Liber Mesuesi Kimi11 Me Zgjedhje Te Detyruar 140310122848 Phpapp02

Pr klasn e njmbdhjet, gjimnazPr klasn e njmbdhjet, gjimnazMe zgjedhje t detyruarMe zgjedhje t detyruar

Me zgjedhje t detyruar

260

Eduard Andoni, Aishe Hajredini (Karaj)Eduard Andoni, Aishe Hajredini (Karaj)

Eduard A

ndoni, Aishe H

ajredini (Karaj)

9 789928 080561

ISBN: 978-9928-08-056-1

Pr klasn e njmbdhjet, gjimnazPr klasn e njmbdhjet, gjimnazMe zgjedhje t detyruarMe zgjedhje t detyruar


260

Eduard Andoni, Aishe Hajredini (Karaj)Eduard Andoni, Aishe Hajredini (Karaj)

Eduard A

ndoni, Aishe H

ajredini (Karaj)

9 789928 080561

ISBN: 978-9928-08-056-1

SH

T

PI

A B

OT

UE

SE

Kimiamsuesi11

Kimia11 Libr

Irena Kotobello

msuesiLibr Irena Kotobello

ISBN: 978-9928-08-071-4

www.mediaprint.al

Librat e msuesit dhe planet msimore pr t gjith titujt q ne disponojm, mund ti gjeni dhe ti shkarkoni pa pages nga faqja e internetit www.mediaprint.alPr m shum informacion mund t na shkruani n adresn e emailit: [email protected] t na kontaktoni pran redaksis n numrin e telefonit: 04 2251 614.

mimi 300 lek



9 789928 080714

KLIKONI KTU

www.mediaprint.al

04 2258156

Libr msuesi

Kimia 11

Teksti msimor sht hartuar nga:

Prof. Dr. Eduard Andoni, Aishe Hajredini (Karaj)

Kimia 11, me zgjedhje t detyruar

Irena Kotobello


Autore: Irena Kotobello

Redaktore gjuhsore:

Dizajni:

Kopertina :

Flaviola Shahinaj

Mirela Ndrita

ISBN: 978-9928-08-071-4

Botimi i par: 2012

Titulli: Libr msuesi Kimia 11, me zgjedhje t detyruar

Shtypi: Mediaprint

T gjitha t drejtat e autorit lidhur me kt botim jan ekskluzivisht te zotruara/rezervuara nga Shtpia Botuese

Mediaprint sh.p.k..

Ndalohet do prodhim, riprodhim, shitje, rishitje, shprndarje, kopjim, fotokopjim, prkthim, prshtatje,

huaprdorje, shfrytzim dhe/ose do form tjetr qarkullimi tregtar, si dhe do veprim cnues me fardo lloj

mjeti apo apo forme, pjesrisht dhe/ose trsisht, pa miratimin paraprak me shkrim nga Shtpia Botuese

Ky botim, n trsi dhe/ose n pjes t tij, ndalohet t transmetohet dhe/ose prhapet n do lloj forme dhe/ose

mjet elektronik, mekanik, regjistrues dhe/ose tjetr, t ruhet, depozitohet ose prdoret n sisteme ku mund t

cnohen t drejtat e autorit, pa miratimin paraprak me shkrim nga Shtpia Botuese Mediaprint sh.p.k..

do cnim i t drejtave t autorit passjell prgjegjsi sipas legjislacionit n fuqi.

Kontaktet:

www.mediaprint.al

Shtpia Botuese Sektori i Shprndarjes dhe Marketingut: Shtypshkronja:

Kutia Postare 7467 - Tiran Tel.: 04 4500605

Cel.: 069 40 50 380Tel.: 04 2251 614 Cel.: 069 40 44 441

Cel.: 069 20 79 021Cel.: 069 40 44 443 Cel.: 069 40 20 201

[email protected] [email protected] [email protected]

Komente dhe sugjerime jan t mirpritura n email: [email protected]

T gjitha t drejtat jan t rezervuara

Mediaprint sh.p.k.

