Upload
others
View
5
Download
1
Embed Size (px)
Citation preview
LaGrafodeMonte-Kristo
LaGrafodeMonte-Kristo
Ilustraĵojde
GAVARNI,TonyJOHANNOT,JANET-LANGE,
GustaveJANET,F.MÉEAULLE
Parto1
TradukisDanielMOIRAND
AlexandreDumas
LaGrafodeMonte-Kristo
ELDONODEFLANDRAESPERANTO-LIGO
Tiuĉie-libroestasprovlibrokajrajtasestikopiitaalĉieskomputilokaj/aŭlibrolegilo.
AlexandreDUMAS
1802-1870
ANTAŬPAROLO
ĈitieneestaslalokoporprezentidetalanbiografiondeAlexandreDumas[aleksãdrdüma].Kelkajdatojkajdetalojebligosorientiĝienlavivokajverkodetiugigantodelafrancaliteraturo.Multajspecialistojzorgispritiubiografiataskokajiliverkisinteresajn,detalajnkajfidindajnlibrojn.ĈitieonidotrovosnurlaplejgravajnokazaĵojnprilavivodeDumaskajpritiesliteraturaflanko.
LiaavoestismarkizoAntoineAlexandreDavydelaPailleterie[ãtwanaleksãdrdavidelapajeteri],elnobelafamilio,kiufontasella16-ajarcento.LiestisoficiroenlaregimentodelaReĝa-Artilerio,kajen1760lidecidisprovisianbonŝanconenlaplantejojdesukerakanoenHaitio.LaplantejotroviĝisenTrou-de-Jérémie,enlaokcidentapintodelainsulo.LipliaŭmalpliedzinigisenSanktaDomingomulatinonMarie-Césette(aŭCessette)Dumas.Ŝimortosen1772.Tiunsamanjaron,laeksaartileriistodeLouislaXV-a,decidasreirialFrancioakompanedesiaelturniĝemabastardo,estontapatrodeAlexandreDumas,lalibroverkisto.LifariĝosgeneralodelaRespubliko.
Liapatronaskiĝisla27-andemarto1762,samenomitaAlexandre,markizoThomas-AlexandreDavydelaPailleterie[toma-aleksãdrdavide
lapajeteri].Lisiavicealianciĝiskunnenobelino,Marie-LouiseLabouret[mari-lŭizlabure],18-jarafilinodegastejestro.Liforlasissiannobelannomonkajtitolonporsoldatiĝi,kajadoptislanomondelaeksasklavinokajpatrino:Dumas[düma].Lifariĝisgeneralostrikterespublika,unueamikokajposteintimaarmeakunulodeBonapartoenItalio,TirolokajEgiptio.BedaŭrindelageneralotimisvidienBonapartonovanCezaronkajlieksiĝisellaarmeo.
Limortisla26-andefebruaro,en1806,kiamliafiloAlexandreaĝiskvarjarojn.Lipensionnepostlasisalsiavidvino.
Alexandrenaskiĝasla24-andejulio1802enVillers-Cotterêts[viler-kotere],malgrandaurbetoenladepartementoAisne,norde-orientedeParizo.Liestosbaptitaentiusamaurbola30-andeaŭgusto1802.Launuajjarojdeliavivoestasiometekomplikaj.
Dumplurajjarojlaliteraturasukcesonevenas.En1823liirasalParizoporprovisianŝancon.En1824lihavasaventuronkunjunakudristino,CatherineLabay.Ŝihavasinfanonkunli,laestontaAlexandreDumas-filo,la27-andejulio1824.Liapatroleĝeagnoskislinen1831.Poste,lihavasfilinon(Marie-AlexandrineDumas)kunlaaktorinoBelleKrelsamer.
En1837liestasnomumitaKavalirodelaHonorlegiaordeno.
1842:lipublikigasLesperonare,kajLeChevalierd’Harmental.
Enlasamajaro1842lihazardevizitaslainsulojnElbokajMonte-Kristo(kunprincoNapoleono),antaŭkiesbelecolispertaslasamanemocion,kiunliposteatribuosalFranzd’Epinay.PostelirestosenMarsejlo,kielijamflegaslahistoriondelatrimusketeroj.LiprunteprenasdelaurbabibliotekolaMemorojnded’Artagnan,kiujnliĉiamforgesosredoni!LitietrovaslaideonprilaromanoLakvarmusketeroj(kunlapartoprenodeMaquet).
NinetedoslalegantonperladetalarakontodelavivodeA.DumasenParizo,lianunutonanstaĝonenlaoficejodelaestontareĝoLouis-Philippeporakirilaĉiutaganpanon.Ankaŭpriliajunuajeseojenlaliteraturakampo,nineparolospritio,ĉarninebezonasĉitietiunerudicion.Sufiĉosdirikelkajnvortojnpriliajunuajsukcesojkajpriliajplejgravajverkoj,kiestitolojrestasenlamemorodeliajposteuloj.
Liajplejbonekonatajkajlegatajverkojestas:
-LaTriMusketeroj(1844)kuntiesdupostaj(sedmalplibonekonatajsekvoj):DudekJarojnPoste(1845),kaj:LaVicgrafodeBragelonne(1848/1850).
Kajapartestaras:LaGrafodeMonte-Kristo.
LapublikigodeLaGrafodeMonte-Kristookazosinter1844kaj1845.Lasukcesoestastujakajlamonoenfluasenlianmonujon,tielke,la27-andejulio1847,liinaŭgurassiannovekonstruitandomegon,kromnomitan«KastelodeMonte-Kristo».Efektive,lamonoricevitadeliasamnomaromanoebligisallikonstruitiunriĉankajluksanloĝejon.Porinaŭguriĝin,500personojestisinvititaj!Lakostodelatutoestispliol400.000orajfrankoj.En1849A.Dumasdevisvendiĝinpromonajproblemoj.Usonadentkuracistoakirisĝinkontraŭ30.000frankoj!
Antaŭrelativenelonge,oniparolispriebladetruadodelakastelo.Feliĉelokaasociokapablismalebligitionkajlakastelodaŭrestarassursiaantaŭaloko.
De1826ĝis1870liverkis91teatraĵojn,200romanojnaŭnovelojn,10volumojndamemoraĵoj,19volumojndavojaĝajmemoraĵoj,lifondiskajdirektis8ĵurnalojn.
OniofteriproĉisalA.Dumaslafakton,keliuzis«negrojn»(ellafrancaesprimo‘unnègre’,kiuestaslanomodepersono,kiuliteraturelaborasporaliaplifamekonataverkisto).Sedĉuoniriproĉasalriveregoricevienfluantajnriveretojn?Kielpliprozedirisliafiloallamallaŭdantojdelapatro:“Miapatroestasriverego.Eblaspisienriveregon”.
A.Dumasnaskisfilonkunlasamanomo:AlexandreDumasfils(1824-1895).Ankaŭliaŭtoris.Intermultajliajteatraĵoj,laplejkonataestasLaDameauxCamélias(«LaDamokunKamelioj»).TiuteatraĵofariĝospostelaintrigodelaoperodeVerdi:LaTraviata.
Prilalibro
OnikutimaskonsiderilalibronLaGrafodeMonte-KristokiellaĉefverkondeA.Dumas,ĉarĝiestaslaplejkompleksa.Kunlasagaoprilamusketeroj,ĝiestaslaplejmondskalekonata.Tiulibroestasverefascina.Ĉiuplia(re)legadoebligastroviionnovan,novaninterpretadon,novanaspekton...
Prilaintrigo,eblaskoncizediri,kelaromanoestaslarakontodeiuvenĝo.Laĉefrolanto,EdmondDantès,perfiditaekdelatriaĉapitroprokalumniadenunco,estasenkarcerigitadumdekkvarjarojenlamalliberejodelakasteloIf,surinsuletoapudMarsejlo.Tielikonatiĝaskajamikiĝaskunsammalliberejano,iuabatoFaria,kiutransdonasallilasekretonprilalokodekaŝitatrezoro.Postliaforfuĝoellamalliberejokajrekuperodelatrezoro,lastrebodeliatutavivo,dankealsuperariĉecokajinteligenteco,estasvenĝisinkontraŭtiuj,kiujatencis(ĉuaktive,ĉupasive)lianjunecon,lianfeliĉon.Laĉefaperfidoporlifontaseltio,keliaiamafianĉino,Mercédès,nekapablisatendilianrevenon.Liretrovasŝinkunedzokajfilo,kajtioestasporlilalastabato.Lihavosvenĝonkontraŭĉiujaliajpartoprenantoj,kiujkomplotiskontraŭli,sedMercédès-onlinetuŝoskvankamŝiperfidislianamon.
Enlalibro,Dumastuŝasmultajntemojn,mitojnkajuniversalajnfantasmojn:perfido,venĝo,mono,potenco,amo,justico,problemodeDio...EnlapersonodeDantèskunligiĝasplurajarketipoj:laromantikatipo,laĉioscia,ĉiopovaheroo...
Lalibrosuferaspromultajminusoj.Atentalegadomontrasplurajnerarojn(oniatentigoslaesperantanlegantonprikelkaj):ofteladatojnekongruaskunladisvolviĝadodelaromano,okazaskonfuzojenlaproprajnomoj:Servieu–Salvieu;Raymond/EmmanuelHerbault...,enladatoj...Longajekstertemaĵoj(filozofiemaj)malakceligasladisvolviĝadondelarakonto.Lahistoriarealecoestastraktatakuniomasenĝeno...
Spiteĉiujntiujnmankojnlalibro,kiuaperissubformodefelietonoen
gazeto,ĝuisgrandegankajdaŭransukceson.Oniverkismultajnteknikajnlibrojn,kiujklarigaslagenezondetiulibro:tiaampleksalaboroneestisglateskribita,onikonasmultajnversiojn,senedelatuto,almenaŭdeplurajpartoj(ofteampleksaj)delafinaversio.MultajmalnetojmontrasladiversajnhezitojndeDumas.Eblassekvilamalsimilajnetapojndelalibroĝistiesfinaapero.
Eleldonavidpunktojenkielaperislapresitaversiodelaverko:
-ĝiunueeldoniĝissubformodefelietonoenleJournaldesDébats,ekdejulio1844(precizedela28-adetiumonato)ĝisladuonodejanuaro1846.Ĝisla6-adeseptembro,lanomodelagrafoestistielskribita:Monte-Christo,posteMonte-Cristo.
Tiupublikigoneestisregula–multajhaltojokazis,kiesdetalojnonikonas:
-launuapartofiniĝiskunla30-aĉapitro,la18-andeoktobro1844.La31-andeoktobroĝikomencisreaperikunlatitolo:duaparto.Simbadlamaristo.
-laseriohaltasĉelaĉapitroLaKatakomboj.Iomposteaperislafinodeladuaparto.
-la20-andejunio1845komencasaperilaTriapartodelaromano,kiukomenciĝasdelaĉapitroLaTagmanĝo,kiupostefariĝosLasamtablanoj.Laeldonadodaŭrasĝisla3-adeaŭgusto1845.
-postkelktagainterrompokomenciĝaslaeldonadodelaKvaraParto(ekdeLaFantomoj).Dela12-adeaŭgustoĝisla15-adejanuaro1846aperos,kunpliaŭmalplidareguleco,lafinodelaromano.
LapublikigoviglekaptislaatentondelaParizanojdumunujarokajduono.
Ĉefinedelafelietonaaventuro,preskaŭtujaperislibroformaeldono,en
1846enduvolumojin-oktavo.BaldaŭposteaperasnovaeldonokunportretodeA.Dumaskaj25gravuraĵoj(deGavarnikajTonyJohannot).NurtiueldonoestisreviziitadeDumas.JasurĝibaziĝaslafrancaeldonodeGarnieretFrèresuzatakieloriginalodeĉitiutraduko(vidudetalojnenlabibliografioenla2aparto).
Multnombrajeldonojaperisekdetiutempo.Plurajsvarmasjeeraroj.Latradukojenfremdajnlingvojnsameestasmultnombraj.
LaGrafodeMonte-Kristoestispostesurscenigitakajplurajteatraĵojaperistujpostlafinodelaeldono.
Nunprilafilmoj,kiujprovisadaptilaromanon:lalibroestismultfojeadaptitaporlaekrano.Larezultojestasplejoftenetrefidelaj.LaversiokunJean-Marais(franca-italakunproduktado)estas,senelaplejbona,almenaŭlaplejfidindakajfidelaallaoriginalo.Lalasta,kunlafrancaaktoroDepardieu,estassufiĉefidela.
Postlasukcesodelalibro,aperismultajsekvoj(“LaFilodeMonte-Kristo”,“LagrafinodeMonte-Kristo”...),pastiĉojkajimitaĵoj.Ilineĝuislasukcesonkajfamecondelaoriginalo,sedkelkaj(ĉefeverkitajdeJulesLermina)atingissufiĉepozitivanagnoskon.
Tradukajprincipoj
Latradukodetiaampleksaverkoevidentestarigistutanseriondateknikajproblemoj.Intertiuj,laplejgravajrilatasallatransdonodetiufrancaepokodela19-ajarcento.Tutamondoriveliĝasenlapaĝojdetiuromanokajestastremalfacilespegulilarealecondetiumalaperintamondo,kiu,eĉporlanunajFrancoj,estasiomkadukakajtuteeksmoda.Ĝiaĝaspliol150jarojn!Lavivo,lamorojkajeĉlaparolmanieroŝanĝiĝis.
Laproprajnomoj
Unuellaplejtiklajproblemojdelatradukofontasellaproprajnomoj,kiujabundeaperastralatutalibro.Jenkiujprincipojestismaksimumerespektatajtralatutalaboro,sednecentprocente,prodiversajkialoj.
Elprincipavidpunkto,laproprajnomoj,kiujneblastrovisubesperantigitaformoenPIV2,estastieluzitajkajaperassenpliaklarigado.Enaliajkazoj,tioestaskiamtiujnomojnetroviĝasenPIV2,laproprajnomojaperassubsiafranca/francigita(pornomojfontantajeldiversajlingvoj)originalaformo.Enpiednoto,onidonaslaformondelanomoenlaoriginalalingvo.Tiajvortojsvarmasenlalibro.
Ekz-e:PontdeBeauvoisin,Auteuil,Beaucaire,Lucques...
Prilanomojdelastratoj,laproblemoestasiommalsama.Efektive,tiujnomojoftehavassignifonrektekompreneblandeFranco,ekz-e:rueCoq-Héron=stratoKoko-Ardeo,ruedelaFontaine=stratodelaFontano...IliestastradukitajenEsperanton.Ĉiujaliajstratajnomojestassenŝanĝelasitaj,ekz-e:Champs-Elysées(kvankamZamenhofuzislaesprimon:kampojelizeaj,sedrilateallahelenamitologio)...
UnuellaĉefajproprajnomojestastiudelagrafokajdelainsuloMonte-Kristo.Enlafrancaoriginalosamekielenlaitala,oniskribasMonte-Cristo,kun«c»(enlaunuajeldonoj,kielantaŭedirite,oniskribisMonte-Christo(dutradukojallaanglaspegulastiunnomon:TheLondonJournalandweeklyrecordofliterature,scienceandarts,VolIII–1845kajsekvo,Belfast/London–1846),sedrapideposte,tiuortografiokun«ch»malaperisprofitealsimpla«c»).Tralatutaesperantatraduko,laformokun«k»estasuzata,ĉarlauzadode«c»estusambiguaellavidpunktodelaEsperantaprononco.LanomoMonte-Kristoaperassublaformo«Montekristo»enPIV2(enunuvorto,senstreketo),kiesdifinoestas:InsuletoenMediteraneo(10°18’E,42°20’N),kiuludasrolonenla
romano«laGrafode–o».Spitetiunindikon,onipreferiskonserviĉitielaoriginalanfrancanformonenduapartajvortojkunmezastreketo.Plietiuformokongruaskunlaoriginaitalanomodelainsulokajkuntiesakcentado:Mónte-Krísto.
