J Nurs Sci Vol.28 No.4 Oct - Dec · PDF fileสาธารณสุข หนังสืออนุสรณ์ และใช้วิธีการประวัติศาสตร์บอกเล่า

J Nurs Sci Vol.28 No.4 Oct - Dec 2010

Journal of Nursing Science54

Corresponding author: T. ThaweeboonE-mail: [email protected]

Thanomkwan Thaweeboon RN MScAssociate Professor, Faculty of Nursing, Mahidol University, Bangkok, Thailand

Somjin Peachpansri RN MScAssociate Professor, Faculty of Nursing, Mahidol University, Bangkok, Thailand

Somkid Pochanapan RN MScAssociate Professor, Faculty of Nursing, Mahidol University, Bangkok, Thailand

Phannee Senachack RN DScFormer Assistant Professor, Faculty of Nursing, Mahidol University,Bangkok, Thailand

*The research received funding from China Medical Broad of New York Inc.Faculty of Nursing, Mahidol University

Abstract: Purpose: This research explored the history and development of the School of Nursing, Midwifery, and Public Health Siriraj in Bangkok, Thailand, from 1896 to 1971. Design: Historical research, involving literature searching and qualitative interviews. Methods: Data was collected through two means: a review of historical literature related to the evolution of Thai nursing, midwifery, medicine, and public health from the National Archives of Thailand and commemorative books; and in-depth interviews with 15 senior Thai nurses who have had important roles in the development of the School. Transcript interviews were verified by interviewees to establish credibility. Data from both the literature review and interviews were clustered and categorized using content analysis, and examined by four nursing experts to verify accuracy of findings.Main finding: Results revealed the development of the School of Nursing & Midwifery was divided to three periods. During 1896–1925, the first nursing school was established for Thai ladies through the benevolent donation of Her Majesty Queen Sripatcharintra, the Queen of His Majesty King Rama V. It was located in Siriraj Hospital and its name was announced in the Royal Thai Government Gazette as The School of Lady Midwifery and Nursing Care, and opened on January 12, 1896. Dr. Hans Adamson was the first teacher, and 10 nurses graduated in the first group. During 1901–1907, the School was moved to the homes of Than Phu Ying Pan Bunnag and Chao Phraya Pasakornwong. At that time, Thai culture did not allow males and females to study together, so barriers existed in academic activities. Consequently, the School was temporarily closed and there are no records of graduates during that period. In 1908, the School was reopened at Siriraj Hospital as a division of the medical school, and received its second name: the

The History and Development of the School of Nursing,

Midwifery, and Public Health Siriraj from B.E. 2439 to 2514

(1896 – 1971) *

Thanomkwan Thaweeboon, Somjin Peachpansri, Somkid Pochanapan, Phannee Senachack

J Nurs Sci Vol.28 No.4 Oct- Dec 2010

Journal of Nursing Science 55

Division of Midwives and Nurses under the Patronage of Her Majesty Queen Sripacharintra. The second period of the School’s evolution, 1926–1955, witnessed the early stages of modern nursing development. To help reach international standards, the Rockefeller Foundation funded two American nurses to come to Thailand to assist with the teaching process and curriculum development. The School’s name was changed for the third time to the School of Nurses and Midwives in 1925 but in 1932, this was again amended to the School of Nursing and Midwifery. In 1950, public health courses were introduced into the nursing curriculum, so the name changed again to the School of Nursing, Midwifery, and Public Health. The third period of the School’s history, 1956-1971, is recognized as the period of professional development in nursing. In 1956, Khunying Pinpakpitayapate, the School’s Director, initiated the first baccalaureate nursing program in Thailand, and admission requirements for applicants rose from those who had graduated from secondary school to high school. The midwifery course was then separated from the nursing curriculum. After graduating from nursing, nurses now had to study an additional six months to obtain their midwifery certification. Within this period, preparations were made to develop the School into a Faculty of Nursing. Conclusion and recommendations: The School of Lady Midwifery and Nursing Care was the first nursing school in Thailand, and established before a formal general education system was set up in the country. The School, formerly operated by doctors, has developed to into higher educational institute managed by nurses for nurses. Through this long development, the School has progressively helped progress Thai nursing into a strong profession, meeting international standards and recognition. We argue that it is important that all Thai nurses, students, and staff involved in the nursing profession today are aware of the valuable history of the School. Without the vision and hard work of our predecessors we would not be where we are today. We should all take pride in these achievements and ensure that we all continue to sustain our noble profession.

Keywords: Nursing history, nursing development, Thai nursing, historical research, qualitative research.

J Nurs Sci 2010;28(4): 54 - 67



Corresponding author: ถนอมขวญ ทวบรณE–mail: [email protected]

ถนอมขวญ ทวบรณ RN MScรองศาสตราจารย ภาควชาการพยาบาลรากฐาน คณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยมหดล

สมจนต เพชรพนธศร RN MScรองศาสตราจารย ภาควชาการพยาบาลรากฐาน คณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยมหดล

สมคด โพธชนะพนธ RN MScรองศาสตราจารย ภาควชาการพยาบาลศลยศาสตร คณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยมหดล

พรรณ เสนาจกร RN DScอดตผชวยศาสตราจารย ประจำาภาควชา การพยาบาลอายรศาสตร คณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยมหดล

*ทนอดหนนวจยจาก China Medical Board of New York Inc. คณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยมหดล

บทคดยอวตถประสงค: เพอศกษาประวตและววฒนาการของโรงเรยนพยาบาลผดงครรภและอนามยศรราช ระหวาง พ.ศ. ๒๔๓๙ – ๒๕๑๔รปแบบการวจย: การวจยเชงประวตศาสตร วธด�าเนนการวจย: ศกษาจากหลกฐานเอกสารส�าคญ จากหอจดหมายเหตแหงชาตทเกยวของกบการพยาบาล การผดงครรภ การแพทย และการสาธารณสข หนงสออนสรณ และใชวธการประวตศาสตรบอกเลาจากการสมภาษณพยาบาลอาวโส จ�านวน ๑๕ คน ทมบทบาทส�าคญในการพยาบาลและการผดงครรภของโรงเรยนฯ ภายหลงการถอดเทปและเรยบเรยงแลว จดสงใหผถกสมภาษณอานเนอหากอน ผวจยน�ามาปรบแกและสงกลบใหผสมภาษณตรวจสอบอกครง ผวจยน�าขอมลทไดจากเอกสาร และจากค�าบอกเลามาจดหมวดหมของขอมล การวเคราะหความถกตองของเนอหาโดยผทรงคณวฒจ�านวน ๔ คนผลการวจย: พบวาการพยาบาลในยคเรมแรก พ.ศ. ๒๔๓๙ – ๒๔๖๘ สมเดจพระศรพชรนทรา บรมราชนนาถ พระราชทานพระราชทรพยสวนพระองคจ�านวนหนง กอตงโรงเรยนสอนการผดงครรภแผนใหมและการพยาบาลขนใหแกสตรไทยเปนแหงแรก ตงอยในบรเวณโรงพยาบาลศรราช เรยกชอตามประกาศเปดโรงเรยนในราชกจจานเบกษาวา โรงเรยนหญงแพทยผดงครรภแลการพยาบาลไข เปดสอนเมอวนท ๑๒ มกราคม พ.ศ.๒๔๓๙ มนายแพทยเอช อดมสน หรอพระบ�าบดสรรพโรค เปนครคนแรกของโรงเรยนฯ มผส�าเรจการศกษารนแรก จ�านวน ๑๐ คน และในชวงป พ.ศ. ๒๔๔๔ – ๒๔๕๐ มการยายสถานทเรยนจากบรเวณโรงพยาบาลศรราช ไปบานทานผหญงพรรณ บนนาค และบานเจาพระยาภาสกรวงศ เนองจากไมเหมาะสมตามประเพณโบราณทชายและหญง ไมควรจะเรยนอยในสถานทเดยวกน ท�าใหการจดการเรยนการสอนมอปสรรค ตองหยดชวคราว และไมมการบนทกวามผส�าเรจการศกษา ตอมาในป พ.ศ.๒๔๕๑ ไดเปดโรงเรยนแพทยผดงครรภในบรเวณโรงพยาบาลศรราชอกครง โดยใหเปนแผนกหนงของโรงเรยนราชแพทยาลย เรยกวา แผนกโรงเรยนแพทยผดงครรภและหญงพยาบาล เปนชอทสองของโรงเรยนโดยสมเดจพระศรพชรนทราบรมราชนนาถ พระราชทานพระราชทรพยสนบสนนการจดการศกษาดงเชนเดม ระยะท ๒ การพยาบาลในยคกลาง พ.ศ. ๒๔๖๙ – ๒๔๙๘