S H T P I A B O T U E S E

Tel.: 04 4500605

VisiDesign

Drejtoi botimin: Anila Bisha

Kimia 11 me zgjedhje t detyruar

5

PRMBAJTJA

Plani msimor ...............................................................................................................8

Tema: Metalet alkaline dhe alkalino-toksore ............................................................26

Tema: Vetit fizike dhe kimike t metaleve alakline dhe alkalino toksore ...............29

Tema: Prbrjet e oksigjenuara t klorit ....................................................................32

Tema: Pun e drejtuar, ushtrime t zgjidhura ............................................................36

Tema: Squfuri dhe sulfuri i hidrogjenit ......................................................................40

Tema: Veprimtari praktike. Prfitimi i H2SO4 dhe vetit e tij ....................................44

Tema: Karakteristika t prgjithshme t grupit t VA ...............................................47

Tema: Fosfori .............................................................................................................50

Tema: Hekuri dhe vetit e tij .......................................................................................53

Tema: Veprimtari praktike - prfitimi i substancave ................................................56

Tema: Polimer t tjer ...............................................................................................59

Tema: Analgjeziket .....................................................................................................62

Tema: Sapunt dhe vetit e tyre .................................................................................64

Tema: Hormonet ..........................................................................................................67

Tema: Vitaminat e grupit B dhe C .............................................................................71

Tema: Veprimtari praktike. Prgatitja e aspirins ......................................................74

Tema: Roli i elementve kimik n t ushqyerit .........................................................77

Tema: Or e lir ...........................................................................................................79

Tema: Roli i elementeve kimike n ushqime ..............................................................82

Tema: Or e lir ...........................................................................................................84

Tema: Or e lir ...........................................................................................................86

Programi e kutikuls me zgjedhje t detyruar t gjimnazit .........................................91

Kimia 11 me zgjedhje t detyruar 6

PRMBAJTJA

Kimia i ndihmon nxnsit t kuptojn ndrtimin dhe sjelljen e lndve, t msojn pr zhvillimet e shkencs kimike dhe pr rrugt n t cilat kimistt sot prdorin t dhnat e shkencs kimike pr t plotsuar nevojat e shoqris, t kuptojn ndrveprimet e shkencs kimike me teknologjin, t din q kimia sht mjaft e rndsishme n fusha t ndryshme si: mjeksi, bujqsi, industri dhe shum aspekte t tjera t jets.

Pr shum nxns, prve rolit q ka n aspektin social, mjedisor, ekonomik, lnda e kimis shihet si element ky pr karriern e tyre n jet, duke e vlersuar at pa njanshmri gjinore.

Studimi i kimis n gjimnaz sht pjes e rndsishme e arsimimit trsor t nxnsve, q s bashku me lndt e tjera t fushs s shkencave t natyrs, ndihmon n zhvillimin e mendimit shkencor te nxns/i,-ja dhe t ides s zhvillimit t qndrueshm.

Programi i kimis si lnd me zgjedhje pr klasn e 11-t t gjimnazit, zbaton konceptet kimike t fituara nga nxnsit n kursin e kimis brtham duke u ndalur n studimin e disa elementeve t rndsishme kimike dhe prbrjeve t tyre si dhe n studimin e disa produkteve organike me rndsi praktike. Gjat ktij kursi nxnsit do t arrijn n kuptime m t mira t koncepteve kimike t marra n studimin e kimis brtham si dhe do t msojn m shum se n brtham pr ndrveprimet e shkencs kimike me teknologjin, si dhe lidhjen e kimis me jetn e prditshme.

Programi sht ndrtuar n dy linja kryesore, prkatsisht: linja kimi inorganike dhe linja kimi organike. Secila nga linjat ndahet n nnlinja, t cilat nnkuptojn kapituj msimor. Pr do nnlinj shnohen objektivat, q materializojn njohurit, aftsit dhe qndrimet q pritet t nxn nxnsit gjat kursit me zgjedhje t detyruar t kimis 11.

Synimet e lnds

T gjith nxnsit t zhvillojn njohuri, aftsi, qndrime pr strukturn e atomeve dhe prbrjeve kimike, pr reaksionet kimike dhe pr ndrveprimet e energjis dhe t lnds, pr lidhjen e kimis me teknologjin dhe jetn e prditshme.

