• Бизнесийн зохион байгуулалтын õýëáýð• Үйлдвэрлэгчийн онолын судлах зүйл, үйл

хөдлөл

1. Бизнесийн зохион байгуулалтын õýëáýð

• Нýã õ¿íèé àæ àõóé - Өөрийн хуримтлалын үндсэн дээр үйлдвэрлэлийн барилга, байгуулалмж болон бусад үйлдвэрлэлд шаардагдах хүчин зүйлсийг зах зээлээс худалдан авдаг.

• Õîðøîî áóþó íºõºðëºë - хэд хэдэн хүн харилцан тохиролцож, гэрээ байгуулсны үндсэн дээр өөрсдийн өмчийг нэгтгэж үйлдвэрлэлийн үйл ажиллагаа явуулдаг

• Êîìïàíè – нээлттэй ба хаалттай гэсэн хэлбэртэй

• Êîðïîðàöè - хууль эрхзүйн үндсэн дээр хуулийн этгээд болсон тодорхой төрлийн үйлдвэрлэлийн үйл ажиллагаа явуулдаг

Үйлдвэрлэгчийн онолын судлах зүйл, үйл хөдлөл

• Зах зээлийн нийлүүлэлийн талын үйлдвэрлэлийн асуудлыг пүүсээр төлөөлүүлж судалдаг.

• Пүүс гэдэгт газар, хөдөлмөр, капитал зэрэг үйлдвэрлэлийн хүчин зүйлсийг ашиглан ашиг олох зорилгоор үйлдвэрлэл үйлчилгээ явуулж байгаа хуулийн этгээдийн эрх бүхий бүх төрлийн аж ахуйн нэгж хамаарагдана.

• Аж ахуйн нэгжийн зорилго нь үйлдвэрлэлийн нөөцийг зах зээлд хэрэгцээт бүтээгдэхүүн үйлчилгээ болгон хувиргаж хамгийн бага зардлаар их ашиг олох явдал юм.

Үйлдвэрлэл гэж юу вэ?

Үйлдвэрлэлийн функц гэж юу вэ?

• ¯éëäâýðëýëä àøèãëàãäàæ áóé õ¿÷èí ç¿éë¿¿ä áà ãàðöûí õîîðîíäîõ õàìààðëûã хэлнэ.

• TP=f(K, L, Ld, S)

K-êàïèòàëûí òîî, õýìæýý

L- õºäºëìºðèéí òîî, õýìæýý

Ld- ãàçàð

S-óð ÷àäâàðûí ïàðàìåòð

TP=f(K, L)

Орцыг хэрхэн оновчтой сонгох вэ?

Орц бүрийн түвшинд байж болох хамгийн их боломжит гарцыг тооцох ёстой байдаг.

Хөдөлмөр, капитал гэсэн 2 орцыг ашиглаад TP хэмжээний бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх боломжит хослолыг изоквант муруй харуулдаг. Өх изоквант муруй нь хөдөлмөр капитал гэсэн 2 орцыг ашиглаад яг ижил гэсэн бүтээгдэхүүнийг үйлдвэрлэж чадах бүх (K,L) гэсэн боломжит хослолыг харуулдаг.

Икоквантыг янз бүрийн орцуудын хувьд ялгаатай байдлаар дүрслэн харуулж болно.

Изоквантын дүрслэл

Икоквантыг янз бүрийн орцуудын хувьд ялгаатай байдлаар дүрслэн харуулж болно.

К

LТөгс оролдог орц

К

LТөгс хосолдог орц

Êîáá - Äóãëàñын үйлдвэрлэлийн функц

f(K,L)=AKαLβ • A - параметр нь үйлдвэрлэлийн хүрээг харуулдаг

• α,β-параметр нь орцууд өөрчлөгдөхөд гарцууд яаж өөрчлөгдөж байгааг харуулдаг.

• α+β=1 бол үйлдвэрлэлийн тогтмол үр өгөөжтэй

• α+β>1 бол үйлдвэрлэлийн өсч буй үр өгөөжтэй

• α+β<1 бол үйлдвэрлэлийн буурч буй үр өгөөжтэй байдаг.

К

LКобб-Дуглас

ΔК

ΔL

Үйлдвэрлэлийн богино хугацаа

• ¯éëäâýðëýëä àøèãëàãäàæ áàéãàà íººö¿¿äèéí ÿäàæ íýã íü òîãòìîë áàéõ õóãàöààã áîãèíî õóãàöàà ãýäýã.

• ¯éëäâýðëýëèéí áîãèíî õóãàöààíä õºäºëìºð õóâüñàõ, êàïèòàë òîãòìîë áàéäàã.