ประวตและววฒนำกำรของโรงเรยนพยำบำลผดงครรภและอนำมยศรรำช ระหวำง พ.ศ. ๒๔๓๙ – ๒๕๑๔ *

ถนอมขวญ ทวบรณ สมจนต เพชรพนธศร สมคด โพธชนะพนธ พรรณ เสนำจกร



เปนยคตนของการพฒนาการพยาบาลแผนใหม เรมขนดวยความรวมมอของมลนธรอกก เฟลเลอร สงครพยาบาลอเมรกนของมลนธฯ ๒ คน มาชวยปรบปรงหลกสตรและการจดการเรยนการสอนใหเขามาตรฐานสากล โรงเรยนฯ เปลยนชอครงทสาม เมอ พ.ศ. ๒๔๖๘ เปนโรงเรยนนางพยาบาลและผดงครรภ ตอมาในป พ.ศ. ๒๔๗๕ ตดค�าวา นาง ออก โรงเรยนไดพฒนาหลกสตรใหมการสอนวชาอนามยเพมขน เรมใน พ.ศ. ๒๔๙๓ และเปลยนชอโรงเรยนฯ ครงทสเปน โรงเรยนพยาบาลผดงครรภและอนามย ระยะท ๓ พ.ศ. ๒๔๙๙ – ๒๕๑๔ การพยาบาลยคพฒนาเขาสวชาชพ ในป พ.ศ. ๒๔๙๙ คณหญงพณพากยพทยาเภท หวหนาแผนกโรงเรยนพยาบาลผดงครรภและอนามยไดเปดสอนหลกสตรปรญญาวทยาศาสตรบณฑตทางการพยาบาลซงเปนแหงแรกของประเทศไทย และปรบพนฐานการศกษาของหลกสตรอนปรญญาพยาบาล เปนชนเตรยมอดมศกษา หลกสตรอนปรญญาพยาบาล มระยะเวลาเรยน ๓ ป และแยกหลกสตรประกาศนยบตรผดงครรภออก โดยมระยะเวลาเรยน ๖ เดอน รบนกศกษาทจบหลกสตรปรญญาตรหรออนปรญญาพยาบาลมาแลว ระยะนโรงเรยนฯ เรมเตรยมความพรอมทจะยกวทยฐานะเปนคณะพยาบาลศาสตรตอไป สรปและขอเสนอแนะ: โรงเรยนหญงแพทยผดงครรภแลการพยาบาลไขแหงแรกของประเทศไทย ไดเรมตงเปนโรงเรยนขนกอนทจะมระบบการศกษาทวไปในประเทศโดยแพทยเปนผสอนและด�าเนนการ จนไดววฒนมาเปนสถาบนอดมศกษาทบรหารตนเอง สามารถพฒนาวชาชพการพยาบาลของประเทศใหเจรญกาวหนาเขามาตรฐานสากลมชอเสยงไดรบการยอมรบสบเนองมาจนถงปจจบน ดงนนพยาบาลและนกศกษาทกคนควรไดศกษาคนควาประวตของโรงเรยนฯ เพอสบสานความเปนมา และความภาคภมใจในวชาชพสบตอไป

ค�าส�าคญ: ประวต ววฒนาการ โรงเรยนพยาบาลผดงครรภและอนามย ศรราช

J Nurs Sci 2010;28(4): 54- 67



ควำมส�ำคญของปญหำ คณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยมหดล ววฒนาการจากโรงเรยนตนก�าเนดมาจนถงปจจบน เปนเวลา ๑๑๔ ป นบตงแตสมเดจพระศรพชรนทราบรมราชนนาถทรงมพระราชปรารภวา ประเทศไทยยงไมมแพทยผดงครรภทมความร ท�าใหสตรตองไดรบความทกขทรมาน และเสยชวตจากการคลอดบตรจ�านวนมาก พระองคทรงสละพระราชทรพยสวนพระองคใหตงสถานศกษาวชาผดงครรภแผนใหม และการพยาบาลขน เพอเปนการอนเคราะหประชาชน “โรงเรยนหญงแพทยผดงครรภแลการพยาบาลไข” เปดสอนเมอวนท ๑๒ มกราคม ๒๔๓๙ (ร.ศ. ๑๑๕) ณ โรงศรราชพยาบาล (โรงพยาบาลศรราช) คนทวไป เรยกวาโรงเรยนหมอต�าแย๑ นบเปนยคการวางรากฐานกอตงหลกสตร และการจดการเรยนการสอนตามหลกสตร ชวยใหประชาชนเหนความส�าคญของการผดงครรภและการพยาบาล ในชวงแรกของโรงเรยนฯ มการยายสถานทเรยนจากโรงพยาบาลศรราช ไปบานทานผ หญงพรรณ บนนาค ตอมายายไปบานเจาพระยาภาสกรวงศ (พร บนนาค) และกลบมาทโรงพยาบาลศรราชเชนเดม ท�าใหการเรยนการสอนตองหยดไประยะหนง และเปดสอนอกครงในป พ.ศ. ๒๔๕๑ จนเขาสยคการพยาบาลแผนใหม เรม พ.ศ. ๒๔๖๙ สมเดจพระ มหตลาธเบศรอดลยเดชวกรมพระบรมราชชนกพระราชทานพระราชทรพยปรบปรงการศกษาพยาบาลไทย และรวมกบมลนธรอกกเฟลเลอร จางครชาวอเมรกนมาเปนผบรหารและครผสอน หวหนาแผนกพยาบาลคนแรก คอ มสฟทเจอราลด และคนตอมา คอ มสปอรเตอรชวยปรบปรงดานการศกษา และการพยาบาลโดยน�าแนวคดและองคประกอบของหลกสตรจากสหรฐอเมรกา มาปรบใหเหมาะกบสภาวการณของไทย มผลใหการพยาบาลไทยพฒนาเขาสมาตรฐานสากล ซงตอมา คณหญงพณพากยพทยาเภท (จ�านง เมองแมน) ผมคณปการตอวชาชพการพยาบาลอยางยงใหญ หวหนาแผนกวชาพยาบาลผดงครรภ คนแรกทเปนคนไทย (พ.ศ. ๒๔๗๘ – ๒๕๐๔) ไดพลกฟนการศกษาพยาบาลของโรงเรยนฯ หลงภาวะชะงกงนในชวงสงครามโลก ครงท ๒ และระยะทรดโทรมของประเทศไทยหลงสงคราม (พ.ศ. ๒๔๘๒ - ๒๔๙๘) ใหกาวทนการเปลยนแปลงความกาวหนาของสงคมซงรวดเรวขนทงในดานการเมอง เศรษฐกจ การเพมประชากร

การศกษาทวไป เทคโนโลยและวทยาศาสตรการแพทย โดยการเปดสอนหลกสตรวทยาศาสตรบณฑตทางการพยาบาล ใน พ.ศ. ๒๔๙๙ พรอมทงปรบพนฐานการศกษาทวไปของนกเรยนพยาบาลในหลกสตร ๓ ป ๖ เดอนขนเปนชนเตรยมอดมศกษา เปนหลกสตรอนปรญญาทมความรพนฐานสมบรณตามมาตรฐานของมหาวทยาลย เรมแต พ.ศ. ๒๕๐๒ เปนตนมา คณะผวจยตระหนกถงคณคาของการศกษาประวตความเปนมาของการพยาบาลไทย ตงแตยคเรมแรกของโรงเรยนฯ ซงเปนสถานศกษาทางการผดงครรภและการพยาบาลแหงแรกของประเทศ ใหกระจางชดในประเดนส�าคญตางๆ นบแตการเรยกชอแรกของโรงเรยนฯ ซงมความคลาดเคลอนกนอย และการเรยกชอโรงเรยนฯ ในแตละยคสมย ซงตอมามการเปลยนแปลงหลายครง ท�าใหความทรงจ�าและการบนทกผดพลาดไปบาง การยายสถานทเรยนหลายครง ท�าใหประวตดานการศกษาขาดชวงไป จงควรศกษาเพมเตมจากเอกสารขนตนใหมากทสดเทาทจะหาได รวมทงการศกษาความเปนมาในความรวมมอของมลนธรอกกเฟลเลอรกบ โรงเรยนฯ และศกษาขอมลเพมเตม โดยการสมภาษณจากพยาบาลอาวโสทอยในเหตการณชวงน�าทวม และสงครามโลกครงท ๒ เพอใหไดขอมลเชงประจกษทลกซง และการรวบรวมหลกสตรของโรงเรยนฯ ตงแตเรมเปดโรงเรยนใน พ.ศ. ๒๔๓๙ จนถง พ.ศ. ๒๕๑๔ เพอทราบถงววฒนาการของหลกสตร และวธการจดการเรยนการสอนวชาชพการพยาบาลของโรงเรยนฯ แหงแรกของประเทศไทยและเขาใจถงประวตความเปนมาอยางลกซง รวมทงซาบซงในคณงามความดของบคคลส�าคญทมตอวชาชพการพยาบาล เพอเปนรากฐานในการศกษาคนควาตอไป

วตถประสงคของกำรวจย เพอศกษาประวตและววฒนาการของโรงเรยนพยาบาลผดงครรภและอนามยศรราช ระหวาง พ.ศ. ๒๔๓๙ - ๒๕๑๔

วธกำรด�ำเนนกำรวจย การวจยนเปนการวจยเชงประวตศาสตร (History research) แหลงขอมลทใชในการวจย คอ หลกฐานทเปนเอกสารส�าคญ ซงจดเปนเอกสารขนตน (Primary source) ไดแก เอกสารทางราชการ จากหอจดหมายเหตแหงชาต



ประกอบดวย เอกสารเกยวกบการพยาบาล การผดงครรภ การแพทย และการสาธารณสขไทย รวมทงเอกสารขนรอง (Secondary source) ไดแก บทความหนงสออนสรณ จากสถาบนการศกษาทเกยวของ และเพอความสมบรณของเนอหาและการวเคราะหเรองราว จงใชวธการประวตศาสตรบอกเลา (Oral history) โดยการสมภาษณพยาบาลอาวโส จ�านวน ๑๕ คน ซงลวนแตมบทบาทส�าคญในการพยาบาล การผดงครรภของโรงเรยนฯ ขอมลทไดจะชวยเสรมขอมลทางเอกสารใหกระชบและชดเจนขน ประกอบดวย พยาบาลอาวโส จ�านวน ๑๕ คน คอ อาจารยนางปฏเวทยวศษฎ (เฉลยว เลขยานนท) รน ๒๓ พ.ศ. ๒๔๗๒ อาจารยนพรตน สรพพธ รน ๓๑ พ.ศ. ๒๔๘๐ อาจารยศรพร รณฤทธวชย รน ๓๒ พ.ศ. ๒๔๘๑ คณหญงฉลวย ปาณกบตร อาจารยเพยน พนสวรรณ รน ๓๕ พ.ศ. ๒๔๘๔ ผชวยศาสตราจารยศรสอางค พาชรตน ผชวยศาสตราจารยสมสร ทบแสง รน ๓๗ พ.ศ. ๒๔๘๖ รองศาสตราจารย ดร.วเชยร ทวลาภ รองศาสตราจารยลออ หตางกร อาจารยโกสมภ นลพงษ รน ๓๘ พ.ศ. ๒๔๘๗ ผชวยศาสตราจารยศรสมาน ดประดษฐ รน ๓๙ พ.ศ. ๒๔๘๘ – ๒๔๘๙ ผชวยศาสตราจารยจ�าเรยง กรมะสวรรณ รน ๔๓ พ.ศ. ๒๔๙๓ รน ๑ ผชวยศาสตราจารยจนตนา บานแกง รน ๔๓ พ.ศ. ๒๔๙๓ รน ๒ ผชวยศาสตราจารยสมศร ณ ระนอง รน ๔๗ พ.ศ. ๒๔๙๖ และรองศาสตราจารยสลกษณ มชทรพย พยาบาลปรญญา รน ๑ พ.ศ. ๒๕๐๓

