Konturek - Układ pokarmowy

© Copyright by $taś

1

Układ pokarmowy

1. Neurohormonalna regulacja przyjmowania pokarmua. Krótkoterminowab. Długoterminowa

2. Żucie3. Połykanie. Fazy4. Cykl połykania5. Regulacja perystaltyki przełyku6. Wymioty7. Mechanizmy zamykające zwieracz wpustu8. Motoryka żołądka9. Unerwienie żołądka10. Regulacja motoryki żołądkowej11. Aktywność elektryczna żołądka12. Opróżnianie żołądka13. Motoryka jelita cienkiego14. Rodzaje skurczów jelita cienkiego15. Regulacja aktywności motorycznej jelit16. Motoryka jelita grubego17. Defekacja18. Wydzielanie śliny

a. Zmiany składu elektrolitowego w zależności odobjętości wydzielanej śliny

b. Mechanizmy wydzielania ślinyc. Regulacja wydzielania śliny

19. Wydzielanie żołądkowe20. Bariera śluzówkowa żołądka21. Skład i wydzielanie soku żołądkowego22. Wydzielanie HCl23. Receptory komórki okładzinowej i ich blokery24. Wydzielanie pepsyny25. Czynnik wewnętrzny26. Czynniki neurohormonalne wpływające na wydzielanie

żołądkowea. gastrynab. acetylocholinac. histaminad. inne

27. Pobudzenie wydzielania żołądkowego. Fazy wydzielania28. Hamowanie wydzielania żołądkowego29. Wydzielanie trzustkowe30. Unerwienie trzustki31. Skład soku trzustkowego32. Wydzielanie elektrolitów33. Wydzielanie enzymów34. Regulacja wydzielania trzustkowego. Fazy wydzielania35. Interakcja wewnątrz- i zewnątrzwydzielnicza trzustki

36. Wydzielanie jelitowe37. Wydzielanie jelita cienkiego38. Czynności dokrewne jelita cienkiego

a. Sekretynab. CCKc. Polipeptyd trzustkowyd. Enkefalinye. VIPf. GIPg. Motylinah. Somatostatynai. Neurotensynaj. GRP

39. Czynniki zabezpieczające trzustkę przedsamostrawieniem

40. Żelazo41. Wchłanianie witamin

a. Witamina B1242. Trawienie i wchłanianie węglowodanów43. Trawienie i wchłanianie białek44. Trawienie i wchłanianie tłuszczów45. Wchłanianie w jelicie grubym46. Wątroba47. Pęcherzyk żółciowy48. Żółć

a. Kwasy żółcioweb. Cholesterolc. Fosfolipidyd. Barwniki żółciowe

49. Regulacja wydzielania żółci50. Opróżnianie pęcherzyka żółciowego51. Czynności metaboliczne wątroby

a. Wątroba – metabolizm węglowodanówb. Wątroba – metabolizm lipidówc. Wątroba – metabolizm białekd. Inne funkcje wątroby

52. Czynności wątrobowego układu krążenia


2

Neurohormonalna regulacja przyjmowania pokarmu

- przyjmowane pokarmów i zasoby energetyczne organizmu pozostają pod ciągłą kontroląautonomicznego układu nerwowego, szczególnie dwu antagonistycznych ośrodków podwzgórza:

o ośrodka sytości – w jądrze brzuszno-przyśrodkowym

o ośrodka głodu lub łaknienia - w bocznych częściach podwzgórza§ ośrodek głodu pozostaje w stanie stałego (tonicznego) pobudzenia, a jego aktywność

zmienia się zależnie od zużycia glukozy· przy zwiększonym jej zużyciu przez jego neurony zmniejsza się aktywność, przy

zmniejszonym – zwiększa się aktywność tego ośrodka

- w kontroli czynności ośrodków głodu i sytości istotną rolę odgrywają czynniki hormonalne i nerwowezwiązane z sygnałami pochodzącymi z układu nerwowego i jelit, obejmującego śródścienne sploty, tj. splotpodśluzowy (Meissnera) i splot mięśniowy (Auerbacha)

o CCK działając na receptory obwodowe (receptory CCKa) w zakończeniach aferentnych nerwówbłędnych i ośrodkowe w podwzgórzu (receptory CCKb) à zmniejsza łaknienie i przyjmowaniepokarmu

o Niektóre peptydy hormonalne np. GRP (peptyd uwalniający gastrynę) i kalcytonina równieżzmniejszają łaknienie

o Insulina działa przeciwnie à zwiększa łaknienie

- W samym podwzgórzu wpływ na ośrodki pokarmowe wywierają takie neuromediatory jak: serotonina,katecholaminy, neuropeptyd Y, substancje opiatowe, kwas γ-aminomasłowy (GABA)

o Ponadto działają tu sygnały metaboliczne pochodzące z zasobów energetycznych organizmu,takie jak np. leptyna - hormon peptydowy uwalniany przez adipocyty z tkanki tłuszczowej (hipotezalipostatyczna), warunkując długoterminową regulację przyjmowania pokarmów, jaka zachodzi wokresie wzrostu, rekonwalescencji po chorobach, ciąży.

wróć

- KRÓTKOTERMINOWA KONTROLA PRZYJMOWANIA POKARMÓW zależy od takich czynników jak:

¨ nastrój, aktywność fizyczna, zapach i widok pokarmów oraz od sygnałów pochodzących zreceptorów smakowych , jak i receptorów rozmieszczonych w ścianie przewodu pokarmowego, apobudzanych przez przesuwające się w jego świetle produkty trawienne,

§ Rozpoczęcie- Pobudzenie NVLH (boczne części podwzgórza) à ośrodka głodu, przez bodźce

powstające w wyniku widoku, smaku i zapachu pokarmu

§ Kontynuacja- Zadrażnienie receptorów smakowych à impulsacja aferentna (n. VII, IX, X) à

ośrodki czucia smakuà kontynuacja przyjmowania pokarmu

§ Zakończenie- Bodźce mechaniczne

§ Nerwowe à rozciągnięcie żołądka i jelit à impulsacja aferentna n. X àpobudzenie ośrodka sytości à zakończenie

¨ uwalnianie enterohormonów§ wzrost przyjmowania pokarmu (zwiększające łaknienie)

· grelina· oreksyna A i B· β-endorfina· galanina· GH-RH· Insulina

§ Hamowanie przyjmowania pokarmu (zmniejszające łaknienie)· Leptyna· CCK· GRP· Kalcytonina

wróć


3

- DŁUGOTERMINOWA REGULACJA PRZYJMOWANIA POKARMU

o Teoria lipostatyczna (leptynowa)§ Sygnały działające na podwzgórze pochodzą z tkanki tłuszczowej§ Szczególną rolę przypisuje się tu leptynie, polipeptydowi uwalnianemu przez komórki

tłuszczowe (adipocyty) i pobudzającemu ośrodek sutości w podwzgórzu, a więcbędącemu hormonalnym sygnałem sytości.

· Upośledzenie ekspresji genu ob. (obesity – otyłość) w adipocytach eliminujeuczucie sytości z powodu zmniejszonego uwalniania leptyny, prowadząc doprzekarmienia i otyłości,

· zaburzenie funkcji lub brak receptorów dla leptyny w podwzgórzu w następstwiemutacji genu db (diabetes – cukrzyca) prowadzi do upośledzenia reakcji naleptynę i następowo też do otyłości z powodu upośledzenia mechanizmu sytości.

o Teoria glukostatyczna (insulinowa)§ Ośrodek głodu pozostaje w stanie stałego (tonicznego) pobudzenia, a jego aktywność

zmienia się zależnie od zużywania glukozy przez jego neurony Przy zwiększonym zużyciuglukozy zmniejsza się, a przy zmniejszonym – wzrasta aktywność tego ośrodka, w czymistotną rolę odgrywają neurony adrenergiczne.

o Gdy zużycie glukozy przez ośrodek spada, jak np. w cukrzycy, to pomimojej wysokiego stężenia w płynie zewnątrzkomórkowym ośrodek utrzymujesię w stanie pobudzenia, warunkując typowe dla tej choroby uczuciegłodu.

§ Insulina à + ośrodka sytości§ Niedobór insuliny à + ośrodka głodu

o Teoria termostatyczna§ Spadek temperatury à zwiększone uwalnianie T3, T4 à pobudzenie ośrodka głodu à

wzrost przyjmowania pokarmu

o Teoria aminostatyczna§ A, NA działają na receptory β w podwzgórzuà pobudzenie ośrodka sytości§ Amfetaminaà pobudzeni ośrodka sytości

wróć

Żucie

- to proces polegający na mechanicznym rozdrabnianiu pokarmu w jamie ustnej, mieszaniu go ze śliną iformowaniu kęsa pokarmowego, oraz częściowe trawienie

- cykl żucia; fazyo 1) przygotowawczao 2) zetknięcie szczęk z kęsem pokarmowymo 3) miażdżenie pokarmuo 4) zetknięcie zębów obu szczęko 5) rozcieranie pokarmu między zębamio 6) końcowe centralne zamknięcie szczęk

- żucie jest regulowane odruchowoo receptory odruchu żucia znajdują się w błonie śluzowej jamy ustnej i w mięśniach

(proprioreceptory)o drogę dośrodkową stanowią nerwy czaszkowe: V, IX i Xo ośrodek integrujący w tworze siatkowatym pnia mózguo drogę odśrodkową gałązki ruchowe nerwów V, VII, IX, XII

wróć


4

Połykanie

- wyróżnia się 3 fazy połykania

o FAZA USTNA§ dowolna – pod kontrolą okolic ruchowych kory mózgowej§ trwa około 0,3 s§ uformowanie kęsa w jajowaty twór à przesuwanie ku jamie gardła (do cieśni i dalej do

ustnej części gardła) à w czasie przechodzenia pokarmu przez cieśń gardła zostająpodrażnione receptory w błonie śluzowej podniebienia miękkiego, łuków podniebiennych,migdałków i podstawy językaà odruchowy skurcz mięśni gardła i krtani i w wyniku tego:

· podniesienie i napięcie podniebienia miękkiego, zamykające drogę powrotną dojamy nosowej

· zbliżenie do siebie łuków podniebiennych i oddzielenie gardła od jamy ustnej· uniesienie krtani, przykrycie jej przez nagłośnię i zamknięcie szpary głośni

o FAZA GARDŁOWA§ trwa około 1,5 s§ pokarm przesuwa się przez gardło dzięki skurczom okrężnych mięśni gardła, czyli kolejno

zwieraczy górnych, środkowych i dolnych (fala perystaltyczna) i równoczesnemurozluźnieniu ulega zwieracz gardłowo-przełykowy, oddzielający gardło od przełyku

§ po zakończeniu fazy gardłowej krtań przesuwa się ku dołowi, rozszerza się szpara głośni iotwierają się drogi do jamy nosowej na skutek obniżenia i zwiotczenia podniebieniamiękkiego i do jamy istnej w wyniku oddalenia się łuków podniebiennychà przywróconeoddychanie

o FAZA PRZEŁYKOWA§ kęs przechodzi przez przełyk dzięki fali zapoczątkowanej w gardle i mającej charakter

odruchu· receptory w błonie śluzowej jamy ustnej, gardła i przełyku· impulsy aferentne poprzez nerwy V, IX i X· ośrodek połykania w tworze siatkowatym pnia mózgu (może być on pobudzany

lub hamowany przez wyższe ośrodki nerwowe co sprawia wrażenie, że połykaniejest aktem dowolnym)

· impulsy eferentne przez nerwy V, IX, X, VII, XII· efektory: mięśnie gardła i przełyku

wróć

Cykl połykania i jego mechanizm

Przełyk dzieli się funkcjonalnie na trzy części:1) górną, tuż poniżej górnego zwieracza przełyku (UES – upper esophageal sphincter)2) środkową – trzon przełyku3) dolną – zwieracz wpustu, zwany także dolnym zwieraczem przełyku (LES – lower esophagal sphincter)

Mięśnie górnej 1/3 przełyku są poprzecznie prążkowane, a pozostałe gładkie.- górna, poprzecznie prążkowana jego część unerwiona jest przez gałązki somatyczne nerwu błędnego,- środkowa i dolna część utworzone z mięśni gładkich są unerwione przez gałązki autonomiczne nerwów

błędnych.- Przełyk i dolny jego zwieracz są także unerwione przez współczulne nerwy pochodzące ze splotu

aortalnego i górnego zwoju szyjnego.


5

Połykanie wywołuje wiele kolejnych zmian ciśnienia w przełyku i w jego zwieraczach

Rozpoczyna się ono chwilowym spadkiem tego ciśnienia w GÓRNYMZWIERACZU PRZEŁYKU, co umożliwia przejście pokarmu z gardła doprzełyku (trwa to 1-2 s) . Po jego przejściu następuje chwilowezwiększenie ciśnienia w zwieraczu do ok. 10 kPa (80-100 cm H2O, 75mmHg), a następnie zmniejszenie do wartości spoczynkowej (czyli ok.60 mmHg (wykres), 20-40 mmHg (kartki) ??)

Z kolei rozpoczyna się fala perystaltyczna, która wędrujeprzez TRZON PRZEŁYKU, wywołując charakterystycznezmiany w jego ciśnieniu, zwane zespołem połykania. Siłaskurczu przełyku w miejscu fali jest stosunkowo niewielka wgórnej jego części, ale stopniowo wzmaga się w miaręprzesuwania się tej fali ku żołądkowi, podnosząc się dookoło 120 cm H2O (120x0,74 = 89 mmHg bo 1cmH2O = 0,74mmHg) podczas połykania pokarmu stałego i około 50 cmH2O (37 mmHg) np. przy suchym połykaniu samej śliny. Tozwiększenie ciśnienia jest wynikiem okrężnego skurczuprzełyku przesuwającego przed sobą połykany kęs lubślinę. Fala perystaltyczna przesuwa się w przełyku zszybkością około 2-4 cm/s, docierając do obwodowegojego odcinka po upływie 5-10 s od rozpoczęcia połykania.Zwykle połykany kęs dociera do żołądka zanim jeszczezawędruje do niego fala. Każde oddzielenie połknięciewywołuje podobny zespół połykania, ale przypowtarzającym się szybko połykaniu (pocie duszkiem) przełyk utrzymuje się w stanie rozkurczu, a zespółperystaltyczny udaje się zarejestrować tylko przy pierwszym i ostatnim przełknięciu.

Po przejściu fali perystaltycznej, trzon przełyku ulega rozkurczowi i ciśnienie w jego świetle spada do ujemnejwartości spoczynkowej (tyle co w jamie opłucnowej à 5-10 cmH2O czyli około -5 mmHg)

Wyróżnia się perystaltykę pierwotną przełyku, będącą kontynuacją fali perystaltycznej gardła i rozpoczynającą sięponiżej górnego zwieracza przełyku w chwili po przejściu przez niego kęsa pokarmowego oraz perystaltykę wtórną,która może rozpoczynać się na dowolnej wysokości przełyku i nie jest poprzedzona skurczami w gardle.

W chwili gdy fala perystaltyczna przechodzi przez dolny odcinek przełyku,jego ZWIERACZ DOLNY ulega odruchowemu rozkurczowi i ciśnienie w nim spada, alenigdy poniżej żołądkowego. Spadek ciśnienia w dolnym zwieraczu utrzymuje sięprzez okres 5-10 s, aby zaraz po przejściu fali perystaltycznej podnieść się do 20-30cm H2O (15 mmHg ??) (według wykresu 40-50 mmHg)a po upływie dalszych 5-10 swrócić do wartości spoczynkowej (chyba 15 mmHg). Zapobiega to zarzucaniu(refluksowi) treści żołądkowej do przełyku


6

wróć

Regulacja perystaltyki przelyku

Kontrola skurczów przełyku obejmuje mechanizmy centralne i obwodowe.

- Skurcze górnej trzeciej części przełyku zbudowanej z mięśni poprzecznie prążkowanych podlegają kontroliośrodka połykania przez somatyczne nerwy wywodzące się z jądra dwuznacznego.

- Aktywność skurczowa środkowej i obwodowej trzeciej części przełyku podlega kontroli przez nerwybłędne, tworzące synapsy z neuronami splotu warstwy mięśniowej, wśród których można wyróżnić neuronyczuciowe, ruchowe i interneurony. Dzięki neuronom czuciowym bodźce mechaniczne (rozciągania) lubchemiczne (drażnienie błony śluzowej) działające na przełyk zostają zasygnalizowane do mózgu włóknamiaferentnymi nerwów błędnych wpływając na ośrodek połykania i inicjując np. perystaltykę wtórną, albona interneurony koordynujące skurcze błony mięśniowej gładkiej na zasadzie lokalnych odruchówśródściennych.

o Dzięki śródściennym neuronom utrzymana jest perystaltyka w części przełyku zbudowanej z mięśnigładkich nawet po zupełnym odnerwieniu zewnętrznym. Transmiterami tych neuronówśródściennych są:§ głównie Ach, SPà wywołujące skurcz okrężny przełyku§ NO i VIP à wywołujące rozkurcz


7

wróć


8

Wymioty

- wymioty (emesis) są wynikiem gwałtownych skurczów antyperystaltycznych, kolejno jelit à żołądka àprzełyku, i forsownego wyrzucania zawartości żołądka poprzez otwarty dolny i górny zwieracz przełyku nazewnątrz

- wymioty są kontrolowane odruchowo, przy czym ośrodek wymiotny znajduje się w rdzeniu przedłużonymàarea postrema.

o Odruch wymiotny jest złożony.o Jego receptory mieszczą się w przewodzie pokarmowym, szczególnie w błonie śluzowej gardła,

aparacie przedsionkowym (choroba morska), a towarzyszące nudności oraz wymioty są wynikiempobudzenia tego aparatu.

o Na dnie komory IV CNS znajduje się chemoreceptorowa strefa aktywująca odruch wymiotny podwpływem różnych czynników chemicznych (emetyki).

o Efektorami odruchu poza błoną mięśniową przełyku, żołądka i jelit są mięśnie tłoczni brzusznej.