• TP=f(K, L)

Үйлдвэрлэлийн богино хугацаа

TPTP

LL

TPTP22

TPTP11

LL11 LL22

TP(TP(KK,L),L)

Үйлдвэрлэлийн урт хугацаа

• ¯éëäâýðëýëä àøèãëàãäàæ áàéãàà íººö¿¿äèéã ººð÷ëºõ áîëîìæòîé õóãàöààã óðò õóãàöàà ãýäýã.

• ¯éëäâýðëýëèéí óðò õóãàöààíä õºäºëìºð õóâüñàõ, êàïèòàë õóâüñàõ áàéäàã.

• TP=f(K, L)

Үйлдвэрлэлийн урт хугацааÓрт хугацаанд хөдөлмөрийн нөөц тогтмол байхад үйлдвэрлэлийн техник, технологийг

шинэчилж, нэмэгдүүлэх замаар бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэлийн хэмжээг хэрхэн нэмэгдүүлж болохыг харуулж байна.

TPTP

LL

TPTP22

TPTP11

LL

TPTP22 (K,L)(K,L)

TPTP33

TPTP11 (K,L)(K,L)

TPTP33 (K,L)(K,L)

Дундаж ба ахиу бүтээгдэхүүнийг тооцох

• Бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний үйдвэрлэлийн хэмжээг өөрчлөх зорилгоор үйлдвэрлэлд ашиглагдаж байгаа хувьсах хүчин зүйлсийг өөрчлөхийн тулд тэдгээрийн үр ашиг, бүтээмжийг тооцох, шаардлагатай байдаг.

• Хувьсах хүчин зүйлсийн үр ашиг, бүтээмжийг тооцохын тулд хувьсах хүчин зүйл тус бүрийн дундаж болон ахиу бүтээгдэхүүнийг тооцдог.

Дундаж бүтээгдэхүүн гэж юу вэ?

Äóíäàæ á¿òýýãäýõ¿¿í ãýäýã íü íýãæ õóâüñàõ õ¿÷èí ç¿éëä íîîãäîõ ãàðö áóþó á¿òýýãäýõ¿¿í, ¿éë÷èëãýýíèé òîî, õýìæýýã õýëäýã.

Үйлдвэрлэлийн богино хугацаанд хөдөлмөрийн хувьд дундаж бүтээгдэхүүн тооцдог.

Нэг нэгж хөдөлмөрт ногдох гарц буюу нийт бүтээгдэхүүний хэмжээг хөдөлмөрийн дундаж бүтээгдэхүүн гэнэ.

Дундаж бүтээгдэхүүнийг тооцох

• APL =TP/L

õºäºëìºðèéí äóíäàæ á¿òýýãäýõ¿¿í. • TP- нийт гарц буюу нийт бүтээгдэхүүн• L- хөдөлмөрийн тоо, хэмжээ

Дундаж бүтээгдэхүүний график дүрслэл

APAPLL

LLLL11

APAPLLmaxmax

APAPLL

Ахиу бүтээгдэхүүн гэж юу вэ?

• Àõèó á¿òýýãäýõ¿¿í ãýäýã íü õóâüñàõ õ¿÷èí ç¿éëèéí õýìæýýã íýã íýãæýýð íýìýãä¿¿ëýõýä á¿òýýãäýõ¿¿í ¿éëäâýðëýëèéí õýìæýý õýäýí íýãæýý𠺺ð÷ëºãäºõèéã õàðóóëäàã.

• ªõ ¿éëäâýðèéí íýìæ àâñàí àæèë÷íû õºäºëìºðèéí á¿òýýìæèéã õàðóóëíà.

• Үйлдвэрлэлийн богино хугацаанд хөдлөлмөрийн хувьд ахиу бүтээгдэхүүн тооцдог.

Ахиу бүтээгдэхүүнийг тооцох

• МPL =ΔTP/ΔL

õºäºëìºðèéí äóíäàæ á¿òýýãäýõ¿¿í. • Δ TP- нийт гарц буюу нийт бүтээгдэхүүний

өөрчлөлт• Δ L- хөдөлмөрийн тоо, хэмжээний өөрчлөлт

Ахиу бүтээгдэхүүний график дүрслэл

ММPPLL

LLLL11

ММPPLLmaxmax

ММPPLL

LL22

Капиталын ахиу бүтээгдэхүүн гэж юу вэ?

• Капиталын ахиу бүтээгдэхүүн гэдэг нь капатил нэг нэгжээр өөрчлөгдөхөд бүтээгдэхүүний хэмжээ хичнээн нэгжээр өөрчлөгдөхийг харуулна.

