MAGISTARSKE STUDIJE

Doc.dr Dragan Bulatovi

KRIZNI MENADMENT

Herceg Novi, 2014.

CILJ PREDMETA

Upoznati studente sa razlozima nastajanjakrize u organizaciji i njenim pojavnimoblicima. Osposobiti studente da predvidemogue krizne situacije i nau naine kojie organizaciji omoguiti da sprijei krizu,ili da se sa njom izbori minimiziranjemnjenih posledica

LITERATURA Seni, R., (1996) Krizni menadment, BMG, Beograd.

Seni, R., Luki, S., (2008) Krizni menadment, I dio, Panevropski Univerzitet Apeiron, Banja Luka.

Osmanagi Bedenik, N., (2007) Kriza kao ansa: Kroz poslovnu krizu do poslovnog uspjeha, kolska knjiga, Zagreb.

Adizes, I., (2010) How to Manage in Times of Crisis, Adozes institute publications, Santa Barbara, USA.

Coombs, T. W. (2007) Ongoing Crisis Communication: Planning, Managing, and Responding (2nd ed.). Thousand Oaks, CA: Sage Publications, Inc.

Regester, M., & Larkin, J. (2008) Risk Issues and Crisis Management in Public Relations: A Casebook of Best Practices (4th ed.). London, UK: Kogan Page.

Fink, S. (2002). Crisis Management: Planning for the Inevitable, Universe, Lincoln.

Tpfer, A., (1999) Pltzliche Unternehmenskrisen GefahrOder Chance? Neuwied, Kriftel, Luchterhand.

ta je kriza?

Stalni pratilac ljudskog drutva kroz istoriju

(Krizis gr.) - dati miljenje, procjenu, donijeti teku odluku

Kriza je proces, stanje i/ili dogaaj koji pogaa

pojedince, privredne subjekte, institucije,

drave, pa i cijeli svijet i koji moe nanijeti veu

tetu

Kriza predstavlja potpuni preokret u odnosuna prethodno stanje

Krizom se smatraju neoekivani dogaaji koji trae hitnu akciju

Termin kriza se najee koristi kada se neko ili neto smatra ugroenim, nalazi se u opasnosti, a opstanak postaje kljuno pitanje

Kriza je neplanirani i neeljeni proces koji traje odreeno vrijeme, a na koji je mogue samo djelimino uticati, tako da se moe zavriti na razne naine

(Aanin Gole, 1998)

Kriza se uopteno moe definisati kao nastupajui rizik. Ona je ve prijeprepoznata i vrednovana, ili uopte nije bila opaena i time potpuno iznenadnonastupila (Tpfer, 2006)

Kriza znai prijelom, svakiiznenadni prekid do tadakontinuiranog razvoja, i u uem smislu, situaciju razvojakoja oznaava zaokret, odnosno vrhunac opasnograzvoja (Seni & Luki, 2008)

Velik depresij 1929-1940 24. oktobra 1929. /crni etvrtk/ n Njujorkoj berzi se desio veliki

pd vrijednosti kcij koji je obiljleio poetk njvee svjetskeekonomske krizeu istoriji - Velike depresije

Vrijednost hrtij od vrijednosti pl je z 60-70%, uz velikosmnjene poslovne ktivnosti

Pd vrijednosti kcij je u roku od nekoliko dn iznosio 15 milijrdidolr do krj godine gubitk je bio td fntstinih 40 milijrdidolr

U SAD je bilo 14 u ostlim industrijskim zemljm oko 30 milion nezposlenih

Industrijsk proizvodnj u toku krize u SAD opl z 46% u VelikojBritniji 24%, u Nemkoj z 41% u Frncuskoj do 32%.

Velika depresija

Preuzeto sa: http://www.youtube.com/watch?v=9_FFwbcAaI4

Kriza uvijek ispoljava dvije karakteristike:

1. Opasnost (za vrijdnosti, ciljeve i reurse)

2. Nedostatak vremena (to je problem

kompleksniji vei je stres i pritisak vremena)

Kriza ometa normalno poslovanje organizacije i

u najgorem sluaju, prijeti njenom opstanku

Kriza izaziva stres i jake emocije

Kriza je isto tako neizbjena kao smrt i porez

Kriza je prekretnica za bolje ili loije (Fink,1986)

Fenomen krize je u fokusu razliitih naunih disciplina: medicina, psihologija, ekonomija, istorija, politika,...

U medicini se pod krizom podrazumijeva vrhunac teke bolesti tj. situacija odluivanja izmeu ozdravljenja i smrti pacijenta

Kriza je bolest organizacije ili cijele privrede

Ekonomsku krizu krkterie neskld izmeu ponude i trnje rob i uslug

U makroekonomiji pod krizom se podrazumijeva faza konjukturnih kolebanja tj. zaokret konjukturnog ciklusa

U mikroekonomiji pod krizom se podrazumijevaju dogaaji koji nanose tetu preduzeu i ugroavaju njegovu egzistenciju, opstanak postaje kljuno pitanje

KRIZA KONFLIKT, POREMEAJ, KATASTROFA

EKONOMSKA KRIZA

CIKLINOST KRIZA

Kpitlistik svjetsk privred brem nekoliko stotin godin unzd im dv glvn oblik ciklinih ritmov:

Hegemonijski ciklusi (dugaki ciklusi) Kondrtjevljevi ciklusi (45-60 g.)