- Długotrwałe wymioty mogą prowadzić do:o Odwodnieniao Nagromadzenia ciał ketonowycho Utraty H+ - metaboliczna alkalozao Utraty K+ - hipokaliemia

OKRES ZWIASTUNÓW:- bladość- tachykardia- tachypnoe- piloerekcja- nudności- zawroty głowy

FAZA ZRYWAŃ- antyperystaltyka jelit à rozkurcz odźwiernika à antyperystaltyka żołądka à rozkurcz LES à skurcz mięśni

tłoczni brzusznej à zarzucanie treści do przełyku

WYMIOTY- zarzucana treść do przełyku drażni chemoreceptory przełyku à dalszy skurcz tłoczni brzusznej + skurcz

przepony, antyperystaltyka przełyku, obniżenie krtani, zamknięcie głośni, uniesienie podniebienia(zatrzymanie oddychania), ślinotok

wróć

Mechanizmy zamykające zwieracz wpustu

1) toniczny skurcz dolnego zwieracza przełyku

a. najważniejszy znaczenieb. tworzy on barierę fizjologiczną między przełykiem a żołądkiemc. ustępuje chwilowo w czasie przełykaniad. spoczynkowe napięcie zwieracza jest pochodzenia miogennegoe. do czynników modyfikujących to napięcie należą :

i. nerwy autonomiczne

1. nerwy błędne działają tu hamująco (głównie) i warunkują rozkurcz zwieraczazachodzący typowo w czasie przechodzenia fali perystaltycznej przez dolną częśćprzełyku

a. wynika to z aktywności NANC neuronów pozazwojowych uwalniającychVIP, SP, NO, ATP


9

2. nerwy błędne uwalniają także Ach działającą obkurczająco na zwieracz zapośrednictwem receptorów M, ale w czasie połykania przeważa efektrozkurczowy

3. nerwy współczulne wzmagają skurcze zwieracza za pośrednictwem NAdziałające na receptory α-adrenergiczne

ii. hormony

1. hormony żołądkowo-jelitowe

a. wzmagające skurcz zwieraczai. gastrynaii. motylinaiii. PP – polipeptyd trzustkowy

b. hamujące skurcz – rozluźnienie zwieraczai. sekretynaii. CCKiii. Glukagon

2. progesterona. hamuje skurczb. odpowiedzialny za rozluźnienie zwieracza i zarzucenie treści żołądkowej

do przełyku występujące często u kobiet w ciąży

2) mechanizm zastawkowy pomiędzy przełykiem a żołądkiem (kąt Hisa)a. Kąt Hisa (kąt żołądkowo-przełykowy) wyznacza się go pomiędzy prostą będącą przedłużeniem

przełyku a prostą styczną do podstawy żołądka. Normalnie powinien być zbliżony do kątaprostego (rozwarcie około 70-100), przy rozwarciu 100-130 - " rozwarty" a przy powyżej 130* "wybitnerozwarty". Ma to związek z występowaniem refluksu (im bardziej rozwarty tym gorzej)

3) ucisk przełyku przez odnogi mięśnia przepony

4) bierny ucisk ciśnienia śródbrzusznego na dolny podprzeponowy odcinek przełyku

wróć

Motoryka żołądka

Każda kolejna porcja pokarmu trafiająca do żołądka, gromadzi się początkowo w jego części rezerwuarowej,która dzięki stopniowemu rozluźnieniu („rozluźnieniu przyjęcia”) adaptuje się do zwiększonej objętości pokarmu

(rezerwuar 1,5l ale max 6L).- To zjawisko rozkurczu części początkowej, uwarunkowane odruchem wago-wagalnym związanym z

gałązkami hamującymi nerwu błędnego, stanowi kontynuacje rozkurczu dolnego zwieracza przełykuwystępującego przy przechodzeniu fali perystaltycznej przez przełyk.

- Neurotransmitterami pośredniczącymi w tym rozkurczu są głównie VIP i NO.- Po wagotomii utrata możliwości adaptacji żołądka

Wyraźne skurcze rozpoczynają się zazwyczaj w połowie długości trzonu żołądka od strefy rozrusznikowejżołądka i przesuwają w postaci fali z szybkością 1 cm/s. W miarę zbliżania do odźwiernika przybierają one na

sile i szybkości.

1)

2)


10

Skurcze części odźwiernikowej żołądka i odźwiernika zachodzą w całości niemal jednocześnie, tworząc tzw.systole odźwiernikowe. Pod wpływem wielokrotnych skurczów perystaltycznych obwodowej części żołądka

zawartość pokarmowa ulega rozdrobnieniu, zmieszaniu z sokiem trawiennym i przesunięciu do dwunastnicy

Aktywność skurczowa żołądka rozpoczyna się już wkrótce po spożyciu pokarmu; początkowo są to skurcze słabe,ale potem stopniowo nasilają się wykazują trzy rodzaje fal: typu I, II, III.

- Fale typu I i II są wynikiem rytmicznych okrężnych skurczów częstości 2-4/ min i trwaniu 2-20s. Przesuwająsię one w postaci fal perystaltycznych w kierunku odźwiernika. Częstość skurczów rytmicznych końcowejczęści żołądka wynosi około 3/min

o W okresie głodu zwiększa się częstość i amplituda tych skurczów à skurcze głodowe żołądka

- Fale typu III są skurczami tonicznymi obejmującymi szerszy segment żołądka i trwającymi około 1 min.Nakładają się na nie bardziej regularne i częstsze fale I i II.

- Każdy skurcz perystaltyczny przesuwa miazgę pokarmową w kierunku odźwiernika wtłaczającjednorazowo tylko niewielką jej porcję do dwunastnicy, gdyż reszta wraca w kierunku trzonu. Pokarmwielokrotnie przesuwany tam (propulsja) i z powrotem (retropulsja) ulega dokładnemu rozdrobnieniu iwymieszaniu z sokiem żołądkowym

wróć

Unerwienie żołądka

- żołądek unerwiony jest przez:o włókna przywspółczulne, pochodzące z nerwów błędnycho włókna współczulne – z piersiowych nerwów rdzeniowych (Th6-Th10).

- WŁÓKNA PRZYWSPÓŁCZULNEo Włókna przedzwojowe nerwów błędnych tworzą synapsy z neuronami splotu warstwy mięśniowej

(splot Auerbacha) i splotu podśluzówkowego (splot Meissnera).

o Nerwy pozazwojowe tych nerwów mają charakter§ cholinergiczny (uwalniają na zakończeniach Ach),§ peptydergiczny (purynergiczny; uwalniają na zakończeniach neuropeptydy: VIP, SP, GRP,

somatostatynę)§ nitroergiczny, a wiec uwalniają na zakończeniach (ATP?) i NO.

o Zaopatrują one bezpośrednio mięśnie gładkie, biorąc udział w długich pozażołądkowych i krótkichśródściennych odruchach żołądkowo-żołądkowych.

o Istnieje dwa rodzaje eferentnych włókien wagalnych: pobudzające i hamujące§ Włókna pobudzające o niższym progu pobudliwości, działają przede wszystkim na dalsze

części żołądka,§ Hamujące utworzone głównie przez włókna peptydergiczne, purynergiczne i nitroergiczne,

wykazują wyższy próg pobudliwości i wywierają wpływ hamujący głównie na motorykępoczątkowej części żołądka

- WŁÓKNA WSPÓŁCZULNEo Pozazwojowe włókna współczulne biorą początek w neuronach splotu trzewnego, mają charakter

adrenergiczny i docierają do żołądka z naczyniami tętniczymi unerwiając mięśnie gładkie ścianyżołądka i naczynia krwionośne za pośrednictwem receptorów adrenergicznych.§ Włókna współczulne hamują motorykę żołądka

wróć

3)


11

Regulacja motoryki żołądkowej

Spośród czynników regulujących aktywność skurczową żołądka najważniejsze znaczenie mają:

1) autonomiczne nerwy zewnętrzne i neurony splotu warstwy mięśniowej żołądkaa. Część proksymalna pełni zasadniczo funkcje rezerwuarową i jej zdolność rozkurczu w czasie

połykania kolejnych porcji pokarmu jest wynikiem hamującego odruchu wago-wagalnego ztransmitterami w postaci VIP i NO. Gdy w toku trawienia stopniowo ubywa treści w proksymalnejczęści na skutek przesuwania jej do części dystalnej i opróżniania żołądka do dwunastnicy,zwiększa się napięcie tej części początkowej w wyniku odruchu pobudzającego, w którym równieżpośredniczą nerwy błędne, ale z mediatorem w postaci Ach i receptorami muskarynowymi typu M.

b. Tak więc nerwy błędne pełnią podwójną rolę w adaptacji żołądka do zmiennej objętościpokarmowej, co uwarunkowane jest udziałem kolejno gałązek hamujących i pobudzających tychnerwów.

2) różne czynniki hormonalne i humoralnea. dotyczy to szczególnie jego części końcowej żołądka,b. hormony żołądkowo-jelitowe,

i. głównie gastryna i motylina.1. Nasilają one częstość wyładowań potencjałów czynnościowych2. wzmagają częstość i siłę skurczów żołądka.

ii. CCK1. wyraźnie hamuje opróżnianie żołądkowe.

iii. Sekretyna , glukagon i GIP1. hamują potencjały czynnościowe i skurcze trzonu i antrum żołądka2. zwalniają jego opróżnianie.

3) wewnątrzpochodna aktywność skurczowa mięśni żołądka

wróć

Aktywność elektryczna żołądka

Wyróżnia się dwa typy aktywności elektrycznej żołądka:

- podstawowy rytm elektryczny (BER)o rozpoczyna się w połowie długości trzonu w okolicy krzywizny większej (okolica „rozrusznikowa”

żołądka)§ miocyty tej okolicy cechują się zmiennym potencjałem błonowym, który wykazuje

rytmiczne wahania o częstości 3 cykle/min

o BER stanowi rodzaj sygnałów elektrycznych wędrujących z okolicy rozrusznikowej na obwód wpodłużnej warstwie mięśniowej

o indukuje on prądy elektrotoniczne w głąbiej położonej warstwie okrężnej i skośnej żołądka§ prądy elektrotoniczne same nie są zdolne do rozpoczęcia skurczu mięśniowego, ale w

okresie fazy depolaryzacji BER mogą pojawiać się potencjały czynnościowe, którebezpośrednio aktywują skurcze

o BER integruje i organizuje skurcze muskulatury żołądka


12

- potencjały czynnościoweo to pojedyncze lub liczne szybkozmienne wahania potencjału błonowego występujące w fazie

depolaryzacyjnej BER i wykazujące ścisły związek ze skurczami żołądkao mogą powstać pod wpływem takich czynników jak:

· rozciąganie żołądka· pobudzenie układu przywspółczulnego· działanie neuromediatorów np. Ach· działanie hormonów żołądkowo-jelitowych

o gastrynao motylina

W okresie międzytrawiennym można zarejestrować okresowo cykle mioelektryczne i motoryczne, zwane takżemiędzytrawiennymi wędrującymi kompleksami mioelektrycznymi lub motorycznymi (MMC):

- całość cyklu MMC trwa około 90-110 min- powstanie MMC i jego wędrówka przez żołądek i jelita są kontrolowane przez mechanizm „zegarowy”

prawdopodobnie umiejscowiony w śródściennych splotach nerwowych żołądka i jelit i podlegającynadrzędnej regulacji przez (1) zewnętrzne nerwy autonomiczne, zwłaszcza nerwy X, oraz (2) przez niektórehormony jelitowe, szczególnie motylinę

- każdy cykl rozpoczyna się od połowy żołądka wędrując obwodowo do dwunastnicy i dalej do jelitacienkiego i grubego

- gdy jeden cykl kończy się w jelicie cienkim i przechodzi na jelito grube, drugi rozpoczyna się ponownie wżołądku

- są odpowiedzialne za „burczenie w brzuchu”- składają się one z czterech kolejnych faz I-IV

o faza I§ trwa 45-60 min§ wykazuje bardzo nieliczne potencjały czynnościowe§ brak aktywności skurczowej

o faza II§ trwa 10-45 min§ ma większą częstość potencjałów§ towarzyszą jej skurcze

· skurcze te stopniowo narastają

o faza III§ na każdą falę BER przypada potencjał czynnościowy i następowo skurcz§ tutaj występuje silny skurcz perystaltyczny odpowiadający falom ciśnieniowym II i III à

dzięki temu skurczowi, żołądek i jelita opróżniają się okresowo ze złuszczonego nabłonkajelitowego i płynu

§ fazie tej towarzyszy w żołądku i jelitach także okresowe zwiększenie wydzielaniażołądkowego, trzustkowego i żółci, które stanowią wydzielnicze komponenty MMC

o faza IV§ trwa około 5 min§ to stan przejściowy pomiędzy intensywną fazą III a spoczynkową fazą I

wróć


13

Opróżnianie żołądka

- opróżnianie żołądka zależy m.in. od właściwości mechanicznych, chemicznych i fizycznych spożywanegopokarmu i podlega kontroli przez wiele czynników takich jak receptory dwunastnicze, hormony żołądkowo-jelitowe i neuromediatory

o płyny opuszczają żołądek znacznie szybciej niż pokarmy stałeo najszybciej opróżniają się płyny izotoniczne, a płyny hipo- i hipertoniczne wolniejo dodatek tłuszczów i węglowodanów do pokarmu zwalnia opróżnianie żołądkoweo najkrócej przebywa w żołądku pokarm białkowyo pokarm dobrze rozdrobniony przechodzi szybciej do dwunastnicy niż zawierający duże cząsteczki

pokarmowe

- ogólnie zwiększenie zawartości żołądkowej przyspiesza opróżnianie à im większa zawartość tym szybszeopróżnianie

- opróżnianie żołądka jest wynikiem współdziałania żołądka, zwieracza odźwiernika i dwunastnicy,stanowiących razem „jednostkę motoryczną”

- zwiększenie transportu zawartości żołądka do dwunastnicy zwalnia dalsze jego opróżnianie z powodupodrażnienia receptorów błony śluzowej oraz uwalniania pewnych hormonów w dwunastnicy

o wyróżnia się w dwunastnicy receptory wrażliwe na działanie:

§ jonów H+:· reagują na spadek pH· zahamowanie rozpoczyna się przy pH 3,5-5 a najsilniejsze poniżej 1,5

§ tłuszczu· reagują na produkty hydrolizy tłuszczuà głównie kwasów tłuszczowych o większej

niż 8-10 liczbie węgli w cząsteczce

§ roztworów hiperosmolarnych· gdy rozpad węglowodanów do cukrów prostychà zwiększenie osmolarności

o mechanizmy odpowiedzialne za zwolnienie opróżniania żołądka w wyniku pobudzeniapowyższych receptorów obejmują:

§ odruchy nerwowe à nerwy autonomiczne (głównie n. X)

§ odruchy śródścienne z ośrodkami w splotach śródściennych

§ hormony żołądkowo-jelitowe

· najsilniejszy wpływ wywiera CCKo uwalniany jest przez produkty hydrolizy tłuszczów i białeko hamuje opróżnianie za pośrednictwem swoistych receptorów typu

CCKAo jego bloker to loksiglumid

· sekretyna, glukagon, GIP à hamują opróżnianie ale w dawkachfarmakologicznych

wróć


14

Motoryka jelita cienkiego

- długość jelita cienkiego 3-4 metry- początek jelita zamknięty jest przez zwieracz odźwiernika, a koniec przez zwieracz krętniczo-kątniczy- unerwienie

o unerwienie jelita cienkiego można podzielić na zewnętrzne i wewnętrzne:

§ zewnętrzne to nerwy autonomiczne· przedzwojowe gałązki nerwu błędnego i nerwów współczulnych,· a pozazwojowe – to gałązki włókien przywspółczulnych i współczulnych

pochodzących ze splotu trzewnego i krezkowego górnego

§ unerwienie wewnętrzne stanowią sploty śródścienne, których neurony tworzą licznezespolenia między sobą i z zakończeniami eferentnych włókien przedzwojowychprzywspółczulnych i współczulnych. Tworzą one także synapsy z neuronami czuciowymi,mającymi połączenie z receptorami w błonie śluzowej i błonie mięśniowej stanowiącymiramię dośrodkowe śródściennych łuków odruchowych.

· Te neurony splotów śródściennych tworzą złożony układ nerwowy jelitowy (ENS –enteric nervous system) zwany także ze względu na różnorodność neuronów„mózgiem jelitowym”.

§ Obok klasycznych włókien cholinergicznych i adrenergicznych, nerwy układuautonomicznego zawierają także włókna peptydergiczne, purynergiczne i nitroergiczne(czyli te NANC J)uwalniające na zakończeniach takie substancje jak VIP, somatostatyna,opioidy, SP, ATP, NO i inne.

wróć

Rodzaje skurczów jelita cienkiego

Błona mięśniowa jelita cienkiego wykazuje dwa rodzaje skurczów:

a) odcinkowea. zwane też segmentowymi lub niepropulsywnymib. mają wyłącznie charakter miogennyc. polegają na okrężnych skurczach dzielących jelito na wiele fragmentówd. pojedynczy skurcz obejmuje segment 1-2 cm długości i trwa około 5s, po czym sąsiednie odcinki

dzielą się na pół przez nowy okrężny skurcz, a ich połowy łączą się ze sobąe. skurcze odcinkowe mieszają dokładnie miazgę pokarmową z sokami trawiennymi ułatwiając

proces trawienia i wchłanianiaf. są one stacjonarne, ale częściej występują w górnych częściach jelit à przesuwanie treści

nieznacznie do tyłu i bardziej do przodu (wahadło)

b) perystaltycznea. zwane też robaczkowymi lub propulsywnymib. są wynikiem miejscowego odruchu obejmującego śródścienne sploty jelitowe

i. bodźcem dla nich może być zadrażnienie mechanoreceptorów w błonie śluzowej przezrozciągnięcie

ii. mogą zachodzić nawet przy wyosobnionej pętlic. perystaltyka rozpoczyna się skurczem podłużnej warstwy mięśniowej, który przechodzi na warstwę

okrężną i przesuwa się ku obwodowid. przesuwają się naprzód w postaci fali okrężnego skurczu od którego bardziej obwodowo

uwidacznia się rozszerzenie jelita tzw. rozszerzenie przyjęciai. prawo Bayliss-Starlinga – prawo jelità pobudzenie jelita w jakimś punkcie wywołuje skurcz

powyżej i rozkurcz poniżej, przesuwając się obwodowo, a więc wyzwala typową falęperystaltyczną

e. prędkość przesuwania fali 2 cm/s (niekiedy wzrost nawet do 20 cm/s)f. zmiany ciśnieniowe towarzyszące ruchom perystaltycznym są falami typu III

wróć


15

Regulacja aktywności motorycznej jelit

Aktywność motoryczna jelit regulowana jest głównie przez (1)zewnętrzne nerwy autonomiczne, (2)śródściennesploty autonomiczne i (3) hormony żołądkowo-jelitowe

- skurcze odcinkowe –o miogenne

- skurcze perystaltyczne – śródścienny odruch perystaltyczny. (Patrz wyżej)o bodźcem może być zadrażnienie mechanoreceptorów à rozciąganieo z receptorów impulsy biegną neuronami dwubiegunowymi splotu warstwy podśluzowej jelita

(Meissnera) do neuronów motorycznych splotu warstwy mięśniowej jelita (splotu Auerbacha)prowadząc do skurczu błony mięśniowej

§ odruch można zablokować:· środkami znieczulającymi receptory à kokaina· środkami porażającymi zwoje à heksametonium· środkami porażającymi zakończenia cholinergiczne ( n.X pobudzają)à atropina· dużymi dawkami nikotyny

o substancja P i motylina uwalniane w czasie skurczu perystaltycznego wzmagają aktywnośćmotoryczną jelita

o serotonina pobudza uwalnianie transmitterów hamujących:o VIP (wazoaktywny peptyd jelitowy)o NOo Somatostatyna

o Autonomiczne nerwy zewnętrzne modyfikują aktywność motoryczną jelita:§ Nerwy błędne ją pobudzają§ Nerwy współczulne ją hamują§ Nie dotyczy to tylko zwieraczy, które na które te nerwy mają działanie przeciwne

o Zewnętrzne nerwy autonomiczne pośredniczą w długich odruchach trzewnych§ Odruch żołądkowo – krętniczy à pobudza perystaltykę jelita krętego przy rozciąganiu

żołądka np. spożywanym pokarmem§ Odruch krętniczo - żołądkowy à prowadzi do zahamowania motoryki żołądka w wyniku

rozciągania jelita krętego§ Odruch jelitowo-jelitowyà powstaje przy rozciąganiu, ucisku, lub uszkodzeniu jelita, może

prowadzić do zaniku ruchów robaczkowych

o Hormony żołądkowo-jelitowe (dawki farmakologiczne)§ Gastryna i CCK à wzmagają częstość potencjałów czynnościowych i skurcze jelita, nie

wpływają jednak na fale BER§ Sekretyna i pokrewne peptydy (glukagon, VIP, GIP)à działają całkowicie przeciwnie do

tych wyżej J

o Motylinaà wzmaga aktywność elektryczną i skurczową jelito Acetylocholina à wzmaga skurcze (bo aktywuje receptory cholinergiczne M błony mięśniowej

jelita)o Noradrenalinaà hamuje motorykę (bo aktywuje receptor y α-adrenergiczne)o Prostaglandyny

§ Typ Fà wzmaga skurcze jelita§ Typ E i Ià hamuje skurcze

wróć


16

Motoryka jelita grubego

Unerwienie jelita grubego jest podobne do tego w jelicie cienkim i składa się z (1) zewnętrznych nerwówautonomicznych i (2) splotów śródściennych

- Zewnętrzne nerwy autonomiczneo okrężnica wstępująca i prawa połowa okrężnicy poprzecznej – unerwione przez nerwy błędneo pozostała obwodowa część okrężnicy oraz odbytnica są unerwione przez nerwy miedniczne

biorące początek w krzyżowych segmentach rdzenia kręgowego.

o Unerwienie współczulne początkowego odcinka jelita grubego zaczyna się w górnym zwojukrezkowym, a końcowego – w dolnym splocie podbrzusznym,.