เครองมอทใชในการวจย ๑. แบบสอบถามขอมลสวนบคคล ๒. ค�าถามทใชสมภาษณแบบเจาะลก (indepth interview) ซงประกอบดวย ๒.๑ ทานเขามาเรยนวชาชพการพยาบาลเพราะอะไร สถานภาพของพยาบาลขณะนนเปนอยางไร ๒.๒ ชวตเมอเปนนกศกษาพยาบาล มการเรยนการสอนเปนอยางไร มปญหาและอปสรรคในการเรยน การฝกปฏบตบนหอผปวยอะไรบาง สภาพของสถานทเรยนและหอผปวยเปนอยางไร (วชาทเรยนมอะไรบาง อาจารยผสอน ต�ารา จ�านวนนกศกษา เหตการณส�าคญทมผลกระทบตอการเรยนขณะนน) ๒.๓ ชวตในชวงการท�างานดานการศกษา/ดาน

ปฏบตการพยาบาลเปนอยางไร ตองปรบตวมากนอยเพยงใด การบรหารงานการศกษา/การพยาบาลเปนอยางไร (เหตการณส�าคญทมผลกระทบตอการปฏบตงาน) ๒.๔ ความคาดหวงของสงคม/ประเทศชาตทมตอพยาบาลขณะนนเปนอยางไร มองคการ/หนวยงานใดใหการสนบสนนวชาชพการพยาบาลบาง ๒.๕ มเหตการณอะไรบางทนาจะน�ามาเปนตวอยางหรอมเรองอะไรบางทเกดขนกบ วชาชพของเราแลวตองระวงไมใหเกดขน

การเกบรวบรวมขอมล ๑. คณะผวจยพทกษสทธผใหขอมลโดยด�าเนนการตดตอทางโทรศพทกบกลมตวอยาง แจงวตถประสงคในการสมภาษณและขออนญาตสมภาษณ เมอไดรบอนญาตจะนดวนเวลาในการสมภาษณ พรอมขออนญาตบนทกเสยงการสมภาษณ หลงจากนน คณะผวจยสงขอค�าถามใหกลมตวอยางลวงหนา การสมภาษณพยาบาลอาวโส ๒ – ๓ ครงตอหนงทาน ผใหขอมลมอสระในการตอบค�าถาม การแสดงความคดเหนหรอยตการใหสมภาษณโดยไมตองบอกเหตผลและไมมผลเสยตอผใหขอมล โดยการสมภาษณครงแรก ผวจยตรวจทานเนอหาทสมภาษณ หากไดขอมลไมครบถวนตองไปสมภาษณเพมเตมอก ๑ – ๒ ครง ภายหลงการถอดเทปและเรยบเรยงแลว จะสงใหผถกสมภาษณพจารณาตรวจสอบกอน และผวจยจะไปพบผสมภาษณเพอทบทวนความถกตองของขอมลทไดอกครง ๒. คณะผวจยคนควาประวตและววฒนาการของโรงเรยนพยาบาลผดงครรภและอนามย ศรราช ระหวาง พ.ศ. ๒๔๓๙ – ๒๕๑๔ จากหนงสอประวตศาสตร ประวตบคคล เอกสารทางราชการ บนทก ระเบยบ ค�าสงตางๆ ของทางราชการ และจดหมายเหตจากหอจดหมายเหตแหงชาต สถาบนการศกษาทเกยวของ และแหลงความรอนๆ

การวเคราะหขอมล ศกษาขอมลทไดโดยละเอยด และจดรวบรวมหมวดหมของขอมลทไดจากการศกษาคนควาจากเอกสารและการสมภาษณ ส�าหรบขอมลทไดจากการบอกเลาของกลมตวอยาง ถาไดขอมลทซ�าๆ กนหลายทาน ยอมแสดงถงความนาเชอถอ



ของขอมล หากขอมลทไดไมสอดคลองกน จะพยายามหาเอกสารทใกลเคยงมาอางอง ถาไมสามารถคนหาไดจะน�าเสนอขอมลทไดของแตละบคคลในแงมมแตกตางกน เนองจากขอมลทไดจากการบอกเลาเปนการบอกถงความทรงจ�าในเหตการณตางๆ ซงแตละบคคลจะมทศนคต และความประทบใจสวนบคคลในเหตการณนนๆ อาจแตกตางกนได การวเคราะหความถกตองของเนอหา โดยผทรงคณวฒจ�านวน ๔ คน ซงเปนนกวชาการ/ผบรหารทางการพยาบาลเปนทยอมรบของวชาชพการพยาบาล มความสนใจและมผลงานการเขยนและเรยบเรยง/รวบรวมเกยวกบประวตความเปนมาของโรงเรยนพยาบาลผดงครรภและอนามยศรราช คอ รองศาสตราจารย ดร.วเชยร ทวลาภ รองศาสตราจารย ละออ หตางกร รองศาสตราจารยสลกษณ มชทรพย และอาจารยชนจตต ยกตรตน ชวยพจารณาความสอดคลอง ความนาเชอถอ ความถกตองของขอมลทไดจากเอกสาร และจากการบอกเลาของพยาบาลอาวโส หลงจากนน ผวจยจะน�ามาปรบแกและเรยบเรยงเพอเขยนรายงานวจย

ผลกำรวจยและอภปรำยผล การพยาบาลในยคเรมแรก พ.ศ. ๒๔๓๙ – ๒๔๖๘ สมเดจพระนางเจาเสาวภาผองศร (สมเดจพระศรพชรนทรา บรมราชนนาถ) ในพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ทรงตระหนกถงคณประโยชนของการผดงครรภแบบใหม ตองการทจะใหมการเปลยนแปลงเกดขน แตตดขดทหมอ ผพยาบาลนนเปนผชาย โดยเฉพาะเปนหมอชาวตางประเทศ พระองคทรงเหนวาหากจะเปลยนแปลงใหไดผลแลว จ�าเปนทจะตองมหมอผดงครรภเปนคนไทยทเปนผหญง ใน ร.ศ. ๑๐๘ (พ.ศ. ๒๔๓๒) สมเดจพระศรพชรนทราบรมราชนนาถ ประสตสมเดจเจาฟาอษฎางคเดชาวธ พระองคทรงมพระอาการไข กรมหมนปราบปรปกษ เคยใหหมอเกาแวนเปนผผดงครรภ และพยาบาลตามแบบตะวนตก หมอมของทานปลอดภยและสบายด จงกราบบงคมทลถง คณประโยชนของวธพยาบาลแบบตะวนตก สมเดจพระบรมราชนนาถทรงเลอมใส ขอพระบรมราชานญาตเลกผทมเพลง (อยไฟแบบโบราณ) ใหหมอเกาแวนพยาบาลแบบตะวนตก ปรากฏวาเปนทพอพระราชหฤทย ตงแตนนมาจงเลกวธการอยไฟในพระบรมราชวง และพวกผมบรรดาศกดกนยมตามแบบอยางสมเดจพระศรพชรนทราบรมราชนนาถ แตในเวลานน

ราษฎรผหญงทไปคลอดลกในโรงพยาบาลยงคงมนอย และรองขอใหใชวธพยาบาลอยางเดม เมอความทราบถงสมเดจพระบรมราชนนาถ ทรงรบชวยโดยพระราชทานบรมราชา นญาตใหกรมพยาบาลอางพระกระแสรบสงชแจงแกคนทจะคลอดลกในโรงพยาบาล วาพระองคเองไดเคยผทมเพลงมาแตกอน และเปลยนมาใชวธพยาบาลอยางใหม ทรงสบายกวาอยไฟ มพระราชประสงคใหราษฎรไดความสขดวย จงแนะน�าใหท�าตามอยางพระองคถาใครท�าตามททรงชกชวนจะพระราชทานเงนท�าขวญลกทคลอดใหมใหคนละ ๔ บาท พอมกระแสรบสงของสมเดจพระบรมราชนนาถอยางนน กเรมมคนสมครใหพยาบาลคลอดลกตามวธใหม ในหองเดยวกนมทงคนคลอดลกทอยไฟ และไมอยไฟปนกน ตอมาเมอเหนวาคนทไมอยไฟไมเสยชวตกลบสบายดกวาคนทอยไฟ ทงไดเงนท�าขวญลกดวย จ�านวนคนทขออยไฟกนอยลงจนเกอบไมม กรมพยาบาลจงสามารถตงขอบงคบรบใหคนคลอดลกใน โรงพยาบาลแตคนทสมครไมอยไฟ เลกประเพณอยไฟใน โรงพยาบาลแตนนมา๒