S stnovit hegemonijskih ciklus, Sjedinjene Amerike Drve su od 1873. u usponu ko tkmc z hegemoniju, punu hegemonistiku dominciju dostigle su 1945., od 70-ih godin XX vijeka biljee spori pd

Nikolaj Kondrtjev (1892-1930) je doo do zkljuk d je privred podlon poslovnim ciklusim,tj.usponim i pdovim. Privred jedno vreme im uspon i rste, dostie vrhunc. Posle dostiznj vrhunc nstup kriz jer stop rst pd, i nkon dostiznj njnie tke, depresije, dolzi do oprvk i ponovnog rst.

Novi ciklus poinje sa nezadovoljstvom dolazee generacije u vezi sa ogranienjima u poslu, ivotu ili prethodnoj generaciji. Nova tehnika rjeenja otvaraju ne samo nove tehnike perspektive, nego i nove socijalne perspektive, to jest djeluju na strukturne promjene drutva. Porast blagostanja na bazi novih inovacija, vodi ka tome da se nastajue strukture stabilizuju, ali istovremeno na dui rok gube na fleksibilnosti i inovacionoj snazi za rjeavanje novih problema

KRIZA ORGANIZACIJE Organizacija je namjenski sporazum vie lica ija

je svrha postizanje nekih specifinih ciljeva

Neko mora jasno da definie taj ciljeve i nain kako to da se postigne- taj neko je menadment

Organizacija funkcionie, raste i razvija se u sloenom i dinaminom svijetu

Promjene u okruenju utiu na promjene u organizaciji

Sve organizacije zapadaju u krize

Organizacija ima svoj ivotni vijek (raa se -osniva/ivi-funkcionie i razvija se/ i umire biva likvidirana)

Prosjena stopa smrtnosti preduzea

u razvijenom svijetu je od 12 do 15%

Prosjena stopa smrtnosti mladih preduzea je

cca 60% u prvih 4-5 godina ivota

Odrivost (opstanak) je jedan od kljunih ciljeva svake organizacije u turbulentnom okruenje u kome su promjene jedina konstanta

Odrivost je uspjeno opstajanje i praenje razvojnih promjena u okruenju ouvanje i jaanje strategijskih pozicija

VRSTE ORGANIZACIJSKIH KRIZA

Kriza je stanje organizacije u kojem su ugroeni njeni ciljevi, resursi i vrijednosti

Organizacijska kriza je dogaaj niske vrijednosti i visokog uinka koji prijeti ivotnoj snazi organizacije, a karakterie ga nejasnoa uzroka, posljedica i sredstavaza postizanje rjeenja, kao i uvjerenje da se odluke moraju hitno donijeti (Pearson,Clair, 1998)

Organizacijske krize mogu biti:

Iznenadne krize (Sudden crises)- su okolnosti koje se dogaaju bez upozorenja i izvan su organizacijske kontrole. Posljedino, iznenadne krize su situacije za koje se organizacija i njen menadment ne okrivljuju

Tinjajue krize (Smoldering crises) - poinju kao minorna interna dogaanja koja se postupeno razvijaju u akutnu krizu zbog nehaja i nemara menadmenta. Odgovornost za krizu i njene efekte je na menadmentu organizacije

Izraz krizni menadment (Crisis Management)

prvi je upotrijebio ameriki predsjednik Kenedi

tokom Kubanske krize 1962.godine

Krizni menadment je skup funkcija ili procesa koji imaju za cilj da identifikuju, izue i predvide mogue krizne situacije i uspostave posebne naine koje e organizaciji omoguiti sa sprijei krizu ili da se sa njom izbori i da je prevazie, uz minimiziranje posledica njenog dejstva i to bri povratak u normalno stanje

Krizni menadment predstavlja sve vrste aktivnosti usmjerene na postupanje sa sistemom u stanju poremeaja: prevenciju, pripremu, ublaavanje i oporavak

KRIZNI MENADMENT

Svakoj organizaciji potreban je dobar menadment!

Za razliku od upravljanja rizicima (Risk Management), koji ukljuuje procjenu potencijalnih prijetnji i pronalazak najboljih naina kako bi se izbjegle te prijetnje, krizni menadment (Crisis Management) ukljuuje suoavanje s prijetnjama prije, tokom i nakon to se one dogode

Krizni menadment je oblikovanje postupaka, dogovora i odluka koje utiu na tok krize

Krizni menadment obuhvata organizaciju, pripremne mjere i rasporeivanje resursa za savladavanje krize

POSLOVNA KRIZA Poslovna kriza predstavlja

neeljeno, ali ne i neoekivano, stanje u ivotu svakog preduzea

Poslovna kriza je proces ili dogaaj, prirodno ili ljudskiuzrokovana nevolja sa dramatinim,katkad i katastrofalnim uinkom

Poslovna kriza je neplaniran i neeljenproces ogranienog trajanja imogunosti uticaja, koji tetiprimarnim ciljevima, s ambivalentnimishodom (Osmanagi Bedenik, 2003)

Kriza je stanje nesklada izmeu pritiska koje stvaraju spoljanji ili unutranji zahtjevi i trenutne mogunosti preduzea da na te zahtjeve adekvatno odgovori

Za krizu je svojstven pritisak koji nastaje zbog nedostatka vremena, to znai da oni koji odluuju moraju brzo da donose odluke i savladaju stres svih uesnika u krizi

Poslovna kriza je svaka situacija koja jednom, kad postane javna, izaziva negativnu reakciju interesno-uticajnih grupa i stoga ima potencijal prijetnje za finansijsko stanje, reputaciju ili opstanak organizacije ili jednog njenog dijela (Spring, 2007)

Do ega dovodi kriza?

