Kısa Dünya Tarihi

7/30/2019 Ksa Dnya Tarihi

1/308


2/308

q


3/308

Yzak YaynclkYzak Yaynlar ?

Dizgi ve Mizanpaj

Yzak

Kapak ve TasarmYzak Grafik

BaskPromat Basm

ISBN : ??????????????Sertifika No : ???????????????????

stanbul -?

AdresYZAKI DERGSToygar Hamza Mahallesi Hac Mutlu SokakNo: 7 K: 3 34672 skdar / STANBUL

Tel: 0 216 532 44 44 Faks: 0 216 532 44 46

internet sitesi : www.yuzaki.come-mail : [email protected]


4/308

Ahmet MERAL

Ksa Dnya Tarihi


5/308


6/308

NDELE

n Sz ....................................................................................................................................11

Mezopotomya Medeniyeti ...................................................................................................23

Nuh uan ............................................................................................................................24

Dinlerin Evrimi Meselesi .....................................................................................................25

Smerler Ve Yaz ...................................................................................................................31Dier Mezopotamya Medeniyetleri ..................................................................................32

Akatlar (.. 2725-2545) .....................................................................................................32

Bbil Medeniyeti (.. 2100 - 539) .....................................................................................33

surlular (.. 2000 - 612) .................................................................................................34

lka Mezopotamya Medeniyetlerine ..............................................................................35

oplu Bir Bak......................................................................................................................35

Msr Medeniyeti ve Piramitlerin Srr ..............................................................................37

Msrn Siyas Geliimi ........................................................................................................38

Eski Krallk Dnemi ( .. 3000-2100 ).............................................................................38

Orta Krallk, Hiksoslar ve Hazret-i Ysu (.. 2100-1600) ...........................................40

Hazret- Musa ve Firavun ...................................................................................................42

3400 Yllk Bir Anlamazlk .................................................................................................42

srailoullarna Uygulanan Bask ve Zulmler ................................................................43

Hazret-i Musa ve Firavun ....................................................................................................44

Msrn Zayamas ve stllara Uramas ....................................................................... 45

Girit ve Miken Medeniyeti ..................................................................................................51

Yunan Medeniyeti ve Demokrasi ......................................................................................52

Pers-Yunan Savalar ............................................................................................................52

Eski Yunanda Bilim ve Felsee ............................................................................................ 53

r Kavimlerin ndus Vadisine Gelii Ve Kast Sistemi .................................................... 58

Hindistanda Dinler ..............................................................................................................60


7/308

A-Hinduizm ..........................................................................................................................60

B-Buda ve Budizm ................................................................................................................61Hint Medeniyeti Bat Medeniyetinin simetrisidir ............................................................62Modern Avrupann Habercisi: Matbaa, Barut ve Pusula ..........................................65in Siyas arihinin Geliimi ..............................................................................................66Dou rkistan Cumhuriyetini Kurma abalar ............................................................67inde slmiyetin Yayl ...................................................................................................68Eski in Dinleri ....................................................................................................................69Medler ....................................................................................................................................73

Persler .....................................................................................................................................74Partlar (M.. 248-M.S. 226) ..............................................................................................76Ssnler (M.S. 224-651) ......................................................................................................77srailoullarnn Dn ve Bugn.....................................................................................79srailoullarnn Filistine Yerlemesi .................................................................................80Hazret-i Dvud Dnemi ......................................................................................................80Hazret-i Sleyman Dnemi ................................................................................................81Blnme ve srailoullarnn Suktu ................................................................................81

Srgn Yllarnda srailoullar ..........................................................................................82On Emir .................................................................................................................................83Yahudiler Gnah Keisi Midir? ..........................................................................................83skenderin Asya Seeri .......................................................................................................88Byk skender, Zlkarneyn midir? ..................................................................................89Krallk Dnemi (M.. 753- M.. 508) ..............................................................................94Cumhuriyet Dnemi (M.. 508- M.. 27) ....................................................................... 94Gaius Julus Caesar ve Cumhuriyet Dneminin Sonu....................................................97

sa ncesi Roma Dnemine oplu Bak ..........................................................................97Romada mparatorluk Dnemi Ve Hristiyanlk ............................................................. 98Hristiyanlatrlm Roma ...........................................................................................104Bizans ve Suktu .................................................................................................................104Jstinyanus Dnemi (527-565) .........................................................................................105Herakliyus Dnemi (610-641) ..........................................................................................106kona Paralama Hareketler (konaklast) .......................................................................107mparatorluun Dou Snr Ve Bizansn k ........................................................107Dou Yllarnda Dnyada Ve Arap Yarmadasnda Genel Durum ...........................113Mekke Dnemi (610-622) .................................................................................................115Mekke Mriklerinin Artan Basklar .............................................................................116Hzn Yl (619) .................................................................................................................117Akabe Biatlar (621-622) ...................................................................................................117Hicret ...................................................................................................................................118


8/308

Bedir Sava (624) ...............................................................................................................120

Uhud Sava (625) ..............................................................................................................121Hendek Sava (627) ...........................................................................................................122Hudeybiye Bar ...............................................................................................................123

Hazret-i Muhammed -Sallllhu Aleyhi Ve Sellem-in Hkmdarlara Davet Mektuplar ........127Mektuplarn zellikleri .....................................................................................................130Mektuplara epkiler ...........................................................................................................131Hayberin Aln (629) ......................................................................................................132Mekkenin Fethi (630) ........................................................................................................133

Huneyn Sava (630) ..........................................................................................................134i Kuatmas .....................................................................................................................136Mte Sava Ve ebk Seeri .............................................................................................137Hazret-i Peygamberin Ved Ve Veat Ved Hacc ........................................................ 138Ved Hutbesi .......................................................................................................................139Hazret-i Peygamberin Hastalanmas ve Ebed leme Yolculuu ...............................142Hazret-i Peygamberin ahsiyeti .......................................................................................143Hazret-i Ebbekir Dnemi (632-634) .............................................................................147

ahsiyeti ...............................................................................................................................147Hazret-i Ebbekirin Halelie Seilmesi .....................................................................149Yanl Hareket Edersem Beni Dorultunuz! ...............................................................150sme Bin Zeydin Suriye zerine Gnderilmesi .........................................................151Arap Yarmadasnda Birlii Salama abalar ...............................................................151Yalanc Peygamberler ve Zekt Vermeyenlerle Mcadele .............................................152Yarmada Dndaki lk Fetih Giriimlerinin Balamas ...............................................153Bizansla atmalar Suriye ve rdne Ordu Yollanmas .............................................154

Ecnadin Sava: (634) .........................................................................................................154Yermuk Sava: (634) ..........................................................................................................155Kurnn oplanmas ..........................................................................................................155Hazret- Ebbekirin Veat ...............................................................................................156Fetih, nce Gnllerde Gerekleti .................................................................................159Bizanstan Suriye ve Filistinin Alnmas..........................................................................161Hazret- mer Dnemi (634-644) ...................................................................................162Msrn Aln ....................................................................................................................163Ssn mparatorluunun Yklmas ve rann slm Hkimiyetine Girmesi ............164slm Elileri Kisrann Saraynda .....................................................................................165Kpr, Kadisiye, Celula ve Nihavent Savalar ...............................................................166Hazret-i merin ahsiyeti ................................................................................................167slm Devletinin ekiltlandrlmas ..............................................................................168Hazret-i merin ehid Edilmesi .....................................................................................169


9/308

Hazret-i Osmann Hayat Ve ahsiyeti ............................................................................173

Fetihler ve Siyas Olaylar ...................................................................................................174Bizans Devletiyle likiler ..................................................................................................174Kuzey Arikaya Ordu Gnderilmesi ...............................................................................175Ermenistann Fethi ............................................................................................................176Anadoluya Dzenlenen Seerler ......................................................................................176Denizlerdeki Mcadeleler ve Kbrsn Fethi ...................................................................176Zts-Savr Sava (655) ..................................................................................................177randaki Fetihlerin amamlanmas .................................................................................178

Kakasyada Yaplan Fetihler ..............................................................................................178Hazret-i Osmann Kurna Hizmetleri ............................................................................179lk Ayrlk Hareketleri Ve Karklar ............................................................................179Hazret-i Osmann ehid Edilmesi ..................................................................................182Hale Seilii .......................................................................................................................185Cemel Vakas (656) ............................................................................................................187Sin Sava (657) ...............................................................................................................189Hakem Olay .......................................................................................................................192

Nehrevan Sava ..................................................................................................................193Hazret-i Alinin ehid Edilmesi .......................................................................................193Hazret-i Alinin Hayat ve ahsiyeti ................................................................................194Yezid Bin Muviye .............................................................................................................202Kerbel Fcias (680) ..........................................................................................................203Medine ve Mekkede Yezide Muhaleetin Bastrlmas: ................................................206Harre Sava ........................................................................................................................206Mekke Kuatmas ...............................................................................................................207

Yezidin lm ..................................................................................................................208Siyas stikrarn Yeniden esisi ve Abdlmelik Bin Mervan Dnemi ......................... 208Haccac Bin Yusuun Valilie Getirilmesi ......................................................................210tidale Doru... ....................................................................................................................212Velid Bin Abdlmelik Dnemi .........................................................................................212spanyann Fethi (711) .......................................................................................................213Beinci Hale ......................................................................................................................214mer Bin Abdlaziz Dnemi (717-720) .........................................................................214Emevler Hanedannn k .......................................................................................216Endls Emevleri ..............................................................................................................217Abbslerin ktidara Gelii ................................................................................................223Ehl-i Beytin Rol ...............................................................................................................223Abbs htilli .....................................................................................................................225Harun Reid Dnemi .........................................................................................................227


10/308

Bakent Badat ....................................................................................................................228

ercme Hareketleri ve Beytl-Hikme ...........................................................................228Abbslerin Ykl ve Mool stls ...............................................................................230rklerin Din Hayat .......................................................................................................234Asya Hunlar (M. . 220-M. S. 216) ................................................................................236Avrupa Hunlar (375-469).................................................................................................238I. Gktrk Devleti (552-630) ............................................................................................239II. Gktrk Devleti (681-744) ...........................................................................................240Uygurlar Devleti (745-842) ...............................................................................................242

Kansu Uygurlar ..................................................................................................................242Sar Uygurlar (851-1010) ..................................................................................................242Dou rkistan uran Uygurlar (846-1209) ................................................................243Dier rk opluluklar .....................................................................................................243Satuk Bura Hann Mslman Olmas ve Satuk Bura Han ezkiresi .......................248randa slmiyetin Yayl ................................................................................................251rklerin Mslman Olmalar Srasnda Dnyada Genel Durum .............................253rklerin slmiyete Hizmetleri ......................................................................................258

lk Mslman rk Devleti ..............................................................................................258til Bulgar Hanl ...............................................................................................................258Orta Asyada Kurulan lk rk-slm Devleti Karahanllar ..........................................259Gazneliler Devleti (963-1187) ..........................................................................................269Brn ...................................................................................................................................269Sultan Mesud Ve Gaznelilerin Ykl .............................................................................271Byk Seluklular...............................................................................................................272Seluklularn arih Sahnesine k ...............................................................................273

urul Bey ve Seluklu Devletinin Genilemeye Balamas ........................................275urul Beyin Badata Girii ve Haleyi Koruma Altna Almas ................................277Anadolu Fatihi Alparslan ..................................................................................................278Alparslan Dnemi (1064-1072) ........................................................................................279Malazgirt Zaeri (Austos 1071) ......................................................................................279Malazgirt Zaerinin Sonular ..........................................................................................283Alparslann Veat .............................................................................................................285Seluklularn Zirve Yllar ................................................................................................286Melikah .............................................................................................................................286Berkyaruk (1094-1104) ......................................................................................................289Sultan Sencer ve Seluklu Devletinin DaLmas ..........................................................291Seluklu Devletinin Paralanma Ve Ykl Sebepleri ...................................................292Nizmlmlk, Gazl Vesnn-slm Geleneinin Messes Hle Gelii ....................293Gazl Ve bn- Rd Karlatrmas ...............................................................................297


11/308

Ksa Dnya Tarihi

10


12/308

Blm Ad

11

Her alma belli bir gaye ve ihtiyacn rn olara ortaya ar.Ben de bu almamda insanln ac-tatl servenini bir ilm eridi gibigzler nne serme istedim.

nsanl, bilim ve tenoloji alannda ard ardna gelen bir dizi geli-menin tabi sonucu olara izie birbirine daha yanlat hlde, bir-birini anlamay ve bar ierisinde yaamay ayn lde baaramad.

zlere aydetme gereir i, tarih boyunca gemi olaylar a-rtran en uygun elime; ne bar ne de dirli ve dzen olmutur.nsanl tarihi genellile mcadelelerin, savalarn, bar adna yaplanavgalarn tarihidir. Bunun sebebi, ert ve toplumu her trl yapp et-

meye ynelten temel millerin insan psiolojisindei zt araterli -enidir. nsan tabiat en temel drtler ve bu drtleri gemleyip denet-leyebilme abiliyetiyle donatlmen, insanl biyo-psii ihtiyalarngidermede daha o drtleriyle hareet etmeyi yelemitir.

