TEORIJA SISTEMA I INFORMACIJA

1. Definiite pojam sistema.

2. Definiite spoljanju sredinu (okruenje) sistema.

3. ta su ulazi i izlazi iz sistema?

4. ta su veze sistema?

5. ta je struktura sistema?

6. Definiite pojam podsistema.

7. Definiite stanje sistema, prostor stanja sistema i oblast doputenih stanja.

8. ta je model realnog sistema?

9. Definiite ta je cilj a ta svrha sistema.

10. Opiite osobine sistema bez povratnog dejstva.

11. Definiite opstanak, rast i razvoj sistema.

12. Opiite osobine sistema sa povratnim dejstvom.

13. ta je dinamika sistema?

14. Navedite kriterije podjele i vrste sistema.

15. Definiite pojam elementarnog sistema.16. ta je operator transformacije?

17. Objasnite relaciju Y=K(X).

18 ta je stanje komponente vektora (ulaznog i izlaznog)?

19 Definiite matricu odnosa ulaznog i izlaznog vektora (navedite neki primjer).

20 ta predstavlja Cij matrica?

21 Navedite opa pravila formiranja matrice veza.

22 ta je neaktivni element?

23 Objasnite ta je S=( E,V,F).

24 Objasnite funkcioniranje sistema.

25 Objasnite transformaciju sistema.

26 TRANSFORMACIJA SISTEMA

27 Definiite pojam sistemskog miljenja.

28 Navedite naela (principe) sistemskog miljenja.

29 Objasnite naelo SVE JE SISTEM I PODSISTEM.

30 Objasnite probabilistiko shvaanje svijeta.

31 Objasnite kompleksnost prirode i drutva.

32 ta je SINERGIZAM?

33 Objasnite dinamiko promatranje pojava.

34 Objasnite holistiki pristup rjeavanja problema.

35 Objasnite relativnost svih pojava.

36 Navedite sistemske znanosti i njihove predmete prouavanja.37 ta prouava opa teorija sistema?

38 ta prouava semiotika a ta ekonomska semiotika?

39 Navedite grane kibernetike.

40 ta prouava kibernetika a ta ekonomska kibernetika?

41 ta prouava teorijska ili opa kibernetika?

42 ta prouava tehnika kibernetika?

43 ta prouava primijenjena kibernetika?

44 ta prouava matematika teorija sistema?

45 ta prouava teorija informacija?

46 Navedite kibernetske metode.

47 Objasnite metod crne kutije.

48 Objasnite metod modela.

49 Objasnite model povratne veze.

50 Objasnite znaaj informacija za upravljanje sistemom.

51 Definiite sistemski pristup.

52 Objasnite koncepciju provoenja sistemskog pristupa.

53 Nacrtajte i objasnite shemu sistemskog pristupa u povratnoj vezi

54 Objasnite razliku izmeu klasine i sistemske analize.

55 Objasnite analizu u sistemskom pristupu.56 Objasnite sintezu u sistemskom pristupu.

57 Napravite usporedbu klasinog i sistemskog pristupa.

58 Nabrojte metod i tehnike u sistemskom pristupu.

59 Objasnite znaaj intuitivne metode u rjeavanju ekonomskih problema.

60 Navedite i objasnite znaaj koritenja kvantitativnih metoda u sistemskom pristupu.

61 Navedite i objasnite znaaj koritenja grafikih metoda u sistemskom pristupu.

62 Navedite i objasnite znaaj koritenja kombinovanih metoda u sistemskom pristupu.

63 Definiite preduzee kao sistem.

64 Navedite sve sistemske kategorije potrebne za potpunu definiciju preduzea.

65 Objasnite svrhu postojanja preduzea.

66 Koje pitanje treba postaviti za utvrivanje funkcije preduzea?

67 Objasnite na nekom primjeru ime je sve odreena funkcija preduzea.

68 Objasnite ta je skup ciljeva preduzea (dajte primjer i nacrtajte shemu strukture ciljeva).

69 Definiite okolinu (okruenje) preduzea.

70 Definiite ulaznu okolinu preduzea (dajte primjer).

71 Definiite izlaznu okolinu preduzea (dajte primjer).

72 Navedite koju okolinu treba definirati za potrebe funkcioniranja i upravljanja u preduzeu.

73 ta sve ini sadraj ulaznog vektora X nekog preduzea (navedite primjer).

74 ta sve ini sadraj izlaznog vektora X nekog preduzea (navedite primjer).

75 Navedite sistem pitanja koja se koriste kod utvrivanja pripadajuih dijelova sistema i okoline.

76 Za svaki element sistema postavljaju se pitanja na koja dobiveni odgovori mogu biti oznaeni sa 3d, 2d, 1d i 0d. Objasnite njihovo znaenje.

77 Objasnite postupak definisanja veza izmeu dijelova sistema i analizu veza (odnosa) izmeu elemenata. (Dajte neki primjer i nacrtajte shemu).

78 Pri definiranju veza izmeu dijelova sistema koje se veze uzimaju u obzir (koje su bitne)?

79 Definiite pojam PROCES.

80 Objasnite proces funkcionisanja cijelog sistema.

81 Objasnite ta je koncepcija funkcionisanja sistema.

82 ta je idejni projekt sistema?

83 Objasnite znaaj koncepcije funkcionisanja sistema u analizi.

84 Navedite elemente o kojima ovisi koncepcija funkcionisanja sistema. Nacrtajte i objasnite shemu elemenata koncepcije funkcionisanja sistema.

85 O kojim vanim elementima koncepcije funkcionisanja sistema treba voditi rauna da bi se ostvarili pozitivni rezultati sistema.

86 Opiite karakteristike dobre koncepcije funkcionisanja sistema i koje sve mogunosti prua.

87 Objasnite ta su pravila funkcioniranja preduzea.

88 Navedite potrebna pitanja za regulaciju sistema.

89 ta su devijacije sistema.

90 Navedite i objasnite vrste devijacija sistema.

91 ta su razorne devijacije sistema i kako ih sprijeiti?

92 ta su nedoputene devijacije sistema i kako ih sprijeiti?

93 ta su doputene devijacije sistema?

94 ta su mikrodevijacije sistema?

95 Nacrtajte i objasnite shemu strukture sistema upravljanja u preduzeu.

96 Navedite i objasnite tri osnovne strukture u modelu upravljanja.

97 Objasnite koji koncept i naelo se primjenjuje kod postavljanja ukupnog upravljanja u preduzeu?

98 Koja je osnovna uloga sistemske analize preduzea?

99 Navedite metode i koncepte bitne za koncipiranje avremenog upravljanja.

100 Objasnite koncept upravljanja na osnovi cilja i iznimki.101.Objasnite pojam i polazite anticipativnog upravljanja (skraeno: AU).

102 Objasnite znaaj inamike okoline za ponaanje i upravljanje sistemom.

103.Navedite preporuke potrebne za uvoenje i razvoj AU u nekom preduzeu.

104 Gdje treba prikupljati informacije o buduim dogaajima bitnim za uspjeno poslovanje preduzea?

105 Koje pretpostavke treba ispuniti da bi se ostvarilo AU?

106 Navedite i objasnite interne mogunosti za realizaciju AU u nekom preduzeu.

107 Objasnite mogue probleme i ogranienja primjene AU u nekom preduzeu.

108 Objasnite pojam orkestralna organizacija upravljanja.

109 Navedite potrebne pretpostavke za realizaciju orkestralne organizacije upravljanja.

110 Definiite pojam entropije.

111 Navedite i objasnite matematiki izraz za izraunavanje entropije prema Shannonu.

112 Objasnite znaenje relacije He = 1Bit.

113 Objasnite znaenje entropije u ekonomskim sistemima.

114 Nacrtajte i objasnite dijagram odnosa efikasnosti poslovanja i stupnja izoliranosti sistema.

115 Objasnite ta predstavlja zona efikasne izoliranosti sistema.

116 Kako se mjeri izoliranost u sluaju preduzea?

117 Definiite pojam negentropije i objasnite na nekom primjeru.

118 Objasnite pojam i sadraj informacije prema idealistikoj filozofiji.

121. Objasnite pojam i sadraj informacije prema teoriji odraza.

122.Objasnite pojam i sadraj informacije prema teoriji prapoetka.

123 Definiite pojam informacij prema Claudu Shannonu.

124 Definiite dogaaj.

125 Definiite signal.

126 Definiite znak.

127 Definiite simbol.

128 Definiite supersimbol (rije).

129 Definiite reenicu.

130 Definiite obradu podataka..

131 Definiite vijest.

132 Definiite informaciju.

133 ta je izvor informacija?

134 Navedite aspekte prouavanja informacija.

135 Objasnite sintaktiki aspekt prouavanja informacija.

136 Objasnite semantiki aspekt prouavanja informacija.

137 Objasnite pragmatiki aspekt prouavanja informacija.

138 Objasnite ekonomski aspekt prouavanja informacija.

139 Objasnite znaaj koritenj informacija u poslovnim procesima.

140 ta je komunikacioni kanal?

141 Nacrtajte shemu shannon-weaverovog modela komunikacijskog kanala i objasnite.

142 Navedite osnovne elemente komunikacijskog kanala.

143 ta je koder?

144 ta je kanal veze?

145 ta je dekoder?

146 ta je primatelj (recipijent)?

147 ta je buka ili um?

148 Objasnite naelo eliminacije u komuniciranju.

149 Objasnite naelo kompenzacije u komuniciranju.

150 Objasnite naelo regulacije u komuniciranju.

1. Definiite pojam sistema.

Sistem je skup elemenata (dijelova) procesa koji su meusobno povezani, funkcioniraju prema odreenim pravilima i prema odreenom cilju, a predstavljaju relativno izoliranu cjelinu. Objekti (elementi) ine cjelinu radi zajednike svrhe ili cilja. Uvjeti za postojanje sistema: prvi je postojanje dijelova, drugi je postojanje veza izmeu dijelova Bilo to, to ini meusobno povezane dijelove, sistemje. Svaki skup meusobno povezanih ideja, funkcija, materijala, ivih bia ili njihovih kombinacija koji ini relativno zaokruenu cjelinu moe promatrati kao sistem. 2. Definiite spoljanju sredinu (okruenje) sistema.

Svaki sistem se karakterie svojstvima objekata koji ine taj sistem i vezama koje odraavaju uzajamnu zavisnost datog sistema i spoljanje sredine. Konkretan sistem se sastoji iz konkretnih objekata, a njegove veze se izraavaju u vidu odreenih veliina. Izdvajanje jednog dijela iz ukupnosti trai nabrajanje objekata koji pripadaju onome to e se posmatrati. Pored toga mora se ustanoviti preko kojih objekata je sistem koji se posmatra, u vezi sa onim to nije ukljueno. Ostatak realnog svijeta naziva se spoljanja sredina (ponekad okruenje) sistema koji se posmatra. Veze posmatranog sistema sa sredinom nazivaju se ulazi i izlazi sistema. 3. ta su ulazi i izlazi iz sistema?

Veze posmatranog sistema sa spredinom nazivaju se ulazi i izlazi sistema. Oni su u najoptijem smislu nosioci materije, energije i informacija koji se razmjenjuju izmeu posmatranog sistema i spoljanje sredine. Ulaz se nalazi na nekom toku i predstavlja pobudu spoljne sredine ili neophodnu razmjenu sa spoljnom sredinom. Ulaz moe, ali ne mora biti iniciran ili pod kontrolom sistema. Izlazi su stvarna reakcija sistema. Oni mogu, ali ne moraju biti jednaki pobudi spoljne sredine preko ulaza. Izlaz zavisi od ulaznih veliina i stanja sistema, ali ne mogu nikada da pretiu promjene ulaznih veliina. esto se stanje sistema identifikuje sa izlazom. Sistem moe imati vie ulaza i izlaza. Obino se oni definiu opisom sistema. Ponekad ih u opisu nema, a mogu se iznenada pojaviti i nestati. Svojom pojavom unose neoekivane pobude na koje esto sistem nije pripremljen da reaguje na najpovoljniji nain.

4. ta su veze sistema?

U definiciji sistema reeno je da je on skup objekata povezan relacijama. Termin relacija je upotrebljen u smislu odnosa ili veza dva ili vie elemenata. Odnosi ili veze se uspostavljaju izmeu objekata ili elemenata razliitih stanja materijala, energije ili informacija u sistemu ili razliitih stanja na istom toku. U sistemima gdje se nalaze i informacioni tokovi, odnosi i veze zavise od pojedinaca ili grupa koje donose odluke na osnovu raspoloivih informacija o stanjima sistema.5. ta je struktura sistema?