Veina poslovnih kriza nastaje usled nesposobnostimenadmenta da anticipira promjene koje se dogaaju u okruenju

Donoenje pogrenih odluka iz pogrenih razlogadovodi do neeljenih poslovnih obrata

Kriza onemoguava postizanje ciljeva i dovodi u pitanje opstanak organizacije

Menaderi usled straha i neobjektivnosti prave greke (otputanje najkvalitetnijih radnika, smanjivanje svih rizika, tednja na inovacijama i narazvoju proizvoda i usluga...)

Priklanjanje taktici kratkoronog rjeavanjanovonastalih problema - odluke menadera u kriziesto nijesu rezultat promiljene i briljivo planiranestrategije,

Negativni rezultati poslovanja, opadajua aktivnost, rastui trokovi poslovanja

Potronja vlastitog kapitala i zaduivanje

Problem likvidnosti

Pogoranje opte klime u organizaciji

Zbunjenost i psihiki stres

Pokuaj da se kriza prikrije unutar i van organizacije

Smanjenje reputacije preduzea

Gubici za razliite interesno-uticajne grupe stakeholdere

Zagaenje ivotne sredine

KRIZA KAO PRILIKAOsim destruktivnih posledica kriza moe imati i konstruktivne

Kriza je preokret u ivotu organizacije i ujedno prilika za:

izgradnju boljeg imida

promjenu naina razmiljanja

potrebne organizacijske promjene

da se osvjei voenje

osnivanje novih sektora

reviziju uloga i odgovornosti

poboljanje kontrole

uvoenje nove organizacione kulture

Da bi kriza bila prilika, organizacije se moraju pripremati za krizu tj. moraju biti proaktivne

OPASNOST PRILIKA

Ne opstaju ni najsnanije ni najinteligentnije vrste, ve one koje se najbre prilagoavaju promjenama (Darwin)

Promjeni se ili umri (Ford)

Prema Wall Strith Journal od Top 25 kompanija sa liste iz 1999. godine, svega osam se nalazilo na listi 2009.

ivotni vijek kompanija Standard & Poors 500 se skratio sa 61 godine (1958.) na 18 godina 2012.

UTICAJ PROMJENA U OKRUENJU NA PREDUZEE

Iako esto bolne i traumatine promjene su sastavni dio ivota organizacije

Veina poslovnih kriza nastaje usled nesposobnosti menadmenta da anticipirapromjene koje se dogaaju u okruenju i da se prilagodi na njih (primjer kuvane abe)

Promjene i inovacije su kljuni faktori uspjenog upravljanja preduzeem

Razlikujemo promjene u okruenju: vanjskom (eksternom) poslovnom unutranjem (internom)

Mnogi uspjeni programi promjena izrastaju iz kriza

Uspjene organizacije su one koje misle unaprijed predviaju promjene i sa njima upravljaju

Otkrivanje i poznavanje trendova u okruenju omoguava relativno pouzdano predvianje buduih dogaaja i predstavlja osnov za djelovanje u duem vremenskom period

Na temelju trendova u okruenju menadment prepoznaje anse i opasnosti iz okruenja i dovodi ih u vezu sa internim snagama i slabostima

Promjene u eksternom okruenju

Preduzee teko ili uopte ne moe uticati na promjene u eksternom okruenju

Otkrivanje i poznavanje megatrendova omoguava relativno pouzdano predvianje buduih dogaaja i predstavlja osnov za djelovanje u duem vremenskom periodu

Eksterno okruenje se sastoji iz:

Ekonomskog

Socijalno-kulturnog

Politikog

Tehnolokog

Ekolokog

Promjene u poslovnom okruenju su promjene u neposrednoj okolini preduzea i imaju jai uticaj na preduzee Konkurencija

Kupci

Dobavljai

Vlasnici

Sindikati

Partneri

Vladine i druge interesne organizacije

Promjene u poslovnom okruenju

Promjene u internom okruenju Ove promjene se odvijaju u samom preduzeu pa se na njih moe uticati

Internu okolinu ine:

organizacijska struktura

organizacijska kultura

organizacijski resursi

u cl

RAST PREDUZEA ANSA I RIZIK

Rast je i ansa i rizik za razvoj preduzea. Rast se moe odnositi na sve oblasti preduzea (trite, zaposleni, finansije, kadrovi, organizacija). Ponesena rastom, mnoga preduzea dospijevaju u zonu rizika, a da toga esto ni sama nijesu svjesna

Kvantitativni rast (proizvodnja iste vrste proizvoda u veim koliinama) Kvalitativni rast (proizvodnja razliitih vrsta proizvoda u istim ili veim koliinama)