พระองคทรงตระหนกดวา การผดงครรภแผนปจจบนชวยใหสตรคลอดบตรมความปลอดภยและสขสบายขน ทรงมพระราชประสงคทจะใหสตรทกคนคลอดบตรอยางปลอดภยทงแมและลก จงทรงพระกรณาโปรดเกลาโปรดกระหมอมใหเจาพระยาภาสกรวงศ เสนาบดกระทรวงธรรมการ มอบหมายใหกรมพยาบาลจดการสอนสตรใหมความรความสามารถในการผดงครรภแบบใหม ทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหทานผหญงภาสกรวงศ (เปลยน บนนาค) เปนผอ�านวยการโรงเรยน โดยพระราชทานราชทรพยสวนพระองคจ�านวนหนง ตงโรงเรยนแพทยผดงครรภขนในบรเวณสถานทแหงเดยวกบโรงพยาบาลศรราช ส�าหรบเปนสถานศกษาวชาพยาบาลและผดงครรภของสตร อนเปนพระราชด�ารททรงมงหมายจะใครใหสตรไทยไดเรยนรกวางขวางขน๓ ใหตงโรงเรยน มชอตามประกาศเปดโรงเรยนในราชกจจานเบกษาวา “โรงเรยนหญงแพทยผดงครรภแลการพยาบาลไข” ซงเปนชอแรกของโรงเรยน๑ ตอมาไดถกตดใหสนลงโดยเรยกวาโรงเรยนแพทยผดงครรภ และใชเรยกชอ ผเรยนวา นกเรยนแพทยผดงครรภตามชอยอของโรงเรยนฯ การเรยกชอโรงเรยนฯ เพอทลเกลาฯ ถวายความเทดทน และเฉลมพระเกยรตองคผพระราชทานก�าเนดโรงเรยนฯ โดย



อญเชญพระนามาภไธยของพระองคไวทายชอโรงเรยนฯ คอ โรงเรยนหญงแพทยผดงครรภแลการพยาบาลไขของสมเดจพระนางเจาพระอรรคราชเทว๑,๔ โรงเรยนหญงแพทยผดงครรภแลการพยาบาลไข เปดสอนเมอวนท ๑๒ มกราคม พ.ศ. ๒๔๓๙ สตรทเขาเรยนสวนใหญอานเขยนภาษาไทยไมได เพราะการศกษาสมยนนมงเฉพาะผชาย รบนกเรยนครงแรก จ�านวน ๖ คน และเพมขนเปน ๑๐ และ ๑๔ คน ในปท ๒ และ ๓ นายแพทยเอช อดมสน (H. Adamson) (พระบ�าบดสรรพโรค) ครคนแรกของพยาบาล ตองสอนหนงสอไทยจนอานออกเขยนได และสอนผดงครรภ รวมทงไดตกแตงและปรบปรงตกเสาวภาค ชนบนใหเปนทเรยนดวย มวชาทเรยน ดงน ปท ๑ และปท ๒ เรยนหมวดท ๑, ๒ และ ๓ หมวดท ๑ สอนบรรดาโรคซงเกยวกบมดลก คอ วาดวยระดปกต และระดเสย มดลกพการ กระดก เชงกรานพการและผดปกต หมวดท ๒ สอนบรรดาโรคซงเกดในเวลามครรภ ตงแตตงครรภ ตลอดจนถงเวลาคลอด คอวาดวยมารดาเปนโรคบวม โรคทลาวสา โรคลมชก บตรเปนมารในศรษะ โรครกและสายสะดอ โรคแทง หมวดท ๓ วธการรกษาเวลาคลอดบตร คอ วาดวยการชวยกลบเดกในครรภในเวลาทขดขวาง เชน เวลาทเอาแขน เอาเทาออกมา เดกหรอรกออกไมไดตองใชเครองมอชกลากออกมา ปท ๓ ฝกหดการพยาบาลไข และผดงครรภ นายแพทยเอช อดมสน ตองสอนวชาภาษาไทยกอน และสอนวชาแพทยผดงครรภ ใน ๓ หมวดแลว จงมการฝกหดการพยาบาลไข และการผดงครรภ การสอนในยคเรมแรกน มทงการสอนภาคทฤษฎและภาคปฏบต มอาจารย แพทยจากโรงเรยนราชแพทยาลย เปนผสอน คอ นายแพทยเอช อดมสน นายแพทยเฮยส (Hays) นายแพทยเทยนฮ สารสน (Tienhee Sarasin) และนายแพทยยอรจ แมคฟาแลนด (George McFarland) คอ พระอาจวทยาคม ระยะเวลาในการสอนไมไดก�าหนดไวแนนอน เปดโอกาสใหนกเรยนไดเรยนจนกวาจะสอบไลได ๖ นกเรยนจบไมพรอมกน ใน พ.ศ. ๒๔๔๑ มนกเรยนส�าเรจการศกษา ๔ คน พ.ศ. ๒๔๔๒ จบเพมอก ๒ คน และใน พ.ศ. ๒๔๔๓ มนกเรยน

ส�าเรจการศกษาอก ๔ คน รวมทงหมด ๑๐ คน นกเรยนรนนไดรบพระราชทานประกาศนยบตร และรางวลพรอมกบนกเรยนราชแพทยาลยในโอกาสทพระบาทสมเดจ พระจลจอมเกลาเจาอยหว และสมเดจพระบรมราชนนาถเสดจพระราชด�าเนนเปดโรงเรยนราชแพทยาลย พ.ศ. ๒๔๔๓ จงเหนไดวา การสอนในระยะแรกมแพทยจากโรงเรยน ราชแพทยาลยเปนผสอนนกเรยนแพทยผดงครรภ จงเปนรปแบบการศกษาโดยใช Medical model ในการสอนตงแตยคแรก เมอจบการศกษาแลวถอเปนเกยรตสงสดในชวตทส�าเรจการศกษาจากโรงเรยนฯ ทถอก�าเนดมาจากสมเดจพระบรมราชนนาถ ในรชกาลท ๕ ซงรนแรกไดรบพระราชทานประกาศนยบตรจากพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว เมอวนท ๒๐ ธนวาคม ร.ศ. ๑๒๑ (พ.ศ. ๒๔๔๕) ทานผหญงเปลยน ภาสกรวงศ เขยนบนทกถงพระยาวฒการบด เสนาบดกระทรวงธรรมการ ความวา “หมออดมสน ครแพทยผดงครรภ มาแจงวากรมพยาบาล จะไปสงกดกระทรวงเมอง คงไวแตศรราชพยาบาลนน สงกดกระทรวงธรรมการ และกลาวถงโรงเรยนแพทยผดงครรภ ตงอยทศรราชพยาบาล เปนผหญงสาวตงอยในสถานทเดยวกนกบนกเรยนแพทยผชายไมเปนทเรยบรอย พอดมรดกทานผหญงพรรณ บนนาค เมอท�าศพแลว สวนทเปนบานกลายเปนของหลวง เพอใชเปนสถานทเปนการกศลแกผ ล วงลบไปนน เหนวาทบานทานผหญงพรรณ บนนาค วางอย หมออดมสนเหนควรจะใชเปนโรงเรยนผหญง ซงจะเปนนกเรยนผหญงแพทยผดงครรภ และฝกหดแพทยผดงครรภดวย จงไดน�าความกราบบงคมทลสมเดจพระนางเจาพระบรมราชนนาถ ในการทจะยายโรงเรยนนน กโปรดเกลาฯ แลว” โรงเรยนแพทยผดงครรภจงยายมาทบานทานผหญงพรรณ บนนาค เปนเวลา ๓ ป ตอมา นายแพทยเอช อดมสน ไดมาแจงกบทานผหญงเปลยน ภาสกรวงศวา ในฤดแลงเวลาน�าแหงคลองแลว นกเรยนกบครล�าบากมาก จะขอท�าสะพานขามคลองตดถนนออกไปลงคลองบางกอกใหญ พอใหเปนทสะดวก แตกตดขดเรองงบประมาณ๗ ในเวลาตอมาไมปรากฏในเอกสารวามการสรางสะพานหรอท�าถนน ท�าใหไมสะดวกในการเดนทาง จงนาจะเปนสาเหตใหยายโรงเรยนฯ จากบานทานผหญงพรรณ บนนาค ทใชอย ๓ ป ไปยงบานเจาพระยาภาสกรวงศ เปน



เวลา ๑ ป แลวสงนกเรยนเหลานนไปฝกหดท�าการใน โรงพยาบาลตางๆ แลวใหออกไปท�าการตอไป โดยไมมการสอบไล หลงจากการยายสถานทเรยน ๒ ครง ในชวง พ.ศ.๒๔๔๔ ถง พ.ศ. ๒๔๕๐ ท�าใหการเรยนการสอนมอปสรรค และไมมการบนทกทมหลกฐานใหเหนวามผส�าเรจการศกษา แตในชวงเวลาดงกลาวความตองการคนดแลผ ปวยใน โรงพยาบาลศรราช ยงคงมอยางตอเนอง ดงนนใน ร.ศ. ๑๒๕ (พ.ศ. ๒๔๔๙) การฝกหดพยาบาลของกรมศกษาธการ จงเกดขนจากความประสงควาการพยาบาลไขในโรงพยาบาลนน ผทปวยจะเอาคนพยาบาลทเปนลกจางของตนเองซงไมมความรในการพยาบาลอยางไรเลยมาชวยดแล กรมศกษาธการจงคดการฝกหดขน ท�าหลกสตรขนไว หาคนผชายเขามาฝกหด เมอฝกหดตามหลกสตรแลวใหสอบไล ถาสอบไดกใหประกาศนยบตร เรยกวา คนพยาบาลประกาศนยบตร แตการฝกหดไมไดท�าอยางตอเนอง แตเปนชวคราวทตองการคนพยาบาล เมอไดคนพยาบาลพอแลวกเลกไป แตใหคงมหลกสตรไวส�าหรบกรมศกษาธการเอง ถาตองการคนพยาบาลกหานกเรยนมาฝกหดจนพอแกความตองการ การสอนมการสอนทฤษฎโดยการบรรยาย กบใหฝกหดท�าการรกษาพยาบาลในโรงพยาบาล การสอบไลจะมขนเมอไดเรยนและฝกหดมาแลว ๑ ป การสอบไลโดยการใหเขยนตอบ สอบปากเปลา การตรวจรายงานอาการไขทนกเรยนท�ารายงานของผปกครองในขณะทนกเรยนไดฝกท�าการและรายงานความประพฤต ตดสนใหคะแนนในขอสอบไลดวย รนแรกมผสอบไลได ๘ คน๘ ใน พ.ศ. ๒๔๕๑ พระยาวสทธสรยศกด (เจาพระยาพระเสดจสเรนทราธบด: ม.ร.ว.เปย มาลากล) อธบดกรมศกษาธการ ไดน�าความกราบบงคมทลสมเดจพระศรพชรนทรา บรมราชนนาถ ในการเปดโรงเรยนแพทยผดงครรภดวยมเดกหญงทเขาเรยนประถมศกษา และเรมจบประถมศกษาเพมขน พระองคทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ พระราชทานพระราชปถมภคงเดม โดยพระองคศรทธาทจะใหวชาแพทยผดงครรภนแพรหลาย เปนประโยชนแกผทฝกหดเลาเรยนร และเปนประโยชนชวยอภบาลรกษาชวตสงขารอาณาประชาชนทวไป จงไดเปดโรงเรยนในบรเวณโรงพยาบาลศรราชอกครง และเปนแผนกหนงของโรงเรยนราชแพทยาลย สงกดกรมศกษาธการ กระทรวงธรรมการ เรยก

