Dr in. Marcin Krause Kontakt: osobisty Wydzia Grnictwa i Geologii p. 861 telefoniczny (032) 237-19-52, 517-644-383 Wykady z przedmiotu: Etyka w biznesie Zakres tematyki wykadw: Wprowadzenie do etyki biznesu Zarys genezy etyki Definicja i klasyfikacja etyki Podstawowe kategorie etyczne Podstawowe zasady etyczne Etyka biznesu i etyka zawodowa Przykadowe zasady i kodeksy etyczne Zalecana literatura uzupeniajca: Chryssides G.D., Kaler J.H.: Wprowadzenie do etyki biznesu. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1999. Gasparski W.: Wykady z etyki biznesu. Wysza Szkoa Przedsibiorczoci i Zarzdzania im. L. Komiskiego, Warszawa 2004. Huntsman J.M.: Zwycizcy nie oszukuj. One Press 2005. Dietl J., Gasparski W.: Etyka biznesu. PWN. Warszawa 2002. Kietliski K., Reyes V., Oleksyn T.: Etyka w biznesie i zarzdzaniu. Oficyna Ekonomiczna, Krakw 2005. Suek M., winiarski J.: Etyka jako filozofia dobrego dziaania zawodowego. Dom Wydawniczy Bellona. Warszawa 2001. Encyklika Laborem Exercens (O pracy ludzkiej), Jan Pawe II, LOsservatore Romano, Watykan 1981; polska wersja encykliki jest dostpna np. na stronie http://www.opoka.org.pl/biblioteka/W/WP/jan_pawel_ii/encykliki/laborem.html.

Kodeks pracy, ustawa regulujca podstawowe stosunki pracy pomidzy pracodawc i pracownikiem; ujednolicony tekst ustawy jest dostpny np. na stronie http://bap-psp.lex.pl/serwis/kodeksy/akty/98.21.94.htm.

Wprowadzenie do etyki biznesu Na tworzenie szczcia i bezpieczestwa istotny wpyw ma dziaalno gospodarcza, ktra powinna podlega ocenom etycznym i moralnym, podobnie jak kady rodzaj aktywnoci ludzkiej. Dlatego aktywno ludzi, ktra nie sprzyja szczciu i bezpieczestwu jest odrzucana etycznie, czego sygnaem s negatywne oceny moralne wyraane przez opini publiczn, penic rol moralnego sumienia spoecznego. Czasy dziaalnoci gospodarczej, ktra nie uwzgldnia wskaza etyki i ignoruje oceny moralne, coraz czciej w krajach rozwinitych gospodarczo odchodz w przeszo. Sukces odnosz takie systemy i dziaalno ekonomiczna, ktre s etyczne, dowodem s gospodarki wolnorynkowe, szanujce wasno prywatn, przestrzeganie zasad prawa i etyki. Etyka biznesu lub etyka w biznesie (ang bussines ethics) zajmuje si zagadnieniami moralnymi w dziaalnoci gospodarczej, w tym szczeglnoci formuowaniem zasad i kodeksw postpowania w wiecie biznesu. Oglnoludzkie zasady etyczne obowizuj kadego czowieka bez wzgldu na stan, wiek, zawd, pozycj, stanowisko i rodowisko spoeczne, w jakim si znajduje. Bardziej szczegowe zasady etyczne s formuowane dla okrelonych rodzajw dziaalnoci, np. reklama, marketing, organizacji, np. przedsibiorstwo, zakad, firma, grup zawodowych, np. prawnicy, zawodw, np. sdzia, prokurator, adwokat. Tre norm i zobowiza wymaganych od przedstawicieli danego zawodu, ktra jest uoona w uporzdkowany logicznie zesp wytycznych, tworzy kodeks deontologiczny danego zawodu, zwany zawodowym kodeksem etycznym, a czsto stosowane s w praktyce nazwy: kodeks zawodowy, kodeks etyki zawodu lub kodeks etyczny zawodu. Tre norm i zobowiza wymaganych od czonkw danej organizacji, ktra jest uoona w uporzdkowany logicznie zesp wytycznych, tworzy kodeks etyczny danej organizacji, zwany kodeksem postpowania etycznego, a stosowane s take w praktyce nazwy: kodeks postpowania, wytyczne postpowania lub zasady postpowania etycznego. Ksztacenie z zakresu etyki biznesu stao si w krajach rozwinitych gospodarczo odrbn specjalnoci akademick, o czym wiadczy chociaby ilo specjalistycznych monografii i podrcznikw powiconych tej problematyce, a take osobny periodyk pt. Teaching Business Ethics, wydawany od 1997r. przez Kluwer Academic. Podobnie sytuacja zaczyna rozwija si w Polsce, problematyka etyki biznesu jest staym elementem programw ksztacenia nie tylko na uczelniach o profilu biznesu, ekonomii i zarzdzania, np. Akademie Ekonomiczne, Uniwersytety, Wysze Szkoy Ekonomiczne,

Wysze Szkoy Zarzdzania, Wysze Szkoy Biznesu, ale take wprowadzana jest coraz czciej w innych szkoach wyszych, np. technicznych i zawodowych, gwnie na kierunku zarzdzanie i inynieria produkcji. W polskich uczelniach problematyka ta jest wykadana najczciej pod nazw etyka biznesu lub etyka w biznesie, w praktyce spotykane s take inne nazwy, np. etyka w biznesie i zarzdzaniu, etyka gospodarcza, etyka ycia gospodarczego, etyka menederska, etyka ekonomiczna, etyka pracy, etyka zawodowa. Na Wydziale Grnictwa i Geologii Politechniki lskiej w Gliwicach problematyka etyki biznesu jest realizowana na kierunku zarzdzanie i inynieria produkcji i grnictwo i geologia w ramach przedmiotw majcych w nazwie sowo etyka, np. Etyka (studia zaoczne), Bezpieczestwo powszechne i etyka zawodowa (studia dzienne), Etyka zawodowa (specjalno Geoturystyka) lub w ramach innych przedmiotw z zakresu organizacji i zarzdzania (specjalno Organizacja i ekonomika grnictwa). Szkoy wysze i inne jednostki zajmujce si dziaalnoci naukowo-dydaktyczn oraz wydawnicz w zakresie etyki biznesu to m.in.: uczelnie katolickie, np. Katolicki Uniwersytet Lubelski w Lublinie, Uniwersytet Kardynaa Stefana Wyszyskiego w Warszawie, Papieska Akademia Teologiczna w Krakowie, Salezjaska Wysza Szkoa Ekonomii i Zarzdzania w odzi, wydziay teologiczne i seminaria duchowne; Akademie Ekonomiczne, np. w Krakowie, Poznaniu, Wrocawiu, Katowicach; Uniwersytety, np. im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, im. Mikoaja Kopernika w Toruniu, Gdaski, dzki, Opolski, Szczeciski, lski, Warszawski, w Biaymstoku; szkoy biznesu, np. Wysza Szkoa Przedsibiorczoci i Zarzdzania im. Leona Komiskiego w Warszawie, Szkoa Gwna Handlowa w Warszawie, inne niepubliczne szkoy biznesu, ekonomii, zarzdzania, handlu, finansw, marketingu, humanistyczne; uczelnie techniczne, np. Akademia Grniczo-Hutnicza w Krakowie, Politechnika Biaostocka, Gdaska, Lubelska, Opolska, Warszawska; Polska Akademia Nauk Instytut Filozofii i Socjologii; Towarzystwo Naukowe Prakseologii Sekcja Etyki Biznesu. Szczeglne miejsce na mapie orodkw etyki biznesu zajmuj Instytut Filozofii i Socjologii Polskiej Akademii Nauk oraz Wysza Szkoa Przedsibiorczoci i Zarzdzania w Warszawie, ktre utworzyy w 1999r. Centrum Etyki Biznesu IFiS PAN i WSPiZ.

Jeszcze kilkanacie lat temu trudno byo o krajowe podrczniki i poradniki na temat etyki biznesu, aktualnie wrd wielu rnych propozycji mona wymieni m.in. nastpujce: Borkowska M., Gakowski J. (red.): Etyka w biznesie. KUL, Lublin 2002. Borowski H.: Etyka pracy i etyka biznesu. Politechnika Lubelska, Lublin 1996. Dietl J., Gasparski W. (red.): Etyka biznesu w dziaaniu dowiadczenia i perspektywy. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2001. Dietl J., Gasparski W. (red.): Etyka biznesu. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002. Filek J.: Wprowadzenie do etyki biznesu. Akademia Ekonomiczna w Krakowie, Krakw 2002. Gasparski W.: Decyzje i etyka w lobbingu i biznesie. Wysza Szkoa Przedsibiorczoci i Zarzdzania im. L. Komiskiego, Warszawa 2003. Gasparski W.: Wykady z etyki biznesu. Wysza Szkoa Przedsibiorczoci i Zarzdzania im. L. Komiskiego, Warszawa 2004. Howka J.: Etyka w dziaaniu. Prszyski i S-ka, Warszawa 2001. Karczewski L.: Zarys etyki biznesu. Politechnika Opolska, Opole 2004. Kietliski K., Reyes V., Oleksyn T.: Etyka w biznesie i zarzdzaniu. Oficyna Ekonomiczna, Krakw 2005. Klimczak B.: Etyka gospodarcza. Akademia Ekonomiczna we Wrocawiu, Wrocaw 1996. Koodziejczyk K.: Etyka spoeczna Karola Wojtyy. Adam Marszaek, Warszawa 2000. Konieczny J.: Wstp do etyki biznesu. Konsalnet, Warszawa 1998. Lewicka-Strzaecka A.: Etyczne standardy firm i pracownikw. Instytut Filozofii i Socjologii PAN, Warszawa 1999. Myliwiec G.: Elementy etyki gospodarowania. SGH, Warszawa 1999. Pietrzkiewicz T.: Etyka zarzdzania dziaalnoci gospodarcz. Instytut Organizacji i Zarzdzania w Przemyle ORGMASZ, Warszawa 1995. Pietrzkiewicz T.: Zasady etyczne w zarzdzaniu gospodarczym. Instytut Organizacji i Zarzdzania w Przemyle ORGMASZ, Warszawa 1997. Pogonowska B. (red.): Elementy etyki gospodarki rynkowej. PWE, Warszawa 2004. Pogonowska B. (red.): Teorie i aplikacje etyki gospodarczej. Akademia Ekonomiczna w Poznaniu, Pozna 2000.

Rybak

M.:

Etyka

menedera

spoeczna

odpowiedzialno

przedsibiorstwa.

Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2004. Sosenko K.: Ekonomia w perspektywie aksjologicznej. Akademia Ekonomiczna w Krakowie, Krakw 1998. Sjka J. (red.): Etyka biznesu. Humiora, Pozna 2005. Walkowiak J.: Misja firmy a etyka biznesu. CIM, Warszawa 1998. Wgrzecki A. (red.): Etyczne fundamenty gospodarowania. Akademia Ekonomiczna w Krakowie, Krakw 1999. Zbiegie-Macig L.: Etyka w zarzdzaniu. CIM, Warszawa 1997. Popularne poradniki i podrczniki przetumaczone na jzyk polski to m.in.: Chryssides G.D., Kaler J.H.: Wprowadzenie do etyki biznesu. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1999. Huntsman J.M.: Zwycizcy nie oszukuj. One Press 2005. Jackson J.: Biznes i moralno. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1999. Minus P. (red.): Etyka w biznesie. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1998. Porbski Cz.: Czy etyka si opaca? Zagadnienia etyki biznesu. Znak, Krakw 1997. Pratley P.: Etyka w biznesie. Gebethner i Ska, Warszawa 1998. Ryan L.V., Sjka J. (red.): Etyka biznesu. Z klasyki wspczesnej myli amerykaskiej. W drodze, Pozna 1997. Spaemann R.: Podstawowe pojcia moralne. KUL, Lublin 2000. Sternberg E.: Czysty biznes. Etyka biznesu w dziaaniu. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1998. Vardy P., Grosch P.: Etyka. Pogldy i problemy. Zysk i S-ka, Pozna 1996. Wrd innych rde literaturowych z zakresu etyki biznesu mona wymieni m.in.: kodeksy zawodowe, kodeksy etyki zawodu lub kodeksy etyczne zawodu; kodeksy postpowania, wytyczne postpowania lub zasady postpowania etycznego; dokumenty zwizane z etyk biznesu, np.: 1948; Europejska Konwencja Praw Czowieka, Rada Europy, Rzym 1953; polska wersja: Konwencja o Ochronie Praw Czowieka i Podstawowych Wolnoci, Dziennik Ustaw z 1993r., Nr 61, poz. 284; Powszechna Deklaracja Praw Czowieka, Organizacja Narodw Zjednoczonych,

Europejska Karta Spoeczna, Rada Europy, Turyn 1961; polska wersja: Dziennik Midzynarodowe Pakty Praw Czowieka, Organizacja Narodw Zjednoczonych,

Ustaw z 1999r., Nr 8, poz. 67; 1966; polska wersja: Midzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Spoecznych i Kulturalnych, Dziennik Ustaw z 1977r., Nr 38, poz. 169; Dokument Kopenhaski, Komisja Bezpieczestwa i Wsppracy w Europie, 1990; Encyklika Laborem Exercens (O pracy ludzkiej), Jan Pawe II, LOsservatore

Romano, Watykan 1981; polska wersja encykliki jest dostpna np. na stronie religijnej OPOKA http://www.opoka.org.pl/biblioteka/W/WP/jan_pawel_ii/encykliki/laborem.html; Kodeks pracy, ustawa regulujca podstawowe stosunki pracy pomidzy pracodawc i pracownikiem; ujednolicony tekst ustawy jest dostpny np. na stronie prawniczej LEX http://bap-psp.lex.pl/serwis/kodeksy/akty/98.21.94.htm; czasopisma naukowe i gospodarcze, np.: Etyka, periodyk wydawany przez Instytut Filozofii i Socjologii PAN; Prakseologia, periodyk wydawany przez Instytut Filozofii i Socjologii PAN Biuletyn Etyki Biznesu, periodyk wydawany przez Zesp Etyki Biznesu Biuletyn Informacyjny, wydawany przez Towarzystwo Naukowe Prakseologii; Etyka w yciu gospodarczym, periodyk wydawany przez Salezjask Wysz

(zwaszcza lata 1998-2002); Towarzystwa Naukowego Prakseologii;

Szko Ekonomii i Zarzdzania; konferencje i seminaria naukowe, m.in. cykliczne konferencje organizowane przez Centrum Etyki Biznesu IFiS PAN i WSPiZ, np.: Uczciwo w wiecie finansw (2004); Europejskie standardy etyki i spoecznej odpowiedzialnoci biznesu (2003); Etyka biznesu jako przedmiot nauczania (2001);

zasoby internetowe, np.: Akademia Rozwoju Filantropii w Polsce http://www.filantropia.org.pl, Amnesty International http://www.amnesty.org.pl, Centrum Etyki Biznesu http://www.cebi.win.pl, Etyka Biznesu OPOKA http://etyka.opoka.org.pl, Forum Odpowiedzialnego Biznesu http://www.fob.org.pl,

Helsiska Fundacja Praw Czowieka http://www.hfhrpol.waw.pl, Instytut Filozofii i Socjologii PAN http://www.ifispan.waw.pl, Kodeks etyki w dziaalnoci gospodarczej http://www.kig.civ.pl/kodeks.php, Polskie Stowarzyszenie Etyki Biznesu EBEN Polska http://www.eben.org.pl, Urzd Ochrony Konkurencji i Konsumentw http://www.uokik.gov.pl.

