L-IŻVILLUP TAN-NAZZJON MALTIIT-TIENI PARTI1887 – 2004 Franck Testa

IL-KOSTITUZZJONI TA’ L-1887IL-KOSTITUZZJONI TA’ L-1887X’WASSAL GX’WASSAL GĦĦALIHAALIHA

• L-Ingliżżi bdew aktar jifhmu kemm Malta kienet post strateġġiku importanti.

• Bdew jippruvaw idaħħħħlu aktar il-lingwa Ngliżża fix-xogħħol tal-Gvern u fl-edukazzjoni.

• Kien hemm min ma ħħax gost b’dan u bdiet il-Kwistjoni tal-Lingwa.

• ĠĠew iffurmati żżewġġ partiti politiċċi; wieħħed favur l-Ingliżżi u l-ieħħor kontra l-Ingliżżi.

• Fl-1887 faqqgħħet epidemija tal-kolera u r-Reġġina Vittoria għħalqet 25 sena Reġġina ta’ l- Ingilterra.

• Il-Gvern Ingliżż tħħabat biex jeqred l-epidemija tal-kolera u saru ċċelebrazzjonjiet kbar biex ifakkru l-25 Anniversarju tar-Reġġina Vittoria.

• Dawn iżż-żżewġġ fatti tejbu bil-bosta r-relazzjoni bejn il-Maltin u l-Ingliżiżi u dawn iddeċċidew li jagħħtu lill-Maltin Kostituzzjoni ġġdida bil-wisq aħħjar minn dik ta’ 1849

PUNTI EWLENIN TAL-KOSTITUZZJONI PUNTI EWLENIN TAL-KOSTITUZZJONI TA’ L-1887TA’ L-1887

• 6 membri maħtura mill-Gvernatur.

•14 maħtura f’Elezzjoni. 10 mill-poplu u 4 minn eletturi specjali min-naħa tal-kleru, negozjanti, gradwati u nobbli.

•Il-poter ta’ deċiżjoni finali baqagħet f’idejn il-Gvernatur.

•Din il-Kostituzzjoni għoġbot lill-Maltin għaliex tathom sehem fit-tmexxija ta’ l-affarijiet li kellhom x’jaqsmu ma’ Malta.

IL-KOSTITUZZJONI TITNEIL-KOSTITUZZJONI TITNEĦĦĦĦAA

•Aktar ma beda jgħħaddi żż-żżmien l-Ingliżżi komplew idaħħħħlu riformi biex jidħħol l-Ingliżż flok it-Taljan fl-edukazzjoni u s-servizz pubbliku

•Malta inqasmet fi tnejn dawk favur l-Ingliżż ingħħaqdu fil-partit Riformista u dawk kontra l-Ingliżż fil-Partit Anti Riformista.

•L-Anti Riformisti li kellhom il-maġġġġoranza fil-Kunsill tal-Gvern kienu jagħħmlu minn kollox biex ifixklu x-xogħħol tal-Gvern.

•Il-Gvern Ingliżż tant ġġie mfixkel li neħħħħa l-kostituzzjoni ta’ l-1887.

•Malta reġġgħħet bdiet titmexxa direttament minn Londra

IL-KOSTITUZZJONI TA’ 1905IL-KOSTITUZZJONI TA’ 1905

•Il-ġlied dwar il-lingwa kompla kiber.

•Dawk kontra l-Ingliż għamlu minn kollox biex ifixklu l-Gvern Ingliż.

•Fl-1903 dan neħħa l-Kostituzzjoni ta’ l-1887 u flokha tana waħda fejn il-Maltin ma kellhom l-ebda sehem fit-tmexxija tal-pajjiż.

•Din kienet tixbaħ lil dik ta’ 1849 fejn fil-Kunsill tal-Gvern kien hemm aktar membri maħtura mill-Gvernatur milli membri eletti mill-poplu.

