассоциаци

байгаль дээр яг болдоггүй.

Ж: Са багадалт Ва, Sr –ийн ихсэлт үүсгэнэ. Яс сийрэгжих ,

үс унах үе мөч сулрах өвчлөл үүснэ. Хөрсөнд S ихсэхэд Se

багасна. Үр тарианд Se 12мг/кг болоход үхэр, адуу, харх 1-2

сарын дотор үхнэ.

Химийн элементийн байгалийн тархалтыг үзэхэд янз бүрийн

уулын чулуулагт хамгийн жигд бус тархсан байна.

Ж: ультрасуурлаг чулуунаас карбонатын чулуун дахь Cr 100

дахин, Co 1500 дахин бага байна. Ультрасуурьлаг хөрсөн дэх

Со –ын агуулгаар ЗКХ –ыг тооцвол хорт үйлчлэлд хүргэнэ.

22

Бүх амьд организмын хувьд ашигтай, хортой элемент гэж

байхгүй. Хэвийн үйл ажиллагаанд шаардлагатай элемент гэж

байна. Тэдгээрийн байх хэмжээ ихсэх, багасахад хортой

үйлчлэл үзүүлнэ.

Ж: Хүний биед As дутагдахад зэс, манган ихсэнэ. Илүүдэхэд

ферментийн үйл ажиллагаа саатаж, эдийн амьсгал, эсийн

хуваагдал алддагдана.

ЗКХ –ыг тодорхой нөхцөлд, организм үйл ажиллагаа

явуулахад нийцэх хамгийн зохистой хэмжээгээр тогтоох

шаардлагатай.

Ихэнх техноген нэгдэлийн ЗКХ тогтоох боломжгүй.

я/г: биосферийн бүх тогтолцоонд уг хязгаарлалт үйлчлэхгүй.

Техноген ихсэлт, багасалтын үед организмд илрэх сөрөг нөлөө

дараах энгнээний дагуу өсдөг болохыг тогтоогоод байгаа.

Bi- Ag- W- I- Be- Au- Br-P-Zn23

Анхааруулга:

ЗКХ тогтоохын тулд тухайн бүс нутгийн химийн

элементийн фон агууламжыг тогтох

шаардлагатай.

o Фон агууламжыг хөрс, гадаргын болон гүний ус,

тодорхой ландшафт дахь үндсэн ургамалын

төрлүүдэд тогтооно.

oЭдгээр обьектууд технологийн үйлчлэлд өртөөгүй

байгалийн унаган төрхөөрөө байх шаардлагатай.

oАль болох өргөн бүс нутгийг хамарсан, кларк

агууламж тогтооход нөлөөлөхүйц байх хэрэгтэй

24

25

ЭКОЛОГИ ГЕОХИМИЙН ТООН

ҮНЭЛГЭЭ

Үнэлгээ нь юуны түрүүн бүс нутгийн

элементийн фон агууламжинд

үндэслэн хийгдсэн байна. Фон

агууламж тогтоох боломжгүй бол

элементийн кларк агууламжид

үндэслэж болно.

Орон нутгийн фон агууламж бүс нутгийнхаас эрс ялгаатай

байх тохиолдолд хүн амыг тусгай хүнсний

бүтээгдэхүүнээр хангах асуудал гарна.

Тоон үнэлгээнд тулгуурлан хүрээлэн буй орчны

менежмент, хувь хүний нийгмийн хариуцлага, үйл

ажиллагааны аюулгүй байдал, түүний чанарын асуудлыг

шийдвэрлэнэ.

ТООН ҮНЭЛГЭЭ ГАРГАХАД АШИГЛАХ ҮНДСЭН

ҮЗҮҮЛЭЛТҮҮД:

Фон агууламж

Абсолют хуримтлалын үзүүлэлт (АХҮ) - нэг км2 талбайд

оногдох элементийн агуулгаар тодорхойлогдоно.

Техноген аномалын тодорхойлогч

тоон үзүүлэлт болдог.

Харьцангуй хуримтлалын үзүүлэлт (ХХҮ) - элементийн

АХҮ ба фон агууламжийн харьцаагаар тодорхойлогдоно.

Тухайн бүс нутгийн бохирдлын

хэмжээг заана.

26

27

Хүрээлэн буй орчны өөрчлөлтөд эдийн засгийн

итгэлтэй үнэлгээ бодитой болсон чанарын болон

тоон үнэлгээнээс хамаарна.

Тухайн бүс нутагт гарсан экологи-геохимийн

өөрчлөлтийг үндэслэн түүнийг арилгахад

зарцуулагдах эдийн засгийн тооцоо хийнэ.

Өөрчлөлтийг арилгахад зарцуулсан зардалтай

холбоотой үүсэх нэмэлт зардлыг үндэслэн

бүтээгдэхүүний үнийн өсөлтийн хязгаарыг

тогтооно.

2. БҮС НУТГИЙН ТӨЛӨВ БАЙДЛЫН

ЭДИЙН ЗАСГИЙН ҮНЭЛГЭЭ

28

Эдийн засгийн үнэлгээний анхны тооцоонууд ойн ландшафтын

үүсэл, усталын үнэлгээнд тулгуулан хийгдэж ирсэн.