Kvalitativni rast je osnova razvoja i pretpostavka kvantitativnog rasta

Rast se se ne odvija ravnomjerno i kontinuirano

Prilikom rasta se javlja mnogo internih i eksternih pragova (prepreka) koje nastaju zbog:

Neravnotee unutar preduzea (izmeu pojedinih funkcija preduzea, npr. izmeu marketinga / prodaje i proizvodnje, izmeu potreba za investicijama i potreba za kapitalom, odnosno mogunostima finansiranja, ali i izmeu zahtjeva trita, proizvoda i stanja naunog i strunog znanja zaposlenih)

Disharmonije izmeu preduzea i njegovog trita prodaje (izmeu veliine trita i veliine preduzea, rasta trita i brzine rasta preduzea itd.)

OPADANJE

KVALITATIVNI SKOK

RAZVOJ PREDUZEA

KVALITATIVNI SKOK

STAGNACIJA

VRIJEME

OD ISTOG

VIE

OD PROMJENJENOG

VIE

OPADANJE

STAGNACIJA

Pragovi ili konice rasta postaju suvie kritine faze u razvoju preduzea kada su:

Pogoene konkretne veliine uspjeha, kao to su ulaz porudbina, prodaja, dobit i likvidnost

Ugroeni potencijali uspjeha kao to su pregovaraka pozicija mogunost nabavke kapitala, imid, pristup tritu, kvalifikacije rukovodstva itd.

Stepen ugroenosti se poveava sa protokom vremena

Izvor: Seni, 1996

Prepreke rastu - slaba mjesta u toku ivotnog ciklusa preduzea

Izvor:Topfer, 1990

ivotni ritam nekog trita ili nekog preduzea ima mnogo slinosti sa ivotnim ritmom stanovnitva

Primjer: MEDICI BANK

Financijska institucija koju je osnovala porodica Medici u 15. vijeku u Italiji. Bila je to jedna od najveih i najrespektabilnijih banaka u ono vrijeme

Revolucionizirali su raunovodstvo i uveli sistem dvojnog raunovodstva, koji se danas koristi kao temelj raunovodstvenog obrazovanja

Do propasti najvee svjetske banke u ono vrijeme dolo je zbog nedovoljno usredotoenosti njenog direktora. Naime, banka je porasla do masovne veliine te je tako postala povezana s politikom, ne samo Firence, ve i ostatka Evrope. Mijeanje politike u bankarske poslove na kraju je dovelo do propasti jer se fokus sve vie stavljao na politiku umjesto na stvarne potrebe i probleme. Javili su se fiskalni problemi, a kako su problemi rasli, banka je poela varati. To je na kraju otkriveno i banka je propala

Tipologija i obiljeja kriza

Tipologija omoguava ciljno orjentisan poredak posmatranih fenomena putem pozivanja na jedno ili vie obiljeja

Krize se mogu izraziti kroz tri obiljeja kao na slici

Izvor: Hess&Fechner, 1991.

Tok krize preduzea

Izvor:Kyrstek, 1987

Kriza je proces u okviru meta procesa razvojapreduzea

Kritina faza procesa krize

Izvor: Gopinath,1991

a b

Vremenski period od poetka do kraja procesa krize moeimati vrlo razliito trajanje

Fink-ov model procesa krize sa etiri fazeDa bi se objasnio fenomen procesa krize potrebno ga je raslaniti

na razliite faze

Kako izgleda ciklus krize

Kako bismo voljeli da izgleda

Kako zaista doivljavamo krizni ciklusIzvor: Fink, 2002

Tavarov-ov model procesa krize sa tri faze

Izvor: Tavar, 1990

Mller-ov modelprocesa krize

ema faza kriza sa aspekta ugroavanja ciljeva preduzea

Razliiti vremenski pritisci proistiu iz pojedinih faza krize

Kriza se najprije ograniava na strategijski nivo sa neznatnim uticajem na svakodnevno poslovanje, meutimukoliko se ne savlada sve vie e biti ugroeni finansijski i prodajni ciljevi preduzea

Izvor: Mller , 1985

FAZE PSIHOLOKE REAKCIJE NA KRIZU

Najee reakcije ljudi kada se sretnu sa iznenadnom krizom:1. nevjerovanje to se ovdje ne moe dogoditi2. strah ljudi ne doprinose , malo rade, loe rasuuju...3. panika potreba da se neto uini, bez razmiljanja, znanja...4. ograivanje (rukovodilac pokuava da krizu ostavi iza sebe i misli o

drugim stvarima)5. odbijanje odgovornosti uzajamno optuivanje6. povrijeena osjeanja ogorenost na medije, lino shvatanje kritike...