Lanomoderiverojaŭmontojmalofteaperas.Kiamtemasprikonatajtiajvortoj,kiujnonitrovasenPIV2,oniuzastiunformon:lariverodeParizo:Seine,estassufiĉebonekonatakajesperantigitalaŭlakutimoSejno.LasudariveroRhônesameaperassublaformo:Rodano(ambaŭtroveblajenPIV2).SameporTevere/TiberoenRomo.
Nefrancajnomoj
RelativelongapartodelaromanodisvolviĝasenItalio.KelkajurbajnomojestassufiĉebonekonatajkajeblastujproponitiesesperantanformontroveblanenPIV2:Rome–Roma–Romo,Florence–Firenze–Florenco,Venise–Venezia–Venecio...
Sedkiamtemasprinomojfrancigitajkajsenbonekonatajesperantajkorespondantoj,laproblemoakriĝas.Jeniutiatiklaformo:Lucques(enlafranca),Lucca(enlaitala),kajenEsperanto?«Luko»karambolaskun:1luko-aperturo;2viranomo.Plie,laloĝantodeLuko(kielmajoroCavalcanti)fariĝasLukano,kiudenovekarambolaskunaliavorto:lanomodelainsekto«lukano»!DoLucqueskonservassianfrancanformon.Surbazedeĝioniformas:Lucques-ano,Lucques-a,sedpiednotodonaslaitalanoriginanformon:Lucca.
PorlaproprajnomojnetroviĝantajenPIV2,lasolvoelektitaĉitieestaslasilanomonlaŭlaoriginalo(dolafranca),kunpiednoto,kiuprovizastiesprononcon.
Priĉi-samaitalaparto,lanomojdelastratojkajdelaekleziojaperaslaŭsiaitalaoriginalaformo,kiamDumasproponasilinenlaitala.Seiliestasproponitajlaŭsiafrancatraduko,ankaŭenlatradukoonikonservastiunfrancanformon.
Ĉi-rilate,A.Dumasmemneĉiamestastrekohera,ĉarliofteproponasambaŭformojn(lafrancankajlaitalan)enlasamaĉapitro.Latradukospegulastiunduoblanuzadon:leColisée(laKolizeo)/ilColosseo,(larue)leCours/ilCorso/laKorso.SedĉiamLeGrandCours,enMarsejlo.
Kunlanomojdesanktuloj,oniĉiamlasaslaformondelaoriginalo(francaaŭitala).Piednotodonaseblanesperantanformon.Lalibrosvarmasjetiajnomoj
Lasamookazaskunlanomojdelareĝoj:Louis,Henri,Philippe,Charles...plejoftekunpostanumero.Ilikonservassianoriginalanformon:LouislaXIV-a,HenrilaIV-a,CharleslaII-a...PorFranco,LudovikoaŭHenriko...entiupozicio,estusiomstranga!
Mitologiajnomoj
Ĉitie,laproblemoiĝastredorna.Tiajnomojsvarmastralatutaromano.Enla19-ajarcentoonimontrissiankulturon(interalie)peredealudojallagreka/latinakulturoj,mitologioj,literaturoj,aŭallahistoriodelaantikvajlandoj.Bedaŭrinde,ĝisnunneekzistasrepertuarodetiujnomojsurbazedeEsperanto.Plie,lafrancajformojmontrasnomojnadaptitajnjelafonetikodetiulingvo;tradicioproponasformojnnedevigekompreneblajdeneFrancojkiel«Circé»...Tipaekzemplorilatasallanomodelaĉefrolantode«Iliado»kaj«Odiseo»deHomero:Ulysse[ülis],enlafranca,Odiseoenmultajaliajlingvoj.OnitrovasambaŭformojnenPIV2.Seoniproponuslagrekanaŭlatinanoriginalanformondetiujproprajnomoj,ankoraŭplimalmultedalegantojkomprenus.
Do,lanuraebla«solvo»estaskonservilaantaŭansintenonkajuzilanomojn,kiujjamtroviĝasenPIV2kunsiaesperantigitaformo.Porĉiujaliajonilasoslafrancanformonsenŝanĝekajoniproponosenpiednotola«fonetikan»ekvivalentonkajklarigonpritiupropranomo.
Familinomoj
Iliestaskonservitajsenŝanĝeenlaesperantatraduko:Dantès,Mercédès,Morrel...Plejofteakompanasilin,enpiednoto,laprononcoenlafrancalingvo,interkvadratajkrampojperedelaĉi-subasimpligita«fonetika»(fakteprononcahelpilo)sistemo.
NurkelkajnomojsistemeaperaskunsiaEsperantaformo:Napoléon–Napoleono,Bonaparte–Bonaparto,ĉarilitroviĝasenPIV2.
Selanomoentenasnormaletradukeblanvorton,onitamenlasaslaoriginalanformondelapropranomo.Ekz.S-rodeSaint-Méranrestassenŝanĝe,kvankamlaadjektivo«Saint»estas«Sankta»enEsperanto.
Nobelajfamilinomoj
Tiuĉipartodelaromano"LaGrafodeMonte-Kristo"neaperasentiuĉiprovlibro.Laplenanlibronvipovasakiridewww.retbutiko.beaŭ[email protected]
Bibliajnomoj
Kiamaperasnomoj(aŭtutacitaĵo)fontantajellaBiblio,tiamoniuzaslatradukondeLondono(tradukoellahebreaoriginalodeL.L.Zamenhof),kajla«BiblianVortaron».ViduenlaBibliografioenla2-aparto.
Lavort-provizo
Tiuĉipartodelaromano"LaGrafodeMonte-Kristo"neaperasentiuĉiprovlibro.Laplenanlibronvipovasakiridewww.retbutiko.beaŭ[email protected]
Lapiednotoj
Latutatekstoestasprovizitaperabundajpiednotoj.Ilicelasklarigilaforpasintanepokondelaunuapartodela19-ajarcento,dumkiuokazaslaromano.Plieiliankaŭcelasprovizilaleganton(Franconaŭne)perinformoj,kiujnlimalbonekonasaŭtutenekonas.PersonojkielRichelieuaŭLouislaXVIII-aestasmalmulte(aŭ«tutene»)konatajeksterFrancio.Protiolapiednotojprovizaslaprononcadondelanomo,kunkelkajpliajindikoj,kiujmontraskiallalibrocitasĝinkadredeiuprecizaepizodo.
Povasokazi,kespecifapiednotoripetiĝasprolagrandadistanco,kiudisigasduanaperon.
KelkajeldonojdeLaGrafodeMonte-Kristoprovizassiantekstonperpiednotojaŭindeksoj,aliajtutene.Estisuzatajenĉitiutradukolanotojdediversajfrancajeldonoj.Multajvortarojaŭenciklopediojvastekontribuisallaĝeneralataskodelatradukinto,kiualdonismultajnklarigajnpiednotojn.
Ĉi-rilate,lakomparokunlahispanatradukoElCondedeMonte-Kristo,kajlaanglatradukoTheCountofMontecristoestisaparteinteresa,ĉarĝiklaremontraskiopovasĝeninefrancanleganton(kvankamHispaniokajAnglioestassufiĉeproksimajalFrancioelgeografiakajcivilizaciavidpunkto).
Onidevasscii,keladiversajeldonojdelalibrofojeaperigastekstonkunkelkajmalsimilaĵoj.ĈitieoniuzislaeldononGarnier(viduenBibliografio).Sedfinfinetiajelementojtremalmultas.Kelkajtamenestasindikitajenpiednoto.
Transskribo
Tiuĉipartodelaromano"LaGrafodeMonte-Kristo"neaperasentiuĉiprovlibro.Laplenanlibronvipovasakiridewww.retbutiko.beaŭ[email protected]
Laherooj
Jenlalistodelasesĉefajrolulojdelaromano.Onitrovosĉitieiliajnnomojnkajiliajnkromnomojn,subkiujiliaperasie-tietralatutaromano.
-Dantès,Edmond
Laĉefarolulodelatutalibro.Liaperasenlaromanolaŭlajenajnomoj:
-grafodeMonte-Kristo
-abatoBusoni
-lordoWilmore
-SimbadlaMaristo
-Mercédès,Ferrera
Laheroinodelaromano,kuzinodeFernandMondego
-ŝifariĝosS-inodeMorcerf
-patrinodeAlbert
-Danglars
KontistosurlaŝipolaFaraono
-lifariĝosbaronoDanglars
-edzinigislavidvinondeiuS-rodeNargonneen1818
-nunaedzino:HerminedeSalvieu(eksaamantinodeGérarddeVillefort)
-Fernand,Mondego
EdzinigossiankuzinonMercédèspostlamalaperodeEdmondDantès
-fariĝisgrafodeMorcerf
-partoprenislatragediondeJanina,kieslastaelementoestas
Haydée
-liafilo:vicgrafoAlbertdeMorcerf
-familioVillefort
-Villefort,grafoGérardNoirtierdeVillefort.Substituitoallaprokuroro.JalikulpasprilaenkarcerigodeE.Dantèsdankealiukalumniadenunco.
-RenéedeSaint-Méran:liaunuaedzino,kiunaskisValentine-on
-Valentine,liafilino,kiuamasMaximilien-onMorrel
-Héloïse,duaedzinodeGérarddeVillefort
-Edouard,filodeGérarddeVillefortkajdeHéloïse,vicfratodeValentine
-liapatro:S-roNoirtier(deVillefort):jalidueliskunS-rogeneraloQuesneld’Epinaykajmortigislin
-familioMorrel
-lapatro,Pierre,ŝipekipistoenMarsejlo–tipodehonestecokajfideleco
-lafilo,Maximilien,spahiakapitano.LiamasValentine-ondeVillefort
-lafilino:Juliino(ŝiaedzo:EmmanuelHerbault)
EkzistasenParizoAsociodelaAmikojdeAleksandreDumas,fonditaen1870,kiuregulepublikigaslabultenon«CahiersAlexandreDumas».LaN°15de1986proponasseriozanbibliografiondelatutaverkarodelaaŭtoro.Retaadresoprovizasĉiujneblajninformojnprili:www.dumaspere.com.PliareferencoestaslaMuséeAlexandreDumasenVillers-Cotterêts.
Kieljamantaŭedirite,eblastrovisekvojndelaGrafodeMonte-Kristo,ekz-e:LeFilsdeMonte-Cristo(LaFilodeMonte-Kristo),kiuestasalmenaŭtiominteresakiomlaoriginalaromano.ĜiestisverkitanedeA.Dumasseddeiualia.
ĜisnunLaGrafodeMonte-KristoneniamestistradukitaenEsperanton.Ĉitiutradukoaperaskiellaunuakajaldonasplianŝtononallamultajjamekzistantajtradukaĵojenlainternacianlingvon.
Dankoj
MiŝuldasdankegonalsinjorinoJanaCíchová,elČernoviceenĈeĥio.Ŝibonvolisrelegilatutantradukonkajatentigiminprifuŝaĵojaŭmistajpaĵoj.Ŝiatentegekajsenperfideplenumissiantaskonkajtiamaniereevitigisalmiplurajnerarojn.
AnkaŭalS-roErikD’Hondt(membrodeFEL)miŝuldasmultajndankojn,ĉarlikunmultedapaciencokajkompetentecoriceviskajenkorpigislakorektojnkajrimarkojnprilatekstodemiatraduko,kiujnmiregulesendisalliĝislalastamomento.
Laŭlajamŝabloniĝintaformulo,mialdonas,ke«priĉiujrestantajerarojrespondecasnurmi,latradukinto».
Miproviskielebleplejfideletradukilatekstondelalibroporredonitiesetoson,tiesviglecon,tiesintereson.Laperfektatradukoneekzistas,ĝiestasnurasimptotadeziro,kiukielĉioasimptotacelasalneniamatingeblacelo.Espereblemitamennetroperfidislataskon,kiunmiambiciis.
Latradukinto
DanielMoirand
AixenProvence/Oppède
2007
P.S.AmuzaanekdotopriA.Dumas
ĈarlavilaĝoOppède,kiemiloĝas,situasje12kilometrojfordeCavaillon[kavajõ],jenanekdoto,kiusamtemperilatasaltiuurbo(konsideratakiella“ĉefurbo“delamelonoj,protieskvalito)kajalA.Dumas.
En1864,petodelajunaurbabibliotekodeCavaillonporampleksigisianstokondalibroj,estisadresitaalA.Dumasporricevikelkajnvolumojnelliajverkoj.
Responde,A.Dumasdonacisallaurbolatutaĵondesiajpublikigitajverkojkunlajenaklaŭzo:«...bonvoludirialS-roTourel,viahonorindaurbestro,kemimetaskondiĉonaltiusendado:selaurbokajlaurbajinstancojdeCavaillonŝatasmiajnlibrojn,mitreŝatasiliajnmelonojn,kajmideziraske,interŝanĝedemiaj300aŭ400volumoj,ilikonsistigupermunicipaakto,porvivanrentonpormide12melonojjare.(...)»
Laurbakonsilantaroravitadetiubonŝanco,favorekonsideristiunpetonkajlabibliotekodoriĉiĝisjelaverkojdelaromanisto,kiuricevisĝislamortoen1870,sianĉiujarankvantonde12melonoj.
Ladonacitajlibrojdaŭretroviĝasenlaurbabiblioteko.
1
MARSEJLO-LAALVENO
La28-an1defebruaro1815,laobservistodeNotre-Dame-de-la-Garde2signalislatrimastulonlaFaraono,venantanelSmirno,TriestokajNapolo.
Kielkutime,marbordapilototujelirisellahaveno,tanĝislakastelonIf,kajirisĉebordiĝikunlaŝipointerlakaboMorgioukajlainsuloRiou3.
Tuj,denovekielkutime,laplatformoantaŭlafortikaĵoSaint-Jean4kovriĝisperscivolemuloj,ĉarĉiamestasgravaaferoenMarsejlokiamalvenasŝipo,precipekiamtiuŝipo,kiellaFaraonoestiskonstruita,rigitakajstivitaenlaŝipkonstruejojdelamalnovaPhocée5,kajapartenasalunuellalokajŝipekipistoj.
Dume,laŝipoantaŭeniris,ĝisenproblemetrairislamarkolon,kiuniuvulkanaskuofosisinterlainsuloCalasareignekajlainsuloJaros6;ĝipreternavigisPomègue-onkajĝipluirispersiajtritopveloj,siagrandaĵibokajsiabrigvelo,sedtiommalrapidekajpertiommalgajairmaniero,kelascivolemulojdankealtiuinstinkto,kiuantaŭsentasmalfeliĉon,demandissinkiaakcidentookazissurlaŝipo.Tamenlaspertulojprinavigadoagnoskiske,seokazisiuakcidento,tionepovasrilatiallaŝipomem,ĉarĝiantaŭeniraslaŭlamanierodeperfektestiritaŝipo:tiesankroestispretaenakviĝi,tiesbuspritajstajojestismalligitajkajapudlapiloto,kiuestispretadirektilaFaraonontralamallarĝaenirejodelamarsejlahaveno,starisjunavirokunrapidajmovojkajviglaokulo,kiuzorgispriĉiumovodelaŝipokajripetisĉiunordonondelapiloto.
