UVODLINIJSKI PREVOZ

Statički elementi linije Trasa linije predstavlja unaprijed utvrđenu putanju vozila između dva terminusa Terminusi predstavljaju krajnje stanice na liniji na kojima vozila mjenjaju smjer kretanja Stajališta predstavljaju mjesta na trasi linije na kojima se zaustavljajuju vozila koja su

prilagođena i organizovana za izlazak i ulazak putnika u i iz vozila javnog prevoza.Ona se postavljaju na mjestima koja predstavljaju jaka izvorišta ili ciljeve putnika kao što su:željezničke i međugradske autobuske stanice, saobraćajni čvorovi, robne kuće, bolnice, preduzeća i slično.

Dinamički elementi linije Broj vozila se određuje redom vožnje na osnovu prevoznih zahtjeva i mjenja se u skladu sa

promjenama prevoznih zahtjeva. Vrijeme obrta obuhvata vrijeme potrebno da vozilo napravi obrt, u koje ulazi pored vremena

vožnje i vrijeme čekanja na međustanicama i terminusima.

Interval je vremenski razmak između dva uzastopna vozila na liniji odnosno vremenski razmak između polazaka dva uzastopna vozila sa terminusa.

1

Protok ili učestalost vozila (frekvencija) predstavlja broj vozila koja u jedinici vremena prođu kroz jednu tačku linije u jednom smjeru.

I OSNOVNE PODJELE AUTOBUSKIH LINIJA

- RADIJALNE linije povezuju centar sa perifernim dijelovima grada (pravci intenzivnog kretanja putnika)

- DIJAMETRALNE-povezuju dva periferna djela grada i prolaze kroz centar grada- TANGENCIJALNE - povezuju dva periferna dijela grada ali ne tranzitiraju kroz centar grada

već ga samo tangiraju

- KRUŽNE - trasa pravi zatvorenu kružnu liniju

- POLUKRUŽNE - predstavljaju taase linija koje su deo kružne linije

- PERIFRNE/LOKALNE-povezuju dve tačke na periferiji grada i predstavljaju pravce niskog intenziteta kretanja putnika

2

- KOMBINOVANE-trase linija koje se kombinuju u okviru navedenih definicija pojedinih linija.

3

II USPOSTAVLJANJE MREŽE AUTOBUSKIH LINIJAKRITERIJI:

- Usaglašenosti trasa linija sa željama putnika - Određivanja minimalnog broja dnevnih obrta vozila javnog prevoza - Utvrđivanja puta pješačenja putnika ( do pet minuta u centru a do deset minuta na periferiji

grada)- Svođenja mreže linija na direktna putovanja (minimalan broj presedanja putnika sa jedne na

drugu liniju)- Olakšanog, ugodnog i bezbjednog presedanja putnika sa jedne na drugu liniju - Težiti ka maksimalnom broju dijametralnih i minimalnom broju radijalnih i tangencijalnih

trasa linija.

ANALIZA MREŽE LINIJA

1. GUSTINA MREŽE -

4

- Odnos između svih linija izražene u km i površine gradske teritorije u - Opšta ocjena (nije dovoljna)-

Prema Lehneru:- Centar grada …………………..- Ostali djelovi…………………...

2. LINIJSKI KOEFICIJENT-

- Ocjena gustine mreže- Odnos između dužine linija javnog gradskog prevoza i dužine ulične mreže po kojima

saobraćaju sve linije

3. KOEFICIJENT DIREKTNOSTI - - Želje putnika (direktni prevoz)- Problem ekonomičnosti linija po želji putnika

5

Koeficijent direktnosti ocjenjuje pogodnost linije, predstavlja odnos između broja putnika (direktno putovanje ) i ukupnog broja putnika koji do cilja stižu direktno i sa presedanjem (

)

4. KOEFICIJENT PRILAGOĐENOSTI-

- Odnos između srednje dužine putovanja i srednje dužine vožnje

- Idealan uslov

6

III GRAVITACIONO PODRUČJE/UTICAJNA ZONA LINIJE

Definicija:Površina grada iz koje se vrši priliv putnika na posmtranu liniju, ili površina grada čiji stanovnici koriste liniju javnog prevoza.

- Uticajna zona (gravitaciono područje) linije određuje interese i zahjeve građana odnosno putnika, i izražena je uosnovi vremenom putovanja putnika od izvorišta do cilja, računajući vremena pešačenja do stanice, čekanja na stanici, prevoza i pešačenja do cilja putovanja.