SIMPTOMI KRIZE KAO OSNOV ZA IDENTIFIKACIJU KRIZE

Jedan od najteih zadataka menadmenta je da uoi kada preduzee moe da zapadne u krizu. Da bi se pravovremeno spoznala egzistencijalna opasnost, nijesu u prvom redu od znaaja uzroci krize, nego, prije svega, njeni simptomi

SIMPTOMI KRIZE vidljiva dejstva uzroka krize tj. obiljeja po kojima se moe prepoznati postojanje krize preduzea

Simptomi krize - signali prijetee nevolje

Propast preduzea poinje najprije sporo, a onda u daljem toku kriza sve vie uzima maha. Prvi znaci krize u veini sluajeva manifestuju se u gubitku trinog uea i porudbina, zatim pada prodaje, koji pogorava kako stanje dobiti tako i stanje likvidnosti preduzea

Blagovremeno otkriti simptome krize odluiti se za akciju, formilisati i sprovesti mjere zatite od opasnosti prije nego to bude previe kasno

to opominjui signali postaju jasniji, to utoliko tea postaje odbrana od opasnosti i povratak preduzea u normalno stanje

Simptomi krize mogu biti: Kvantitativni Kvalitativni

Kvantitativni simptomi krize vidljivi su, po svim pravilimave iz raunovodstvenih podataka

PAD TRINOG UEA

Vremenski tok krize preduzea i pojava signala krze

PRAENJEM SIGNALA KRIZE STANJE KRIZE PREDUZEA SE SIGURNO MOE RANIJE SPOZNATI

Primjer simptoma krize:

1. Opadanje trinog uea/preduzee gubi osnovu za konkurenciju/2. Opadanje prodaje3. Opadanje rentabilnosti/nioj dobiti po kom prodaje ili opadanje stope prinosa na investicije/4. Poveano oslanjanje na zaduivanje/znaajno poveanje duga ili sniavanje kreditnog rejtinga/5. Restriktivna dividendna politika/da bi se sauvala gotovina ili podmirili dugovi/6. Neadekvatno reinvestiranje u posao/ da bi preduzee ostalo konkurentno, neophodno je

adekvatno reinvestirati u pogon, opremu i odravanje/7. Namnoavanje novih poslovnih poduhvata na raun primarnog posla/ignorie se bazini posao i

uzda se u nove, lake zadatke kao nove poslovne poduhvate-snana ekspanzija i akvizicija/8. Nedostatak planiranja/neplanirani rast i nebudnost prema promjenama u okruenju/9. Suprotstavljanja najvieg rukovodstva idejama koje dolaze od drugih/nedostaju nove ideje-odlazak

sposobnih kadrova/10. Pasivan odbor direktora/odbor postaje nekritian, generalni direktor postaje svemoan/11. Rukovodei tim koji smatra da se nita ne moe nauiti od konkurenata/najuspjenija preduzea

redovno prouavaju konkurenciju, njene proizvode i tehnologiju/

Preduzea i grane se veoma razlikuju, ali iskustvo pokazuje da simptomi krize tee da budu jako slini

RAUNOVODSTVO PREDUZEA - kao kvantitativnaslika zbivanja u preduzeu je primarni izvor simptomakrize.Preko svojih funkcija (financijsko knjigovodstvo,knjigovodstvo preduzea, kontrola) raunovodstvopreduzea je predodreeno da daje informacije zaspoznaju krize. U okviru modernog raunovodstvakoristi se SISTEM ZA RANO UPOZORAVANJE IGENERACIJE i oni se praktino realizuju u svim velikimpreduzeima u okviru savremenog koncepta kontrole

IZVORI ZA IDENTIFIKOVANJE KRIZE

SARADNICI /ZAPOSLENI/ - radnici na montai, vozai, prodavci na terenu, serviseri/ to sve govori da je razgovor sa zaposlenima nuan i preko njih se moe saznati dosta o simptomima krize

RAZGOVOR SA RUKOVODSTVOM POGONA - razgovor sa fer i konstruktivnim rukovodstvom pogona spada u nezaobilazne korake spoznaje krize

NADZOR PREDUZEA - upravljanje putem etnje u krug, odnosno spoznaja putem etnje u krug kroz preduzee

RAZGOVOR SA KUPCIMA - sasluati kupce, jer kupci poznaju: slabosti distribucije i logistike, slabosti u odnosima cijena, slabosti konkurenata, dobre i loe strane kvaliteta sopstvenih proizvoda

RAZGOVORI NA NIVOU GRANE - razgovori preduzea o problemima grane, koji se odvijaju npr. Prilikom zasjedanja udruenja ili pri raspravi o tarifama, cijenama, mogu da ukau na prikladne mjere za identifikovanje krize daleko prije nego to moe da pokae statistika odreenog udruenja

RAZGOVORI SA KREDITNIM INSTITUCIJAMA - razgovori ove vrste inicirae se u sluaju pretee krize sa davaocima kredita

RAZGOVORI SA ISPORUIOCIMA - razgovori sa isporuiocima nude anse, slino kao i razgovori u grani, da se blagovremeno spoznaju krizna strukturna kretanja sopstvene privredne grane, poto odnosni slabi signali iz pojedinanih preduzea kod isporuioca, koji prodaje itavoj grani, nastupaju povezano i stoga se mogu ranije spoznati

IZVJETAJI O ISPITIVANJU - odreena preduzea imaju obavezu da vre reviziju zavrnog rauna iz ega se nekad moe izvui zakljuak o postojanju krize preduzea

Uzroci krize su oni faktori koji zaista dovode do nastanka krize

Kada je kriza spoznata, onda se interes pomjera od simptoma krize ka UZROCIMA

Uzroci kriza mogu biti jako iroki ili, kako kae J. Welsh, svaka je kriza pria za sebe Cilj je da dobijemo opta saznanja o spreavanju krize preduzea