Lasvagamaltrankvilo,kiuŝvebissurlahomamasoprecipetrafisunuellaspektantojsurlaesplanadoSaint-Jean,tielkelinekapablisatendila
enirondelaŝipoenlahavenon;lisaltisenmalgrandanbarkonkajordonisremirenkonteallaFaraono,kiunliatingisniveledelagolfetodelaRezervejo7.
Vidantetiunvironalveni,lajunamaristoforlasissianpostenonapudlapilotokajvenis,kunsiaĉapeloenmane,porapogisinallarandodelaŝipo.
Liestisjunavirodedekokaŭdudekjaroj,altkreska,svelta,kunbelajnigrajokulojkajebonkolorajharoj.Onitrovisenliatutapersonotiunkvietankajfirmoplenanmanierontipandehomojkutimiĝintajekdesiainfanaĝoluktikontraŭdanĝero.
-Ah!Estasvi,Dantès8,kriislaviroenlabarko,kiodookazis,kajkialtiumalgajaetososurviatutaŝipo?
-Gravamalfeliĉo,sinjoroMorrel9!respondislajunaviro,gravamalfeliĉo,precipepormi:ĉelanivelodeCivita-Vecchia10,malaperistiubonakapitanoLeclère11.
-Kajlakargo?vigledemandislaposedanto.
-Ĝibonordeatingissiandestinon,sinjoroMorrel,kajmikredas,keviestoskontentaĉi-rilate,sedtiukompatindakapitanoLeclère...
-Kiodookazisalli,demandislaposedantopermienokunevidentamalpezigo,kiodookazisaltiubonulokapitano?
-Limortis.
-Ĉulifalisenlamaron?
-Ne,sinjoro,limortisprocerbafebro,enterurajsuferoj.
Poste,sinturnantealsiajhomoj:
-Eh!lidiris,ĉiujirualsiapostenoporlaalbordiĝo.
Laŝipanaroobeis.Enlasamamomento,laokaŭdekmaristoj,kiujmembrisenĝielanisunujallaŝkotoj,laaliajallamastoj,laaliajalla
hisiloj,laaliajallaŝnurojdelaĵiboj,finelaaliajallabrajladodelaveloj.
Lajunamaristodirektismalrapidanrigardonaltiukomencodemanovrokaj,vidante,keliajordonojestastujplenumotaj,lirevenisalsiakunparolanto.
-Kajkielokazistiumalfeliĉo?dirislaposedantodaŭrigantelakonversaciontie,kieforlasisĝinlajunamaristo.
-Diomia,sinjoro,laŭtuteneantaŭvideblamaniero:postlongakonversaciokunlakomandantodelahaveno,kapitanoLeclèreforlasisNapolontremaltrankvila;postdudekkvarhoroj,ektrafislinfebro;tritagojnpostelijamestismorta...
Niokazigisporlilakutimanfunebransolenon,kajlinunripozas,deceenvolvitaenhamako,kuntrideksescolakanonakuglegoĉelapiedojkajĉelakapo,niveledelainsuloelGiglio12.Nialportasalliavidvinolianhonorankruconkajlianspadon.Apenaŭvaloris,daŭrigislajunavirokunmelankoliaduonrido,militidumdekjarojkontraŭlaAnglojpormortikielĉiuajn,ensialito.
-Kompreneble!Kiondiri,sinjoroEdmond,reekparolislaŝipekipisto,kiulaŭŝajneplikajplikonsolissin,niĉiujestasmortontoj,kajestasbezonate,kelaoldulojdonusianlokonallajunuloj,sentioneokazuspromociado,kajĉarviasertasalmi,kelakargo...
-Estasenbonastato,sinjoroMorrel,mirespondasprie.Jenvojaĝo,kiunmikonsilasalvitaksijenemalpliol25.000frankojdaprofito.
Poste,ĉaroniĵuspreterpasislarondanturon:
-Estupretajbrajlilavelojndelatopo,ĵibokajdelabrigo!kriislajunamaristo,pretigulaankron.
Laordonoestisplenumitakunpreskaŭtiomdarapidecokiomsurarmeaŝipo.
-Ferlukajbrajluĉion!
Ĉelalastakomando,ĉiujvelojmalsuprenleviĝiskajlaŝipoantaŭeniris
laŭpreskaŭnepercepteblamaniero,pluirantanurperlaakiritaelano.
-Kajnun,sevivolassurŝipiĝi,sinjoroMorrel,dirisDantèsvidantelasenpaciencondelaposedanto,jenviakontisto,S-roDanglars13,kiueliraselsiakajuto,kajkiuprovizosvinperĉiujinformoj,kiujnvipovasdeziri.Rilatemin,midevaszorgiprilaankriĝokajprilaindikodelafunebro.
Laposedantonebezonisduanripetadon.Likaptisŝnuron,kiunsendisalliDantèskajkunlerteco,kiuestushonoropormaraviro,lisurgrimpislaŝtuparonalnajlitansurlaŝvelaflankodelaŝipo,dumtiulastareirantealsiapostenodesubkapitano,transdonislakonversacionaltiu,kiunlianoncisperlanomoDanglars,kajkiueliranteelsiakajuto,efektivesindirektisallaŝipekipisto.
Lanovaalvenintoestisvirodudekkvinaŭdudeksesjaraĝa,kunsufiĉemalhelavizaĝo,hipokriteservilakunsiajsuperuloj,insolentakunsiajsubuloj:tial,ekstersiatitolodespertakontisto,kiuĉiamestasmotivodemalŝatoporĉiujmaristoj,liĝeneraleestistiomsufiĉemalbonekonsideratadelamaristaro,kiomEdmondDantèsmaleestisamatadeĝi.
-Nu,sinjoroMorrel,dirisDanglars,vijamkonaslamalfeliĉon,ĉune?
-Jes,jes.KompatindakapitanoLeclère!Liestisbonakajhonestaviro!
-Kajprecipeesceptebonamaristo,kiumaljuniĝisinterlaĉielokajlaakvo,kieldecasalviro,kiuzorgaspritiomgravaentreprenokiellaentreprenoMorrelkajfilo,respondisDanglars.
-Sed,dirislaposedantosekvantaperokuleDantès-on,kiuserĉissianalbordiĝanlokon,sedŝajnasalmi,keoninebezonasestitiommaljunamaristokielvidiras,Danglars,porbonekonisianmetion,kajjenniaamikoEdmond,kiufaraslasian,ŝajnasalmi,kielhomo,kiubezonasnenieskonsilon.
-Jes,dirisDanglarsdirektantealDantèsoblikvanrigardon,enkiuekbrilishatafulmo,jes,liestasjunakajdubasprinenio.Apenaŭforpasislakapitano,litransprenislakomandonkonsultinteneniun,kajliperdigisal
niunutagonkajduononĉelainsuloElbo14,anstataŭolrevenirektealMarsejlo.
-Rilateliantransprenondelakomandadodelaŝipo,dirislaposedanto,tioestisliadevoestielsubkapitano,rilatelaperdondeunutagokajduonoĉelainsuloElbo,limalpravis,kromselaŝipobezonisriparikelkajnaveriojn.
-Laŝipofartiskielmifartas,kajkielmideziras,kevimemfartu,sinjoroMorrel,kajtiutagokajduonoestisperditapronurakaprico,porlaplezuroirisurlateron.Jenĉio.
-Dantès,dirislaposedantosinturnanteallajunaviro,venudoĉitien.
-Senkulpigu,sinjoro,dirisDantès,miestoskunvipostmomenteto.Poste,sinadresanteallamaristaro:
-Laankron!lidiris.
Tujfalislaankro,kajlaĉenomalvolviĝiskunbruo.Dantèsrestisensiaposteno,spitelaĉeestondelapiloto,ĝistiumanovroestisfinita;kajposte:Mallevulaflagonĝislamezodelamasto,funebriguĝin,krucigulajardojn!
-Vividas,dirisDanglars,lijamkredassinkapitano,mivetas.
-Kajlifaktejaestas.
-Jes,kromviasubskribokajtiudeviaasociito,sinjoroMorrel.
-Certe!Kialninelasuslinentiuposteno?dirislaposedanto.Liestasjuna,mijabonesciastion,sedliaspektaslaŭmi,tutekleraensiametio,kajtrespertaensialaboro.
NubotrairislafruntondeDanglars.
-Pardonon,sinjoroMorrel,dirisDantèsalproksimiĝante,nunlaŝipoestasankrita,jenmiestaspretaporparolikunvi.Vivokismin,mikredas?
Danglarsretropaŝis.
-Mivolisdemandivin,kialvihaltisĉelainsuloElbo?
-Minescias,sinjoro:tiookazisporefektivigiiunlastanordonondekapitanoLeclère,kiu,mortanta,enmanigisalmipaketonporlasuperamarŝaloBertrand15.
-Ĉuvidovidislin,Edmond?
-Kiun?
-Lasuperanmarŝalon.
-Jes.
MorrelrigardisĉirkaŭsikajtirisDantès-oniomaparte.
-Kajkielfartaslaimperiestro?livigledemandis.
-Bone,laŭtio,kionmipovistaksipropraokule
-Ĉuvidovidisankaŭlaimperiestron?
-Lienirisenlaĉambrondelamarŝalodummiestistie.
-Kajĉuviparoliskunli?
-Fakteestasli,kiualparolismin,sinjoro,dirisDantèssubridante.
-Kajkionlidirisalvi?
-Lidemandisminprilaŝipo,priladatodeĝiaforiroelMarsejlo,prilaitinero,laŭkiuĝiiriskajpriĝiakargo.Mikredas,keseĝiestusmalplena,kajsemiestustiesposedanto,liaintencoestusaĉetiĝin,sedmidirisalli,kemiestasnursimplasubkapitano,kajkelaŝipoapartenasallafirmaoMorrelkajfilo.–Ha!Ha!Lidiris,mikonasĝin.LaMorrel-ojestasŝipekipistojdepatroalfilo,kajestisiuMorrel,kiuservisenlasamaregimentokielmi,kiammiestisengarnizonoenValenco16.
-JeDio,estasvere!ekkriislaŝipekipistotuteĝoja,temaspriPolicar17Morrel,miaonklo,kiuiĝiskapitano.Dantès,vidirosalmiaonklo,kelaimperiestrorememorisprilikajvividoslinplori,tiunoldanveteranon.Nu,nu,daŭrigislaŝipekipistoamikefrapantelaŝultrondelajunulo,vipraveagis,Dantès,sekvantelainstrukciojndekapitanoLeclèrekajsurgrundigantelainsulonElbo,kvankamseoniscius,kevitransdonispaketonallamarŝalokajbabiliskunlaimperiestro,tiopovuskompromitivin.
-Kiamanierevivolas,sinjoro,ketiokompromitumin?dirisDantès:mieĉnescias,kionmihavis,kajlaimperiestrostarigisalminurlademandojn,kiujnlistarigusalĉiunekonato.Sed,senkulpigu,reekparolisDantès,jenlasanitarakontrolokajladogano,kiujalvenasalni,vipermesas,ĉune?
-Bonvolu,bonvolu,miakaraDantès.
Lajunuloforpaŝiskaj,ĉarliforiris,Danglarsalproksimiĝis.
-Nu!lidemandis,ŝajnas,kelidonisalvitaŭgajnkialojnprisiahaltoenPorto-Ferrajo?
-Laplejvalidajn,miakarasinjoroDanglars.
-Ha!Desplibonerespondistiulasta,ĉarĉiamestasmalagrablevidikamaradon,kiunefarassiandevon.
-Dantèsfarislasian,respondislaŝipekipisto,kajestasnenioporriproĉialli.JakapitanoLeclèreordonisallitiunankriĝon.
-RilatekapitanonLeclère,ĉulinetransdonisalvileterondeli?
-Kiu?
-Dantès.
-Almi,ne!Ĉulidohavisunu?
-Mikredis,kekromlapaketo,kapitanoLeclèreenmanigisallileteron.
-Prikiupaketoviparolas,Danglars?
-Sedjapritiu,kiunDantèstransdonishaltanteenPorto-Ferrajo18.
-Kielviscias,kelihavistransdonendanpaketonenPorto-Ferrajo?
Danglarsruĝiĝis.
-Mipreterpasislapordondelakapitano,kiuestisduonemalfermita,kajmividislinenmanigitiunpaketonkajtiunleteronalDantès.
-Lineparolisalmiprie,dirislaŝipekipisto,sedselihavastiunleteron,litransdonosĝinalmi.
Danglarspripensisdummomento.
-Tiam,sinjoroMorrel,mipetasvin,lidiris,neparolupritioalDantès,miverŝajneeraris.
Entiumomentorevenislajunaviro,Danglarsmalproksimiĝis.
-Nu!MiakaraDantès,ĉuviestaslibera?demandislaposedanto.
-Jes,sinjoro.
-Viaaferoestisnelonga.
-Ne,midonisalladoganistojlalistondeniajvaroj,kajrilateladeponejon,onisendiskunlamarbordapilotoviron,alkiumikonfidisniajndokumentojn.
-Dovihavasnenionporplufariĉitie?
Dantèsdirektisrapidanrigardonĉirkaŭsi.
-Ne,ĉioestasenordo,lidiris.
-Vidopovasvenimanĝiĉi-vesperekunni?
-Senkulpigumin,sinjoroMorrel,senkulpigumin,mipetasvin,sedmiŝuldasmianunuanvizitonalmiapatro.Mitamenestastredankemaalviprolahonoro,kiunviokazigasalmi.
-Prave,Dantès,prave.Miscias,keviestasbonafilo.
-Kaj,demandisDantèskunkelkahezito,ĉulibonefartas,viakone,miapatro?
-Sedmikredas,kejes,miakaraEdmond,kvankamminevidislin.
-Jes,lirestasenedesiaĉambreto.
-Tioalmenaŭpruvas,keneniomankisallidumviaforesto.
Dantèsduonridis.
-Miapatroestasfiera,sinjoro,kajeĉsemankusalliĉio,mitredubas,ĉulipetusionajndekiuajnenlamondo,kromdeDio.
-Bone!Posttiuunuavizitonikalkulasjevi.
-Denovesenkulpigumin,sinjoroMorrel,sedposttiuunuavizito,estasdua,kiunemalpligravasenmiakoro.
-Ha!Vipravas,Dantès,miforgesis,keestasenlavilaĝodelaKatalunoj19iu,kiuverŝajneatendasvinkunnemalplidasenpaciencoolviapatro:temasprilabelaMercédès20.
Dantèsduonridis.
-Ha!Ha!dirislaŝipekipisto,neplumirigasminlafakto,keŝitrifojevenisalmiporpetiinformojnprilaFaraono.Nu!Edmond,oninedevasplendivin,kajvihavaskunŝibelanamatinon!
-Ŝineestasmiaamatino,sinjoro,seriozedirislajunamaristo,ŝiestasmiafianĉino.
-Fojeestaslasamaafero,dirislaposedantoridante.
-Neporni,sinjoro,respondisDantès.
-Nu,nu,miakaraEdmond,daŭrigislaŝipekipisto,minemalfruiguvin,visufiĉebonezorgisprimiajaferoj,porkemidonualvitutanliberan
temponporzorgiprilaviaj.Ĉuvibezonasmonon?