Fert olara insan; beslenme, barnma, gven iinde yaama, soyu-nu devam ettirme, oalma, g ve servet sahibi olma, elde ettilerini

oruma gibi tabi drtlerle evresiyle sosyal mnasebetler urmu, builiilere itima bir boyut azandrara; hayat, en genel anlamda; h-im olma ve bu himiyeti her trl arala sonuna adar oruma m-cadelesi olara deerlendirmitir. Bu sosyoloji yapy artran ilitavramlardan birinin sava olmas bouna deildir.

N SZ


13/308

Ksa Dnya Tarihi

12

Tarih, en genel anlamda hkimiyet mcadelelerinin maskeli

veya maskesiz tezahrleriyle doludur. nsanlk ou zaman stnlksalama drtsnden kaynaklanan bir ihtirasla yeryznde kan dk-me ve bozgunculuk karma eilimine kar koyamam, bu yzdende tarihi oluturan hdiseler zincirindeki ahlk dokuyu ancak ok s-nrl bir lde koruyabilmitir. Mukaddes retilerin gl motivas-yonuyla zaman zaman hkimiyet ihtiraslarn denetleyebilmeyi baar-msa da, ou zaman bu retileri dah hkimiyet kurma hrsnndn maskeleri olarak kullanmtr. Bu ynyle tarih; insan tabiatn-daki hrs, bencillik ve sahip olma tutkularnn ynlendirdii stnlkkurma abalar ile yine insan tabiatndaki ahlk z harekete geirenmukaddes doktrinlerin yol at bar ve huzuru arama gayretlerinintoplamndan ibarettir.

Bu almann ortaya masn salayan temel eten, insanl bir

yerden alp bugnlere getiren sosyoloji srelerin bal olduu temel a-nunlar efetme mera olmutur. Tarih disiplinine bu perspetifle ba-ldnda, u sorulara en uygun cevaplarn bulunmas geremetedir:

Tarihteki byk olaylar nasl ortaya kmtr? Bu hdiselerin g-rnr sebepleri ile grnmeyen arka pln arasnda nasl bir iliki var-dr? nsan soyunun bitmeyen hrsn besleyen temel dinamikler neler-

dir? demoullarnn yal dnyamza konuk olduu ilk gnden g-nmze, toplumlar arasndaki belli bal atma noktalar neler ol-mutur? Gemi toplumlarn birbirleri zerinde hkimiyet kurma ko-nusundaki atma ve uzlamalar hangi temel siklerle aklanabilir?nsanolunun nesiller boyu st ste koyarak bugne ulatrd bellibal kltr ve medeniyetlerin temel unsurlar nelerdir? Gerek medeni-yetlerin eklektik yapsn belirleyen faktrler, gerekse gemi birikim-

lerden yeni sentezler reten ana aktrler kimlerdir? Milletlerin mev-cut kltr ve medeniyetlerdeki paylarn gsteren temel parametrelernelerdir? Bu kltr ve medeniyetlerin ayrc vasflar hangi kstaslarlaanaliz edilebilir? alarn ak ierisinde iyi ile ktnn, hak ile bt-ln, ak ile karann, zalimler ile mazlumlarn bitmeyen mcadelelerine


14/308

Blm Ad

13

yn veren en temel dinamik hangisidir? Tarihin derinliklerinden g-

nmze kadar uzanan srete, toplumlarn ahlk bir dorultuda iler-lemelerini salama iddiasyla ortaya km mukaddes mcadelelerintarihe olan etkileri hangi seviyededir?

Btn bu sorulara cevap bulma abalarmz bizi insanl tarihinisistemati bir btnl ierisinde avrama ve avratma notasna g-trmtr.

Barn yolu teini anlamaya almatan geer. dsturundanhareetle, endi tarihimizi de anca muayeseli bir tarih ouma ynte-mi ve her aa has genel dnya telisiyle birlite ele almamz geretiianaatindeyim. Bu sebeple tarihte iz bram medeniyetleri ana hat-laryla atarma ve alarnn ana temayllerini ortaya arma hedeiaratrmalarmzn zn teil etmitir.

Bu almada ortaya yeni ilm tezler atma iddias gdlmemi, tarihalanndai genel uzlama notalar temel alnara ortalama bir tarih anla-y sergilenmitir. nsanln bilinen 5.000 yll tarihini bira yz sayfayasdrma arzumuz, mecbur olara biro tarih olgu ve olay ihmal etme-mizi geretirmitir. Btne baaren parann ihmal edildii muhaa ol-duundan, almamz bu ynden yaplabilece her trl eletiriye atr.

1789 Fransz htillinden sonra meydana gelen gelimeler dnyatarihini sosyal, ekonomik ve siyas alardan derinden etkiledii gibi,kltrn ve onun belli bal kayna olan din-toplum mnasebetlerininde farkl bir tarzda ele alnmasna yol amtr. Mesel bu srete DnTakvimin akl d iln edilmesi (1793), tarihin lik temaya gre ekil-lendirilmesi anlaynn ilk rneklerinden biri kabul edilir.

phesiz kimilerince XVIII ve XIX. Yzyl Aydnlanmasolarak kabul edilen dnem, C. Darwinden ilham alarak bilime ait bir-ok disiplinin Evrim Teorisine gre biimlendirildii bir dnem ol-mutur. Bu dnemin ideolojik kalplarnn dna kmay baarama-yan birok tarihi, sosyolog ve iktisat; sosyal bilimlerde de benzer


15/308

Ksa Dnya Tarihi

14

bir nazariyeyi benimseyerek dinleri bu kat ideolojik perspektifleri

ierisinde ele almlar, mukaddes metinleri ve uyarc peygamberlerideta yok saymlardr. Bu durum, dnin ve din tarafndan mukaddessaylan olgu ve olaylarn toplumlar zerindeki temel fonksiyonlar-nn tmyle ihmal edilmesine yol amtr. Dinle aralarna mesafekoyan bu evrimci aydnlar, bata ilh dinler olmak zere tm din-leri ve dn kurumlar yok sayarak veya arlk kat saylarn dktutarak dnin insanlk tarihindeki hayat roln anlamada belirgin

bir alan krlne dmlerdir. almamz bir bakma bu alanda-ki ihmalin ve alan krlnn tespiti ynnde tarih disiplinine k-k bir dipnot dmekten ibarettir. Sosyal bilimlerin gnmzdekien nemli amaz olarak grnen bu ihmalin yeni bir bak asylaele alnarak ortadan kaldrlmas, bunun gibi daha birok cidd al-may gerektirmektedir.

Btn tarihilerin ayn zihn handiaba dt iddiasnda olma-mala beraber, bu salsz ve esi tarih anlaynn insanla ait ta-rih oumalarn ve ondan etilenen mill tarih anlaymz son dereceolumsuz etiledii inancndaym. Lilii, devletle din arasnda hassasbir dengenin urulmas ve hr dnin devlet ilerinden ayrlmas olaraanlamata zorlanan radial pozitivistler; bugn geriye dnp tarihi deendi zihinlerindei din anlayna gre liletirmeye ve bunu da ilm

bir yntemmi gibi abul ettirmeye almatadrlar.sa Dnya arihi adl bu almamzda, l a medeniyetlerin-

den balayara gnmze adar uzanan sreleri ele ald. almamznbu il cildi, insanl tarihinin Hal Seerlerine adar olan dneminiapsamatadr. Blm balarnda harita ve baz resimlere yer verereilgili blmlerin daha iyi anlalmasn hedeledi.

Bu srete, srarl tevileriyle beni tarih alanndai gr ve d-ncelerimi yaynlamaya ynlendiren Yza Dergisinin deerli genelyayn ynetmeni, air ve yazar M. Ali EMELye; bu srete ilgi ve des-tei ile her zaman yanmda olduunu hissettiren can dostum HseyinALUNAa teerlerimi ve minnettarlm iade etmeyi bir bor


16/308

Blm Ad

15

biliyorum. Ayrca beni her trl artta desteleyen eim Hatice MEALe

ve almalarm srasnda meral sorular ve yorumlaryla bana detaouyucu lboratuvarnda gezinti yaptran zm Betl Sen ve olumAli ara da teer ediyorum.

Bu mtevz almann bu alanda yeni ve daha baarl aratrma-lara yol aabileceini umuyor, yeni almalar iin bir vlcm grevigrmsem bundan ayr bir bahtiyarl ierisinde olacam iade edi-

yorum.Arnold OYNBEE; Mera duygusu insan tabiatnn ayrc mele-

elerinden biridir. der. mit ederim i, r insannn tarihe olan me-ra, ortaya biro yeni tarih aratrmacsnn masn salar ve toplu-ma, tarihin dediodulardan ibaret bir magazin program onusu olma-d uurunu azandrr.

Gelece nesillerin ltr ve medeniyet alanndai seviyeleri, te-i de dhil, hzalarndai gemie yneli salam bilgi biriimi sa-yesinde yselecetir.

Ahmet MEAL06.08.2009SDA


17/308


18/308

Gemiten karlan yan-

l dersler, tarihi hi bilmemek-

ten daha zararldr.Alexis de Tacqueville

TARH VE ANA

ELMLER

By r tarihisi Filibeli Ahmed Hilmi, tarihi insanln bi-yograisi olara tanmlar. Arnold OYNBEE ise onu insanln hzasolara grr.

o eitli tanmlar olmala birlite onun bir disiplin olara abuledilmesi, anca bir asr ncesine uzanr. A. J. aylor tarih aratrmalar-n u sorularn cevap aray olara gsterir: Sonra ne oldu? Ve sonraim geldi?

eniti tarih anlayn il ortaya oyanlardan biri olan bn-iHaldun, tarih determinizmin varln u szleriyle iade eder: arihhdiseler suyun suya benzedii gibi birbirine benzerler.

Materyalistler tarihin oluum dinamilerini, eonomi iliilerin be-lirledii tezini ilemi, tm tarihi retim-tetim avramlar eseninde yo-rumlamay tercih etmilerdir. Baz tarihiler ise tarihin itici gcn biyolo-

ji urallarn oluturduunu iddia etmilerdir. Niteim bu gr tayan-lar hayatn bi-ztih bir mcadele olduu, tabi selesiyon yasas gereince


19/308

Ksa Dnya Tarihi

18

anca uvvetlinin ayata alabilecei tezini ileri srmlerdir. Bu anlaya

gre oalmayan nfusa, cemiyetlere ve cinslere tabiatta yer yotur.