• МPL =ΔTP/ΔK

капиталын àõèó á¿òýýãäýõ¿¿í.• Δ TP- нийт гарц буюу нийт бүтээгдэхүүний

өөрчлөлт• Δ K- капиталын тоо, хэмжээний өөрчлөлт

Техник орлуулалтын харьцаа гэж ву вэ?

• Хөдөлмөр, капитал хоёр нь урвуу хамааралтай.

• Энэ нь нэг орцыг нэмж ашиглахад нөгөө орцыг багасгаж ашиглах шаардлагатай болдогтой холбоотой. Өх хөдөлмөр, капитал гэсэн хоёр орцын аль нэгэнд өөрчлөлт ороход нөгөөд нь өөрчлөлт орох бөгөөд үүнийг техник орлуулалтын ахиу харьцаа гэж нэрлэдэг. Үүнийг MRTS гэж тэмдэглэнэ.

Техник орлуулалтын харьцаа гэж ву вэ?

• Энэ нь изоквант муруйн налалтыг илэрхийлэх буюу L гэсэн орц нэг нэгжээр өөрчлөгдөхөд K гэсэн орц хичнээн нэгжээр өөрчлөгдөхийг харуулна.

• MRTS=-ΔK/ΔL=MPL/MPK

Техник орлуулалтын харьцаа гэж ву вэ?

• МPL =ΔTP/ΔL ΔTP= МPL*ΔL

• МPK =ΔTP/ΔK ΔTP= МPK*ΔK

ΔTP= МPL*ΔL + МPK*ΔK=0

• Эндээс орцуудын харьцаа өөрчлөгдөхөд бүтээгдэхүүний хэмжээнд өөрчлөлт орохгүй буюу өх ТР хэмжээний гарцыг янз бүрийн хөдөлмөр, капиталын хослолоор үйлдвэрлэж болдог гэсэн үг юм.

Íèéò á¿òýýãäýõ¿¿í, äóíäàæ á¿òýýãäýõ¿¿í, àõóé á¿òýýãäýõ¿¿íèé õàìààðàë

APAPL L ММPPLL

LLLL11

ММPPLLmaxmax

ММPPLL

LL22

LL

TPTP

LL11 LL22

TP(TP(KK,L),L)

APAPLL

APAPLLmaxmax

Íèéò á¿òýýãäýõ¿¿í, äóíäàæ á¿òýýãäýõ¿¿í, àõóé á¿òýýãäýõ¿¿íèé õàìààðàë

• (0;L2) MPL>APL áà õºäºëìºðèéí òîîã ºñãºõºä APL

ºñíº.

• (L2) MPL=APL áà APL õàìãèéí èõ óòãàòàé áàéíà.

• (L2;∞) MPL<APL õºäºëìºðèéí òîîã ºñãºõºä APL

áóóðíà

Үр өгөөж буурах хууль гэж юу вэ?

• Хóâüñàõ õ¿÷èí ç¿éëèéí õýìæýýã íýã íýãæýýð íýìýãä¿¿ëýõýä ò¿¿íèé íýìæ ¿éëäâýðëýõ á¿òýýãäýõ¿¿í, ¿éë÷èëãýýíèé òîî õýìæýý òîäîðõîé ò¿âøíýýñ ýõëýí áóóðàõûã ¿ð ºãººæ áóóðàõ õóóëü ãýäýã.

Үр өгөөж буурах хуульд үйчлэх нөхцөл

• Үйлдвэрлэлийн орцуудаас ядаж нэг нь тогтмол байна

• Хувьсах хүчин зүйлийн нэгж бүр хоорондоо адил байна

• Технологийн түвшин өөрчлөгдөхгүй

Үр өгөөж буурах хууль

Æèøýý íü 80àêð ãàçàðòàé ôåðìåð ¿ð òàðèà òàðüäàã. Ôåðìåð õºðñºº áîëîâñðóóëäàãã¿é áîë 1àêðààñ 40ò¿ð¿¿ óðãàö àâíà. Õýðýâ õºðñ áîëîâñðóóëàëòûã 1 óäàà õèéâýë 1àêðààñ 50 ò¿ð¿¿, 2 äàõü óäààãàà áîëîâñðóóëáàë 1 àêðààñ 57, 3 äàõèà 61, 4äºõºº áîë 63 áîëíî. Öààøäûí õºðñ áîëîâñðóóëàëò íü óðãàöûã òóí áàãà áàðàã íýìýãä¿¿ëýõã¿é÷ áàéæ áîëíî. Äàðàà äàðàà÷èéí áîëîâñðóóëàëò íü ãàçðûí ¿ð ºãººæèéã äýýøë¿¿ëýõ íü óëàì á¿ð áàãàñäàã. ¯¿íèéã ¿ð ºãººæ áóóðàõ õóóëü ãýäýã./