ชอวา แผนกโรงเรยนแพทยผดงครรภและหญงพยาบาล ของสมเดจพระนางเจาพระบรมราชนนาถ ร.ศ.๑๒๙ (พ.ศ.๒๔๕๓) เปนการเปลยนชอโรงเรยนครงท ๑๔ ตามระเบยบการของโรงเรยนราชแพทยาลย แบงเปนแผนกการสอนวชาแพทย ส�าหรบนกเรยนชาย สวนนกเรยนหญง สอนวชาแพทยผดงครรภและฝกหดการพยาบาล แบงนกเรยนเปนนกเรยนหลวง ไมตองเสยคาเลาเรยนแตตองรบราชการไมนอยกวา ๓ ป นกเรยนเชลยศกด ตองเสยคาเลาเรยนเดอนละ ๑๐ บาทส�าหรบแพทย และเดอนละ ๖ บาทส�าหรบนกเรยนแพทยผดงครรภ มแผนกการพยาบาล ใหการพยาบาลใน โรงพยาบาล และนอกโรงพยาบาล๙

สม เด จพระศรพ ช ร นทราบรมราช น น าถ พระราชทานประกาศนยบตร และพระราชทานพระราโชวาทแกนกเรยนแพทยผดงครรภ ณ พระตำาหนกพญาไท เมอวนท ๑๐ พฤษภาคม ร.ศ. ๑๓๐ (พ.ศ. ๒๔๕๔)๑๐ คณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยมหดล ไดนอมน�าพระราชด�ารสบางตอนของสมเดจพระศรพชรนทรา บรมราชนนาถ ทไดพระราชทานพระราโชวาทแกนกเรยนแพทยผดงครรภ มาเปนปณธานของคณะฯ คอ “...การพยาบาลนนไมใชวาจะมประโยชนแตการพยาบาลอยางเดยว ยอมเปนประโยชนส�าหรบบ�ารงชาตและบานเมองของเราดวย...” เพอสบสานพระมหากรณาธคณทมตอพสกนกรของพระองค และเปนผกอตงโรงเรยนฯ เพอใหมวชาชพการพยาบาลและผดงครรภคแผนดนสยามอนน�าไปสการบ�าบดทกขบ�ารงสขแกปวงชนชาวไทย และคณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยมหดล จะยดมนในปณธานนตลอดไป พ.ศ. ๒๔๕๗ ชอโรงเรยนแพทยผดงครรภและหญงพยาบาล มการเปลยนชอครงท ๒ ตามระเบยบการโรงเรยนขาราชการพลเรอนของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลา เจาอยหว พทธศกราช ๒๔๕๗ ไดรวมโรงเรยนราชแพทยาลย เขาเปนหนงในสของโรงเรยนขนอดมศกษาในสงกดโรงเรยนขาราชการพลเรอนฯ โดยมโรงเรยนแพทยผดงครรภฯ เปนแผนกหนงในโรงเรยนราชแพทยาลย เชนเดม เรยกชอวา แผนกโรงเรยนแพทยผดงครรภและนางพยาบาลของสมเดจพระนางเจาพระบรมราชชนนพนปหลวง พบเอกสารราชการสวนใหญยงคงใชชอนตอมา โดยเปลยนถอยค�าตามสมย เปน โรงเรยนผดงครรภและพยาบาล หลกสตรทเรยนยงคงคลาย



กบหลกสตร พ.ศ. ๒๔๕๑ แตเพมรายละเอยดของจรรยาพยาบาลมากขน เมอจฬาลงกรณมหาวทยาลยไดประดษฐานขนแลว ในป พ.ศ. ๒๔๖๐ โรงเรยนราชแพทยาลย กลายเปน คณะแพทยศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย โรงเรยนแพทยผดงครรภและนางพยาบาล เปนแผนกหนงของคณะแพทยศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย หลกสตรน เนนทงการพยาบาลและการผดงครรภ การพยาบาลมความหมายมากขน เชนกลาวถงการเรยนรเกยวกบสขวทยา การท�าความสะอาดสถานท เครองมอ เครองใช การใหยา การปลอบใจคนไข การเลยงเดก เปนตน หลกสตรนมระยะเวลา ๒ ป เรยนหลกวชา ๑ ป ฝกหดท�าการ ๑ ป แลวจงสอบไล เมอสอบไลไดแลวตองอยฝกใหไดคะแนนความช�านาญอก ๑ ป ถาสอบไดจงจะเปนแพทยผดงครรภ ถาไมไดกจะเปนเพยงคนพยาบาล ๑๑

สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยาชยนาท นเรนทร ซงชาวศรราชถวายพระนามอยางสนวา “เสดจในกรม” ทรงมพระคณอนยงใหญทท�าใหวชาชพการพยาบาลเปนทยอมรบของสงคม ประเทศชาต และตางประเทศ ดวยคณปการ คอ๑๒, ๑๓ เสดจในกรมทรงเหนวาการพยาบาลยงไมเปนทรจกและยอมรบของสงคมไทย ประกอบกบสมยนนครอบครวไมนยมใหลกสาวออกนอกบาน นกเรยนพยาบาลกมนอย ทรงปรกษากบสมเดจพระศรสวรนทรา พระบรมราชเทว ขอใหสงสตรทมาพงพระบารมเปนจ�านวนมากเขาเรยนตอในโรงเรยนแพทยผดงครรภและนางพยาบาล นอกจากน ยงทรงชกชวนคนชนสง ทงหมอมเจา หมอมราชวงศ หมอมหลวง และลกคนชนสงหลายคนใหมาเรยนพยาบาล เปนการยกระดบนกเรยนพยาบาลใหสงขนอกทางหนง การรกษาพยาบาลในขณะนน แพทยกบพยาบาลพดคยกนไมได ผดขอบงคบ ถาแพทยขนมาทางบนไดทางโนน พยาบาลกตองลงบนไดทางน ตองคอยหลบกนเหมอนพระอาทตยกบพระจนทร พบกนไมได ตอมาเสดจในกรมรบสงวาควรใหแพทยและพยาบาลพบกน เพอจะไดประสานงานกนในการรกษาพยาบาลอนเปนประโยชนตอผปวย จงใหแพทยและพยาบาลท�างานพรอมกนได เสดจในกรมทรงจดพยาบาลใหมหนาทดแลผปวยทวไป ไมจ�ากดเพศ อนเปนหลกสากลของวชาชพการพยาบาล การเปลยนแปลงบทบาทของสตรในการปฏบตการพยาบาลทตองดแลบคคลทกเพศทกวย

ไมเลอกชนวรรณะ อนเปนหลกสากลของโลก และท�างานประสานกนดานการรกษาพยาบาลใหสอดคลองกบแพทยได โดยพยาบาลเปนสตรทวางตวไดเหมาะสมกบบคคลและสถานท รบผดชอบในหนาท ซอสตย มศกดศรในสงคม เปนทยอมรบของผรวมงาน และผปวย เสดจในกรม ทรงจดใหมเครองแบบพยาบาล สวมเสอผาขาวคลมยาวใตเขา คอกลม แขนยาวแคศอก มสายคาดเอวสขาว สวมหมวกผาขาวบางคลมศรษะ รวบผมเขาไวในหมวกทงหมด มกระบงผาขาวพบขนขางบน เพอใหดงามตา ทรงโปรดหมวกรปนมาก เพราะไมตองกงวลและเสยเวลาท�าผมใหสวย เวลาไปในทะเลลมพดผมกไมยง สวมรองเทาหมสน ถงเทาสขาว นบวาเปนเครองแบบพยาบาลแหงประเทศสยามเปนครงแรก เมอ พ.ศ. ๒๔๖๐ ในการเดนทางไปสงเชลยศก ณ ประเทศอนเดย เสดจในกรม ทรงสนทกบสมเดจพระบรมวงศเธอ เจาฟาจกรพงศภวนาท กรมหลวงพษณโลกประชานารถ ทรงด�ารงต�าแหนงอปนายกผอ�านวยการสภากาชาดสยาม ทรงสนบสนนและชวยกนประสานงานทางสภากาชาดกบโรงเรยนราชแพทยาลย และโรงพยาบาลศรราช ใหสอดคลองและสงเสรมกจการของทงสองฝาย ไดท�าความตกลงกนวา ใหนกเรยนแพทยผดงครรภทางศรราชไปฝกหดการพยาบาลทโรงพยาบาลจฬาลงกรณ และนกเรยนพยาบาลทาง โรงพยาบาลจฬาลงกรณ มารบการอบรมการผดงครรภทโรงเรยนพยาบาลศรราช การท�าอยางนเปนการรวมงานดานการศกษาการพยาบาล และการผดงครรภดวยความสามคค ไมถอเขาถอเรา ทงการอบรมการผดงครรภ ตามพระราชประสงคของสมเดจพระบรมราชนนาถกไดขยายตวกวางออกไปดวย๑๒ ซงเรมตนใน พ.ศ. ๒๔๖๐ ทงสองสถาบนไดรวมมอกนเพอความกาวหนาทางการศกษา มการแลกเปลยนนกเรยนพยาบาลระหวางกน และไดสนสดลงใน พ.ศ. ๒๔๖๔ ๑๔,๑๕ เนองจากทงสองสถาบนมการจดการเรยนการสอนทงการพยาบาล และการผดงครรภแลว พ.ศ. ๒๔๖๒ นางสาวมณ สหสสานนท R.N. ผเรยนส�าเรจวชาการพยาบาลและการผดงครรภมาจากฟลปปนสดวยทนสวนตว ไดเขามารบราชการในโรงพยาบาลศรราช และเหนวาหลกสตรของโรงเรยนแพทยผดงครรภฯ นนไม ม วชาทางการพยาบาล จงเสนอคณบดคณะ