Baz tarihilere gre tarihe yn veren messirlerin banda ahra-manlar gelir. Tarihi; peygamberler, veller, by umandanlar ve liderlereillendirir. Thomas CARLYLEnin dedii gibi, ahramanlar zamannartlarna gre ve cemiyetlerinin tesiriyle meydana ar ve endi mil-letlerine yn verirler. Yetmi ii yl Fransa tahtnda alara baarl bir

ynetim sergileyen ve Fransay modern Avrupa devletlerinin en by-leri arasna atan 14. Lui bu tarih anlayna uygun bir rnetir. Bugnslm corafyasnn by bir blmnn II. Halfe Hazret-i mer d-neminde eillendii de bir baa rne olara verilebilir.

Saylan bu yalamlarn tmnde hall pay olmala beraber,bu iz tanmlar Mevlnnn mehur hiyesindei rlerin il tari-

lerini andrmatadr. Dorularn bir smn ihtiva etmele birlite, buanlaylarn hibiri geni, apsaml ve uatc bir tarih perspetii orta-ya oyamamatadr.

Bizce tarihi doru tanmlama, onu gere hliyle grmeten alo-yan tarih rlten urtulmala mmndr. Bunun anahtar da i-natn ve insann yaratl srrna nuz etme, insan geliimin maddve rh srelerini doru olara alglamatr. arihin znesi olan insan,

tarihe onu olan tm illerini de endi yapsnda bulunan potansiyelsev, ynelim ve tepileriyle gereletirmetedir. m olaylarn ara-sndai bu uvvetler, insann, zne ait bu ynelme tabiatna yerletiri-len an bir aynala da iliili olara hareet ettiini gstermetedir.Bu da, tarihi, doru tanmlamann anca insan doru olara tanmalammn olabilecei anlamna gelmetedir.

Bilim adamlar, dnyamzn milyonlarca yl nce Gneten opa-ra olutuunu savunmatadrlar. demin yaratlnn ve yeryznemisairliinin ise yala alt yz bin yl nce gereletii abul edil-metedir. arih ncesi dediimiz bu dnem, demin yeryzne ilaya izlerini brat, opard meyvelerin tadna il ez bat, ta-


20/308

Blm Ad

19

biatta mamut ve dinozorlarla beraber yaad, sert ilim artlarndan

dolay geimini anca avcl ve toplayclla salayabilecei bir zamandilimiydi. Yerrenin insanla enlendii bu dnemin il sahasnda,dem ve ei il aileyi urmu, bylece tarihtei il sosyalleme de bu-nunla balamtr. dem, bir yandan ei ve ocularnn yeme-ime vebarnma ihtiyalarn arlamaya alren dier yandan da evltlarnaortamn tehliesini anlatyor, yeryznde doru yaayn basit ve ililh urallarn hatrlatyordu.

Anca insanolunun yeryzndei serveni, tarihi eilimlerin denet olara ortaya oyduu gibi sreli reabet ve mcadeleler iindegemitir. Bu adan tm insanl zor ve etin dnemler yaam, insantabiatndai iyi ve t potansiyel glerin seviyle tm yeryz adalet-le zulmn, bencillile edarln, paylamayla teelciliin, ahll birhayatla aal ve arc bir hayat algsnn sava alanna dnmtr.

ou toplumsal iliiler, sanlla zedelenmi, paylam prob-lemi, stnln abul ettirme igds, his ve tutularnn esiri ol-ma gibi sebepler, toplulular anl avgalarn iine srlemitir. tebu avga bilin Hbili ldrmesiyle balar. nsanlarn gnmzdedaha arma ele brnm olan hemcinsleriyle avga ve mcadele-si, ou ez anl savalar, toplu ymlar ve her ynyle eitli insanldramlarn gzler nne sermitir. Niteim insanln tarihine pesimist

bir gzle balsa, Voltairein dedii gibi tarih cinayetler ve eletlersilsilesi olara grlr. Hatt bir Fransz tarihisi: Dnyann byliderlerinin hayat detaylarn verse, insanlar tarihten neret ederler.demetedir.

Pei, insanlarn birbirleriyle mcadelesinin temel dinamilerinineye balayabiliriz? arihin eillenme srelerindei verilerden, bu-

gne de tutaca sosyoloji balantlar arabilir miyiz? Bu sorularabiro sosyal bilimci tarandan cevap verilmeye aba gsterilse de ta-rih olaylarn sebep ve sonularn irdeleren varlaca hmlerin im-dili en bilimleri iin geerli olan esinlie ulamas mmn grn-memetedir.


21/308

Ksa Dnya Tarihi

20

Bilimsel tarih yalamnn hdiseleri filtre ederen ulland yn-

temler son derece titizli ihtiv etmesine ramen, gnmz tarihiliindeen nemli amazlarn banda toplum-din iliilerinin iyi deerlendirile-memesi gelmetedir. Bu da Allah-insan-inat iliilerinin yerli yerineoturtulamamas, il insandan gnmze adar sren ha-btl, iyi-t

ve zalim-mazlm mcadelesinin gz ard edilmesi sonucunu dourma-tadr. Tarihin alanmasnda bu olgularn diate alnmas geretii a-dar, insanln uzun tarih yolculuunun anca basn eilimlerle ala-nabileceinin de bilinmesi geremetedir. n insanolunun o ar-ma serveninden anca ana eilimlerin tespit edilebilecei, daha ile-ri deerlendirmelerin abartl ve masadn aan bir iddia olaca atr.

Bu ana eilimlerden bira unlardr:

Ynetim yaplanmalar, insanln balangcndan itibaren ert

esenli monarilerden oulculuu esas alan demorati ynetim mo-deline doru bir geliim sreci izlemitir.

arihin oluumunda peygamberlerin, by dinlerin ve dinleraras mcadelenin belirleyici bir rol olmutur. Hatt, Alman ilozo vetarihi Max MLLE, insanolunun hibir devirde dinsiz yaamad-n belirtere; apnma ihtiyac, insanla ardetir. Vah ve meden a-vimlerde, hatt maaralarda yaayan insanlarda bile bu ihtiya vardr.Geriye doru ne adar giderse gidelim, dinsiz bir milletin yaadngrmyoruz. demetedir.

Esi Yunan tarihisi Plutarque de ayn tespiti; Dnyay dolanz;duvarsz, edebiyatsz, anunsuz, servetsiz ehirler bulacasnz; aatmabetsiz ve mabutsuz bir ehir bulamayacasnz. iadesiyle yapma-tadr.

Devletlerin uruluu ve itidarlarn oluumunda tespit edilebi-lece ana eilim ise yeni itidarlarn muhaleetteyen ya da madureneletirdileri eyleri itidara gelditen sonra endilerinin de yapmas vemuhaleetin sesine ou ez ula tamasdr.


22/308


23/308


24/308

MEZOPOTOMYA MEDENYET

nsanl tarihinin il medeniyet rnelerine Frat ve Dicle Nehrininhayat verdii Mezopotomyada, Nilin yeerttii Msrda ve ndusNehrinin sulad Hindistanda rastlanmatadr.

Frat ve Nil vadileri sadece il medeniyet merezlerini oluturma-la almaz, ayrca il peygamberlerin boy gsterdii beldeler olara dabilinirler. Esi dnyann bu by nehirlerinin sulayara verimli hlegetirdii bu topralar, sadece il zira gelimeyi gereletirmi olmabamndan deil, ayn zamanda bilim tarihine yapt by atlarasndan da nem tarlar.

Bilimsel gelime seyrini balatan ivi yazs, teerle, 360 gnn biryl olara belirlenmesi, dairenin 360 derece olara hesaplanmas, astro-loji amalarla da olsa astronomi hareetlerin il ez rasat edilip ince-lenmesi, drt ilemin temellerinin atlmas, matemati ve geometride ilalan hesaplarnn ortaya mas gibi il temel bulular, bu medeniyetin

Her uygarln ardndavahiyle ulalm

bir vizyon vardr.Christopher Dawson

LK A MEDENYETLERNEFARKLI BR BAKI


25/308

Ksa Dnya Tarihi

24

ayrt edici zellileri arasnda yer alr. Bu temel biriimi nce surlular

yoluyla Anadolu havzasna, ardndan da Fenieliler eliyle Yunan site-leri ve oma medeniyet havzasna atarlm, dolaysyla da enleribamndan gnmz Avrupa medeniyetinin temel balang notasnoluturmutur.

Medeniyetler tarihi, M.. 5000li yllarda urulan Ur, Uru, Nippur,ve i gibi Smer ehir devletlerini insanln il siyas organizasyonla-

r olara tespit etmetedir. Bamsz olan bu ehir devletleri, birbiriyleatr, bu atmalardan glenere an bir tanesi, dierlerine boyunedirere gl bir imparatorlua dnrd. Bu dnemin ehir devlet-leri, Patesi ve Ensi adndai rahip rallar tarandan ynetilirdi.

NUH TUFANI

esin bir tarih verilememele birlite. Nuh uannn eren Smerehir devletlerinin boy gsterdii dnemden de daha esi bir tarihtegereletii sanlmatadr. Smer enli uan ve Glgam destanla-rnn da bu olaya yer vermesi, bata urn olma zere dier muad-des metinlerin ayrntl olara ortaya oyduu Nuh uannn varlngsterir.

e tanrl dinlerin, insanln sosyoloji evrimiyle ortaya tiddiasnda olan baz pozitivist sosyal bilimciler, tuana ait rivayetlerinbu esi metinlerde gemi olmasn, endi tezleri iin bir dayana abuledip onlarn muaddes itaplarndai tuan ssasna aynal ettiiiddiasnda bulunmatadrlar.

Oysa ayn verileri, tam tersi bir hmn doruluunu gsteren a-rineler olara abul etme ala daha uygun grnmetedir. yle i, ya-

zyla ayda geirildii dnemlerde bile tabiat anunlarna ayr olaradestan bir anlatmla iade edilen bu by su basn, meydana geldi-i tarihten destan ele girdii o dneme adar o uzun bir zamanngeti. Bylece anlatmdai ana tema olan tuann hayal bir muhtevay-


26/308

Blm Ad

25

la zenginletirilere daha sonrai toplumlarca destanlatrld intib-

n vermetedir. Bu da ad geen destann muaddes itaplarca da orta-ya onan tuan olaynn insanl hzasndai gere alnt ve izlerinigstermetedir. uana benzer anlatmlarn dnyann biro arl bl-gesinde ve zellile de esi ta ile iliisi bira on bin yl esi alanAmeria corayasndai yerli medeniyetlerden na ve Azte destan-larnda da yer ald gz nnde tutulursa, merezi Ortadou olaraabul edilen bu anlatmn gler yoluyla dnyann dier blgelerine de

tand anlalr. Bu durum Glgam destanndai anlatmn muad-des itaplardai tuan olayna aynal ettiini deil, insanln genelhzasnda bir tuan gereinin varlna iaret eder.

Niteim Smer metinlerindei Tufan destan da bu olay, insan-larn tanrya isyan sebebiyle meydana geldii elinde anlatr. Linurupan adam Ubar Tudunun olu bunu hissetti. Birisi ona al evi-

ni y dedi, bir gemi yap, servetini ter et, hayatn azan! Mlten nef-ret et, hayatn urtar, btn hayat tohumlarn gemiye getir! Yapacangeminin eni-boyu eit olaca. Sonra onu oyanusa indir! Ubar Tudun dadenileni yapt. Yanlarn ve her hayvandan iftini alara gemiye bindi.O anda yle bir yamur yad i, tm yeryzn sular altnda brat.Geriye alan tm canllar mahvetti. Alt gn sonra tufan sainleti.