Objektiva t prgjithshm N prfundim t ksaj lnde nxns/i,-ja:

t kuptoj konceptet baz m t rndsishme t kimis dhe t realizoj lidhjen e kimis me dukurit e jets s prditshme, me mirqenien e njeriut dhe t shoqris;


7

t jet i/e aft t krkoj dhe prpunoj informacione rreth dukurive kimike, vetive t substancave me rndsi praktike, duke prdorur krkimin shkencor dhe mnyra t tjera t nxnies aktive, si dhe t vlersoj saktsin dhe rndsin e informacioneve;

t msoj si t planifikoj dhe t zhvilloj eksperimente pr dukuri t ndryshme, duke ndjekur rregullat e siguris me pajisjet dhe kimikatet;

t prdor teknologjit e informacionit dhe t komunikimit, si mjete pr sigurimin dhe komunikimin e informacionit;

t familjarizohet me teknologjin moderne n industri dhe n inxhinierin mjedisore;

t prdor njohurit kimike n diskutimet n lidhje me natyrn, mjedisin dhe teknologjin, n procesin e vendimmarrjes si kosumator pr t mbajtur nj shndet t mir dhe pr t nxitur zhvillimin e qndrueshm;

t fitojn eksperienca q do t ngjallin interesin pr t br zgjedhjen e karriers n kimi.


Plani msimor ......................................................

36 jav 2 or = 72 or gjithsej

Njohuri t reja 47 or

Detyr eksperimentale 13 or

Ushtrime 4 or

Teste 4 or

Projekt 4 or

Kimi inorganike Prshkrimi i linjs: Prmes ksaj linje t gjith nxnsit zbatojn njohuri,

aftsi, qndrime pr strukturn e atomit, molekuls, si dhe fitojn njohuri, aftsi, qndrime t reja pr grupet/periodat e sistemit periodik, elementet, metalet, jometalet, prbrjet e tyre duke prdorur faktet, modelet dhe eksperimentet.


9

Plani Msimor

Kapitulli Objektivat e kapitullit Temat msimore dhe objektivat prkatse

Kapitulli

1

Elementet s

7 or

KAPITULLI 1

ELEMENTET S

7 or

N prfundim t kapitullit nxns/i,-ja duhet:

t listoj formulat e mineraleve kryesore n t cilat gjenden n natyr elementet s;

t argumentoj, n baz t vendit n sistemin periodik, konfigurimin e jashtm elektronik t elementeve s, si ndryshon rrezja atomike, temperatura e shkrirjes, temperatura e vlimit, potencialet e jonizimit, afrit pr elektronin, elektronegativiteti, vetit reduktuese te kto elemente;

t bj dallimin midis elementeve alkaline dhe atyre alkalino-toksore n lidhje me strukturn dhe reaktivitetin me ujin, oksigjenin, hidrogjenin, acidet;

t prshkruaj edhe prmes shkrimit t barazimeve kimike, prodhimin n industri t Na, Ca, NaOH, CaO;

t zhvilloj eksperimentalisht: a) prftimin e NaOH me elektroliz, b) zbutjen e ujit me fortsi t prkohshme e t prhershme, c) bashkveprimin e Na dhe Mg prkatsisht me H2O dhe HCI t prqendruar;

1.1. Metalet alkaline dhe alkalinotoksore

N fund t msimit nxnsit duhet: T paraqesin strukturat me zgjedhje elektronike t elementeve t

grupit t IA me an t konfigurimit elektronik. T interpretojn formimin e joneve dhe vetit reduktuese t

metaleve alkaline. T shpjegojn vetit e elementeve t grupit IA dhe IIA n varsi t

pozicionit n sistemin periodik. 1.2 Vetit fizike dhe kimike t metaleve alkaline dhe alkalinotoksore N fund t msimit nxnsit duhet: T listojn vetit fizike t metaleve alkaline dhe alkalino toksor. T prshkruajn vetit kimike nprmjet reaksioneve kimike. T paraqesin barazimet kimike t prftimit t metaleve alkaline dhe

alkalino-toksore nga elektroliza e kriprave t tyre n gjendje t shkrir. 1.3 Prbrjet e metaleve alkaline dhe prdorimet e tyre