Zarys genezy etyki Zainteresowanie sprawami etyki towarzyszy ludzkoci od zarania dziejw, zarwno nasi przodkowie, jak i my ludzie wspczeni, stoimy wobec tych samych odwiecznych pyta. S to fundamentalne pytania o to jak y, jak postpowa i zachowywa si w stosunku do siebie i innych, jak realizowa swoj aktywno, aby o naszym yciu i aktywnoci mona byo powiedzie, e s dobre, pikne i sprawiedliwe. Etyka stara si broni autentycznego szczcia ludzi i chroni ich przed zagubieniem w wiecie wasnej cywilizacji, utrat wasnej tosamoci i godnoci, skania do troski o bezpieczestwo wasne i innych, blinich i przyrody. Chodzi o to, abymy osignli pene i trwae zadowolenie z caoci ycia, czyli zapewnili sobie szczcie, abymy szanowali i czcili ycie wasne i innych, sprzyjali utrwalaniu ycia i jego doskonaleniu, czyli zapewnili sobie bezpieczestwo. Na tworzenie szczcia i bezpieczestwa istotny wpyw ma dziaalno gospodarcza, ktra, podobnie jak kady rodzaj aktywnoci ludzkiej, podlega ocenom etycznym i moralnym. Jednak prby wyczenia okrelonej aktywnoci czowieka z tych ocen miay niestety najczciej ze konsekwencje w duszej perspektywie historycznej. Dlatego aktywno ludzi, ktra nie sprzyja szczciu i bezpieczestwu jest odrzucana etycznie, czego sygnaem s negatywne oceny moralne wyraane przez opinie publiczn. Specyfik czowieka jako istoty ywej jest zarwno mylenie, jak i wolna wola, ktre s zwizane z ludzk aktywnoci, dziaaniem i postpowaniem. Podstaw tej specyfiki jest posiadanie przez czowieka intelektu, charakteru i temperamentu. Dlatego ludzie od najdawniejszych czasw poszukuj: prawdy i jej odrnienia od faszu, w czym pomaga intelekt; dobra i jego odrnienia od za, w czym pomaga charakter jako wraliwo etyczna; pikna i jego odrnienia od brzydoty, w czym pomaga temperament jako pewna sia reakcji na dobro i zo oraz jako dziaanie efektywne i skuteczne w prakseologii; sprawiedliwoci i jej odrnienia od niesprawiedliwoci, w czym pomaga osobowo jako struktura funkcjonalna caej natury czowieka, a wic intelekt, charakter i temperament. Ludzie w swojej aktywnoci kierowali si i kieruj pewnymi wartociami, zasadami i reguami, a za skutki tej dziaalnoci ponosili i ponosz odpowiedzialno. Aktywno czowieka nie jest jednak bezwolna i niezalena, poprzedzaj j trzy rodzaje decyzji:

rozumu (intelektualne), charakteru (etyczne), temperamentu (prakseologiczne). Decyzja czowieka yjcego wrd innych ludzi ma skutki nie tylko dla niego, lecz rwnie dla innych osb pozostajcych z nim w rnego rodzaju wizach spoecznych. Std odpowiedzialno takiego czowieka przed samym sob, grupami spoecznymi i spoeczestwem, a miar tej odpowiedzialnoci staa si zasada sprawiedliwoci, ktra przybraa form tzw. zotej reguy. Na pragnieniu i potrzebie sprawiedliwoci w relacjach midzy ludmi wsparte s podstawy etyki, std zasada sprawiedliwoci i zota regua maj swoje gbokie odniesienie w yciu rnych spoecznoci, np. Mezopotamii, staroytnego Egiptu, staroytnej Grecji, narodu ydowskiego (etyka hebrajska), narodu chiskiego (etyka chiska epoki klasycznej). Zota regua wyraa myl czyni ludziom tak, jakby chcia, aby oni tobie czynili, moe by okrelana w rnych brzmieniach, np. w wersjach pozytywnych lub negatywnych: Okazuj innym tak sam mio, dobro i miosierdzie, jakie yczyby sobie od nich otrzyma; Wszystko wic, co bycie chcieli, eby wam ludzie czynili i wy im czycie; Czym sam si brzydzisz, nie czy tego nikomu; Nie czymy tego, co ganimy u innych; Nie czymy tego, co nas gniewa u blinich; Nie czymy tego, z czego czynimy zarzuty blinim; Nie czy innym tego, czego nie chciaby, by inni tobie czynili. Wyrniane s m.in. nastpujce rodzaje dbr i odpowiadajce im cnoty: dobra realne (podliwe, cielesne) umiar, dobra duchowe (popdliwe, emocjonalne, psychiczne) mstwo, dobra idealne (intelektualne, rozumne) mdro, dobra wsplnotowe (spoeczne, wspycia, wspbycia) sprawiedliwo. Wedug filozofii Platona istota, ktra dba tylko o dobra realne lub duchowne (czci nierozumnej duszy), a nie zaspokaja potrzeb czci rozumnej duszy, mao e nie osiga czowieczestwa, to postpuje niesprawiedliwie i nieetycznie. Jest to istota nierozumna, ktrej brak tego, co specyficzne dla czowieka, a mianowicie mdroci, moralnoci i estetycznoci.

Dlatego tylko mdre cele yciowe (rozumne), mnie realizowane z zaangaowaniem emocjonalnym, przy umiarze poda dbr realnych (materialnych) i w sposb umiarkowany zapewniaj harmoni w duszy czowieka i sprawiedliwo we wspyciu z innymi ludmi. Definicja i klasyfikacja etyki W literaturze spotyka si rne definicje etyki, ktre mwi e jest to: wiedza o szczciu, czyli o dobru najwyszym i innych dobrach, nauka o moralnoci, czyli o faktycznych zachowaniach ludzi i ich zasadach postpowania, nauka o powinnociach, czyli o powinnych i zobowizujcych normach postpowania. Etyka jest wic wiedz o tym, co dobre i ze w obyczajach, zwyczajach oraz zachowaniach ludzi, ktre zmierzaj do doskonalenia cnt i unikania lub eliminowania wad w swoim dziaaniu i jego skutkach. Ze wzgldu na sposb podejcia do przedmiotu etyki i tradycj jej rozwoju wyrnia si trzy dziay etyki: etyka normatywna (etyka waciwa), ktra wartociuje, postuluje i argumentuje, czyli odpowiada na pytanie jak by powinno; etyka opisowa (etyka deskryptywna), ktra opisuje i wyjania, jakie byy lub s obyczaje, zwyczaje i zachowania moralne, czyli odpowiada na pytanie jak jest lub jak byo; metaetyka, ktra analizuje w sposb filozoficzno-metodologiczny normy i oceny moralne, czyli odpowiada na pytanie dlaczego tak jest i dlaczego tak by powinno. Ze wzgldu na zakres refleksji etycznej i jej przedmiot wyrnia si trzy poziomy etyki: mikroetyka, ktra zajmuje si relacjami o charakterze etycznym midzy ludmi; makroetyka, ktra zajmuje si etycznymi problemami o charakterze regionalnym i globalnym; etyka molarna, ktra zajmuje si etycznymi problemami ludzi w dowolnej organizacji spoecznej, ich moralnoci zawodow i postpowaniem firm. Ze wzgldu na szczegowo i oglno podejmowanych problemw moralnych i uzasadnie goszonych dyrektyw, norm i zalece wyrnia si dwa dziay etyki: etyka oglna, ktra jest filozoficzn refleksj nad podstawami etyki takimi jak np. cel, dobro, powinno, sumienie, odpowiedzialno; etyka szczegowa, ktra formuuje praktyczne wskazania w odniesieniu do typowych sytuacji spotykajcych ludzi.

Etyka szczegowa dzieli si na etyk indywidualn, ktra normuje ycie jednostek ludzkich oraz etyk spoeczn, ktrej adresatem jest spoeczna sfera ycia. Etyka normatywna, zwana take etyk waciw, zajmuje si wartociami i zasadami moralnymi, ktre obejmuj m.in. dobro i zo, dobro najwysze, dobro wsplne, dobro molarne, czyli postulowane wartoci, zasady i reguy etyczne. Dobro najwysze dotyczy wartoci najwikszej w indywidualnych wyborach, dobro wsplne zwizane jest z wartoci wiodc w wyborach charakterystycznych dla danego spoeczestwa, a dobro molarne, zwane take centralnym, dotyczy wartoci wanych w dziaaniu grup i instytucji spoecznych. Etyka normatywna przywizuje szczegln wag do wartociowania moralnoci: tego, co dobre i ze, wartociowe i antywartociowe, zalecane i wadliwe. Obejmuje ona rne systemy moralne, ktre najczciej wskazuj: cel wyraany w dobru najwyszym lub dobru wsplnym, a take dobru molarnym; pozytywne powinnoci zwizane z tymi dobrami lub tylko z jednym z nich, wyraane w cnotach, zaletach, zasadach i reguach wspomagajcych cel; negatywne powinnoci wyraane w wadach i zachowaniach (ostrzeenia i zakazy); odpowiedzialno za dobre i ze postpowanie wyraane w sankcjach (nagrody i kary). Etyka opisowa, zwana take etyk deskryptywn lub etologi, jest nauk o moralnoci i normach moralnych, ktre funkcjonuj lub funkcjonoway w yciu spoecznoci ludzkich. Przedmiotem jej zainteresowania s m.in. obyczaje, zwyczaje, zachowania i dziaania moralne, czyli funkcjonujce normy moralne, faktyczne wartoci i zasady moralne. Etyka opisowa obejmuje aktualnie trzy dziedziny analiz moralnoci: psychologia moralnoci, ktra zajmuje si psychicznymi uwarunkowaniami zachowa i dziaa moralnych jednostek i grup spoecznych; socjologia moralnoci, ktra zajmuje si spoecznymi uwarunkowaniami zachowa i dziaa moralnych jednostek i grup spoecznych; historia moralnoci, ktra zajmuje si normami moralnymi, ktre istniay lub istniej, poszukuje logiki w jej przeobraeniach i zmianach. Metaetyka, zwana take etyk krytyczn lub filozofi moralnoci, obejmuje obyczaje, zwyczaje i postpowanie majce na celu dobro i unikanie za, zajmuje si normami i ocenami moralnymi, ich logik i uzasadnieniem. Przedmiotem jej zainteresowania s m.in. jzyk, kategorie i funkcje wypowiedzi etycznych, cnoty, zalety, wady i normy moralne.

Platon wyrni cztery cnoty naczelne i zaprzeczajce im wady: mdro gupota, mstwo tchrzostwo, rozwaga nierozwaga, sprawiedliwo niesprawiedliwo.