Acaba tufan genel olara tm dnyay apsayan bir su basn mdr,

yosa Frat ve Dicle havzasn sulan altnda braan mahall bir zellimi tamatadr? Her ii gr savunanlar olmala beraber bu olayninsanln nemli ilometre talarndan biri olduundan phe yotur.

DNLERN EVRM MESELES

la medeniyetlerini ele alan William H. Mc. NEL, H. G. Wels,

Emile DUHEM, Auguste COME ve A. J. AYLO gibi batl bir-o tarihi ve sosyal bilimci, XIX. yzyl aydnlatmac pozitivist moda-ya uyara insanln din hayata ibtida paganist (putperest) bir inandnemiyle baladn zamanla putperestli ve o tanrcl aara te


27/308

Ksa Dnya Tarihi

26

tanrc bir inanca dntn iddia etmilerdir. Oysa tarih verilerden

byle bir sonuca gitmenin ne bilimsel aynalarca destelenen bir te-meli, ne de la aynalar arasnda saylan muaddes metinlerin butezi dorulayan bir tespiti vardr.

Areoloji bulgularn bu temel abul dorultusunda ve te yanlolara yorumlanmas, biyoloji emarelerin evrimci bir anlayla a-lanmaya alld o gn him paradigmann bir yansmasdr. lh

dinlere zt bir perspetile oluturulan biyoloji evrim teorisi, sadece ha-yatn te hcrelilerle balayp st organizmalara doru bir evrim geir-dii iddiasyla almam, en st organizma olan insann ortaya oyduueonomi, sosyal ve rh aaliyetlerin de ayn evrim yasalarn izlediiiddiasn esen edinen yeni bir sosyal bilim anlaynn da domasnayol amtr. Bylece tarih, eonomi, sosyoloji ve psioloji gibi disiplin-lere de uygulanan bu evrimci perspeti, 19. yzyln iinci yars ve 20.

yzyln balarndai bilimsel aaliyetleri de bass altna alan ideolojibir muhteva azanmtr.

Bu erevede ele alnan resim ve heyel gibi ltr rnleri tmyleputperest bir hayat idrainin emareleri olara abul edilmi, bunu do-rulama iinde o dneme ait tm vesialar vahiy aynal iz, iaret vedelilleri gz ard eden seici bir filtre ullanlara itaplara geirilmitir.

Bata urn olma zere tm muaddes metinler, insanln temelsapmalarndan birinin yaratc e anr handai yanl deerlen-dirmelerden aynalandn bildirmete, tm peygamberlerin de ncebu sapmalar dzeltmele grevlendirildilerini vurgulamatadr. Yineayn metinler, bu peygamberlerin grevlendirildii medeniyet alanla-rnda yaygn bir otanrcl bulunduundan bahsetmete, bu otan-rc ltr ortamnda statoyu temsil eden varll ve etin gruplarn

peygamberlere iddetle direndilerini dile getirmetedir.Bu sebeple, sanat deeri tayan ve yazl areoloji bulgulardai bu

yaygnl gsteren bilgilerden dinlerin otanrcltan tetanrcladntn syleme, ala cazip grnse bile aln en by tuzala-


28/308

Blm Ad

27

rndan biri olan genellemeci ve indirgemeci bir anlaya tipi bir rne-

tir. Sebep ve sonu arasndai hiyerariyi bozan bu tuza, verilen rneteolduu gibi itici gcn ilh dinlere ar sou ve mesafeli davranmameylinden almatadr. Hristiyanln bir bilim adamn tatmin etmeyenrizli ilhiyat, o ltr ormanndai bilim adamlarn nce dinden so-utmu, sonu olara da ayn bilim adamlarnn her bulguyu dini birazdaha zayflataca bir urguyla yorumlamalar sonucunu dourmutur.

Oysa mukaddes kitaplar, zaten oktanrclk kltrnn yaygn-lndan bahsetmekte, peygamberlerin temsil ettii tek tanrc izgi-nin bu kltre daima itiraz ettii zerinde durmaktadr. Mukaddes ki-taplarn temel mesajlarnda birinin kendi mensuplarn daima sadeli-e, samimiyete, fedakrlk ve fergat gibi mnev deerlere ynelttiigz nnde tutulduunda; byle bir inanla beslenen kesimlerin dn-yev arzu ve heveslerinden beslenen ok tanrc kltrler kadar arka-

larnda elle tutulur materyaller brakmamas allabilir bir durumdur.Mukaddes metinlerin tasvir ettii tek tanr inancna sahip dindar fertveya toplumlar, arkalarnda ne atafatl heykeller, ne de zerlerine aba-nan servet ve tesir sahibi kesimlere oranla tarihe bol yazl malzeme b-rakabilecek bir durumdadrlar.

nsan halarnn yzyllar iinde adm adm gelitii, buna ra-men yeryznde hl inan zgrl onusunda sntlar yaand-

gz nnde tutulursa, otanrcl ltr arsnda az oldularmuaddes metinlerce de bildirilen te tanr inanlarnn, temel halaruurunun gelimedii o dnemlerde nasl bir yo saylmayla ar ar-ya aldlar daha da iyi anlalr. otanrcl tabiat gerei bascve zorba; te tanrc evrensel gelene ise tabiat gerei sade, Samim vealagnlldr. Muaddes itaplarda anlatlan dindar ertlerin ltrodlarn anlama titizlii gstermeyen pozitivist sosyal bilimciler, tarihi

oluturan insann rh tecrbelerinin izlerini de yeterince eedeme-milerdir. Btn bunlara ramen ba alarn daha ihtimaml ura-ca bylesi bilim adamlar bile, ele alp yorumladlar areoloji veri-ler arasnda yine de tetanrcla ait biro iaret ve antlar bulacatr.


29/308

Ksa Dnya Tarihi

28

e tanrc inan, her ne adar tabiatndan aynalanan sebeplerle o

tanrc ltrler adar geride izler bram grnmese de, sz edi-len tm bulgulara sinmi olan genel bir imajdan da mahrum deildir.Bu imaj, tm toplumlarda grlen yaratc tanr inanc, ldten sonraulalaca iinci bir hayat inanc, muaddes itaplarla paralelli tayanahl deer hmleri gibi benzerlilerdir.

Areoloji bulgulardai o tanrc izler, gerein sadece bir yann

grmeye ynelten yanltc bir tablodur. ltrleri gerei demir aya-ablar giyen bir tara ile ltrleri gerei yalnaya yaayan dier taraarasnda yaplan bir savata, sava alanndai ayalar zerinde sadecedemir ayaablarn izleri alacatr. arihe intial eden bu areolojiizler, gerein te parametresi olara grlrse, ortaya o yanltc birtablonun mas da tabi bir netice olacatr. nsanl tarihini seici veeleyici bir yalamla deil, gerei her yanyla ortaya oyma sorumlu-

luunu stlenere tespit etme gereir.e tanrc ltr ile dier ltrler arasnda var olan temel zih-

n, ahl, eonomi ve sosyal od arlllarn zenle zme, tari-hin sadece mahhas (somut) alntlardan ibaret olmadn grmelemmndr. n insanla yn veren temel deerler tarihe her za-man madd malzemeler brama rsat bulamam olsa da, varln in-sanl uuruna att ahl deer hmleriyle her zaman hissettirmi

ve saduyunun snr talarn oluturmaya devam etmitir. Bu sebeple,gnmze intial etmi olan her trl madd ve yazl malzemenin ara-snda te tanrc dnya grnn izlerini de arayp bulma, bilim yap-mann da sosyal bilimci olmann da temel artlarndan biridir.

Hazret-i dem ve Hazret-i tten sonra Hazret-i Nh ve Hazret-ibrahim Peygamberler de tek tanr inancn ve bunun ortaya kara-

ca hayat anlayn yaymaya fevkalde aba gstermitir. Hazret-ibrahimin, Bbilin Ur kentinde karak Urfa, Filistin, Msr veArabistan diyar diyar dolamas, kendilerine bildirilen ilh davet ge-rei putperestliin izlerini silmek gayesiyleydi. Bununla beraber bl-gede ve dnyann her yerinde tek tanr inancndan sapmalar meyda-


30/308

Blm Ad

29

na gelmeye devam etmi peygamberlerin teblileriyle beraber ok tan-

rl inanlarda varlklarn srdrmlerdir. zelde Mezopotamya veMsrda, genelde ise tm lka medeniyetlerinde yaygn putperest iz-lere rastlanmakla beraber, her dnemde bu sapknlkla mcadele edenetkin ve srekli bir tek tanrc anlay da varln devam ettirmitir.lh kitaplardaki Hazret-i brahim-Nemrut, Hazret-i Musa-Firavunmcadelesi buna rnektir.

>


31/308


32/308

SMERLER VE YAZI

Hi phesiz yaznn bulunmas insanl tarihinin en nemli hdi-seleri arasnda yer alr. Tarih alarn balatan bu gelimenin balang-cn .. 8000lere adar indirenler olsa da, genel abul gren teze gre

yaz .. 3500 ylnda Aa Mezopotamyada yaayan Smerler tarafn-dan bulunmutur. Yaznn bulunmas ile il siyas oluumlar abul edilenehir devletlerinin urulmas arasnda e zamanll diat emetedir.Bilgileri insan hfzasnn zaaf ve yetersizliinden oruma arac olaragelitirilen yaz, muhtemelen o dnemdei il devletlerin brorati a-ytlarn tutma ihtiyalarndan domutur. Niteim Denise Schmend vePierre Amiete gre yaznn il ullanm defter tutma-muhasebe amal

olmutur. Din adamlar mabetlere getirilen hediyelerin ayda geirilmesisrasnda baz rn ve hayvan adlarn artran eiller izere yaznnoluumuna n aya olmulardr. Zamanla Smer yazs, insan ve eyaisimlerini ieren 1200 logo-grafi (resim benzeri) sembollerden oluanbir iletiim arac hline gelmitir. Bu semboli yazlar gidere bir izgi

Nn. Kaleme ve yaz-dklarna andolsun!

(el-alem, 1-2)

TARH DEVRELERNE GE

YAZININ BULUNMASI VEMEZOPOTAMYA BLM


33/308

Ksa Dnya Tarihi

32

formu azanm, daha sonra da alfabe benzeri eillere dnmtr.

Yaz, dier Mezopotamya medeniyetlerini etiledii gibi, gler yoluylada Msr hiyeroglif yazsnn olumasna ve gelimesine sebep olmutur.

il tabletlere ivilerle eil verme biiminde balayan yaznn -tla bulumas oldua uzun bir dnemi geretirmitir. il tabletler-den papirse, mumlu levhalara, parmene, nihayet da geen har-ler her malzemede ayr bir eil almtr.

Esi bir medeniyet merezi ve surlularn baenti olan Ninovannharabeleri arasnda sur hmdar Banibala ait bir itapl bulunmu,iindei itaplarn tmnn lleci amurundan yapld tespit edilmi-tir. Ktipler bu sistemde yazlarn oldua by ve aln hazrlanan lev-halara eli sivri omala yazard. oma amurun iine batrlphzla eilince, aln balayp inceci uyru hlinde biten bir iz meydanagelirdi. Bylece levhalar dzgn ve inceci satrlar hlinde ivi yazsylaabuca doldurulmu olurdu. Bu i bittiten sonra tabletler dayanal ol-malar iin mleilere verilir, piirilmeleri salanara ta gibi dayanlitaplar elde edilirdi. Kil zerinde o baarl olamayan Bbilliler uzunanlatmdan vazgeere elimenin il hecesini gstermele yetindiler.

Fenieliler .. 2000lerde Smerlerin ivi yazs ile Msrn hiye-rogli yazsn gelitirere yirmi ii iaretten oluan il alabeyi buldular.

Fenieliler daha sonra deniz olonicilii yoluyla Ege Blgesinde bulu-nan Yunan ve yon medeniyetlerini etileyere alabenin bu blgeye deyaylmasn saladlar. Bylece alabe, il an en gelimi bu ii mede-niyetinden omaya gemi ve gnmz Ltin alabesi ortaya mtr.