Ойн ландшафт усан сангийн нөөц, хангалтийн бий

болгоно. Ой бүс эзэлж байгаа бүс нутгийнхаа 100 м2

тутумд 130 - 300 м3 усан санг үүсгэж байдаг. Ингэснээр

усалгаа хийх, ус суваг татах, усжуулах, цахилгаан эрчим

хүч зарцуулах ... зардал хэмнэгдэнэ.

oЖ: 1м3 усны үнийг усжуулалтад хэрэглэж байгаа усны үнээр

тогтоон ойн усталтын үнэлгээг гаргаж болно.

Ойн ландшафтын ус минералжилт багатай байдгаас

хаягдал усын шингэлж цэвэршүүлдэг. 1 га газрын ой 29

м3 үйлдвэрийн ус, 870 м3 хагалсан газрын усыг шингэлнэ.

oЖ: 1 га ойн нэг жилд цэвэршүүлэх усны үнээр ойн усталтын

үнэлгээг гаргаж болно.

29

Ойн ландшафт хөрсийг элэгдэл(эроз) –ээс хамгаална.

Хөрс элэгдлээс улбаалан усан санд бордоо шилжсэнээр

усны амьтад хордон хүнд нөлөөлнө. Мөн хөрсөнд ургах

ургамалын ургац муудна.

Ус болон цасны хуримтлалыг бий болгон, тал хээрийн

нөхцөлд хөрсийг чийгээр хангана.

oЖ: хөрсний элэгдлээс үүдэх хор холбогдлыг бүрэн үнэлэх

боломжгүй ч элэгдсэн болон ердийн хөрсөнд ургах ургацын

ялгаагаар ойн усталтын үнэлгээг гаргаж болно.

Бүс нутгийн экологи-геохимийн өөрчлөлтийг үндэслэн хийх

эдийн засгийн үнэлгээ бодит биш тохиолдолд,

бүтээгдэхүүний үнийн хэт хөөрөгдөл, амжиргаан дахь

тэнцвэрт бус харьцаа үүснэ.

30

31

Геохими- ландшафтийн бүдүүвч зураг(карт) гаргах

Бүдүүвч зургийг ,

А. Хуурай газрын судалгаа

Б. Усан (акваль) ландшафтийн судалгааны дүнд гарсан

картуудыг үндэслэн зохионо.

Хүрээлэн буй орчинд чанарын болон тооны үнэлгээ өгөх

экологи-геохимийн судалгаа нь урьдчилан хийгдсэн

геохими- ландшафтийн бүдүүч зурагт үндэслэдэг.

Орчны тодорой

шинж чанарыг

илтгэх бие

даасан картууд

К1, К2, ... Кn

Хуурай газрын

нэгдсэн карт

КХ.Л.22

Усан (акваль)

ландшафтын

нэгдсэн карт

КУ.Л.

Геохими-

ландшафтийн

бүдүүвч зураг

(КАРТ)

32

А. Хатуу ландшафтын судалгаагаар дараах мэдээллийг

цулуулах шаардлагатай.

o ХАА –н зориулалттай талбай, усжуулах суваг, хүн ам

амьдрах хэсэг, автозам, төмөр зам, ойн зурвас, уулын ажил,

карьер, үйлдвэрийн бүс, амралтын бүс...,

o Ой, нуга тал хээр, хужир мараа, ургамал, амьтаны орших

хэсгийн хил, талбай

o Хөрсний найрлага, гол ионы агуулга, хүчилтөрөгч агуулсан

хэсгийн хил, хүчиллэг, шүлтлэг чанар

o Гадаргын болон гүний ус, тэдгээрийн орчин, ИАП, усны

үндсэн найрлага, ионы агуулга.

o Салхин элэгдэл, материалын шилжилт, сахин зөөгдөл,

чиглэл

o Орчны хотгор, гүдгэр, дов сондуул

o Бүс нутгийн геоморфологийн онцлог

o Бүс нутгийн геологийн тогтоц, онцлог

33

А. Хатуу ландшафтын сансрын зураглал, газар дээрх хэмжилтийн

үндэслэн 5 - 6 бие даасан карт зохионо. Картуудыг нэгтгэн биоген

ландшафт болон техноген ландшафтын картууд зохионо.

Хатуу ландшафт геохими-ландшафтын карт.

1. ХАА, ойн аж ахуй, карьер,

үүсмэл нуураж үйлдвэр г.м.

техноген үүдэлтэй

байгууламж

2. Биоген ландшафт. Ой, нуга

тал, тундр, говь, цөл, намаг ...

3. Байгалийн унагаан төрхөөр

байгаа газрын үндсэн

элемент, ион, хөрсний

горизонт, гумус.

4. Газар дээрх, доорх усан сан,

нуур ,гол, мөрөн...

5. Агаараар зөөгдөх элемент,

материал, хөрсний элэгдэл,

6. Хур тунадас, мөсдөлт, арал,

булан тохиой үүсэлт г.м

геоморфологийн онцлог .