Podstawowe kategorie etyczne Kategorie etyczne, czyli w tumaczeniu z jzyka greckiego i aciskiego oznacza sdy i orzeczenia, s podstawowymi pojciami w etyce. Do najpowszechniejszych poj etycznych nale przede wszystkim: warto, idea, dobro i zo, sumienie, norma etyczna, norma moralna, obowizek, sankcja, szczcie, odpowiedzialno. Warto moralna oznacza to wszystko, co cenne, godne podania lub wyboru, co stanowi cel ludzkich de. Jest to cecha, ktra moe by traktowana pozytywnie (warto dodatnia, np. dobro, cnota, zaleta) lub negatywnie (warto ujemna, np. zo, wada). Wartoci moe by to wszystko, co stanowi przedmiot podania, denia i aspiracji czowieka, nie ma wartoci negatywnych, istniej tylko antywartoci. Mog by wartoci autoteliczne, czyli takie, ktrych uznanie lub realizacja nie wymaga innych wartoci oraz wartoci instrumentalne, czyli takie, ktre su osiganiu innych, wyszych i bardziej cennych. Idea, czyli wzr moralny stanowi w kadym systemie etycznym cao, ktr okrelaj cele stawiane w yciu i rodki ich realizacji. Zawiera on rejestr zalecanych, moralnie waciwych form dziaania, przedstawia natur i istot oraz powoanie czowieka. Idea jest interpretacj poj abstrakcyjnych, np. mstwo, sprawiedliwo, wolno. Dobro i zo s pojciami, ktre si wzajemnie zaprzeczaj. Dobro jest okrelane w szerszym znaczeniu czynem (sposobem dziaania) i jego nastpstwem (wartoci) oraz w wszym znaczeniu moralnym czynem i postpowaniem (bardziej sposobem i procedura dziaania). Pod pojciem dobra rozumie si najczciej to, co jest podane oraz to, co pozytywne i stanowice warto pozytywn. Sumienie jest wiadomoci moraln, ktra pozwala ocenia wartoci moralne czynw oraz zdolnoci reagowania na dobro i zo moralne. Jest to rodzaj predyspozycji do oceniania swoich i cudzych czynw oraz uczu zwizanych z t ocen. Sumienie peni funkcj sdziego, ktry decyduje o poczuciu zadowolenia lub winy wynikajcej ze spenionego obowizku, powinnoci i czynu. Normy etyczne charakteryzuj si tym, e s respektowane bez wzgldu na sankcje zewntrzne i s zwizane z dojrzaoci sumienia i osobowoci czowieka. Motywem postpowania etycznego nie jest zewntrzna nagroda czy kara, ale warto sama w sobie, czyli dobro. Sens przestrzegania norm etycznych sprowadza si do dobrego samopoczucia czowieka, ktre ma charakter psychologiczny. Normy moralne maj szerszy zakres znaczeniowy ni normy etyczne, obejmuj take normy zwyczajowe, obyczajowe i faktyczne zachowania ludzi poddawane ocenom etycznym.

Normy te wystpuj w formie nakazw lub zakazw oraz dziel si na normy etyczne, moralne i pozamoralne, czyli gwnie religijne i prawne. Niemniej normy moralne i etyczne, religijne i prawne mog by nastawione na chronienie jednych i tych samych wartoci, np. nie kradnij lub nie zabijaj. Normy moralne s zwizane z okrelonymi sankcjami grupy spoecznej, wyraanymi si w opinii jej czonkw, od grupy czonkw po opini publiczna wsplnoty. W literaturze wystpuj rne klasyfikacje norm moralnych, np.: normy regulujce istotne podstawy ycia spoecznego, normy regulujce stosunek czowieka do ochrony przyrody, normy regulujce stosunki midzy jednostkami w spoecznoci ludzkiej, normy etyczne zalecajce przyjmowanie pewnych postaw i ich doskonalenie. Obowizek, czyli powinno moralna jest determinacj do wykonania lub zaniechania czego, ktra wynika z subiektywnie rozpatrywanego nakazu moralnego etycznego (gosu wewntrznego lub gosu sumienia) lub okrelonej spoecznie normy moralnej (etycznej, zwyczajowej, obyczajowej). Sankcje maj rnorodny charakter i dziel si na kary i nagrody. Wyraaj si w samoocenie czowieka i ocenie spoecznej, czyli opinii publicznej. Samoocena wie si z gosem sumienia i wyrzutami sumienia lub spokojem sumienia. Ocena spoeczna jest zwizana z sankcjami zwyczajowymi i obyczajowymi, ktre wystpuj w trzech formach: najoglniejszej jako ocena werbalna czyjego zachowania, ostrzejszej jako pozbawienie kogo pewnych uprawnie, najostrzejszej jako ignorowanie jednostki przez grup lub cakowite z niej wykluczenie. Szczcie jest to pene, trwae i uzasadnione zadowolenie z ycia lub ycie dajce trwae, pene i uzasadnione zadowolenie. Szczcie jest dobrem najwyszym w wielu systemach etycznych, np. Arystoteles identyfikuje szczcie z samowystarczalnoci, a ta z kolei naley si bytom doskonaym i dlatego denie do niej czyni ycie godnym podania i wolnym od wszelkich brakw. Z kolei Wadysaw Tatarkiewicz wyrni cztery zasadnicze pojcia szczcia, gdzie szczliwy jest ten: komu sprzyja pomylno losu, kto jest zadowolony z ycia, kto zazna najintensywniej radoci, kto posiada najwysze dobra lub dodatni bilans ycia. Odpowiedzialno polega na gotowoci sprawcy czynu moralnego do ponoszenia konsekwencji, wziciu na siebie dobrych i zych skutkw postpowania.

Podstawowe zasady etyczne Zasada jest najczciej wizana z prawidowoci jaka ma miejsce, wystpuje jako sposb osigania czego i stanowi o tym sposobie. Od zasad odrnialne s reguy, ktre nakazuj okrelone dziaanie. Mona wic stwierdzi, e zasady orzekaj a reguy nakazuj okrelone postpowanie i zachowanie. W literaturze wystpuj rne klasyfikacje zasad etycznych, przykadem s tzw. generalia etyki sformuowane przez Feliksa Konecznego, ktry wyrni siedem podstawowych zasad: sumienno, sprawiedliwo, odpowiedzialno, bezinteresowno, obowizkowo, punktualno (stosunek do czasu) i pracowito (stosunek do pracy). Z kolei Tadeusz Kotarbiski wyrni cztery grupy zasad prakseologicznych (prakseologia to nauka o sprawnym dziaaniu): zasady konstrukcji, zasady dekonstrukcji, zasady konserwacji, zasady profilaktyki (zapobiegawcze). Do podstawowych zasad etycznych nale przede wszystkim cztery nastpujce: etyczna zasada sprawiedliwoci, etyczna zasada umiaru, etyczna zasada susznoci, etyczna zasada praworzdnoci. Etyczna zasada sprawiedliwoci orzeka, e dziaanie ludzi jest oceniane w taki sposb, e za dobre czyny otrzymuje si nagrody, za ze za kary. Zasada ta obejmuje regu rwnoci, proporcjonalnoci i wzajemnoci, ktre tworz tzw. zot regu. Sprawiedliwo przyjmowana jest jako podstawowa zasada funkcjonowania wiata relacji midzy ludmi, aby silny nie krzywdzi sabszego, co oznacza dawanie kademu, co si jemu naley. Honor, odwaga i sia fizyczna byy wiodcymi wartociami budujcymi sprawiedliwo w epoce staroytnej, a zaprzeczenie tych zalet uwaano za wady. Z kolei tradycja demokracji ateskiej okrelia nastpujce cnoty: odwaga, przyja, sprawiedliwo (zastpuje si fizyczn), umiarkowanie (zastpuje chytro i honor), mdro (zastpuje spryt). Etyczna zasada umiaru lub zasada proporcjonalnoci orzeka, e dziaanie jest etyczne, jeeli zachowuje zoty rodek midzy jednostronnoci nadmiaru czego i niedostatku czego innego, jest dziaaniem optymalnym i powoduje rwnowag. Zasada ta obejmuje regu optymalnoci, rozwagi i dwoistoci, co mona wyrazi np. jako ani mao ani duo, a w sam raz. Z zasady tej wynika regua optymalnoci, ani maksimum, ani minimum, ale tzw. zoty rodek. W umiarkowanym postpowaniu naley upatrywa cnt i zalet, a wszelki nadmiar, jak i niedostatek s wadami.

Cnot wan u Arystotelesa jest mstwo, ktra naley si ludziom dzielnym etycznie. Definiuje on mstwo jako zoty rodek pomidzy zuchwaoci (zarozumiaoci i pych) a lkliwoci (strachem, bojani i sualczoci). Etyczna zasada susznoci orzeka, e dziaanie jest etyczne, jeeli jest racjonalne, zgodne z prawami (boymi, natury i naturalnymi), powoduje dawanie kademu, co si jemu wedug jego (dobrej lub zej) aktywnoci naley. Zasada ta obejmuje regu aktywnoci, zgodnoci i racjonalnoci, co mona wyrazi np. jako praca miernikiem wartoci czowieka, czy sobie ziemi poddan, mdl si i pracuj. Wedug Cycerona suszno jest tym, co wybiera i postanawia rozum zgodnie z prawem natury, co pozwala odrnia dobro od za. Suszno nakazuje, co naley czyni i zakazuje tego, czego czyni nie naley, pozwala dy do dobra i osiga dobro, pozwala postpowa etycznie i moralnie w dziaaniu. W pojmowaniu susznoci wane jest rozrnienie trzech rodzajw nakazw i zakazw zwizanych z takimi prawami jak: prawo natury opierajce si na sprawiedliwoci, prawo naturalne opierajce si na susznoci, prawo stanowione wyraajce wszystkie nakazy i zakazy zatwierdzone na pimie. Etyczna zasada praworzdnoci lub zasada autonomii orzeka, e dziaanie jest etyczne, jeeli jest zgodne z tak wol czowieka i prawem powszechnym, z ktrym identyfikuje si kady, a powoduje dawanie kademu, co bymy chcieli, aby si naleao, byo dawaniem uczciwym i powszechnie aprobowanym. Z zasady tej wynika nakaz moralny indywidualnej wolnoci, ograniczonej wolnoci innych i wolnoci powszechn, czyli nakaz godnoci ludzkiej. Nakaz ten suy wspyciu ludzi i doskonaleniu ycia indywidualnego, uznaniu ich rwnoci, optymalizowaniu i racjonalizowaniu decyzji i dziaa, szanuje wolno i pozwala poszerza jej zakres. Zasada ta obejmuje regu uczciwoci, prawoci i tolerancji, co mona wyrazi np. jako czy to, co chciaby, aby i tobie czyniono i byo to oglnie obowizujcym prawem, aby tak jak ty, wszyscy czynili, postpuj tylko wedug takiej maksymy, dziki ktrej moesz zarazem chcie, eby staa si powszechnym prawem. Podejmujcy wybr i dziaanie wolny i szanujcy wolno czowiek, powinien kierowa si trzema podstawowymi wartociami: wolno (przynalena wszystkim ludziom), praworzdno (zalenoci wszystkich od wsplnie ustanowionego prawa), rwno (wszystkich wobec prawa).

Etyka biznesu i etyka zawodowa Podstawowe mity zwizane z problematyk etyki biznesu, ktre mog by przedmiotem dyskusji na zajciach to m.in.: Etyka biznesu bardziej zajmuje si religi ni biznesem. Nasi pracownicy s etyczni, wic nie musimy powica uwagi etyce biznesu. Etyka biznesu jest dziedzin, ktr najlepiej mog wykada filozofowie, teolodzy i nauczyciele akademiccy. Etyka biznesu jest zbdna, potwierdza jedynie oczywisty nakaz, by czyni dobro. Etyka biznesu jest kazaniem wygaszanym przez dobrych ludzi dla zych ludzi. Etyka biznesu jest wspczesn odmian polityki personalnej. Etyk nie mona zarzdza. Etyka biznesu i spoeczna odpowiedzialno biznesu to jest to samo. Nasza organizacja nie ma problemw z prawem, wic jestemy etyczni. Zasady etyczne w miejscu pracy maj mae znaczenie praktyczne. Udan prb przegldu literatury zagranicznej jest publikacja autorstwa Chryssides G.D. i Kaler J.H. pt. Wprowadzenie do etyki biznesu, w ktrej scharakteryzowano m.in.: zakres i cel etyki biznesu, teorie moralnoci, kapitalizm, rynek i sprawiedliwo, miejsce pracy, korporacje a odpowiedzialno, rachunkowo i inwestycje, zdobywanie rynkw, zielona dziaalno gospodarcza, etyka a umidzynarodowienie biznesu. Wanym dokumentem jest Encyklika Jana Pawa II pt. Laborem exercens, ktra stanowi wykadni katolickiej nauki spoecznej na temat szeroko pojtej pracy ludzkiej. Problematyk etyki na styku dziedzin biznesu i zarzdzania przedstawiaj m.in. publikacja autorstwa Kietliski K., Reyes V. i Oleksyn T. Jedyn aktualnie krajowa pozycj literaturow ujmujca w sposb kompleksowy problematyk etyki zawodowej jest podrcznik autorstwa Suek M. i winiarski J. W odniesieniu do etyk zawodowych trzy podstawowe rodzaje dobra s nastpujce: dobro wsplne doskonao (np. pastwa, spoeczestwa, wsplnoty), czyli realizowanie wszystkich potrzeb naturalnych niedoskonaych z natury ludzi (np. obywateli, czonkw spoeczestwa, przedstawicieli wsplnoty); dobro najwysze szczcie (indywidualne),

dobro molarne doskonao wsplnoty lub szczcie indywidualne, do ktrych przyczynia si praca zawodowa, suba lub inna aktywno zawodowa i osobista, gdy s obowizkowo i najlepiej realizowane. W tradycji staroytnej dobrem wsplnym jest doskonao wsplnoty pastwa, co polega przede wszystkim na samowystarczalnoci i suwerennoci. Miar dobra wsplnego jest realizacja potrzeb, pragnie i zamiarw wsplnoty pastwa. W podejciu utylitarnym dobro wsplne jest sum poytkw indywidualnych, std przewodnie haso brzmi nastpujco: jak najwicej dobra (szczcia) dla jak najwikszej liczby osb. Dla wspczesnych spoeczestw cywilizacji zachodniej filarami dobra wsplnego jest wolno, przestrzeganie prawa i zapewnienie dobrobytu, za jego zasadniczymi warunkami jest wasno prywatna (haso tyle mamy wolnoci, ile mamy wasnoci), gospodarka wolnorynkowa i przestrzeganie praw czowieka. Mylenie kategoriami etycznymi jest jednym z istotnych elementw decyzji, ktre s podejmowane przez ludzi w pracy zawodowej i yciu osobistym. Podstawowym zaleceniem etyki jest, aby decyzje te uwzgldniay wymagania nastpujcych nauk: etyki, czyli byy dobre, estetyki, czyli byy pikne, prakseologii, czyli byy skuteczne, ekonomii, czyli byy sprawiedliwe. Czasy dziaalnoci gospodarczej, ktra nie uwzgldnia wskaza etyki i ignoruje oceny moralne, coraz czciej w krajach rozwinitych gospodarczo odchodz w przeszo. Nie sprawdzi si wic system gospodarczy i dziaalno ekonomiczna, ktra pomija te wskazania i opini publiczn, penic rol moralnego sumienia spoecznego. Sukces odnosz te systemy gospodarcze i taka dziaalno ekonomiczna, ktre s etyczne, dobitnym dowodem s gospodarki wolnorynkowe, szanujce wasno prywatn, przestrzeganie zasad racjonalnego prawa i etyki. Przypieszony w czasach nowoytnych podzia pracy, pojawienie si nowych zawodw i specjalnoci oraz nowych form zatrudniania pracownikw legy u podstaw powstawania nie istniejcych wczeniej etyk zawodowych. Zwikszanie si moliwoci zatrudnie i aktywnoci zrodzi problem etyk zawodowych, a rda ich zrnicowania tkwi w sprawianiu dobra wsplnego, a sprawianie to ma aprobat spoeczn (wsplnoty), o ile suy innym wsplnocie.