Struktura sistema je: ukupnost veza sistema (Ovo se primjenjuje u analizama i rjeavanjima problema funkcioniranja. Tada se drugaije djelovanje sistema postie samo promjenama veza); ukupnost elemenata i veza sistema (Iz praktinog ivota se zna da veze svoj puni smisao imaju u zajednici sa elementima sistema); ukupnost elemenata, veza i funkcija sistema (Takoe ima svoju osnovu u injenici da su struktura i funkcija nerazdvojive)6. Definiite pojam podsistema.

Svaki sistem je podsistem nekog sistema vieg reda. Kao sistema promatarane razine, ima opa svojstva sistema. Svaki je sistem uvijek i element nekog drugog sistema vieg reda. Svaki sistem izvuen iz ukupnosti je podsistem u odnosu na nju. Istovremeno sistem moe imati svoje podsisteme. Svi oni moraju zadovoljiti optu definiciju sistema. Izdvajanje sistema i ustanovljenje granica konkretnog sistema zavisi od ciljeva i zadataka istraivanja. Prema tome pri odreivanju sistema kao objekta istraivanja, bitnu ulogu igra subjektivni faktor istraivaa pri postavljanju zadataka istraivanja i u toku samog istraivanja.7. Definiite stanje sistema, prostor stanja sistema i oblast doputenih stanja.

U toku razmjene sa spoljnom sredinom, nezavisno od izvora pobude, sam sistem moe mijenjati svoje stanje. Postoje razliiti naini opisivanja stanja sistema. Prije svega, mogue je nabrojati ili opisati atribute svih objekata sistema. Moe se rei da je stanje sistema skup podataka koji daju potpunu informaciju o podistoriji i sadanje stanju atributa objekata sistema. Ako je mogue te informacije kvantifikovati dobija se skup svih veliina S1 S2..., Sn koji odreuje stanje sistema kao vektorska veliina Euklidovog n-dimenzionalnog prostora. U sluajevima kada se stanje sistema mijenja u vremenu vrijednosti za bilo koji atribut sistema se mogu prikazati kao niz podataka stanja tog atributa u odreenim vremenskim trenucima. Prostor u kome se svako stanje prikazuje odreenom takom naziva se prostorom stanja sistema. Broj dimenzija prostora stanja je jednak broju atributa objekata sistema koje odreuje njegovo stanje.8. ta je model realnog sistema?

Verbalan ili formalni opis sistema je model realnog sistema odnosno predstave realnog sistema. On se moe opisati i apstraktnim matematikim modelom. On se ne mora odnositi na jedan odreen sistem, ve na klasu realnih sistema koji se mogu opisati optije. Posmatranjem realnog svijeta moe se uoiti da postoji opta povezanost objekata i pojava. Svakako da je interesantno i potrebno posmatrati realan svijet kao jedan sistem, a ee je ipak potrebno posmatrati manji skup objekata kao sistem. Manji skupovi, koji predstavljaju dio realnog svijeta mogu predstavljati: preduzee, trgovinu, privredu, kolstvo, sudstvo i dr.

9. Definiite ta je cilj a ta svrha sistema.

Cilj je odreen eljenim stanjima i izlazima sistema u odreenom trenutku ili intervalu vremena. Cilj je blie odreivanje ostvarenja svrhe preko potrebnih stanja i izlaza sistema. Svrha i ciljevi sistema odreuju njegovu koncepciju. Od njih zavisi ta e u sistemu biti ukljueno, koje e se relacije uspostaviti, kakav e odnos sa spoljnom sredinom biti. Nepotpuno poznavanje svrhe ili cilja onemoguava izdvajanje sistema iz ire cjeline odnosno formulacije granica sistema. Svrha sistema, odnosno osnovni zadatak koji sistem treba da ostvari, je polaz kod izgradnje (konceptualizacije) sistema. No konaan sadraj (granice) sistema zavise i od mogunosti egzistencije formulisanog sistema kao cjeline. U tom sluaju, ne mjenjajui svrhu sistema, granice se proiruju sve dotle dok se ne dobije cjelina koja je sposobna da opstane. Ciljevi koji su blie odreivali stanje sistema na koje se odnosila svrha sistema se dopunjuju i onim ciljevima koji se odnose na stanje, ulaze i izlaze neophodne da bi se ostvarili oni prihvatno postavljeni ciljevi. Odrediti ciljeve ili ih iskazati nije jednostavno. Ako se sistem formulie - gradi da izvri pogreno postavljene ciljeve, jasno je da se nee dobiti adekvatna cjelina. Ciljevi odreuju sistem koji se posmatra ili gradi. Njihova promjena mjenja sistem koji se posmatra.

10. Opiite osobine sistema bez povratnog dejstva.

Sistem bez povratnog dejstva je karakteristian po tome to izlaz iz njega zavisi od ulaza, ali ulaz ne zavisi od izlaza. Dvije posebno vane osobine sistema bez povratnog dejstva su: njihova sposobnost da funkcioniu tano odreena je samo kvalitetom meusobne zavisnosti elemenata (kod kontrolnih sistema kvalitet meusobne zavisnosti elemenata postie se kalibracijom); oni nemaju problema nestabilnosti sa kojima se susreu sistemi sa povratnim dejstvom.

11. Definiite opstanak, rast i razvoj sistema.Moe se zakljuiti da su navedeni ciljevi skoro univerzalni. Takoe moe se zakljuiti da se ti ciljevi odnose na unutranju sredinu sistema. Opstanak kod preduzea znai obezbjediti i odravati unutranje odnose i odnose sa spoljnom sredinom tako da preduzee moe da postoji. Rast kod preduzea opet znai poveanje njegovih potencijala (kapaciteta, novca sa kojim se raspolae, broja radnika i dr.) i stepena efikasnosti u koritenju tog potencijala. Poveavaju se vrijednosti stanja sistema, ali se moe mijenjati i struktura samog sistema. To se deava prilikom integrisanja dva ili vie preduzea, prilikom decentralizacije i drugih organizacionih zahvata.

12. Opiite osobine sistema sa povratnim dejstvom.Sistem sa povratnim dejstvom koji se ponekad naziva i zatvorenim je onaj iji ulaz zavisi ili je kontrolisan ranijim dogaajima u njemu, odnosno zavisi na neki nain od izlaza ili nekog elementa sistema koji se kontrolie. Sistem sa povratnim dejstvom ima strukturu sastavljenu od kola povratnog dejstva kroz koje prole aktivnosti kontroliu budue. Vane osobine sistema sa povratnim dejstvom su: povraanje tanosti, tano reprodukovanje ulaza; smanjenje efekta nelinearnosti i poremeaja; poveanje opsega fluktuacije ulaza na koji sistem reaguje zadovoljavajue; tendencija ka oscilovanju i nestabilnosti. Ako se uporede oba sistema moe se rei da sistem bez povratnog dejstva funkcionie bez saznanja o preciznosti koju ostvaruje, dok sistem sa povratnim dejstvom funkcionie pod uticajem greke i tei da je smanji. Budui da sistem sa povratnim dejstvom mijenja ulaz prema potrebi izlaza ili nekog stanja sistema, on kontrolie efikasnost razmjene materije, energije i informacija sa spoljnom sredinom.13. ta je dinamika sistema?

Pod dinamikom sistema se podrazumjevaju sva zbivanja nastala pod dejstvom nekih sila - poremeaja koje mijenjaju ponaanje sistema. Dinamika realnih sistema je ograniena. Sistem pod dejstvom poremeaja ne mijenja svoje ponaanje trenutno, ve je za to potrebno neko vrijeme. U promjeni ponaanja elementi sistema ne mogu uzeti bilo koju vrijednost, ve samo one vrijednosti koje se nalaze u doputenom prostoru stanja.

14. Navedite kriterije podjele i vrste sistema.

Ako teoriju sistema posmatramo kao sredstvo za rjeavanje konkretnih problema iz raznih oblasti, sisteme moemo prema najopenitijim karakteristikama podijeliti na 4 osnovne grupe i to: prema stupnju apstrakcije, prema vremenskom ponaanju sistema, prema sloenosti sistema, prema odreenosti ponaanja sistema. Prema stepenu apstrakcije sistemi mogu biti: Konkretni: Konkretne sisteme moemo takoer podijeliti na dvije karakteristine skupine i to: prirodne (Prirodni sistemi bi bili oni koji nastaju i funkcioniraju bez svjesne akcije ljudi. To su gotovo svi bioloki sistemi i mnogi drugi koji nastaju bez naeg svjesnog djelovanja) i vjetake (umjetne) - Vjetaki (umjetni) sistemi su nasuprot prirodnim oni koje ljudi stvaraju svjesno, s nekom odreenom svrhom. To su i oni sistemi koji dodue ne nastaju naom svjesnom akcijom ali su rezultat ili nusprodukt djelovanja drugih umjetnih sistema. Apstraktni sistemi su svi oni sistemi koji su plod naeg miljenja odnosno naih zamisli koje nisu realizirane konkretnim materijalnim elementima. Takvi su npr: sistem decimalnih brojeva, sistemi matematikih jednadbi, sistemi ifara i kodova, zakoni, pravila i mnogi drugi. Prema promjeni sistema u vremenu imamo: Statike - su sistemi oni kod kojih ni elementi ni njihova struktura nije podlona promjenama. Stvarnih u potpunosti statikih sistema nema jer je jedno od osnovnih svojstava tih sistema upravo podlonost promjenama. Dinamike sisteme - su oni u kojima dolazi do bitnih promjena u vremenu. Dinamiki su svi bioloki sistemi ali i mnogi umjetni sistemi kao to su drutveni, privredni, tehniki i drugi. Prema sloenosti sistema imamo: Jednostavne, sloene i kompleksne ili vrlo sloene sisteme. Prema odreenosti ponaanja imamo: determinirane ili odreene sisteme, sohastike ili vjerojatne sisteme i neterminirane ili neodreene sisteme.

15. Definiite pojam elementarnog sistema.Svaki je sistem uvijek i element nekog drugog sistema vieg reda. Svaki elementarni sistem ima sistemska obiljeja. Jedno od njih je ulazna okolina s kojom je element (sistem) povezan i koja bitno odreuje njegovo postojanje i funkcioniranje. Sistem je s ulaznom okolinom vezan najmanje jednom ulaznom vezom X. Opi se sluaj ulaznih veza moe predoiti vektorski, gdje je X vektor ulaza: X = [X1,X2,...Xm]. Svaki elementarni sistem ima strukturu koja kod funkcionalnih sistema omoguuje proces transformacije ulaznog u izlazni vektor. Proces transformacije se odvija prema nekom postupku ili pravilu koje se uopeno naziva operatorom transformacije. Sadraj veze izlaza oznaen je sa Y: Y = [Y1,Y2,...,Yn]. Transformacija komponenti vektora X vri se prema pravilima operatora transformacije K. Prema tome, za odnose izmeu X, K i Y vrijedi vektorska relacija Y=K(X).16. ta je operator transformacije?

Svaki element sistema ili elementarni sistem ima strukturu koja kod funkcionalnih sistema omoguuje proces transformacije ulaznog u izlazni vektor. Proces transformacije se odvija prema nekom postupku ili pravilu koje se uopeno naziva operatorom transformacije. Na izlazu sistema dobiva se izlazni vektor koji sistem povezuje s izlaznom okolinom. Sistem mora imati najmanje jednu vezu sa izlaznom okolinom. Procesom sistema vri se transformacija ulaznih komponenti vektora X u izlazne komponente vektora Y. Transformacija komponenti vektora X se vri prema pravilima operatora transformacije K. Y=K(X)

17. Objasnite relaciju Y=K(X).

Sistem je s ulaznom okolinom vezan najmanje jednom ulaznom vezom X. Opi se sluaj ulaznih veza moe predoiti vektorski, gdje je X vektor ulaza, odnosno vrijedi da je: X=[X1,X2,...Xm]. Svaki element sistema ili elementarni sistem ima strukturu koja kod funkcionalnih sistema omoguuje proces transformacije ulaznog u izlazni vektor. Proces transformacije se odvija prema nekom postupku ili pravilu koje se uopeno naziva operatorom transformacije. Sadraj veze izlaza oznaen je sa Y kao viekomponentnim vektorom te vrijedi da je: Y=[Y1,Y2,...,Yn]. Transformacija komponenti vektora X vri se prema pravilima operatora transformacije K. Prema tome, za odnose izmeu X, K i Y vrijedi vektorska relacija Y=K(X).18. ta je stanje komponente vektora (ulaznog i izlaznog)?