Mass Meetings u protesti kontra l-Gvern Ingliż fuq il-Kwistjoni tal-Lingwa

L-EWWEL GWERRA 1914-1918L-EWWEL GWERRA 1914-1918

•Fl-ewwel Gwerra Dinjija Malta serviet bħħala post fejn suldati midruba kien jiġġu biex jieħħdu l-kura.

•Bosta Maltin taw sehemhom bħħala baħħrin u suldati fl-armata u n-Navy Ingliżża.

•Kif spiċċċċat il-gwerra ħħafna ħħaddiema tilfu x-xogħħol u l-ħħajja għħoliet bil-kbir.

•Il-Gvern Ingliżż għħarraf lill-Maltin li kien bi ħħsiebu jagħħti kostituzzjoni ġġdida lil Malta.

•Rappreżżentanti minn bosta oqsma tal-ħħajja Maltija iltaqgħħu fl-Assemblea Nazzjonali biex jagħħmlu lista ta x’riedu l-Maltin f’din il-kostituzzjoni.

•Il-mexxej ta’ l-Assemblea Nazzjonali t-tabib Filippo Sciberras

IL-KOSTITUZZJONI TA’ l-1921•Il-qagħda f’Malta kompliet teħżien bil-qgħad u l-ħajja dejjem jogħlew.

•Fis-7 ta’ Ġunju 1919 qamu rvellijiet kbar fil-Belt fejn mietu erba’ Maltin.

•Dak li ġara dak inhar flimkien mat-talbiet ta’ l-Assembleja Nazzjonali kif ukoll il-lealta` tal-Maltin waqt il-gwerra giegħlu lill-gvern Ingliż jagħti lill-Maltin Kostituzzjoni ġdida.

•L-iktar ħaġa importanti f’din il-Kostituzzjoni kienet li l-Maltin kienu ħa jmexxu huma f’dawk l-affarijiet li għandhom x’jaqsmu ma’ Malta.

•Fl-aħħar il-Maltin kellhom Self Government fejn setgħu jmexxu huma. Dan seħħ fl-1921.

L-IMPORTANZA TAL-L-IMPORTANZA TAL-KOSTITUZZJONI TA’ L-1921KOSTITUZZJONI TA’ L-1921

•Għħall-ewwel darba l-Maltin kienu se jmexxu waħħidhom dak kollu li kellu x’jaqsam ma’ Malta. Kien ħa jkollna gvern Awtonomu

•Kien se jkollhom Parlament fejn setgħu jiddiskutu u jgħaddu liġijiet.

•Il-Parlament kien se jinħatar permezz ta’ Elezzjoni Ġenerali li għaliha kienu ħa joħorġu Partiti Politiċi.

•Kien ħa jkun hemm għall-ewwel darba Priministru u Kabinett ta’ Ministri.

•Il-Maltin setgħu jagħmlu dan kollu sakemm ma jmorrux kontra l-interessi Ngliżi.

•Jekk dan isir l-Ingliżi setgħu joħdulna kollox lura

1933-1932 IL-KOSTITUZZJONI SOSPI1933-1932 IL-KOSTITUZZJONI SOSPIŻŻAA•Dak iż-żmien kien hawn 3 partiti

•In-Nazzjonalisti li kienu favur il-lingwa u l-kultura Taljana

•Il-Partit Kostituzzjonjali taħt it-tmexxija ta’ Gerald Strickland li kien favur l-Ingliżi

•Il-Partit Laburista li kienu għadu partit żgħir li kien ixaqleb lejn l-Ingliżi.

•Fl-1932 telgħu fil-gvern in-Nazzjonalisti li mill-ewwel bdew jaħdmu biex jerġgħu jdaħħlu l-kultura Taljana f’Malta.

•In-Nazzjonalisti bdew jagħmlu kuntatti mal-Gvern Taljan biex jgħinhom f’dan.

•Dak iż-żmien l-Italja kienet taħt id-dittaturja Faxxista ta’ Mussolini.