Ich rdem jest spoeczna potrzeba oceniania aktywnoci podejmowanej przez przedstawicieli okrelonych zawodw z punktu widzenia ich spoecznej roli, misji i suby w tworzeniu zarwno wasnego szczcia, jak i dobra wsplnego. Std etyki zawodowe uwikane s w relacje midzy dobrem indywidualnym ludzi podejmujcych okrelon aktywno, czyli dobrem najwyszym, a dobrem wsplnym, czyli dobrem spoecznym. Wypadkow tego uwikania pomidzy dobrem indywidualnym a wsplnym jest dobro molarne, czyli drobinowe, zwane take dobrem centralnym, ktre peni funkcj dobra najwyszego w odniesieniu do danego zawodu lub grupy zawodowej. Problematyka etyk zawodowych dotyczy ju nie tylko grup zawodowych tradycyjnie uchodzcych za wyrnione, np. lekarze, nauczyciele, wojskowi, lecz rwnie wszelkich grup zawodw o szerszym znaczeniu spoecznym, w tym rwnie nowo tworzcych si. Po podstawowych zada etyki zawodowej mona zaliczy: regulowanie stosunkw wewntrz grupy zawodowej, chodzi tutaj o reguy etyki, ktre okrelaj zachowania si wzgldem siebie przedstawicieli danej grupy, zasady moralne maj w tym zakresie znaczenie dla okrelonej grupy zawodw (np. inynierowie i technicy) i dla poszczeglnych zawodw tworzcych t grup (np. inynier bhp), w celu zachowania m.in. suwerennoci, dobrego samopoczucia, bezpieczestwa; okrelenie stosunku przedstawicieli zawodu do przedmiotu pracy, zwaszcza jeli stanowi go bezporednio jednostka ludzka, czyli zadaniem jest ochrona i realizacja okrelonych dbr czowieka, np. zdrowie, ycie, uroda, majtek, poszanowanie godnoci; zabezpieczenie przedstawicieli poszczeglnych zawodw lub specjalnoci zawodowych przed szczeglnie zagraajcymi im niebezpieczestwami moralnymi i pokusami, przed moliwoci naduy moralnych wicych si z charakterem wykonywanej pracy; podnoszenie prestiu grupy zawodowej w opinii spoeczestwa, a presti spoeczny zawodu lub specjalnoci oznacza moliwo wyszych dochodw i satysfakcj moraln, zaspokaja potrzeb samorealizacji i usprawnia funkcjonowanie caej grupy. Zagadnienia etyk zawodowych podejmuje zarwno etyka normatywna (waciwa), jak rwnie etyka opisowa (etologia) i etyka krytyczna (metaetyka). Pojmowana szeroko etyka zawodowa jest zoona z trzech dziaw: metaetyka danego zawodu, etologia danego zawodu, etyka normatywna danego zawodu.

Metaetyka zawodowa jest to teoria etyczna zawodu, uzasadnienie etyk molarnych danego zawodu, jego szczeglnoci i wymogw. Na zakres metaetyki zawodowej skadaj si odpowiedzi na pytania w odniesieniu do poszczeglnych grup zawodowych: dlaczego tak mylay i myl, dlaczego tak postpoway i postpuj, dlaczego powinny myle i postpowa w sposb wskazany, zalecany lub wymagany w zawodowych kodeksach etycznych. Etologia zawodowa jest to moralno przedstawicieli danego zawodu, jego rola spoeczna, a przedmiot zainteresowania to m.in. postpowania i przekonania moralne danego zawodu, tradycje etyki i moralnoci. Przekonaniami moralnymi przedstawicieli poszczeglnych zawodw zajmuje si gwnie psychologia moralnoci, ich ocenianymi moralnie postpowaniami z kolei socjologia moralnoci, natomiast historia moralnoci opisuje, jak mylano i postpowano moralnie w danych grupach zawodowych na przestrzeni dziejw. Etyki zawodowe jako normy postpowania przedstawicieli danego zawodu obejmuj kodeksy, przysigi, lubowania i zobowizania. Przedmiot zainteresowania to m.in. wartoci i zasady, cnoty i reguy oraz dyrektywy postpowania, normy etyczne, wzorce, procedury, uprawnienia, przywileje. Etyka zawodowa pojmowana w cisym znaczeniu (sensu stricto) i usytuowana w zakresie etyki normatywnej jest zespoem odpowiedzi na pytanie o to, jak powinien postpowa przedstawiciel danego zawodu w sytuacjach typowych i nietypowych. Sytuacje typowe s okrelane normami postpowania moralnego, sprowadzanymi czasami do procedur postpowania, a sytuacje nietypowe s okrelane zalecanymi sposobami mylenia, utrwalonymi w przekonaniach moralnych. Etyka zawodowa jest zespoem bardziej specjalnych ni oglnych norm i zobowiza wymaganych od penicych okrelone funkcje zawodowe, jest ona treci zawart w kodeksach deontologicznych okrelonych zawodw. Tre norm i zobowiza wymaganych od przedstawicieli danego zawodu, ktra jest uoona w uporzdkowany logicznie zesp wytycznych, tworzy kodeks deontologiczny danego zawodu, zwany zawodowym kodeksem etycznym, a czsto stosowana w praktyce nazwa to kodeks zawodowy lub kodeks etyczny zawodu. Etyka zawodowa okrela wic zesp norm i zasad wynikajcych z tradycji zawodu, kultury narodowej, z podstawowych wskaza etycznych przyjtych w danym spoeczestwie, a zastosowanych do wykonywania danego zawodu lub specjalnoci.

Etyki zawodowe w wskim pojmowaniu s zawsze zwizane z powinnociami, zobowizaniami i czsto rygorystycznymi procedurami postpowania, co jest zawarte m.in. w przysigach i lubowaniach zawodowych. Dotycz one takich obszarw dziaalnoci jak np. solidarno zawodowa, wzajemna pomoc, yczliwe przekazywanie wiedzy i umiejtnoci wsppracownikom, zwaszcza modszym uczcym si zawodu. Tradycje etyki zawodowej w odniesieniu do niektrych zawodw sigaj epoki staroytnej, dotyczy to przykadowo etyki lekarskiej, odlege tradycje ma etyka duchownych, onierzy, prawnikw, naukowcw i rzemielnikw. Jednak wspczenie problematyka ta ulega znacznemu poszerzeniu i zyskaa odpowiedni rang spoeczn. W ostatnich kilkunastu latach nastpi wzrost kodyfikacji zawodowych kodeksw etycznych, z ktrych najpopularniejsze s wytyczne dotyczce m.in.: bankowcw Kodeks Dobrej Praktyki Bankowej przyjty przez Zwizek Bankw Polskich, doradcw i maklerw Kodeks Etyki Zawodowej Doradcw i Maklerw przyjty przez Zwizek Maklerw Papierw Wartociowych i Doradcw, dziennikarzy i operatorw mass mediw kodeksy Dziennikarski Kodeks Obyczajowy i Karta Etyczna Mediw przyjte przez Stowarzyszenie Dziennikarzy Rzeczypospolitej Polskiej, inynierw i technikw kodeksy Zasady Etyki Zawodowej Inynierw i Technikw Mechanikw i Oglne zasady etycznego postpowania inynierw i technikw przyjte przez Federacj Stowarzysze Naukowo-Technicznych NOT, lekarzy Kodeks Etyki Lekarskiej przyjty przez Naczeln Izb Lekarsk i Polskie Towarzystwo Lekarskie, naukowcw i nauczycieli akademickich kodeks Dobre obyczaje w nauce zbir zasad i wytycznych przyjty przez Komitet Etyki w Nauce Polskiej Akademii Nauk, oficerw i onierzy kodeksy Polski kodeks honorowy autorstwa Boziewicza i Kodeks honorowy oficera przyjte przez Wojsko Polskie, pielgniarek i poonych Kodeks etyki zawodowej pielgniarek i poonych przyjty przez Naczeln Izb Pielgniarek i Poonych, rzemielnikw Kodeks etyki w dziaalnoci gospodarczej przyjty przez Krajow Izb Gospodarcz.

dziennikarzy i operatorw mass mediw kodeksy pt. Dziennikarski Kodeks Obyczajowy i Karta Etyczna Mediw przyjte przez Stowarzyszenie Dziennikarzy Rzeczypospolitej Polskiej, naukowcw i nauczycieli akademickich kodeks pt. Dobre obyczaje w nauce zbir zasad opracowany przez Komitet Etyki w Nauce Polskiej Akademii Nauk. Etyki zawodowe nale do tzw. etyk specjalnych, ktre dotycz wyodrbnionych dziedzin ycia moralnego. Wyodrbnienie to jest wyraane ze wzgldu na szczeglne znaczenie tych dziedzin z punktu widzenia zarwno dobra wsplnego, jak i najwyszego. Etyki specjalne rni si od etyki oglnej tym, e zawsze odnosz si do dobra wsplnego. Wymagaj one wic stosunku zobowizania, powinnoci, suby, a stosunek ten okrelony jest czsto jako powoanie do danego zawodu i zwizanej z nim roli spoecznej. W stosunku do zawodw, ktre maj za zadanie (rol) dbanie o cudze dobro, stawanie na stray pozaosobistego dobra, formuowane byy i s zasady etyk zawodowych. W zawodach tych specyficzne wartoci (take etyczne) wysuwaj si na plan pierwszy, s to tzw. wartoci centralne (molarne lub drobinowe), ktre maj charakter szczeglnie ukonkretnionego dobra wsplnego. O ile dobro wsplne jest celem etyki kadego zawodu, to dobro poszczeglnych zawodw jako owa warto centralna rnicuje poszczeglne etyki zawodowe. Wartoci centralne dla przykadowych popularnych zawodw to m.in.: lekarz zdrowie, naukowiec prawda, prawnik sprawiedliwo, dziennikarz rzetelna informacja, wojskowy wolno, suwerenno, bezpieczestwo, rzemielnik rzetelno, uczciwo, godno zawodowa, nauczyciel rozwj intelektualny i osobowociowy wychowankw, meneder i kierownik sprawno organizacyjna i funkcjonalna, biznesmen i przedsibiorca zysk, dochd, efektywno. W kodeksach etycznych poszczeglnych zawodw s zawarte powinnoci pozytywne i negatywne. Powinnoci pozytywne wyraane s w zaleceniach i wskazywanych cnotach wymaganych od przedstawicieli danego zawodu, natomiast powinnoci negatywne s zabronieniami i ostrzeeniami, nakazami i zakazami.

Do podstawowych czynnikw ksztatujcych struktur poszczeglnych zawodw zalicza si przede wszystkim: system czynnoci wewntrznie spjnych, oparty na okrelonej wiedzy i umiejtnociach, skierowany na wytworzenie pewnego przedmiotu lub usug, ktre zaspokajaj potrzeby spoeczne i indywidualne; rodzaj pracy lub czynnoci wykonywanych przez pracownika systematycznie lub trwale jako wyuczone; wykonywanie pracy jako podstawy ekonomicznego bytu pracownika; spenianie pracy jako podstawy prestiu i pozycji spoecznej pracownika.

Przykadowe zasady i kodeksy etyczne Przykadowe grupy zawodowe, dla ktrych zistay zaproponowane zasady i kodeksy etyczne to m.in.: inynier i technik, ktrego wytycznymi s Oglne zasady etycznego postpowania inynierw i technikw, przyjte przez Federacj Stowarzysze Naukowo-Technicznych Naczelnej Organizacji Technicznej; inynier i technik mechanik, ktrego wytycznymi s Zasady Etyki Zawodowej Inynierw i Technikw Mechanikw, zaproponowane przez Stowarzyszenie Inynierw i Technikw Mechanikw Polskich; auditor systemu zarzdzania, ktrego kompetencje i zasady etyczne okrela polska norma PN-EN ISO 19011 Wytyczne dotyczce auditowania systemw zarzdzania jakoci i/lub zarzdzania rodowiskowego, przyjta przez Polski Komitet Normalizacyjny; konsultant (doradca), ktrego kompetencje i zasady etyczne okrelaj kodeksy etyki zawodowej stowarzysze i towarzystw doradczych i konsultingowych, np. Wytyczne lubowania konsultantw, przyjte przez Stowarzyszenie Konsultantw Rozwoju Organizacyjnego oraz Kodeks Etyczny Niezalenego Konsultanta, zaproponowany przez Stowarzyszenie Inynierw Doradcw i Rzeczoznawcw. Oglne zasady etyczne inynierw i technikw Inynierowie i technicy swoj prac wpywaj na jako ycia i zaspokajania rosncych potrzeb spoeczestwa. Konieczne jest, aby postpowali etycznie, zasugujc na zaufanie i szacunek kolegw, podwadnych i przeoonych, podtrzymujc chlubne tradycje zawodowe i przyczyniajc si do wszechstronnego rozwoju Ojczyzny. Nauka, wiedza i praktyka powinny suy dobru, zdrowiu i szczciu kadego czowieka. Wszelkie planowanie, dziaanie i tworzenie powodujce zgub ludzk, zagad, cierpienie fizyczne i moralne jest dziaalnoci nieetyczn, zasugujc na bezwzgldne i powszechne potpienie. Inynier powinien utrzymywa swoje kwalifikacje na najwyszym poziomie majc na wzgldzie zapewnienie doskonaoci zgodnie z tym, co jest uwaane za dobr praktyk w zawodzie i szacunek dla prawa kraju, w ktrym pracuje. Jego zawodowa rzetelno i intelektualna uczciwo powinny by gwarancj bezstronnoci sporzdzanych analiz, ocen i wynikajcych z nich decyzji.