Elementarni sistem karakterizira njegova matrica odnosa ulaznog i izlaznog vektora. Matrica se formira od ulaznih i izlaznih komponenti vektora. Primjer za objanjenje formiranja i sadraja matrice bie elementarni sistem sa m komponenti ulaznog i n komponenti izlaznog vektora. U poljima dijagonale matrice sijeku se iste komponente vektora. Dijagonala dijeli aktivna polja matrice na odlazne i povratne interakcije. S koje e strane dijagonale biti odlazne a sa koje povratne interakcije ovisi o smjeru promatranja ili transformacije (prikazan je strelicom).

19. Definiite matricu odnosa ulaznog i izlaznog vektora (navedite neki primjer).Matrica se formira od ulaznih i izlaznih komponenti vektora. Matrica odnosa komponenti vektora kvadratna je matrica (m+n)(m+n). Matrica odnosa komponenti vektora slui kao faza analize funkcionisanja sistema20. ta predstavlja Cij matrica?

U matrici veza Cij mora postojati najmanje jedna jedinica da bi se moglo zakljuiti postojanje veze izmeu promatranih elemenata. U suprotnom, ako je cijela matrica izraena nulama, zakljuuje se da veze nema. 21. Navedite opa pravila formiranja matrice veza.

Broj redova matrice odreen je brojem komponenti ulaznog vektora X2 pasivnog elementa (E2) a broj stupaca odgovara broju izlaznih komponenti vektora izlaza Y1 aktivnog elementa (E1); Postojanje zadovoljenja uvjeta Xi2=Yj1 ili Xi1=Yj2 oznaava se jedinicom; U matrici veza Cij mora postojati najmanje jedna jedinica da bi se moglo zakljuiti postojanje veze izmeu promatranih elemenata. U suprotnom, ako je cijela matrica izraena nulama, zakljuuje se da veze nema (singularni sistem). Promatrani sistem se moe matrino izraziti ovako: X2 = C21Y1. Ulazni vektor (X2) pasivnog elementa (E2) jednak je umnoku matrice veza izmeu pasivnog i aktivnog elementa (C21) i izlaznog vektora (Y1) aktivnog elementa (E1).22. ta je neaktivni element?

Neaktivni element sistema oznaava elemente koji nemaju sa sistemom ni jedne ulazne ili izlazne veze, to znai da ne pripada sistemu.23. Objasnite ta je S=( E,V,F).

Opa struktura sistema S moe se napisati kao skup sa podskupovima elemenata, veza i funkcija S=(E, V, F). E je ureen podskup elemenata. Ureenim se smatra kad su poznati odnosi izmeu njih. Pri tom vrijedi da je broj elemenata N jednak ili veci od dva. E=(E1,E2...En). V je ureen skup svih bitnih veza unutar sistema, zajedno s vezama sa okolinom. V=(C11,C12... Cmn). Za skup veza vrijede matrine definicije. Matrica veza moe se pisati u niem rangu kao blok matrica

V = Vo Vy

Vx Vu Vo - je nulmatrica koja se odnosi na dijagonalu ope matrice veza

Vx - je matrica odreena sadrajem veza sistema sa ulaznim okruenjem

C1u

Vx = C2u

... CNu

F je kompleksan skup parcijalnih funkcija, odnosno skup funkcija elementarnih sistema. F=(f1,f2 ...fn24. Objasnite funkcioniranje sistema.Vanjski uvjeti funkcioniranja sistema predstavljaju ulaze sistema nad kojima se odvija odreeni proces, to zavisi od strukture sistema i drugih unutranjih uvjeta. Rezultati te transformacije predstavljaju izlaze. Rezultati ovise o promjenama ulaznog vektora, unutranje strukture i operatora transformacije.25. Objasnite transformaciju sistema.U ekonomskoj se praksi rezultat transformacije najee trai pod odreenim uvjetima okruenja i unutranjeg stanja sistema. Problem se postavlja traenjem odgovora o ukupnom rezultatu funkcionisanja izraenog kao: Y=Ks(X)=?. Pri tome je Y sloeni vektor izlaza, X sloeni vektor ulaza, Ks operator transformacije cijelog sistema. Pojam sloeni vektor ulaza ili izlaza podrazumjeva da je rijec o vektoru vektora, tj. vektoru kod kojeg su komponente vektori. 26. TRANSFORMACIJA SISTEMA

Ovaj se model moze interpretirati i kao dva stanja istog sistema u kojem je drugo stanje zavisno o prvom stanju: YS=Y2=K2X2. Iz ovoga se mogu formirati izlazi za vektore ulaza i izlaza pojedinih podsistema: Y1=K1X1, X2=C21Y1, Y2=K2X2. Izvrenjem supstitucije izlaza prvog elementa Y1 se dobiva: X2 =C21K1X1, Y2=K2C21K1X1. Izraz K2C21K1 predstavlja slozeni operator transformacije za cijeli sistem. Pritom dio C21K1 pokazuje nacin pretvaranja starog ulaznog stanja u novo ulazno stanje. Tako se ukupni toperator transformacije Ks moze pisati kao: KS=K2(C21K1) ili KS=K2(VK1) to se naziva operatorom transformacije sistema. I rezultat transformacije se moze pisati kao:YS=K2(VK1)X27. Definiite pojam sistemskog miljenja.

Sistemsko miljenje se definie kao nain miljenja koji svaki problem ili dio stvarnosti posmatra kao sistem. Sistemsko miljenje obuhvaa niz koncepata ili naela na kojima se razvija savremena teorija sistema. 28. Navedite naela (principe) sistemskog miljenja.Sve je sistem i podsistem, probabilistiko shvaanje svijeta, kompleksnost prirode i drutva, sinergija u prirodi, dinamiko promatranje svijeta, holistiko rjeavanje problema, relativnost svih kategorija i odnosa.29. Objasnite naelo SVE JE SISTEM I PODSISTEM.

Sistem moe predstavljati sve to ine najmanje dva dijela (objekta, ideje, podsistema i dr.) koji su pritom meusobno zavisni, odnosno povezani (materijalom, energijom, informacijom ili samo idejom na formalno logikoj razini). Ako se uzme bilo koji dio prirode kao sistem, on uvijek s jedne strane pripada nekom sistemu vie razine, a s druge strane promatrani siste uvijek ima svoje podsisteme od kojih je graen. Koncept sve je sistem i podsistem u sebi implicite sadri ideju o povezanosti svega u prirodi. Sistem je uvijek relativna cjelina ovisna o okolini odnosno ovisna o drugim sistemima s kojima je povezana u nadsistem ili cjelinu vieg reda. Na kojoj e se razini sistem definirati ovisi o konkretnom problemu, promatrau i svrsi definiranja.

30. Objasnite probabilistiko shvaanje svijeta.

Probabilistiko shvaanje svijeta uvela je teorija vjerojatnosti. Dokazano je da se sve pojave u prirodi odvijaju uz odreenu nepouzdanost, da djeluje sluaj. Savremena fizika u svojim najnovijim dostignuima izraenim u teoriji deterministikog haosa potvruje teoriju vjerovatnosti i opravdanost probabilistikog gledanja na svijet. Pokazuje se da beznaajni dogaaji ili djelovanja mogu dovesti i dovode do potpuno nepredvidivih promjena u nekom procesu.31. Objasnite kompleksnost prirode i drutva.

Kompleksnost oznaava mnogobrojnost pojava i odnosa. ovjek pribjegava raznim metodama pojednostavljenja kompleksnosti. Teorija sistema se koristi sistemskim pristupom i metodom crne kutije za razrjeenje problema kompleksnosti. Rast kompleksnosti pojavljuje se kao odgovor prirode na pojave koje dovode do rasta entropije.32. ta je SINERGIZAM?

Sinergizam je pojam - sloenica grkih rijei koje oznaavaju sudjelovanje dva ili vie organa, odnosno dijelova neke relativne cjeline. Djelovanje neke cjeline nije mogue svesti na dio i objasniti ga poznavanjem dijela. Istovremeno dijelovi i odnosi izmeu njih odreuju funkcioniranje cjeline. Ovo vrijedi za ive organizme, ali i za svaki dio prirode i za ekonomske sisteme.

33. Objasnite dinamiko promatranje pojava.

Dinamiko promatranje pojava ukljuuje jedinstvo prostora i vremena. Izraava se kretanjem ili promjenama promatranih tijela ili procea u vremenu. Jedno stanje pojave (statika) samo je metodoloki alat trenutne spoznaje koja podrazumijeva daljnje promjene kao niz vie ili manje sluajnih stanja.

34. Objasnite holistiki pristup rjeavanja problema.

Holistiko sagledavanje i rjeavanje problema jedno je od osnovnih naela savremene naune metodologije. esto se izjednacava sa sistemskim pristupom, a ono to nije. Ono je sastavni dio sistemskog miljenja, ali nije dovoljno za ispravno razumijevanje i primjenu. Prema sistemskom miljenju svaki se problem moze definisati kao sistem, tj. cjelina. Pri tome se posmatrana cjelina uvijek uzima u kontekstu neke vie cjeline i obratno. Holistiki pristup podrazumijeva i svestrano sagledavanje problema istraivanja. Da bi se takav problem mogao rijesiti, nuzno ga je posmatrati kao relativnu cjelinu.35. Objasnite relativnost svih pojava.

Relativnost svih pojava i njihovih odnosa proizilazi iz prirode na nain kako ga je objasnila teorija relativnosti. U rjeavanje svakog problema ukljuen je promatra. U procesu promatranja i rjeavanja, problem (proces ili sistem) djeluje na promatraa, ali istovremeno i promatra djeluje na objekt promatranja. Da li je neto dovoljno pouzdano ovisit e o problemu koji se rjeava i o cilju koji se eli postii. Cilj i problem elementi su koje je odredio promatra. Svaku je zakonitost, kriterije, ciljeve i dr. potrebno uzimati u odnosu na razinu prostora, vremena i interesa rjeavanja nekog problema.36. Navedite sistemske znanosti i njihove predmete prouavanja.

Opa je teorija sistema; Kibernetika; Teorija informacija; Semiotika; Informatika; Matematika teorija sistema, Opa teorija sistema...37. ta prouava opa teorija sistema?

Opa je teorija sistema teorija i metodoloki pristup. Kao teorija, za osnovni predmet prouavanja uzima sistem. Tipine kategorije kojima se bavi jesu cilj, okruenje, ulaz, izlaz, struktura, funkcija, dinamika sistema i dr. S metodolokog stajalita, opa se teorija sistema naziva i sistemski pristup (sinonimi su sistemsko inenjerstvo i sistemske tehnike). Tipine kategorije kojima se bavi jesu: cilj, okruenje, ulaz, izlaz, struktura, funkcija, dinamika sistema i dr. 38. ta prouava semiotika a ta ekonomska semiotika?

Semiotika, odnosno njen dio ekonomska semiotika sistemska je znanost i metodologija o znakovima i znakovnim sistemima. Ona znakove i znakovne sisteme prouava sa kvalitativnog i statikog, a kibernetika sa kvantitativnog i dinamikog stajalita. Ekonomska semiotika bavi se znakovima i znakovnim sistemima u ekonomskim procesima i sistemima. Ekonomska semiotika se upotrebljava u znanosti i praksi preduzea za: analizu znakova i znakovnih sistema u preduzeu, s posebnim naglaskom na vieznanost podataka, njihovu transformaciju od elementarnih k sloenim oblicima i sadrajima te njihovu interpretaciju za koritenje; poboljanje komuniciranja me partnerima u komunikacijskom procesu te optimalno koritenje komunikacijskih kanala; sintezu rezultata analiza provedenih u procesu projektiranja, te izgradnju dijelova i cjeline IS.

39. Navedite grane kibernetike.

Teorijska ili opca kibenetika, tehnicka kibernetika, primjenjena kibernetika.

40. ta prouava kibernetika a ta ekonomska kibernetika?Kibernetika je definisana kao nauka o upravljanju sistemima i procesima svih vrsta. Ekonomska kibernetika se bavi problemima prikupljanja, obrade, uvanja i upotrebe informacija za upravljanje i s tim u vezi s informacijskom strukturom ekonomskog sistema. 41. ta prouava teorijska ili opa kibernetika?