-Ne,sinjoro,mihavasmiantutansalajrondelavojaĝo,tioestastrimonatojndepago.
-Viestasseriozaknabo,Edmond.
-Aldonu,kemihavasmalriĉanpatron,sinjoroMorrel.
-Jes,jes,miscias,keviestasbonafilo.Irudoporvidivianpatron,ankaŭmihavasfilon,kajmitrekoleruskontraŭtiu,kiu,posttrimonatavojaĝo,retenuslinfordemi.
-Tiam,vipermesas?dirislajunulosalutantelin.
-Jes,sevihavasnenionplianpordirialmi.
-Ne.
-ĈulamortantakapitanoLeclèrenekonfidisalvileteronpormi?
-Litutenekapablusskribi,sinjoro,sedtiorememorigasalmi,kemibezonospetidevikelktaganforpermeson.
-Poredziniĝi?
-Unue,posteporveturialParizo.
-Bone,bone!Viprenoslatempon,kiunvibezonos,Dantès;pormalkargilaŝiponvibezonosalmenaŭsessemajnojnkajninereirossurlamaronantaŭtri...Sed,posttrimonatoj,videvosestiĉitie.
LaFaraono,daŭrigislaŝipekipisto,frapantesurlaŝultrondelajunamaristo,nepovusekveturisensiakapitano.
-Sensiakapitano?ekkriisDantèskunokulojbrilantajproĝojo,atentupritio,kionvinundiras,sinjoro,ĉarviĵusrespondisallaplejsekretajesperojdemiakoro.ĈuviaintencoestusnomumiminkapitanodelaFaraono?
-Semiestussola,mietendusalvilamanon,miakaraDantès,kajmi
dirusalvi:laaferoestaskonkludita,sedmihavasasociitonkajvikonaslaitalanproverbon:«Cheacompagnoapadrone21».Sedalmenaŭladuonodelataskoestasfarita,ĉarelduvoĉojvijamhavasunu.Fiduminporhavigialviladuan,kajmifarosmianplejeblon.
-Ho!SinjoroMorrel,ekkriislajunamaristopremantekunlarmojenlaokulojlamanojndelaŝipekipisto,sinjoroMorrel,midankasvinjelanomodemiapatrokajdeMercédès.
-Estasbone,estasbone,Edmond,estasiuDioenlaĉieloporlabonajhomoj,jediablo!Irurevidivianpatron,irurevidiMercédès-onkajrevenualmiposte.
-Sedĉuvinevolas,kemikondukuvinĝislatero?
-Ne,dankon,mirestasĉitieporfinzorgiprilakontojkunDanglars.Ĉuviestiskontentaprilidumlavojaĝo?
-Tiodependasdelasignifo,kiunviatribuasaltiudemando,sinjoro.Setemaspribonakamarado,ne,ĉarmikredas,kelineamasminekdetiutago,kiammiestissufiĉestulta,sekvedekvereleto,kiunnihaviskune,porproponiallihaltidumdekminutojsurlainsuloMonte-Kristo22,porelbatalitiunkverelon;propono,kiunmierarefarisalli,kajkiunli,tutepraverifuzis.Seprilakontistovistarigastiundemandon,mikredas,keestasneniopordiri,kajkeviestoskontentaprilamaniero,laŭkiuestasplenumitalialaboro.
-Sed,demandislaŝipekipisto,vidu,Dantès,seviestuslakapitanodelaFaraono,ĉuvikonservusDanglars-onkunplezuro?
-Kapitanoaŭsubkapitano,sinjoroMorrel,respondisDantès,miĉiamhavoslaplejgrandanrespektonaltiuj,kiujĝuoslafidondemiajŝipekipistoj.
-Nu,nu,Dantès,mividas,keviestasenĉiobonaknabo.Minepluretenuvin:iru,ĉarmividas,kevisenpacienciĝas.
-Doĉumiestaslibera?demandisDantès.
-Iru,midirasalvi.
-Ĉuvipermesasalmiuzivianbarkon?
-Prenu.
-Ĝisrevido,sinjoroMorrel,kajmilfojedankon.
Lajunamaristosaltisenlakanoton,irisporsidiĝienlapoŭpo,kajekordonisalbordiĝiĉelastratoCanebière23.Dumaristojtujkliniĝissuperlaremiloj,kajlakanotoglitistielrapidekieleblastionfarimezedemilojdabarkoj,kiujŝtopaslaŝajnemallarĝanvojon,kiukondukas,interduvicojdaboatoj,delaenirejodelahavenoĝislakajodeOrléans24.
Laŝipekipistoridetantesekvislinperlaokulojĝislabordo,vidislinsaltisurlaslabojndelakajo,kajtujperdiĝimezedebuntapopolamaso,kiudelakvinahoromateneĝislanaŭavespere,ŝtopastiunfamanstratonCanebière,prikiulamodernajPhocée-anojtiomfieras,keiliplejseriozediras,kajkuntiuakĉento,kiudonastiomdafortoaltio,kionilidiras:SeParizohavusCanebière-on,ParizoestusmalgrandaMarsejlo.
Turnantesin,laŝipekipistovidismalantaŭsiDanglars-on,kiu,laŭŝajne,atendisordonojn,sedkiuenrealecosekvis,samekielli,lajunanmariston,perlaokuloj.
Tamenestisgravadiferencoenlaesprimodetiuduoblarigardo,kiupostsekvislasamanviron.
Mercédès
Notoj
1Laoriginalatekstomontrasladaton“la24-an”.Kelkajeldonojkonservisĝin,sedDumasjenekorektisĝinposteenLeJournaldesDébats(dela31-adeaŭgusto1844):«PreseraretoprezentislaenirondelaŝipoFaraonoenMarsejlonla24-andefebruaro,anstataŭ28-an».
2Notre-Dame-de-la-Garde-[notre-dam-de-la-gard]laŭvorte:NiaDamodelaGardo–nomodefamekonatapreĝejoenMarsejlo,starantasurmontetoaltaje162metroj.Ĝienhavas8.234kilogramojnpezansonorilon.Ĝiestiskonstruitaen1864deEspérandieu.KiamonialvenassurmarealMarsejlo,ĝiestaslaunuakonstruaĵo,kiunonideforevidas.
3Morgiou-[morĵju];Riou-[rju]aŭ[riju].
4Saint-Jean–[sĩĵa](sanktaJohano):unuelladufortikaĵoj,kiujdefendaslaenirejondela(Malnova)HavenodeMarsejlo.Konstruitaen1664ĉirkaŭlamalnovaturoSaint-Jean(starigitadelareĝoRenéd’Anjou,grafodeProvenco).PostlakreadodenovakajmodernahavenoenLaJoliette[laĵoljet],launuahaveno,centredelaurbo,nomiĝasnun:laMalnovahaveno(LeVieuxport).
5Phocée-[fose],laŭlafrancaortografio:unuagrekanomodelaurbo,kiupostefariĝisMarsejlo.
6Calasareigne–[kalazarenj],JarosaŭJarre–[ĵaros/ĵar],Pomègue–[pomeg]:ĉiujestasmalgrandajinsulojĉelaenirejodelahavenodeMarsejlo.
7LaRezervejoestasmalgrandagolfoantaŭlaenirejo,apudlafortikaĵoSaint-Jean,kielaenirantajŝipojpovishalti.
8Dantès-[dãtes],laĉefarolantodelalibro.LaŭlaantaŭnomoEdmond[edmõ].
9Morrel-[morel].
10NomodeapudmediteraneahavenoenItalio,enlaprovincoLatiummalproksimealRomo.
11Leclère-[lekler].
12Enlaitala:isoladelGiglio(insulodelaLilio).Unuellamalgrandajinsulojdelatoskanainsularo,sudedeElbo.
13Danglars-prononcu[dãglar].
14Enlaitala:isolad’Elba;enlafranca:îled’Elbe,do:insuloElboenEsperanto(PIV2).
15Bertrand-[bertrã],Henri-Gatien,grafoBertrand(1773–1844).Diviziageneralo,kunulodeBonapartoekdelaekspedicioenEgiption.PostDuroc,Bertrandfariĝisgrandamarŝalodelapalaco.LiakompanisNapoleononĝislainsuloElbo,kieliludislarolondeĉefministro.
16Valenco-Valence[valãs]enlafranca:urboensudaFrancio,apudlariveroRodano.
17Policar-[polikar].
18Laŭlamalnovaortografiodelaoriginalo:Porto-Ferrajo,laŭlanuna:Porto-Ferraio.ĈefurbodelainsuloElbo.
19“LaKatalunoj”estaslanomodevilaĝetoapudMarsejlo,kiunfondismaristojelKatalunio.Ĝidaŭrekonserviĝasenlanomodeunuellakvartalojdelanunaurbego.
20Mercédès-[mersedes].
21Ebletiuesprimofontaseliuitaladialekto,ĉardevusestilaŭlatoskanaortografio:chihacompagnohapadrone-kiuhavasasociitonhavasmastron.
22Unuaaperodetiuinsuloenlalibro.
23Canebière-[kanebjer]:ĉefastratodeMarsejlo.ĜikomenciĝasĉelahavenokajirasorientenĝislaAleojdeMeilhan.
24Orléans-[orleã].
2
LAPATROKAJLAFILO
NilasuDanglars-onbaraktantankunlahatagenioprovantasuflorikontraŭliakamaradokelkanmalbonansupozonenlaorelondelaŝipposedanto,kajnisekvuDantès-on,kiu,laŭirintelastratonCanebièreentiestutalongo,elirasenlastratoNoailles1,enirasenmalgrandandometonstarantansurlamaldekstraflankodelaaleojMeilhan2,viglesupreniraslakvaretaĝojndemalhelaŝtuparokaj,tenantesinĉelaapogreloperunumano,subpremanteperlaalialabatojndelakoro,haltasantaŭduonemalfermitapordo,kiuebligasvidiĝislafundodemalgrandaĉambro.
Tiuĉambroestistiu,enkiuloĝaslapatrodeDantès.
LanovaĵoprilaalvenodelaFaraonoankoraŭneatingislaoldulon,kiugrimpintesurseĝon,pertremantamano,zorgisprilaspaliradodekelkajtropeoloj,miksitajkunklematidoj,kiujsuprenirasgrimpantelaŭlongedelalatretodeliafenestro.
Subitelisentis,keoniprenaslinĉirkaŭtalie,kajbonekonatavoĉoekdirismalantaŭli:
-Patro,miabonapatro!
Laolduloekkriiskajturnissin;postevidantesianfilon,lilasissinfalienliajnbrakojn,tutetremantakajpala.
-Kiodookazasalci,patro,ekkriislajunaviromaltrankvila,ĉuciestusmalsana?
-Ne,ne,miakaraEdmond,miafilo,miainfano!Ne,sedmineatendiscin,kajlaĝojo,laemociorevidicintiel,neatendite...Ha!Diomia,ŝajnasalmi,kemiestastujmortonta!
-Nu!Retrankviliĝu,patro!Estasmi,vereestasmi!Oniĉiamasertas,keĝojoneokazigasmalbonon,kajjenkialmienirisĉitiensenantaŭaaverto.Nu,ridetualmianstataŭolrigardiminkielcirigardas,perdelirajokuloj.Mirevenaskajniestosfeliĉaj.
-Ha!Desplibone,knabo!reekparolislaoldulo,sedkiamaniereniestosfeliĉaj?Ĉucidoneplulasosmin?Nu,rakontualmicianfeliĉon!
-LaSinjoropardonumin,dirislajunaviro,ĝojiprofeliĉofontantaellafunebrodeiufamilio!SedDioscias,keminedezirustiunfeliĉon;ĝiokazas,kajminehavasfortonporafliktiĝiprotio:labonakapitanoLeclèremortis,miapatro,kajestasprobable,keprolaprotektodeS-roMorrelmiricevoslianpostenon.Ĉuvikomprenas,patro?Dudekjarakapitano!Kuncentorajmonerojkielsalajro,kajpartoellaprofitoj!ĉutioneestaspliolpovisesperikompatindamaristokielmi?
-Jes,miafilo,jes,efektive,dirislaoldulo,tioestasfeliĉiga.
-Protio,mivolas,keellaunuamono,kiunmiricevos,vihavudometonkunĝardenoporplantiviajnklematidojn,viajntropeolojnkajviajnkaprifoliojn...Sedkiodookazasalci,patro,onikredus,kecimalboneekfartas?
-Paciencon,paciencon!Tioestosnenio.
Kajpromankodeforto,laoldulokliniĝismalantaŭen.
-Nu,nu!dirislajunulo,glasondavino,miapatro,tiorevigligosvin;kienvimetasvianvinon?
-Ne,dankon,neserĉu,minebezonasĝin,dirislaolduloprovantaretenisianfilon.
-Jesja,jesja,patro,indikualmilalokon.
Kajlimalfermisduaŭtriŝrankojn.
-Nenecesas...dirislaoldulo,nepluestasvino.
-Kiel,nepluestasvino!dirissiavicepaliĝanteDantès,kajlialterne
rigardislakavajnkajpalajnvangojndelaoldulokajlamalplenajnŝrankojn,kiel,nepluestasvino!ĉuhazardemonomankisalvi,miapatro?
-Neniomankisalmi,ĉarciestasĉitie,dirislaoldulo.
-Tamen,balbutisDantèsforviŝantelaŝviton,kiufluissurliafrunto,tamenmilasisalviducentfrankojn,antaŭtrimonatoj,kiammiforveturis.
-Jes,jes,Edmond,cipravas;sedforiranteciforgesisŝuldetonallanajbaroCaderousse3:lirememorigisminpriĝi,dirantealmi,keseminepagosanstataŭci,liirosricevisianrepagondeS-roMorrel.Tiam,cikomprenas,timante,ketionocosalci...
-Jes,kaj?...
-Nu!Jamipagis.
-Sed,ekkriisDantès,miŝuldiscentkvardekfrankojnalCaderousse.
-Jes,balbutislaoldulo.
-Kajvidonisilinelladucentfrankoj,kiujnmilasisalvi?
Laoldulokapejesis.
-Tiosignifas,kevivivisdumtrimonatojelsesdekfrankoj!murmurislajunaviro.
-Cisciaskiommalmultemibezonas,dirislaoldulo.
-Ho!Diomia,Diomia,pardonumin!ekkriisEdmond,ĵetantesinsurgenuenantaŭlabonulo.
-Kiondocifaras?
-Ho!Viŝirismiankoron.
-Negravas!Jenciestasĉitie,dirislaolduloridetante,nunĉioestasforgesita,ĉarĉioestasenordo.
-Jes,jenmi,dirislajunulo,jenmikunbelaestontecokajiomdamono.Prenu,patro,lidiris,prenu,prenukajtujmenduion.
Kajlielverŝissurlatablonsiajnpoŝojn,kiujentenisdekduondaorajmoneroj,kvinaŭseskvinfrankajneskudojnkajiajnmoneretojn.
Lavizaĝodelaolduloekradiis.
-Alkiuapartenastio?lidiris.
-Sed,almi!...Alci!...Alni!...Prenu,aĉetumanĝaĵojn,estufeliĉa,morgaŭestosaliaj.
-Nerapidu,nerapidu,dirislaolduloridetante,kunciapermeso,miŝparemeuzoscianmonujon:onikredus,seonividusminsamtempeaĉetitrodaaĵoj,kemidevisatendicianrevenonporaĉetiilin.