Krize veinom djeluju uzajamnim djelovanjem mnotva uzroka - Liste uzroka Razliiti uzroci i posledice krize meudobno se pojaavaju u smislu negativnog

sinergetskog efekta

Objanjenje uzroka krize slui da se: stvori osnova za ocjenu stanja utvrdi odgovornost za savlaivanje prolosti blagovremeno otkriju i otklone kasnije krize

Koncept sanacije preduzea ostaje ista stvar sree ako se kroz analizu uzroka krize ne uradi dobra ocjena postojeeg stanja

Ne smijemo se previe zadravati na uzrcima krize, jer optuivanje i igosanje nije cilj, ve je cilj funkcionisanje preduzea. Zato je bitno, u prvom trenutku, uoavanje samo onih podataka o uzrocima krize koji su potrebni za uklanjanje krize

UZROCI KRIZE

U klasinoj trinoj privredi 2/3 krivice za bankrotstvo preduzea pada na unutranje faktore 1/3 na spoljanje

Istraivanje uzroka krize ima svoju kvantitativnumi kvalitativnu stranu

Pored problema prikupljanja informacija problem je i analiza u smislu sistematizacije i korienja informacija

Findeisen i drugi istraivali su bolesna preduzea da bi se uz pomo uzroka njihove bolesti dobila saznanja o zdravim preduzeima. Hoemo zdravo preduzee. Bolesno preduzee nam slui za to da bolje upoznamo zdravo

Pandan novijim istraivanjima koja uz pomo posebno uspjenih preduzea hoe da utvrde osnove saznanja (In search of exelence)

Kao motiv za analizu uzroka krize, pored spreavanja krize, dolazi u obzir i pripremanje savladavanja krize u okviru preventivnog kriznog menadmenta

Besmisleno je raspravljati o tome ko je podmetnuo poar, dok kua gori!

U osnovi svi uzroci krize se mogu svesti na dva mogua izvora:

1. INTERNI (UNUTRANJI) UZROCI KRIZE Misija, vizija i ciljevi preduzea Neadekvatno planiranje poslovanja Nedostaci u sistemu kontrolinga Resursi Zaposleni Organizacijska struktura Komunikacijska politika

2. EKSTERNI (VANJSKI ) UZROCI KRIZE Vlada i njene regulativne mjere Potroai Mediji Informatika tehnologija Prirodne nepogode Terorizam Dioniari Dobavljai Konkurenti Vanjske grupe

Sve znaajnije promjene u okruenju nose sa sobom potencijal za izbijanje krize Kriza nastaje zbog nedovojne sposobnosti preduzea da se prilagodi na promjene

Oskudica i visoke cijene na tritima nabavke Promjene kurseva valuta Konjukturne oscilacije Mjere u oblasti socijalne politike Zatite sredine Konkurencije Poreske politike Politike subvencioniranja Velike nesree za preduzee/ prirodne katastrofe,ratovi i trajkovi /

Nijesu sva pdruja preduzea istovremeno pogoena eksternim uzrocima krize

EKSTERNI UZROCI KRIZE

Posledice promjena privrednog okruenja mogle bi se u principu podijeliti u dvije kategorije:

1. RECESIJE,2. KRIZE GRANE

EKSTERNI UZROCI KRIZE

Energinom akcijom rukovodstva mogu se ublaiti ili ak ukloniti djejstva recesije i krize grane

RECESIJA

RECESIJA se moe naelno opisati kao pogoranje uslova u itavoj privredi koje traje odreeni period nakon ega nastupa poboljanje

Ugroenost preduzea utvruje se iz: kretanja zavisnosti preduzea od konjukturnih promjena sposobnosti prilagoavanja na promjene izazvane takvim zbivanjem

Jedna nacionalna ekonomija je u recesiji ukiliko u dva susjedna kvartala stagnira(tzv. nulta sopa rasta) ili biljei negativan ekonomski rast- znai ukoliko je stopa ekonomskog rasta nia nego godinu dana ranije. Kao referentni vae isti kvartali iz godine ranije. Pri tome se mjeri cjelokupni ekonomski performansjedne ekonomije tj. BDP

Kako se manifestuje recesija?

a) Faza: Javlja se neobino velika potreba za razliitim proizvodima

b) Faza: Poslije zadovoljavanja dodate tranje, dolazi do smanjenja tranje

c) Faza: rast se uravnoteuje na normalnu mjeru od 2%. Svi su sve vie nesigurni. Investicije se odlau, ili se odustaje od njih iz razloga opreznosti

d) Faza: rast ide prema 0. Avet recesije se poinje pojavljivati, recesija je zaista tu, nastaje teka kriza

Recesija ne pogaa jednako sve grane

Neka preduzea su sposobna da bolje podnesu recesiju od ostalih u grani

Kriza grane se karakterie stagnacijom ili smanjivanjem odreenih trita, ali injihovim podmlaivanjem

Veina uzroka za krizu grane lei u: promjenjenim potrebama kupaca promjeni bazne tehnologije zbog inovacija supstituciji

Veina kriza grana nastupa u fazi stagnacije trita ili ak degeneracije, dakle, u fazi stagnacije privrednog ciklusa. Kriza grana su veinom krize kupaca. (primjer motobicikla na Evropskom tritu), tehnoloki razvoji (satovi , pisae maine), diskontinuitet razvoja okruenja (kriza nafte).