- W splotach śródściennych wyróżnia się:o neurony ruchowe unerwiające komórki mięśni gładkich i pobudzane przez zewnętrzne nerwy

autonomiczne orazo neurony dwubiegunowe pełniące funkcję neuronów czuciowych połączonych z jednej strony z

receptorami błony śluzowej, a z drugiej z neuronami ruchowymi unerwiającymi komórki mięśniowe

Aktywność skurczowa jelita grubego:Jelito grube wykazuje różne rodzaje aktywności skurczowej z których najważniejsze to:

a) skurcze odcinkowea. najlepiej widoczne w okrężnicy poprzecznej i zstępującejb. warunkują one przewężenia okrężnicy widoczne pomiędzy wypukleniami okrężnicy i nadające jej

charakterystyczny wyglądc. zachodzą jednocześnie w wielu różnych odcinkach okrężnicyd. trwają przeciętnie 2 minutye. nie mają skłonności do przesuwania się

b) skurcze propulsywnea. obejmują krótkie odcinki jelitab. najczęściej dotyczą wypukleń okrężnicyc. przemieszczają zawartość w obu kierunkach od miejsca skurczud. występują głównie w jelicie ślepym i okrężnicy wstępująceje. niekiedy wywołują ruch wahadłowy i przesunięcie w kierunku odbytniczym

c) skurcze perystaltycznea. o typie takim jak w jelicie cienkimb. składają się z okrężnego skurczu okrężnicy przesuwającego się na obwód, ale brak im „rozluźnienia

przyjęcia”c. prędkość przemieszczania się fali około 20 cm/min

d) skurcze masowea. występują zazwyczaj kilka razy dziennieb. rozpoczynają się od nagłego zaniku wypukleń okrężnicy poprzecznej i zstępującejc. obkurczeniu ulega cały segment (20-30 cm) przesuwając zawartość jelita na obwód już w ciągu

30s à masy kałowe przechodzą do odbytnicy

Po przyjęciu pokarmu motoryka okrężnicy zwiększa się prowadząc do skurczów wielosegmentowych iperystaltycznych przechodzących w masowe i przesuwających zawartość kałową do bańki odbytnicy.

- Jest to wynikiem uruchomienia takich odruchów jak:o żołądkowo-kątniczyo żołądkowo-okrężniczyo dwunastniczo-okrężniczy

- wynika to również z uwalniania hormonówo gastrynao CCKo motylina


17

Zewnętrzne nerwy autonomiczne zaopatrujące jelito grube stanowią drogi odruchów trzewnych zwłaszcza takichjak żołądkowo - okrężnicze i jelitowo-jelitowe.

- odruchy żołądkowo – okrężniczeo aktywowane rozciąganiem żołądkao prowadzą do pobudzenia motoryki okrężnicy

- odruchy jelitowo-jelitoweo powstają przy podrażnieniu otrzewnejo powodują zahamowanie ruchów jelita grubego

- Hormony, zwłaszcza gastryna, CCK i motylina pobudzają skurcze jelitowe iskracają czas pasażu jelitowego, Sekretyna działa odwrotnie.

- Noradrenalina podobnie do sekretyny hamuje skurcze jelita grubego

- Acetylocholina wywołuje efekt pobudzający

wróć

Defekacja

- skurcze propulsywne (perystaltyczne i masowe) przesuwają zawartość jelitową do odbytnicy, gdzienastępuje podrażnienie mechanoreceptorów ściany i powstaje uczucie „parcia na stolec”

- podczas dowolnego tłumienia odruchu defekacji następuje zahamowanie ośrodka oddawania kału wrdzeniu krzyżowym, prowadząc do skurczu zwieraczy odbytu i rozkurczu odbytnicy

- odruch defekacyjny (w wyniku podrażnienia mechanoreceptorów okrężnicy) ma charakter zarównoodruchu śródściennego, jak i rdzeniowego

- odruch śródściennyo powoduje wzmożenie skurczów perystaltycznych okrężnicy

zstępującej, esowatej i odbytnicyo gdy fala perystaltyczna dosięgnie odbytnicy, wówczas ustępuje skurcz

zwieracza wewnętrznego odbytu i może nastąpić wypróżnienieo odruch ten jest dodatkowo wzmacniany przez odruch rdzeniowy

- odruch rdzeniowy

o ośrodek w części krzyżowej rdzeniao jego drogę odśrodkową stanowią nerwy miednicze (nerw sromowyà

rdzeńà nerw miedniczy)o prowadzi do wzmożenia perystaltyki w obwodowej części jelita

grubego i od ruchów masowych

Podczas defekacji dołącza się do tych podświadomych odruchów również tzw. dowolny odruch defekacyjny:- skurcz mięśni tłoczni brzusznej- skurcz przepony- skurcz przepony miednicy.

Zwiększony wdech i wzmożenie tłoczni brzusznej przy zamkniętej głośni powodująznaczne zwiększenie ciśnienia śródbrzusznego, ułatwiają przesuwanie kału doodbytnicy i jej opróżnienie


18

Oprócz tego wyzwala się też dodatkowy odruch z kanału odbytniczego, który podtrzymuje skurcz całej odbytnicy.Powoduje to że masy kałowe zalegające w początkowej części okrężnicy szybko zostają przesunięte w kierunkuokrężnicy esowatej à wtórne parcie na stolec

Kora mózgowa odgrywa szczególnie ważną rolę w akcie defekacji, gdyż do niej docierają impulsy zmechanoreceptorów okrężnicy zstępującej i odbytnicy. Z kory mózgu docierają też impulsy do ośrodkówprzywspółczulnych rdzenia krzyżowego i poprzez nerwy miednicze prowadzą do wzmożenia albo do zahamowaniaskurczów okrężnicy i odbytnicy.

wróć

Wydzielanie śliny

Gruczoły ślinowe zaopatrzone są przez gałązki nerwów czuciowych i dwa rodzaje autonomicznych nerwówwydzielniczych (i ta podwójna regulacja autonomiczna czynności ślinianek dotyczy nie tylko wydzielania, lecz takżeczynności metabolicznych, troficznych i krążeniowych ślinianek)

Nerwy wydzielnicze:- przywspółczulne

o biorą początek w opuszkowych jądrach ślinowych górnych i dolnycho ich pozazwojowe zakończenia mają głównie charakter cholinergiczny, a więc

uwalniają na swoich zakończeniach acetylocholinę , pobudzającą bezpośrednioreceptory cholinergiczne komórek wydzielniczych.

o Niektóre neurony pozazwojowe należą do peptydergicznych, uwalniając takietransmittery jak VIP, substancja P i inne

- współczulneo biorą początek w górnych segmentach części piersiowej rdzenia kręgowego.o pozazwojowe włókna współczulne są typu adrenergicznego. Uwalniają one na swoich

zakończeniach transmittery: noradrenalinę i dopaminę, działające na gruczoły zapośrednictwem adrenergicznych receptorów alfa i β.

· wydzielanie śliny odbywa się ustawicznie i jest wynikiem pobudzenia autonomicznego układu nerwowego· wydzielanie podstawowe śliny wynosi średnio 0,33-0,5 ml/min· wydzielanie po silnym pobudzeniu pokarmem à 1,5 – 3,5 ml/min· wydzielanie dobowe 1-2 l· 60% śliny dostarcza ślinianka podżuchwowa

· woda jest najobfitszym składnikiem śliny, stanowiącym około 99% jej składu. Reszta to:

o składniki nieorganiczne§ (Na+, K+, Ca2+, Cl-, HCO3-)

o substancje organiczne:,§ enzymy (ptialina-α-amylaza ślinowa, lipaza językowa)§ białka osocza§ mucyny§ substancje grupowe krwi§ lizozym§ laktoferryna§ kalikreina§ czynnik wzrostu naskórka EGF

· Objętość śliny i zawartość w niej substancji nieorganicznych (Na+, HCO3-, Cl-) oraz jej osmolarnośćwzrastają w miarę zwiększania siły bodźca wydzielniczego

wróć


19

Zmiany składu elektrolitowego śliny w zależności od jej objętości

Głównymi kationami śliny są jony Na+ i K+. Ich stężenie zmienia się zależnie od objętości śliny;

- ze zwiększeniem objętości śliny stężenie Na+ zwiększa się, a stężenie K+ maleje.- stężenia Ca2+ i Mg2+ w ślinie podlegają stosunkowo niewielkim wahaniom, w

zależności od objętości i trwania wydzielania.

Aniony śliny

Spośród anionów najważniejsze znaczenie w utrzymaniu osmolarności i zdolności buforującej śliny mająHCO3-. Ich stężenie zwiększa się wraz ze zwiększeniem objętości wydzielanej śliny, proporcjonalnie osiągając szczytwynoszący 40-60 mmol/L, a więc wyraźnie przekraczający stężenie tego anionu w osoczu. Zwiększenie stężeniaHCO3- jest połączone ze zwiększeniem pH śliny z wartości około 5-6 przy wydzielaniu podstawowym do 7-8podczas wydzielania maksymalnego.Również wydzielanie Cl - w ślinie ściśle zależy od jej objętości ([Cl-] rośnie wraz ze zwiększaniem objętości)

wróć

Mechanizmy wydzielania śliny

Zgodnie z prawem Heidenhaina wraz ze zwiększaniem siły pobudzenia zwiększa się objętość wydzielanej śliny izawartość w niej soli nieorganicznych

Koncepcja dwustopniowego wydzielania śliny (koncepcja Thaysena):

- w pierwszym etapie komórki pęcherzykowe wytwarzają ślinę pierwotną ostężeniu elektrolitów takim jak osocze krwi.

- w drugim etapie ślina pierwotna przepływając przez układ kanalikówślinowych zmienia swój skład elektrolitowy; przy słabym wydzielaniu, ze ślinypierwotnej ulega resorpcji niemal cały sód, a przy silnym pobudzeniuwydzielniczym skraca się czas kontaktu śliny pierwotnej z nabłonkiemkanalikowym i zwiększa się wydalanie Na+ do śliny ostatecznej

o Czyli w miarę jak ta pierwotna wydzielina pęcherzykowa przepływaprzez przewody , Na+ i Cl- są zwrotnie wchłaniane, a K+ i HCO3- sąwydzielane do śliny

§ Cl- jest czynnie wydzielany przez komórki pęcherzykowe iulega zahamowaniu przez ouabainę hamującą pompę Na+-K+

§ Na+ jest tu aktywnie wchłaniany zwrotnie, a K+ jest aktywnewydzielany przy udziale Na+-K+-ATP-azy.

§ Również HCO3- jest tu aktywnie wydzielany w zamian za Cl-


20

wróć

Regulacja wydzielania śliny

· ślina wydziela się stale, nawet przy braku uchwytnych bodźców zewnętrznych· spośród czynników kontrolujących procesy wydzielnicze najważniejsze są : układ nerwowy

autonomiczny i krążenie krwi

saliwon – to jednostka czynnościowagruczołów ślinowych à to pęcherzykgruczołowy wraz z układem kanalikówwyprowadzających ślinę

o układ autonomiczny, szczególnie jego część przywspółczulna, odgrywa główną rolę wregulacji czynności wydzielniczej ślinianek

· saliwony są obficie unerwione przez pozazwojowe włókna cholinergiczne orazpeptydergiczne, tzn. uwalniające na swych zakończeniach neuropeptydy,zwłaszcza VIP i SP które współdziałają z Ach w pobudzeniu saliwonów idecydują o rozszerzeniu naczyń krwionośnych ślinianek

· Pobudzenie nerwów przywspółczulnych prowadzi do:· obfitego wydzielania wodnistej śliny· wzmożenia metabolizmu ślinianek· rozszerzenia naczyń i zwiększenia przepływu krwi przez ślinianki· skurczu komórek mioepitelialnych, ułatwiającego wyciśnięcie

wydzieliny ze ślinianek do przewodów wyprowadzających.· Długotrwałe pobudzenie nerwów przywspółczulnych prowadzi do

przerostu gruczołu.

o ślinianki mają obfite unerwienie współczulne docierające do nich za pośrednictwemsplotów okołonaczyniowych. Włókna współczulne uwalniają na swoich zakończeniachtransmittery, takie jak NA i dopamina, działające na ślinianki za pośrednictwemreceptorów adrenergicznych α i β oraz NPY. Wydzielanie współczulne śliny pojawia siępo dłuższym okresie utajenia i jest znacznie mniej obfite niż po pobudzeniuprzywspółczulnym.

· Pobudzenie współczulne i uwalniane aminy katecholowe:· wywołują zmiany w składzie elektrolitowym śliny· zwiększenie metabolizmu ślinianek· skurcz komórek mioepitelialnych wyciskających wydzielinę z

przewodów wyprowadzających· zmiany w przepływie krwi przez ślinianki.

· Wydzielanie śliny pod wpływem pokarmu w jamie ustnej jest odruchem bezwarunkowym.Pobudzenie odpowiednimi bodźcami mechanoreceptorów błony śluzowej jamy ustnej inosowej wywołuje wydzielanie za pośrednictwem jąder ślinowych w pniu mózgu. Pobudzenietych ośrodków ślinowych pozostaje pod wpływem impulsów z różnych części ośrodkowegoukładu nerwowego, szczególnie kory mózgu, podwzgórza i ciała migdałowatego, któreintegrują aferentację z receptorów obwodowych drażnionych przez bodźce pokarmowe zinnych ośrodków mózgowych

· Gruczoły ślinowe, podobnie jak inne gruczoły trawienne podlegają wpływom dokrewnym wzakresie wydzielania elektrolitów i białka enzymatycznego, Szczególnie hormony przysadki,tarczycy i nadnerczy modyfikują wydzielanie śliny. Działanie to może być

· krótkotrwałe regulujące wydzielanie· długotrwałe o wpływie troficznym.

o Hormon wzrostu, tyroksyna i kortyzol mają działanie troficzna i pobudzającewydzielanie śliny.

o Aldosteron hamuje wydzielanie sodu, a wzmaga sekrecję K+

wróć


21

Wydzielanie żołądkowe

Sok żołądkowy jest mieszaniną trzech wydzielin wytwarzanych oddzielnie przez różne komórki gruczołowe błonyśluzowej.

- komórki okładzinowe wydzielają kwas solny, wodę i czynnik wewnętrznywiążący witaminę B12 (wydzielina okładzinowa)

- komórki główne wydzielają pepsynogen oraz niewielką ilość płynu o składziezbliżonym do płynu pozakomórkowego (wydzielina nieokładzinowa)

- komórki śluzowe wytwarzają śluz o strukturze żelu złożonego z różnychzwiązków

Na przekroju błony śluzowej żołądka można wyróżnić warstwę nabłonka powierzchni, warstwę gruczołową i blaszkęmięśniową.Największe znaczenie w wydzielaniu soku żołądkowego mają gruczoły właściwe, które zajmują okolicę dna itrzonu, a więc około 75-80% całkowitego obszaru błony śluzowej

- uchodzą one do dołeczków żołądkowych (po 3-7 do jednego dołeczka)- zbudowane są one z pięciu typów komórek:

o głównych§ w trzonie i podstawie gruczołów właściwych§ zawierają ziarnistości zymogenne w postaci pepsynogenów

o okładzinowych§ komórki umiejscowione w żołądku, a ściślej na obszarze dna

oraz trzonu.§ Funkcją tych komórek jest wydzielanie kwasu solnego oraz

czynnika wewnętrznego Castle'a (inaczej czynnik IF), którywiąże się z witaminą B12 i umożliwia jej wchłanianie w jeliciekrętym.

§ Komórki okładzinowe zawierają liczne mitochondria(stanowiące nawet do 30% objętości komórki).

§ zawierają system tubularno-pęcherzykowy z licznymikanalikami wewnątrzkomórkowymi i mikrokosmki

§ w obrębie błony pokrywającej mikrokosmki i kanaliki znajdujesię ATP-aza zależna od H+ i K+, stanowiąca główny elementpompy protonowej odpowiedzialnej za wydzielanie H+ przezkomórki okładzinowe i przesunięcie K+ z kanalików do wnętrzatych komórek (antyporter protonowo-potasowy)

o szyjkowycho niezróżnicowanycho wewnątrzwydzielniczych

§ tworzą heterogenną grupę komórek srebrochłonnych,należących do serii APUD

§ komórki EC1 i EC2 tej serii wytwarzają i wydzielająodpowiednio serotoninę i motylinę, komórki D –somatostatynę, inne – substancje P, wazoaktywny peptydjelitowy (VIP), peptyd uwalniający gastrynę (GRP) i enkefalinę.

§ W pobliżu komórek okładzinowych występują także komórkituczne (komórki ECL) spichrzające i uwalniające histaminępod wpływem gastryny

§ W części antralnej żołądka znajdują się komórki Gwytwarzające , spichrzające i uwalniające do krwi gastrynę


22

Błona śluzowa żołądka i jej gruczoły są obficie unerwione przywspółczulnie i współczulnie:

· Unerwienie przywspółczulne tworzą gałązki żołądkowe nerwów błędnych, kończące się synapsami napozazwojowych neuronach splotów śródściennych.

o Neurony tych splotów zaopatrują bezpośrednio komórki gruczołowe, tworząc wokół nich gęstąsiatkę zakończeń. Należą one głownie do neuronów typu cholinergicznego, ale niektóre są typupeptydergiczngo i uwalniają neuropeptydy.