Teorijska ili opa kibernetika bavi se opim naelima i zakonitostima upravljanja na najvioj razini apstrakcije. Prouava filozofke, matematike i matematiko-logike probleme upravljanja, sluei se spontanim teorijama i razvijajui ih.42. ta prouava tehnika kibernetika?

Tehnicka kibernetika orijentisana je na izuavanje nacela i zakonitosti upravljanja tehniko-tehnolokim sistemima.43. ta prouava primijenjena kibernetika?

Primijenjena kibernetika obuhvaa: ekonomsku kibernetiku, biokibernetiku, medicinsku kibernetiku, neurokibernetiku i dr.44. ta prouava matematika teorija sistema?

Matematika teorija sistema je nauna disciplina koja se bavi prouavanjem sistema na sasvim apstraktnoj razini. Njeno je prouavanje neovisno o materijalnoj, energetskoj ili drugoj pozadini samog sistema. Ona izgrauje matematiki instrumentarij za kvantitativno i kvalitativno rjeavanje sistemskih problema.45. ta prouava teorija informacija?

Teorija informacija je nauna disciplina koja se bavi prouavanjem informacija. Teorija informacija kao nauna disciplina tokom vremena irila je svoj predmet istraivanja. U poetnoj fazi svog razvoja teorija informacija se bavila iskljuivo problematikom predaje informacije. U toj poetnoj fazi istraivanja osnovni problem je predstavljao problem efikasnosti predaje informacija putem raspoloivog kanala prenosa. Teorija informacija kao matematika teorija veza nala je svoju primjenu u okviru rjeavanja tehnikih pitanja predaje, prenosa i prijema informacije, odnosno u rjeavanju problematike upravljanja tehnikim i organizacionim sistemima. Dostignuti nivo razvoja tehnikih sistema za prijem, obradu, prenos, uvanje i dostavljanje informacija u prvi plan je istakao problematiku koritenja informacija u procesima upravljanja i ostvarenja potrebne efikasnosti i kvaliteta upravljanja. To je dovelo do prouavanja fenomena informacije i informacionih procesa koji se odnose na semantiki i pragmatiki aspekt prouavanja fenomena informacije. Osnovni sistemski prostor unutar kojeg se prouava informacija jest komunikacijski kanal.46. Navedite kibernetske metode.

Za kibernetiku su specifine tri metode: crne kutije, modela i povratne veze (naelo).47. Objasnite metod crne kutije.

Metoda crne kutije polazi od spoznaje da se moe djelovati na proces ili sistem i njime upravljati, a da se pritom ne poznaje unutranja struktura i funkcija sistema. Analizom informacija o promjeni ulaznog i izlaznog vektora crne kutije dolazi do spoznaja o nainu funkcioniranja nepoznatog procesa i mogunosti upravljanja njime. Metoda crne kutije ukljuuje: ulazni vektor ili ulazno djelovanje, nepoznata struktura i funkcija - crna kutija i izlazni vektor, odnosno izlazni rezultat.

48. Objasnite metod modela.

Metoda modela uvedena je kao pomo za prikaz i razumijevanje sloenih pojava realnog svijeta. Modeli su pojednostavljen prikaz podesan za prouavanje bitnih osobina sistema ili procesa.49. Objasnite model povratne veze.

Povratna veza ili povratna sprega je naelo i metoda prema kojoj se uz pomo informacija o izlaznom rezultatu povratno djeluje na promjenu ulaznog djelovanja sistema. Povratnom vezom mijenja se uticaj okoline, odnosno ulazni vektor. Ako se povratnom vezom smanjuje uticaj okoline, a pritom se zadrava ista efikasnost funkcioniranja, takva povratna veza se naziva negativna povratna veza. Ako se djelovanjem povratne veze poveava uticaj okoline na fikasnost funkcioniranja radi se o pozitivnoj povratnoj vezi.50. Objasnite znaaj informacija za upravljanje sistemom.

Kibernetika se bavi informacijama s razliitih stajalita radi upoznavanja svojstava same informacije i mogunosti njene upotrebe za upravljanje sistemima i procesima. Upravljaka informacija treba omoguiti otklanjanje smetnji koje dovode do nepouzdanosti funkcioniranja sistema ili procesa, odnosno do smanjenja entropije sistema. Upravljake informacije treba da su: odnose se na problem koji se rjeava, za primaoca je razumljiva, dovoljno je pouzdana, na pravom je mjestu, pravodobna je i ekonomski je racionalna.51. Definiite sistemski pristup.

Sistemski pristup se moe definirati kao primjena intelekta, tehnika i sredstava zasnovanih na sistemskom miljenju i opoj teoriji sistema. Sistemski pristup nastaje u procesu razvoja, integracije i diferencijacije sistemskih znanosti. U tom procesu razvoja najveu ulogu ima opa teorija sistema.52. Objasnite koncepciju provoenja sistemskog pristupa.

Sistemski pristup, odnosno sistemska metodologija koristi se u razvojnoj teoriji i praksi apstraktnih i konkretnih sistema. Ovim se putem dolazi do novih praktinih iskustava i teorijskih spoznaja koje se povratno unose u sistemske znanosti. Sve se to odvija u uvjetima intenzivnog znanstvenog, tehnolokog i drutvenog razvoja. To je bitna okolina razvoja sistemskog pristupa.Primjena sistemskog pristupa utie na stvaranje nove znanstvene i metodoloke okoline za daljnji razvoj tj. budunost koja je ve poela. Provoenje sistemskog pristupa u rjeavanju teorijskih ili praktinih problema moe se postaviti i promatrati u kontekstu povratne veze: U istraivanju nekog sistema, procesa ili problema kree se od pristupa problemu. Pristupom se definiraju: ciljevi, zadaa i metodika samog istraivanja. U ovoj fazi se u najgrubljim crtama upoznaje potencijalni objekt prouavanja, koncipira se i organizira cjelokupno istraivanje. Nakon utvrivanja polazita, identificira se dio realnog svijeta, koji se eli prouavati, i postavlja se objekt prouavanja. 53. Nacrtajte i objasnite shemu sistemskog pristupa u povratnoj veziObjanjenje kao u prethodnom pitanju.

54. Objasnite razliku izmeu klasine i sistemske analize.Zadatak je klasinog pristupa da otkrije zakonitosti posmatrane pojave, a sistemskog poboljanje funkcionisanja sistema; klasini pristup utvruje zakonitost dijela. Na osnovu te zakonitosti trai zakonitost komponente vie razine i na kraju izvodi zakljuak o zakonitosti cjeline. Sistemski pristup trai poboljanje funkcioniranja cjeline. Mijenja strukture i funkcije dijelova dok ne postigne bolje rezultate funkcioniranja cjeline sistema; klasinim se pristupom ne mogu rjeavati kompleksne pojave, pojave koje traju vrlo kratko ili su dugotrajne. Nain rjesavanja ovakvih problema je pruio sistemski pristup; Sistemskim se pristupom bre i racionalnije dolazi do bitnih poboljsanja funkcionisanja sistema.

55. Objasnite analizu u sistemskom pristupu.

Analiza je odavno poznata kao metodoloki pojam. Meutim, postoji bitna razlika izmeu klasine i sistemske analize. Klasina analiza zasnovana je na analitikom miljenju. Ona promatranu pojavu ili predmet prouavanja apriori izolira od okoline. Sistemska analiza zasnovana je na sistemskom miljenju. Ona insistira na prouavanju pojave u vezi sa okolinom. Bilo koju pojavu nije mogue potpuno objasniti bez prouavanja njezine interakcije s bitnom okolinom. Sistemska analiza sistema je znatno iri pojam. To je kompleksna metodologija kojom se realizira sistemski pristup

56. Objasnite sintezu u sistemskom pristupu.

Njen zadatak je stvoriti, sintetizirati novi, bolji sistem. Prvi korak je utvrditi kriterije sinteze. Primjenom kriterija izbora, ocjene i sinteze u cjelini, potrebno je doi do nove strukture sistema. Pri sintetiziranju mijenjaju se elementi, veze i operatori transformacije dijelova i cjeline sistema. Nova cjelina sistema mora bolje funkcionirati, odnosno ostvarivati bitno bolje rezultate. Osnovni kriterij poboljanja funkcioniranja odreen je svrhom, odnosno ciljevima sistema. Promjenom elemenata, veza i operatora transformacije uz mogue promjene komponenti ulaznog vektora i okoline, ostvaruju se pretpostavke za projektiranje nove strukture. Ako je nova struktura projektirana, problem rijeen, sistem e drugaije funkcionirati i ostvarivati bitno bolje rezultate. Ako nisu ostvareni bolji rezultati funkcioniranja smatra se da problem nije rijeen. U tom sluaju postupak se ponavlja (postupkom sistemski pristup u povratnoj vezi). Analiza i sinteza sistema nisu u praksi strogo odvojeni postupci, niti zahtijevaju strogo opisani redoslijed. Postupak je iterativan. Obje faze analize i sinteze se ostvaruju u nizu potrebnih iteracija. Istie se nunost meusobnog sklada metoda i tehnika analize, strukture i funkcioniranja sistema, kriterija i rezultata sinteze sa svrhom i sistemom ciljeva sistema.57. Napravite usporedbu klasinog i sistemskog pristupa.

Klasinim pristupom ne mogu se rjeavati kompleksne pojave, pojave koje traju vrlo kratko ili su dugotrajne. Istraivanje ovakvih problema omoguava sistemski pristup uz pomo modela i metode crne kutije. Sistemskim pristupom se bre i racionalnije dolazi do bitnih poboljanja funkcioniranja sistema. Praksa je potvrdila brzo i uspjeno provoenje sistemskog pristupa. Ova dva pristupa se ne iskljuuju ve meusobno dopunjuju. U odnosu na klasini, sistemski pristup predstavlja viu razinu razvoja znanstvene metodologije.58. Nabrojte metod i tehnike u sistemskom pristupu.

Sve metode i tehnike u sistemskom pristupu mogu se razvrstati u slijedee grupe: intuitivne metode, kvantitativne metode, grafike metode i kombinirane metode.59. Objasnite znaaj intuitivne metode u rjeavanju ekonomskih problema.

Intuitivne metode najblie su ovjekovoj prirodi. Misli se na koritenje intuicije ljudi koji imaju znanja i iskustva. Tako npr. za donoenje odluka pri rjeavanju razvojnih problema posebno su poznate intuitivne metode kao to su: Brainstorming, Delphi, Scenarij i Utopija metoda.60. Navedite i objasnite znaaj koritenja kvantitativnih metoda u sistemskom pristupu.

Kvantitativne metode ini skup matematikih i statistikih metoda i tehnika. Zasnovane su na matematikoj logici i apstraktnim simbolima koji se povezuju sa realnim svijetom. Pod uticajem sistemskog miljenja i sistemskog pristupa razvije je niz kvantitativnih metoda kao to su linearno i nelinearno programiranje, input-output analiza, mreno planiranje, razne tehnike izvedene iz teorije igara i dr.

61. Navedite i objasnite znaaj koritenja grafikih metoda u sistemskom pristupu.

Grafike metode, sa svojim mogunostima slikovnog prikazivanja apstraktnih i konkretnih sistema i procesa, sve se vie primjenjuju. Najee se kombinuju sa drugim metodama. Grafikim metodama pripadaju npr. mreni dijagrami, blokdijagrami, stablo odluivanja, dijagrami strelica.62. Navedite i objasnite znaaj koritenja kombinovanih metoda u sistemskom pristupu.

Kombinirane metode sastavljene su od prethodno spomenutih intuitivnih, kvantitativnih i grafikih metoda. U kontekstu kombiniranih metoda treba spomenuti sistemsku analizu sistema. To je pojam vezan za kompleksnu metodologiju primjene sistemskih metoda i tehnika. Tako se za analizu i razvoj IS upotrebljava strukturalna sistemska analiza pretvorena u snane softverske alate informacijskog inenjerstva.63. Definiite preduzee kao sistem.

Preduzee se definira kao sistem (skup elemenata, dijelova ili procesa) koji su meusobno povezani, funkcioniraju prema odreenim pravilima i prema odreenom cilju, a predstavljaju relativno izoliranu cjelinu). 64. Navedite sve sistemske kategorije potrebne za potpunu definiciju preduzea.