แพทยศาสตร ขอปรบหลกสตรนนใหเรยนทางการพยาบาลกอนเปนเวลา ๒ ป แลวจงเรยนการผดงครรภอก ๑ ป ก�าหนดความรพนฐานรบผเขาเรยนทจบชนมธยมศกษาชนปท ๓ ใชหลกสตรนเปนทางการใน พ.ศ. ๒๔๖๕ โดยมพยาบาล R.N. จบจากฟลปปนสอก ๒ คน ชวยสอนทางการพยาบาล๑๖ คอนางอพภนตราพาธพศาล และนางสอาด สมสวสด ใน พ.ศ. ๒๔๖๗ สมเดจพระมหตลาธเบศรอดลยเดชวกรม พระบรมราชชนก ทรงซอโรงเรยนกลสตรวงหลงของแหมมโคล เนอทประมาณ ๓ ไรเศษ เปนเงน ๕๐,๐๐๐ บาท และใหคณะแพทยศาสตรศรราชและพยาบาลเชาพอเปนพธในราคาปละ ๑ บาท เพอใหเปนทอยของพยาบาล และยงประทานเงนซอมอกจ�านวน ๓๑,๓๐๘.๖๙ บาท ตอมาใน พ.ศ.๒๔๗๒ มลนธรอกกเฟลเลอร ใหเงน ๑๖๙,๔๙๔ บาท สรางตกนอนพยาบาลแทนเรอนไมเดม๑๗

ในป พ.ศ. ๒๔๖๘ พบวามการเปลยนชอโรงเรยนครงท ๓ เรยกวา โรงเรยนนางพยาบาลและผดงครรภของสมเดจพระศรพชรนทราบรมราชนนาถ และภายหลงการเปลยนแปลงการปกครองเปนระบอบประชาธปไตย พ.ศ.๒๔๗๕ จงตดค�าวา “นาง” ออก และบางครงจะเรยกชอตามทตงหรอสถานศกษาภาคปฏบตดวย เรยกชอวาโรงเรยนพยาบาลและผดงครรภศรราช๔ การพยาบาลยคกลาง พ.ศ.๒๔๖๙ – ๒๔๙๙ ในวนท ๖ พฤศจกายน พ.ศ. ๒๔๖๘ Board of Trustees ของมลนธรอกกเฟลเลอร ไดอนมตใหความชวยเหลอปรบปรงโรงเรยนพยาบาล เปนโครงการความรวมมอ มระยะเวลา ๕ ป ภายหลงสมเดจพระมหตลาธเบศร อดลยเดชวกรม พระบรมราชชนก สนพระชนม มลนธรอกกเฟลเลอร ไดขยายสญญารวมมอออกไปจนถง พ.ศ. ๒๔๗๘ เพอเชดชพระเกยรตคณสมเดจพระบรมราชชนก โครงการนไดมการปรบปรงการศกษาพยาบาลใหไดมาตรฐาน รบนกเรยนจบมธยมศกษาชนปท ๖ เรยนวชาการพยาบาลทวไป ๓ ป และเรยนวชาการผดงครรคในชนปท ๔ เปนเวลา ๖ เดอน รวม ๓ ป ๖ เดอน จดใหมทพกถาวรแกพยาบาลและนกเรยนพยาบาล และจดบานพกทเหมาะสมใหพยาบาลตางประเทศ ซงทางมลนธรอกกเฟลเลอร ชวยจดหาพยาบาลอเมรกน ๒ คน มาเปน Visiting Director คนแรก คอ มสเอลส ฟทเจอราลด (Alice Fitzgerald) ท�างานระหวาง พ.ศ. ๒๔๖๙ – ๒๔๗๑ และคนท ๒ คอ มสเอม.บ ปอร

เตอร (M.B. Porter) ท�างานระหวาง พ.ศ. ๒๔๗๑ – ๒๔๗๘ เพอท�าหนาทผอ�านวยการโรงเรยนฯ (Directress of Nurses) และครพยาบาล (Instructor in nursing)๑๗ เพอสอนการพยาบาลทวไปคราวละ ๑ คน ผลดเปลยนจาก พ.ศ. ๒๔๖๙ – ๒๔๗๕ รวม ๒ คน คอ มสมลยารด (Miss Millyard) และมสแฮสเลอร (Miss Hasler) และครพยาบาลสอนวชาการผดงครรภ คราวละ 1 คน ผลดเปลยน จาก พ.ศ. ๒๔๗๒ – ๒๔๗๘ รวม ๒ คน คอ มสกด (Miss Gould) และมสฮคคอกซ (Miss Hickocks) ในขณะนน ประเทศสยามมปญหาเรองงบประมาณมาก สมเดจพระมหตลาธเบศร อดลยเดชวกรม พระบรมราชชนก ทรงตระหนกถงเรองนเปนอยางด พระองคทรงสนบสนนทจะใหมการปรบปรงการพยาบาล โดยใหเหตผลวา “วชาพยาบาลอ�านวยประโยชนแกสวนรวมในทสดแกผเรยนมาแลว แมจะมไดด�าเนนอาชพเปนพยาบาลกตาม” ๑๘ สมเดจพระราชบดาฯ พระราชทานพระราชทรพยสวนพระองคเพมเงนเดอนใหแกครพยาบาล อเมรกน เพอใหเหมาะสมกบคาครองชพ๑๙ มสเอลส ฟทเจอราลด (Alice Fitzgerald) และมสเอม.บ ปอรเตอร (M.B. Porter) ไดปรบปรงหลกสตรใหเปนหลกสตรมาตรฐาน ก�าหนดชวโมงแตละรายวชา มการจดระบบการเรยนการสอนโดยก�าหนดชวงเตรยมกอน สวชาชพ (Probationer period) ปรบจาก ๓ เดอน เปน ๖ เดอน และเลอนชนเปนป ๑ เขาพธเขารบหมวก เทอมแรกอยเฉพาะเวรเชา เทอมทสองมเวรบาย ปลายเทอมสามมเวรดก เดอนหนงหยดครงวน ๒ ครง และหยดเตมวน ๒ ครง ปลายปใหผลดกนหยดครงละ ๓ สปดาห หมนเวยนกนขนฝกปฏบตบนหอผปวย ผปกครองตองมสมดสเขยวเรยกวาตวเขยว มารบจงออกจากหอพกกลบบานได การสอนภาคทฤษฎยงคงเปน medical model มอาจารยพยาบาลสอนการพยาบาล สวนภาคปฏบตเรยนในหองสาธต (Demonstration room) กอนฝกวธท�าเตยง อาบน�าผปวยบนเตยง ฉดยา เปนตน๑๑ เมอส�าเรจการศกษาไดรบประกาศนยบตรพยาบาลและผดงครรภ หลกสตรประกอบดวยรายวชาตางๆ ดงน ๒๐

Anatomy and physiology ๑๐๐ ชวโมง Gynecology ๑๑ ชวโมง Bacteriology ๔๕ ชวโมง Operating room Technic ๓๓ ชวโมง



Elementary Materia Medica ๒๒ ชวโมง Surgical Nursing ๓๓ ชวโมง Practical Nursing ๒๑๙ ชวโมง Pediatrics ๒๖ ชวโมง Ethics ๑๑ ชวโมง Pediatric Nursing ๓๙ ชวโมง Personal Hygiene ๑๑ ชวโมง Obstetrical Nursing ๘๘ ชวโมง Dietetics ๑๑๔ ชวโมง Ear, Eye, Nose and Throat ๒๖ ชวโมง Advanced Materia Medica ๘๕ ชวโมง Emergency and First Aid ๖ ชวโมง Medicine ๓๓ ชวโมง Professional Problems ๑๓ ชวโมง Medical Nursing ๓๓ ชวโมง Sanitation ๒๒ ชวโมง Bandaging ๑๐ ชวโมง X–ray Therapy ๑๑ ชวโมง Urology ๓๓ ชวโมง History of Nursing ๗ ชวโมง พ.ศ. ๒๔๗๘ มลนธรอกกเฟลเลอรหมดสญญา ครพยาบาลชาวอเมรกนเดนทางกลบ หลงจากไดวางหลกสตรการศกษาและระเบยบตางๆ ทงในโรงเรยนฯ และหอผปวย ท�าใหสามารถด�าเนนงานอยางตอเนอง ท�าใหโรงเรยนฯ เจรญกาวหนาอยางรวดเรว มการปรบปรงหลกสตร เพมหรอลดชวโมงบางวชา และเพมรายวชาเฉพาะ เชน Communicable diseases Orthopedic nursing Sociology Psychology Public health Administration เปนตน และในปนสภามหาวทยาลย อนมตใหผ สอบไลไดในวชาพยาบาลและผดงครรภ พ.ศ. ๒๔๗๘ ไดรบ “อนปรญญาบตร” แทนประกาศนยบตรเปนปแรก ตามรายงานการประชมสภามหาวทยาลย พ.ศ. ๒๔๗๘๒๑