· Unerwienie współczulne żołądka bierze początek w 6 górnych segmentach piersiowych rdzeniakręgowego.

o Włókna przedzwojowe kończą się w zwoju trzewnym,o włókna pozazwojowe biegną do gruczołów żołądka wraz z naczyniami tętniczymi, tworząc

wspólnie z włóknami cholinergicznymi i peptydergicznymi sieć na powierzchni komórekwydzielniczych

wróć

Bariera śluzówkowa żołądka

· bariera śluzówkowa oznacza zdolność żołądka do zapobiegania szybkiemu przenikaniu jonów H+ z jegoświatła do krwi, a Na+ w kierunku przeciwnym

· barierę stanowi błona komórkowa nabłonka powierzchni oraz ścisłe złącza pomiędzy jego komórkami· tłuszczowo-białkowa warstwa tej błony jest nieznacznie przepuszczalna dla substancji zjonizowanych, ale z

łatwością przepuszcza substancje niezjonizowane i rozpuszczalne w tłuszczach

· barierę śluzówkową żołądka może uszkadzać wiele różnych substancji, jak:§ HCl o wysokim stężeniu§ naturalne detergenty (np. kwasy żółciowe, lizolecytyna§ alkohol w stężeniu powyżej 10%,§ aspiryna i inne związki

o najczęstszym czynnikiem uszkadzającym jest aspiryna, która będąc w środowisku kwaśnym wpostaci niezjonizowanej, z łatwością przenika na drodze miejscowej dyfuzji do komórekgruczołowych i w nich ulega zjonizowaniu, działając uszkadzająco na komórki błony śluzowej:§ częściowo bezpośrednio,§ częściowo przez swój efekt hamujący na cyklooksygenazę i biosyntezę prostaglandyn,

które prawidłowo chronią komórki błony śluzowej („cytoprotekcja”) przed działaniemczynników uszkadzających.

· Po zniszczeniu bariery śluzówkowej wydzielony do światła żołądka kwas może zwrotnie dyfundować przezbłonę śluzową, wywołując wiele następstw:

§ pobudzenie motoryki żołądka przez zadrażnienie splotów śródściennych§ pobudzenie wydzielania pepsynogenu i jego aktywowanie już w samej błonie śluzowej§ pobudzenie komórek tucznych i uwalnianie histaminy, która z kolei pobudza wydzielanie

kwasu solnego, a ponadto zwiększa przepuszczalność naczyń włosowatych i powodujeprzesączanie składników osocza i powstawanie obrzęku błony śluzowej

§ przenikanie białek osocza przez uszkodzoną błonę śluzową do światła żołądka§ powstawanie powierzchownych wybroczyn śluzówkowych

· zmiany śluzówkowe są odwracalne, jeżeli czynnik uszkadzający działa sporadycznie. Przy powtarzającymsię jego działaniu mogą powstawać rozległe zmiany, będące podłożem procesów zapalnych i wrzodutrawiennego, ale błona śluzowa ulega adaptacji na działanie czynników uszkadzających.

· Uszkodzeniom wywołanym przez różne czynniki drażniące można zapobiec stosując prostaglandyny (PG)serii E i I lub ich trwałe analogi. Podobny wpływ wywiera zastosowanie na błonę śluzową małego stężeniakwasów żółciowych lub alkoholu (10-20%), które wywołują przejściową adaptację błon śluzowej dodziałania uszkadzającego wyższych stężeń tych środków czyli „cytoprotekcję adaptacyjną”


23

Błona śluzowa żołądka, podobnie jak innych odcinków przewodu pokarmowego, pokryta jest cienką warstwą śluzuwydzielanego przez komórki śluzowe nabłonka powierzchni, szyjki gruczołów właściwych oraz gruczołówwpustowych i odźwiernikowych.

· Głównym czynnikiem wywołującym wydzielanie śluzu jest miejscowe drażnienie błony śluzowej np. przezskładniki pokarmowe i pobudzenie cholinergiczne.

· Śluz składa się z różnych związków wielkocząsteczkowych, jak glikoproteiny, białka i mukopolisacharydy.

· Śluz ma działanie ochronne przeciwko czynnikom drażniącym komórki nabłonka powierzchni żołądka..Ponadto dzięki stałemu wydzielaniu HCO3- przez te komórki utrzymuje się w obrębie śluzu gradient pHspadający w kierunku światła żołądka, gdzie znajdują się jony H+. Prostaglandyny wzmagają wydzielanieśluzu i HCO3- przez błonę śluzową i stanowi to główny czynnik w ich działaniu gastroprotekcyjnym

· Środki niesterydowe przeciwzapalne, np. aspiryna, uszkadzają barierę żoładka, dlatego, że blokując COX iuwalnianie PG, zmniejszają produkcję śluzu i HCO3- (barierę śluzową) i uszkadzają sama błonę śluzową(barierę śluzówkową).

wróć

Skład i wydzielanie soku żołądkowego

- sok żołądkowy jest mieszaniną kwaśnej wydzieliny okładzinowej i alkalicznej nieokładzinowej,których wzajemne proporcje zależą od rodzaju i stopnia pobudzenia wydzielniczego

- Teoria Hollandera- Zgodnie z nią, komórki okładzinowe wydzielają jony H+ w stałym stężeniu

wynoszącym około 170 mmol, ale zmiennej objętości zależnej od stopniapobudzenia wydzielniczego.

- W przeciwieństwie do tego wydzielina nieokładzinowa wytwarzana przezkomórki inne niż okładzinowe ma stałą objętość i względnie stały skład,niezależnie od stopnia stymulacji

- Oba komponenty mieszają się w świetle żołądka bezpośrednio po wydzielaniu.Przy małej objętości soku przeważa wydzielina nieokładzinowa z głównymiskładnikami tj. Na+, K+, Cl- i HCO3-, natomiast przy dużej objętości wzrastagłównie stężenie H+, K+, Cl-, wydzielanych w większych ilościach z komórekokładzinowych Przy zwiększeniu objętości wydzieliny okładzinowej spadaproporcjonalnie udział nieokładzinowej i na odwrót. W czasie wydzielania tylkonieznaczna ilość jonów H+ ulega wchłonięciu zwrotnemu na drodze wymianyna jony Na+. Ten proces wzmaga się w stanach uszkodzenia barieryśluzówkowej żołądka


24

Wydzielanie HCl

Stężenie HCl w czystej wydzielinie okładzinowej w złożonym układzie kanalików wewnątrzkomórkowychwynosi 170 mmol/L. Proces wydzielania HCl odbywa się w dwóch głównych etapach:

1) wytwarzanie H+2) aktywny transport H+ przez błonę pokrywająca kanaliki wewnątrzkomórkowe.

Obydwa etapy wymagają odpowiednich substratów i nakładów energii, głównie w postaci ATP, których źródłemsą kwasy tłuszczowe i glukoza, podlegające przemianom w procesie fosforylacji tlenowej w mitochondriach.Dostarczają one czterech składników ważnych w procesie wydzielania: jonów H+, ATP, CO2 i OH-.

Reakcja metaboliczna zachodzi w dwu etapach, drugi etap z udziałem anhydrazy węglanowej (CA) wgschematu:

HOHà OH- + H+OH- + CO2à HCO3-

· Transport jonów H+ do światła kanalików zachodzi przy udziale przenośników w błonie komórkowej i odbywa sięprzeciwko dużemu gradientowi elektrochemicznemu. Wymaga to energii, której źródłem jest ATP.

o Zgodnie z przyjętą obecnie teorią ATP-azową uwolniona przy hydrolizie ATP energia zostajewykorzystana przez transporter do przesuwania jonów H+ z cytoplazmy do światła kanalikówwewnątrzkomórkowych,

o Hydroliza ATP odbywa się przy udziale ATP-azy, zależnej od H+-K+-ATPazy, obecnej wyłącznie wkomórkach okładzinowych i będącej w zasadzie antyporterem protonowo-potasowym lub po prostupompą protonową, której funkcjonowanie poza ATP, wymaga obecności jonów K+ i Cl-. Te ostatnie sąwydzielane przez specjalny układ transportowy, przy czym jony Cl- wraz z H+ dostają się ostatecznie dosoku żołądkowego, a K+ służy do wymiany za wydzielane jony H+.§ Pompę protonową można zablokować farmakologicznymi inhibitorami pompy np.

omeprazolem, które wybiórczo hamują aktywność H+-K+-ATPazy komórek okładzinowych,prowadząc do zahamowania wydzielania i do bezkwasu (achlorhydria) włącznie.

· W czasie gdy wydzielane są jony H+, CO2 łączy się z jonami OH-, tworząc HCO3-. Reakcję tę aktywujeanhydraza węglanowa (CA), znajdująca się w dużym stężeniu w komórkach okładzinowych.

· Powstające aniony HCO3- dyfundują na zasadzie wymiany z Cl- (przeciwko gradientowi stężeń, przy udzialeosobnej pompy chlorkowej sprzężonej z pompą protonową) do ECF i dalej do krwi w ilości identycznej jak ilośćwydzielanego H+

Stężenie jonów H+ w soku żołądkowym rośnie równolegle z objętością wydzielanej treści. Równocześnie malejestężenie Na+, a Cl- utrzymuje się na mniej więcej stałym poziomie. Najwyższe stwierdzone stężenie HCl w sokużołądkowym wynosi 170 mmol


25

wróć

Receptory komórki okładzinowej i ich blokery

W mechanizmach śródkomórkowych wydzielania HCl przez komórki okładzinowe biorą udział swoiste receptoryreagujące na działanie histaminy (receptor histaminowy H2), acetylocholiny (receptor muskarynowy M) i gastryny(receptor gastrynowy)

- W wyniku pobudzenia receptorów H2, pobudzeniu ulega przez białko Gscyklaza adenylanowa i zwiększa się w komórce stężenie cyklicznego AMP,służącego za drugi przekaźnik wewnątrzkomórkowy.

- Po pobudzeniu receptorów muskarynowych lub gastrynowych podnosi sięstężenie Ca2+ w komórkach okładzinowych. Cykliczny AMP i jony Ca2+ służąjako wewnątrzkomórkowe przekaźniki aktywujące odpowiednie kinazybiałkowe i w bliżej nieznany sposób wydzielanie jonów H+ przez pobudzeniepompy protonowo-potasowej w błonie kanalików wewnątrzkomórkowych.

- Zahamowanie tego wydzielanie można osiągnąć środkami blokującymiwybiórczo te receptory.

o receptory H2 (np. CIMETYDYNĄ, RANITYDYNĄ, FAMOTYDYNA),o muskarynowe (ATROPINĄ, PIRENZEPINĄ)o gastrynowe (PROGLUMIDEM)o pompą protonową (OMEPRAZOL, PANTOPRAZOL, LANZOPRAZOL).

o Środki te znalazły zastosowanie w leczeniu stanów nadkwaśności iwrzodu trawiennego

wróć

Wydzielanie pepsyny

· Wśród enzymów żołądkowych najważniejszą rolę w procesach trawiennych odgrywają proteazy.· Błona śluzowa żołądka wydziela nieczynne ziarnistości wydzielnicze (zymogeny), zwane pepsynogenami,

które powstają i gromadzą się w komórkach głównych i w komórkach śluzowych nabłonkapokrywającego antrum i dwunastnicę..

o Do bodźców pobudzających to wydzielanie pepsynogenów należą:§ faza głowowa (rzekome karmienie i hipoglikemia insulinowa),§ obecność pokarmu w żołądku§ pobudzenie cholinergiczne, wywołane rozciąganiem żołądka§ zakwaszenie błony śluzowej


26

§ działanie sekretyny uwalnianej przez kwas w dwunastnicy.

· W obecności kwasu, pepsynogeny ulegają uaktywnieniu do pepsyn, przy czym proces ten odbywa się wpH poniżej 5

· Blokowanie receptorów cholinergicznych przez atropinę hamuje wydzielanie pepsyn niezależnie od rodzajuśrodka pobudzającego.

· Uszkodzenie bariery śluzówkowej żołądka prowadzi do zwiększenia wydzielania pepsyn.

wróć

Czynnik wewnętrzny (IF – intrinsic factor)

· jest wydzielany przez komórki okładzinowe.· Jest on niezbędny do prawidłowego wchłaniania witaminy B12.· Poza czynnikiem wewnętrznym , zdolność wiązania witaminy B12 wykazuje też glikoproteina produkowana

przez ślinianki zwana haptokorrynąo Pod wpływem enzymów (proteaz) trzustkowych ulega ona modyfikacji i jej wiązanie z witaminą

B12 zmniejsza się tak, że w jelicie cienkim działa podobnie jak czynnik wewnętrzny żołądkatworząc kompleks z witaminą B12.

· Kompleks IF lub haptokorryny z B12 transportuje tą witaminę do miejsca wchłaniania w końcowymodcinku jelita krętego gdzie przekazuje go odpowiednim receptorom błony śluzowej.

· Czynnik wewnętrzny wydziela się pod wpływem gastryny, histaminy lub insuliny, na ogół równolegle zkwasem solnym, z tym że szczytowe wydzielanie czynnika wewnętrznego poprzedza szczyt wydzielaniakwasu.

· Prawidłowy żołądek wydziela 100-200 razy więcej IF niż ilość potrzebna do wchłonięcia dobowej porcjiwitaminy B12.

· W odróżnieniu od samego IF kompleks IF-B12 jest trwały i nie podlega trawieniu peptycznemu.· Wydzielanie IF zależy od stanu histologicznego błony śluzowej żołądka i może ulec znacznemu

upośledzeniu w nieżytach zanikowych wywołanych autoprzeciwciałami przeciw komórkomokładzinowym, prowadząc do rozwoju niedokrwistości złośliwej.

· Przyjmuje się że wydzielanie czynnika wewnętrznego poniżej 100 jednostek w ciągu godzinymaksymalnego pobudzenia histaminowego wskazuje na niedokrwistość złośliwą pełnoobjawową , aponiżej 1000 jednostek sugeruje jej postać utajoną.

wróć

Czynniki neurohormonalne pobudzające wydzielanie żołądka

· Wydzielanie żołądkowe podlega regulacji przez sprzężone ze sobą mechanizmy, tzn. układ nerwowyautonomiczny, zwłaszcza jego część przywspółczulna, hormony i krążenie krwi w błonie śluzowej.

· Podwójna kontrola wydzielania, tj. (1) przez nerwy błędne i (2) hormon – gastrynę, zapewnia optymalnepobudzenie neurohormonalne czynności wydzielniczej żołądka w warunkach fizjologicznych np. popokarmie.

· Do naturalnych substancji pobudzających wydzielanie żołądkowe HCl należą:


27

§ histamina,§ gastryna§ Ach§ jony Ca2+.

o Wszystkie one współdziałają w pobudzeniu gruczołówżołądkowych, z tym że Ach i gastryna działają głównie przezuwalnianie histaminy z komórek tucznych

§ Ponadto wydzielanie żołądkowe pobudzają produkty trawienia białka (aminokwasy ipeptydy), alkohol, piwo , kawa

Gastryna

· nie jest jednolitym hormonem - składa się z mieszanki różnych związków à hormon heterogenny· głównym komponentem jest peptyd 17-aminokwasowy zwany małą gastryną (G-17) uwalniany przez

błonę śluzową części odźwiernikowejo w błonie śluzowej dwunastnicy wykazano obecność peptydu 34-aminokwasowego zwanego dużą

gastryną (G-34)o ponadto stwierdzono istnienie gastryny G-14 (minigastryny) oraz G-4o w warunkach podstawowych na czczo główną frakcją we krwi jest G-34, a po pobudzeniu

wydzielania np. pokarmem – gastryna G-17, która też najsilniej pobudza wydzielanie żołądkowe

· głównym miejscem wytwarzania, magazynowania i uwalniania gastryny w ustroju są komórki G błonyśluzowej części odźwiernikowej żołądka i początkowego odcinka dwunastnicy

· zwiększenie stężenia gastryny we krwi obserwuje się w wielu stanach, w których dochodzi do zwiększenialiczby komórek G z powodu zahamowania sekrecji HCl lub upośledzenie wydzielania HCl, który hamujeuwalnianie gastryny przez uwalnianie somatostatyny z komórek D znajdujących się w pobliżu komórek G.

· Uwalnianie gastryny zachodzi w fazie głowowej ale jest ono niewielkie i pośredniczy w tym GRP uwalniany zzakończeń neuronów peptydergicznych w pobliżu komórek G i nie podlegający wpływom atropiny

· W fazie żołądkowej uwalnianie gastryny jest duże i prawdopodobnie związane z uwalnianiem GRP jak i zbezpośrednim działaniem produktów trawienia białek w świetle żołądka na komórki G.

o Ponadto pewien wpływ ma też rozciąganie żołądka, które aktywuje śródścienne odruchycholinergiczne pobudzające komórki G.

· W fazie jelitowej uwalnianie gastryny jest niewielkie i zachodzi zarówno pod wpływem działania produktówtrawienia białek na komórki G, jak i GRP uwalnianego miejscowo przez neurony dwunastnicy.

· Uwalnianie gastryny ulega redukcji po zakwaszeniu (pH 4,0 ) błony śluzowej części odźwiernikowej żołądka ,a całkowite zahamowanie komórek G przypada na 1,0. ten wpływ kwasu na uwalnianie gastryny nosinazwę autoregulacji antralnej i wiąże się z udziałem somatostatyny uwalnianej z komórek D w hamowaniuparakrynnym komórek G

· Zakres działaniao Silne pobudzanie wydzielania kwasu solnego i pepsyny oraz wpływ troficzny na proliferację

komórek błony śluzowej żołądka i dwunastnicy oraz jelita grubegoo Wzmaga aktywność motoryczną przewodu pokarmowego, szczególnie żołądka, jelita cienkiego,

okrężnicy i pęcherzyka żółciowego, a ponadto wzmaga skurcz toniczny dolnego mięśnia


28

zwieracza przełyku i zwieracza odźwiernika, równocześnie hamują skurcz mięśnia zwieraczakrętniczo-kątniczego i mięśnia zwieracza bańki wątrobowo-trzustkowej (zwieracz Oddiego)

Acetylocholina· uwalnia się ustawicznie w niewielkich ilościach na zakończeniach nerwów cholinergicznych w błonie

śluzowej żołądka i szczególnie po pobudzeniu nerwów błędnych na skutek aktywacji ich ośrodków wrdzeniu przedłużonym pod wpływem rzekomego karmienia lub odruchów cholinergicznych

· działanieo pobudzenie komórek okładzinowych za pośrednictwem receptorów M1o pobudzenie uwalniania histaminy z komórek tucznych (ECL) przez receptory M1o hamowanie komórek D uwalniających somatostatynęo pobudzenie neuronów peptydergicznych uwalniających GRP w pobliży komórek G

Histamina· przypuszcza się że histamina spełnia rolę najważniejszego miejscowego chemostymulatora komórek

okładzinowych, wspólnego dla innych bodźców wydzielniczych, w tym także gastryny i ACh· to jeden z najsilniejszych bodźców wydzielania kwasu solnego· znajduje się w dużym stężeniu w błonie śluzowej obszaru gruczołów trawieńcowych

· błona śluzowa żołądka w obrębie komórek tucznych wykazuje obecność dekarboksylazy histydynowej– enzymu który katalizuje tworzenie histaminy z histydyny i którego aktywność zwiesza się po spożyciupokarmu, stosowaniu gastryny i pobudzeniu nerwów błędnych

· gastryna stymuluje komórki tuczne do uwalniania histaminy· pochodne metylowe histaminy prawdopodobnie produkty jej metylacji w błonie śluzowej żołądka, są

znacznie silniejszymi bodźcami wydzielniczymi niż ona sama wytwarzane endogennie

· działanie sokopędne histaminy nie da się zahamować zwykłymi środkami antyhistaminowymi (blokeryreceptorów H1), ale można to osiągnąć stosując blokery receptorów histaminowych H2 (cymetydyna,ranitydyna)