U svakoj potpunijoj i kompleksnijoj definiciji mogu se pronai slijede sistemske kategorije: cilj - sistem ciljeva preduzea; okolina preduzea; ulazni i izlazni vektori; elementi ili komponente sistem-preduzea; veze (odnosi) izmeu elemenata; proces funkcioniranja; koncepcija funkcioniranja; pravila funkcioniranja; upravljanje sistemom preduzea. U definiranju preduzea kao sistema obino se pojavljuju dva osnovna sluaja: preduzee postoji, ali ne ostvaruje efikasno ciljeve te je njegovo funkcioniranje potrebno poboljati; postoji zadani cilj za ije ostvarenje treba projektirati novi sistem-preduzee.65. Objasnite svrhu postojanja preduzea.

Pod pojmom svrha podrazumijevae se konani cilj koji se eli postii funkcioniranjem preduzea. Taj konani cilj ili svrha moe se tretirati i kao funkcija preduzea u odnosu na okolinu.

66. Koje pitanje treba postaviti za utvrivanje funkcije preduzea?

Funkcija se utvruje tako da se postavi pitanje: ta okolina oekuje od promatranog preduzea. Na taj nain funkcija preduzea je odreena zahtjevima i potrebama okoline (npr. zahtjevima trita).

67. Objasnite na nekom primjeru ime je sve odreena funkcija preduzea.

Funkcija je odreena i razinom promatranja analitiara ili projektanta, odnosno svrhom samog istraivanja. Ako se npr. istrauje na niim razinama detaljnosti tada je svrha jednog podsistema odreena potrebama ostalih podsistema kao njegove okoline.

68. Objasnite ta je skup ciljeva preduzea (dajte primjer i nacrtajte shemu strukture ciljeva).

Preduzee je kompleksan sistem iju strukturu nije mogue jednoznano opisati. Skup ciljeva potrebno je formulirati kao sistem ciljeva, tj. utvrditi sve bitne elemente ciljeva i odnose meu njima. Polazei od svrhe postojanja preduzea (potreba okoline za odreenim proizvodima i uslugama) logikim redom razvijen je sistem ciljeva. U definiranju i razvijanju sistema ciljeva utvreni su i odnosi meu njima. Npr. cilj rasta i razvoja zadovoljenja potreba trita podrava ostvarenje trajnog rasta ukupnog prihoda. S druge strane ciljevi koji se ostvaruju prethodnim ostvarivanjem rasta dobiti tad se zakljuuju da su oni u konfliktnim odnosima. Preferiranje jednog cilja bi ilo na teret ostalih Tokom kvantificiranja ciljeva (planiranje) konfliktne odnose treba razrijeiti optimizacijom ciljeva putem optimizacije funkcioniranja sistema kao cjeline.

69. Definiite okolinu (okruenje) preduzea.

Okolinu (okruenje) sistema preduzea ini sve ono to nije njegov sastavni dio, to ga okruuje. Za potrebe funkcioniranja i upravljanja preduzea utvruje se i definira ona okolina koja je bitna za njegovo funkcioniranje.70. Definiite ulaznu okolinu preduzea (dajte primjer).

U fazi utvrivanja i analize okoline preduzee se uzima kao crna kutija. Potom se definiraju bitne komponente okruenja. Komponente okruenja iz kojih se neto prima nazivaju se ulazna okolina.

71. Definiite izlaznu okolinu preduzea (dajte primjer).

Komponente okoline kojima preduzee neto daje nazivaju se izlazna okolina. Iste komponente okoline mogu biti dijelovi ulaznog i izlaznog okruenja.

72. Navedite koju okolinu treba definirati za potrebe funkcioniranja i upravljanja u preduzeu.

Iz ulazne okoline preduzea dolaze sadraji ulaznog vektora, odnosno izlaznoj okolini preduzee predaje sadraje izlaznog vektora. Detaljnost definiranja okruenja ovisi o razini promatranja i svrsi istraivanja.

73. ta sve ini sadraj ulaznog vektora X nekog preduzea (navedite primjer).

Iz okoline u preduzee ulaze materijal, energija, informacije, kapital i dr. Ovi se sadraji nazivaju komponentama ulaza ili repertoarom ulaznog vektora X.

74. ta sve ini sadraj izlaznog vektora X nekog preduzea (navedite primjer).

Isto tako preduzee daje okolini proizvode, informacije, otpatke, novac i dr. To su komponente izlaza ili repertoar izlaznog vektora Y.75. Navedite sistem pitanja koja se koriste kod utvrivanja pripadajuih dijelova sistema i okoline.

Kod utvrivanja pripadajuih dijelova sistema i okoline kao pomo koristi se sistem slijedeih pitanja: postoji li izmeu promatranog dijela i cjeline bitna veza, utie li postojanje i funkcioniranje promatranog elementa bitno na postojanje i funkcioniranje cjeline i utie li postojanje i funkcioniranje cjeline bitno na postojanje i funkcioniranje promatranog elementa. 76. Za svaki element sistema postavljaju se pitanja na koja dobiveni odgovori mogu biti oznaeni sa 3d, 2d, 1d i 0d. Objasnite njihovo znaenje.

Pretpostavi se koji bi elementi ili dijelovi mogli pripadati sistemu, odnosno problemu interesa. Pripadnost se testira navedenim pitanjima postavljajui ih za svaki element i njegov odnos prema cjelini, odnosno cjeline prema elementu. Za svaki su element mogua tri, dva, jedan ili nijedan pozitivan odgovor, oznaeni slovom d. Ocjene imaju ovo znaenje: tri pozitivna odgovora (3d) - element pripada cjelini, dva pozitivna odgovora (2d) - element je dio bitnog okruenja, jedan pozitivan odgovor (1d) - element je dio okruenja (obino se bitnost dodatno ispituje) i nula pozitivnih odgovora (0d) - element je neaktivan za promatrani sistem - dalje se ne analizira.

77. Objasnite postupak definisanja veza izmeu dijelova sistema i analizu veza (odnosa) izmeu elemenata. (Dajte neki primjer i nacrtajte shemu).

Nakon to je upoznato okruenje i komponente ulaznog i izlaznog vektora, mogue je definirati veze izmeu dijelova sistema. Pri tome se respektiraju samo veze bitne za funkcioniranje sistema i postizanje postavljenih ciljeva. Postupak je slijedei: prvo se utvruje povrina sistema, odnosno veze putem kojih komponente ulaznog vektora ulaze u sistem preduzea. U daljem se postupku prati i registrira kretanje i transformacija promatrane komponente izmeu dijelova preduzea. Rezultat ove faze analize jest shema objekata sistema, odnosno blok dijagram.

78. Pri definiranju veza izmeu dijelova sistema koje se veze uzimaju u obzir (koje su bitne)?

Za hipotetini primjer prikazan shemom objekata sistema osnova je uzeta iz prethodne faze analize tehnikom pitanja i shemom utvrivanja granica sistema. Ustanovljeno je da izmeu sistema i okoline postaje bitna veza izmeu dijela bitne okoline E1 i dijela preduzea E2. Analizom spomenute veze utvreno je da se radi o vektoru s dvjema bitnim ulaznim komponentama X0,1 i X0,2. Pri tome je sadraj veze X0,1 materijal, a X0,2 popratni dokument materijala. Materijal i dokument se zaprimaju u ulaznoj kontroli preduzea E2. Pregledan (transformiran) materijal X2,1 prosljeuje se u skladite materijala E7. Uz materijal se dostavlja i dokumentacija X2,2 (npr. popratnica i robno-prijemni list). Iz ulazne kontrole E2 dio se informacija upuuje u pripremu rada E7 i nabavku E13. Dalje se prati to se dogaa izmeu elemenata sistema pod uticajem promatranoga ulaznog vektora. Tako se za promatrane komponente ulaznog vektora na kraju dobije shema objekata i veza izmeu njih. Postupak se ponavlja za sve ulazne komponente sistema, a rezultat je jedna ili vie shema objekata.79. Definiite pojam PROCES.

Pod pojmom proces podrazumijeva se put i nain na koji neto nastaje ili postaje. Proces je i djelovanje jednog elementa na drugi u sistemu, kao i transformacija sadraja ulaznog vektora u rezultate funkcioniranja. Svaki proces odvija se u nekoj vremenskoj dinamici te je vaan redoslijed i vrijeme odvijanja.

80. Objasnite proces funkcionisanja cijelog sistema.

U svakom se dijelu funkcionalnog sistema, u svakom njegovom aktivnom elementu ili komponenti odvija neki proces - elementi funkcioniraju. Ovim se parcijalnim funkcioniranjem, meusobno povezanim, ostvaruje rezultat cijelog sistema. On je sinergijski efekt meusobnog djelovanja elementarnih operatora transformacije na sadraje komponenti ulaznog vektora (X) u izlazne rezultate (Y) procesa sistema.81. Objasnite ta je koncepcija funkcionisanja sistema.

Koncepcija je zamisao kako bi neki sistem trebao izgledati, funkcionisati i ostvariti svoje ciljeve. 82. ta je idejni projekt sistema?

Idejni projekat definie i opisuje ono to se eli izgraditi i kako treba funkcionirati83. Objasnite znaaj koncepcije funkcionisanja sistema u analizi.

U analizi sistema koncepciaj slui pored ostalog i kao podloga za ocjenu stanja i funkcionisanja. U koncepciji se nalazi napisano ta i kako se eli postii. Istraiva e analizirati stvarno stanje sistema i naeno usporeivati sa zadanim u koncepciji. Redovna je pojava znatnih razlika izmeu, s jedne strane naenog stanja sistema a s druge strane zadanog ili eljenog u koncepciji. Razlika dolazi iz prirode problema. Naime, napisana je koncepcija statikog znaaja, a funkcioniranje sistema je dinamika. Obino se postavlja pitanje: ta se emu treba prilagoditi, jer problem moe biti i u jednom i u drugom podruju. Tek nakon istraivanja izvrit e se poboljanje koncepcije i/ili funkcioniranja sistema.84. Navedite elemente o kojima ovisi koncepcija funkcionisanja sistema. Nacrtajte i objasnite shemu elemenata koncepcije funkcionisanja sistema.

U definisanju koncepcije nuno je voditi rauna o slijedeem: vijek trajanja koncepcije; razlika izmeu formalne i stvarne koncepcije; doputeno odstupanje (ovisno o vrsti sistema); sklad u prostoru i vremenu; fleksibilnost prema dinamici zahtjeva. Razlike izmeu koncepcije i stvarnosti treba pratiti i prema potrebi sanirati. Trai se dinamiko usklaivanje koncepcije u vremenu i prostoru u kojem i za koji funkcionira. Dobra koncepcija odgovara unutarnjim zahtjevima, zahtjevima dinamike prirodnog i drutvenog okruenja, otklanjanju devijacija u funkcioniranju i rastu entropije sistema, odnosno upravljanju. 85. O kojim vanim elementima koncepcije funkcionisanja sistema treba voditi rauna da bi se ostvarili pozitivni rezultati sistema.

Da bi se koncepcijom uspjeno koncipiralo funkcioniranje i provoenjem ostvarili primjereni rezultati, nuno je voditi rauna o slijedeim znaajkama koncepcije: vijek trajanja koncepcije; razlika izmeu formalne i stvarne koncepcije; doputeno odstupanje; sklad u prostoru i vremenu; fleksibilnost prema dinamici zahtjeva.

86. Opiite karakteristike dobre koncepcije funkcionisanja sistema i koje sve mogunosti prua.Formalizirana koncepcija kao statika brzo zastarjeva. Nastaju znatne razlike izmeu koncepcije i stvarnosti. Odstupanja od koncepcije nuno je pratiti i prema potrebi sanirati. Koncepcija ne smije biti kruto postavljena i tako odravana. Trai se njeno dinamiko usklaivanje vremenu i prostoru u kojem i za koji funkcionira. Fleksibilnost u koncipiranju i odravanju koncepcije posebno je vano za savremeno organiziranje i funkcioniranje poslovnih sistema. Dobra koncepcija ogovara unutranjim zahtjevima, zahtjevima dinamike prirodnog i drutvenog okruenja, otklanjanju devijacija u funkcioniranju i rastu entropije sistema, odnosno upravljanju.

87. Objasnite ta su pravila funkcioniranja preduzea.

Svakoj koncepciji napravljenoj u skladu sa prirodnim, drutvenim i ekonomskim zakonitostima pridruuju se pravila funkcioniranja. Pravila mogu biti brojna i irokog spektra djelovanja i razliitog stupnja detaljnosti.

88. Navedite potrebna pitanja za regulaciju sistema.

Pitanja na koja treba odgovoriti su: to je obavezno koncepciju uvjetuje; to je poeljno koncepciji ide u prilog; to je nepoeljno koncepciju oteava; to je zabranjeno koncepciju onemoguava. Odgovori na ta pitanja u uskoj su vezi s problemom devijacija u provoenju koncepcije.89. ta su devijacije sistema.