Oglne zasady etyczne dla wszystkich inynierw i technikw wskazuje Federacja Stowarzysze Naukowo-Technicznych Naczelnej Organizacji Technicznej (FSNT-NOT). Poszczeglne stowarzyszenia naukowo-techniczne mog rozwin i ewentualnie ucili poszczeglne zasady etyczne, stosownie do specyfiki swojego zawodu, np. posiada wasne kodeksy szczegowe branowe kodeksy etyczne. Naley take zapewni ochron czonkw, ktrzy by znaleli si w kopotach z powodu przestrzegania zasad etyki, a ochron t powinny zapewni stowarzyszenia w oparciu o autorytet Federacji FSNT-NOT jako Organizacji Wyszej Uytecznoci. W kodeksach zawodowych mona uoy konkretn list zakresu odpowiedzialnoci specjalistw z zakresu rozmaitych technologii, a zwaszcza wynikajcej z roli projektantw (autorw nowych rozwiza), ktrzy odpowiadaj m.in. za: zapewnienie bezpieczestwa oferowanych dzie techniki; przewidywanie moliwych skutkw ubocznych proponowanych rozwiza; przejawianie dostatecznej troski o ledzenie skutkw ubocznych rozwiza zrealizowanych oraz konsekwencji stosowania tych rozwiza na wielk skal; bezporednie, osobiste, autentyczne angaowanie si we wszystkie stadia realizacji przedsiwzi technicznych; rzetelne informowanie o zagroeniach; stae uwzgldnianie eksperymentalnego charakteru kadego przedsiwzicia; branie pod uwag przyzwolenia spoecznego na tworzenie, wytwarzanie i rozpowszechnianie rozwiza technicznych; gotowo do ponoszenia odpowiedzialnoci za wyniki podejmowanych przedsiwzi. Zgodnie w ustaleniami podjtymi w 1987r. na XXI Kongresie Technikw Polskich Federacja FSNT-NOT zaproponowaa Oglne zasady etycznego postpowania inynierw i technikw, zgodnie z ktrymi inynier i technik powinien kierowa si 24 poniszymi zasadami etycznymi, zgrupowanymi w 5 nastpujcych rozdziaach: I. Zawsze ma wiadomo, e: Praca zawodowa na kadym stanowisku powinna by sub spoeczn dla wsplnego dobra jednostki, rodziny, rodowiska, Ojczyzny. Tworzc dobra materialne i rozwijajc nauk pamita zawsze o wspudziale w rozwoju kultury i wartoci, dajcych dobrobyt, szczcie i postp. II. W swej pracy: Jest uczciwy, pracowity, odpowiedzialny i kieruje si twrcz i zdrow ambicj zawodow.

Daje swym postpowaniem przykad wysokiej, moralnej i spoecznej rangi zawodu, przeciwstawiajc si naruszaniu porzdku prawnego i spoecznego. Przeciwstawia si dostpnymi rodkami wadliwym koncepcjom oraz realizacji zych rozwiza technicznych i bdnych decyzji gospodarczych. Swym rzetelnym dziaaniem stara si o zapewnienie najwyszej jakoci produktw i usug, speniajc oczekiwania odbiorcy i uytkownika oraz wprowadzajc szeroko pojte innowacje. Nie uchyla si od decyzji trudnych i niepopularnych. Sw godno osobist i zawodow ceni wyej ni korzyci materialne, przyjmujc wynagrodzenie tylko za faktycznie wykonan prac. Podnoszc stale swe kwalifikacje zawodowe, podejmuje prace odpowiadajce jego wiedzy fachowej, dowiadczeniu oraz moliwociom. Dziaa zawsze na podstawie rzetelnego rozpoznania technicznego. Dba o rozwj kultury technicznej i humanizacji pracy. III. W odniesieniu do wsppracownikw: Jest rzecznikiem otwartej postawy w stosunkach koleeskich oraz na paszczynie zwierzchnik podwadny. Szanuje osobowo swych wsppracownikw niezalenie od ich przekona lub pozycji spoecznej oraz stara si w swym zespole o wytworzenie szczerej, koleeskiej wsppracy. Jest wiadomy odpowiedzialnoci za styl i efekty pracy zarwno wasnej, jak swych kolegw, wymagajc rzetelnej pracy. Dba o sprawiedliw ocen pracy, zwaszcza swych kolegw i podwadnych, nie wywyszajc si i nie przypisujc sobie cudzych osigni i zasug. Stwarza moliwoci i kieruje rozwojem zawodowym swych wsppracownikw, suc im rad i dowiadczeniem. IV. W swym rodowisku: Zachowuje umiar i rzeczowo, przeciwstawiajc si rutynie, technokracji i dziaaniom pozornym. Dba w swym dziaaniu o zapewnienie bezpieczestwa i zdrowia obywateli oraz o zachowanie rodowiska naturalnego, nie dopuszczajc do jego degradacji. V. W pracy spoecznej: Bierze udzia w miar swych moliwoci i zainteresowa w pracy spoecznej, szczeglnie w swym stowarzyszeniu.

Podejmujc si funkcji spoecznej stara si usilnie, jak najlepiej wywiza z przyjtych obowizkw. Dziaa na rzecz popularyzacji techniki i jej osigni. Pamita zawsze, e prezentujc pogldy wasnej organizacji lub jej ogniwa reprezentuje wsplne stanowisko, a nie swoje indywidualne zdanie. Stosuje w pracy spoecznej oglne zasady etyczne. Zasady etyczne inynierw i technikw mechanikw Przykadem branowego kodeksu etycznego s Zasady Etyki Zawodowej Inynierw i Technikw Mechanikw, przyjte w 1985r. przez Stowarzyszenie Inynierw i Technikw Mechanikw Polskich (SIMP), jeszcze przed kodeksem opracowanym przez FSNT-NOT. Zadaniem zawodowym inyniera i technika mechanika jest, przy wsppracy z innymi ludmi opanowywa i przeksztaca najblisze otoczenie dla potrzeb spoecznych. Obowizki zawodowe nie mog jednak przysoni koniecznoci rozwoju jego osobowoci jako czonka rodziny, obywatela, czowieka. Realizujc swoje zadania, wymagajce nieraz wielkiego wysiku intelektualnego, powinien zna i ocenia uyteczno owocw swojej pracy dla jednostek oraz dla spoeczestwa, powinien zna, kultywowa oraz pomnaa szlachetne i cenne tradycje SIMP, a take wnosi te wartoci do rozwoju kulturalnego, gospodarczego i spoecznego narodu polskiego i kraju dzi i w przyszoci. Inynier i technik mechanik powinien z przekonania postpowa zgodnie z nastpujcymi 14 zasadami etycznymi Suy swoj prac Ojczynie i odnosi si z naleytym szacunkiem do spucizny historycznej, wiadczcej o kulturze narodu. Dba o wysoki poziom zawodowej etyki i osobistej moralnoci. W pracy zawodowej zawsze przyjmowa jako podstaw dziaania dobro czowieka i spoeczestwa oraz naturalnego rodowiska. Dy do uzyskania najbardziej ekonomicznych i najnowoczeniejszych rozwiza technicznych, technologicznych i organizacyjnych, a przez to wynikw dobrej pracy. Budzi zaufanie zag pracowniczych rzeteln prac zawodow i postaw obywatelsk. Wspdziaa w popularyzowaniu, zwaszcza wrd modziey, dobrych tradycji zawodu, jego roli i perspektyw rozwoju.

W stosunku do przeoonych i podwadnych, przy wszelkiego rodzaju orzeczeniach, owiadczeniach i opiniach, posugiwa si zawsze obiektywizmem i prawd. Podejmowa przemylane, miae i suszne decyzje w zakresie swoich obowizkw tak, aby przyczyni si do: zabezpieczenia gospodarnoci i sprawnoci zarzdzania, zapewnienia wykorzystania polskiej myli technicznej, podniesienia konkurencyjnoci wasnych wyrobw i twrczej pracy, stosowania racjonalnej gospodarki kadrami technicznymi, zabezpieczenia moralnej i materialnej motywacji pracy. By yczliwym, uczciwym, sprawiedliwym, wiarygodnym i odpowiedzialnym, co przy wysokich kwalifikacjach zawodowych, zapewnia wysoki autorytet osobisty. Respektowa opini spoeczn i krytyk, aeby mc rzetelnie i odpowiedzialnie wykonywa swoje obowizki zawodowe, stale doskonali swoj fachowo, cenic swj zawd i efekty wykonywanej pracy. Podejmowa dziaania zgodne ze swoimi przekonaniami zawodowymi i wystpowa przeciw temu, co moe przynie szkody spoeczne. Czerpa korzyci tylko prawnie uznane i nalene, jako wynagrodzenie za rzeczywicie wykonan prac i swoj twrczo, bez zazdroci ceni zasugi innych osb, sobie przypisywa tylko wasne osignicia. Szanowa swoich kolegw i nigdy nie obnia wartoci ich pracy, uznawa ich uprawnienia zawodowe i dba o utrzymanie ich godnoci osobistej. Wsppraca, solidarno, koleestwo to podstawy, ktre powinny cechowa stosunek inyniera i technika mechanika do wszystkich wsppracownikw, powinna go przy tym cechowa lojalno wobec przeoonych i sprawiedliwo wobec podwadnych. Kady czonek SIMP postpujcy zgodnie z ww. zasadami etyki musi mie zapewnion wszechstronn, pen i skuteczn ochron, pomoc i opiek w przypadku, gdy z powodu stosowania tych zasad znajdzie si w trudnociach osobistych lub spoecznych, w konflikcie ze rodowiskiem pracy albo z wadzami administracyjnymi i pastwowymi. Tak opiek, ochron i pomoc musi zapewni SIMP, przy wszechstronnej wsppracy z FSNT-NOT. Wszelkie nieprawidowoci i naruszenia ww. zasad etyki naley rozwizywa w najbliszym otoczeniu koleeskim, a gdy to nie jest moliwe zaatwia przez prawomocne orzeczenie Sdu Koleeskiego SIMP. Sprawy takie powinny by rozpatrywane zgodnie z regulaminem Sdw Koleeskich SIMP i podporzdkowane dobru czonkw i rodowiska. Kompetencje i zasady etyczne auditora systemu zarzdzania

Podstawowe wymagania dotyczce auditw i auditorw systemw zarzdzania zostay zawarte w polskiej normie PN-EN ISO 19011:2003 Wytyczne dotyczce auditowania systemw zarzdzania jakoci i/lub zarzdzania rodowiskowego. Trzy podstawowe zasady dotyczce kompetencji auditorw to postpowanie etyczne, rzetelna prezentacja i naleyta staranno zawodowa: postpowanie etyczne zaufanie, rzetelno, poufno i rozwaga s istotne dla auditowania oraz stanowi podstaw etyczn profesjonalizmu, rzetelna prezentacja obowizek przedstawiania spraw dokadnie i zgodnie z prawd, naleyta staranno zawodowa odpowiednia do wanoci zada i zaufania klienta, niezaleno postawa bezstronnoci auditu i obiektywnoci wnioskw z auditu, podejcie oparte na dowodach zastosowanie racjonalnych metod umoliwia uzyskiwanie wiarygodnych i odtwarzalnych wnioskw z auditu. Podstawow zasad auditowania jest wymaganie, aby auditorzy mieli odpowiednie kompetencje. Auditorzy powinni wykazywa staranno odpowiedni do wanoci zada, jakie wykonuj, oraz zaufania, jakie maj do nich klienci auditu i inne zainteresowane strony. Wanym wymaganiem jest kryterium, aby auditorzy byli niezaleni od dziaalnoci poddanej auditowi oraz wolni od uprzedze i konfliktu interesw. Auditorzy zachowuj obiektywizm podczas caego procesu auditu, aby zapewni, e ustalenia i wnioski z auditu s oparte wycznie na dowodach z auditu. Zaufanie do procesu auditu i jego wiarygodno zale w duej mierze od kompetencji auditorw, ktre dotycz gwnie wiedzy i umiejtnoci oraz cech osobowoci. Auditorzy uzyskuj wymagany poziom wiedzy i umiejtnoci przez odpowiednie wyksztacenie, dowiadczenie w pracy, szkolenie auditorskie i dowiadczenie w auditowaniu. Auditorzy powinni utrzymywa i doskonali swoje kompetencje przez cigy rozwj zawodowy i regularne uczestnictwo w auditach, mona to osign gwnie poprzez dodatkowe dowiadczenie w pracy, szkolenie, indywidualne doksztacanie si, prowadzenie szkole, udzia w spotkaniach, seminariach i konferencjach. Wymagania dotyczce cech osobowoci auditorw zalecaj, aby auditor by m.in.: etyczny prawy, prawdomwny, szczery, uczciwy, rozwany; otwarty chtny do rozwaenia alternatywnych pomysw lub punktw widzenia; dyplomatyczny taktowny w postpowaniu z ludmi; spostrzegawczy aktywnie uwiadamiajcy sobie fizyczne warunki otoczenia i dziaania;