- Gravitaciono područje linije je direktno ovisno od ostvarenog kontakta između vozila i putnika, koje se vrši u okviru stanica javnog prevoza.

- Gustina i raspored stanica bitno utiču na gravitaciono područje linije, što upućuje na potrebu prethodnog utvrđivanja gravitacionog područja stanice odnosno uticajne zone stanice a zatim gravitacionog područja linije i na kraju gravitacionog područja pripadajućeg lota.

- Uticajna zona ili gravitaciono područje linije se može posmatrati geometrijski kroz pojas naselja ili pojas dijela naselja na pravcu prostiranja trase linije u veličini do 300 metara širine pojasa trase linije sa obje strane u centru grada i do 1000 metara širine pojasa trase linije na perifernim djelovima grada, bliže prikazano na projekciji (sl.3).

7

IV POLOŽAJ STAJALIŠTA

KRITERIJI- Pješački tokovi, pješačka izvorišta i odredišta (cilj smanjiti dužinu pješačenja i vrijeme

ukupnog putovanja)- Udobni i bezbjedni uslovi čekanja, ukrcavanja/iskrcavanja, presjedanja- Eliminisati uticaj javnog prevoza na normalno odvijanje saobraćaja

8

- Veličina uticajne zone jedne stanice zavisi od udaljenosti koju putnici prihvataju da pređu pješke, prikazano kroz veličinu radijusa kruga

- Prema istraživanjima (Dr. Lehner) prihvatljivi standardi vremena pješačenja putnika u odnosu na stanicu javnog prevoza iznose 5 minuta ili 300-400 metara u centru grada i 10 minuta ili 400-500 metara na periferiji grada.

- Na prezentovan način gravitaciona zona trase linje bi se dobila kao skup uticajnih oblasti pojedinih stanica javnog prevoza.

V OPTIMALNA MEĐUSTANIČNA RASTOJANJA

KRITERIJI OPTIMALNOSTI- Najkraće vrijeme putovanja svih putnika- Maksimalni broj putnika koje treba prevesti- Najniži ukupni transportni troškovi

Ukupno vrijeme putovanja:1. Vrijeme pješačenja do stanice 2. Vrijeme čekanja na stanici 3. Vrijeme vožnje 4. Vrijeme čekanja na međustanicama

9

Put pješačenja u okviru gravitacione zone linije može biti:

- Normalan na trasu linije- Duž trase linije

Vrijeme pješačenja

- međusobno rastojanje između dvije trase linija javnog prevoza u okviru jednog

gravitacionog područja

Vrijeme čekanja na stanici

10

- interval pristizanja vozila

Vrijeme vožnje

- srednja dužina putovanja- saobraćajna brzina

Vrijeme čekanja na međustanicama

- Odgovara broju međustanica koje se javljaju na srednjoj dužini putovanja putnika, koji je umanjen za jednu međustanicu na kojoj ulazi putnik i prosečnom vremenu čekanja vozila u međustanici

11

VI BRZINE U JAVNOM GRADSKOM PREVOZU

1. SREDNJA VRZINA – Vsr

Predstavlja odnos puta i vremena.

2. TRENUTNA BRZINA-V

Odgovara prvom izvodu puta po vremenu.

12

Srednje ubrzanje

Srednje usporenje

Trenutno ubrzanje/usporenjeOdgovara prvom izvodu brzine po vremenu, odnosno drugom diferencijalu puta po vremenu.

3. NAJVEĆA-MAKSIMALNA BRZINA-Vmax

13

- Najveća brzina koju vozilo može da postigne na horizontalnoj stazi dužine 1 km, posle čega vozilo mora da bude sposobno da nastavi vožnju bez smetnje

-najveći broj obrtaja motora (obrt/min) -dinamički radijus točka

- stalni prenos u zadnjem mostu

4. RAČUNSKA/PROJEKTNA BRZINA- Vr

Uslovna brzina za projektovanje, gradnju i rekonstrukciju puta.

5. DOZVOLJENA BRZINA-VdNajveća propisana brzina koja je dopuštena na jednoj deonici puta.Uslov:

6. SAOBRAĆAJNA BRZINA-VsProsječna brzina koju vozilo ostvari između dvije tačke na putu

14

7. PREVOZNA BRZINA/BRZINA PUTOVANJA-Vp

Prosječna brzina koju vozilo/putnik ostvaruje prilikom kretanja između dva terminusa, odnosno između početne i krajnje tačke puta.