-Agukielcivolos;sedantaŭĉiovarbuservistinon,patro;minepluvolas,kecirestusola.Mihavaskontrabandankafonkajbonegantabakonenmalgrandakofroenlaholdo,cihavosĝintujmorgaŭ.Sedĉit!Venasiu.
-EstasCaderousse,kiuprobableeksciispriciafeliĉaalveno,kajkiuverŝajnevenasporgratulicinokazedeciafeliĉaalveno.
-Bone,ankoraŭlipoj,kiujdirasiondumlakoroopiniasalimaniere!murmurisEdmond,sednegravas,liestasnajbaro,kiuantaŭekomplezisalni,liestubonvena.
Efektive,enlamomento,kiamEdmondduonvoĉefindirissianfrazon,onividisaperienlakadrodelaenirapordolanigrankajbarbohavankapondeCaderousse.Liestisvirodedudekkvinaŭdudeksesjaroj;litenisenmanepecondadrapo,elkiu,estieltajloro,lipretisfarirefaldaĵondevestaĵo.
-He!Jencidenoveestashejme,Edmond?lidirispertremarkitamarsejlaakĉentokajkunlarĝarido,kiumalkovrisliajnkieleburoblankajndentojn.
-Kielvividas,najbaroCaderousse,kajpretakomplezivinporioajn,respondisDantèsmalbonekaŝantesianmalvarmeconsubtiu
helpopropono.
-Dankon,dankon;feliĉeminenionbezonaskajokazaseĉ,kekelkfojelaaliajbezonasmin.Dantèsfarismovon.Minedirastionporci,knabo:mipruntedonisalcimonon,ciredonisĝinalmi;tiookazasinterbonajnajbaroj,niestaskvitaj.
-Onineniamestaskvitaaltiuj,kiujkomplezisalni,dirisDantès,ĉarkiamoninepluŝuldasmonon,oniŝuldasdankemonalili.
-Kialparolipritio!Kiookazisestaspasinta.Niparolupriciafeliĉareveno,knabo.Midoiristielallahavenoporaĉetikajkompletigikaŝtankolorandrapon,kiammirenkontislaamikonDanglars.
-Ci,enMarsejlo?
-Jesja!Finfine,lirespondisalmi.
-MikrediscinenSmirno.
-Mipovusestitie,ĉarmirevenaseltiuurbo.
-KajEdmond,kieliestas,laknabo?
-Sedĉesiapatro,sendube,respondisDanglars,tialmivenis,daŭrigisCaderousse,porhavilaplezuronpremilamanondeamiko!
-TiubonuloCaderousse,dirislaoldulo,litiomamasnin!
-Certemiamasvinkajmiplieestimasvin,ĉarlahonestulojestasmaloftaj!Sedŝajnas,keciriĉiĝas,knabo?daŭrigislatajlorodirektanteoblikvanrigardonallamanplenodaorokajarĝento,kiunDantèsmetissurlatablon.
Lajunavirorimarkislaavidanrigardon,kiulumigislanigrajnokulojndelanajbaro.
-Nu,Diomia!lineglektediris,tiumononeestasmia;miaperigisalmiapatrolatimon,keallimankisiodummiaforestokajportrankviligimin,lielverŝissianmonujonsurlatablon.Nu,patro,daŭrigisDantès,remetu
tiunmononenvianŝparkaseton;kromsenianajbaroCaderoussesiavicebezonasĝin,enkiukazoĝiestasjeliadispono.
-Tutene,knabo,dirisCaderousse,mibezonasnenion,kajdankealDiomiametionutrasmin.Konservucianmonon,konservu:onineniamhavastrodaĝi;kionemalhelpas,kemiestasciaŝuldantoprociapropono,kvazaŭmiprofitusĝin.
-Tioestiselsincerakoro,dirisDantès.
-Minedubasprie.Nu!CiestasenplejbonajrilatojkunS-roMorrel,ciestaskaresemulo!
-S-roMorrelĉiamhavismultedabonecopormi,respondisDantès.
-Tiuokaze,cimalpravisrifuzantelianinvitonporvespermanĝo.
-Kiel,rifuzilianinviton?reekparolislaoldaDantès,ĉulidoinvitiscinporvespermanĝi?
-Jes,patro,dirisEdmondduonridanteprolamirigo,kiundonisalliapatrolatroodahonoro,ricevitadelafilo.
-Kajkialdocirifuzis,filo?demandislaoldulo.
-Porplifruerevenialvi,miapatro,respondislajunaviro,mimalpaciencisrevidivin.
-Tioverŝajneĉagrenislin,tiunbonulonS-ronMorrel,dirisCaderousse,kajkiamonicelasestikapitano,estasmalbonekontraŭisianŝipekipiston.
-Miklarigisallilakaŭzondemiarifuzo,dirisDantès,kajlikomprenisĝin,miesperas.
-Ha!Porestikapitano,necesasiometeflatisiajnmastrojn.
-Miesperasfariĝikapitanosentio,respondisDantès.
-Desplibone,desplibone!Tioplezurigosĉiujnviajnmalnovajnamikojn,
kajmikonasiunmalantaŭlacitadeloSaint-Nicolas4,kiuneestosmalfeliĉaprotio.
-ĈuMercédès?dirislaoldulo.
-Jes,miapatro,dirisDantès,kajkunviapermeso,ĉarminunvidisvin,ĉarmiscias,kevibonefartas,kajkevihavasĉion,kionvibezonas,mipetosvianpermesonporfarivizitonenlavilaĝodelaKatalunoj.
-Iru,miainfano,iru,dirislaoldaDantèskajDiobenucinenciaedzinosamekiellibenisminenmiafilo!
-Liaedzino!dirisCaderousse,kielrapideviiras,paĉjoDantès!ŝitioankoraŭneestas,ŝajnasalmi.
-Ne,sedlaŭĉiuprobablo,respondisEdmond,ŝibaldaŭfariĝostio.
-Negravas,negravas,dirisCaderousse,cipraveagisrapidante.
-Kialtio?
-ĈarMercédèsestasbelaknabinokajallabelajknabinojnemankasamindumantoj;precipetiu,ilidekduopesekvasŝin.
-Ĉuvere?dirisEdmondkunrideto,subkiuaperisiomanuancodemaltrankviliĝo.
-Ho!Jes,dirisCaderousse,kajeĉbelajpartioj;sedcikomprenas,ciestoskapitano,oniatentosnerifuzicin!
-Tiosignifas,dirisDantèskunrido,kiumalbonekaŝislianmaltrankvilon,kesemineestuskapitano...
-He!He!dirisCaderousse.
-Nu,nu,dirislajunulo,mihavasplibonanopinionolviprilavirinojĝeneralekajpriMercédèsapartekajmiestaskonvinkita,keĉumifariĝoskapitanoaŭne,ŝirestosfidelaalmi.
-Desplibone,desplibone!dirisCaderousse,kiamoniestasedziĝonta
ĉiamestasbonaaferofidi;sednegravas,kredumin,knabo,neperdutemponkajiruporanoncialŝicianalvenonkajkonfidialŝiciajnesperojn.
-Mitujiras,dirisEdmond.
Likisissianpatron,signeadiaŭisCaderousse-onkajeliris.
Caderousserestisankoraŭdummomento;poste,adiaŭantelaoldanDantès-on,lisiavicemalsupriskajirisporretroviDanglars-on,kiuatendislinĉelaangulodelastratoSenac5.
-Nu!dirisDanglars,ĉucividislin?
-Miĵusforlasaslin,dirisCaderousse.
-Kajĉuliparolisalciprisiaesperofariĝikapitano?
-Liparolaspriekvazaŭlijamestustio.
-Paciencon,dirisDanglars,liiomtrorapidas,ŝajnasalmi.
-Jesja!ŝajnas,ketionpromesisalliS-roMorrel.
-Tialliestastreĝoja?
-Tiosignifas,keprotioliestasinsolenta;lijamproponisalmisiankomplezonkvazaŭliestusgrandulo;liproponisalmipruntedonimonon,kvazaŭliestusbankisto.
-Kajvirifuzis?
-Efektive;kvankammipovusakcepti,ĉarestasmi,kiumetisenlianmanonlaunuajnblankajnmonerojn,kiujnlituŝis.SednunS-roDantèsneplubezonosiun,lifariĝoskapitano.
-Bah!dirisDanglars,liankoraŭneestastio.
-Ververeestusbone,kelinefariĝus,dirisCaderousse,ĉarselikapitaniĝosneplueblosalparolilin.
-Senivolastion,dirisDanglars,lirestostio,kioliestaskajeĉeblas,kelifariĝosmalplioltio,kiolinunestas.
-Kioncidiras?
-Nenion,miparolasalmimem.KajĉulidaŭreestasenamiĝintaenlabelanKataluninon?
-Frenezeenamiĝinta.Litieniris,sedaŭmimulteeraras,aŭokazosmalagrablaĵotie.
-Klarigucianpenson.
-Jekiotioutilas?
-Tioestaspligravaolciimagas.CineamasDantès-on,ĉune?
-Mineamaslaarogantulojn.
-Nu,tiamdirualmi,kioncisciasprilaKatalunino.
-Misciasneniontrekonkretan,sedmividision,kiokredigasalmi,kielmijamdirisalci,kelaestontakapitanospertosmalagrablaĵojnproksimedelapadoallaMalnovajSanitarejoj6.
-Kioncividis?Nu,diru.
-Nu,mividis,keĉiufojekiamMercédèsvenasenlaurbon,ŝitienvenasenlaakompanodealtkreskaknaboKatalunokunnigrajokuloj,ruĝahaŭto,trenigrahararo,trearda,kajkeŝinomaslinmiakuzo.
-Ĉuvere!Kajĉuciopinias,ketiukuzoamindumasŝin?
-Misupozastion:kiondiablepovasfarigrandadudekunujaraknabokunbeladeksep-jaraknabino?
-Kajcidiras,keDantèsirisallaKatalunoj?
-Liforirisantaŭmi.
-Seniirosenlasamadirekto,nihaltosenlaRezervejokaj,dumni
trinkosglasondavinoelLaMalgue7,niatendosnovaĵojn.
-Kajkiudonosalninovaĵojn?
-NiestossurlavojokajnividossurlavizaĝodeDantès,kiookazis.
-Niiru,dirisCaderousse,sedĉuestasci,kiupagos?
-Tutecerte,dirisDanglars.
Kajambaŭrapidpaŝeekdirektissinallaindikitaloko.Atinginteĝin,ilimendisbotelonkajduglasojn.
PaĉjoPamphile8ĵusvidisDantès-onpreterpasilinantaŭmalplioldekminutoj.
Certaj,keDantèstroviĝasenlaKatalunoj,ilisidiĝissublanovanfoliarondelaplatanojkajsikomoroj,enkiesbranĉojtutaĝojaarodabirdojprikantisunuellaunuajbelajprintempajtagoj.
Notoj
1Noailles-[noaj]:lastratoNoaillestroviĝasenladaŭrigodelaCanebière.
2Meilhan-[mejã]:laŭlaeldonoj,onitrovasMeillanaŭMeilhan(kunlasamaprononco).ĈelasuprodelaCanebière.
3Caderousse-[kaderus]:unuellaĉefajrolulojdelatutaafero.
4Saint-Nicolas(Sankta-Nikolao)-temaspriunuelladufortikaĵojstarantajĉelaenirejodela(malnova)havenodeMarsejlo.Konstruitaen1660apudlaabatejoSaint-VictorkajsurlavojoallavilaĝodelaKatalunoj,kieloĝasMercédès.
5Senac-[senak]:stratetoĉelasuprodelastratoCanebière,perpendikularaallaaleojMeilhan.
6MalnovajSanitarejoj:eksalazaretodelaurbo.De1663oninepluuzis
ĝin.
7LaMalgue-[lamalg]:lafortikaĵoLaMalgue(aŭLamalgue)starasapudlaurboTulono,kiesgolfetonĝirigardas.
8Pamphile-[pãmfil].
3
LAKATALUNOJ
Jecentpaŝojdelaloko,kieambaŭamikoj,kunlarigardojdirektitajallahorizontokajkunakrigitaorelo,ektrinkislaŝaŭmantanvinonelLaMalgue,starismalantaŭnudateraltaĵo,roditadelasunokajdelaventoMistralo,lavilaĝodelaKatalunoj1.
Iuntagon,misteroplenakoloniofornavigiselHispaniokajvenissurbordiĝisurtiunlangondetero,kieĝidaŭretroviĝashodiaŭ.Ĝivenisoninesciasdekie,kajparolisnekonatanlingvon.Unuellaĉefoj,kiukomprenislaprovencanlingvon,petisdelamarsejlakomunumo,keonidonacualilitiunnudankajmalfekundanpromontoron,surkiuniliĵus,kielantikvajmaristoj,surgrundigissiajnboatojn.Lapetoestisakceptita,kajtrimonatojnposte,ĉirkaŭladekduaŭdekkvinboatoj,kiujvenigistiujnmarajnciganojn,malgrandavilaĝetoekstaris.
Tiuvilaĝokonstruitalaŭstrangakajpitoreskamaniero,duonemaŭra,duonehispana,estastiu,kiunoninunvidasenloĝatandelaposteulojdetiujhomoj,kiujparolaslalingvondesiajgepatroj.Detriaŭkvarjarcentoj,ilirestisfidelajaltiupromontoreto,surkiuilialflugissimilantajarondamarajbirdoj,nenielmiksantesinkunlamarsejlaloĝantaro,edziĝanteintersikajkonservantelamorojnkajlakostumondelapatrujosamekielilikonservistieslingvon.
Necesas,keniajlegantojsekvunintralaununurastratodetiuvilaĝeto,kajenirukunnienunueltiujdomoj,alkiujlasunodoniseksteretiunbelankolorondemortintafoliotipandelamonumentojdelaloko,kajinternetavolondakalkaŝmiraĵo,tiublankakoloro,kiuestaslaununuraornamodelahispanaj«posadas»2.
Belafraŭlinokungagatenigrahararo,kajokulojvelurajkieltiujdegazelo,starisladorsonapogitanalvandokiuĉifisintersiajlongaj
antikvaformajfingrojsenkulpanerikon,kiesflorojnŝiforŝiris,kajkiesrestaĵojjamkovrislagrundon;cetere,ŝiajbrakojnudajĝislakubuto,ŝiajbrunigitajbrakoj,sedkiujaspektismodlitajlaŭlamodelodelaArlezaVenuso3,tremetisproiafebrasenpacienciĝo,kajŝifrapislateronpersiaelastakajarkigitapiedotiel,keoniduonvidislapuran,fierankajaŭdacanformondeŝiagamboenmetitaenŝtrumponelruĝakotonokungrizajkajbluajanguloj.
Jetripaŝojfordeŝi,sidantesurseĝo,kiunlibalancisperintermitamovo,apogantesiankubutonsurmalnovavermoboritameblo,altkreskaknabodudekaŭdudekdujarojnaĝarigardisŝinkunmieno,enkiuluktismaltrankvilecokajspito;liajokulojdemandis,sedlafirmakajsenmovarigardodelafraŭlinodominisŝiankunparolanton.
-Nu,Mercédès,dirislajunulo,jenrevenasPasko,estaslamomentostarigilanupton,respondualmi!
-Mijamcentfojerespondisalvi,Fernand,kajvibezonasestiververamalamikodevimempordaŭrestarigitiundemandonalmi!