Inne· jony Ca2+ mają pobudzający wpływ na wydzielanie żołądkowe (ułatwiają uwalnianie gastryny i

potęgują działanie bodźców stymulujących bezpośrednio gruczoły żołądkowe· alkohol etylowy ma słabe działanie· piwo i czerwone wino silnie pobudzają wydzielanie żołądkowe HCl, działając poprzez uwalnianie

gastryny, nie tyle przez etanol , ale głównie przez zawarte w nich peptydy i aminokwasy· kawa (ale sam wpływ kofeiny niewielki) silnie pobudza wydzielanie HCl działając głownie przez

uwalnianie gastryny przez peptydy zawarte w preparatach kawy

wróć

Fazy wydzielania żołądkowego

Wydzielanie podstawowe:- zwykle nie przekracza 10% maksymalnego wydzielania pohistaminowego- jest wynikiem spontanicznego uwalniania Ach z zakończeń nerwowych i

histaminy z komórek tucznych błony śluzowej

Wydzielanie trawienne:- wyróżnia się w niej 3 nakładające się fazy, zależnie od miejsca w którym

bodziec pokarmowy aktywuje mechanizmy wydzielnicze

1) Faza głowowa (20% całości wydzielania po bodźcu pokarmowym)

a. Powstaje w wyniku pobudzenia żołądka przez bodźce pokarmowe działające na receptory wokolicy głowy (widok, zapach, słyszenie, życie i połykanie pokarmu)


29

b. Bodźce te uruchamiają bezwarunkowe i warunkowe odruchy pokarmowe, aktywującewydzielanie gruczołów trawiennych za pośrednictwem nerwów błędnych

c. Wydzielinę fazy głowowej cechuje wysokie stężenie kwasu solnego i pepsyny

d. Mechanizm fazy głowowej wiąże się z pobudzeniem pokarmowym ośrodków korowych ipodkorowych (podwzgórze, układ limbiczny) w wyniku odruchów lub hipoglikemii i w następstwietego nerwów błędnych

i. Impulsacje aferentne uwalniają Ach na zakończeniach tych nerwów pobudzającbezpośrednio żołądkowe gruczoły właściwe do wydzielania kwasu i pepsyny orazstymulując komórki G do uwalniania gastryny za pośrednictwem GRP uwalnianej zneuronów zaopatrujących te komórki G

ii. Uwalnianie gastryny w fazie głowowej ma charakter niecholinergiczny i nie daje się gozahamować atropiną ani przez przecięcie nerwów błędnych, chociaż hamują one samowydzielanie H+

e. W fazie głowowej następuje też rozkurcz żołądka i jelit oraz zwiększenie sekrecji trzustki

2) Faza żołądkowa (70%)

a. Rozpoczyna się w momencie dostania się pokarmu do żołądka i utrzymuje się przez okres 3-5h, awięc przez czas jego obecności w żołądku

b. Obfite wydzielanie soku żołądkowego, o wysokiej zawartości H+

c. Najsilniejszym bodźcem fazy żołądkowej jest pokarm białkowy, który pobudza wydzielanieżołądkowe głownie przez uwalnianie gastryny w wyniku

i. Rozciągania części odźwiernikowej i trzonowej żołądka aktywujące odpowiednie odruchyśródścienne i odruchy długie wago-wagalne stymulujące cholinergiczne komórki G

ii. Neutralizacja błony śluzowej części odźwiernikowej potęgująca tą stymulacje komórek Gwywołaną przez rozciągnięcie żołądka

iii. Działanie chemiczne swoistych substancji pokarmowych (produkty trawienia białka,wyciągi mięsne, alkohol, kofeina) bezpośrednio na komórki G

iv. Uwalnianie gastryny wzmaga także w fazie żołądkowej uwalnianie GRP z neuronówpeptydergicznych pobudzanych cholinergicznie dzięki odruchom wago-wagalnym

v. Rozciąganie żołądka na drodze odruchów śródściennych i długich wago-wagalnychpobudza bezpośrednio żołądkowe gruczoły właściwe z pominięciem uwalniania gastryny.

3) Faza jelitowa (10%)a. Rozpoczyna się z chwilą przejścia pokarmu z żołądka do dwunastnicy i jelita cienkiegob. Pośredniczą w niej krótkie, śródścienne i długie, wago-wagalne odruchy uruchamiane przez

rozciąganie dwunastnicy pokarmem i pobudzające wydzielanie gruczołów właściwych żołądkac. Ponadto pokarm białkowy w dwunastnicy i w jelicie drażni znajdujące się tam komórki G i pobudza

je do uwalniania gastrynyd. Przypuszczalnie pod wpływem pokarmu w jelitach uwalnia się też GRP i enterooksyntyna, hormon

jelitowy pobudzający gruczoły właściwee. Histamina również uczestniczy w fazie jelitowej w bezpośredniej stymulacji komórek okładzinowych,

stanowiąc podobnie jak w fazie głowowej i żołądkowej końcowy chemostymulator komórekokładzinowych

wróć

Hamowanie wydzielania żołądkowego

i. hamowanie ośrodkowea) jest warunkiem zaniku łaknienia sterowanego przez ośrodek głodu w podwzgórzub) osłabia fazę głowową wydzielania żołądkowegoc) prowadzi do spadku wydzielania żołądkowego

ii. hamowanie odźwiernikowe


30

a) zachodzi w fazie głowowej, żołądkowej lub jelitowej, gdy błona śluzowa obszarugruczołów odźwiernikowych ulegnie zakwaszeniu poniżej pH 3,0.

b) Wiąże się to z hamującym działanie kwasu na uwalnianie gastryny w antrumpoprzez wzmożone uwalnianie somatostatyny przez komórki D

a. Somatostatyna hamuje ponadto bezpośrednio komórki okładzinoweuczestnicząc w mechanizmach autoregulacji wydzielania żołądkowego

b. Komórki D tworzą wypustki wokół komórek G oraz komórekokładzinowych, a uwalniana prze nie somatostatyna działa na nie nadrodze parakrynnej

iii. Hamowanie dwunastniczea) Powstaje po zakwaszeniu błony śluzowej dwunastnicy oraz po zadziałaniu na nią

produktów lipolitycznych i roztworów hipertonicznych

a. Hamowanie wywołane zakwaszeniem dwunastnicy jest wynikiemaktywacji hamującego odruchu dwunastniczo-żołądkowego orazuwalniania z błony śluzowej substancji hormonalnych, takich jaksomatostatyna, sekretyna i CCK

i. Somatostatyna i sekretyna uwalniają się pod wpływem kwasusolnego odpowiednio z komórek D i S dwunastnicy i hamująuwalnianie gastryny i czynność wydzielniczą komórekokładzinowych

b. Tłuszcze produkty lipolizy wywołują zahamowanie wydzielaniażołądkowego w części na drodze odruchowej i poprzez uwalnianie zdwunastnicy hormonów zwłaszcza sekretyny i CCK. Stanowią onesubstancje enterogastrynowe odpowiedzialne za efekt hamującytłuszczów na wydzielanie żołądkowe.

c. Udział substancji osmotycznie czynnych i rozciągania jelit w hamowaniuwydzielania żołądkowego HCl wiąże się głównie z aktywacją poprzez teczynniki odruchu hamującego jelitowo-żołądkowego

wróć

Wydzielanie trzustkowe

- Miąższ trzustki ma budowę zrazikową i składa się z pęcherzyków wydzielniczych i przewodówwyprowadzających, tworzących razem jednostki czynnościowe trzustki zwane pankreotonami.

- Pęcherzyki wydzielnicze złożone są z komórek pęcherzykowych o kształcie piramidy skierowanejszczytem do środka pęcherzyka.

- Komórki pęcherzykowe stanowią około 80% masy trzustki.- Wykazują charakterystyczne zmiany związane z wytwarzaniem, gromadzeniem

i wydzielaniem ziarnistości wydzielniczych, podlegając kontroli:o nerwowej (Ach, GRP, i NO)o i hormonalnej (CCK i gastryna).

- Przewody wyprowadzające trzustki stanowią około 4% masy trzustki i mają postać długichwstawek, rozpoczynających się we wnętrzu pęcherzyków, gdzie tworzą warstwę płaskichkomórek śródpęcherzykowych na wewnętrznej powierzchni komórek pęcherzykowych.

- Komórki śródpęcherzykowe i te wyścielające wstawki i przewody międzyzrazikowe wydzielają wodę ielektrolity, zwłaszcza HCO3-, podlegając głównie regulacji hormonalnej (sekretyna i neurotensyna)

Poza częścią zewnątrzwydzielniczą trzustka zawiera wyspy złożone z czterech rodzajów komórek dokrewnychnależących do serii APUD. Są to komórki A (glukagon), B(insulina), PP(polipeptyd trzustkowy), D (somatostatyna)

wróć

Unerwienie trzustki


31

- Trzustka jest obficie unerwiona przez nerwy błędne:- gałązki przedzwojowe tworzą synapsy z neuronami zwojowymi w splocie znajdującym się w

samej trzustce.- Neurony pozazwojowe, które mogą być typu cholinergicznego, peptydergicznego lub

nitroergicznego (uwalniają neuropeptydy takie jak GRP, VIP, SP, somatostatynę ,NO itd.) izaopatrują bezpośrednio komórki gruczołowe trzustki

- Unerwienie współczulne pochodzi z:

- piersiowych segmentów rdzenia- zazwojowych adrenergicznych neuronów wywodzących się ze splotu trzewnego i krezkowego

górnego i biegnących w ścianie tętnic do trzustki.

- Te włókna adrenergiczne zaopatrują komórki gruczołowe, mięśniowe gładkie przewodówwyprowadzających naczyń trzustki.

- Trzustka posiada wieloneuronowe połączenia z żołądkiem i jelitami, które stanowią podstawęodruchów żołądkowo-jelitowo-trzustkowych, zapewniających odruchową regulację czynnościtrzustki przez bodźce pokarmowe działające na żołądek lub jelita

wróć

Skład soku trzustkowego- to wodny roztwór elektrolitów o dużym stężeniu HCO3- i enzymów trawiących

podstawowe składniki pokarmowe

- główne kationy soku trzustkowego to Na+ i K+, których stężenie podobne jestdo tego w surowicy krwi i nie podlega większym wahaniom przy zmianachobjętości wydzielanego soku

- głównymi anionami są HCO3- i Cl-o stężenie HCO3- zwiększa się proporcjonalnie do objętości sokuo stężenie Cl- zachowuje się odwrotnie proporcjonalnie do stężenia

HCO3-, tak że suma stężeń tych anionów jest stała i wynosi około 170mmol/L niezależnie od objętości soku

- cechuje się on wysokim stężeniem białka (0,1-10%), którego głównymskładnikiem są enzymy wydzielane przez komórki pęcherzykowe albo wpostaci nieczynnej jako proenzymy (proteazy) albo czynnej (lipaza, amylaza)

o ulegają one aktywacji w świetle jelit pod wpływem enterokinazy(enzymu wydzielanego przez błonę śluzową dwunastnicy) orazautokatalitycznie pod działaniem samej trypsyny

- enzymy proteolityczneo trypsyna, chymotrypsyna A i B (atakują wewnętrzne wiązania

peptydowe utworzone przez aminokwasy zasadowe)o elastaza,o egzopeptydazyo karboksypeptydaza A i B (rozszczepia zewnętrzne wiązania

peptydowe przy końcu węglowym cząsteczki)

- enzymy lipolityczneo lipaza trzustkowa (hydrolizuje zewnętrzne wiązania estrowe

triacylogliceroli à kwasy tłuszczowe, monoacyloglicerole, glicerol)o fosfolipaza (odszczepiają reszty kwasów tłuszczowychà lizolecytynaàglicerofosforan choliny)

o esterazy ( rozszczepiają estry karboksylowe)

- nukleaza (hydrolizuje więzania estrowe kwasów nukleinowych)wróć


32

wydzielanie elektrolitów

· Najbardziej charakterystyczną cechą wydzielania trzustkowego pobudzanego sekretyną (udział cAMP wmechanizmie działania sekretyny) jest zwiększenie objętości soku trzustkowego i stężenia HCO3- zjednoczesnym spadkiem stężenia Cl-.

· Zgodnie z koncepcją dwuskładnikową Hollandera, ostateczna wydzielina trzustkowa stanowi mieszaninędwu komponent:

1) o dużej objętości i wysokim stężeniu HCO3- produkowanych przez komórki śródpęcherzykowe iwstawkowe

2) o małej objętości zawierającej jony Na+ i Cl- oraz enzymy wytwarzane przez komórkipęcherzykowe.

· Stężenie Na+ i K+ w soku trzustkowym są zbliżone do tych elektrolitów w osoczu i pozostają one stałe,niezależnie od intensywności wydzielania trzustkowego.

· Stężenia HCO3- i CL- soku zależą od wzajemnej proporcji obu komponent wydzieliny trzustkowej.

· Według koncepcji wymiany dyfuzyjnej pierwotna wydzielina zawiera jony Na+ i HCO3- wytwarzane przezkomórki śródpęcherzykowe. W czasie jej przepływu przez przewody wyprowadzające następuje wymianadyfuzyjna HCO3- za Cl-, zgodnie z ich gradientem stężeń.

· W wyniku silniejszego pobudzenia wydzielniczego, gdy zwiększa się przepływ wydzielinypierwotnej przez przewody, wówczas brak czasu na wymianę i wtedy w wydzielinieostatecznej przeważa wysokie stężenie Na+ HCO3-,

· natomiast przy słabym pobudzeniu wymiana jest intensywna a w soku trzustkowymwystępują głównie jony Na+ i Cl- Wymiana dyfuzyjna HCO3- za CL- zachodzi w stosunkuliczbowym jak 1:1, tak że suma stężeń tych elektrolitów w soku trzustkowym jest stała izawsze tak sama.

wróć

Wydzielanie enzymów

· Komórki pęcherzykowe wytwarzają, gromadzą i wydzielają prekursory enzymów trawinnych.· Procesy te są pobudzane przez:· (1) swoiste substancje hormonalne (CCK, gastryna) i (2)neuromediatory układu cholinergicznego (Ach) i

peptydergicznego (GRP), działające poprzez swoiste receptory błonowe i stymulujące zarówno syntezę,jak i wydzielanie białek enzymatycznych.

o W pobudzeniu aktywności wydzielniczej komórek pęcherzykowych przez CCK, gastrynę lub Achpośredniczą drugie przekaźniki. Jest nimi: cykliczny AMP i trifosforan inozytolu (IP3), który mobilizujeCa2+ z organelli śródkomórkowych oraz kinazy białkowe, które aktywują procesy wydzielnicze.


33

wróć

Regulacja wydzielania trzustkowego. Fazy wydzielania

Wyróżnia się wydzielanie trzustkowe okresu międzytrawiennego, czyli wydzielanie podstawowe i wydzielanie fazytrawiennej, czyli wydzielanie pobudzane.

Wydzielanie podstawowe:- utrzymuje się mimo braku bodźców pokarmowych,- odgrywa tu rolę toniczna aktywność nerwów błędnych i samoistne uwalnianie

niewielkich ilości hormonów jelitowych.- wykazuje ono typową cykliczność ze szczytem przypadającym na fazę III

wędrującego kompleksu motorycznego (MMC) w dwunastnicy.

Wydzielanie pobudzane:

- dzieli się w zależności od miejsca działania bodźców pobudzających- jest to sztuczny podział, gdyż poszczególne fazy rozpoczynają się jednocześnie

nakładając na siebie i pozostając pod wpływem złożonego układuneurohormonalnego

a) faza głowowaa. uczestniczy w około 20% całości odpowiedzi wydzielniczej trzustkib. pod wpływem widoku, zapachu, żucia i połykania pokarmu następuje pobudzenie odruchów

wagalnychà wydzielenie enzymów z ziarnistości wydzielniczych komórek pęcherzykowych trzustkic. uruchamiają ją te same mechanizmy co w analogicznej fazie wydzielania żołądkowego

i. bezpośrednie pobudzenie cholinergiczne (Ach) i peptydergiczne (GRP) komórekpęcherzykowych

ii. pobudzenie cholinergiczne komórek okładzinowych i poprzez GRP, komórek Gprodukujących gastrynę, prowadzące do wydzielania H+ w żołądku, skąd jony H+przechodzą do dwunastnicy, uwalniają z komórek S sekretynę, a ta z kolei pobudzawydzielanie trzustkowe

b) faza żołądkowa (5-20%)a. te same mechanizmy co w głowowej fazie ale bodźce wydzielnicze działają tu poprzez żołądek,

aktywując na drodze odruchów wago-wagalnych sekrecję trzustkową.b. Bodźce fazy głowowej i żołądkowej powodują wydzielanie soku trzustkowego bogatego w

enzymy, ale ubogiego w HCO3-

c) Faza jelitowaa. Ma najważniejsze znaczenie (przypada na nią 70-80% wydzielania popokarmowego)b. Główną rolę spełniają tu sekretyna i CCK a także prawdopodobnie VIP, neurotensyna i GRP

i. Uwalniają się one z błony śluzowej dwunastnicy i jelita czczego pod wpływem kwasusolnego z żołądka (sekretyna) oraz produktów trawienia białek i tłuszczów (CCK,GRP, VIP)

c. Poza tym hormony uwolnione z komórek dokrewnych (głównie CCK) pobudzają neuronyczuciowe, pobudzając wydzielanie trzustkowe na drodze odruchów wago-wagalnych

d. Koncepcja interakcji między sekretyną a CCKi. Okazuje się że CCK silnie potęguje działanie pobudzające sekretyny na wydzielanie

trzustkowe. Zakwaszony w żołądku pokarm uwalnia więc w dwunastnicy niewielkie ilościsekretyny, ale jej działanie na trzustkę ulega znacznemu spotęgowaniu przezrównocześnie uwalnianą CCK przez produkty trawienia białka i tłuszczów. Dzięki interakcjisekretyna-CCK małe ilości każdego z tych hormonów współdziałając, potęgująwydzielanie HCO3- i enzymów przez trzustkę

ii. Podobnie jak sekretyna ale znacznie słabiej działa na trzustkę VIP

e. Głównymi bodźcami fazy jelitowej pobudzającymi wydzielanie enzymów trzustkowych jest CCK iGRP

i. Wydzielanie CCK pobudzają1. L-aminokwasy (a D-aminokwasy nie)2. polipeptydy3. kwasy tłuszczowe4. jony H+5. sole żółciowe


34

ii. GRP jest uwalniana z zakończeń neuronów peptydergicznych i działa zarównobezpośrednio na komórki pęcherzykowe, jak i poprzez uwalnianą gastrynę i CCK

f. Pewną rolę w pobudzeniu sekrecji trzustkowej przypisuje się uwalnianiu CCK z komórek dokrewnychjelita cienkiego (komórki I) przez tzw. peptyd monitorujący uwalniany z komórek pęcherzykowychdo soku trzustkowego oraz peptyd uwalniający CCK wytwarzany przez błonę śluzową jelita (CCK-RP)

i. Uwalnianie tych peptydów podlega kontroli przez autonomiczny układ nerwowy,zwłaszcza przez nerwy błędne, które pobudzają uwalnianie peptydu monitorującego orazprzez somatostatynę hamującą na drodze parakrynnej to uwalnianie

Integracja sekretyny, CCK i GRP na wydzielanie trzustkowe nosi cechy sprzężenia zwrotnego, którego ostatecznymcelem jest utrzymanie wysokiego i stałego pH zawartości dwunastnicy, optymalnego dla aktywności enzymówtrzustkowych.