Kriza grane ima sasvim druge uzroke, posljedice

i vremenske dimenzije od recesije

KRIZA GRANE

Imajui u vidu vrste krize mogu se navesti slijedei egzogeni uzroci krize:

EGZOGENE STRATEGIJSKE KRIZE

- promjene u ponaanja konzumenata pri kupovini (ekologija)

- opadajua kupovna mo konzumenata

- kontraktivan razvoj cijele privrede (recesija)

- promjene u politici dranja zaliha trinih uesnika (dranje zaliha moe da pojaa krizu prodaje)

- sezonska kolebanja (koja prevazilaze odstupanja koji su uoeni u prolosti)

- zasienost trita (proizvodi koji nijesu zavisni od mode ne usavravaju se i ne troe npr. antene za televizor)

- krize grane (jeftin uvoz supstituta, problemi nabavke...)

- promjena kursa (utie na mogunosti nabavke i prodaje na svjetskom tritu

- stvaranje kartela, politike krize, vojni obrauni (tekoe u snabdijevanju)

EGZOGENE KRIZE USPJEHA

Politiki indukovana poskupljenja sirovina trajkovi kod kupaca, dobavljaa ili u sopstvenoj kui Katastrofe (poplave, poari, nesreni sluajevi...) Porast vodeih kamata (poveana tranja za kreditima) Visoke tarifne stavk (pojava oskudice na tritu rada) Kad konkurent povrijedi patentna prava (teko je utvrditi krivca i dokazati) Fiskalne mjere iz politikih razloga (porez na investicije, subvencionirane ponude) Nastup konkurenata sa jeftinijom cijenom (moe da dovede do opadanje prodaje ili

pada cijena) Strana trita prolaze kroz dirigovane zahvate (blokade, bojkote, ratove, pomjeranje

kursa itd.)

EGZOGENE KRIZE LIKVIDNOSTI

Poistovjeivanje imena preduzea sa osobama na glasu moe da izazove talase nepovjerenja

Pojavljivanje izuzetno tetnih izvjetaja u poslovnim asopisima Pri neispitanom odobravanju kredita i nemarnom nadzoru dunika raste opasnost od

odbijanja zahtjeva

INTERNI UZROCI KRIZE KRIZE U KUI SU NAJOPASNIJI UZROCI KRIZE PREDUZEA!

NAJEE NAVOENI UZROCI KRIZE UNUTAR PREDUZEA SU:

Greke menadmenta (pravna forma, proizvodni program, nejasna odgovornost, kadrovska politika...)

Nedovoljna snabdjevenost sopstvenim kapitalom Rast veliine preduzea, (rast prodaje, broja zaposlenih) Borba za vlast (pogreno usmjeravanje resursa) Istupanje iz tima niza kljunih linosti iz preduzea Kriminalne radnje itd.

INDIKATORI ZA PRIBLIAVANJE KRIZE U KUI SU:

Naduvana organizaciona struktura Duga zasjedanja na sastancima sa mnogo uesnika Uurbana aktivnost putovanja Predimenzionirana sluba izvjetavanja Nedostatak podataka o tritu i konkurenciji Tolerancija nekompetentnosti rukovodeeg osoblja Glomazne administrativne strukture Oskudica jasnih ciljeva Strah od neprilika i konflikata Zastarjela organizaciona struktura

ENDOGENE STRATEGIJSKE KRIZE (Hess i Fechner)

Lo izbor lokacije

Pogrean izbor kanala prodaje

irina asortimana

Pogrene odluke na osnovu pogrenih prognoza/ Strategijske odluke uvjek zasnivaju na odreenimbuduim oekivanjima i prognozama, postoji latentna opasnost pogrene procjena kretanja cijena, pogrena procjena konkurencije, pogrena procjena razvoja tehnologije itd. /

Snana sezonska kolebanja sa prisiljavanjem kapaciteta preduzea (zgrade, maine, zalihe, zaposleni) na zadovoljavanje potreba u picu

Pogrena politika diverzifikacije, koja vodi vezivanju faktora uspjeha i resursa, bilo putem otkupa drugih firmi ili putem divezifikacije unutar naslijeene pravne forme

Nejasna izgradnja organizacije, koja za posljedicu ima gepove odgovornosti, poslovanja i informacija

Pogrena ideja vodilja preduzea, pogrean sistem ciljeva, pogrena kultura firme, nedostata koncepcije, zbog ega se ne iskoritava dovoljno postojei stvaralaki potencijal

Neefikasan upravni aparat, koji rezultira sa visokim optim trokovima i malim uinkom zaposlenih

Nepovoljna struktura radnog kolektiva

ENDOGENE KRIZE USPJEHA

Odgoeni uspjeh razvoja proizvoda ili poveani trokovi razvoja zbog problema koji su neoekivano nastupili

Proizvodi sa nepovoljnim odnosom cijena (proizveden suvie skup proizvod)