7. Геохими-ландшафтын

нэгдсэн карт

34

Б. Усан (акваль) ландшафтийн судалгаа: тухайн ландшафт дахь усны

түвшний жил улиралын өөрчлалт, усны эх үүсвэрийн техноген зохицуулалт,

усны тээвэрлэлт, зөөгдөх эрчим, усан замын ажлын маштаб, ургамалын

гарц, бланс, төрөл, усны ѐроолын ИА-х нөхцөл, усны ѐроолын

геоморфологийн онцлог, усны химийн найрлаг, ѐроолын хурдасны химийн

найрлагыг үндэслэн бие даасан картууд зохионо 1. Ландшафт дахь усан сан,

нуур, судаг шуудуу, гол

мөрний байршил хэмжээ

2. Элементийн миграцад

нөлөөлөгч ургамал амьтаны

төрөл зүйл.

3. Ёроолын хурдасны ИА –х

төрх, гол үзүүлэлтүүд

4. Усан сангийн үндсэн

элемент, ионы агуулга

5. Усан сангийн

геоморфологийн онцлог

6. Ёроолын хурдасны химийн

найрлага, төрөл

7. Геохими- усан ландшафтын

нэгдсэн картУсан ландшафт геохими-ландшафтын карт.

35

Хатуу ландшафт болон усан ландшафтын геохими-

ландшафтын картыг үндэслэн гаргасан

бүс нутгийн геохими-ландшафтын бүдүүвч зураг

Литохимийн аномалын

тархалтын зураглал

1.Хот ,

2. гол,

3.геохимийн аномал

Том үйлдвэрийн газрын

орчинд үүссэн техноген-

геохимийн аномалын

бүс дэх элементийн

агуулга

Элемент

Анома-

лын

талбай

Геохимийн

ландшафтын

фон агууламж

n10-3%

Техноген

агууламж,

т

АХҮ

т/км2 ХХҮ

Pb 103 1 824 8 8000

Zn 200 1.3 2080 10.4 2080

Ti 65 2 1040 16 35

Cr 150 1 1200 8 400

V 75 1 600 8 800

Ga 450 0.5 2160 4.8 1600

Cu 105 1 840 8 4000

36

37

Быстринский район зонального космофотонефтепрогнозирования

(1985–86 гг.)

http://neftegaz.ru/scie

nce/view/402

Космофото прогноз хийх жишээ 1.

38

Рис. Карта космофотоаномалий

Быстринского района. Составил А.Л.

Клопов, 1985 г.

Интенсивность

космофотоаномалий,

отождествляемых с нефтеносными

землями:

1-наиболее высокая, 2-высокая, 3-

средняя, 4-слабая.

Прочие космографические

элементы:

5-«неуверенные» аномалии, 6-

неотектонические (?) локальные

поднятия, 7-зоны и участки

обводнения.

Проверяющая информация:

8-скважины (красным продуктивные)

и контуры месторождений по

неокомским пластам (А.П.

Соколовский, 1985 г.)

39

Pис. Пример проверки временем рекогносцировочного космофото-

нефтепрогнозирования (бассейн нижнего течения р.Демьянка)

1 — месторождения, выявленные до нефтепрогнозного

космодешифрирования (I-Верхнесалымское, II-Нижнекеумское); 2-3- земли,

оцененные по космическим снимкам, как: 2 — нефтеперспективные, 3 —

бесперспективные; 4-месторождения, открытые после

космодешифрирования. (1-Северо-Кальчинсоке, 2-Кальчинское, 3-Северо-

Демьянское, 4-Пихтовое); 5 — административная граница ХМАО.

Космофото прогноз хийх жишээ 2.

40

Модель геологического разреза по линии рекомендуемых параметрических

скважин [1].

1-палеоген-четвертичные образования; 2-6 — отложения: 2-позднемеловые,

3-раннемеловые, 4-юрские, баженовской свиты (верхняя юра), 5-

палеозойские карбонатные (и терригенно-карбонатные), 6-домезозойские

метаморфические комплексы. 7-разломы, предполагаемые по данным

геофизики; 8-предполагаемые залежи углеводородов, выделяемые по

космофотоаномалиям и геологическим данным.

http://www.oilnews.ru/11-11/nefteprognoznaya-ocenka-kosmodeshifrirovaniem-yugo-vostochnoj-

territorii-uralskogo-federalnogo-okruga/

41

Москва орчмын агаарын

бохирдол

18.09.2006

http://www.lare.ru/articles/?id=7

42

Москва орчмын

агаарын бохирдол

18.09.2006

43

Москва орчмын

агаарын бохирдол

18.09.2006

44

Москва орчмын агаарын

бохирдолын нэгдсэн үзүүлэлт

18.09.2006

http://www.lare.ru/articles/?id=7

45

Москва орчмын усны

бохирдол

18.09.2006

46

Москва орчмын

хөрсний бохирдол

18.09.2006

47

Москва орчмын ойн нөөц

18.09.2006

48

Москва орчмын газрын

нөөцийн бүтэц

18.09.2006

49

Москва орчмын бүс нутгийн

экологи-геохимийн карт

18.09.2006

50

51