DER MEZOPOTAMYA MEDENYETLER

AKATLAR (.. 2725-2545)

Smerlerin devam kabul edilen Akatlar, Smi topluluundandr-lar. Akatlar tarihte ilk dzenli orduyu kurarak ilk imparatorluk rnei-


34/308

Blm Ad

33

ni oluturmulardr. Smer Medeniyetini btn Mezopotamyaya yayan

Akatlarn kurucusu Sargondur. Efsaneye gre Sargon, doduunda an-nesi onu bir sepetin iine koyarak Dicle Nehrine brakr. Sular onu birbahvann bahesine kadar srkleyerek kyya atar. Bahvan onu alr,bytr, mabede hizmeti olarak verir. Sargon byr, barahip olur. Vezalim kral Lugal Zagiziyi ldrerek yerine geer. Hkmdar olduktansonra devletin snrlarn n Asyaya doru geniletir. Sargonun efs-nesi ve ahsiyeti bize mukaddes kitaplardaki Hazret-i Musa kssasnhatrlatmaktadr.

Sargonun torunu Naramsin dnemi Aatlarn en parla dnemidir(.. 2645-2604). Bu ral, tabletlerdei bilgilere gre: On yedi ralla sava-tm. Yedi ral esin olara yendim. Onlarn birliini dattm ve himi-yetimi yrttm. demetedir. Dnemin belgelerinden anlaldna greomular Elamllar, zellile ran dalar blgesinde yaamata olan

Gutilerle savamtr. Daha sonralar batya ynelere Suriye ve Filistintopralarn ele geirmi, himiyetini endi ifadesiyle drt ilime yay-mtr. Bu devlet bir i isyan sonucu tarih sahnesinden eilmitir.

BBL MEDENYET (.. 2100 - 539)

Smi avimlerinin himiyetini Mezopotamyada peitiren Bbillilerin

en nl hmdar Adaletin Kral unvann alan Hammurabidir.

Hammurabi, Smerlerin fidye esasna dayal UrgakinaKanunlarn gelitirerek ksas esasna dayal yeni bir hukuk sistemi-ni yrrle koymutur. Bylece huuun geliimine o nemli atsalamtr.

Hammurabi anunlarna unlar rne verilebilir:Birini itham eden ispata mecburdur, yosa lr.

Bir hrsz duvar delere bir eve girerse, hrszl yapt evin nn-de idam edilir.


35/308

Ksa Dnya Tarihi

34

Birinin gzn arann gz arlr.

Babasn dvenin ii eli esilir.

arsn boayan bir adam, adnn evleniren verdii paray geridemele ve ocularn geimini salamala mesuldr.

nl Bbil ulesi (Ziggurat), bu medeniyetin astronomide atrn byln gstermetedir. Bulunan astronomi ile ilgili tab-

letlerden Bbillilerin matematitei onsiyon avramn bildileri an-lalmatadr. ahipler yldzlara ve yeni esilen hayvanlarn cierlerinebaara ehanette bulunmataydlar.

Dnyann yedi hariasndan biri abul edilen Bbilin AsmaBaheleri, Medyadan gelen prensesin vatan hasreti ememesi iin ya-plmt.

SURLULAR (.. 2000 - 612)

sur Devleti Mezopotamyada urulan en etili devlettir. Douundave bymesinde aser zellileri n plna mtr. Demirden silh-larla donanm sur Ordusu atl-arabal birlilerden olumatayd. Busayede himiyetlerini Mezopotamyadan Msr ve Anadolu ilerine a-

dar uzanan geni bir alana yaymlard. Sert araterli aser ynetim-lerin il rneini oluturan surlular, ara olonicilii yapara ticare-ti gelitirdiler. ayseri-ltepede bratlar ivi yazsyla yazlm iltabletlerden anlaldna gre, Anadolu medeniyetleriyle ticar ilii-lerde bulunmular, bylece bu medeniyetlerin yazl tarih dnemlerinegemelerine n aya olmulardr.

Dnyann il tphanelerini Ninovada oluturara dnya l-

trnn gelimesine o nemli at salamlardr. Ninovadasurbanipaln itaplnda eitli devletlere gnderilen metup sret-leri orunmatayd. Bu da diplomasiye ne adar nem verdilerini gs-termetedir.


36/308

Blm Ad

35

surlular, Bbili ele geirdileri gibi srail Devletine de son ver-

mi, Yahuda Devletini vergiye balamlardr.

Med aserleri gneyden gelen mtteileri Bbil aserleriyle birli-te sur lesini yamaladlar, Ninova ehrini yerle bir ettiler.

surlular Mezopotamyann en gl devletiydi.

LKA MEZOPOTAMYA MEDENYETLERNETOPLU BR BAKI

evrat ve urn- erimde ad geen biro peygamberin bu bl-gede yaad gz nnde tutulduunda, ad geen peygamberlerin teb-li ettii ilh deer ve emirlerin bu blge medeniyetlerine etide bulun-duu olayca anlalr. Bu sebeple, Hazret-i brahimsiz Uru, Hazret-i

Ynussuz Ninovay dnme mmn deildir. zellile Hammurabianunlar, ilh dinlerin rettii adalet anlayndan etilenildii izle-nimini vermetedir. Hazret-i Ynusun Ninovada yaad ve muaddesmetinlere gre avmini topluca mana ynelttii dnlrse, bu etile-rin sur ltrne ilham ayna olmu olabilecei de ihtimal d say-lamaz. Peygamberlerin getirdii vahiy ve insanln deneye-yanla geli-tirdii biriimlerin il lboratuvar Mezopotamya olmutur. Peygamberetilerini grmezden gelen bir Mezopotamya tarihi sadece esi deil,insanln balang dnemini ve bu dnemde oluan inanlmas g bi-lim damlalarn da yanl bir temele oturtma anlamna gelir.

>


37/308

Gemiten karlan yan-



TARH VE ANAELMLER


38/308

MISIR MEDENYET VE PRAMTLERN SIRRI

Msr medeniyeti, yeryznn en esi ve parla medeniyeti olduugibi, gemi dnemlere ait iz ve yntlarn da gnmze adar ulatr-

may baaran bir medeniyettir.

Habeistan dalarndan doara tropial yalarla beslenen, ar-

larn erimesiyle Heredota gre 100 gn boyunca taara coan Nil,

tartmasz Msrn gere hayat isiridir. Bu zelliinden dolay Nil

Nehrinin tamas esi Msrllarca bayram abul edilmeteydi. n

nehir, sularn eilmesi sonrasnda geride verimli alvyonlar brama-

ta, bu da vadiyi, deta llerin hayata; Merhaba! dedii bir cennet

bahesine dntrmeteydi.

Onlar, yeryznde dolap kendi-lerinden ncekilerin sonunun nasl oldu-una bakmadlar m? Onlar kendilerin-den daha kuvvetli idiler. Yeryzn s-

rp ilemiler ve oray kendilerinin marettiinden daha ok mar etmilerdi.

(er-m, 9)

MISIR MEDENYET


39/308

Ksa Dnya Tarihi

38

Niteim Msra hayat veren bu by nehrin tebeddltn hay-

retengiz iadelerle aleme alan Msr atihi Amr bn-i As, bu durumuHale Hazret-i mere yle rapor etmitir:

Y Emirel-Mminin! Ksr bir l ve iki da arasnda muhteem birvadi tahayyl et ki, bu dalarn biri kum tepeleri eklinde, dieri ise zayfbir at karn veya deve hrgc biiminde olsun. te Msr byledir. Btnverimi ve zenginlii, bunlarn arasndan hametle akan bir nehirden gelir.

Sularn oalmas ve azalmas gnele ayn yrmesi kadar muntazam-dr. Muayyen bir zaman vardr ki; o zamana gelince dnyann btn bu-laklar ve aylar, kudretin kendine balad bu nehirler padiahna ver-

gilerini getirir verirler. O vakit sular oalr, yatandan frlar, bereketliamurlarn brakmak iin Msrn sathn sular. O vakit bir kyden dierkye hurma yapraklar kadar hafif kayklardan baka gidip gelmek vas-tas yoktur. Ondan sonra bu itaatli rmak arzn snesinde saklad hazi-

neleri toplatmak iin kudretin kendine izdii hudutlar iine girer.Y Emirel-Mminin! te bylece Msr lkesi, dnml olarak

nce ksr ve kumlu bir lden sulak ve parlak bir ovaya; sonra da siyahve kaln bir amurla rtl bataklktan yeil ve dalgal bir ayrla, trltrl renkte ieklerle donanm bir yayg ve sararmakta olan bir ekin tar-las manzarasna kavuur.

MISIRIN SYAS GELM

Msrda il ehir devletleri .. 4000de grlren, birlei Msrtarihi ral Menesle balar, Perslerin .. 525te Msr igallerine adardevam eder. Bu dnem ierisinde yer yer endilerini tanr olara abulettirmeye alan 26 Firavun sllesi vazie banda alr.

ESK KRALLIK DNEM ( .. 3000-2100 )

Firavunlarn en parla dnemi olara abul edilen bu dnemde ennemli gelime piramitlerin inasdr. l ina edilen piramit Saaradai


40/308

Blm Ad

39

basamal piramittir (.. 2800). Daha sonra ahire yanlarnda Gizzede

eops, eren ve Mierinos adl piramitler yaplmtr. Bu piramitle-rin hepsi de, yz binlerce lenin dnml olara zorba bir biimdeonlarca yl altrlmasyla yaplabilmitir. Bu muazzam eserlerin yap-mndai ileri tenoloji, bugn bile grenleri by bir hayranl duygu-suna sev etmetedir. Sadece eops piramidinin 10-15 ton arlnda2.300.000 adet blo tan st ste oyulmasyla olutuu, Heredotunanlatsna gre ar granit blolarn st smlara arlmas ilemi iin

925 metre boyunda, 19 metre geniliinde bir rampa hazrland bilin-metedir. Yselileri, ilerindei galeri ve lbirentler, altlarndai sa-raylar, duvarlarndai resimler, mumyalanm Firavun cesetleri ve inaedildileri pltolarn austi dzenleri gibi ilgin ve gz alc nitelile-rinden dolay piramitler, esi dnyann en by ve en baarl mhen-disli eserleri olara abul edilmetedir.

Baz bilim adamlar bu devs eserlerin ortaya masn bilim-ur-gu nevinden bir yalamla yorumlayara antasti bir sonuca ulama-tadrlar. Mesela Eric Von DANEN bu piramitleri uzayllarn yaptniddia ederen, Andrew COLLNS de, Cennetin anrlar adl itabndaolay mitoloji bir temele yaslamata, bu tapna ve antlarn yapmnbir tanrlar rnn eseri olara gstermeye almatadr.

Bilim adamlar ar ta blolar havaya aldrmann nasl mmn

olabildiini, sert ayalara deliler ama iin ses tenolojisinin ullan-lp ullanlmadn, Atom Uzman Pro. Lois BULGANin iddia ettiigibi, bu onuda nleer enerjiden yararlanlp yararlanlmadn ara-trmaya devam etmetedirler. Msrn, tarihin seyri iinde areolojibir hasat blgesi olma zelliini srdrecei anlalmatadr.

phesiz Msr, esi alardan beri zengin bir ledir. Zaman za-

man endilerini tanr ral elinde empoze eden Firavunlar, tarm a-larnn en zengin lesi Msrda o gl bir brorasi oluturmular,tarm ve ticareti gelitirere salam gelir aynalarna sahip olmular-dr. Himiyet alanlarn douda Msrdan Filistin ve Suriyeye, gney-de Habeitan ve altn rezervleriyle nl Nbya blgesine adar geni-


41/308

Ksa Dnya Tarihi

40

letmilerdir. ral mezarlarndan an drt teerleli altndan gemiler

ve altn sava arabalar, bu dnemdei reahn en nemli gstergeleriolara saylabilir. Yunanllar ve Fenielilerle yaplan ticaretle Msrnzenginlii daha da artmtr. Piramitler gibi muazzam yaplarn ayna-n baa yerlerde deil, bu medeniyetin ulam olduu zenginlitearama gereir. Bu eserlerin meydana gelmesi iin gereli olan ilm araplna Msr medeniyeti azlasyla sahipti. Buna rne olara geometridepi saysn bilmeleri, Nilin tama ve eilme gnlerini hesaplayabil-

me iin oluturdular gnmze adar uzanan gne tavimini bul-mu olmalar, tp ve eczaclta zengin bir biriime sahip olmalar builm gelimilie rne olara gsterilebilir.