-Nu!Ripetutionankoraŭfoje,mipetegasvin,porkemipovukredition.Dirualmicentanfojon,kevirifuzasmianamon,kiunaprobisviapatrino;bonekomprenigualmi,kevispitasmianfeliĉon,kemiavivokajmiamortosignifasnenionporvi.HaDiomia,Diomia!Mijamdumdekjarojrevisfariĝiviaedzo,Mercédès,kajperditiunesperon,kiuestislaununuracelodemiavivo!
-Almenaŭneestasmi,kiuiamkuraĝigisvinentiuespero,Fernand,respondisMercédès,vipovasriproĉialmineniunkoketaĵonrilatevin.Miĉiamdirisalvi:Miamasvinkielfraton,sedneniampostuludemiionalianolfratecanamikecon,ĉarmiakoroapartenasaliualia.Ĉumiĉiamdiristionalvi,Fernand?
-Jes,mibonesciastion,Mercédès,respondislajunulo,jesvidonisalvirilateminlakruelanmeritondesincerecosedĉuviforgesas,keinterlaKatalunojestassakraleĝogeedziĝiintersi!
-Vieraras,Fernand,tioneestasleĝo,estaskutimo,jenĉio;kajkredumin,nerememorigutiunkutimonviafavore.Vifariĝiskonskripto,
Fernand;lalibereco,kiunonilasasalviestasnuratolero;jeĉiumomentoonipovasvokivinsublaarmeajnflagojn.Kiamviiĝossoldato,kionvifaroskunmi,tioestaskunmalriĉaorfaknabino,trista,senmona,havantakielununuranhavaĵonpreskaŭruinigitankabanon,kiependaskelkajeluzitajretoj,senvaloraheredaĵopostlasitademiapatroalmiapatrinokajdemiapatrinoalmi?Jamunujarodekiamŝimortis,pensudopritio,Fernand,kemivivaspreskaŭelpublikaalmozo!Kelkfojeviŝajnigas,kemiestasutilaalvi,kajtioporhavilarajtonduonigivianfiŝkaptaĵonkunmi,kajmiakceptas,Fernand,ĉarviestaslafilodeiufratodemiapatro4,ĉarniestiskuneedukitaj,kajeĉpli,ĉarantaŭĉio,tioestusporvitrograndaĉagrenosemirifuzus.Sedmiboneperceptas,ketiufiŝo,kiunmiirasvendi,kajdekiumiĉerpaslamonon,perkiumiaĉetaslakanabon,kiunmiŝpinas,miboneperceptas,Fernand,ketioestasalmozo.
-Kajĉugravas,Mercédès,kiaajnmalriĉakajizolitaviestas,vitiaplibonetaŭgaspormiollafilinodelaplejfieraŝipposedantoaŭdelaplejriĉabankistodeMarsejlo!Nu,kionnibezonas?Honestanedzinonkajbonandommastrinon.Kiemitrovusplibonanolvirilateambaŭtiujnpunktojn?
-Fernand,respondisMercédèsskuantelakapon,oniiĝasmalbonadommastrinokajneeblascertiĝirestihonestaedzino,kiamoniamasalianvironolsianedzon.Kontentiguvinpermiaamikeco,ĉarmiripetasalvi,tioestasĉio,kionmikapablaspromesialvi,kajmipromesasnurtion,kionmiestascertadoni.
-Jes,mikomprenas,dirisFernand,vipacienceelportasvianmizeron,sedvitimaslamian.Nu,Mercédès,amatadevi,mielprovoslasorton;vihavigosbonŝanconalmikajmiiĝosriĉa:mipovaspligrandigimianfiŝkaptistanstaton,mipovasposteniĝikielkomizoenkontoro;mimempovasfariĝinegocisto!
-Vipovasprovinenionelĉiotio,Fernand;viestassoldato,kajsevirestasenlaKatalunoj,tiookazasĉarneestasmilito.Restudofiŝisto;nefarurevojn,kiujaperiguslarealeconankoraŭpliterura,kajkontentiguvinpermiaamikeco,ĉarmipovasdonialvinenionalian.
-Nu,vipravas,Mercédès,miestosmaristo;misurhavos,anstataŭla
kostumodeniajpatroj,kiujnvimalŝatas,vernisanĉapelon,striitanĉemizonkajbluanvestonkunankrojsurlabutonoj.Ĉunetielonidevasestivestitaporplaĉialvi?
-KionviintencasdiridemandisMercédèsdirektanteseveranrigardon,kionviintencasdiri?Minekomprenasvin.
-Miintencasdiri,Mercédès,keviestastiommalmildakajtiomkruelaalminurprotio,keviatendasiun,kiuestastielvestita.Sedtiu,kiunviatendasebleestasŝanĝiĝema,kajselineestastia,lamaroestastiaporli.
-Fernand,ekkriisMercédès,mikredisvinbonakajmieraris!Fernand,vihavasmalbonankoronkiamvivokas,helpedeviaĵaluzemo,lakolerojndeDio!Nu,jes,minekaŝastion,miatendaskajmiamastiun,prikiuviparolas,kajselinerevenos,anstataŭakuzitiunŝanĝiĝemon,prikiuvialudis,midiros,kelimortisamantemin.
LajunaKatalunohavisrabioplenangeston.
-Mikomprenasvin,Fernand;viatakaslinprotio,kemineamasvin,viluktosperviakatalunatranĉilokontraŭliaponardo!Jekiotioutilos?Perdimianamikeconseviestasvenkita,vidimianamikeconŝanĝitanenhatonsevivenkas.Kredumin,kverelikunhomoestasmalbonarimedoporplaĉiallavirino,kiuamastiunviron.Ne,Fernand,vinepermesosalvitielakceptitiujnmalbonajnpensojn.Ĉarvinepovashaviminkieledzinon,vikontentigosvinhavanteminkielamikinonkajfratinon;kajcetere,ŝialdoniskunvualitajkajlarmoplenajokuloj,atendu,atendu,Fernand:vitiondirisantaŭmomento,lamaroestasperfida,kajliforirisjamdekvar5monatojkajenkvarmonatojminombrismultedatempestoj!
Fernandrestisflegma;lineprovisforviŝilalarmojn,kiujfluissurlavangojdeMercédès.kajtamenporĉiueltiujlarmojlifordonusglasoplenondesiasango;sedtiujlarmojfluisporiualia.
Lileviĝis,farisĉirkaŭironenlakabanokajrevenis,haltisantaŭMercédèskunkolerajokulojkajfermitajpugnoj.
-Nu,Mercédès,lidiris,ankoraŭfojerespondu:ĉuestasfinfinedecidite?
-MiamasEdmond-onDantès,fridedirislafraŭlino,kajneniualiaolEdmondestosmiaedzo.
-Kajĉuviĉiamamoslin?
-Tiomlongekiommivivos.
Fernandklinislakaponkielsenkuraĝigitahomo,eligissuspiron,kiusimilisĝemon,postesubiterelevantelafrunton,kunkunpremitajdentojkajduonemalfermitajnazloboj.
-Sedseliestasmortinta?lidiris.
-Seliestasmortinta,mimortos.
-Sedseliforgesosvin?
-Mercédès!kriisĝojavoĉoeksteredeladomo,Mercédès!
-Ha!Ekkriislafraŭlinokunrorodaĝojokajeksaltanteproamo,cijavidas,kelineforgesisminĉarjenli!
Kajŝielanisallapordo,kiunŝimalfermisekkriante:
-Venualmi,Edmond!Jenmi.
Fernand,palakajtremanta,retropaŝiskielagasvojaĝantovidantaserpentonkajtrafantesianseĝon,lifalissidanta.
EdmondkajMercédèsestiseniualiesbrakoj.Laardamarsejlasuno,kiueniristralaaperturodelapordo,inundisilinperfluodalumo.Unueilividisneniondetio,kioĉirkaŭasilin.Grandegafeliĉoizolisilindisdelamondo,kajiliparolispertiujhakatajvortoj,kiujestaslaelanojdetielfortaĝojo,keilisimilaslaesprimondedoloro.
SubiteEdmondekvidislakoleranvizaĝondeFernand,kiudesegniĝisenlaombro,palakajminaca;permovo,kiunlimemnekonsciis,lajunaKatalunotenissianmanonsurlatranĉiloensiazono.
-Ha!Pardonon,dirisDantèssiavicekuntirantelabrovojn,minerimarkis,
keniestastri.
Poste,sinturnantealMercédès:
-Kiuestastiusinjoro?lidemandis.
-Tiusinjoroestosviaplejbonaamiko,Dantès,ĉarliestasamikomia,liestasmiakuzo,liestasmiafrato,liestasFernand,tioestaslaviro,kiunpostvi,Edmond,miplejŝatasenlamondo,ĉuvinerekonaslin?
-Ha!Efektivejes,dirisEdmond,kajnelasanteMercédès-on,kiesmanonlipremisenlasiaj,lietendiskunelkoramovosianalianmanonallaKataluno.
SedFernand,tutenerespondantealtiuamikagesto,restissenvortakajsenmovakielstatuo.
TiamEdmondirigissianesploremanrigardondeMercédèsemociitakajtremantaalFernand,fermitakajminaca.
Ĉitiuununurarigardoĉionsciigisalli.
Koleroaperissurliafrunto.
-Minesciis,kemivenasalvikuntiomdahasto,Mercédès,portrovitiemalamikon.
-Malamikon!ekkriisMercédèskunkolerarigardoalsiakuzo,malamikoĉemi,cidiras,Edmond!Semikredustion,miprenuscinjelabrakokajmiforirusalMarsejlo,forlasanteladomonporneniamreveniĉitien.
LaokulodeFernandekfulmis.
-Kajseokazusmalbononalci,miaEdmond,ŝidaŭrigiskuntiusamafatalaflegmo,kiupruvisalFernand,kelafraŭlinolegisĝislafundegodeliasinistrapenso,seokazusiomalbonaalci,misurgrimpuslakabondeMorgioukajmiĵetusminsurlarokojnkaponantaŭe.
Fernandterurepaliĝis.
-Sedcieraris,Edmond,ŝidaŭrigis,cihavasneniunmalamikonĉitie,estasnurFernand,miafrato,kiuestaspremontacianmanonkieldesindonaamiko.
KajdirantetiujnvortojnlafraŭlinodirektisseveranvizaĝonallaKataluno,kiu,kvazaŭfascinatadetiurigardo,malrapidealirisEdmond-onkajetendisallilamanon.
Liahato,similantasenpovanondon,kvankamfurioza,sinrompiskontraŭlaaŭtoritato,kiuntiuvirinotrudisalli.
SedliapenaŭtuŝislamanondeEdmond,kiamlisentis,kelifarisĉion,kionlikapablasfari,kajliimpetiseksterladomo.
-Ho!liekkriiskurantekielfrenezulokajmetantesiajnmanojnenlahararon,Ho!Kiuliberigosmindetiuviro?Vealmi!Vealmi!
-He!Kataluno!He,Fernand!Kiencikuras?dirisiuvoĉo.
Lajunuloabruptehaltis,rigardisĉirkaŭsikajekvidisCaderousse-onĉetablekunDanglarssubfoliaralaŭbo.
-He!dirisCaderousse,kialcinevenas?Ĉucitielrapidas,kecinehavastemponporsalutiamikojn?
-Precipekiamiliankoraŭhavasbotelonpreskaŭplenanantaŭsi,aldonisDanglars.
Fernandrigardisambaŭhomojnperhebetarigardokajnenionrespondis.
-Liaspektastutekonfuza,dirisDanglarsgenuepuŝanteCaderousse-on,ĉunieraruskajmaledetio,kionniantaŭvidis,Dantèstriumfus?
-JeDio!Necesasvidi,dirisCaderousse,kajturnantesinallajunulo:Nu,vidu,Kataluno,ĉucidecidascin?lidiris.
Fernandforviŝislaŝviton,kiufluisdesurliafruntokajlimalrapideenirissublalaŭbon,kiesombradoŝajnisredoniiomdakvietoalliajsensoj,kajlamalvarmecoiomdabonoalliaelĉerpitakorpo.
-Bonantagon,lidiris,vialvokismin,ĉune?
Kajliplifalisolsidiĝissurunuellaseĝoj,kiujĉirkaŭaslatablon.
-Mivokiscin,ĉarcikuriskielfrenezulokajmitimis,keciirosporĵeticinenlamaron,dirisridanteCaderousse.Jediablo,kiamonihavasamikojn,tioestasnenurporoferialiliglasondavinosedankaŭpormalhelpiilintrinkitriaŭkvarpindojndaakvo.
Fernandeligisĝemon,kiusimilissingultonkajfaligissiankaponsursiajnpugnojnkrucemetitajnsurlatablo.
-Nu!ĉucivolas,kemidirualci,Fernand,reekparolisCaderoussekomencantelainterparoladonpertiukrudabrutalecodelahomojellapopolo,alkiujscivolemoforgesigasĉiandiplomation;nu,cisimilasforĵetitanamanton!
Kajliakompanistiunŝerconperkrudarido.
-Bah!respondisDanglars,knabofortikakieltiuneestasfaritaporestimalfeliĉaenamo,ciŝercas,Caderousse.
-Tutene,reekparolistiu,prefereaŭskultukiellisuspiras.Nu,nu,Fernand,dirisCaderousse,levulanazonkajrespondualni:neestasafablenerespondiallaamikoj,kiujinformiĝaspriniasano.
-Miasanoestasbona,dirisFernand,pugnantesiajnmanojnsednelevantelakapon.
-Ha!cividas,Danglars,dirisCaderousseokulsignantealsiaamiko,jenkio:Fernand,kiuncividas,kajkiuestasbonakajafablaKataluno,unuellaplejkapablajmarsejlajfiŝistoj,enamiĝasenbelanknabinon,kiunomiĝasMercédès;sedbedaŭrinde,ŝajnas,kelabelulinosiaflankeenamiĝisenlasubkapitanondelaFaraono;kajĉarlaFaraonotiunĉisamantagonenirislahavenon,ĉucikomprenas?
-Ne,minekomprenas,dirisDanglars.
-LakompatindaFernandverŝajnericevissianforpermeson,daŭrigisCaderousse.
-Nu,kajposte?dirisFernandrelevantelakaponkajrigardanteCaderousse-onkielhomo,kiuserĉasiun,kontraŭkiudirektisiankoleron;Mercédèsdependasdeneniu,ĉune?Kajŝiestastuteliberaami,kiunŝivolas?
-Ha!Secitielakceptastion,dirisCaderousse,tioestasaliaafero!MikrediscinKataluno,kajonidirisalmi,kelaKatalunojneestastiajviroj,kiujlasasrivalonelpuŝisin,onieĉaldonis,keFernandprecizeestasteruraensiavenĝo.
Fernandduonridiskunkompato.
-Amantoneniamestasterura,lidiris.
-Kompatindaknabo!reekparolisDanglars,ŝajniganteplejkoreplendilajunulon.Kioncivolas?LineekspektisviditielsubitereveniDantès-on;lieblekredislinmortinta,nefidela,kiuscias!Tiajaferojestasdesplikruelaj,keilisenaverteokazas.
-Ha!Vere,ĉiuokaze,dirisCaderousse,kiutrinkisdumliparolis,kajsurkiunlaŝaŭmantavinodeLaMalguekomencisagi,ĉiuokaze,Fernandneestaslanurahomo,kiunĝenaslafeliĉaalvenodeDantès,ĉune,Danglars?