· zakwaszanie błony śluzowej jelit uwalnia sekretynę , która hamuje wydzielanie HCl w żołądku i jegomotorykę oraz wzmaga wydzielanie trzustkowe HCO3-, które z kolei neutralizują HCl w dwunastnicy,podnosząc wartość pH jej zawartości

· CCK nie tylko pobudza wydzielanie enzymów trzustkowych, ale także wzmaga wrażliwość trzustki nadziałanie sekretyny, potęgując jej wpływ na wydzielanie HCO3-, oraz hamuje jednocześnie wydzielanieHCl w żołądku i pobudza sekrecję pepsyny

Wydzielanie trzustkowe podlega działaniu nie tylko czynników pobudzających, ale także hamujących. Efektemtych ostatnich jest różnica między maksymalnym wydzielaniem trzustkowym uzyskanym egzogennymi hormonami,jak np. CCK i sekretyną, a wydzielaniem popokarmowym.

· Przypuszczalnie pod wpływem pokarmu uwalniają się nie tylko czynniki pobudzające, ale i hamujące.

· Do czynników hamujących zalicza się:o polipeptyd trzustkowy (PP) - działający centralnie na ośrodki nerwów błędnych i bezpośrednio na

komórki pęcherzykowe trzustki§ PP uwalnia się pod wpływem pobudzenia wagalnego z komórek PP

o somatostatynę, która wywiera miejscowe działanie hamujące ograniczając nadmiernewydzielanie trzustkowe§ somatostatyna uwalnia się z komórek D wysp trzustkowych

wróć

Interakcja wewnątrz- i zewnątrzwydzielnicza trzustki

Krążenie krwi w trzustce wykazuje cechy krążenia wrotnego, w którym krew odpływająca z aparatu wyspowegotrzustki dostaje się przez naczynia włosowate do części zewnątrzwydzielniczej, warunkując wpływ częściwewnątrzwydzielniczej na zewnątrzwydzielniczą.

· Insulina i glukagon docierają do tkanki gruczołowej trzustki w większym stężeniu niż do jakiegokolwiekinnego narządu.

· Insulina stanowi silny bodziec pobudzający syntezę enzymów trzustkowych i działa troficznie na częśćzewnątrzwydzielniczą trzustki.

· Glukagon działa przeciwnie do insuliny - hamuje syntezę i wydzielanie enzymów, powodując degranulacjei zanik komórek zewnątrzwydzielniczych

· Uwalnianie insuliny i glukagonu zależy głównie od stężenia glukozy we krwi, podlegając także wpływomróżnych hormonów, zwłaszcza sekretyny, VIP, CCK, GIP, enteroglukagonu i gastryny.

o Szczególnie silne działanie insulinotropowe wykazuje GIP, VIP, CCK i enteroglukagon, którychwpływ określany jest jako „inkretynowy”.

o Przypuszczalnie pokarm dostając się do przewodu pokarmowego uwalnia hormony żołądkowo-jelitowe, co stanowi sygnał do uwalniania insuliny (transmisja hormonalna). Dzięki temu działaniuinkretynowemu i uwalnianiu insuliny wchłaniane produkty trawienne np. glukoza podawanadojelitowo, uwalniają więcej insuliny niż po podaniu dożylnym i zostają szybciej zdeponowane wtkankach. Ponadto pomiędzy jelitami a wyspami trzustkowymi działają odruchy jelitowo-trzystkowe(transmisja nerwowa).


35

· Wyspy trzustkowe uwalniają także polipeptyd trzustkowy, hamujący zewnątrzwydzielniczą czynność trzustki,oraz somatostatynę, hamującą zarówno zewnątrz- jak i wewnątrzwydzielniczą aktywność trzustki.

wróć

Wydzielanie jelitowe

Całą powierzchnię jelita cienkiego pokrywają palczaste wyniosłości zwane kosmkami. Wśród komórekpokrywających kosmki można wyróżnić:

(1) komórki kubkowe, wytwarzające śluz,(2) komórki chłonne (enterocyty), wykazujące na powierzchni zwróconej do

światła jelita drobne i gęsto ułożone mikrokosmki (brzeżek szczoteczkowy).Enterocyty posiadają na swojej powierzchni różne enzymy i sąprzystosowane do trawienia kontaktowego w obrębie brzeżkaszczoteczkowego i jednoczesnego wchłaniania powstających tuproduktów trawienia.

Pomiędzy kosmkami występują ślepo zakończone proste cewki – gruczołów jelitowych (krypty Lieberkuhna).Wysłanie nabłonkowe krypt służy do regeneracji nabłonka jelitowego i do wydzielania soku jelitowegoW nabłonku pokrywającym kosmki znajdują się liczne komórki dokrewne, należące do serii APUD. Wyróżnia się tu:

- komórki G wytwarzające gastrynę- komórki S – sekretynę- komórki I – CCK- komórki EC1 – serotoninę- komórki EC2 – motylinę- komórki EGL – glukagon, glicentynę (enteroglukagon)- komórki D – somatostatynę- komórki H1 – wazoaktywny peptyd jelitowy (VIP)- komórki K – żołądkowy peptyd hamujący (GIP)- komórki N – neurotensynę

Komórki EC,G, S,I,K są rozmieszczone głównie w dwunastnicy i w początkowym odcinku jelita czczego. Komórki D,H,EGL występują na całej długości jelita cienkiego, a komórki N stwierdza się głównie w jelicie czczym i krętym.

Ściana jelita jest unerwiona przez zewnętrzne nerwy autonomiczne, które tworzą synapsy z neuronami splotówśródściennych. Te ostatnie mogą mieć charakter cholinergiczny, adrenergiczny, peptydergiczny, nitroergicznyuwalniając takie neuromediatory jak VIP, GRP, somatostatyna , NO i inne. Ponadto błona śluzowa jelitazaopatrzona jest w liczne receptory, których pobudzenia są przekazywane do neuronów śródściennych alboprzechodzą na włókna aferentne, aktywując krótkie śródścienne i długie rdzeniowe odruchy trzewne.

Wydzielanie gruczołów dwunastniczych

- gruczoły dwunastnicze (gruczoły Brunnera)- ich wydzielina jest skąpa, wysoce śluzowata dzięki dużej zawartości

mukoproteidów i alkaliczna na skutek obecności HCO3-o ochrania błonę śluzową przed HCl

- zawiera wiele enzymów trawiennycho ale czynnie wydzielane tu jedynie pepsynogen II, mucynaza i

enterokinaza

wróć

Wydzielanie jelita cienkiego

- aktywność enzymatyczna, którą przypisuje się sokowi jelitowemu, pochodzi głównie od enzymówuwalnianych ze złuszczonych i rozpadłych komórek nabłonka jelit. Jedynie enterokinaza,fosfataza, alkaliczna i sacharazę uważa się za enzymy czynnie wydzielane do soku jelitowego.

- Sektretyna i CCK wzmagają wydzielanie tych enzymów w soku jelitowym

- Działanie pobudzające wydzielanie jelitowe wykazują: VIP, GIP, glukagon oraz w mniejszym stopniuCCK i gastryna. Wszystkie one zwiększają objętość soku jelitowego, ale pozostają bez wpływu najego stężenie elektrolitów, co sugeruje bierny charakter wydzielania jelitowego tych składników.


36

- Działanie pobudzające wydzielanie jelitowe wykazują także prostaglandyny(PG), zwłaszcza serii E,

o (Jednym z ubocznych efektów stosowania PGE2 lub jej trwałychmetyloanalogów są biegunki spowodowane wzmożoną sekrecjąjelitową)

- natomiast PGI2 (prostacyklina) wywiera działanie hamujące to wydzielanie..

wróć

Czynności dokrewne jelita cienkiego

Hormony wydzielane przez komórki dokrewne jelit regulują podstawowe czynności układu trawiennego, takie jakwydzielanie, motoryka, wchłanianie, ukrwienie, metabolizm, tegeneracja komórek gruczołowych.

Sekretyna- należy do „rodziny” razem z glukagonem, VIP, GIP (podobieństwo strukturalne)- produkowana w komórkach dokrewnych S w błonie śluzowej dwunastnicy i

górnego odcinka jelita czczego

- uwalnianie sekretyny zachodzi w dwunastnicy pod wpływem jonów H+. Wiążesię to prawdopodobnie ze zmianą jonizacji cząsteczek białka i redukcją siłelektrostatycznych wiążących hormon z tymi cząsteczkami w komórkach S

- poza jonami H+ niewielki wpływ pobudzający uwalnianie mają także produktytrawienia białek (peptony i aminokwasy) oraz tłuszczów (długołańcuchowekwasy tłuszczowe)

- miejscem jego katabolizmu są nerki- Zakres działań:

o Pobudzanie wydzielania HCO3- przez trzustkę, wątrobę i gruczołydwunastnicze

o Potęgowanie pobudzenia wydzielania enzymów trzustkowych przezCCK

o Hamowanie motoryki żołądka, wydzielania gastryny i kwasu solnegoprzy równoczesnym pobudzeniu wydzielania pepsyny

o Pobudzenie wzrostu trzustki i potęgowanie efektu troficznego CCK naten narząd

o Zwiększenie przepływu krwi i metabolizmu w trzustceo Pobudzenie uwalniania innych hormonów, zwłaszcza insuliny

wróć

Cholecystokinina (CCK)

- występuje w kilku postaciach cząsteczkowych jako peptyd 8-aminokwasowy(CCK-8), CCK-12, CCK-33, CCK-39, CCK-54

- uwalnia się z komórek I w dwunastnicy i w jelicie czczym pod wpływem takichczynników jak:

o produkty trawienia białek (peptony, aminokwasy)o produkty trawienia tłuszczów (kwasy tłuszczowe)o w mniejszym stopniu jony H+ i sole żółcioweo peptyd monitorujący i uwalniający CCK (CCK-RP)

- CCK działa na drodze hormonalnej poprzez układ krążenia oraz poprzezpobudzenia zakończeń nerwów czuciowych jelit (droga nerwowa),warunkując powstawanie odruchów wago-wagalnych stymulującychczynności motoryczne i wydzielnicze.

- Zakres działania fizjologicznego:o Pobudzenie wydzielania enzymów trzustkowycho Skurcz pęcherzyka żółciowego z równoczesnym rozkurczem zwieracza

bańki wątrobowo-trzustkowejo Zwiększenie przepływu krwi i metabolizmu w trzustce


37

o Skurcz mięśnia zwieracza odźwiernikowego oraz zwiększenie motorykijelita cienkiego

o Potęgowanie wydzielania HCO3- trzustki pobudzonej przez sekretynę idziałanie troficzne na trzustkę

o Pobudzenie uwalniania glukagonuo Rozluźnia LES (razem z sekretyną i glukagonem)

wróć

Polipeptyd trzustkowy (PP)- uwalniany przez komórki dokrewne trzustki- PP hamuje wydzielanie enzymów i HCO3- przez trzustkę działając zarówno:

o miejscowo na drodze hormonalnej poprzez układ krążenia,o centralnie hamując ośrodki nerwów błędnych, które zresztą

pobudzają na drodze cholinergicznej uwalnianie PP z trzustki- PP uwalnia się również pod wpływem składników pokarmowych w jelitach

głównie produktów trawienia białek i tłuszczów

wróć

Enkefaliny- są pentapeptydami wyosobnionymi pierwotnie z mózgu i obecnymi w

neuronach peptydergicznych splotów przewodu pokarmowego- działają za pośrednictwem receptorów opiatowych wzmagając skurcze

zwieraczy przewodu pokarmowego i hamując motorykę i wydzielanie jelitowe- rola enkefalin nie jest wyjaśniona

wróć

Wazoaktywny peptyd jelitowy (VIP)- ma skład zbliżony do sekretyny- występuje w błonie śluzowej jelita cienkiego i grubego- uwalniany jest przez zakończenia neuronów splotów jelitowego układu

nerwowego (ENS)- nie jest znany dotychczas czynnik uwalniający VIP i zakres jego działania

fizjologicznego- po podaniu VIP obserwuje się:

o rozszerzenie naczyń obwodowych i dodatni wpływ inotropowy naserce

o pobudzenie oddychaniao hamowanie wydzielania żołądkowego kwasu solnego i pepsynyo słabe pobudzenie wydzielania jelitowegoo pobudzenie procesów lipolizy i glikogenolizy wątrobowej

wróć

Żołądkowy peptyd jelitowy (GIP)- jest uwalniany z błony śluzowej dwunastnicy i jelita czczego pod wpływem

tłuszczów , glukozy, aminokwasów, stosowanych doustnie- wywołuje następujące skutki:

o hamuje wydzielanie kwasu i pepsyny żołądkowejo hamuje motorykę żołądkao pobudza wydzielanie jelitoweo wzmaga wydzielanie insuliny przy podwyższonym stężeniu glukozy we

krwi- ponieważ działanie hamujące GIP jest wątpliwe, wiec właściwa nazwa GIP to

glukozozależny insulinotropowy peptyd

wróć

Motylina- uwalnia się pod wpływem alkalizacji z komórek EC2 obecnych w błonie

śluzowej dwunastnicy


38

- wzmaga motorykę żołądka i jelit- hamuje opróżnianie żołądka, gdyż obkurcza zwieracz odźwiernika- wyzwala w żołądku i jelitach wędrujący kompleks motoryczny (MMC), który

przesuwa się co 90-110 min w postaci fali perystaltycznej z żołądka do jelitagrubego

wróć

Somatostatyna- wytarzana w błonie śluzowej żołądka i jelit oraz w trzustce- komórki F znajdują się w bliskim sąsiedztwie komórek dokrewnych i

egzokrynnych tych narządów- działanie somatostatyny jest typowo parakrynne i polega na hamowaniu

uwalniania hormonów żołądkowo-jelitowych, a ponadto hamuje działaniegastryny, CCK, i insuliny na gruczoły trawienne

wróć

Neurotensyna- uwalniana z jelita czczego i krętego pod wpływem produktów trawienia

tłuszczów i białek- wzmaga wydzielanie soku trzustkowego i jelitowego- hamuje wydzielanie żołądkowe- wzmaga motorykę jelitową- zwiększa przepływ krwi przez krążenie trzewiowe

Peptyd uwalniający gastrynę (GRP)

- podobny strukturalnie do bombezyny wyosobnionej ze skóry żaby- występuje u ssaków niemal wyłącznie w neuronach peptydergicznych

żołądka, jelit i trzustki, uwalniając się pod wpływem pobudzenia nerwówbłędnych

- działa pobudzająco na uwalnianie gastryny, CCK i innych peptydówjelitowych

wróć

Czynniki zabezpieczające trzustkę przed samostrawieniem

1) Wydzielanie proenzymówa. Trypsynogen à trypsynab. Chymotrypsynogen à chymotrypsynac. Profosfolipasa à fosfolipazad. Prokaeoksypeptydaza A i B à karboksypeptydaza A i Be. Proelastazaà elastaza

2) Aktywacja enzymów kaskadowa dopiero w świetle jelita3) Ścisłe oddzielenie pęcherzyków z zymogenem od lizosomów w komórkach pęcherzykowych4) Osoczowe i trzustkowe inhibitory proteaz

wróć

Żelazo


39

- Zapotrzebowanie dobowe – 0,5 do 3.0 mg- w organizmie około 4g

¨ 65% w erytrocytach w postaci związanej z Hb¨ 20% w wątrobie jako ferrytyna i hemosyderyna¨ 4% w mioglobinie¨ 1% w komórkach jako składnik enzymów oddechowych¨ 0,1% w połączeniu z transferryną¨

- organizm traci żelazo w ilości około 1 mg na dobę ze złuszczającymi się nabłonkiem i naskórkiem, zwłosami, a u kobiet z krwawieniami miesiączkowymi.

- w żołądku żelazo nie podlega wchłanianiu¨ wchłania się w jelicie (w kompleksie z gastroferrytyną) do krwi¨ wchłanianie żelaza jest powolne, gdyż jest kontrolowane na drodze ujemnego sprzężenia

zwrotnego¨ żelazo może być wchłonięte z jelit jedynie w postaci jonu żelazawego (Fe2+) dlatego substancje

redukujące, jak kwas askorbinowy wzmagają wchłanianie żelaza¨ wpływ wzmagający wchłanianie ma też kwas solny i specjalny czynnik stabilizujący w soku

żołądkowym

- wchłanianie żelaza z jelit wzmagają czynniki obecne w sokach trawiennych, zwłaszcza w sokużołądkowym. Znany jest wpływ pobudzający kwasu solnego, czynnika wewnętrznego i specjalnegoczynnika stabilizującego, zawartego w soku żołądkowym. Ten ostatni chroni sole żalazawe przedprzejściem w żelazowe i wytrąceniem w nierozpuszczalne kompleksy. Podobne pobudzająco nawchłanianie działają enzymy trzustkowe i jelitowe, sprzężone sole żółciowe i niektóre witaminy zwłaszczakwas askorbinowy

- wchłaniane w jelitach sole żelazawe łączą się w błonie śluzowej jelita z apoferrytyną – białkiem, które wiążeżelazo w postaci ferrytyny

- żelazo w postaci ferrytyny zostaje zmagazynowane w wątrobie, śledzionie i jelitach a szczególnie wmakrofagach tych narządów

- gdy trzeba (np. do syntezy Hb) ulega łatwo uwolnieniu z ferrytyny i przechodzi do osocza gdzie łączy się zbiałkiem transportowym, należącym do frakcji β-globuliny tworząc transferrynę, a ta transportuje go domitochondriów gdzie syntetyzowany jest hem

- po rozpadzie krwinek haptoglobina silnie wiąże wolną hemoglobinę, a hemopeksyna tworzy kompleksy zhemem, Połączenia z białkami sprawiają że żelazo może być odzyskiwane z rozpadu hemu i Hb dopiero pozakończeniu biologicznego życia krwinki czerwonej

- wówczas żelazo jest przekazywane transferrynie i zostaje w ten sposób transportowane do wątroby, albowykorzystane w erytropoezie


40

wróć

Wchłanianie witamin

- drobnocząsteczkowe witaminy wchłaniają się łatwo z jelit.

- Większość witamin (z wyjątkiem witaminy B6) wchłania się w jelitach na drodze dyfuzji ułatwionej przyudziale nośników zgodnie z gradientem chemicznym.

¨ Proces ten zachodzi głównie w dwunastnicy i w początkowym odcinku jelita czczego.¨ Jelito kręte również ma zdolność wchłaniania tych substancji ale z wyjątkiem witaminy B12 nie

odgrywa większej roli we wchłanianiu witamin.

- Witamina B1 (tiamina) – wchłania się na drodze czynnego transportu zależnego od Na+

- Witamina B2 (ryboflawina) – wchłania się na drodze transportu ułatwionego przy udziale soli żółciowych

- Witamina B6 (pirydoksyna) wchłania się na drodze zwykłej dyfuzji

- Witamina C u ludzi wchłania się głównie w jelicie krętym przy udziale czynnego transportu z udziałem Na+

- Kwas nikotynowy (niacyna) wchłania się czynnie i również wymaga obecności Na+

- Kwas foliowy występuje w pokarmach w postaci polimerów które przed wchłonięciem zostająrozszczepione przez enzym, koniugaze jelitową. Dobowe zapotrzebowanie kwasu foliowego jest pokrywanew nadmiarze w zwykłej diecie.

¨ Wchłanianie kwasu foliowego jest czynnym procesem wymagającym transporterów i zachodzi wdwunastnicy i w jelicie czczym.

wróć


41

- Witamina B12

¨ Znajduje się w ilości 5-15 μg w przeciętnej diecie dobowej, a jej dobowe zapotrzebowanie wynosiokoło 1μg.