•Ir-relazzjonijiet bejn l-Italja u l-Ingilterra kienu ħżiena ħafna għaliex Mussolini kien ħabib ta’ Hitler.

•Meta l-Ingliżi raw li l-gvern ta’ Malta kien qed isir ħabib ta’ l-Italja faxxista huma ħassew li dan kien ta’ periklu għalihom u fl-1933 neħħew il-kostituzzjoni ta’ l-1921.

Karikaturi politiċi

1936 KUNSILL TA’ PARIRI1936 KUNSILL TA’ PARIRI•Il-partiti politiIl-partiti politiċċi Maltin i Maltin ipprotestaw mal-Gvern Ingliipprotestaw mal-Gvern Ingliżż dwar it-tnedwar it-tneħħħħija tal-ija tal-Kostituzzjoni ta’ 1921.Kostituzzjoni ta’ 1921.

•Fl-1936 il-gvern IngliFl-1936 il-gvern Ingliżż bagbagħħat Kummissjoni Rjali at Kummissjoni Rjali biex tistbiex tistħħarrearreġġ is- is-sitwazzjoni.sitwazzjoni.

•Il-Kummissjoni ssuIl-Kummissjoni ssuġġġġeriet li eriet li kellu jsir Kunsill tal-Gvern li kellu jsir Kunsill tal-Gvern li jagjagħħti Pariri lil-Gvernatur.ti Pariri lil-Gvernatur.

•Tliet snin wara fl-1939 kien Tliet snin wara fl-1939 kien hemm pjanijiet biex terhemm pjanijiet biex terġġa’ a’ tidtidħħol Kostituzzjoni bol Kostituzzjoni bħħal dik al dik ta’ 1921.ta’ 1921.

•IIżżda dik is-sena faqqgda dik is-sena faqqgħħet il-et il-gwerra u kull gwerra u kull ħħidma politika idma politika f’Malta twaqqfet mill-Inglif’Malta twaqqfet mill-Ingliżżi.i.

1947 GVERN AWTONOMU 1947 GVERN AWTONOMU ĠĠDIDDID•Ma’ tmien it-Tieni Gwerra Dinjija l-Gvern Ingliż ta Kostituzzjoni ġdida lil Malta.

•F’din il-Kostituzzjoni Malta kellha gvern awtonomu jiġifieri bil-poter li jmexxi l-affarijiet interni ta’ Malta.

•Bis-saħħa ta’ din il-Kostituzzjoni kull ċittadin Malti ta’ 21 sena jew aktar kellu dritt jivvota fl-Elezzjoni.

•Dan kien ifisser li għall-ewwel darba n-nisa Maltin kisbu d-dritt tal-vot.

•Fl-elezzjoni li saret fl-1947 tela’ fil-gvern għall-ewwel darba l-Partit Laburista.

•Il-Priministru kien Pawlu Boffa.

IL-PARTIT LABURISTA JINQASAMIL-PARTIT LABURISTA JINQASAM•Fl-1949 inqala’ inkwiet kbir fil-Partit Labusrista.

•Il-Perit Mintoff li kien ministru tar-rikostruzzjoni ma qabilx mal- Priministru Pawlu Boffa dwar talbiet ta’ għħajnuna mill-Ingilterra.

•Dan in-nuqqas ta’ qbil ġġab qasma kbira fil-Partit Laburista.

•Mintoff sar il-mexxej tal-Partit.

•Boffa telaq mill-Partit u waqqaf Partit ieħħor.

•Dan fisser li l-gvern Laburista spiċċċċa.

•Mill-1949 sa l-1955 Malta kellha gvernijiet dgħħajfa.

1958 IL-KOSTITUZZJONI RTIRATA1958 IL-KOSTITUZZJONI RTIRATAFl-1955 tela’ fil-gvern il-Partit Laburista u għħall-ewwel darba Mintoff sar Priministru.

L-Ingliżżi għħarrfu lil Mintoff li kienu se jkeċċċċu ħħafna ħħaddiema mit-Tarzna u minn mas-servizzi.