Faat yararsz bir g gsterme yarna girmiler, lmsz bir sal-tanat sahibi olma arzularn dnyann en aydasz aat en pahal yap-larn ina edere ortaya oymulard. Anca btn bu zenginlilerine

ramen endilerini tanr yerine oymalar, toplumlar atmanlara ay-rara taragir davranmalar ve haln by bir esimini le yapmalargibi sapnllar, sonlarn getirmitir:

Oysa biz onlardan gelip-geen nice kuaklar helk ettik. yle ki,onlar dnyev g ve d grn olarak berikilerden daha stndler.(Meryem, 74)

ORTA KRALLIK, HKSOSLAR VE HAZRET- YSUF(.. 2100-1600)

tl yllarnn bassyla Asyadan gelere Msra him olanHisoslar, oban rallar diye de anlr. Hisoslar, gl aser bir-lileriyle Msrn tamamnda siyas birli salamalarna ramen hibirzaman yerli unsurlarla tam bir aynama salayamadlar. Farl lt-rel ve din gelimelerin yaand bu dnemde Smi dilini ullanaraAvarisi baent yaptlar.

Msr tarihinde il peygamber olara bilinen Hazret-i Ysuun


42/308

Blm Ad

41

Hisoslar dneminde yaad abul edilmetedir. Hazret-i Ysu,

Hazret-i brahimin olu olan shan olu Hazret-i Yubun oludur.ardelerinin sanl sonucunda bir uyuya atlr, ervanclar ta-randan bulunara Msrda le olara satlr. Sarayda gnl ve ahlgzellii yannda yz ve izi gzellii ile de vezirin hanmn ve Msrsosyetesini ana evirir. ehvetperest baslara, nesinin btn zorla-malarna ramen, vezirin hanmnn sl, azgn ve tursuz taleplerinireddetmesi zerine itiraya urar ve zindana atlr.

Hazret-i Ysu, zindanda rya yorumlar ile peygamberli vazie-sinin temel iirlerini birlite sunmay baarr. Baarl rya yorumlarsonrasnda saraya arlr, gemitei sulamalardan alandtan sonraMsrn mal ynetiminde grev alr. tl yllarnn yaand bu d-nemde ald tedbirlerle Msrda uraln getirdii olumsuzlular gi-derir, Msrn mal ynden rahatlamasna yol aar. Bu arada ardelerine

ve babasna nemli aydalar salar. Bu gelimeyle birlite srailoullarMsra yerleir ve zamanla oalrlar. Bir mddet Ysu Peygamberinyayd tevhid inanc Msrda etili olur.

Hisoslarn Msrdan arlmasndan sonra leye Teb prenslerihim olur. Bu prenslerin ynetiminde Msr, Afria ve Asyadai en genisnrlarna ular. Zamanla ynetimler tarafndan hala Amon, Ra gibi ye-rel tanrlar empoze edilir. Anca IV. Amonofis dneminde terar te tan-

rl inanca benzer Aton isimli (gne tanrs) bir inan yaygnlar.

>


43/308

Ksa Dnya Tarihi

42

HAZRET- MUSA VE FRAVUN

Bir dem gelir, Musa olur.

Yz bin mncatlar klur.

Bir dem girer kibr evine.

Firavn ile Hmn olur.Ynus Emre

3400 YILLIK BR ANLAMAZLIK

Msrn yar resm yayn organ el-Ehram Gazetesinin Kasm2000de Londrada baslan ngilizce nshas ilgin bir su duyurusuyaynlad.

Bu duyuruya gre, bir huu proesr ve avuat olan Nebil

Hilmi, otuz drt asr nce Hazret-i Musa ile birlite Msrdan aanYahudilerin, Msrllara ait ymetli altn ve gm eyalar da berabe-rinde gtrdlerini iddia edere lesi adna yl bir tazminat ta-lebinde bulundu. Pro. Hilmi bu iddiasna delil olara evrat gster-mete, evratn srailoullarnn hrszllarn gsteren saysz delilleriermete olduunu dile getirmetedir. Msrllardan alnan eyalarnhibirisinin geri getirilmediini aydeden Hilmiye gre, yll % 5 a-

izi de elendiinde Yahudilerin bugn Msrllara yala 9 milyonton altn borcu vardr. Bu tarih bir geretir ve Msrllarn ha boagitmemelidir.

Msrl avuatn bu teebbsne ar Yahudiler de tepilerini gster-mete gecimediler. Bir hafta sonra, srailde yaynlanan Jerusalem PostGazetesinde Moe KOHN, ar bir dv ile Hilminin giriimine cevap

verdi. Tevratn blmndei anlatma dayanara srailoullarnnMsrda aldlar 430 yl boyunca Msrllara leli yaptn ve 600.000erein 430 yl boyunca onlar iin cretsiz alma zorunda aldlar-n dile getirmetedir. Bu durumun gz nnde tutulara srailoullarnadenmeyen alacalarn, Hilminin artt borla arlatrlmas ge-


44/308

Blm Ad

43

retiini belirtmete, ayrca bu birimi emein arlna yll % 5

faiz elenmesini istemeyi de ihmal etmemetedir. Kohna gre gndeliibir dinardan hesaplandnda Msrllarn sadece yz yl iin verecele-ri para iflslarna yetecetir. Yazar ayrca iddialarna Tevratn dndaKurn yetlerinden de mesnet gstermetedir.

Bu ilgin dvlarn nasl sonulanaca ve hangi iddialarla zengin-letirilecei nem tamamala beraber, bu anedot, gere Msrllar ile

srailoullarnn tarih iliileri, gerese bu avmin dnya tarihindeigz ard edilemez yeri handa bize ip ular vermetedir.

SRALOULLARINA UYGULANAN BASKI VEZULMLER

srailoullarna yaplan bas ve zulmn Msrda XVIII. slle dne-minde balad bilinmetedir. O dnemde srailoullarnn Msrda tev-hid anlaynn en gl savunucular olduu grlr. Hazret-i MusannFiravuna ar giritii hrriyet, ha ve adalet mcadelesinde peygam-berlerinin yan banda olmular, madur ve mazlum bir itle olaraynetimden bas ve zulm grmlerdir. Baslarn younlamas II.Ramsesin babas I. Seti dnemine rastlar. Kaynalar Hazret-i Musann

doum yllarnda ibanda bulunan Firavunun II. Ramses olduunu id-dia etmetedir. Bu dnemde srailoullarna yaplan baslardai iddet

ve dozajn dayanlmaz bir biimde artt anlalmatadr. Niteim Ahd-iAti ve Kurnn verdii bilgilerden, o gn firavunun srailoullarnnere ve adn yetiinlerini le olara ulland, yeni doan ere o-cularn ldrp z ocularn sa brat anlalmatadr.

urna gre Firavun, ilhl iddiasnda bulunaca adar endinibeenen, byl taslayan, Hazret-i Musann tanrsna ulama iinalayc bir ed ile Hmna ule yapmasn emredece adar stahlaan,tanl gsteren, haln mseyen, onu ralara blen, zaylarezen, gerelere srt eviren bir iidir.


45/308

Ksa Dnya Tarihi

44

Hazret-i Musann musr/ada abul edilen Firavun II. amses,

srailoullarna ve halna zulm ve basda, ayrmclta, leletir-mede alen ilhl iddisnda bulunmada sembol bir isim olmutur.

Esasen firavunlar, il dnemlerde endilerini delta blgesi tanrsOzirise nispet ederlerdi. Daha sonra gne tanrs Horusun temsilcileriolara gstermeye baladlar. V. Hanedan dneminden sonra (.. 2600-2500) tanr Rya izfe edilmeye balandlar. Orta mparatorlu dnemin-

de ise Tanr Amonla ilgi urulara Amon-R ile aynlatrldlar.sacas Hazret-i brahimin, Hazret-i Ysuun, Hazret-i Musa ve

ardei Hazret-i Hrunun srailoullar eliyle Msrda yseltmeye a-lt tevhid arlar, her dnemde olduu gibi Musa dneminde deFiravun, Hmn ve run ls eliyle perdelenmeye allmtr.

.. 1300lerde Msr tahtna geen II. Ramses, Suriye yznden Hititler

ile savar. Anadolunun bu gl devleti ile sur tehliesi yznden dn-yann il yazl anlamas olan Kadei imzalama zorunda alr. (.. 1280)Msrn gvenlii iin bu nemli tedbiri aldtan sonra ite gl ve bascbir ynetim urar. Ynetimini vezir Hman ve mal alanda Krunla glen-dirir. Yaayan her canlnn endisine sayg duymas ve ormas iin dala-rn iini oydurara rperti uyandran Eb Simbel tapnan yaptrd gibiyanna da endisinin dev boyutlardai drt adet heyelini yerletirir.

HAZRET- MUSA VE FRAVUN

Gemite byk itim dalgalar oluturan peygamberler gibiHazret-i Musa da Allahtan ald elilik vazifesinin bir paras olarakFiravunu ve onun zlim ynetimini uyarm, onlar hak ve adalete,kulluun snrlarna, gkte ve yerde tek ilh olarak sadece Allha itaat

etmeye davet etmitir. Hazret-i Musa, Firavunun karsna kar k-maz, aralarnda mthi bir mcadele balar. Hazret-i Musa insanlktarihinde hak, adalet ve saduyuyu temsil eden nbvvet zincirininbir halkasn olutururken, Firavun da, Krun ve Hman gibi taraf-tarlaryla zulmn, irkin, ayrmcln, kibrin, ilh llere kartl-


46/308

Blm Ad

45

n ve duyarszln o adaki temsilciliini stlenirler. Firavun, btn

gcn Hazret-i Musann arsn ortadan kaldrmak iin seferbereder. Hazret-i Musa ise hem Firavun ve evresini, hem de kendi hal-kn uyarmay srdrr. Oysa Firavun, Allhn elisini dinlemez, onakar gelmeyi srdrr. Bu yzden Firavun ve ailesi, yllarca ktlk vern azl ile imtihan edilir. Su basknlar, ekirge srlerinin istil-lar, kurbaa ve kan gnderilmesi sretiyle bir dizi felketlere uratlr.Nihayet Firavun ve beraberindekiler Kzldenizde boulur.

slm aynalar Firavunun boulma zereyen man ettiini,anca bunun abul edilmediini, cesedinin ise daha sonra gelenlereibret olmas iin salandn aydeder. Niteim Cebeleyn meviindemumyalanmad hlde hi bozulmam bir ceset bulunmutur. Btniravun cesetleri mumyaland hlde, o cesedin mumyalanmadan g-nmze adar ulam olmas, onun bir mcize olara orunduunu

dorulayan bir bulgudur. Niteim British Museumda muhaaza edilenbu cesedin en az 3000 yll olduu tespit edilmitir. Mehmed i de,onuyla ilgili bir iirinde bu hdiseye yle tems etmitir:

Ne intikm- lh, ne sermed hsran:

Gelen geenlere ibret, yatar sefl ryn!