Zastarjeli proizvodi

Opadanje prodaje zbog visokih cijena

Ekspanzija prodaje po cijenama ispod cijene kotanja (borba cijena, nepotpuna i zastarjela kakilacija)

Veliki projekti koji donose gubitak

Opadanje prodaje (smanjenje pokrivanja fiksnih trokova)

Pogrene ili jako ograniene mjere propagande

Loe materijalno poslovanje (suvie visoko stanje zaliha, tehniki ili kvalitativno zastarelo stanje zaliha)

Veliki broj zaposlenih

Varanje, potkradanje, podmiivanje posebno kupaca i knjigovoa, moe pored krize uspjeha da izazove i akutnu krizu likvidnosti

ENDOGENE KRIZE LIKVIDNOSTI

Dugorone investicije su finansirane kratkorono

Nisu bile predviene nikakve rezerve likvidnosti/ finansiranja za neoekivane potrebe za kapitalom/

Raste stanje potraivanja

Spremnost za nesigurne kredite, posebno stranim kupcima, nosi latentnu opasnost od krize likvidnosti pri gubitku potraivanja

Suvie velike investicije u neproduktivne oblasti (uprava, zalihe)

Pesimistike izjave lanova rukovodstva

Kupovina iznemoglih firmi izaziva oticanje likvidnosti

Kada opadanje prodaje nema za posljedicu odgovarajue prilagoavanje proizvodnje, nastaju visoke zalihe koje vezuju dodatni kapital

Kada i kako prei sa stare na novu tehnologiju? 7 od 10 preduzea ne preivi tehnoloku promjenu Stara tehnologija na svom vrhuncu obino daje bolje rezultate nego nova tehnologija

pri njenom uvoenju Smanjenje efikasnosti koje nastaje kao poslijedica uvoenja nove tehnologije se

naziva "tehnoloki diskontinuitet Lideri tehnologije tee da postanu gubitnici (Foster)

Tehnologija igra znaajnu ulogu za dugoroni razvoj preduzea

Loe odluke mogu dovesti preduzee u teku krizu i bankrotstvo (primjer: vajcarska industrija satova, RCA, GE i Sylvanija vodee firme u proizvodnji vakum cijevi nijesu prele na tranzistore)

PROMJENA TEHNOLOGIJE KAO UZROK KRIZE

MOGUNOSTI I OPASNOSTI PRI PRELASKU NA NOVU TEHNOLOGIJU

Na novu tehnologiju teba prei u situaciji: Sve veeg suavanja trinih

segmenata

Gubitka trinog uea

Pojave novih malih agresivnih konkurenata koji koriste radikalne metode koji vjerovatno nee funkcionisati

U trenutku kada se ulaganja u IR usmjeravaju u pravcu uapreenja procesa ili produktivnost a ne proizvoda

Postoji povezanost izmeu razvoja preduzea i njegove osjetljvosti na krizu

Krize kao zaokrueni procesi dio su meta-procesa u razvoju preduzea

Krize su ponekad ak i nune za dalji opstanak preduzea

Prema Bellingeru:

Kriza uvoenja

Kriza ekspanzije

Kriza Kontrakcije

Prema Albachu

Osnivaka kriza

Kriza pragova rasta

Staraka kriza

PERIODI RAZVOJA PREDUZEA KAO UZROCI KRIZE

Greinerov petofazni model rasta preduzea

Pet faza rasta (evolucije) kroz koje prolazi preduzee kada prelazi put od malog ka velikom

Svaka faza se razlikuje od prethodne po evoluciji, a onda po krizi (revoluciji) koja prethodi skoku u narednu fazu

Destruktivna dejstva krize

Destruktivna dejstva krize se mogu prikazati kao neispunjavanje ili nedovoljno ostvarivanje ciljeva odreenih pojedinaca/grupa koje nose proces rada u preduzeu i omoguavaju njegovu egzistenciju

Dvije grupe u preduzeu koje su oigledne su zaposleni i vlasnici kapitala

Otputanje radnika i smanjivanje broja radnih mesta

Stres usled ove pojave dalje pojaava dejstvo krize. Ciljevi poput napredovanja (radnika) i zahtevi za strunim usavravanjem zamrzavaju se na neodreeno vreme

Krize preduzea mogu unititi planiranu karijeru radnika

Djelimian ili potpun gubitak uloenog kapitala, ukljuujui i odricanje od dobiti

Dobavljai, ulagai, kupci, povezana preduzea i konkuenti, ali i sama drava mogu biti oteeni

Konstruktivno delovanje krize preduzea Uspjeno savladana kriza ini preduzee jaim

Traganje za novim reenjima moe znaitirevoluciju u razmiljanju menadmenta

Spremnost na inovacije proizvoda i procesa

Profit za vlasnike kapitala

Kupci ponovo imaju svog snabdevaa

Poveana sigurnost radnih mjesta za zaposlene

Nove karijere za saradnike koji su se dokazali tokom krize

Povezana preduzea imaju koristi od likvidnosti datog preduzea

Davaoci kapitala imaju povraeni novac sa kamatom

Poboljanje imida grane posle savladavanja krize

Drava i institucije imaju prilive, socijalni mir, visoka zaposlenost

Hvala na panji!