Mintoff ried għħajnuna biex jilqa’ għħal dan iżżda l-Ingliżżi ma ridux jagħħtuh.

Mintoff ried li Malta ssir Parti mill-Ingilterra. L-Ingliżżi qalu li ma setgħħux.

Is-sensji bdew u bħħala protesta il-GWU fit-28 ta’ April 1958 għħamlet strike ġġenerali.

F’dan l-istrike inqala’ ħħafna ġġlied bejn id-dimostranti u l-pulizija.

Mintoff talab il-kap tal-pulizija biex dawn ma jsawtux lid-demostranti.

Il-Kap tal-pulizija qal lil Mintoff li hu jobdi lill-gvern Ingliz u mhux lill-gvern Malti.

Meta Mintoff ra li ma kellux poter fuq il-pulizija, qabad u rreżżenja.

Il-Kostituzzjoni giet irtirata.

1962 KOSTITUZZJONI ĠDIDA

•Fl-1962 l-Ingliżi reġgħu tawna s-Self Government.

•L-Ingliżi għarrfu lill-Maltin li huma kienu se jagħtu l-Indipendenza lil pajjiżna.

•Fl-1962 saret Elezzjoni li rebħuha n-Nazzjonalisti.

•Priministru sar Dr. George Borg Olivier.

•Il-gvern Ingliż stieden lill-gvern u l-partiti ta’ l-oppożizzjoni biex imorru Londra biex flimkien jiddiskutu l-Kostituzzjoni ta’ l-Indipendenza

21 SETTEMBRU 1964 MALTA SSIR NAZZJON21 SETTEMBRU 1964 MALTA SSIR NAZZJON•Ir-rappreżżentanti tal-Maltin ma qablux bejniethom dwar ċċerti punti tal-Kostituzzjoni ta’ l-Indipendenza.

•Il-gvern Ingliżż iddeċċieda li jagħħtina waħħda hu.

•Din il-Kostituzzjoni għħaddiet mill-Parlament.

•Wara sar referendum fejn il-poplu fil-maġġġġoranza tiegħħu ivvota favur il-Kostituzzjoni ta’ l-Indipendenza.

•Fil-21 ta’ Settembru Malta ħħadet l-Indipendenza mill-Ingliżżi.

•Dan fisser li pajjiżżna sar nazzjon għħall-ewwel darba.

1974 MALTA SSIR REPUBBLIKA1974 MALTA SSIR REPUBBLIKA•Fl-1971 reġġa’ sar Priministru il-Perit Dom Mintoff.

•Dan biddel ċċerti punti mill-Kostituzzjoni ta’ l-Indipendenza ta’ l-1964.

•L-aktar bidla importanti kienet li Malta minn Monarkija b’kap ta’ stat ir-reġġina Ingliżża, Malta saret Repubblika b’kap ta’ Stat President Malti

2004 MALTA FL-UNJONI EWROPEJA2004 MALTA FL-UNJONI EWROPEJA

•L-aL-aħħħħar kapitlu ta’ l-iar kapitlu ta’ l-iżżvilupp ta’ pajjivilupp ta’ pajjiżżna bna bħħala nazzjon seala nazzjon seħħħħ fl-1 ta’ fl-1 ta’ Mejju Malta saret membru sMejju Malta saret membru sħħiiħħ ta’ l-Unjoni Ewropea. ta’ l-Unjoni Ewropea.

•Dan sar wara referendum li fih il-maDan sar wara referendum li fih il-maġġġġoranza tal-poplu vvotat favur oranza tal-poplu vvotat favur li pajjili pajjiżżna jsir membru ta’ l-Unjoni Ewropea.na jsir membru ta’ l-Unjoni Ewropea.

•Dan ifisser li barra Dan ifisser li barra ċċittadini Maltin aittadini Maltin aħħna wkoll na wkoll ċċittadini Ewropej.ittadini Ewropej.