Devijacije su odstupanja od koncepcije i funkcije cilja sistema. 90. Navedite i objasnite vrste devijacija sistema.

One mogu biti: mikrodevijacije su takva odstupanja koja u pravilu ne daju povoda za donoenje odluka. Sistem ih otklanja svojom dinamikom stabilnou funkcionisanja. Meutim, ako doe do njihovog omasovljenja ili rezonancije (zbrajanja ucinaka), mogu preci u nedopustene devijacije; zanemarive devijacije registruju se i prate. Njih otklanja samoprilagodljivost sistema; doputene devijacije koncepcijski su predviene unutar odreenih granica odstupanja. Prati se njihov razvoj a odluke se donose kad preu granicu doputenog odstupanja; nedoputene devijacije onemoguavaju funkcionisanje sistema. Koncepcijski se predviaju i prate. Na njih se reaguje odmah kada se pojave; razorne devijacije razaraju sistem. Njihova se pojava predvia. Nuna je preventivana priprema u smislu odgovora na pitanje ta uiniti i kako postupati ako se razorna devijacija dogodi.91. ta su razorne devijacije sistema i kako ih sprijeiti?

Razorne devijacije razaraju sistem. Njihova se pojava predvia. U vezi s tim prate se ve simptomi mogunosti njihove pojave. Ako se razorna devijacija dogodi, za ponovno funkcioniranje nuno je mijenjati koncepciju sistema.92. ta su nedoputene devijacije sistema i kako ih sprijeiti?

Nedoputene devijacije onemoguavaju funkcioniranje sistema. Koncepcijski se predviaju i prate. Na njih se reaguje odmah kada se pojave.93. ta su doputene devijacije sistema?

Doputene devijacije koncepcijski su predviene unutar odreenih granica odstupanja. Prati se njihov razvoj, a odluke se donose kad preu granicu doputenog odstupanja.

94. ta su mikrodevijacije sistema?

Mikrodevijacije ne daju povod za donoenje odluka. Sistem ih otklanja svojom dinamikom stabilnou funkcioniranja. Meutim njihova omasovljenja mogu prei u nedoputene devijacije.

95. Nacrtajte i objasnite shemu strukture sistema upravljanja u preduzeu.96. Navedite i objasnite tri osnovne strukture u modelu upravljanja.

U modelu upravljanja razlikuju se tri osnovne strukture: okolina sistema, izvoaki podsistem i upravljaki podsistem.97. Objasnite koji koncept i naelo se primjenjuje kod postavljanja ukupnog upravljanja u preduzeu?

U preduzeu je korisno organizirati informacijski sustav koji treba da podrava ostvarivanje poslovnih ciljeva preduzea, zatim mgmt bi trebao usvojiti primjenu koncepta ciljnog voenja preduzea. Cilj/ciljevi su jedna od osnovnih kategorija upravljanja. Cilj je polazite i kraj svakog usmjerenog djelovanja, a njegovo ostvarenje mjera efikasnosti toga istog djelovanja.98. Koja je osnovna uloga sistemske analize preduzea?

Preduzee je ciljni usmjereni sistem pa se shodno tome u analizi preduzea i bilo kojeg funkcionalnog sistema analizira ili definira svrha postojanja tj. krajnji cilj koji zeli postii. Taj konani cilj moe se tretirati i kao funkcija preduzea u odnosu na okolinu. Funkcija se utvruje odgovorom na pitanje: ta okolina oekuje od promatranog preduzea. Na taj je nain funkcija preduzea odreena zathevima okoline ili trita. Funkcija je odreena i razinom promatranja analitiara ili projektanta, odnosno samom svrhom istraivanja. Meutim preduzee je kompleksan sistem tj. njegovu strukturu nije mogue opisati jednoznano. Takvi organizacijski sistemi preduzea uvjek imaju skup sistema i potrebno je utvrditi bitne elemente ciljeva i odnose meu njima.99. Navedite metode i koncepte bitne za koncipiranje avremenog upravljanja.Upravljanje na osnovu cilja i iznimki, anticipativno upravljanje, orkestralna organizacija upravljanja.100. Objasnite koncept upravljanja na osnovi cilja i iznimki.

Koncept upravljanja na osnovi cilja predstavlja bitni smisao pojma upravljanja. Cilj ili ciljevi predstavljaju jednu od osnovnih kategorija upravljanja. Cilj je polazite i kraj svakog usmjerenog djelovanja, a njegovo je ostvarenje mjera efikasnosti tog istog djelovanja. Upravljanje na osnovu iznimki nastavlja se na koncept upravljanja na osnovi cilja. Iznimka je ono stanje sistema koje prekorauje doputena odstupanja u odnosu na cilja ili na neko prihvatljivo stanje. Da bi se provelo upravljanje na osnovu iznimki nuno je iznimke predvidjeti koncepcijom upravljanja. U praksi se utvruje normalno ostvarenje cilje s doputenim granicama odstupanja. Sve to se dogaa izvana naznaenih granica jeste iznimka, odnosno devijacija na osnovi koje e se odreeni organ reagirati.101. Objasnite pojam i polazite anticipativnog upravljanja (skraeno: AU).

Nazvano prema nainu odluivanja zasnovanom na anticipiranju buduih dogaaja koji e djelovati na upravljani sustav iz njegove okoline. Anticipacija=uzimanje neeg unaprijed prije vremena, te je povezano sa pojmom upravljanje (u kibernetici nazvano anticipativno upravljanje). Pripada skupini upravljanja zasnovanoj na naelu otvorene povratne veze, tj. naelo kontrole. Vano je odvijanje upravljanja na osnovi informacija o vanjskom uzorku promjena upravljakog procesa. Primjenjuje se i zatvorena povratna veza, prema kojoj upravljaki podsustav prima informacije o rezultatima svog djelovanja (u praksi).

102. Objasnite znaaj inamike okoline za ponaanje i upravljanje sistemom.Pretpostavka da su smetnje S (djelovanje okoline na preduzee) takve da im se mora prilagoavati. Postoji nunost adaptabilnog ponaanja preduzea prema okolini; uspjenost preduzea ovisiti e o dinamici i sadraju promjena procesa: procesa u bitnoj okolini; internih procesa preduzea dva podprocesa: upravljaki i izvoaki. Problemi se nepravodobnosti, adaptibilnosti preduzea mogu rijeiti na dva naina i njihovom kombinacijom: Poveavanjem brzine procesa unutar preduzea i uvoenjem i forsiranjem anticipativnog upravljanja (AU). Ovo se postie primjerenom informatizacijom i organizacijom upravljakog procesa, velika su ulaganja, mogunosti rijeavanja problema brzine procesa i stvaranja vremena raspoloivog za adaptaciju preduzea uz pomo AU.

103. Navedite preporuke potrebne za uvoenje i razvoj AU u nekom preduzeu.

Preporuke koje se odnose na uvoenje i razvoj organiziranog anticipativnog ponaanja i upravljanja u nekom preduzeu su: Usvajanje poslovne i razvojne strategije stalno orijentirane na budunost; Poticati kreativnost i inovatorske sposobnosti zaposlenih; Koristiti metode prognoziranja buduih dogaaja (statistike, intuitivne i dr.); Menadere orijentirati na dugoronija rjeenja poslovanja i rjeavanje problema prije nego to se pojave; Treba prei na dinamiko planiranje, poslovanje i razvoj i svake godine raspolagati s prostudiranim petogodinjim razvojem i anticipiranom budunou vlastitog poloaja za sljedeih 5 godina; Za uspjenu realizaciju AU trai se fleksibilan nain razmiljanja i predvianja moguih rjeenja problema u alternativnim strategijama.104. Gdje treba prikupljati informacije o buduim dogaajima bitnim za uspjeno poslovanje preduzea?

Korisne informacije o budunosti se mogu prikupiti u preduzeu od suradnika. Nuno je i povezivanje s okolinom i prikupljanje informacija ukupne okoline: informacije o buduim potrebama aktualnog i potencijalnog trita preduzea; o idejama i akcijama konkurencije; iz zemalja koje su svojim stupnjem razvoja znatno ispred posmatrane zemlje i preduzea; nove bibliotene informacije iz domaih i svjetskih banki podataka; iz znanstvenih ustanova; svjetskih i domaih berzi; o ekspertima za promatrana podruja interesa; o tendencijama u institucionalnom okruenju. Na osnovu naznaenih izvora informacija preduzee se mora okrenuti prema vanjskim izvorima, te postojee vlastite, vie ili manje zatvorene, informacijske sustave otvoriti i povezati sa okolinom. Prikupljene informacije o budunosti se srede prema potrebama upravljanja, sadraju, vremenu i meusobnim odnosima. Prikupljene i sreene informacije se dalje obrauju (pomou kompjutera, specijaliziranih strunjaka ili cijelih ekspertnih timova). Obraene informacije, prognoze, predvianja se donose kompetentnim organima i osobama da bi mogli donijeti odluku o budunosti ija realizacija mora biti organizirana.

105. Koje pretpostavke treba ispuniti da bi se ostvarilo AU?

Strategija AU se moe uspjeno ostvariti samo uz pomo prijevremenih informacija, to su one koje korisnik posjeduje o buduem dogaaju prije nego to se isti dogodio. Taj tip informacija ima veliku upotrebno-upravljaku vrijednost koje im daje vrijeme njihova prijema, njima se putem odluke i akcije, moe djelovati na sam dogaaj na koji se odnose. Efikasno se djeluje i na mogue izazvane posljedice, te iz tih mogunosti proizilaze i pozitivne znaajke i korist koja se moe postii AU. Upotreba prijevremenih informacija za upravljanje podrazumjeva prihvatanje njihove neizvjesnosti i rizika koji se time preduzima, da bi on bio manji a uinci AU to vei, potrebna su znanja i sposobnost za stvaranje i upotrebu ciljno usmjerenih informacija, prognoza i predvianja za anticipativno odluivanje.

106. Navedite i objasnite interne mogunosti za realizaciju AU u nekom preduzeu.Znanje, iskustvo i sposobnost pojedinca ili kolektiva da organizira sebe i potreban informacijski sustav faktori su uspjene primjene AU. U vezi sa uvoenjem i razvojem organiziranog anticipativnog ponaanja i upravljanja u neko preduzee, slijede preporuke: opredijeliti preduzee za strategiju budunosti koje podrazumjeva usvajanje poslovne i razvojne strategije koja e permanentno biti usmjerena na budunost; izvriti unutarnju orijentaciju kolektiva prema budunosti, poticati suradnike da misle i rade na anticipativan nain, posebno kreativnost i inovatorske sposobnosti suradnika; Nauiti sebe i saradnike savremenim metodama i tehnikama prikupljanja informacija o budunosti. Upotrebno nauiti metode prognoziranja buduih dogaaja te osposobiti za donoenje odluka na temelju informacijski zasnovanog predvianja; Organizacijski vrh se treba orijentirati na dugoronija rjeenja poslovanja i rijeavati bitne probleme prije same pojave, ime se znatno smanjuje uestalost donoenja odluka. To djeluje na cijeli kolektiv i omoguuje mirniji i efikasniji rad; Od statikog pristupa realizaciji planiranja,poslovanja i razvoja treba prijei na dinamiko. Prema statikom pristupu optimizacija preduzea se obavlja jednom godinje pri donoenju godinjeg plana. Dinamika optimizacija i voenje zahtjeva permanentno optimiziranje i usmjeravanje prema budunosti; Fleksibilan nain razmiljanja i predvianja moguih rjeenja problema u alternativnim strategijama to smanjuje rizik sadanjih odluka o budunosti i poveava mogunost otklanjanja moguih negativnih posljedica nepoeljnih dogaaja.