ในระหวาง พ.ศ. ๒๔๘๑ – ๒๔๘๘ ๑๕, ๒๒, ๒๓ มเหตการณตางๆ เกดขน มผลกระทบตอการศกษาและการบรการพยาบาล กลาวคอ พ.ศ. ๒๔๘๑ ทางราชการทหารตงหนวยยวนารพยาบาล ใหพยาบาลและนกเรยนพยาบาลเปนยวนารท�าการฝกตามหลกสตร และสงเขาคายฝกอบรมทไกล

กงวล หวหน จงหวดประจวบครขนธ ปลายป พ.ศ. ๒๔๘๔ (๘ ธนวาคม ๒๔๘๔) สงครามโลกครงท ๒ มาถงเมองไทย ญปนยกกองทหารขนทจงหวดสงขลา ประจวบครขนธ และบางป เหตการณเรมรนแรง กรงเทพฯ ถกทงระเบดวนท ๘ มกราคม ๒๔๘๕ ตกศลยกรรมไดรบผปวยถกสะเกดระเบด โรงพยาบาลศรราชถกทงระเบดบอยครง ตองพรางไฟเวลาใหการพยาบาลในเวลากลางคน และหลบในหลมหลบภยเมอประกาศปดเรยนเมอวนท ๑๕ มนาคม พ.ศ. ๒๔๘๘ และเปดเมอวนท ๑๒ พฤศจกายน พ.ศ. ๒๔๘๘ ในชวงตลาคม – พฤศจกายน ๒๔๘๕ เกดอทกภยครงใหญ ท�าใหการคมนาคมมปญหาและอปสรรคเพมขน การรบสงผปวยตองใชเรอ และการเดนทางภายในโรงพยาบาลตองใชเรอเชนเดยวกน พ.ศ.๒๔๘๖ โรงพยาบาลศรราชตองจดสถานทพยาบาลทมหาวทยาลยธรรมศาสตร ส�าหรบรบผ ประสบภยทางอากาศ พ.ศ. ๒๔๘๗ เครองบนทงระเบดบอย ท�าใหผปวยและเจาหนาทไมปลอดภย เพราะตดอยกบสถานรถไฟบางกอกนอย จงตองอพยพโรงพยาบาลไปทศาลากลางจงหวดนนทบร เหลอไวเฉพาะสถานฉกเฉน และจ�าเปนเทานน ในระหวาง พ.ศ. ๒๔๘๖ – ๒๔๘๗ ไดจดสงพยาบาลและนกเรยนพยาบาลไปชวยราชการชายแดนในหนวยพยาบาล จงหวดเชยงราย เพอใหการดแลทหารทปวยดวยโรคไข มาลาเรย และในเดอนตลาคม พ.ศ. ๒๔๘๘ โรงพยาบาลยายกลบมาทศรราชตามเดม การทโรงพยาบาลศรราชตองเผชญกบเหตการณตางๆ โดยเฉพาะภาวะเศรษฐกจตกต�าลงมาก เครองอปโภคบรโภคมราคาแพงมากและขาดแคลน ตองใชนนแทนส�าล ใชกระดาษสาแทนผากอส ตองซกเสอผาดวยมอ และท�าความสะอาดเครองใชตางๆ เองจงมผลกระทบตอการศกษา และบรการพยาบาล ตองใชเวลานานในการฟนฟกจการพยาบาลใหมคณภาพดงเดม ใน พ.ศ. ๒๔๘๖ มการจดต งมหาวทยาลยแพทยศาสตร ขนในกระทรวงสาธารณสข และโอนคณะแพทยศาสตรและศรราชพยาบาล จากจฬาลงกรณมหาวทยาลย มาสงกดมหาวทยาลยแพทยศาสตรโรงเรยนพยาบาลฯ เปนแผนกหนงในคณะแพทยศาสตรและศรราชพยาบาล เรยกแผนกผดงครรภ ตอมาใน พ.ศ. ๒๔๙๓ ไดเปลยนชอโรงเรยนฯ ครงท ๔ เปนโรงเรยนพยาบาลผดงครรภและอนามยของสมเดจ



พระศรพชรนทราบรมราชนนาถ๔ โดยปรบเพมการศกษาทงภาคทฤษฎและการปฏบตงานทางการพยาบาลสาธารณสขไวในหลกสตร การพยาบาลยคพฒนาเขาสวชาชพ พ.ศ. ๒๔๙๙ – ๒๕๑๔ ใน พ.ศ. ๒๔๙๙ ซงเปนระยะทมนกเรยนหญงในประเทศไทยเรยนจบชนเตรยมอดมศกษาเปนจ�านวนมากขน คณหญงพณพาทยพทยาเภท เปดสอนหลกสตรระดบปรญญาตรทางการพยาบาลขนเปนแหงแรก รบผเขาเรยนทส�าเรจชนเตรยมอดมศกษา เขาศกษา ๔ ป ไดรบปรญญาวทยาศาสตรบณฑต (พยาบาล) เรยนวชาพนฐาน ๒ ปแรกทคณะเภสชศาสตร มหาวทยาลยแพทยศาสตร ตอมา มหาวทยาลยจดตงคณะวทยาศาสตรขน จงยายมาเรยนทคณะวทยาศาสตร ใน พ.ศ. ๒๕๐๒ จนถงปจจบน เมอขามฟากมาเรยนป ๓ – ๔ ทโรงเรยนพยาบาลผดงครรภและอนามย๒๔ ใน พ.ศ. ๒๕๐๑ – ๒๕๐๒ ใชเครองแบบนกเรยนพยาบาลเปนผาสขาว แขนสามสวน คอกลม ปกมนคลายปกบวแตหางกน ตวเสอเยบเขารปตดกบกระโปรงบาน ๘ ชน๒๕ ในระยะแรกหลกสตรนมวตถประสงคเพอผลตครพยาบาล ซงก�าลงขาดแคลนในการเปดโรงเรยนพยาบาลใหม และการขยายจ�านวนรบในโรงเรยนทมอยแลว ส�าหรบผตองการศกษาผดงครรภตองศกษาตอในหลกสตรการผดงครรภอก ๖ เดอน ๒๖ ใน พ.ศ. ๒๕๐๒ มการปรบปรงหลกสตรอนปรญญาพยาบาลและอนามยของโรงเรยนฯ จากการรบนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๖ เปนเตรยมอดมศกษา และแบงเปน ๒ หลกสตร คอ เรยน ๓ ป ไดรบอนปรญญาพยาบาลและอนามย ถาเขาเรยนในหลกสตรการผดงครรภอก ๖ เดอน ไดรบประกาศนยบตรผดงครรภ ๒๖ ความแตกตางของการเรยนการสอนของหลกสตรอนปรญญาพยาบาล และหลกสตรวทยาศาสตรบณฑต (พยาบาล) คอ การเรยนในชน preclinic หลกสตรอนปรญญาจะใชเวลาเรยน ๖ เดอน เมอสอบผานจะไดรบหมวก และขนชนเรยนเปนปท ๑ จะขนฝกปฏบตบนหอผปวยในเวรเชากอน ตอมาจะตองหมนเวยนขนฝกภาคปฏบตเวรบาย และเวรดก ซงทางหอผปวยจะจดเวรใหนกศกษาเขาเวรบาย - ดก ครงละ ๗ คน และนกศกษาตองเขาเรยนภาคทฤษฎตอนบายทกคนจนส�าเรจการศกษา แตในหลกสตรวทยาศาสตรบณฑต (พยาบาล) จะเรยนในชน preclinic เปนเวลา ๒ ป ซงมวชาพนฐานทางวทยาศาสตรหลายวชา เมอสอบผาน ๒ ปแลว

จงมาเรยนทโรงเรยนพยาบาลผดงครรภและอนามยฯ ในชวงปดภาคการศกษาปลายปท ๒ เรยนวชาการพยาบาลและขนฝกภาคปฏบตบนหอผปวยวนละ ๘ ชวโมง เมอสอบผานจงไดรบหมวก การเรยนในชนปท ๓ และ ๔ ขนฝกภาคปฏบตเวรเชา และมเวรบาย เวรดก ครงละ ๗ คน เชนเดยวกน ตอนบายเรยนวชาทฤษฎซงเหมอนกบหลกสตรอนปรญญาพยาบาล๒๗, ๒๘ ใน พ.ศ. ๒๕๐๑ และ พ.ศ. ๒๕๐๒ มอหวาตกโรคระบาด พยาบาลตองท�างานหนกในการใหการดแลผปวยโรคตดตอและฉดวคซนปองกนโรคใหประชาชนทวไป พ.ศ. ๒๕๐๙ โรงเรยนฯ เปดรบนกเรยนปละ ๒ รน รนละ ๑๐๐ คน โดยใหรนท ๒ ท�าสญญาผกพนกบคณะแพทยศาสตร โรงพยาบาลรามาธบด และสนสดใน พ.ศ. ๒๕๑๒ แตโรงเรยนฯ ยงคงผลตพยาบาลปละ ๒ รนตอมาจนถง พ.ศ. ๒๕๒๐ เพอผลตพยาบาลใหโรงพยาบาลศรราช เนองจากภาวะขาดแคลนพยาบาล จะเหนไดวาโรงเรยนฯ เปนสถาบนการศกษาพยาบาลทมงมนในการพฒนาการเรยนการสอน สนองตอนโยบายของประเทศชาตตลอดมา ขอเสนอแนะ 1. ควรมการศกษาประวตความเปนมา ความกาวหนาของโรงเรยนฯ ในการยกฐานะขนเปนคณะพยาบาลศาสตร จนถงปจจบน ซงยงมบรพอาจารยและพยาบาลทเกยวของสามารถใหขอมลไดอยางสมบรณ 2. ควรมการรวบรวมเอกสาร พระบรมราโชวาทในโอกาสพระราชทานประกาศนยบตร และอนปรญญาแก ผส�าเรจการศกษา ในยคกอนยกฐานะเปนคณะพยาบาลศาสตร