-Ne,cipravas,kajmipreskaŭaŭdacusdiri,ketioalportosmalbonŝanconalli.
-Sed,negravas,reekparolisCaderousseverŝanteglasondavinoporFernandkajplenigantelaokanaŭdekanfojonsianpropranglason,dumDanglarsapenaŭtuŝetislasian,negravas,dumeliedzinigasMercédès-on,labelanMercédès-on;lialmenaŭtiuintencerevenas.
DumeDanglarstaksisperakrarigardolajunulon,surkieskoronlavortojdeCaderoussefaliskielfanditaplumbo.
-Kajkiamokazoslanupto?lidemandis.
-Ho!ĝiestasankoraŭnefarita!murmurisFernand.
-Ne,sedĝiokazos,dirisCaderousse,samecertekielDantèsfariĝos
kapitanodelaFaraono,ĉune,Danglars?
Danglarseksaltisprotiuneatenditaatako,kajlisinturnisalCaderousse,kiesvizaĝonlisiavicepristudisporvidi,ĉulademandoestisintenca;sedlilegisnenionkromenviosurtiuvizaĝojampreskaŭhebetaproebrieco.
-Nu,lidirisplenigantelaglasojn,nitrinkudojelasanodekapitanoEdmondDantès,edzodelabelaKatalunino!
Caderousseproksimigissianglasonallabuŝoperpezamanokajunutirefortrinkisĝin.Fernandprenislasiankajfrakasisĝinsurtere.
-He,he,he!dirisCaderousse,kionmidoekvidastie,surlasuprodelateraltaĵo,direkteallaKatalunoj?Rigardudo,Fernand,cihavasplibonanvidkapablonolmi,mikredas,kemikomencasmalklarevidi,kajcisciastion,vinoestasperfidulo:onikredusduamantojn,kiujpaŝasflankonĉeflankokajmanonenlamano.Diopardonumin!Ilinesuspektas,kenividasilin,kajjenilikisasunulaalian!
DanglarsnemaltrafiseĉunuellaangorojdeFernand,kiesvizaĝovidebleiompostiomafliktiĝis.
-Ĉuvikonasilin,sinjoroFernand?lidiris.
-Jes,respondistiuperobtuzavoĉo,estassinjoroEdmondkajfraŭlinoMercédès.
-Nu!Vidu!dirisCaderousse,kajminekapablisrekoniilin!–Ohe,Dantès!Ohe,labelaknabino!Venudoĉitienkajdirualnikiamokazoslanupto,ĉarjensinjoroFernand,kiuestastiomobstina,kelinevolasdiritionalni.
-Bonvolumuti!dirisDanglars,ŝajnigante,keliretenasCaderousse-on,kiukunlaobstinodeladrinkulojklinissineksterlalaŭbo,provurestivertikalakajlasulaamantojntrankvilesinami.Nu,rigarduS-ronFernand,kajprenuekzemplondeli.
EbleFernandkolerigita,incititadeDanglarssamekiellataŭrodelapikistojestisimpetonta,ĉarlijamleviĝiskajŝajniskaŭriĝisursimemporelanikontraŭsianrivalon;sedMercédèsridantakajrektestarantalevis
sianbelankaponkajekradiigissianhelanrigardon;tiamFernandrememorislaminacon,kiunŝifaris,mortiseEdmondmortos,kajliresidiĝistutesenkuraĝigita.
Danglarssinsekverigardisambaŭtiujnvirojn;unubrutigitaproebrieco,laaliaregatadeamo.
-Minenioneltiroseltiujnaivuloj,limurmuris,kajmitretimasestiĉitieinterebriulokajtimemulo:jenenviemulo,kiuebriiĝaspervino,dumlidevusebriiĝipergalo,jenaltkreskakreteno,dekiuoniŝtelislaamatinonsubliajokuloj,kajkiukontentiĝasplorantekajplendantekielinfano.KajtamenlihavastiujnflamantajnokulojnkiellaHispanoj,laSicilianojkajlaKalabrianoj,kiujtieltrafevenĝassin.Lihavaspugnojnkapablajnpistibovankapontieltrafekielfarustionlamartelegodebuĉisto.EvidenteladestinodeEdmondsuperasĉion,liedzinigoslabelanknabinon,liestoskapitanokajprimokosnin,kromse...lividaridetokonturiĝissurlalipojdeDanglars...kromsemienmiksiĝosention,lialdonis.
-Hola!daŭrekriisCaderousseduonelevitakajkunlapugnojsurlatablo,hola,Edmond!ĉucidonevidaslaamikojn,aŭĉucijamestastrofieraporparolikunili?
-Ne,miakaraCaderousse,respondisDantès,mineestasfiera,sedmiestasfeliĉa,kajfeliĉoblindigas,mikredas,ankoraŭpliolfiereco.
-Bonedo,jenklarigo!dirisCaderousse.He!Bonantagon,sinjorinoDantès.
Mercédèsgravesalutis.
-Tioankoraŭneestasmianomo,ŝidiris,kajenmialandotioalportasmalfeliĉon,oniasertas,nomilafraŭlinojnlaŭlanomodetiesfianĉoantaŭoltiufianĉofariĝaslaedzo;donomuminMercédès,mipetasvin.
-VidevaspardonitiunbonannajbaronCaderousse,dirisDantès,litielmalmulteeraras!
-Tiellanuptobaldaŭokazos,sinjoroDantès?dirisDanglarssalutantelagejunulojn.
-Kielebleplejbaldaŭ,sinjoroDanglars;hodiaŭokazosĉiujaranĝojĉepaĉjoDantès,kajmorgaŭaŭpostmorgaŭ,plejmalfrue,lafianĉiĝamanĝo,ĉitieenlaRezervejo.Laamikojĉeestos,miesperas;tiosignifas,keviestasinvitata,sinjoroDanglars,tiosignifas,keciestasinvitata,Caderousse.
-KajFernand,dirisCaderousseridanteperebriarido,ĉuankaŭFernandestoskunni?
-Lafratodemiaedzinoestasmiafrato,dirisEdmond,kajnividuslinkungrandabedaŭro,Mercédèskajmi,foriridenientiamomento.
Fernandmalfermislabuŝonporrespondi,sedliavoĉomalaperisenliagorĝo,kajlikapabliselbuŝigineniunvorton.
-Hodiaŭlaaranĝoj,morgaŭaŭpostmorgaŭlafianĉiĝo...jediablo!Vitrerapidas,kapitano.
-Danglars,reekparolisEdmondridetante,midirosalvikielMercédèsdirisantaŭnelongealCaderousse:nedonualmilatitolon,kiuankoraŭnedecasalmi,tioalportusalmimalfeliĉon.
-Senkulpigu,respondisDanglars,misimplediris,keviŝajnasrapidi.jediablo!Nihavastempon:laFaraonokapabloselnavigineantaŭtrimonatoj.
-Oniĉiamhastasestifeliĉa,sinjoroDanglars,ĉarkiamonilongesuferis,onikungrandamalfacilecokredasjefeliĉo.Sednelanuraegoismopelasmin:midevasveturialParizo.
-Ĉuvere!AlParizo,ĉuestaslaunuafojo,keviirastien,Dantès?
-Jes.
-Ĉuvihavasionporfaritie?
-Nepropersonaafero:lalastaefektivigendademandodeniakompatindakapitanoLeclère;vikomprenas,Danglars,tioestassankta.Cetere,estutrankvila,miprenoslatemponnurdeirokajreveno.
-Jes,jes,mikomprenas,dirislaŭtvoĉeDanglars.
Postetutemallaŭte:
-AlParizo,porenmanigienlataŭgaadresoverŝajne,laleteron,kiunlagrandamarŝalodonisalli.JeDio!Tiuleteronaskasenmiideon,boneganideon!Ha!Dantès,miaamiko,ciankoraŭnetroviĝassurlaregistrodelaFaraonosublanumero1.
PosteturnantesinalEdmond,kiujammalproksimiĝis.
-Feliĉanvojaĝon,likriisalli.
-Dankon,respondisDantèsturnantelakaponkajakompanantetiunmovonperamikagesto.
Postelageamantojdaŭrigissianvojon,kvietajkajĝojaj,kielduelektitoj,kiujsorasallaĉielo.
Notoj
1Laŭpakto(17-adeaŭgusto1764)interlafrancaj,hispanaj,napolajkajparmajBurbonoj,lakatalunajkajnapolajmaristojricevisliberanpermesonfiŝkaptiapudlafrancajmarbordojkajvendilakaptaĵonsurlafrancajbazaroj.LaKatalunojekposedislakrekonSaint-Lambertkajtieekokupislakonstruaĵojndelamalnovalazaretoaŭ“MalnovajSanitarejoj”tiamforlasitajde1663.
2Posada[hisp.]:gastejo.
3LastatuodeVenusomalkovritaenArlezo(sud-francaurbo)kunlancokajkasko,estaskopiolaŭgrekamodelo.LaurbooferisĝinallareĝoLouislaXIV-a.ĜinrestaŭrisGirardonkajĝinuntroviĝasenlamuzeoLouvre.
4PlejverŝajnetemaspriduonfratodelapatrodeMercédès,ĉarFernandnomiĝasMondego,dumMercédèsestasHerrera.
5Enlaantaŭaĉapitro,Dantèsdiras,keliforirisdetrimonatoj.
4
KOMPLOTO
Tiuĉipartodelaromano"LaGrafodeMonte-Kristo"neaperasentiuĉiprovlibro.Laplenanlibronvipovasakiridewww.retbutiko.beaŭ[email protected]
5
LAFIANĈIĜAMANĜO
Lapostamatenoestisbelatago.Lasunoleviĝispurakajbrila,kajlaunuajruĝ-purpurajradiojbuntigispersiajrubenojlaŝaŭmantajnpintojndelaondoj.
LamanĝoestispreparitasurlaunuaetaĝodetiusamaRezervejo,kunkieslaŭbonijamkonatiĝis.Ĝiestisvastaĉambrolumigitadekvinaŭsesfenestroj,supredeĉiuj(klarigulafenomenon,kiukapablos!)estisskribitalanomodeunuellagravajurbojdeFrancio.
Balustradoelligno,samekiellaceterodelakonstruaĵo,irislaŭlongedetiujfenestroj.
Kvankamlamanĝoestisplanitanurportagmezo,ekdeladekunuamatenetiubalustradoestisplenigitadesenpaciencajpromenantoj.IliestisprivilegiitajmaristojdelaFaraonokajkelkajsoldatoj,amikojdeDantès.Ĉiuj,porhonorigilagefianĉojn,aperigissiajnplejbelajnvestaĵojn.
Interlaontajsamtablanojcirkulisonidiro,laŭkiulaŝipposedantojdelaFaraonodevashonorigipersiaĉeestolanuptanmanĝadondelasubkapitano;sedtioestisiliaflanketiomgrandahonoroalDantès,keneniuaŭdaciskredijetio.
TamenDanglarsalvenantekunCaderousse,siavicekonfirmistiunnovaĵon.LividistiunmatenonS-ronMorrelmem,kajS-roMorreldirisalli,kelivenosallaRezervejopormanĝi.
Efektive,momentonpostili,S-roMorrelsiaviceenirisenlaĉambronkajestissalutatadelamaristojdelaFaraonoperunuanimahuraodaaplaŭdoj.Laĉeestodelaŝipposedantoestisporililakonfirmodelaonidiro,kiujamdisvastiĝis,keDantèsestospostenigitakapitano;kajĉar
Dantèsestistreamatasurlaŝipo,tiujbonulojtiamanieredankislaposedantonprotio,keunufojehazarde,liaelektoharmoniiĝaskuniliajdeziroj.ApenaŭS-roMorreleniris,oniunuanimesendisDanglars-onkajCaderousse-onallafianĉo:iliestiskomisiitajavertilinprilaalvenodelagravulo,kiesaperookazigistianviglansensacion,kajdiriallirapidi.
DanglarskajCaderoussefoririskurante,sedilinebezoniskuricentpaŝojn,kiamniveledelapulvadeponejoiliekvidislatrupeton,kiualvenas.
Tiutrupetokonsistiselkvarjunulinoj,amikinojdeMercédèskajKataluninojkielŝi,kajkiujakompanislafianĉinon,kiunEdmondtenisjebrake.ApudlaestontaedzinopaŝispaĉjoDantès,kajmalantaŭilivenisFernandkunsiamalbonaridaĉo.
NekMercédèsnekEdmondvidistiunaĉanridetondeFernand.Lakompatindajgeinfanojestistiomfeliĉaj,keilividisnursinmemkajtiunbelansenmakulanĉielon,kiubenisilin.
DanglarskajCaderousseplenumissiankomision;postefortekajamikepremintelamanondeEdmond,iliirisporokupisianlokon,DanglarsapudFernand,CaderousseflankedepaĉjoDantès,centrodelaĝeneralaintereso.
Tiuolduloestisvestitapersiabelataftavestaĵo,ornamitaperlarĝajŝtalajbutonoj,tajlitajkunfacetoj.Liajkrurojmagrajsednervozaj,plenemontriĝisenbelegajŝtrumpojelpunktitakotono,kiujdeforeodorisjeanglakontrabando.Elliatrikornaĉapelopendisamasodablankajkajbluajrubandoj.Fine,liapogissinsurbastonoeltorditalignokajkurbigitaĉelasuprokiellaantikvapedum1.Onikonfuzuslinkununueltiujdandoj,kiujparadisen1796enlaantaŭnelongemalfermitajĝardenojdeLuksemburgokajTuileries.
Apudli,nitiondiris,enŝoviĝisCaderousse,Caderousse,kiunlaesperodebonamanĝofinreamikigiskunlaDantès-oj,Caderousse,alkiurestisenlakaposvagarememoropritio,kiookazislaantaŭantagon,samekielvekiĝantemateneonitrovasensiamensolaombrondelasonĝo,kiunonividisdumdorme.
Lakompatindajinfanojestistiomfeliĉaj,keilividisnursinmem
DanglarsproksimiĝantealFernand,direktisallarifuzitaamantoprofundanrigardon,Fernandpaŝantamalantaŭlaestontajgeedzoj,tuteforgesitadeMercédès,kiu,entiujunulakajĉarmaamaegoismo,rigardisnursianEdmond-on,Fernandestispala,posteruĝaprosubitajatakoj,kiujmalaperiskajĉiufojeestisanstataŭigitajdekreskantapaleco.DetempoaltempolirigardisdirektealMarsejlo,kajtiamnervakajnevolatremotremigisliajnmembrojn.Fernandŝajneatendisaŭalmenaŭantaŭvidisiungravanokazaĵon.
Dantèsestissimplevestita.Ĉarlimembrisenlakomercaŝiparo,lihavisvestaĵon,kiustarismezeinterlamilitauniformokajlacivilakostumo;kajsubtiuvestaĵo,liabelaaspekto,kiunplireliefigislaĝojokajlabelecodeliafianĉino,estisperfekta.
MercédèsestisbelakielunueltiujGrekinojelKiproaŭelKéos2kunebonajokulojkajkoralajlipoj.Ŝiirispertiuliberakajdecidapaŝo,kiunuzaslaArlezaninojkajAndaluzinoj.Urbaknabinoebleprovuskaŝisianĝojonsubvualoaŭalmenaŭsublavelurodesiajpalpebroj;sedMercédèsridetiskajrigardisĉiujn,kiujĉirkaŭisŝin,kajŝiaridetokajrigardotiommalkaŝediriskiompovusdiriŝiajparoloj:Seviestasmiajamikoj,ĝojukunmi,ĉarveremiestastrefeliĉa!