107. Objasnite mogue probleme i ogranienja primjene AU u nekom preduzeu.Scenarij ili prognozu budueg stanja okoline treba raditi svakih 5 godina s ciljem da se prethodno dobivena 10-godinja prognoza koriguje i odredi nova za sljedeih 10 godina. U slinoj dinamici se vri podeavanje razvojne strategije uz znatno nii rizik odluivanja. Prvu pretpostavku je mogue ostvariti primjenom odreenog timskog rada vrsnih strunjaka i primjerenom metodikom (Delphi metoda) anticipiranja buduih dogaaja u okolini promatranog sustava, te se ova prognoza ostvaruje uz odreenu vjerovatnou pri emu uvijek postoji odreeni rizik odluivanja i realizacije donesenih odluka razvojne strategije. Druga se pretpostavka odnosi prvenstveno na izbor i provoenje strategije razvoja. Ostvarenjem prve pretpostavke su stvoreni formalni uvjeti za definisanje i provoenje razvojne strategije, to sadri dva vana problema: stupanj slobode izbora strategije, te znanje i sposobnost za njenu realizaciju. U izboru strategije razvoja nikad nema potpune slobode jer nije uvijek istog znaenja. to se preduzea tie pored anticipativnih informacija i stanja o unutarnjim, vanjskim, objektivnim i subjektivnim faktorima razvoja koji e vie ili manje djelovati na izbor i mogunost realizacije poslovne ili razvojne strategije. Na nivou drave se pojavljuju faktori koji sve manje ovise o volji i mogunosti drave koja bira strategiju, gdje su postojale neke selektivne zabrane ili dozvole drava proizvoaa tehnologije. Stupanj dosega informatizacije s obzirom na razinu upotrebljene tehnologije ovisiti e o volji i interesu tehnolokih monopola.

108. Objasnite pojam orkestralna organizacija upravljanja.

Sadraj orkestralna organizacija je inicirao Peter Drucker, bitna je razina mgra i kljunih rukovoditelja, to predstavlja poslovni tim, tj orkestar zaduen za realizaciju strategije predizea. Za realizaciju upravljanja je potrebno ostvariti: timski nain rjeavanja kljunih problema; potpunu komunikaciju prema naelu svaki sa svakim; postojanje formaliziranih sustava, ciljeva i zadataka; otvoreni informacijski sustav u timu; ulogu vodeeg lana tima kao motivatora; razvidnost rezultata rada pojedinaca i tima. Orkestar ine ljudi, mgmt tim, sa svojim znanjima, sredstvima te uvjetima poslovanja. Dobar je tim interdisciplinarna sastava. Ovo mu omoguuje kompleksne probleme shvatiti, sagledati i rjeavati s razliitih pogleda u sinergistikoj interakciji sudionika tima, to utie na ukupnu uspjenost. lanovi tima prihvataju timski oblik upravljanja i odnosa. Postoji otvoren demokratski odnos izmeu lanova tima, mogunost ostvarenja efekta sinergistikog djelovanja u timu otvorenih komunikacija. Potrebno je jasnou ciljeva shvatiti u dinamikoj i sadrajnoj fleksibilnosti koje je mogue formulirati fleksibilno. Strateki ciljevi imaju dovoljnu irinu dozvoljenih odstupanja, koji se biraju i mjenjaju taktiki i operativni ciljevi. Izbor ciljeva ovisi o stanju sustava i uvjetima koji dolaze iz okoline. Svakom lanu tima je u svakom trenutku omoguen uvid u cijelinu problemske situacije. Dirigent je uitelj, mentor i motivator koji pomae u uenju, poduava, usmjerava i motivira potujui osobnost lanova, on je koordinator i trener tima kao cijeline. Zajednitvo rezultata proizilazi iz organizacijskih i psihikih djelovanja timskog rada.

109. Navedite potrebne pretpostavke za realizaciju orkestralne organizacije upravljanja.

Za realizaciju upravljanja je potrebno ostvariti: timski nain rjeavanja kljunih problema; potpunu komunikaciju prema naelu svaki sa svakim; postojanje formaliziranih sustava, ciljeva i zadataka; Otvoreni informacijski sustav u timu; Ulogu vodeeg lana tima kao motivatora; Razvidnost rezultata rada pojedinaca i tima

110. Definiite pojam entropije.

Entropija se definira kao mjera nepouzdanosti funkcionirati sustava ili procesa. Najranije je definirana u termodinamici i fizici. Oznaavala je odnos koliine toplinske energije i njenog energetskog potencijala izraena razlikom temperatura komponenti sustava koje proces omoguuju. Shavaanje entropije u znanstvenom podruju prema Shannonu je neprikladno za kompleksne ekonomske sustave, te se vie upotrebljava kao pojam i sredstvo za kvalitativno razumijevanje i opisivanje stanja sustava ili procesa.111. Navedite i objasnite matematiki izraz za izraunavanje entropije prema Shannonu.

Uz naznaene pretpostavke entropija se definira kao mjera nepouzdanosti pokusa ili ishoda nekog dogaaja u polju dogaaja, ima logaritamsku funkciju. Shannon je izabrao dualni logaritam. Funkcija entropije ima sljedee znaajke: kontinuirana je- svaka promjena vjerovatnoe mijenja i vrijednost entropije; simetrina je- vrijednost entropije ne ovisi o redoslijedu pojavljivanja dogaaja; ima svojstvo aditivnosti-jednaka je bez obzira na to izraunava li se za cijeli pokus istodobno, ili se zbrajaju rezultati parcijalnih raunanja; ima ekstrem vrijednosti-koji se pojavljuje kada svi dogaaji imaju jednaku vjerovatnou dogaanja.

112. Objasnite znaenje relacije He = 1Bit.

Entropija elementarnog binarnog sustava podrazumjeva sustav koji moe zauzeti samo dva stanja sa jednakom vjerovatnou dogaanja jednog i drugog stanja, tada je entropija elementarnog sustava:

He =-(pi ld pi = -(1/2 ld + ld ) = -ld1/2=-(ld1-ld2) = -(0-1)=1, tj. He=1 BIT

Entropija elementarnog sustava He je jednaka jedinici, to je bezdimenzionalna veliina i ta jedinica je nazvana BIT (binary digit = binarni broj). Usvojena je kao osnovna mjera entropije u procesu i iznos entropije nekog procesa pokazuje koliko je puta ona vea od entropije elementarnog sustava u kojem je pojavljivanje binarnog dogaaja jednako vjerovatno. Ista mjera je uzeta i za osnovnu mjernu jedinicu koliine informacija.

113. Objasnite znaenje entropije u ekonomskim sistemima.Interpretacija entropije u ekonomskim sustavima je specifina i odgovara njihovim svojstvima, to su: stohastinost, dinaminost, kompleksnost i ciljna usmjerenost. Ekonomski sistem podlijee zakonu vjerovatnoe te upravljanju njime podrazumjeva voenje pouzdanijem funkcionisanju (manja entropija). Maksimalna entropija je stanje u kojem su svi dogaaji jednako vjerovatni. Degradacija procesa vodi ka najvjerovatnijem stanju (nefunkcionalnosti). Ekonomski sistem se upravljanjem mora odravati u dinamici funkcije cilja. Samo upravljanje se obavlja pomou informacija koje negiraju entropiju pa se tako ostvaruje dinamika funkiconiranja uz smanjenje uticaja uzroka koji poveavaju entropiju. Entropija zatvorenog sistema ima tendenciju rasta, pa se ekonomski sistemi organiziraju kao relativno zatvoreni ili relativno otvoreni. Za otvorene je potrebno ostvariti povezivanje sa okolinom. Ekonomski sistem je po prirodi kompleksan, gdje mogue puno razliitih dogaaja. Za smanjenje entropije u ekonomskim sistemima upotrebljavaju se informacije pomou kojih se poduzimaju upravljake akcije vriti promjene organizacije, angaziranje sredstva i metode primjerene ekonomskom sistemu, pri emu je ograniavajui faktor znanje s kojim raspolae korisnik informacija jer je on jedini operator transformacije. Entropija upuuje na razvoj i neminovnu primjenu upravljanja u ekonomskim sistemima. Primjena informacija u upravljanju je sredstvo za borbu protiv entropije, te je potrebno upoznati informacije o uzrocima, nastajanju i razvoju entropijskih pojava, te se s tim ciljem stvaraju i razvijaju informacijski sistemi koji omoguuju upravljanje, smanjenje entropije i poveanje ekonomske efikasnosti poslovanja. Pojava porasta entropije se izraava kao pojava posljedice djelovanja koja otklanjaju poslovanje od ciljne funkcije. Praenjem devijacija dobijaju se informacije koje omoguuju donoenje odluka i ostvarivanje djelovanja suprotnih tendenciji porasta entropiji.

114. Nacrtajte i objasnite dijagram odnosa efikasnosti poslovanja i stupnja izoliranosti sistema.

Dijagram pokazuje ostvarivanje odnosa efikasnosti poslovanja i stepena izoliranosti prema normalnoj razdiobi. Od poetka izoliranosti sistema efikasnost raste do toke optimalne izoliranosti (O). Nakon toga efikasnost poslovanja opada zbog poveanja stepena izoliranosti od okoline. U podruju od minimalne do maksimalne izoliranosti nalaze se zone izoliranosti koje razliito utiu na efikasnost poslovanja.

115. Objasnite ta predstavlja zona efikasne izoliranosti sistema.

Zona ''efikasne izoliranosti'' omoguava efikasno poslovanje. Ili zona Z4 upozorava na oportunost upravljanja s izoliranou u zoni optimalnosti. Za ek.sistem nije korisno insistirati na optimumu. On u dinamici predstavlja jednu taku koju je ne mogue odravati. Preduzee je kompleksno polje dogaaja i stalno se mijenjaju uvjeti koji odreuju optimum. Daleko je racionalnije preduzee voditi u zoni optimalnosti i za odravanje njegove relativne izoliranosti ili otvorenosti.

116. Kako se mjeri izoliranost u sluaju preduzea?

U sluaju preduzea izoliranost se mjeri putem izoliranosti organizacijskih komponenti kao to su: informacije, znanje, kapital, razvoj, rad, predmet rada i sredstva za rad. Za svaku je nuno utvrditi funkcionalnu ovisnost o stepenu izoliranosti i dobije se jednaina te se rjeenjem svih jednaina kao sistema izraunava ovisnost funkcionisanja preduzea. Promjena u bilo kojoj od komponenti mijenja i stepen izoliranosti cijelog sistema. Savremeni uvjeti razvoja i poslovanja zahtjevaju manju izoliranost prema okolini. Otvorenost ostvaruje i odrava prvenstveno intranetom, ekstranetom, internetom i drugim informacijsko- komunikacijskim sistemima.

117. Definiite pojam negentropije i objasnite na nekom primjeru.

Da bi se smanjila neodreenost (entropija) potrebno je djelovanje suprotnog za porast entropoje da bi negiralno entropiju, sa negativnim predznakom se naziva negentropija. Negentropija je jednaka koliini informacija kojima se entropija smanjila.

118. Objasnite pojam i sadraj informacije prema idealistikoj filozofiji.Idealistika filozofija tumai informaciju kao neto svojstveno samo ovjeku i njegovoj sposobnosti osjeanja i svjesne spoznaje svijeta u kojem ivi. Prema tom shvatanju informacija je svojstvo ljudskog duha. Meutim, zna se iz ivota i znanost je dokazala da i ivotinje primaju, obrauju i daju informacije.121. Objasnite pojam i sadraj informacije prema teoriji odraza.

Teorija odraza je jedno od dijalektikih shvaanja informacije. Objanjava informaciju kao odraz nekog procesa u ljudskoj svijesti, kao rezultat djelovanja dvaju ili vie medija ili sistema u interakciji. To se djelovanje odraava u ljudskoj svijesti to omoguuje spoznaju posmatranog procesa122. Objasnite pojam i sadraj informacije prema teoriji prapoetka.

Teorija prapoela tumai informaciju kao jednu od veliina svemira. Pored parova jedinstva, materija energija i vrijeme prostor pojavljuje se i informacija. Ova teorija ukljuuje ideju o big bengu velikom prasku, eksploziji nastajanja svemira u kojem je nastala i informacija kao jedna od njegovih izraza.

122. Definiite pojam informacij prema Claudu Shannonu.Claud Shannon informaciju objanjava prvenstveno kao mjeru reda. Prema njemu ona se izvodi iz entropije mjere kao mjere nepouzdanosti ishoda nekog procesa ili pokusa.

124. Definiite dogaaj.Dogaaj se dogodio kada je nastala promjena stanja. Prema tome, trenutak dogaaja nosi naznake vremena nastajanja informacije.

124. Definiite signal.Signal je oblik i sadraj manifestacije promjene i dogaaja. On sam prema sebi nije informacija ve je njen nositelj.

126. Definiite znak. Znak je signal koji ima odreeno znacenje. Na taj nain znak omoguava istoznano razumjevanje signala izmeu izvora i korisnika. 126. Definiite simbol.Sinbol je standardni znak unutar nekog ili vie jezika komuniciranja.