¨ Głównym jej źródłem jest pokarm zawierający białko, z którym tworzy połączenia i z któregouwalnia się w żołądku pod wpływem enzymów proteolitycznych działających w środowiskukwaśnym

¨ Dopiero wolna witamina wiązać się może z czynnikiem wewnętrznym lub z haptokorrynąwydzielaną w ślinie.

¨ W dwunastnicy enzymy trzustkowe modyfikują haptokorrynę, a B12 wiąże się z czynnikiemwewnętrznym (IF) wytwarzanym w nadmiarze przez komórki okładzinowe

¨ Pewna ilość witaminy B12 jest pochodzenia endogennego (żółć i flora bakteryjna) i też wymagazwiązania z IF.

¨ Receptory dla kompleksu B12-IF znajdują się wyłącznie w jelicie krętym¨ Wchłanianie witaminy B12 odbywa się w następujących etapach:

§ 1) wiązanie B12 z IF§ 2) tranzyt kompleksu B12-IF przez całą długość jelita cienkiego§ 3) wiązanie kompleksu B12-IF z receptorami w brzeżku szczoteczkowym jelita krętego§ 4) wiązanie IF z receptorami komórek jelitowych§ 5) transport B12 z komórek do krążenia wrotnego i dalej do magazynów ustrojowych,

głównie wątroby

¨ kompleks B12-IF jest niezwykle trwały i odporny na trawienie peptyczne lub degradację bakteryjnąw jelitach. Łącznie kompleksy B12-IF z receptorami jelita wymaga obecności Ca2+ i pH powyżej5,5.

¨ B12 w enterocytach dostaje się z brzeżka szczoteczkowego do różnych organelli komórkowych,skąd dalszy transport do krążenia odbywa się po połączeniu ze specjalnymi białkami surowicy, tj.transkobalaminą I i II

- Wchłanianie witamin rozpuszczalnych w tłuszczach (ADEK) wymaga obecności mieszanych miceliutworzonych z soli żółciowych i fosfolipidów.

¨ W tych micelach rozpuszczone zostają witaminy i są przetransportowane do powierzchni brzeżkaszczoteczkowego i dalej dyfundują do enterocytów na zasadzie dyfuzji


42

- Witamina A wchłania się biernie w postaci swego prekursora, karotenu i to wchłanianie może wyjątkowozachodzić niezależnie od stężenia soli żółciowych

- Podobnie wchłania się biernie witamina D

- Witamina E wnika do enterocytu za pośrednictwem miceli i następnie w postaci chylomikronówprzedostają się do chłonki i dalej do krwi

- Witamina K1 obecna w pokarmach wchłania się w procesie wymagającym energii i nośników.

- Natomiast witamina K2 pochodzenia bakteryjnego wchłania się biernie z jelit

wróć

Trawienie i wchłanianie węglowodanów

- głównym węglowodanem pokarmowym jest skrobia (mieszanina amylozy – 20% i amylopektyny – 80%,złożonych z łańcuchów reszt glukozowych)

- trawienie rozpoczyna się pod wpływem ptialiny (amylaza ślinowa) (optimum pH wynosi 7,0) już w jamieustnej i utrzymuje się dopóki pH nie spadnie poniżej 4,0. W żołądku aktywność ślinowej amylazy utrzymujesię dzięki ochronnemu działaniu substratu. Łącznie w jamie ustnej i w żołądku może ulec strawieniu 30-40%skrobii

- dalszy proces trawienia odbywa się zarówno w treści jelitowej pod wpływem α-amylazy trzustkowej, jak napowierzchni brzeżka szczoteczkowego enterocytów (trawienie kontaktowe)

¨ tutaj trawienie oligosacharydów pod działaniem różnych oligosacharydaz takich jak maltaza,izomaltaza, sacharaza i laktaza

¨ hydroliza jest połączona z natychmiastowym wchłanianiem przez enterocyty produktów trawienia¨ ponieważ skrobia stanowi około 60% przeciętnej zawartości węglowodanów w diecie, sacharoza –

30%, a laktoza – 10%, a więc końcowym produktem trawienia jest w 80% glukoza, w 15% -fruktoza i5% - galaktoza

- amylaza hydrolizuje tylko wewnętrzne wiązania 1,4α-glikozydowe amylozy prowadząc do jej rozkładu namaltozę, malotriozę i α-dekstrynyà później trawienie przez odpowiednie oligosacharydazy i następnie jużkońcowe i ostateczne procesy trawienne zamieniające poli- i oligosacharydy do cukrów prostych.

- wchłanianie monosacharydów (glukoza, galaktoza, fruktoza) zachodzi szybko już w dwunastnicy i wgórnym odcinku jelita czczego.

¨ Specjalne transportery enterocytów łączą się z powstającymi w wyniku trawieniamonosacharydami i transportują je na zasadzie dyfuzji ułatwionej przez warstwę lipidową błonykomórkowej

¨ Glukoza i galaktoza wchłaniają się czynnie przy udziale transporterów zwanych SGLT1 i SGLT2

§ Proces ich wchłaniania wymaga obecności jonów Na+, które zwiększają powinowactwoglukozy i galaktozy do wspólnego transportera.§ Po wchłonięciu do enterocytu glukoza opuszcza go za pośrednictwem transportera

GLUT2 zgodnie ze swoim gradientem stężeń do ECF i krwi, a Na+ jest aktywnie wydalany zkomórki przy udziale pompy Na+, K+-ATPazy w boczno-przypodstawnej błonie enterocytu.Obniża ona elektronegatywność wnętrza enterocytu i stanowi główną siłę napędowądyfuzji ułatwionej następnych cząsteczek Na+ i glukozy ze światła jelita do enterocytu.


43

Wchłanianie monosacharydów podlega regulacji przez czynniki nerwowe i hormonalne.· Pobudzenie głównie przez zwiększenie perystaltyki jelit,· natomiast pobudzenie układu współczulnego działa przeciwnie, hamuje to wchłanianie z powodu

zwolnienia perystaltyki i redukcji przepływu trzewnego krwi.· Hamująco na wchłanianie wpływają gastryna, sekretyna i prostaglandyny,· natomiast insulina zwiększająca transport glukozy do komórek innych tkanek, pozostaje bez wpływu na

wchłanianie glukozy w jelitach.· Glikokortykosteroidy wzmagają wchłanianie cukrów z jelit.

wróć

Trawienie i wchłanianie białek

- dzienne zapotrzebowanie na białko ok. 0,5-0,75 g/kg mc.- Do przewodu pokarmowego dostają się też biała endogenne (10-30g/dzień) wraz z sokami trawiennymi, a

także i w złuszczonym nabłonku jelit (25g/dzień).¨ Stanowią one około 70% całości białka jelitowego i wchłaniają się równie łatwo jak białka

egzogenne.

- W trawieniu białka biorą udział proteazy żołądkowe, trzustkowe i jelitowe, a cały proces kończy się wzasadzie już w początkowym odcinku jelita czczego.

¨ Około 50% białka pokarmowego ulega strawieniu i wchłonięciu zanim osiągnie obwodowyodcinek dwunastnicy, a około 90% - zanim przejdzie do jelita krętego.

- Trawienie żołądkowe obejmuje wszystkie rodzaje białek pokarmowych z wyjątkiem protamin i keratyny- Mieszanka polipeptydów produktów trawienia białek w żołądku przechodzi następnie do jelit, gdzie ulega

dalszemu rozkładowi na coraz to mniejsze peptydy i wolne aminokwasy.

¨ Proces ten zachodzi pod wpływem trzustkowych endopeptydaz (trypsyna, chymotrypsyna,elastaza) i egzopeptydaz (karboksypeptydaza A i B) oraz peptydaz obecnych w brzeżkuszczoteczkowym błony śluzowej jelita.

- Produkty hydrolizy białka wchłaniają się w jelitach, częściowo w postaci wolnych aminokwasów aczęściowo jako składowe małych peptydów, głównie dipeptydów i tripeptydów

- Wchłanianie aminokwasów i oligopeptydów do enterocytów zachodzi na drodze czynnego transportuzachodzącego przeciwko gradientowi chemicznemu i prowadzącego do nagromadzenia tych


44

aminokwasów w enterocytach, skąd już na drodze dyfuzji ułatwionej zgodnie z gradientem stężeńprzedostają się one do ECF i dalej do krwi

- Wyróżnia się kilka oddzielnych transporterów dla aminokwasów i peptydów w enterocytach:

¨ Dla aminokwasów obojętnych, korzystających ze wspólnego transportera wymagającegoobecności jonów Na+

¨ Dla aminokwasów zasadowych transportowanych przez specjalny transporter częściowohamowany przez aminokwasy obojętne

¨ Proliny, hydroksyproliny i pochodnych metylowych glicyny, mogących także korzystać ztransporterów dla aminokwasów obojętnych i wymagających bezwzględnie obecności jonów Na+

¨ Aminokwasów kwaśnych wchłanianych przez osobny układ transporterów, częściowoniezależnych od jonów Na+

¨ Dipeptydów i tripeptydów

- Elektrogeniczna pompa sodowo-potasowa w bocznej ścianie enterocytów zapewnia usuwanie Na+ z ichwnętrza i stanowi jednocześnie siłę napędową czynnego transportu aminokwasów i oligopeptydów wprzeciwległej, zwróconej do światła jelita, błonie komórkowej. Źródłem energii podtrzymującym aktywnośćtej pompy jest ATP, który zapewniając utrzymanie odpowiednich gradientów Na+ i K+ wpływa nawchłanianie aminokwasów

wróć

Trawienie i wchłanianie tłuszczów

- tłuszcze są ważnym składnikiem pokarmowym występującym w przeciętnej diecie w ilościach od 15 do150g/dzień. Stanowi to 10-50% dziennego zapotrzebowania energetycznego, ale prawidłowo nie powinnoto stanowić więcej niż 25-30% tego zapotrzebowania.

- Główną postacią są tłuszcze obojętne, czyli estry glicerolu z kwasami tłuszczowymi

- Jadalne tłuszcze zwierzęce i oleje roślinne są stosunkowo dobrze przyswajalne przez człowieka ale wzdrowej diecie powinny dominować te ostatnie. Większość z nich przedostaje się do dwunastnicy w formienie zmienionej, gdyż trawienie ich w żołądku jest znikome. Cały proces trawienia i wchłaniania tłuszczówzachodzi głównie w dwunastnicy i początkowym odcinku jelita czczego, gdzie ulegają one niemalzupełnej resorpcji.

- W żołądku rozpoczyna się proces emulsyfikacji (pod wpływem skurczów i białek pokarmowych)- W jelicie cienkim pod wpływem:

¨ soli żółciowych,¨ fosfolipidów, zwłaszcza lecytyny¨ produktów lipolizy tj. kwasów tłuszczowych i monoacylogliceroli,

następuje dalsza dyspersja tłuszczów do kropelek o średnicy 0,5-1 μm à zwiększenie całkowitejpowierzchni tłuszczuà ułatwienie działania głównie lipazie trzustkowej

- Niektóre triacyloglicerole, np. mleka ulegają hydrolizie już w żołądku pod wpływem lipazy językowej,wydzielanej przez ślinianki, oraz lipazy żołądkowej. Zasadnicze jednak znaczenie dla trawienia tłuszczówma lipaza trzustkowa o optimum pH wynoszącym około 8,0.

- Proces wnikania produktów lipolitycznych składa się z następujących etapów:

¨ 1) wnikanie produktów do enterocytów,¨ 2) resynteza triacylogliceroli i tworzenie chylomikronów w enterocytach¨ 3) uwalnianie chylomikronów z enterocytów do naczyń chłonnych

¨ Produkty lipolityczne uwolnione na powierzchni błony śluzowej jelita z rozpadających się tu miceliżółciowych, dostają się na drodze dyfuzji przez błonę komórkową enterocytu do jego wnętrza. Przy


45

niższym pH kwasy tłuszczowe ulegają protonowaniu, co zmniejsza ich micelarną rozpuszczalność iułatwia absorpcję przez enterocyty.

¨ Bezpośrednio po wchłonięciu zostają połączone z glicerolem tworząc triacyloglicerole, które poprzyłączaniu innych lipidów, takich jak cholesterol i jego estry apoproteiny B, tworzą dużekompleksy zwane chylomikronami.

¨ Chylomikrony i inne lipoproteiny (VLDL, LDL, HDL) zostają następnie wydzielone przez bocznąścianę enterocytów, skąd przedostają się do przestrzeni chłonnych i dalej wraz z chłonkąprzewodem piersiowym do krążącej krwi.

§ Po przyjęciu pokarmu o dużej zawartości tłuszczów, wchłanianie chylomikronów wchłonce nadaje jej mleczne zabarwienie.

¨ Dzięki wspomagającemu działaniu skurczów kosmków i ruchów jelitowych („pompy limfatycznej”),chłonka przeładowana lipoprotainami przepływa układem chłonnym i wlewa się do krwi naczyńżylnych, uchodząc do lewego kąta żylnego i powodują przejściowe zwiększenie zawartościchylomikronów we krwi i zmleczenie osocza.

¨ W ten sposób transportowane jest około 95% tłuszczów zawierających długołańcuchowe kwasytłuszczowe

¨ Triacyloglicerole zawierające krótko- i średniołańcucowe kwasy tłuszczowe również ulegająhydrolizie w świetle jelita pod wpływem lipazy trzustkowej, ale uwalniane kwasy tłuszczowe sąrozpuszczalne w wodzie i łatwo wchłaniają się z jelit, bez udziału miceli żółciowych wprost dokrążenia wrotnego.

wróć

Wchłanianie w jelicie grubym

· Poza gromadzeniem i wydalaniem kału jelito grube odgrywa ważną rolę we wchłanianiu wody ielektrolitów a zatem uczestniczy w gospodarce wodno-mineralnej ustroju.

· W jelicie grubym najsilniej wchłania się Na+, którego insorpcja zachodzi przeciwko gradientowielektrochemicznemu.

· Ponadto jelito grube wydziela K+ i jest to proces bierny, zachodzący zgodnie z gradientemelektrochemicznym utworzonym przez aktywny transport Na+, odbywający się w kierunku przeciwnym.

· Woda wchłania się w jelicie grubym wyłącznie biernie, przechodząc przez błonę śluzową zgodnie zgradientem osmotycznym utworzonym przez transport elektrolitów, głównie Na +.

· Większość wody i elektrolity wchłaniają się w początkowym odcinku okrężnicy.wróć

Wątroba

- częścią swej powierzchni hepatocyty przylegają do siebie, a częścią pozostają w łączności ze ścianąnaczyń zatokowych (tu strefa pobierania, resorpcyjna różnych związków z krwi)

- przeciwległa powierzchnia hepatocytów, stanowiąca ich strefę wydzielniczą wykazuje rynienkowatezagłębienia, dające początek kanalików żółciowych, którymi żółć odpływa ze zrazików do przewodzikówmiędzyzrazikowych, biegnących w układzie triad wątrobowych, aby w końcu przejść w przewodywątrobowe i ostatecznie w przewód wątrobowy wspólny. Te ostatni łączy się z przewodempęcherzykowym w przewód żółciowy wspólny uchodzący do dwunastnicy na brodawce większejdwunastnicy (Vatera) albo razem z przewodem trzustkowym (w 70%) albo osobno (w 30%). Przewódżółciowy wspólny uchodzi do dwunastnicy, gdzie otacza go zwieracz bańki wątrobowo-trzustkowej(Oddiego).

Wątroba jest narządem czynnościowo ściśle związanym z przewodem pokarmowym i przemianą materii całegoustroju. Do podstawowych jej czynności należą:

1) tworzenie i wydzielanie żółci,2) udział w podstawowych przemianach metabolicznych ustroju, zwłaszcza węglowodanów, białka, lipidów i

cholesterolu3) degradacja i sprzężanie hormonów steroidowych i inaktywacja hormonów polipeptydowych,4) funkcje krążeniowe związane z gromadzeniem i filtracją krwi odpływającej z układu trawiennego.


46

wróć

Pęcherzyk żółciowy

- kształt gruszkowaty, pojemność około 50 mL- jego błona mięśniowa złożona jest z luźno ułożonych miocytów, których skurcz zachodzący pod wpływem

cholecystokininy (CCK) powoduje koncentryczne zmniejszenie objętości pęcherzyka. Ten sam hormontakże rozluźnia zwieracz bańki wątrobowo-trzustkowej, umożliwiając wypływ żółci do dwunastnicy.

Żółć

- jest odpowiedzialna za funkcje trawienne wątroby- to lepki płyn złożony z:

¨ wody – 97% - w żółci wątrobowej, 89% w żółci pęcherzykowej¨ składników stałych (3-11%)

§ kwasy żółciowe –64%§ fosfolipidy – 18%§ cholesterol 8%§ tłuszcze i kwasy tłuszczowe 3%§ bilirubina 2%§ inne 5%

wróć

KWASY ŻÓŁCIOWE

- kwasy żółciowe są wytwarzane i sprzężane z glicyną lub tauryną w hepatocytach

¨ następnie są aktywnie wydzielane przez nie do żółci¨ dostają się do pęcherzyka żółciowego, gdzie ulegają zagęszczeniu¨ z pęcherzyka żółć ulega wydaleniu do dwunastnicy.¨ w przewodzie pokarmowym kwasy żółciowe mieszają się z wydzielinami innych gruczołów

trawiennych i pokarmem,¨ następnie ulegają wchłonięciu (czynnie) głównie (w 95%) w obwodowym odcinku jelita krętego.¨ z krążeniem wrotnym docierają do wątroby, która wybiórczo pobiera ich przeszło 90% z krwi

przepływającej przez zraziki wątrobowe i wydziela z powrotem do żółci.

¨ Krążą one więc między wątrobą a jelitem, zwykle 6-12 razy na dobę, a cała ich pula jest względniestała, ponieważ wydalenie ich z organizmu jest stale uzupełniane syntezą wątrobową.

- Synteza wątrobowa kwasów żółciowych jest złożonym procesem enzymatycznym, w czasie któregocholesterol ulega zamianie na wolny kwas żółciowy a ten z kolei sprzężeniu przy udziale ATP i CoA zglicyną lub tauryną. Ponieważ kwasy te istnieją w żółci jako sole różnych kationów, noszą one nazwę solikwasów żółciowych.

- Żółć zawiera 4 rodzaje kwasów żółciowych: cholowy, chenodeoksycholowy, zwany także chonowym,deoksycholowy i litocholowy. Wzajemny stosunek tych kwasów wynosi 4:2:1:0,1

- Są one sprzężone częściowo z glicyną (70%) i częściowo z tauryną (30%).

- Kwas cholowy i chenodeoksycholowy należą do pierwotnych kwasów żółciowych i powstają wyłącznie whepatocytachà w jelicie, zwłaszcza grubym, kwasy te ulegają pod wpływem bakterii dehydroksylacji nawtórne kwasy żółciowe:

¨ kwas litocholowy - jest słabo rozpuszczalny w wodzie i w większości wydalany z kałem§ Ale część wchłoniętego z jelit kwasu litocholowego ulega w wątrobie sprzężeniu z

glicyną i wydzieleniu do żółci jako sulfolitocholan.

¨ kwas deoksycholowy, wchłaniany częściowo z jelit i wracający krążeniem wrotnym do wątroby,jest przez nie pobierany i po sprzężeniu z glicyną lub tauryną z powrotem wydzielany do żółci.