TujkiamlagefianĉojkajiliajakompanantojatingislapunktondekieonividaslaRezervejon,S-roMorrelmalsupreniriskajsiaviceirisrenkonteal
ili,sekvatadelamaristojkajsoldatoj,kunkiujlirestis,kajalkiujlirenovigislapromesonjamfaritanalDantès,ketiupostsekvoskapitanonLeclère.Vidantelinveni,EdmondforlasislabrakondesiafianĉinokajmetisĝinsublabrakondeS-roMorrel.Laŝipekipistokajlajunafraŭlinotiamdonislaekzemplonsupreniranteunuajlalignanŝtuparon,kiukondukasallaĉambro,kieestispriservitalamanĝo,kajkiuknarisdumkvinminutojsublapezajpaŝojdelagastoj.
-Miapatro,dirisMercédèshaltantemezedelatablo,visurmiadekstraflanko,mipetas;rilatemianmaldekstranflankon,milokostientiun,kiuestispormifrato,ŝialdoniskuntenereco,kiuenirisĝislaplejaprofundoenlakorondeFernand,kielponardafrapo.Liajlipojpaliĝiskajsublabistrakolorodeliaviravizaĝoeblisvidiplianfojonlasangonretiriĝiiompostiomporalfluiallakoro.
Dume,Dantèssameagis,dekstraflankenlilokisS-ronMorrel,maldekstraflankenDanglars-on;postelisignisperlamano,porkeĉiusidiĝulaŭvole.
Jamcirkulisĉirkaŭlatabloarlezajkolbasojkunbrunakarnokajfortaodoro,lapalinurojkunbrilegakiraso,lavenusŝelojkunrozakonko,laekinoj,kiujsimilaskaŝtanojnkunsiapikantaŝelo,laklovisoj3,kiujpretendasanstataŭikunsuperecoporlafrandemulojdelaSudolanordajnostrojn;finfineĉiujtiujdelikatajantaŭmanĝaĵoj,kiujnrulaslaondosursiasablozabordo,kajkiujnladankemajfiŝistojnomaslaŭlaĝeneraliganomomarajfruktoj.
-Belasilento!dirislaoldulofrandanteglasondavinoflavankieltopazo,kiunpaĉjoPamphilepersoneĵusalportisantaŭMercédès.Ĉuonikredus,keestasĉitietridekpersonoj,kiujvolasnurridi?
-He!Edzoneĉiamestasgaja,dirisCaderousse.
-Faktoestas,dirisDantès,kemiestastrofeliĉaenĉitiumomento,porestigaja.Sevitielkomprenaslaaferon,najbaro,vipravas!Ĝojokelkfojehavasstranganefekton,ĝipremassamekielladoloro.
DanglarsobservisFernand-on,kiesimpresemanaturosorbiskajspegulisĉiunemocion.
-Nu,lidiris,ĉuvitimusion?Ŝajnasalmikontraŭe,keĉiodisvolviĝaslaŭviajdeziroj?
-Jatioprecizeterurasmin,dirisDantès,ŝajnasalmi,kelahomoneestasfaritaporestitiomfacilefeliĉa!Feliĉoestaskieltiujpalacojdesorĉitajinsuloj,kiespordojngardasdrakoj.Necesasluktiporkonkeriilin,kajmi,ververe,minesciasprokiomimeritislafeliĉonfariĝilaedzodeMercédès.
-Laedzo,laedzo,dirisCaderousseridante,ankoraŭne,miakapitano;japrovuludilaedzon,kajcividoskieloniakceptoscin!
Mercédèsruĝiĝis.
Fernandsinturmentissursiaseĝo,tremetisjelaplejetabruo,kajdetempoaltempoliforviŝislarĝajnmakulojndeŝvito,kiujperlissurliafruntokiellaunuajgutojdefulmotondrapluvo.
-Nu,dirisDantès,najbaroCaderousse,nevaloraskontraŭdiriminprotiommalmulte.Mercédèsneankoraŭestasmiaedzino,estasvere...(lieltirissianpoŝhorloĝon).Sedpostunuhorokajduono,ŝifariĝos!
Ĉiueligissurprizankrion,esceptedepaĉjoDantès,kieslarĝaridovidigisankoraŭbelajndentojn.Mercédèsridetissednepluruĝiĝis.Fernandkonvulsieekprenislatenilondesiatranĉilo.
-Postunuhoro!dirisDanglarsmempaliĝante,kajkieltial?
-Jes,miajamikoj,respondisDantès,dankeallahelpodeS-roMorrel,lahomopostmiapatro,alkiumiplejeŝuldasenlamondo,ĉiujmalfacilaĵojglatiĝis.Niaĉetislaedziĝanoncojn,kajjeladuakajduonolaurbestrodeMarsejloatendasninenlaUrbodomo.Ĉarunuhorokajkvaronoĵuseksonis,mikredasmalmulteeraridirante,kepostunuhorokajtridekminutojMercédèsnomiĝossinjorinoDantès.
Fernandfermislaokulojn;fajranebulobruligisliajnpalpebrojn;liapogissinĉelatablopornesvenetikaj,spiteĉiujnsiajnstrebojn,linekapablisbridiobtuzanĝemon,kiuperdiĝisenlabruodelaridojkajgratulojdelaĉeestantaro.
-Bonefarite,ĉune?dirispaĉjoDantès.Ĉuoninomastionperdisiantempon,viaopinie?Lialvenishieraŭmatene,edziĝashodiaŭjelatria!Parolualmiprilamaristojporrapideefektivigiaferon.
-Sedkionprilaaliajproceduroj,timideoponisDanglars:lakontrakto,laskribaĵoj...?
-Lakontrakto,dirisDantèsridante,lakontraktoestastutefarita:Mercédèshavasnenion,nekmi!Nigeedziĝassublareĝimodelakomunecodehavaĵoj,kajjenĉio!Tionecesigismalmultedatempoporskribikajnenecesosmultepagi.
Tiuŝercoaperigisnovaneksplodondeĝojokajaplaŭdoj.
-Tiel,tiokionniprenisporfianĉiĝamanĝo,dirisDanglars,estastutesimplegeedziĝamanĝo.
-Tutene,dirisDantès,viperdosnenion,trankviliĝu.MorgaŭmatenemiforirasalParizo.Kvartagojntien,kvartagojnretroen,unutagonporkonsciencefarition,kiononikomisiisalmi,kajla1-andemartomiretroviĝasĉitie,jela2-ademartookazoslaverageedziĝamanĝado.
Tiuperspektivoprinovafestenoduobligislaridemontiom,kepaĉjoDantès,kiuĉelakomencodelamanĝadoplendisprolasilento,farisnun,mezedelaĝeneralakonversacio,vanajnstrebojnporeldirisiandezironpriprosperofavoreallaestontajgeedzoj.
Dantèsdivenislapensondesiapatrokajrespondisalĝiperridetoplenajeamo.MercédèskomencisrigardilahoronĉelakukolhorloĝodelaĉambrokajsignetisalEdmond.
Estisĉirkaŭlatablotiubruagajecokajtiuindividualibereco,kiujakompanas,ĉelagentoelmalaltadeveno,lafinondelamanĝado.Tiuj,kiujestismalkontentajprisiasidlokoleviĝisdelatablokajirisportrovinovajnnajbarojn.Ĉiujkomencissamtempeparolikajneniuzorgisrespondipritio,kiondirisallilakunparolanto,sednurprisiajproprajpensoj.
LapalecodeFernandpreskaŭtransirissurlavangojndeDanglars,rilateFernand-onmem,linepluviviskajsimilisdamnitonenlafajralago.Unu
ellaunuajlileviĝiskajpromenistienkajreenenlaĉambro,provanteizolisianorelondisdelabruodelakanzonojkajdelaŝokiĝantajglasoj.
CaderoussealproksimiĝisallienlamomentokiamDanglars,dekiuliŝajnefuĝis,ĵustrafislineniuangulodelaĉambro.
-Vere,dirisCaderousse,elkiulaafablajmanierojdeDantès,kajprecipelabonkvalitavinodepaĉjoPamphileforprenisĉiujnrestaĵojndelamalamoprolaneatenditafeliĉodeDantès,kiumetissemojnenliananimon,vereDantèsestasafablaknabo;kajkiammividaslinsidantanapudsiafianĉino,midirasalmi,keestusbedaŭrookazigikontraŭlitiunmalbonanŝercon,kiunvikomplotishieraŭ.
-Protio,dirisDanglars,cividis,kelaaferonehavassekvon;tiukompatindaS-roFernandestistiomskuegita,keliunueokazigisalmiĉagrenon,sedĉarlirezignaciispritio,kajfariĝislaunuahonorknabodumlanuptodeliarivalo,estasneniopliapordiri.
CaderousserigardisFernand-on.Liestislivida.
-Lasinoferoestasdesplivalora,daŭrigisDanglars,juplibelaestaslafraŭlino.Vere!Kiafeliĉaknabomiaestontakapitano;mivolusnomiĝiDantèsdumnurdekduhoroj.
-Ĉuniiru?demandislamildavoĉodeMercédès,jenbatasladuahorokajoniatendasninjeladuakajkvarono.
-Jes,jes,niiru!dirisDantèsvigleleviĝante.
-Niiru!Unuanimeripetisĉiujgastoj.
Enlasamamomento,Danglars,kiuneforprenislaokulojnjeFernandsidantasurlafenestrobreto,vidislinmalfermihalucinatajnokulojn,leviĝikvazaŭperkonvulsiamovokajsiderefalisurlabretondetiufenestro;preskaŭenlasamamomentoobtuzabruoaŭdiĝisenlaŝtuparo;laeĥodepezapaŝo,obtuzaparolbruodevoĉojmiksitajkunklikadodearmilojsuperislaekkriojndelagastoj,kiomajnbruajiliestis,kajaltirislaĝeneralanatenton,kiutujmanifestiĝispermalkvietasilento.
Labruoalproksimiĝis;trifrapojbruegisenlapordapanelo;ĉiurigardis
siannajbaronpermirigamieno.
-Jelanomodelaleĝo!kriisvibrantavoĉo,alkiuneniurespondis.
Lapordotujmalfermiĝiskajpolicakomisarozonitapersiaoficialaskarpo,enirislaĉambronsekvatadekvararmitajsoldatoj,kondukatajdekaporalo.
Malkvietecocedislalokonalteruro.
-Kiookazas?dirislaŝipekipistoiranterenkonteallakomisaro,kiunlikonis,tutcerte,sinjoro,temaspriiaeraro.
-Setemasprieraro,sinjoroMorrel,respondislakomisaro,kredu,kelaeraroestosbaldaŭriparita;dume,mihavasarestomandaton;kajkvankammikunbedaŭroplenumasmianmision,mitamendevasplenumiĝin;kiuelvi,sinjoroj,estasEdmondDantès?
Ĉiujrigardojturniĝisallajunulo,kiutreemociitasedkonservantesiandignonantaŭenpaŝiskajdiris:
-Estasmi,sinjoro,kionvivolasdemi?
-EdmondDantès,reekparolislakomisaro,jelanomodelaleĝo,miarestasvin!
-Viarestasmin!dirisEdmondkuniomdapaleco,sedkialviarestasmin?
-Minescias,sinjoro,sedviaunuapridemandadoinformosvinprie.
SinjoroMorrelkomprenis,keestasneniofarendakontraŭlaneflekseblecodelasituacio:komisarokunsiaoficialaskarponepluestashomo,liestasstatuodelaleĝo,malvarma,surda,muta.
Laoldulo,male,impetisallaoficiro:estasaferoj,kiujnpatraaŭpatrinakoroneniamkomprenos,lipetiskajpetegis:larmojkajpetojkapablisnenion;tamenliamalesperoestistiomgranda,kelakomisaroestiskortuŝita.
-Sinjoro,lidiris,trankviliĝu,ebleviafilopreteratentisiundogananaŭsanecanproceduronkaj,treverŝajne,kiamoniricevosdelilainformojn,kiujnonideziras,oniredonosalliliberecon.
-Sed!kionsignifastio?demandisCaderoussekuntirantelabrovojnalDanglars,kiuafektissurprizon.
-Ĉumiscias?dirisDanglars,miestaskielci:mividaskiookazas,mikomprenasnenionpritio,kajmiestaskonsternita.
CaderousseperokuleserĉisFernand-on:limalaperis.
Latutascenodelaantaŭatagoreaperisenliamensokunteruraprecizeco:onikredus,kelakatastrofoĵusfortirislavualon,kiunlahieraŭaebriecometisinterlikajliamemoro.
-Ho,ho!lidirisperraŭkavoĉo,ĉutioestuslasekvodelaŝerco,prikiuviparolishieraŭ,Danglars?Entiukazo,vealtiu,kiufarisĝin,ĉarĝiestastutemalbona.
-Tutene!ekkriisDanglars,cimalejabonescias,kemidisŝirislapaperon.
-Cinedisŝirisĝin,dirisCaderousse,ciforĵetisĝinenangulon,jenĉio.
-Mutu,cinenionvidis,ciestisebria.
-KieestasFernand?demandisCaderousse.
-Ĉumiscias?respondisDanglars,lizorgasprisiajaferojverŝajne;sedanstataŭolokupiĝipritio,niprefereiruporhelpitiujnfrapitajndelasorto.
Efektive,dumtiukonversacio,Dantèsridetantepremislamanondeĉiujsiajamikojkajliverissinkielmalliberulondirante:estutrankvilaj,laerarobaldaŭklariĝos,kajverŝajnemiiroseĉneĝislamalliberejo.
-Ho!Tutecerte,mivetas,dirisDanglars,kiuentiumomentoalpaŝis,kielnidiris,laprecipangrupon.
Dantèsmalsuprenirislaŝtuparon,antaŭatadelapolicakomisarokaj
ĉirkaŭatadelasoldatoj;veturilo,kiespordetojamestislarĝemalfermitaatendisapudlapordo,litiengrimpis;dusoldatojkajlakomisarogrimpispostli;lapordetofermiĝiskajlaveturiloekvojisalMarsejlo.
-Adiaŭ,Dantès!Adiaŭ,Edmond!ekkriisMercédèsimpetanteallabalustrado.
Lamalliberuloaŭdistiunlastankrionelirintakvazaŭsingultoellaŝiritakorodeliafianĉino,limetislakaponeksterlapordeto,kriis:Ĝisrevido,Mercédès!KajmalaperismalantaŭunuellaangulojdelafortikaĵoSaint-Nicolas.
-Atenduminĉitie,dirislaŝipekipisto,mikaptaslaunuanveturilon,kiunmitrafos,mikurasalMarsejlokajmirevenoskunnovaĵoj.
-Iru!kriisĉiujvoĉoj,iru,kajrapiderevenu!
Posttiuduoblaforiroekestismomentodeterurastuporointerĉiuj,kiujrestis.
LaoldulokajMercédèsrestiskelkantemponizolitaj,ĉiuensiapropradoloro;sedfineiliajokulojrenkontiĝis:iliagnoskissinkielduviktimojnfrapitajndelasamabatokajsinĵetisenlabrakojnunudelaalia.
DumeFernandeniris,verŝisalsiglasondaakvo,kiunlitr