- pređeni put

- vrijeme putovanja u minutima- vrijeme vožnje između međustanica u minutama

- vrijeme čekanja u stanicama u minutama

Prosečna prevozna brzina koju ostvare vozila javnog prevoza u određenom vremenkom periodu

15

- ostvareni broj kolakilometaara - utrošeno vrijeme za prevoz u časovima

8. BRZINA OBRTA – VožPredstavlja odnos dvostruke dužine trase linije 2L i vremena obrta To, u koje ulaze vremana vožnje, zadržavanja vozila na terminusima i ostala izgubljena vremana na putu vožnje.

9. EKSPLOATACIONA BRZINA- Ve

Predstavlja brzinu koja se dobije djeljenjem ukupno pređenog puta u toku dana, mjeseca, godine sa vremenom koje je vozilo provelo u radu uključujući i nultu kilometražu.

VII KARAKTERISTIKE KRETANJA PUTNIKA NA LINIJI

Parametri kretanja: Ulasci/izlasci putnika, broj putnika, protok putnika Srednja dužina putovanja Srednja dužina vožnje

16

Izmjena putnika

Ukupan broj putnika koji duž linije uđe u prevozno sredstvo jednak je ukupnom broju putnika koji duž linije izađe iz prevoznog sredstva i predstavlja broj putnika koji se na liniji preveze u jedinici vremena.PROTOK putnika u jednoj tački linije predstavlja broj putnika koji se u jedinici vremena preveze kroz tu tačku i predstavlja opterećenje linije odnosno intenzitet prevoza.OBIM PREVOZA predstavlja broj putnika na liniji.

u(x) – funkcija ulaska putnikai (x) – funkcija izlaska putnikaMaksimalna vrijednost protoka je u tački u kojoj se krive ulaska i izlaska sijeku, odnosno gdje je izvod funkcije jednak nuli.

Neravnomjernost protoka putnika je odnos maksimalnog protoka i prosečnog protoka.

17

SREDNJA DUŽINA PUTOVANJA podrazumjeva se srednje rastojanje koje prođe prosečan putnika u kretanju od izvorišta do cilja, u koje ulazi dužina pješačenja od izvorišta do ulazne stanice, dužina vožnje na jednoj ili više linija i dužina pješačenja od izlazne stanice do cilja.SREDNJA DUŽINA VOŽNJE predstavlja rastojanje na kome se preveze jedan putnik na liniji ili cjeloj mreži ili prosječno rastojanje koje putnik pređe u toku jedne vožnje.IZMJENA PUTNIKA pokazuje karakter linije u pogledu lokalne raspodjele, priliva i odliva putnika, odnosno pokazuje koliko se puta u toku vožnje u jednom smjeru izmjene putnici na liniji.KOEFICIJENT IZMJENE PUTNIKA predstavlja odnos između ukupnog broja putnika koji u jedinici vremena uđe u prevozno sredstvo i onog dijela putnika koji nije imao ’’direktnu izmjenu’’.

Najniža vrijednost koeficijenta izmjene je:

1. Kod direktnih linija, kada putnici na jednoj stanici ulaze a na drugoj izlaze2. Kada na liniji imamo samo ulaske bez izlaska putnika3. Kada na jednom dijelu linije imamo samo ulaske a na drugom dijelu samo izlaske putnika

18

VIII PREVOZNI ZAHTJEVI PUTNIKA NA LINIJI U TOKU DANA

DEFINISANJE PREVOZNIH ZAHTJEVA PUTNIKA NA LINIJI

Prevoz putnika na liniji je složen sistem kojeg čine: Stanice na trasi linije Prevozna sredstva

Putnik je dolaskom na stanicu ispostavio zahtjev za prevozom i ušao u sistem prevoza.Cilj je usaglasiti broj kanala (prevoznih jedinica) odnosno prevoznih mjesta sa brojem putnika. Protok putnika je osnovna veza između sistema stanica i sistema voznih jedinica.