Soyulmadk eti kalm, bilinmiyor kefeni;

Akta, mumyas hl dalmayan bedeni.

MISIRIN ZAYIFLAMASI VE STLLARAURAMASI

II. amses ve olu Merneptahn lmnden sonra imparatorluhzla ylma vetresine/srecine girmitir. Gneyden gelen Habeliler,

gney Msra him olmalarna ramen Msr birliini salayamadlar.

Msr, .. 671 ylnda surlularn istil ve yamalarna ahit olur.Onu bu durumdan Yunanllarn yardmyla Sais ehri prensleri urtarr.Buna ramen bu ez de Perslerin himiyeti altna girer. (.. 525)


47/308

Ksa Dnya Tarihi

46

.. 332de ise by bir ordunun banda By sender Msr

topralarna aya basar. Pers himiyetine son verir. senderiye ehriniurara dou-bat aynamasn esas alan Helen ltrnn yaylmas-na hizmet eder. .. 30 ylna de Helenlerin elinde alan Msr, bu ta-rihten itibaren omallarca ynetilir. mparatorluun iiye ayrlmasn-dan sonra da (.S. 395) Dou oma mparatorluunun nemli bir mereziolma zelliini orur.

Romallar dneminde antik Msr medeniyetinin izleri giderek si-linmitir. Oysa Antik Msr Medeniyeti, bata Yunan Medeniyeti ol-mak zere tm eski kta uygarlklarn asl yapsyla kkl bir ekildeetkilemitir.

Msr 646 ylndan itibaren, Hazret-i mer dneminde Msl-manlarn himiyetine girer. slm dneminde srasyla Emev, Abbs,

olunoullar, Aitler, Ftmler, Eyybler ve Memllar dnemleriyaanr. 1517den itibaren de 1881dei ngiliz igaline adar Osmanlmparatorluuna bal bir eyalet olara alr.

>


48/308


49/308

Gemiten karlan yan-



TARH VE ANAELMLER


50/308

Gnmz Avrupa medeniyetinin eninin esi Yunan olduuo genel bir abuldr. Niteim il dnem cumhuriyet yazarlarmzdansmail Habip SEV (1892-1954) bu onuda unlar sylyor:

Bugnk Avrupa medeniyeti, Yunan ve Ltinden gelen hmanistlie

dayanr. Avrupa, Byk Rnesansa o sayede erdi. Bugnk medeniyet u veyabu Avrupa milletlerinin deil, Yunan ve Ltine eklenmi Avrupanndr. AradaOrtaa Hristiyanl da alanarak Yunan ve Ltini Rnesansa balayan ve

Rnesanstan zamanmza kadar uzanan yekpare bir Avrupa medeniyeti... Bu

kl halinde bir nur cephesidir. Hangi millet bu nurlu cepheyi btn endamy-

la kendi diline aksettirebilmise, o tam Avrupal olur. Avrupal millet de-

mek, Avrupa corafyasnda bulunan demek deil; Avrupal millet evvel b-

tn Antikiteyi yani Yunan ve Ltinin belli bal eserlerini, sonra dier Avrupamilletlerinin de yine belli bal kitaplarn kendi diline nakledendir.

Yazarmzdan ok daha nce Alman dnr ve yazar F. Schiller(1759-1805) de Alman toplumunun kimlik araynda Yunanistan bir

nsan her eyin

lsdr.

Pratogoras

AVRUPA MEDENYETNNOLUUMU


51/308

Ksa Dnya Tarihi

50

toplumun nasl hr vatandalar oluturabileceinin bir rnei olarak

gryordu. Ayn dnemde bir dier Alman yazar da Greklere hay-ranln yle ifade ediyordu:

Biz, bilim renmedeki yalnlyla Greklerin mill karakterininaralna asla ulaamayz. yisi mi gelin, olabileceimiz kadar olalm veGreklerden sadece karakterimizin izin verdii lde kopya ekelim.

Gayet tabidir i, Avrupa toplumlarnn Yunan medeniyetine hay-ranl Almanlarla snrl almam, tm Avrupa milletlerini de ii-ne almtr. Niteim 1821 ylnda Osmanl Devletine ar MoraYarmadasnda an Yunan ayalanmas hemen btn Avrupa millet-leri ve usya tarandan destelenmi; siyas, mal ve aser atlarla g-nmz Avrupa medeniyetine beili ettii abul edilen Yunanistannbamszl salanmtr. Bu srete Franszlar, Yunan isyanna deste

amacyla gnll aser gndermiler, bana hesap numaralar aaraisyann mal aynalarna atda bulunmulardr. ngiliz, Fransz veus donanmalar birleere Morann gvenliini salayan Osmanl do-nanmasn Navarinde yamlardr.

Egede yani ilkan bu en gelimi medeniyet havzasnda ..3000lerde balayp .. 600lere doru ykselen, .. 500-400 ylla-rna doru daha da ilerleyerek dehya doru koan bir medeniyete

rastlyoruz. Nitekim bu medeniyetten gnmze intikal eden veriler,Attikadaki Antik Yunan dnce atlyelerinin en ser retimleri ger-ekletirdiklerini, akl unsurlarn armonik kaynamasndan bir deholuturduklarn gsteriyor.

Egede oluan yz dnyaya dn bu medeniyetin oluumunda,blgenin doudan batya giden, uzeyden gneye inen ticaret yollar-

nn ava notalarnda bulunuyor olmasnn nemli bir pay vardr.Niteim Greler; denizcili ve ticaret yoluyla Msr, Bbil ve surdaigelimi astronomi ve matemati bilgilerinden by lde yararlan-dlar. hales ve Pythagorasda olduu gibi bu onudai temel bilgile-ri oralardan aldlar. Ne var i, Gre ilozolar, ad geen medeniyetle-


52/308

Blm Ad

51

rin sadece pratite yararlandlar bu bilgilerin dayand temel yasala-

r tespit edere onlara ilm bir hviyet azandrdlar. Bylece, ulat-lar matemati bilgisi, elsee yapmalarnn ve al yrtmelerinin denn at. Sonuta Gre else dnce gelenei daha da zenginle-ti. Eltunun endi urduu aademinin apsna yazdrd u sz, ogn al bilimlere verilen nemi gstermetedir: Matemati bilme-yenler buraya giremez!

GRT VE MKEN MEDENYET

.. 3000lerde ortaya an Girit medeniyeti sadece Egenin de-il, Avrupann da en esi medeniyeti olara abul edilir. Denizciliteileri giden, topralar tarma elverili olmad iin ticarete ar-l veren Giritliler, endi lelerine Sicilyadan alay, brstan bar,Yunanistandan arap ve zeytin, Msrdan tahl ve douma rnleri ithalettileri gibi, dier lelere de nl Girit ana ve mlelerini pazarla-mlardr. icaretle zenginleen adallar dnyann bilinen il ehircilirneini vermiler, esiz mimar gzellite ev ve saraylar yapmlardr.

nossos Saraynn duvarlarndai resler veya boyanm al a-bartmalar, ral ve ailesinin rahat yaantsn ve Girit halnn elenceyeolan dnln gsteren nemli sanat eserleridir.

.. 2000de Yunanistana gelip yerleen Aalar (Mienler), Giritmedeniyetine son verdileri gibi btn Ege adalarna da him oldular.Bylece devraldlar Girit medeniyetinin tesirlerini Yunanistan, BatAnadolu ve Ege adalarna da yaydlar.

Homerosun lyada Destannda, Aa Kralnn Truvallarla giritiiEge Denizindei stnl mcadelesi anlatlr. Bu hiyeye gre Aallar

tahtadan yaplm bir at Truvaya hediye ederler, tahta atn iine gizlenensavalar daha sonra ortaya p raiplerini hile ile alt ederler.

ato ve uyu mezarlar ile nl Mien medeniyeti, YunanistanaBalanlardan gelip yerleen Dorlar tarandan ortadan aldrlmtr.


53/308

Ksa Dnya Tarihi

52

YUNAN MEDENYET VE DEMOKRAS

Dorlar, .. 1200lerde Girit ve odos dhil, Mora Yarmadas vetm Egeye him oldular. Aser disiplinleri ile basc bir ynetimoluturara hala zulmettileri iin haln bir sm Yunanistandan veadalardan Dou Adenizdei Fenie ehirlerine yerletiler. Bu gmen-ler yerli hala gemicili sanatn rettiler.

Anadoluya gelenler ise yon ehir devletlerini urdular. .. 600lyllardai yonya, tecrb bilimlerin il boy att bir blge olmas ba-mndan bilim tarihinde nemli bir yer igal eder. Geometride ge-ni bir daire iine oturtma uramn ortaya atan, cisimlerin yseliiniglgelerinin boyuyla lme teniini bulan hales; yl ile mevsimlerinuzunluunu hesaplayan Anasimandros; anahtar bulan eodoros; tpbiliminin urucusu, tbba lini gzlemi il getiren, anjin ve barsaeridi hastallarn isabetle tehis eden Hiporotas; atom mehumunubugnne yan biimiyle il ullanan Demoritos; bilimsel anlam-da il astronom olan Anasagoras ve dnyann yuvarla olduunu ilsyleyen Pythagoras gibi Anti Ege medeniyetinin sembol isimleri hepyonyada yetitiler.

Dorlarn t ynetimiyle snlara ayrlan haln eitli araylarsonucunda ibtida seviyede de olsa il demorati ynetim modeli or-

taya t. Bylece Yunan ehir devletlerinde, adn ve lelerin oy ha-larnn olmad il dorudan demorasi uygulamasna geildi. Draonve Solon isimli anun adamlarnn (Arhon) leli ve sn arllla-rnn ortadan aldrlmas ynnde att admlar listenesle beraberdaha atlmc bir notaya ulat. Anca lelere yine de ha verilmedi.

PERS-YUNAN SAVALARIPersler batya doru ilerleyere Bat Anadoluda Lidyay ve yon e-

hirlerini ele geirdiler. Perslerin bu zengin ehirlere oydular ar ver-gilerden dolay hal arasnda isyanlar t. Yunanllarn da bu isyanlar


54/308

Blm Ad

53

destelemesi sonucunda .. 490da balayan Pers-Yunan Sava yapt-

lar tati hatalar yznden Perslerin yenilgisiyle sonuland.

Bu sava Yunanllarda millet uurunun ortaya masna yol at.Yunan ehir Devletleri birleere Pers istilsna ar Delos birlii-ni oluturdular. Bu yenilginin intiamn alma isteyen Persler, bu ezPelaponnes hari Atinaya adar ilerlediler. Pers ral eyhsrev bu eh-ri yap ytrd. Bu olay dier ehirlerdei direnii artrdysa da igal-

leri nleyemedi. .. 480 ve 479da yaplan dier savalarda ise Persler,Yunanistan ve adalardan eilme zorunda aldlar. Son ez MialeSavanda donanmas yanan Persler, Yunanllarla bar yapma zorun-da aldlar. Bu bara gre Persler ve Fenieliler Ege Denizinden eile-celer, yon ehirleri de bamszllarn elde edecelerdi. Anca Atinave Isparta arasndai tarih gerginli terar nsedince, yon ehirleride bir mddet daha Pers himiyetinde aldlar.

ESK YUNANDA BLM VE FELSEFE

Atinada bilim yaplan balca merezler, hal oullar, tiyatrolar vea hava meclisleriydi. Yunanllar on seiz yana adar oula devamederlerdi. Sorates, urduu dnce metebinde insanlara endilerinitanmalarn, aziletli, all ve bilgili birer vatanda olmalarn tavsiye

etmiti. Soratesin bu dncesi, Yunan putperestliine ar bir hare-et olara alglanm, Yunan tanrlarna olan inanc zaylatt geree-siyle zehirlenere ldrlmesine hmedilmitir.