128. Definiite supersimbol (rije).Supersimbol (rijec) je skup meusobno povezanih i ureenih simbola. Takoer je nositelj informacija. Podatak opisuje neku injenicu. Znai, podaci su zapravo simboli i supersimboli u vezi s nekom injenicom koju opisuju.

128. Definiite reenicu. Reenica je ureeni skup vie rijei (podataka). Nju karakteriziraju pravila, sintakse prema kojima se podaci meusobno povezuju.

130. Definiite obradu podataka.. Obrada podataka je djelatnost spajanja podataka u reenice.

131. Definiite vijest.Vijest je jedna ili vise reenica koje je poiljatelj uputio primatelju. Uz vijesti se dobiva informacija.131. Definiite informaciju.Informacija je dio vijesti koji za korisnika (primatelja) ima vrijednost novosti koja mu omoguuje obaviti odreeni zadatak.

133. ta je izvor informacija?Izvor informacija je mjesto gdje nastaju informacije. Izvor moe biti svaki medij koji moe zauzeti najmanje dva karakteristina stanja. Izvor informacija karakterizira sljedee: broj simbola apstraktne abecede (npr. broj slova koja se upotrebljavaju u nekom jeziku), popis simbola i supersimbola u njihovim znaenjima (rijenik nekog jezika) i pravila sintakse (gramatika i pravopis jezika). 134. Navedite aspekte prouavanja informacija.Aspekti prouavanja informacija su: sintaktiki, semantiki, pragmatiki, ciljni, ekonomski i drugi.135. Objasnite sintaktiki aspekt prouavanja informacija.Sintakticki aspekt prouava informaciju polazei od problema sigurnosti i ekonomicnosti prenosa informacija. Obuhvata sljedece probleme: Izbor komunikacijskog kanala; Izbor broja simbola u jeziku; Nain sastavljanja simbola u poruke; Proraun kapaciteta komunikacijskog kanala; Odbrana informacijskog sadrzaja od smetnji; Metode prerade informacija u nove oblike bez gubitka sadraja.136. Objasnite semantiki aspekt prouavanja informacija.

Semantiki aspekt prouava razumljivost i korisnost informacija. Da bi informacija bila razumljiva i semantiki korisna, izvor informacija i primatelj (recipijent) moraju u komuniciranju upotrebljavati iste simbole i supersimbole, upotrebljavati isto znaenje simbola i supersimbola, moraju za oba partnera vrijediti ista pravila sintakse, primatelj mora posjedovati tzv. apriornu informaciju Zadovoljenjem prethodnih semantikih uslova mogu se slati i primati poruke. U tom komuniciranju primatelj moe primiti korisnu informaciju. Semantiki korisna informacija pojavljuje se kao razlika entropije problema korisnika prije i nakon upotrebe primljene informacije. Jedinica korisne informacije izraava se u enonima. Pri tome jedan bit korisne informacije odgovara jednom enonu. Inae, komuniciranje je moguce i bez izravnog ispunjenja navedenih uslova s tim da se u komunikacijski kanal uvedu koder i dekoder.137. Objasnite pragmatiki aspekt prouavanja informacija.Pragmaticki aspekt proucava korisnost informacije sa stajalita vremena prijema informacije u odnosu na dogaaj na koji treba djelovati. Pragmatika se vrijednost informacije moze izraziti skokovitom funkcijom. Funkcija pragmatike vrijednosti informacije odreuje tri karakteristina podruja: Podruje prijevremenih informacija odreeno je razdobljem od trenutka kada se dogaaj dogodio. One se mogu definisati kao one informacije o dogaaju koje su primljene prije nego sto se dogaaj dogodio. Te su informacije pragmatiki najvrijednije; Podruje pravodobnih informacija ima relativno visoku pragmatiku vrijednost. Pravodobne su one informacije koje korisnik dobije nakon to se dogaaj dogodio i ima dovoljno vremena donijeti odluku i djelovati bez bitnih negativnih posljedica. Pravodobnost informacije zavisi o brzini dva procesa: brzini upravljanog procesa (upravljanih promjena) i brzini upravljackog procesa; Podruje zakanjele informacije ona se definiu kao informacije dobivene nakon to se dogadaj zbio. Njihovom upotrebom dolazi do tetnih posljedica.

138. Objasnite ekonomski aspekt prouavanja informacija.Ekonomski aspekt je smjer ekonomskog prouavanja i vrednovanja informacija u kojem se info pojavljuje kao roba. Info kao roba ima neke slinosti sa klasinom robom kao npr: ostvaruju se trokovi nastajanja informacije, postoji upotrebna vrijednost, moe imati prod.cijenu i niz drugih ekonomskih vrijednosti. Kao ekonomskom resursu info dobivaju sljedea obiljeja: info je neiscrpan resurs; troenje ne unitava sadraj info; info podnosi mnotvo korisnika istovremeno; upotrebna se vrijednost info poveava njenim koritenjem; upotrebom info ne trosi se mnogo energije; upotreba info ne djeluje tetno na okolinu; ljudska je sposobnost kljuno ogranienje u upotrebi info.139. Objasnite znaaj koritenj informacija u poslovnim procesima.Upotreba info u poslovnim procesima pojavljuje se u vie oblika i sadraja. Klasino shvatanje pojma info je prvenstveno kao sredstvo upravljanja. Savremena su razmiljanja pokazala da uspjesno poslovanje zahtjeva obrat prema kojem se info sele od sredista prema periferiji preduzea na radna mjesta izvrenja. Prelazom informacija prema periferiji poslovnog sistema odnosno u ukupnu dubinu organizacije i funkcionisanja preduzea, one postaju sveukpuni resurs poslovanja. To se prikazuje ovako: info i dalje ostaju nezaobilazno sredstvo upravljanja i na taj nain posredno i neposredno djeluju na ekonomsku efikasnost preduzea; info omoguuju neposrednim izvriteljima bolje obavljanje njihovih administrativnih i drugih zadaa; info omoguuju razvoj implicitnog i eksplicitnog znanja; info se putem znanja prelijevaju u proizvode u kojima je sve vie znanja a sve manje materijala; odreenim brojem info postaje roba koja se izravno plasira na trite ili se razmjenjuje s vanjskim svijetom.140. ta je komunikacioni kanal?U svakom komuniciranju postoji sistem koji se naziva komunikacijski kanal. On se moe objasniti Shannon-Weaverovim modelom. Svako komuniciranje sadri osn.elemente komunikacijskog kanala, a to su: izvor informacije, koder, kanal veze, dekoder, primatelj ili recipijent. Sve elemente, procese u njima i meu njima, a time i ukupan proces komuniciranja ometa tzv. buka ili sum.141. Nacrtajte shemu shannon-weaverovog modela komunikacijskog kanala i objasnite.Objanjenje u slijedeim odgovorima.142. Navedite osnovne elemente komunikacijskog kanala.

Svako komuniciranje sadri osnovne elemente komunikacijskog kanala, a to su: izvor informacije, koder, kanal veze, dekoder, primatelj ili recipijent143. ta je koder?Koder je element komunikacijskog kanala koji ima dva zadatka: da apstraktnu abecedu izvora prilagodi apstraktnoj abecedi kanala veze i da kodiranjem zatiti informacijski sadraj od gubitka zbog uticaja buke ili uma. 144. ta je kanal veze?Kanal veze je element komunikacijskog sistema koji ima funkciju kodirane signale izvora prenijeti primatelju. Kanal veze moe biti svaki medij koji moe zauzeti najmanje dva karakteristina stanja. Brojne su vrste kanala veze koje se upotrebljavaju u ekonomskom i drugom komuniciranju. Najpoznatije su: znak u neposrednom govoru, pismo u korespondenciji, telefonska linija, optika linija, tv kanal... 145. ta je dekoder?Dekoder je element komunikacijskog kanala koji ima dva zadatka (slino koderu): apstraktnu abecedu kanala veze pridruiti (kodirati, prilagoditi) primatelju informacije i dekodiranje izvriti uz minimalni gubitak inf.sadrzaja. Znai, signale koji dolaze kanalom veze koder pretvara u oblike razumljive primatelju.

146. ta je primatelj (recipijent)?Primatelj (recipijent) je onaj element komunikacijskog kanala kojem je informacija namijenjena. Primatelj moe biti ovjek, ivotinja ili stroj.

147. ta je buka ili um?Buka ili um su sve smetnje koje nastaju u komunikacijskom sistemu i procesu. Mogu se pojaviti u bilo kojem elementu komunikacijskog kanala ili bilo kojem dijelu komunikaciskog procesa. Smetnje u komuniciranju otklanjaju se raznim nacinima zasnovanim na slijedeim naelima: naelo eliminacije u komuniciranju, naelo kompenzacije u komuniciranju, naelo regulacije u komuniciranju

148. Objasnite naelo eliminacije u komuniciranju.Naelo eliminacije u komuniciranju podrazumjeva metode, tehnike i mjere uz pomo kojih se smetnje odklanjaju u njihovom izvoru ili se komunikacijski sistem izolira od smetnji. 149. Objasnite naelo kompenzacije u komuniciranju.Naelo kompenzacije u komuniciranju obuhvata postupke otklanjanja smetnji uz pomo stvaranja zalihosti znakova u komuniciranju. U vezi s tim naelom pojam je redundancija znakova (obilje, razvlaenje, ponavljanje znakova). Na taj nain inf.sadraj titi od smetnji i ponavljanjem signala, simbola i/ili supersimbola u poruci. Ponavljanjem znakova u poruci kompenzira se djelovanje smetnji. Time sadraj informacije postaje zatieniji, poveava se sigurnost prenosa informacije, ali se smanjuje kapacitet komunikacijskog kanala. Smanjuje se koliina poruka koje je mogue prenijeti u jedinici vremena.

150. Objasnite naelo regulacije u komuniciranju. Naelo regulacije u komuniciranju podrazumjeva sva sredstva, metode i mjere regulacije kojima se poboljava komuniciranje. U tehnikim se sistemima ovo obavlja uz pomo tehnikih ureaja. U ekonomskom komuniciranju to su npr. propisi ili standardi koji reguliu komuniciranje.Navedite neki krai primjer za sistem, navedite njegove objekte i njihove veze, te nacrtajte shemu objekata sistema.

82. Navedite neki primjer za manji sistem i nacrtajte shemu funkcionisanja procesa tog sistema.

Ulazna veza X2,1 predstavlja ulaz materijala iz skladita.

Proces ima slijedee karakteristike:

- u procesu sudjeluje odreeni broj elemenata (u primjeru tri elementa);

- svaki se element pojavljuje jedan ili vie puta (dizalica 91 pojavljuje se 5 puta);

- izmeu svakog para elemenata openito se pojavljuje jedna ili vie veza;

- u cijeloj shemi procesa jedna te ista veza (isti sadraj) pojavljuje se samo 1x 82. Navedite elemente o kojima ovisi koncepcija funkcionisanja sistema. Nacrtajte i objasnite shemu elemenata koncepcije funkcionisanja sistema.

(B)

(A) (D) (E) (F)

(C)

83. Nacrtajte i objasnite shemu strukture sistema upravljanja u preduzeu

141. Nacrtajte emu Shanon-Weaverovog modela komunikacijskog kanala i objasnite.

EMBED PowerPoint.Slide.8

ORGAN UPRAVLJANJA

(regulator)

informacije

Odluke

INFORMACIJSKI SISTEM(detektor)

MENAGMENT

(servomotor)

Podaci

Intervencije

Ulazna okolina preduzea

IZVOAKI SISTEM

Izlazna okolina preduzea

Unutarnji zahtjevi

A)

- razvoj drutva

- drutvene potrebe

- ekoloki zahtjevi

- drutvene obaveze

B)

- politika

- sociologija

- ekonomika

C)

- kontinuitet

- efikasnost

- progres

Funkcioniranje sistema

Zahtjevi okoline

KONCEPCIJA FUNKCIONIRANJAA

Rezultati funkcioniranja

Zahtjevi znanosti

PAGE

_1236766142.pdf

_1236625131.ppt

3.2. Sistemski pristup u povratnoj vezi

Okolina sistema

OBJEKTPROUAVANJA

Okolinasistema

Ulaznekomponente

Rezultatifunkcioniranja

Pristupproblemu

Pravilakontrolerezultata

Sistem-objekt(drugi)

Sistem-objekt(prvi)

Kriterijidefiniranjasistema

SISTEM-MODEL

Pravilamodeliranja

Poboljanje

Podaci

Rezultatimodela

Informacije osistem - objektu