- Część wtórnych kwasów żółciowych ulega zamianie pod wpływem bakterii jelitowych lub w wątrobie natzw. trzeciorzędowe kwasy żółciowe, których głównym przedstawicielem jest kwas ursodeoksycholowy,powstający z kwasu chenodeoksycholowego.


47

- Sprzężenie kwasów żółciowych z glicyną i tauryną w wątrobie zwiększa ich polarność i rozpuszczalność wwodzie. Są one amfipatyczne.

¨ Cząsteczki sprzężonych kwasów żółciowych dzięki amfipatyczności tworzą w stężeniachprzekraczających ich krytyczne stężenie micelarne (2 mmol/l) tzw. micele, w których hydrofilne„głowy” skierowane są na zewnątrz cząsteczki, a hydrofobowe „ogony” złożone z kwasówtłuszczowych – do środka.

¨ Dzięki zewnętrznym grupom hydrofilnym micele utrzymują się w roztworze wodnym, rozpuszczającjednocześnie we wnętrzu hydrofobowym produkty lipolityczne, cholesterol i witaminyrozpuszczalne w tłuszczach. Umożliwia to transport tych nierozpuszczalnych w wodzie związków zpłynnej zawartości jelitowej do powierzchni błony śluzowej, gdzie ulegają wchłonięciu na drodzezwykłej dyfuzji przez enterocyty.

¨ Kwasy żółciowe są substancjami powierzchniowo czynnymi, mają zdolność zmniejszania napięciapowierzchniowego roztworów, a dzięki temu emulgowania tłuszczów i tworzenia szerokiejpowierzchni dla rozwinięcia działalności lipazy trzustkowej - enzymu odpowiedzialnego za trawienietłuszczów w jelicie (ponadto aktywują one ten enzym).

¨ Żółciany (czyli sole kwasów żółciowych) wywierają działanie hydrotropowe – pod ich wpływemciała nierozpuszczalne w wodzie (np. kwasy tłuszczowe) łatwo rozpuszczają się w zawartości jelita.Kwasy żółciowe wytwarzają z kwasami tłuszczowymi połączenia kompleksowe zwane kwasamicholeinowymi, które są rozpuszczalne i łatwo wchłaniają się w jelicie.

CHOLESTEROLŻółć zawiera wolny i zestryfikowany cholesterol. Wątroba odgrywa główną rolę w syntezie endogennegocholesterolu z octanów, jego magazynowaniu, estryfikowaniu, przeprowadzaniu w kwasy żółciowe i wydzielaniu dożółci.

FOSFOLIPIDY- są słabo rozpuszczalne w wodzie- występują w żółci głównie w postaci lecytyny- wspólnie z solami żółciowymi tworzą mieszane micele ułatwiające rozpuszczanie substancji

hydrofobowych, takich jak cholesterol i inne lipidy

wróć


48

BARWNIKI ŻÓŁCIOWE

· Barwniki żółciowe nadają żółci charakterystyczny,złocisty kolor.

· Składają się one głównie z bilirubiny, produktumetabolizmu hemu w komórkach układusiateczkowo-śródbłonkowego różnych narządówszczególnie wątroby i śledziony.

· bilirubina jest nierozpuszczalna w wodzie iprzedostaje się do krwi, w której jest transportowanaw ścisłym związku z albuminami .

· Podczas przepływu krwi przez zatoki wątrobybilirubina jest szybko pobierana przez biegunresorpcyjny hepatocytów , w czym pośredniczą ichzasadowe białka cytoplazmatyczne określone jakobiałka XY.

· W hepatocytach bilirubina jest aktywnietransportowana do mikrokosmków i sprzężona zkwasem glukuronowym pod wpływem enzymutransferazy glukuronowej zlokalizowanej w siateczceśródplazmatycznej.

· Bilirubina w postaci diglukuronidu jest dobrzerozpuszczalna w wodzie i aktywnie wydzielana przezhepatocyty do żółci w stężeniu około 140 razywiększym niż w osoczu.

· Dalsze zwiększenie stężenia bilirubiny w żółci następuje po jej zagęszczeniu w pęcherzyku i drogachżółciowych.

· Do krwi przedostaje się mała ilość glukuronidu bilirubiny i tu wiąże się z albuminą znacznie słabiej wporównaniu z wolną bilirubiną ściśle z tymi białkami związaną..

· Bilirubina sprzężona z kwasem glukuronowym nie wchłania się z jelit i jest wydalona z kałem.o Pewna jej ilość podlega w jelitach dekoniugacji bakteryjnej i redukcji pod wpływem enzymów

bakteryjnych do urobilinogenu, zwanego także sterkobilinogenem i dalej jako sterkobilina zostajewydalona z kałem nadając mu brunatne zabarwienie.

o Urobilinogen wchłania się częściowo w jelitach i krążeniem jelitowo-wątrobowym przedostaje siędo wątroby, aby z powrotem wydalić się z żółcią do jelit.

o Nieznaczna jego ilość przenika do krążenia ogólnego i dalej przechodzi do moczu, w którymzamienia się urobilinę.

· Krążenie barwników żółciowych może ulec zaburzeniu, prowadząc do ich nagromadzenia we krwi itkankach i do rozwoju żółtaczki. Zależnie od mechanizmów powstawania, żółtaczka może być:

o miąższowa (uszkodzenie hepatocytów i upośledzenie pobierania przez nie bilirubiny)o mechaniczna (zaczopowanie wewnątrz- lub zewnątrzwątrobowych dróg żółciowych)o hemolityczna (nadmierny rozpad krwinek czerwonych i tworzenie bilirubiny).

Jeżeli hiperbilirubinogemia jest wynikiem uszkodzenia hepatocytów lub nadmiernej hemolizy, towówczas zwiększa się we krwi stężenie głównie wolnej bilirubiny, natomiast w przypadku niedrożnościdróg żółciowych glukuronidy bilirubiny (która już przeszła przez hepatocyty) zawracają do krwi ipodnosi się w niej stężenie bilirubiny ściśle związanej z albuminą.

wróć

Regulacja wydzielania żółci

Wydzielanie żółci wynoszące u człowieka 250-1100 mL na dobę regulowane jest przez różne czynniki, zktórych najważniejsze to:

- sole żółciowe


49

- krążenie wątrobowe- unerwienie autonomiczne- czynniki hormonalne.

· Wydzielanie żółci przez hepatocyty zależy głównie od kwasów żółciowych aktywnie wydzielanych przez tekomórki do kanalików żółciowych i wytwarzających tam wysoki gradient osmotyczny, pociągający za sobąfiltrację osmotyczną wody i elektrolitów.

· Dodatkowym źródłem żółci jest komponenta alkaliczna wydzielana przez komórki nabłonkapokrywającego przewody żółciowe. Jest to frakcja alkaliczna żółci niezależna od kwasów żółciowychstymulowana przez hormony (np. sekretynę).

o Tak więc czynnikami cholerytycznymi (cholerytykami) czyli pobudzającymi wydzielanie żółci:§ w zakresie frakcji zależnej od kwasów żółciowych są kwasy żółciowe§ w zakresie frakcji alkalicznej, niezależnej od tych kwasów, są hormony.

· Wydzielanie żółci podlega regulacji ze strony nerwowego układu autonomicznego:o część przywspółczulna (nerwy błędne) wpływa pobudzająco, zwiększając objętość żółci i

zawartość w niej składników stałych

· Spośród czynników hormonalnych znaczny wpływ na wydzielanie i skład żółci wywierają:o Sekretyna, glukagon, VIP

§ Cechą charakterystyczną stymulacji wydzielania żółci, czyli cholerezy wywołanejhormonami sekretynopodobnymi, jest zwiększenie objętości żółci i stężenia w niej HCO3- iCl- przy równoczesnym spadku stężenia kwasów żółciowych.

o Gastryna, CCK, histamina.§ wykazują znacznie słabszy wpływ na wydzielanie żółci niż sekretyna i jej homologi.

wróćOpróżnianie pęcherzyka żółciowego

Żółć jest ciągle wydzielana przez wątrobę.

· W okresie międzytrawiennym wydzielana przez wątrobę żółć gromadzi się w pęcherzyku żółciowym i tylkookresowo (co 90-110min) gdy przez dwunastnicę przesuwa się faza II i III MMC (a to zależne od motyliny J?), niewielkie jej ilości zostają wstrzyknięte do dwunastnicy.

· znaczne opróżnianie pęcherzyka do 50-80% wyjściowej objętości następuje w 30 min po posiłku.

Żółć wytwarzana stale przez wątrobę gromadzi się w okresie międzytrawiennym w pęcherzyku, który zagęszcza ją5-20 razu, głównie na skutek wchłaniania wody i elektrolitów, Zwiększa się również lepkość żółci na skutekwydzielania śluzu przez błonę śluzową pęcherzyka

Do opróżniania pęcherzyka z żółci niezbędne są:1) rozluźnienie zwieracza bańki wątrobowo-trzustkowej, umożliwiające przepływ żółci do dwunastnicy2) skurcz pęcherzyka żółciowego dostarczający siły potrzebnej do przesunięcia żółci z pęcherzyka przez

przewód wątrobowy wspólny do jelita

Bodźcem fizjologicznym opróżniającym pęcherzyk jest obecność w jelitach pokarmu, zwłaszcza duża zawartośćtłuszczów.Wydalanie żółci po pokarmie jest wynikiem działania:

1) CCK silnie obkurczającej pęcherzyk żółciowy i rozluźniającej zwieracz bańki wątrobowo-trzustkowej2) Pobudzenia nerwu błędnego obkurczającego pęcherzyk i ułatwiającego jego opróżnianie z żółci3) Okresowych skurczów perystaltycznych (MMC) dwunastnicy (zależne od motyliny J ?), które powodują

chwilowy rozkurcz zwieracza bańki wątrobowo-trzustkowej (zwieracz Oddiego), ułatwiający przepływ żółciz przewodów żółciowych do dwunastnicy

wróć

Czynności metaboliczne wątroby

Wątroba odgrywa istotną rolę w przemianie materii zwłaszcza węglowodanów, białek i tłuszczów.


50

FUNKCJE W METABOLIZMIE WĘGLOWODANÓW:- magazynowanie glikogenu (glikogenogeneza) lub rozkład glikogenu (glikogenoliza)- zamiana galaktozy i fruktozy na glukozę- glukoneogeneza- tworzenie wielu ważnych związków z pośrednich produktów metabolizmu cukrów- buforowanie stężenia glukozy we krwi, czyli zapobieganie większym odchyleniom stężenia glukozy w okresie

trawiennym (zwiększenie( i międzytrawiennym (zmniejszenie).¨ Wątrobowy wychwyt glukozy jest niezależny od działania bodźców nerwowych i hormonalnych i

zachodzi zawsze, gdy jej stężenie w ECF przewyższa to w hepatocytach¨ W czasie wchłaniania węglowodanów z jelit, gdy zwiększa się stężenie glukozy we krwi, wątroba

magazynuje jej nadmiar w postaci glikogenu, który w okresie międzytrawiennym służy jako źródłoglukozy, zapobiegając hipoglikemii.

¨ Ponadto glukoza może być wytwarzana w wątrobie na drodze glukoneogenezy, która wzmaga sięw miarę spadku stężenia glukozy poniżej prawidłowego

UDZIAŁ WĄTROBY W METABOLIZMIE TŁUSZCZÓW:- β-oksydacja kwasów tłuszczowych i tworzenie ciał ketonowych- synteza lipoprotein, szczególnie LDL i HDL- synteza cholesterolu i fosfolipidów- zamiana cukrów i białek na tłuszcze- wątrobie przypisuje się szczególne znaczenie w procesach hydrolizy tłuszczów obojętnych do kwasów

tłuszczowych ich β-oksydację i tworzenie acetylo-CoA.¨ Acetylo-CoA ulega w wątrobie kondensacji do kwasu acetooctowego, a w tkankach

pozawątrobowych zamienia się z powrotem na acetylo-CoA i może być ponownie zużyty w cykluKrebsa jako bogate źródło energii.

- W wątrobie następuje również wbudowanie kwasów tłuszczowych do fosfolipidów i cholesterolu, bądź teżich utlenianie do CO2. Wątroba uczestniczy w syntezie cholesterolu i jego zamianie (w około 80%) nakwasy żółciowe. Reszta cholesterolu opuszcza wątrobę i podobnie jak fosfolipidy (lecytyna) zostajewłączona do powstających tu lipoprotein, które zostają zużyte przez komórki ustroju do budowy strukturbłonowych

PRZEMIANY BIAŁEK

Najważniejszą funkcją metaboliczną wątroby, której nie można zastąpić żadnym innym narządem, jest udział wprzemianach białek. Polega ona na:

- deaminacji oksydatywnej aminokwasów z tworzeniem ketokwasów i amoniaku- transaminacji która umożliwia wejście aminokwasów do cyklu Krebsa- tworzeniu mocznika z amoniaku wychwytywanego przez hepatocyty z płynów ustrojowych- syntezie około 85% białek osocza (zwłaszcza albumin, alfa- i β-globulin oraz fibrynogenu, a więc wszystkich

białek z wyjątkiem immunoglobulin)- wzajemnych zamianach aminokwasów- syntezie niektórych aminokwasów i substancji z nich pochodzących (glutamina, tauryna)- wątroba jest głównym miejscem przemian aminokwasów oraz jedynym narządem syntezy mocznika i

wydalania bilirubiny z ustroju.¨ Wątroba wychwytuje z krwi i zamienia amoniak na mocznik.¨ W związku z tym w stanach zaawansowanego uszkodzenia wątroby obserwuje się zwiększenia

amoniaku we krwi, który upośledza funkcje mózgu (encefalopatia)

INNE CZYNNOŚCI WĄTROBY- wątroba magazynuje witaminy, zwłaszcza A, D, B12.

¨ Zapasy wątrobowe witaminy A wystarczają na pokrycie zapotrzebowania ustroju przez 1-2 lata.¨ Zapasy witamin D - na okres 3-12 miesięcy,¨ B12 - na 3-6 lat

- wątroba wytwarza czynniki krzepnięcia krwi, do których należą: fibrynogen, protrombina, czynnik VII, IX, X.¨ Do syntezy wątrobowej wszystkich tych czynników z wyjątkiem fibrynogenu niezbędne jest

prawidłowe zaopatrzenie w witaminę K

- wątroba spichrza znaczne ilości żelaza w postaci połączenia z białkiem (apoferrytyną), tworząc ferrytynę.¨ Ferrytyna oddaje żelazo do płynów krążących, gdy jego stężenie ulega tam obniżeniu i na odwrót

– gromadzi go, gdy stężenie to podnosi się ponad wartość prawidłową.¨ W ten sposób układ apoferrytyna-ferrytyna wątroby działa jak bufor żelaza osoczowego


51

- wątroba jest głównym narządem odtruwającym ustrój z toksyn pochodzenia endogennego iegzogennego.

¨ Czynność ta polega na:§ rozkładzie enzymatycznym,§ sprzężeniu z kwasem glukuronowym, glutaminiowym, siarkowym, glikolem, cysteiną§ na wydalaniu wraz z żółcią uprzednio zobojętnionych substancji toksycznych z ustroju.

Detoksykacja wątrobowa może zachodzić na drodze metabolicznej inaktywacji przezreakcje utleniania, redukcji, hydroksylacji (leki) lub też proteolizy i deaminacji (hormony)

- wątroba inaktywuje wiele hormonów;¨ steroidowe (kortykosteroidy, estrogeny)¨ niektóre peptydowe (insulina, glukagon)

- wątroba odgrywa rolę w termoregulacji jako narząd o najwyższej temperaturze.¨ Krew odpływająca z wątroby ma temperaturę 1,5 stopnia C wyższą niż krew żyły wrotnej

wróć

Czynności wątrobowego układu krążenia

· Wątroba jest zaopatrywana z dwóch źródeł, z żyły wrotnej i tętnicy wątrobowejo przez żyłę wrotną dopływa do wątroby około 70% krwio przez tętnicę wątrobową – pozostałe 30%.

· całkowita objętość krwi przepływającej przez wątrobę wynosi u człowieka w spoczynku średnio około 1800mL/min, co stanowi około 35% pojemności minutowej serca

· Wewnątrzwątrobowe rozgałęzienia żyły wrotnej posiadają błonę mięśniową gładką, podlegająnoradrenergicznym (współczulnym) nerwom naczynioskurczowym, natomiast brak jest cholinergicznych(przywspółczulnych) nerwów naczyniorozkurczowych.

o Cholinergiczne są zastępowane tutaj przez nieadrenergiczne, niecholinergiczne nerwy (NANC)uwalniające na swoich zakończeniach neurotransmittery rozkurczowe, takie jak VIP, GRP, CGRP,NO i inne.

· W spoczynku przepływ krwi przez krążenie wrotne jest powolny.o Gdy zwiększa się ogólnie ciśnienie żylne, odruchowemu rozszerzeniu ulegają rozgałęzienia żyły

wrotnej, prowadząc do zwieszenia przepływu krwi przez wątrobę.o Odwrotnie, przy pobudzeniu układu współczulnego, np. w wyniku spadku ciśnienia ogólnego,

dochodzi do skurczu rozgałęzień wrotnych w wątrobie i spadku przepływu krwi przez ten narząd.· Skurcz tętniczek wątrobowych zmniejsza przepływ krwi tętniczej przez wątrobę, a skurcz tętnic krezkowych

wywołuje redukcję krążenia wrotnego.

· Pomiędzy przepływem krwi w tętnicach wątrobowych i w żyle wrotnej zachodzi odwrotna zależność.o Jest ona utrzymywana po części przez adenozynę, która jest stale produkowana przez komórki

śródbłonka naczyniowego,o Gdy spada przepływ w krążeniu wrotnym, adenozyna jest powoli wypłukiwana, a jej lokalna

produkcja prowadzi do rozszerzenia końcowych tętniczeko Hipoksja wzmaga też uwalnianie NO z argininy z powodu pobudzenia konstytutywnej syntazy NO.o Przy zwiększonym krążeniu wrotnym i wzmożonym wypłukiwaniu adenozyny dochodzi do skurczu

tętniczek końcowych,

· krążenie wątrobowe podlega działaniu różnych czynników humoralnych.o Adrenalina w małych dawkach rozszerza a w dużych powoduje gwałtowny skurcz naczyń

wątrobowych.§ Skurcz naczyń trzewiowych pod wpływem amin katecholowych zachodzi za

pośrednictwem α2-receptorów adrenergicznych i biorą w nim udział uwalniane jony Ca2+z cytozolu miocytów naczyniowych.

§ Noradrenalina zawsze obkurcza łożysko naczyniowe wątroby.

o Histamina rozszerza całe łożysko trzewiowe, obniża ciśnienie i zwiększa przepływ krwi przezwątrobę,

o Insulina wzmaga przepływ wątrobowy, prawdopodobnie przez uwalnianie adrenaliny.


52

· Hormony żołądkowo-jelitowe, jak gastryny, CCK, VIP i w mniejszym stopniu glukagon i sekretyna, powodująrozszerzenie naczyń krążenia trzewnego i wątrobowego i wzmagają zużycie tlenu przez narządy trzewne .

· Ważne znaczenie dla przepływu krwi w naczyniach krezkowych mają takie czynniki jak autoregulacja, czylizdolność do rozszerzenia naczyń, gdy zwiesza się metabolizm lub zmniejsza się przepływ krwi przez tokrążenie.

Documents

Konturek - Układ pokarmowy