19

Razlika između prevoznih zahtjeva i prevoznih želja, svodi se na to da se prevozne želje odnose i na moguće putnike koji ne koriste javni gradski prevoz na posmatranoj trasi linije ali koji bi ga koristili pod nekim drugim uslovima kao što je :Veća frekventnost, veći konfor, povoljnija cijena.

Prevozni zahtjevi putnika se utvrđuju snimanjem linije a prevozne želje putnika se utvrđuju anketiranjem domaćinstava.Na sljedećem dijagramu je prikazan Dijagram protoka putnika u smjerovima od terminusa A do terminusa B i obrnuto od terminusa B do terminusa A.U oba smjera se javljaju maksimalne vrijednosti protoka koje su najčešće različite i koje se javljaju u rayličitim međustaničnim rastojanja.

20

Dijagram vrijednosti protoka putnika u toku časa po smjerovima.

Kada je poznat koeficijent izmjene putnika može se uspostaviti maksimalna vrijednost protoka:

21

Dijagram protoka putnika za dvije linije čiji je veći deo trase zajednički.

Najveća evidentirana vrijednost protoka putnika na dijelu linije AC iznosi a na dijelu BC linije BD najveća vrijednost protoka je .

22

Na zajedničkom dijelu trase linije CD najveća vrijednost protoka putnika iznosi .

Projektovane veličine su mjerodavne u odnosu na izbor kapaciteta – vozila javnog prevoza, ako je zadovoljen uslov:

U obrnutom slučaju, ukoliko bi , tada bi mjerodavne vrijednosti protoka putnika za najmanje dvije linije , za izračunavanje prevoznih kapaciteta iznosile:

1. Za liniju AD

2. Za liniju BD

23

Uporedbom vrijednosti protoka putnika na nezavisnim dijelovima trase (AD i BD), sa pripadajućim vrednostima na zajedničkom dijelu trase (CD) , utvrđuje se proporcija povećanja broja vozila na dijelu zajedničke trase linija.

IX UTVRĐIVANJE VRŠNE NERAVNOMJERNOSTI PROTOKA PUTNIKA

Mjerodavne vrijednosti protoka putnika u jednočasovnim, polučasovnim i 15-minutnim periodima vremena ukazuju na neravnomjernost protoka putnika. Da bi se zadovoljile potrebe i želje putnika, smanjila pretrpanost vozila javnog prevoza, smanjilo vrijeme čekanja putnika na stanicama javnog prevoza, povećao protok putnika i vozila javnog prevoza na deonici opterećenih trasa linija, potrebno je vršiti ispitivanja na bazi posmatranja 15-minutnog perioda vremena iz reda vožnje za trasu opterećene linije.

Faktor neravnomjernosti protoka putnika u vršnom času, predstavlja odnos između četverostruke vrijednosti najvećeg petnaestominutnog protoka putnika u času posmatranog vršnog opterećenja i maksimalnog časovnog protoka u istom času, odnosno:

24

Vrijednost faktora neravnomjernosti je povoljna (iznosi 1) ako je petnaestominutni protok putnika u toku jednog včasa potpuno ravnomjeran.

Na svim smjerovima saobraćanja postoji po jedno međustanično rastojanje gdje se pojavljuje najveći protok putnika, a koje reprezentuje prevozne zahtjeve na trasi linije.

Protok putnika je promjnjiv od stanice do stanice i postoji u svakom smjeru po jedno međustanično rastojanj u kojem se javlja najveći protok putnika.

Za prigradske linije na kojima su frekvencije male odnosno interval se kreće definišemo faktor neravnomjernosti protoka u vršnom času po vozilima, odnosno po vožnjama, pa je:

maksimalni protok po vožnji (vozilu) u času najvećeg opterećenjafrekvencija na karakterističnoj stanici u času najvećeg opterećenja

X DEFINISANJE PREVOZNIH ZAHTJEVA PUTNIKA NA PRIGRADSKIM LINIJAMAGradske linije imaju karakteristike :

25

Velika frakvencija Mali intervali slijeđenja između vozila

Prigradske linije imaju karaklteristike:

Male frekvencije Veliki intervali slijeđenja između vozila

U prigradskom prevozu prevozni zahtjevi putnika se fokusiraju na obrt vozila i vrijeme saobraćanja.Vršni sat nije bitan zbog male frekvencije u prigradskom prevozu putnika.Prevozni zahtjevi putnika se mogu identifikovati iz dijagrama protoka putnika po svim dnevnim obrtima.

26