กตตกรรมประกำศ ขอขอบพระคณ รองศาสตราจารย ดร.วเชยร ทวลาภ รองศาสตราจารย ละออ หตางกร รองศาสตราจารย สลกษณ มชทรพย และอาจารย ชนจตต ยกตรตน ผทรงคณวฒ ตรวจสอบความถกตองของเนอหา และขอขอบพระคณ ผชวยศาสตราจารย พรทพย อศภรตน อาจารยประจ�าสถาบนวจยภาษาและวฒนธรรม มหาวทยาลยมหดล ทปรกษาโครงการ ผมประสบการณ ศกษาวจยเชงคณภาพดานประวตศาสตร การแพทยไทย



เอกสำรอำงอง 1. ราชกจจานเบกษา เลม ๑๓ แผนท ๔๓ วนท ๒๔ มกราคม

รศ. ๑๑๕. หนา ๕๒๔.2. ราชกจจานเบกษา โรงเรยนแพทยผดงครรภเพมใหม ๑๗

วนท ๑๐ มนาคม ๒๔๔๓. หนา ๗๒๕.3. อมรดรณารกษ (อทมพร สนทรเวช). สมเดจพระศรพชรน

ทราบรมราชนนาถ. อนสรณงานพระราชทานเพลงศพ. วนท ๓๑ พฤษภาคม ๒๕๓๖. ๕๕ – ๖๐.

4. ละออ หตางกร. ววฒนาการในชอจากโรงเรยนหญงแพทยผดงครรภแลการพยาบาลไขถงคณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยมหดล. ๒๕๓๙. ๓.

5. หอจดหมายเหตแหงชาต. ร.๕ ศ.๒๔ / ๒๒ เรอง ศรราชพยาบาลและรายงานแพทยผดงครรภ วนท ๒๘ – ๓๐ พฤศจกายน ร.ศ. ๑๑๖.

6. ราชกจจานเบกษา โรงเรยนแพทยผดงครรภเพมใหม ๑๗ วนท ๑๐ มนาคม ๒๔๔๓. หนา ๗๒๕.

7. หอจดหมายเหตแหงชาต ๐๔๑/๓๘ ท ๖๖๑๔ วนท ๒๐ ธนวาคม ร.ศ. ๑๒๑.

8. ประวตการฝกหดคนพยาบาลประกาศนยบตร ในอนสรณ ๖๐ ป โรงเรยนพยาบาลผดงครรภและอนามยของสมเดจพระศรพชรนทราบรมราชนนาถ พ.ศ. ๒๕๐๐. พระนคร: โรงพมพไทยเขษม; ๒๕๐๐. (ไมระบหนา).

9. ขาวกรมศกษาธการ เลม ๑๐ ตอนท ๑๕ หนา ๕๗๖ – ๕๗๙.10. หอจดหมายเหตแหงชาต. พระราชด�ารสของสมเดจพระบรม

ราชนนาถ พระราชชนน พระราชทานพระบรมราโชวาทแกนกเรยนแพทยผดงครรภ ณ พระต�าหนกพญาไท เมอวนท ๑๐ พฤษภาคม ร.ศ. ๑๓๐.

11. วเชยร ทวลาภ. ประวตและววฒนาการการพยาบาลในประเทศไทย (พ.ศ. ๒๔๓๙ – พ.ศ. ๒๕๓๐) กรงเทพฯ: โรงพมพวฒนกจพาณชย. ๒๕๓๐. ๑๔.

12. เฉลมพระเกยรตพลเอกสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยาชยนาทนเรนทร พมพเปนทระลกในงานบ�าเพญกศล เนองในวนสนพระชนมครบ ๒๐ ป วนท ๗ มนาคม ๒๕๑๔.

พระนคร: ส.กรงศลปเพรส; ๒๕๑๔. ๓๓ – ๖. 13. ปรยา รามณรงค. สมเดจฯ กรมพระยาชยนาทนเรนทรกบ

การพยาบาล.สารศรราช. ๓๗ (๖): ๙๘๙ – ๙๒.14. เพทาย พยงเวชชศาสตร. ประวตรนท ๑๒ พ.ศ. ๒๔๖๔.

อนสรณ ๖๐ ป โรงเรยนพยาบาลผดงครรภและอนามยของสมเดจพระศรพชรนทราบรมราชนนาถ พ.ศ. ๒๕๐๐. พระนคร: โรงพมพไทยเขษม; ๒๕๐๐ (ไมระบหนา).

15. นางพณพากยพทยาเภท. ประวตโรงเรยน (ตอ). อนสรณ ๖๐ ป โรงเรยนพยาบาลผดงครรภและอนามยของสมเดจพระศรพชรนทราบรมราชนนาถ พ.ศ. ๒๕๐๐. พระนคร: โรงพมพไทยเขษม; ๒๕๐๐ (ไมระบหนา).

16. มณ สหสสานนท. การศกษาพยาบาล. อนสรณ ๖๐ ป โรงเรยนพยาบาลผดงครรภและอนามยของสมเดจพระศรพชรนทราบรมราชนนาถ พ.ศ. ๒๕๐๐. พระนคร: โรงพมพไทยเขษม; ๒๕๐๐. (ไมระบหนา).

17. สรรใจ แสงวเชยร. การพฒนาอาคารสถานทของคณะแพทยศาสตรและศรราชพยาบาล สมยความรวมมอกบมลนธรอกกเฟลเลอร. ๖๐ ป แหงความรวมมอระหวางคณะแพทยศาสตรและมลนธรอกกเฟลเลอร. กรงเทพฯ: หนวยพมพโรงพยาบาลศรราช; ๒๕๒๖. ๗๓.

18. วเชยร ทวลาภ. ววฒนาการการศกษาพยาบาลของ คณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยมหดล. อนสรณ ๘๔ ป

คณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยมหดล (โรงเรยนพยาบาลศรราช). กรงเทพมหานคร: กรงสยามการพมพ; ๒๕๒๕. ๒๑.

19. หอจดหมายเหตแหงชาต เรอง รอกกเฟลเลอร มลนธรบชวยการแพทย วนท ๓๑ กรกฎาคม พ.ศ. ๒๔๖๘.

20. Porter, M. HM. The Queen Mother’s School of Midwifery and Nursing Siriraj Hospital, Bangkok, Siam. อนสรณ ๗๒ ป ศรราชพยาบาล. พระนคร: โรงพมพอกษรสมพนธ. ๒๕๑๑. ๓๐ – ๕๒.

21. รายงานการประชมสภามหาวทยาลย พ.ศ. ๒๔๗๘ ครงท ๑ – ๓๙ รายงานการประชมสภามหาวทยาลย ครงท ๒๖ ณ วนท ๒๙ พฤศจกายน พ.ศ. ๒๔๗๘ ทส�านกงานเลขาธการจฬาลงกรณมหาวทยาลย เรมประชมเวลา ๑๖.๐๐ น. เรอง “เสนอรายงานผสอบไลได วชาพยาบาลและผดงครรภ พ.ศ.๒๔๗๘”.

22. สมภาษณ รศ.ดร.วเชยร ทวลาภ อดตคณบด คณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยมหดล ศษยเการน ๓๘ พ.ศ.๒๔๘๗ วนท ๒๘ – ๒๙ มกราคม ๒๕๔๙.

23. สมภาษณ รองศาสตราจารยละออ หตางกร อดตหวหนาภาควชาการพยาบาลรากฐาน คณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยมหดล ศษยเการน ๓๘ พ.ศ. ๒๔๘๗ วนท ๑ เมษายน ๒๕๔๘.

24. จ�าเรยง กรมะสวรรณ. ภาควชาการพยาบาลรากฐาน. อนสรณ ๘๔ ป คณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยมหดล (โรงเรยนพยาบาลศรราช). กรงเทพมหานคร: กรงสยามการพมพ. ๒๕๒๕. ๒๔๗.

25. ววฒนาการของเครองแบบพยาบาล. ในอนสรณ ๗๒ ป ศรราชพยาบาล. พระนคร: โรงพมพอกษรสมพนธ. ๒๕๑๑. ๑๗๑ – ๔.

26. เดอนเพญ ชาตกานนท. พระคณของคณครทมตอวชาชพพยาบาล. อนสรณงานพระราชทานเพลงศพคณหญงพณพากยพทยาเภท วนท ๑๗ มนาคม ๒๕๓๓. กรงเทพฯ: โรงพมพอกษรนต. ๒๕๓๓. ๙๗.

27. ปราณ ผลพนธน. โรงเรยนพยาบาลผดงครรภและอนามยศรราช: ระเบยบตางๆ. พระนคร: โรงพมพไทยพทยา. ๒๕๑๑. ๑๕ – ๒๐.

28. สมภาษณ รองศาสตราจารยสลกษณ มชทรพย อดตหวหนาภาควชาการพยาบาลรากฐาน คณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยมหดล ศษยเกา วท.บ. (พยาบาล) รน ๑ พ.ศ.๒๕๐๓ วนท ๒๕ กมภาพนธ ๒๕๔๙.

Documents

J Nurs Sci Vol.28 No.4 Oct - Dec · PDF fileสาธารณสุข หนังสืออนุสรณ์ และใช้วิธีการประวัติศาสตร์บอกเล่า