percepcyjny z natury wiadomy sytuacji i zdolny do jej zrozumienia; elastyczny przystosowujcy si atwo do rnych sytuacji; wytrway cigle ukierunkowany na osiganie celw; zdecydowany wycigajcy w por wnioski logicznie uzasadnione i oparte na analizie; niezaleny dziaajcy i funkcjonujcy bezstronnie, a jednoczenie skutecznie wspdziaajcy z innymi. Kompetencje i zasady etyczne konsultanta (doradcy) Trzy zote reguy etycznego postpowania w biznesie to: bd uczciwy, nie kam, bd odpowiedzialny (rzetelny, terminowy, punktualny). Wikszo kodeksw postpowania obejmuje trzy podstawowe obszary dziaania konsultanta, ktre obejmuj: penione role i postawy, stosunki ze zleceniodawc, sposb zbierania danych, formuowania opinii oraz wykonywanie ekspertyz i projektw. Odmian popularnych usug doradczych jest tzw. konsulting wewntrzny, w ktrym jednostka konsultingowa naley do struktury organizacyjno-prawnej podmiotu zlecajcego, co powoduje stosunek zalenoci, a czasami nawet podporzdkowania konsultanta. Dlatego w tym przypadku nie jest czsto speniona regua penej niezalenoci, ktra stanowi jedn z podstawowych zasad etycznych dotyczcych konsultingu. Etyczne reguy prowadzenia usug doradczych obliguj jednostk konsultingow do prezentowania podmiotowi zlecajcemu penych i pewnych wynikw jej bada i ocen. Podstawow zasad i obowizkiem jednostki konsultingowej jest zachowanie tajemnicy oraz nie ujawnianie adnych informacji uzyskanych od klienta i zdobytych podczas prowadzenia zleconych bada, analiz i wnioskw. Do podstawowych sytuacji nieetycznych w pracy konsultanta mona zaliczy przede wszystkim: nierzetelno i nielojalno wobec zleceniodawcy, niedyskrecja w odniesieniu do informacji, brak obiektywizmu w ocenie zjawisk i sytuacji Konsultant powinien przestrzega trzech elementarnych regu etycznych: nie moe by pracownikiem firmy klienta zlecajcego usug, nie moe by w jakikolwiek sposb uzaleniony od klienta, musi zachowa bezstronno swoich opinii i wnioskw. Podstawowe zasady etyczne jakimi powinien kierowa si konsultant to m.in.: Konsultant w swoim dziaaniu powinien bezwzgldnie przestrzega naczelnej zasady interes klienta przede wszystkim.

Na etapie nawizywania wsppracy z klientem wymaga si od konsultanta zachowania realizmu i obiektywizmu w przedstawianiu swojej wiedzy i moliwoci. Konsultant nie powinien przyj zlecenia, jeli nie ma specjalistycznej wiedzy niezbdnej do jego wykonania i jeli nie ma pewnoci, co do terminowej realizacji zlecenia. W interesie klienta konsultant przedstawia mu jak najbardziej aktualny i obiektywny, a nie podany przez niego obraz sytuacji. Konsultant jest zobowizany zachowa niezaleno opinii, powinien zapewni sobie moliwo odstpienia od umowy, jeli zaistniayby wane powody utrudniajce mu zachowanie niezalenoci. Konsultant jest zobowizany zachowa poufno wszelkich informacji, nie moe ich w adnym przypadku wykorzystywa we wasnym interesie bez zgody klienta. Niezaleny inynier konsultant jest to wysoko wykwalifikowany inynier prowadzcy prywatn praktyk, sam lub z innymi inynierami, zatrudniajc personel do pomocy w wykonywaniu jego obowizkw. Dziaa na wasny rachunek i wasn odpowiedzialno, nie jest zwizany z dziaalnoci handlow lub wykonawcz, nie jest zatrudniony w instytucjach pastwowych lub innych, dotowanych z budetu pastwa albo gminy. Niezaleny inynier konsultant przestrzega zasad kodeksu etycznego, obejmujcego wskazwki dotyczce etyki zawodowej, niezalenoci i kompetencji. Wikszo renomowanych stowarzysze konsultingowych (doradczych) opracowaa wasny projekt kodeksu postpowania dostosowanego do specyfiki pracy, rnicy si swoim zakresem i szczegowoci. Przykadem zawodowego kodeksu konsultantw jest Kodeks Etyczny Niezalenego Konsultanta, przyjty przez Stowarzyszenie Inynierw Doradcw i Rzeczoznawcw (SIDiR), zgodnie z ktrymi konsultant (doradca) powinien kierowa si 16 poniszymi zasadami etycznymi, zgrupowanymi w 6 nastpujcych rozdziaach: Odpowiedzialno wobec spoeczestwa i zawodu konsultanta: Traktowa zawd inyniera z pen odpowiedzialnoci. Poszukiwa rozwiza zgodnych z zasadami zrwnowaonego rozwoju. Zawsze podtrzymywa godno, pozycj i reputacj swojego zawodu. Kompetencje: Utrzymywa swoj wiedz i umiejtnoci na poziomie odpowiadajcym aktualnemu stanowi w dziedzinie techniki, prawa i zarzdzania oraz stosowa naleyte umiejtnoci, trosk i pilno w wykonywaniu swoich usug dla klientw.

Powstrzymywa si od wykonywania jakichkolwiek usug, jeeli nie jest do ich wykonywania kompetentny. Prawo: Zawsze dziaa w legalnym interesie swojego klienta i wykonywa swoje usugi zawodowe w peni i z oddaniem. Bezstronno: By bezstronnym, wydajc swoj zawodow porad, osd czy decyzj. Informowa swojego klienta o kadym konflikcie, ktry mgby zaistnie przy penieniu jego misji. Nie akceptowa wynagrodzenia, ktre wpywa ujemnie na jego niezaleny osd. Uczciwo wobec innych inynierw konsultantw: Popiera ide wyboru konsultanta wedug kwalifikacji. Ani przez niedbalstwo, ani celowo nie robi niczego, co mogoby naruszy reputacj lub interes innych. Ani porednio, ani bezporednio nie usiowa zaj miejsca innego inyniera konsultanta, ktry zosta ju zaangaowany do wykonania okrelonej pracy. Nie przejmowa pracy innego inyniera konsultanta przed uprzedzeniem go i nie bdc poinformowany przez klienta na pimie o zakoczeniu poprzedniego angau do tej pracy. Bdc poproszony o przejrzenie pracy innego inyniera konsultanta postpowa zgodnie z waciwym zawodowym zachowaniem si i kurtuazj. Korupcja: Ani nie oferowa, ani nie akceptowa jakiegokolwiek rodzaju zapaty, ktrej, w postrzeganiu innych lub faktycznie, jest celem: wpyn na proces wyboru lub wynagrodzenie inynierw konsultantw i/lub ich klientw, albo oddziaywa na niezaleny osd inyniera konsultanta. W peni wsppracowa z kadym legalnie utworzonym ciaem ledczym, ktre bada administracj jakiegokolwiek kontraktu na usugi lub budow. Innym przykadem zasad etycznych dotyczcych konsultingu mog by opracowane w USA Wytyczne lubowania konsultantw, przyjte przez Stowarzyszenie Konsultantw Rozwoju Organizacyjnego), zgodnie z ktrymi konsultant (doradca) powinien kierowa si 17 poniszymi zasadami etycznymi, zgrupowanymi w 5 osobnych rozdziaach. Jako profesjonalny konsultant zobowizuj si do postpowania zgodnie z wytycznymi etyki zawodowej konsultanta i jestem wiadomy, e swoim postpowaniem ponosz:

Odpowiedzialno za: Dziaania zgodne z prawd i szczeroci wobec samego siebie. Doskonalenie wasnej wiedzy i umiejtnoci. Poszukiwanie rozwiza godzcych potrzeby wasne z potrzebami innych. Zgodno wasnych interesw zawodowych z interesami i korzyciami klientw. Odpowiedzialno za rozwj zawodowy: Starania, aby wyniki konsultacji byy prawidowe i waciwie wykorzystane dla poprawy istniejcej sytuacji klienta. wiadczenie usug w granicach posiadanych kompetencji, kultury i dowiadczenia. Konsultowanie si z ludmi znajcymi tajniki kultury i rodowiska, w ktrym konsultant podj dziaania. Odpowiedzialno wobec klientw: Dziaania na rzecz korzyci dugoterminowych i rozwoju systemw organizacji klienta nawet wwczas, jeeli praca ma charakter krtkoterminowy. Zawieranie kontraktw i opracowywanie programw prac na zasadach penej odpowiedzialnoci i szczeroci. Konstruktywne rozwizywanie konfliktw, unikajc przy tym tworzenia konfliktw interesw. Zachowywanie poufnoci kontraktw oraz zwizanych z nimi informacji. Przestrzeganie zgodnoci treci wystpie publicznych konsultanta z tym, co gosi w ofertach i promocji firmy. Odpowiedzialno zawodowa: Przyczynia si do staego rozwoju zawodu konsultanta z korzyci dla siebie i innych profesjonalistw. Wsppracowa z innymi konsultantami, aby byo wiadome, e pracujemy wsplnie zgodnie z naszymi ideami. Aktywnie pracowa i przestrzega zasad etyki zawodu konsultanta, a obserwowane dziaania negatywne eliminowa i minimalizowa. Odpowiedzialno spoeczna: By wiadomym, e dziaalno konsultanta moe wpywa na zmian sposobu ycia osb bdcych w obszarze jego wpyww.

Szanowa cudze pogldy i wartoci kulturowe pamitajc, e jest to system wzajemnie si uzupeniajcy.

Dr in. Marcin Krause Politechnika lska, Gliwice Wykady z przedmiotu: Etyka w biznesie Przegld zasad i kodeksw etycznych Oglnoludzkie zasady etyczne obowizuj kadego czowieka bez wzgldu na stan, wiek, zawd, pozycj, stanowisko i rodowisko spoeczne, w jakim si znajduje. Trzy zote reguy etycznego postpowania w biznesie to: bd uczciwy, nie kam, bd odpowiedzialny (rzetelny, terminowy, punktualny). Bardziej szczegowe zasady etyczne s formuowane dla okrelonych rodzajw: dziaalnoci, np. reklama, marketing, organizacji, np. przedsibiorstwo, zakad, firma, grup zawodowych, np. prawnicy, zawodw, np. sdzia, prokurator, adwokat. Przykadowe grupy zawodowe, dla ktrych zostay zaproponowane zasady i kodeksy etyczne to m.in.: inynier i technik, ktrego wytycznymi s Oglne zasady etycznego postpowania inynierw i technikw, przyjte przez Federacj Stowarzysze Naukowo-Technicznych Naczelnej Organizacji Technicznej; inynier i technik mechanik, ktrego wytycznymi s Zasady Etyki Zawodowej Inynierw i Technikw Mechanikw, zaproponowane przez Stowarzyszenie Inynierw i Technikw Mechanikw Polskich; konsultant / doradca, ktrego kompetencje i zasady etyczne okrelaj kodeksy etyki zawodowej stowarzysze i towarzystw doradczych i konsultingowych, np. Kodeks Etyczny Niezalenego Konsultanta, zaproponowany przez Stowarzyszenie Inynierw Doradcw i Rzeczoznawcw; meneder / kierownik, ktrego kompetencje i zasady etyczne okrelaj kodeksy etyki zawodowej stowarzysze i towarzystw kadry zarzdzajcej, np. Kodeks Etyki Menedera, zaproponowany przez Stowarzyszenie Menederw w Polsce; auditor systemu zarzdzania, ktrego kompetencje i zasady etyczne okrela polska norma PN-EN ISO 19011:2003 pt. Wytyczne dotyczce auditowania systemw zarzdzania jakoci i/lub zarzdzania rodowiskowego oraz PN-N-18011:2006 pt. Systemy zarzdzania bezpieczestwem i higien pracy Wytyczne auditowania, ustanowione przez Polski Komitet Normalizacyjny; inspektor / specjalista bezpieczestwa i higieny pracy, ktrego kompetencje i zasady etyczne okrelaj kodeksy etyki zawodowej stowarzysze i towarzystw skupiajcych instytucje i osoby zajmujce si ochron zdrowia pracujcych, np. Kodeks etyki specjalisty bezpieczestwa i higieny pracy, zaproponowany przez M. Krause. Przedstawione zasady i kodeksy etyczne: Oglne zasady etyczne inynierw i technikw Zasady etyczne inynierw i technikw mechanikw Kompetencje i zasady etyczne konsultanta / doradcy Kompetencje i zasady etyczne menedera / kierownika Kompetencje i zasady etyczne auditora systemu zarzdzania Propozycja kodeksu etyki specjalisty bezpieczestwa i higieny pracy