Epir ve aradalarnn ortaya oyduu tenperest elseeye it an-ti putperestliin ilel biimini gnmzde de yeertme isteyenler,Yunan aynal tiyatro, drama, gsteri vesair sanatlarda btnyle ah-li aytlardan syrlma suretiyle, selelerinin sapland sliyet ba-

talnda boulmatadrlar.

Bu da gsteriyor i, bilim ve felsefede o ince bir zihin iilii d-zeyine ulaan Yunanllar, mnev haiatleri efetme bamndan ayn


55/308

Ksa Dnya Tarihi

54

performans gsterememi, bu onuda i aydnlanmalarn gereletir-

me abas gsteren ahll dnrlere tahamml edememitir. Bilim vefelsefe alanlarnda ulat zenginlii, doru ve ahl bir yaratl anlay-yla aynatramamann sonucu olara bira yz yl iinde o gremliparlaln yitirmi, bin yldan fazla sren bir unutulua mahm ol-mutur. Eer slm bilginlerinin himeti endi yitii sayan engin ufuolmasayd, bu unutulu daha da uzun srece, beli de bir daha tarihsahnesine bile amayacat. Yunan dncesi, ymetli bir beer tec-

rbe biriimi olmas bamndan btn insanln bilimdei ilometretalarndan biridir. Mesel Aristo mant, yzyllarca bir dnce ab-lonu olma nitelii tamtr. Efltun da, zengin i dnyasnn lbirentle-rinde haiati aram, el yordamyla bulduu ipularndan hareetle tetanr inancna ulamtr. Hatta srf tetanrc olduu iin slm filozof-larnca mteber bir dnr olara abul edilmitir. zellile .. 400lyllardai bu filozoflar, endilerinden ncei Homeros ve Hesiodos gibi

air ve tarihilerin atardlar Anti-Yunan mitolojisine ait anlatlarciddye almamlar, almadlar gibi iddetle eletirmilerdir. Ne yaz i,Rnesansla birlite gelien sanat ve edebiyat amlar Yunanl bu b-y filozofun eletirdii Yunan mitolojisini terar gndeme getirmitir.Bylecednce zenginlii ile ahlk bir dnya algs arasndaki atlaklk

yine onarlamam, Eski Yunann hurfeleri, bat sanat ve edebiyatnn il-ham kayna olmay bugne kadar srdrmtr.

Yunan ve bat medeniyetinin avrayamad husus udur i; ge-re al ve gerese gnl itibariyle olsun insan, vahiyle beslenmemesihilnde dnce mazlar ve arp hislerin girdabndan asl urtu-lamaz. Onun iin Hazret-i Mevln: Al, Mustaya urban olsun!diyere btn zirvelerin anahtarlarn eline alm, ali ynden de albynden de yceldie ycelmitir.

>


56/308


57/308

Gemiten karlan yan-



TARH VE ANAELMLER


58/308

XIII. yzylda douyu gezen batl seyyahlardan Marco Polo, Hindistananlatren Hindlarn u ilgin trenlerine diat emetedir:

ral bile zel bir giysi giymemesine ramen elmas tal bir yaa,yz adet inci ve drt adet yaut tal bir olye, ollarnda ve bacalarn-da altn bileziler, parmalarnda inci yzler tard. Be yz arsylaberaber biro raca da gittii yerde rala eli ederdi. ral lp yald-nda, onu iinci hayatnda taip etme zere bu insanlar da atee atlar-lard. imi Hindlar din trenlerde ylesine by bir cou yaarlardi, s s endilerini putlara urban ederlerdi. Byle anati bir Hindnce aradalar tarandan omuzlar zerinde soa soa tanr, sonrada intihar edecei iln edilirdi. Hind, daha sonra putun arsnda ol-larna, bacalarna, arnna ve gsne balar saplar, vurduu her birdarbede: endimi bu put iin urban ediyorum. derdi. Son darbeyide albine vurur ve ylece lrd.

Marco Poloyu ayn derecede etileyen bir baa olay, adnlarn da

ocalar ldten sonrai l yama treninde endilerini atee atma-laryd. Bunu yapanlara sayg duyuluyor, yapmayanlarsa dlanyordu.

ndus ve Ganj Irma evresinde gelien Hint medeniyetinin tari-hi, . . 4000lere adar uzanr. Dnyada il ez pamuun yetitirildii

HNT MEDENYET


59/308

Ksa Dnya Tarihi

58

ndus vadisi, halnn tarmla urat geni ve verimli topralara sa-

hipti. armla beraber ticaret de gelimi, omu lelerle girdii ticariliiler sonucunda Mezopotamya, ran ve in medeniyetleriyle ar-ll bir etileim iine girmiti.

Hint medeniyetinin eren dneminde astronomi, astroloji ve ma-temati bilimi oldua gelimiti. Balangta Hintlilerin oyun urmaamacyla oluturduu raamlar, blgeye gelip yerleen Mslmanlar ta-

randan daha da gelitirilere bugn raamlara dntrlmtr.Mslmanlarn gelitirdii bu raamlar daha sonra batllar tarandanda alnara, oma raamlar yerine ullanlmaya balanmtr. Bugnraamlarn menei olan Hindistanda o dnemde bir eit resim yazsullanlmatayd.

arm, ticaret ve ltr alanlarndai adar Hint tbb da ileri birdzeyi temsil etmeteydi. Cerrahl onusunda yeni teniler gelitirenHint tbb, Ssn ve Araplar eliyle Avrupay da etilemitir.

Hintliler mimarde de varl gstermiler, su basnlarn nlemeiin surlar, tarmdai gelimililerini gsteren buday depolar, su veanalizasyon ebeeleri ina etmilerdir.

R KAVMLERN NDUS VADSNE GEL VEKAST SSTEM

Zenginliinden dolay daima evresindei avimlerin itahn a-bartan Hindistan, . . 800lerde r avimlerin istil ve igallerine u-ramtr. Bu istil ve igaller, imdii Paistan ve Banglade blgeleridhil, uzeyden gneye, yarmadann tmn ve Hint Oyanusundaiadalar da iine almtr.

At ve demiri Hindistana getirmi olan r oban avimler, l-eyi daha iyi ynetebilme iin hal meslelerine ve renlerine gresnlandrdlar bir ast sistemi oluturdular. Ayrcall beyaz sn-f; brahmanlar, ynetici soylular ve askerlerolutururen, siyahlar da


60/308

Blm Ad

59

topra ileyen kyller ve iiler,ayrcazamanla glenen tccar ve sa-

natkrlar oluturmatayd. Snlar aras geie asla msaade edilmez-di. Birbirlerinden opu olara yaayan insanlar, babalarndan devral-dlar mesleleri srdrme zorunda alrlard. Bu durum Hintlilerinmillet olma uurunu engellemi, lenin deii dnemlerde biro ezigallere uramasna sebep olmutur.

Bir Hind prensi olduu hlde yeni bir din tefekkr ortaya ko-

yan Buda ve takipileri kast sistemine kar kmlar, onu bir miktarzayflatmakla beraber ortadan kaldrmaya muvaffak olamamlar-dr. Buna karlk erken slm dneminden itibaren Hindistanda h-km sren Mslman yneticiler kast sistemiyle mcadele etmiler,bilhassa Gazneli Mahmud Han zamannda kast sisteminin etkinliiiyice zayflatlmtr. Hinduizmden beslenen bu gayr-i insan uygu-lama, ancak 1949 ylnda yaplan yeni Hint anayasas ile ortadan kal-

drlabilmitir.Hindistanda ilk siyas birlii salayan Gubtalar (320-550) olmu-

tur. Akhunlar Kuzey Hindistan ele geirerek Gubtalarn varlna sonvermilerdir. Akhunlarn hkimiyetleri de ancak Gktrk ve Ssndevletlerinin ibirlii yaparak bu devleti ykmalarna kadar srebil-mitir. O tarihten sonra Hindistanda irili-ufakl birok krallklar olu-mu, Emevler dneminde Araplarn ndus vadisine inmeleriyle bera-

ber Hindistanda slmiyetin etkili olduu yeni bir dnem balam-tr. slmn etkinliinin artmasyla beraber blgeye baz Afgan, ran veTrk boylar da gelip yerlemitir.

Hindistandaki slmlamann en nemli aktr, bu topraklara onyedi sefer yapan Gazneli Mahmuddur. Buna ramen gneyi de h-kimiyeti altna alan asl byk devlet, bir Mslman-Trk Sultanl

olan Babrllerdir. Hindistann 1858 tarihinde ngilizler tarafndanigaline kadar bu topraklarda muhtelif Mslman hanlklar varlkla-rn devam ettirmilerdir.


61/308

Ksa Dnya Tarihi

60

HNDSTANDA DNLER

A-HNDUZM

Fevalde bir eitlili gsteren Hind din gelenei, birbirine ztinanlar bnyesinde barndran ve temelde misti mehumlardan olu-mu son derece arma bir yapya sahiptir.

Hindlarn muaddes abul ettii metinler olan VedalarSansritede bilgi anlamna gelmetedir. lhleri, urban merasimle-rinde ullanlan din tabirleri, sihir ve by ile ilgili dualar ihtiva eder.Drt Veda derlemesinin en nemlisi, bin yirmi seiz ilhden oluanig Vedadr. anrnn rs anlamna gelen Bhagavat Gita ise Hindinan temellerini iade eden nemli bir destann parasdr.

Hinduizm, birbirinden ayrt edilmesi zor ilh ve devleri, acayip mi-toloji anlatmlar ve yinleri ile anlalmas zor bir din ve inanlar man-zmesidir. Dnyay bir gereli olara deil, bir maya ve hayal olarateli eden Hinduizm, tanrnn zaman zaman insan veya hayvan e-line brnere yeryzne indii inancn barndrd gibi, Vedalardaimuhteli metinlerde de tevhid inancnn arpc izlerine rastlanmata-dr. Niteim Upaniadlardai bir iirde yle denilmetedir:

Btn varlklarda bulunan bu tek tanr

Her eyin balangc, sonu ve imdisidir.

Arzu ettiim her eyin,

Grdm her eyin kayna Odur.

Bhagavat Gitann Mahatma Gandhiye ait bir yorumunda da yledenilmetedir:

Btn bunlara, yo (gelip-geici) olmayann nuz ettiini bil.Deimez olan varl imse yo edemez. Ebed olan, yo olmayan vellemez olan mahhaslam (somut hle gelmi) tein bu bedenleriise sonludur.


62/308

Blm Ad

61

Hint dinlerinin temel inanlarndan biri de reenkarnasyon (ruh

g, tensh) inancdr. Hinduizm ve Budizmin ortalaa sahip oldu-u bu inan ilesi, insanlarn ldten sonra insan veya hayvanlara aitbaa bir bedende terar hayata geldiine ve rh geliimini bu deiihayatlarda srdrmeye devam ettiine inanmay iade etmetedir.

Hint mistisizmi, dier dinlere ait misti tecrbelere de sm eti-lerde bulunmutur. Hinduizmin iki temel ilkesi olan panteizm ve reen-

karnasyon inanlarnn izleri, tarih sre ierisindei baz ar ve isti-amet d mezhep ve misti oullarda da grlmetedir.

B-BUDA VE BUDZM

Gnmzde yaayan evrensel dinlerden biri olan Budizm, temeldeHinduizme bir tepi olara ortaya mtr.

Asl ad Sidharta olan Buda, . . VI. yzylda Hindistann uze-yinde domutur.

yi bir eitim aldtan sonra ada soylu racalar gibi debdebedolu ayla bir hayata dalmt. Hayatn amacn sorgulama srecinin birparas olara babasnn sarayndan ayrld. Bulabildii aradalarylaormana dalarameditasyon rendi. hunun huzurunu uzun sre-

li alla da salayama

Documents

Kısa Dünya Tarihi