Dyskusja nad zasadami i kodeksami etycznymi Tre norm i zobowiza wymaganych od przedstawicieli danego zawodu, ktra jest uoona w uporzdkowany logicznie zesp wytycznych, tworzy kodeks deontologiczny danego zawodu, zwany zawodowym kodeksem etycznym, a czsto stosowane s w praktyce nazwy: kodeks zawodowy, kodeks etyki zawodu lub kodeks etyczny zawodu. Tre norm i zobowiza wymaganych od czonkw danej organizacji, ktra jest uoona w uporzdkowany logicznie zesp wytycznych, tworzy kodeks etyczny danej organizacji, zwany kodeksem postpowania etycznego, a stosowane s take w praktyce nazwy: kodeks postpowania, wytyczne postpowania lub zasady postpowania etycznego. Przykadowa tre kodeksu etycznego firmy: Preambua / przyrzeczenie Zasady oglne Relacje firma klient (i przykadowe zachowania nieetyczne) Relacje pracownik klient (i przykadowe zachowania nieetyczne) Relacje firma pracownik (i przykadowe zachowania nieetyczne) Relacje pracownik pracownik (i przykadowe zachowania nieetyczne) Relacje firma menederowie / kierownictwo, przeoeni (i przykadowe zachowania nieetyczne) Relacje firma kontrahenci / wsppracownicy zewntrzni (i przykadowe zachowania nieetyczne) Relacje firma konkurencja / reklama, promocja (i przykadowe zachowania nieetyczne) Relacje firma rodowisko naturalne (i przykadowe zachowania nieetyczne) Relacje firma spoeczno lokalna (i przykadowe zachowania nieetyczne) Relacje firma otoczenie (i przykadowe zachowania nieetyczne) Kary i sankcje Inne informacje Postanowienia kocowe Przykadowa tre kodeksu etycznego zawodu: Preambua / przyrzeczenie Zasady oglne Relacje pracownik klient (i przykadowe zachowania nieetyczne) Relacje pracownik pracownik (i przykadowe zachowania nieetyczne) Relacje pracownik pracodawca (i przykadowe zachowania nieetyczne) Relacje pracownik przeoeni (i przykadowe zachowania nieetyczne) Relacje pracownik kontrahenci (i przykadowe zachowania nieetyczne) Relacje pracownik konkurencja (i przykadowe zachowania nieetyczne) Relacje pracownik spoeczno lokalna (i przykadowe zachowania nieetyczne) Relacje pracownik rodowisko naturalne (i przykadowe zachowania nieetyczne) Kary i sankcje Inne informacje Postanowienia kocowe Przykadowe zawody wymagajce opracowania zasad etycznych: Meneder / kadra zarzdzajca w grnictwie Meneder jakoci / specjalista ds. jakoci Auditor systemu zarzdzania jakoci Auditor zintegrowanego systemu zarzdzania

Oglne zasady etyczne inynierw i technikw Inynierowie i technicy swoj prac wpywaj na jako ycia i zaspokajania rosncych potrzeb spoeczestwa. Konieczne jest, aby postpowali etycznie, zasugujc na zaufanie i szacunek kolegw, podwadnych i przeoonych, podtrzymujc chlubne tradycje zawodowe i przyczyniajc si do wszechstronnego rozwoju Ojczyzny. Nauka, wiedza i praktyka powinny suy dobru, zdrowiu i szczciu kadego czowieka. Wszelkie planowanie, dziaanie i tworzenie powodujce zgub ludzk, zagad, cierpienie fizyczne i moralne jest dziaalnoci nieetyczn, zasugujc na bezwzgldne i powszechne potpienie. Inynier powinien utrzymywa swoje kwalifikacje na najwyszym poziomie majc na wzgldzie zapewnienie doskonaoci zgodnie z tym, co jest uwaane za dobr praktyk w zawodzie i szacunek dla prawa kraju, w ktrym pracuje. Jego zawodowa rzetelno i intelektualna uczciwo powinny by gwarancj bezstronnoci sporzdzanych analiz, ocen i wynikajcych z nich decyzji. Oglne zasady etyczne dla wszystkich inynierw i technikw wskazuje Federacja Stowarzysze Naukowo-Technicznych Naczelnej Organizacji Technicznej (FSNT-NOT). Poszczeglne stowarzyszenia naukowo-techniczne mog rozwin i ewentualnie ucili poszczeglne zasady etyczne, stosownie do specyfiki swojego zawodu, np. posiada wasne kodeksy szczegowe branowe kodeksy etyczne. Naley take zapewni ochron czonkw, ktrzy by znaleli si w kopotach z powodu przestrzegania zasad etyki, a ochron t powinny zapewni stowarzyszenia w oparciu o autorytet Federacji FSNT-NOT jako Organizacji Wyszej Uytecznoci. W kodeksach zawodowych mona uoy konkretn list zakresu odpowiedzialnoci specjalistw z zakresu rozmaitych technologii, a zwaszcza wynikajcej z roli projektantw (autorw nowych rozwiza), ktrzy odpowiadaj m.in. za: zapewnienie bezpieczestwa oferowanych dzie techniki; przewidywanie moliwych skutkw ubocznych proponowanych rozwiza; przejawianie dostatecznej troski o ledzenie skutkw ubocznych rozwiza zrealizowanych oraz konsekwencji stosowania tych rozwiza na wielk skal; bezporednie, osobiste, autentyczne angaowanie si we wszystkie stadia realizacji przedsiwzi technicznych; rzetelne informowanie o zagroeniach; stae uwzgldnianie eksperymentalnego charakteru kadego przedsiwzicia; branie pod uwag przyzwolenia spoecznego na tworzenie, wytwarzanie i rozpowszechnianie rozwiza technicznych; gotowo do ponoszenia odpowiedzialnoci za wyniki podejmowanych przedsiwzi. Zgodnie w ustaleniami podjtymi w 1987r. na XXI Kongresie Technikw Polskich Federacja FSNT-NOT zaproponowaa Oglne zasady etycznego postpowania inynierw i technikw, zgodnie z ktrymi inynier i technik powinien kierowa si 24 poniszymi zasadami etycznymi, zgrupowanymi w 5 nastpujcych rozdziaach: Zawsze ma wiadomo, e: Praca zawodowa na kadym stanowisku powinna by sub spoeczn dla wsplnego dobra jednostki, rodziny, rodowiska, Ojczyzny. Tworzc dobra materialne i rozwijajc nauk pamita zawsze o wspudziale w rozwoju kultury i wartoci, dajcych dobrobyt, szczcie i postp. W swej pracy: Jest uczciwy, pracowity, odpowiedzialny i kieruje si twrcz i zdrow ambicj zawodow. Daje swym postpowaniem przykad wysokiej, moralnej i spoecznej rangi zawodu, przeciwstawiajc si naruszaniu porzdku prawnego i spoecznego.

Przeciwstawia si dostpnymi rodkami wadliwym koncepcjom oraz realizacji zych rozwiza technicznych i bdnych decyzji gospodarczych. Swym rzetelnym dziaaniem stara si o zapewnienie najwyszej jakoci produktw i usug, speniajc oczekiwania odbiorcy i uytkownika oraz wprowadzajc szeroko pojte innowacje. Nie uchyla si od decyzji trudnych i niepopularnych. Sw godno osobist i zawodow ceni wyej ni korzyci materialne, przyjmujc wynagrodzenie tylko za faktycznie wykonan prac. Podnoszc stale swe kwalifikacje zawodowe, podejmuje prace odpowiadajce jego wiedzy fachowej, dowiadczeniu oraz moliwociom. Dziaa zawsze na podstawie rzetelnego rozpoznania technicznego. Dba o rozwj kultury technicznej i humanizacji pracy. W odniesieniu do wsppracownikw: Jest rzecznikiem otwartej postawy w stosunkach koleeskich oraz na paszczynie zwierzchnik podwadny. Szanuje osobowo swych wsppracownikw niezalenie od ich przekona lub pozycji spoecznej oraz stara si w swym zespole o wytworzenie szczerej, koleeskiej wsppracy. Jest wiadomy odpowiedzialnoci za styl i efekty pracy zarwno wasnej, jak swych kolegw, wymagajc rzetelnej pracy. Dba o sprawiedliw ocen pracy, zwaszcza swych kolegw i podwadnych, nie wywyszajc si i nie przypisujc sobie cudzych osigni i zasug. Stwarza moliwoci i kieruje rozwojem zawodowym swych wsppracownikw, suc im rad i dowiadczeniem. W swym rodowisku: Zachowuje umiar i rzeczowo, przeciwstawiajc si rutynie, technokracji i dziaaniom pozornym. Dba w swym dziaaniu o zapewnienie bezpieczestwa i zdrowia obywateli oraz o zachowanie rodowiska naturalnego, nie dopuszczajc do jego degradacji. W pracy spoecznej: Bierze udzia w miar swych moliwoci i zainteresowa w pracy spoecznej, szczeglnie w swym stowarzyszeniu. Podejmujc si funkcji spoecznej stara si usilnie, jak najlepiej wywiza z przyjtych obowizkw. Dziaa na rzecz popularyzacji techniki i jej osigni. Pamita zawsze, e prezentujc pogldy wasnej organizacji lub jej ogniwa reprezentuje wsplne stanowisko, a nie swoje indywidualne zdanie. Stosuje w pracy spoecznej oglne zasady etyczne. Zasady etyczne inynierw i technikw mechanikw Przykadem branowego kodeksu etycznego s Zasady Etyki Zawodowej Inynierw i Technikw Mechanikw, przyjte w 1985r. przez Stowarzyszenie Inynierw i Technikw Mechanikw Polskich (SIMP), jeszcze przed kodeksem opracowanym przez FSNT-NOT. Zadaniem zawodowym inyniera i technika mechanika jest, przy wsppracy z innymi ludmi opanowywa i przeksztaca najblisze otoczenie dla potrzeb spoecznych. Obowizki zawodowe nie mog jednak przysoni koniecznoci rozwoju jego osobowoci jako czonka rodziny, obywatela, czowieka. Realizujc swoje zadania, wymagajce nieraz wielkiego wysiku intelektualnego, powinien zna i ocenia uyteczno owocw swojej pracy dla jednostek oraz dla spoeczestwa, powinien zna, kultywowa oraz pomnaa szlachetne i

cenne tradycje SIMP, a take wnosi te wartoci do rozwoju kulturalnego, gospodarczego i spoecznego narodu polskiego i kraju dzi i w przyszoci. Inynier i technik mechanik powinien z przekonania postpowa zgodnie z nastpujcymi 14 zasadami etycznymi: Suy swoj prac Ojczynie i odnosi si z naleytym szacunkiem do spucizny historycznej, wiadczcej o kulturze narodu. Dba o wysoki poziom zawodowej etyki i osobistej moralnoci. W pracy zawodowej zawsze przyjmowa jako podstaw dziaania dobro czowieka i spoeczestwa oraz naturalnego rodowiska. Dy do uzyskania najbardziej ekonomicznych i najnowoczeniejszych rozwiza technicznych, technologicznych i organizacyjnych, a przez to wynikw dobrej pracy. Budzi zaufanie zag pracowniczych rzeteln prac zawodow i postaw obywatelsk. Wspdziaa w popularyzowaniu, zwaszcza wrd modziey, dobrych tradycji zawodu, jego roli i perspektyw rozwoju. W stosunku do przeoonych i podwadnych, przy wszelkiego rodzaju orzeczeniach, owiadczeniach i opiniach, posugiwa si zawsze obiektywizmem i prawd. Podejmowa przemylane, miae i suszne decyzje w zakresie swoich obowizkw tak, aby przyczyni si do: zabezpieczenia gospodarnoci i sprawnoci zarzdzania, zapewnienia wykorzystania polskiej myli technicznej, podniesienia konkurencyjnoci wasnych wyrobw i twrczej pracy, stosowania racjonalnej gospodarki kadrami technicznymi, zabezpieczenia moralnej i materialnej motywacji pracy. By yczliwym, uczciwym, sprawiedliwym, wiarygodnym i odpowiedzialnym, co przy wysokich kwalifikacjach zawodowych, zapewnia wysoki autorytet osobisty. Respektowa opini spoeczn i krytyk, aeby mc rzetelnie i odpowiedzialnie wykonywa swoje obowizki zawodowe, stale doskonali swoj fachowo, cenic swj zawd i efekty wykonywanej pracy. Podejmowa dziaania zgodne ze swoimi przekonaniami zawodowymi i wystpowa przeciw temu, co moe przynie szkody spoeczne. Czerpa korzyci tylko prawnie uznane i nalene, jako wynagrodzenie za rzeczywicie wykonan prac i swoj twrczo, bez zazdroci ceni zasugi innych osb, sobie przypisywa tylko wasne osignicia. Szanowa swoich kolegw i nigdy nie obnia wartoci ich pracy, uznawa ich uprawnienia zawodowe i dba o utrzymanie ich godnoci osobistej. Wsppraca, solidarno, koleestwo to podstawy, ktre powinny cechowa stosunek inyniera i technika mechanika do wszystkich wsppracownikw, powinna go przy tym cechowa lojalno wobec przeoonych i sprawiedliwo wobec podwadnych. Kady czonek SIMP postpujcy zgodnie z ww. zasadami etyki musi mie zapewnion wszechstronn, pen i skuteczn ochron, pomoc i opiek w przypadku, gdy z powodu stosowania tych zasad znajdzie si w trudnociach osobistych lub spoecznych, w konflikcie ze rodowiskiem pracy albo z wadzami administracyjnymi i pastwowymi. Tak opiek, ochron i pomoc musi zapewni SIMP, przy wszechstronnej wsppracy z FSNT-NOT. Wszelkie nieprawidowoci i naruszenia ww. zasad etyki naley rozwizywa w najbliszym otoczeniu koleeskim, a gdy to nie jest moliwe zaatwia przez prawomocne orzeczenie Sdu Koleeskiego SIMP. Sprawy takie powinny by rozpatrywane zgodnie z regulaminem Sdw Koleeskich SIMP i podporzdkowane dobru czonkw i rodowiska. Kompetencje i zasady etyczne konsultanta / doradcy

Trzy zote reguy etycznego postpowania w biznesie to: bd uczciwy, nie kam, bd odpowiedzialny (rzetelny, terminowy, punktualny). Wikszo kodeksw postpowania obejmuje trzy podstawowe obszary dziaania konsultanta, ktre obejmuj: penione role i postawy, stosunki ze zleceniodawc, sposb zbierania danych, formuowania opinii oraz wykonywanie ekspertyz i projektw. Odmian popularnych usug doradczych jest tzw. konsulting wewntrzny, w ktrym jednostka konsultingowa naley do struktury organizacyjno-prawnej podmiotu zlecajcego, co powoduje stosunek zalenoci, a czasami nawet podporzdkowania konsultanta. Dlatego w tym przypadku nie jest czsto speniona regua penej niezalenoci, ktra stanowi jedn z podstawowych zasad etycznych dotyczcych konsultingu. Etyczne reguy prowadzenia usug doradczych obliguj jednostk konsultingow do prezentowania podmiotowi zlecajcemu penych i pewnych wynikw jej bada i ocen. Podstawow zasad i obowizkiem jednostki konsultingowej jest zachowanie tajemnicy oraz nie ujawnianie adnych informacji uzyskanych od klienta i zdobytych podczas prowadzenia zleconych bada, analiz i wnioskw. Do podstawowych sytuacji nieetycznych w pracy konsultanta mona zaliczy przede wszystkim: nierzetelno i nielojalno wobec zleceniodawcy, niedyskrecja w odniesieniu do informacji, brak obiektywizmu w ocenie zjawisk i sytuacji Konsultant powinien przestrzega trzech elementarnych regu etycznych: nie moe by pracownikiem firmy klienta zlecajcego usug, nie moe by w jakikolwiek sposb uzaleniony od klienta, musi zachowa bezstronno swoich opinii i wnioskw. Podstawowe zasady etyczne jakimi powinien kierowa si konsultant to m.in.: Konsultant w swoim dziaaniu powinien bezwzgldnie przestrzega naczelnej zasady interes klienta przede wszystkim. Na etapie nawizywania wsppracy z klientem wymaga si od konsultanta zachowania realizmu i obiektywizmu w przedstawianiu swojej wiedzy i moliwoci. Konsultant nie powinien przyj zlecenia, jeli nie ma specjalistycznej wiedzy niezbdnej do jego wykonania i jeli nie ma pewnoci, co do terminowej realizacji zlecenia. W interesie klienta konsultant przedstawia mu jak najbardziej aktualny i obiektywny, a nie podany przez niego obraz sytuacji. Konsultant jest zobowizany zachowa niezaleno opinii, powinien zapewni sobie moliwo odstpienia od umowy, jeli zaistniayby wane powody utrudniajce mu zachowanie niezalenoci. Konsultant jest zobowizany zachowa poufno wszelkich informacji, nie moe ich w adnym przypadku wykorzystywa we wasnym interesie bez zgody klienta. Niezaleny inynier konsultant jest to wysoko wykwalifikowany inynier prowadzcy prywatn praktyk, sam lub z innymi inynierami, zatrudniajc personel do pomocy w wykonywaniu jego obowizkw. Dziaa na wasny rachunek i wasn odpowiedzialno, nie jest zwizany z dziaalnoci handlow lub wykonawcz, nie jest zatrudniony w instytucjach pastwowych lub innych, dotowanych z budetu pastwa albo gminy. Niezaleny inynier konsultant przestrzega zasad kodeksu etycznego, obejmujcego wskazwki dotyczce etyki zawodowej, niezalenoci i kompetencji. Wikszo renomowanych stowarzysze konsultingowych (doradczych) opracowaa wasny projekt kodeksu postpowania dostosowanego do specyfiki pracy, rnicy si swoim zakresem i szczegowoci. Przykadem kodeksu etyczno-zawodowego konsultantw jest Kodeks Etyczny Niezalenego Konsultanta, przyjty przez Stowarzyszenie Inynierw Doradcw i Rzeczoznawcw (SIDiR), zgodnie z ktrymi konsultant (doradca) powinien kierowa si 16 poniszymi zasadami etycznymi, zgrupowanymi w 6 nastpujcych rozdziaach: Odpowiedzialno wobec spoeczestwa i zawodu konsultanta:

Traktowa zawd inyniera z pen odpowiedzialnoci. Poszukiwa rozwiza zgodnych z zasadami zrwnowaonego rozwoju. Zawsze podtrzymywa godno, pozycj i reputacj swojego zawodu. Kompetencje: Utrzymywa swoj wiedz i umiejtnoci na poziomie odpowiadajcym aktualnemu stanowi w dziedzinie techniki, prawa i zarzdzania oraz stosowa naleyte umiejtnoci, trosk i pilno w wykonywaniu swoich usug dla klientw. Powstrzymywa si od wykonywania jakichkolwiek usug, jeeli nie jest do ich wykonywania kompetentny. Prawo: Zawsze dziaa w legalnym interesie swojego klienta i wykonywa swoje usugi zawodowe w peni i z oddaniem. Bezstronno: By bezstronnym, wydajc swoj zawodow porad, osd czy decyzj. Informowa swojego klienta o kadym konflikcie, ktry mgby zaistnie przy penieniu jego misji. Nie akceptowa wynagrodzenia, ktre wpywa ujemnie na jego niezaleny osd. Uczciwo wobec innych inynierw konsultantw: Popiera ide wyboru konsultanta wedug kwalifikacji. Ani przez niedbalstwo, ani celowo nie robi niczego, co mogoby naruszy reputacj lub interes innych. Ani porednio, ani bezporednio nie usiowa zaj miejsca innego inyniera konsultanta, ktry zosta ju zaangaowany do wykonania okrelonej pracy. Nie przejmowa pracy innego inyniera konsultanta przed uprzedzeniem go i nie bdc poinformowany przez klienta na pimie o zakoczeniu poprzedniego angau do tej pracy. Bdc poproszony o przejrzenie pracy innego inyniera konsultanta postpowa zgodnie z waciwym zawodowym zachowaniem si i kurtuazj. Korupcja: Ani nie oferowa, ani nie akceptowa jakiegokolwiek rodzaju zapaty, ktrej, w postrzeganiu innych lub faktycznie, jest celem: wpyn na proces wyboru lub wynagrodzenie inynierw konsultantw i/lub ich klientw, albo oddziaywa na niezaleny osd inyniera konsultanta. W peni wsppracowa z kadym legalnie utworzonym ciaem ledczym, ktre bada administracj jakiegokolwiek kontraktu na usugi lub budow. Innym przykadem zasad etycznych dotyczcych konsultingu mog by opracowane w USA Wytyczne lubowania konsultantw, przyjte przez Stowarzyszenie Konsultantw Rozwoju Organizacyjnego, zgodnie z ktrymi konsultant (doradca) powinien kierowa si 17 poniszymi zasadami etycznymi, zgrupowanymi w 5 osobnych rozdziaach. Jako profesjonalny konsultant zobowizuj si do postpowania zgodnie z wytycznymi etyki zawodowej konsultanta i jestem wiadomy, e swoim postpowaniem ponosz: Odpowiedzialno za: Dziaania zgodne z prawd i szczeroci wobec samego siebie. Doskonalenie wasnej wiedzy i umiejtnoci. Poszukiwanie rozwiza godzcych potrzeby wasne z potrzebami innych. Zgodno wasnych interesw zawodowych z interesami i korzyciami klientw. Odpowiedzialno za rozwj zawodowy: Starania, aby wyniki konsultacji byy prawidowe i waciwie wykorzystane dla poprawy istniejcej sytuacji klienta.

wiadczenie usug w granicach posiadanych kompetencji, kultury i dowiadczenia. Konsultowanie si z ludmi znajcymi tajniki kultury i rodowiska, w ktrym konsultant podj dziaania. Odpowiedzialno wobec klientw: Dziaania na rzecz korzyci dugoterminowych i rozwoju systemw organizacji klienta nawet wwczas, jeeli praca ma charakter krtkoterminowy. Zawieranie kontraktw i opracowywanie programw prac na zasadach penej odpowiedzialnoci i szczeroci. Konstruktywne rozwizywanie konfliktw, unikajc przy tym tworzenia konfliktw interesw. Zachowywanie poufnoci kontraktw oraz zwizanych z nimi informacji. Przestrzeganie zgodnoci treci wystpie publicznych konsultanta z tym, co gosi w ofertach i promocji firmy. Odpowiedzialno zawodowa: Przyczynia si do staego rozwoju zawodu konsultanta z korzyci dla siebie i innych profesjonalistw. Wsppracowa z innymi konsultantami, aby byo wiadome, e pracujemy wsplnie zgodnie z naszymi ideami. Aktywnie pracowa i przestrzega zasad etyki zawodu konsultanta, a obserwowane dziaania negatywne eliminowa i minimalizowa. Odpowiedzialno spoeczna: By wiadomym, e dziaalno konsultanta moe wpywa na zmian sposobu ycia osb bdcych w obszarze jego wpyww. Szanowa cudze pogldy i wartoci kulturowe pamitajc, e jest to system wzajemnie si uzupeniajcy.

Kompetencje i zasady etyczne menedera / kierownika Przykadem kodeksu etyczno-zawodowego w rodowisku kadry zarzdzajcej jest Kodeks Etyki Menedera, przyjty w 2002r. przez Stowarzyszenie Menederw w Polsce, zgodnie z ktrym meneder (kierownik) powinien kierowa si 18 poniszymi zasadami etycznymi, zgrupowanymi w 4 nastpujcych rozdziaach: Zasady oglne: Meneder w swojej dziaalnoci zawodowej dy do osigania moliwie najlepszych rezultatw, pozostajc w zgodzie z obowizujcymi normami prawnymi, etycznymi i obyczajowymi. Dziaania menedera cechuje poszanowanie praw i interesw klientw oraz adresatw swoich dziaa. Meneder zachowuje rwnowag pomidzy yciem zawodowym i osobistym - wasnym oraz kierowanego przez niego zespou pracownikw. Dziaania menedera pozostaj w zgodzie z zasadami zrwnowaonego rozwoju oraz uwzgldniaj interesy rodowiska, w ktrym funkcjonuje firma. Postpowaniem menedera w codziennym spenianiu funkcji zarzdczych kieruj nastpujce zasady: oparcie funkcjonowania organizacji na najlepszej dostpnej wiedzy, rzetelno i uczciwo w wykonywaniu powierzonych zada, obiektywizm w relacjach pracowniczych, konsekwencja w definiowaniu i rozliczaniu zada powierzonych podlegym pracownikom / komrkom organizacyjnym, zachowanie poufnoci.

W swojej dziaalnoci meneder rozdziela sfer aktywnoci zawodowej od publicznej i politycznej. Relacje wewntrz organizacji: Meneder dobiera i ocenia wsppracownikw zgodnie z obiektywnymi kryteriami opartymi na kompetencjach. Meneder jasno definiuje cele i zadania oraz konsekwentnie rozlicza z ich realizacji podlegy mu zesp. Meneder jest zorientowany na stay i harmonijny rozwj wasnej osobowoci oraz kierowanych przez siebie wsppracownikw. Meneder dba o to, aby jego codzienna postawa bya dla wsppracownikw wzorem do naladowania. Menedera cechuje lojalno i rzetelno w stosunkach z przeoonymi oraz konsekwentne denie do realizacji wytyczonych celw. Wszelkie sytuacje rodzce wtpliwoci lub rnice zda meneder wyjania i rozstrzyga w sposb konstruktywny, unikajc zbdnych konfliktw. Relacje z otoczeniem zewntrznym: Przestrzeganie prawa stanowi najwyszy priorytet w postpowaniu menedera. Meneder zapewnia najwyszy poziom obsugi klientw. Majc na uwadze dobro klienta meneder dba o respektowanie jego praw i interesw. Meneder przestrzega zasad etyczno-zawodowych okrelonych w niniejszym kodeksie, pamitajc, e zawsze reprezentuje swoje rodowisko zawodowe. Zasady uczciwej konkurencji: W swojej dziaalnoci zawodowej meneder kieruje si zasadami uczciwej konkurencji, przestrzega obowizujcych norm i dobrych obyczajw. Za nieetyczne uwaa si wykorzystywanie wpyww wynikajcych z dziaalnoci publicznej na rzecz prowadzonej dziaalnoci gospodarczej. Kompetencje i zasady etyczne auditora systemu zarzdzania Podstawowe wymagania dotyczce auditw i auditorw systemw zarzdzania zostay zawarte w polskiej normie PN-EN ISO 19011:2003 Wytyczne dotyczce auditowania systemw zarzdzania jakoci i/lub zarzdzania rodowiskowego oraz PN-N-18011:2006 Systemy zarzdzania bezpieczestwem i higien pracy Wytyczne auditowania. Podstawowe wytyczne dotyczce kompetencji auditorw przedstawiono w punkcie 7. pt. Kompetencje i ocena auditorw normy PN-EN ISO 19011, ktry obejmuje nastpujce skadowe: Postanowienia oglne, Cechy osobowoci, Wiedza i umiejtnoci, Wyksztacenie, dowiadczenie w pracy, Szkolenie auditorskie i dowiadczenie w auditowaniu, Utrzymywanie i doskonalenie kompetencji, Ocena auditora. Trzy podstawowe zasady dotyczce kompetencji auditorw to postpowanie etyczne, rzetelna prezentacja i naleyta staranno zawodowa: postpowanie etyczne zaufanie, rzetelno, poufno i rozwaga s istotne dla auditowania oraz stanowi podstaw etyczn profesjonalizmu, rzetelna prezentacja obowizek przedstawiania spraw dokadnie i zgodnie z prawd, naleyta staranno zawodowa odpowiednia do wanoci zada i zaufania klienta, niezaleno postawa bezstronnoci auditu i obiektywnoci wnioskw z auditu, podejcie oparte na dowodach zastosowanie racjonalnych metod umoliwia uzyskiwanie wiarygodnych i odtwarzalnych wnioskw z auditu.

Podstawow zasad auditowania jest wymaganie, aby auditorzy mieli odpowiednie kompetencje. Auditorzy powinni wykazywa staranno odpowiedni do wanoci zada, jakie wykonuj, oraz zaufania, jakie maj do nich klienci auditu i inne zainteresowane strony. Wanym wymaganiem jest kryterium, aby auditorzy byli niezaleni od dziaalnoci poddanej auditowi oraz wolni od uprzedze i konfliktu interesw. Auditorzy zachowuj obiektywizm podczas caego procesu auditu, aby zapewni, e ustalenia i wnioski z auditu s oparte wycznie na dowodach z auditu. Mona wyrni m.in. nastpujce rodzaje audi