N fund t msimit nxnsit duhet: T shpjegojn karakterin e oksideve t metaleve alkaline. T listojn vetit fizike t prbrjeve t metaleve alkaline. T shpjegojn prftimin e sods kaustike n industri. 1.4 Prbrjet e metaleve alkalinotoksore, prdorimet e tyre N fund t msimit nxnsit duhet: T prshkruajn karakterin e oksideve t metaleve alkalino-toksore.


t prshkruaj kuptimin e fortsis s prkohshme dhe t prhershme t ujit dhe mnyrat e zbutjes s tij;

t prgatis nj ese prshkruese mbi rndsin praktike t elementeve s dhe prbrjeve t tyre;

t hartoj nj organizues grafik (p.sh.: diagramin e Venit) mbi t prbashktat dhe dallimet e elementeve t grupeve I A dhe IIA;

t organizoj n grup nj pasdite argtuese- shkencore me kuriozitete dhe eksperimente zbavitse t elementeve s.

T listojn vetit fizike t prbrjeve t metaleve alkaline. T prshkruajn metodat e zbutjes s ujit.

1.5 Veprimtari praktike: metalet alkaline Gjat ors s msimit nxnsit duhet: T demonstrojn eksperimentalisht bashkveprimin e natriumit

me uj dhe vetit e substancave t prftuara. T demonstrojn prftimin e NaOH nga elektroliza e klorurit t

natriumit n uj. T shkruajn reaksionet e tretjes s Na n uj dhe elektrolizs s

NaCl me uj.

1.6 Veprimtari praktike: metalet alkalinotoksore Gjat ors s msimit nxnsit duhet: T demonstrojn ekperimentalisht dhe provojn lirimin e H2 nga

bashkveprimi i metaleve t grupit IIA me acidet. T demonstrojn eksperimentalisht procesin e zbutjes s ujit me

an t ngrohjes dhe t bjn dallimin e shkums n t dy rastet. T shkruajn reaksionet kimike pr dy eksperimentet

1.7 Prmbledhje e kreut

KAPITULLI

2

Halogjent

8 or

KAPITULLI 2

HALOGJENT

8 or

N prfundim t kapitullit nxns/i,-ja duhet:

t argumentoj n baz t vendit n sistemin periodik, konfigurimin e jashtm elektronik t halogjenve dhe

2.1 Karakteristika t prgjithshme t halogjenve N fund t msimit nxnsit duhet: T paraqesin strukturat elektronike t elementve t grupit t VIIA

me an t konfigurimit elektronik. T interpretojn formimin e joneve dhe vetit oksiduese. T interpretojn vetit e halogjeneve n varsi t pozicionit n

sistemin periodik.


11

si ndryshojn rrezja atomike, potencialet e jonizimit, afrit pr elektronin, elektronegativiteti, vetit oksiduese te kto elemente;

t listoj formulat e prbrjeve kryesore n t cilat halogjenet gjenden n prqindje m t lart n natyr;

t interpretoj ndryshimin e vetive fizike brenda grupit t halogjeneve (gjendja fizike, temperatura e shkrirjes, temperatura e vlimit, ngjyra);

t argumentoj numrat e ndryshm t oksidimit te halogjenet -1, 0, +1, +3, +5, +7, duke u nisur nga konfigurimi elektronik i atomeve t tyre;

t prshkruaj edhe prmes shkrimit t barazimeve kimike, prodhimin n industri t CI2, HCI, NaCl, hipokloriteve;

t bj dallimin midis halogjeneve n lidhje me strukturn dhe reaktivitetin me H2, O2, metalet alkaline, halogjenuret;

t zhvilloj eksperimentalisht: gatitjen e HCI(g) HCl(ujor) , sublimimin e jodit;

t prgatis nj ese treguese mbi rndsin praktike t halogjeneve dhe prbrjeve t tyre.

2.2 Fluori N fund t msimit nxnsit duhet: T shpjegojn pse fluori ka vetm nj numr oksidimi nga

struktura e jashtme elektronike. T tregojn vetit e fluorurit t hidrogjenit nprmjet reaksioneve

kimike. T listojn prdorimet e fluorurit t hidrogjenit si prbrja m e

rndsishme e fluorit.

2.3 Klori N fund t msimit nxnsit duhet: T shpjegojn nprmjet strukturs s jashtme elektronike pse

klori ndodhet n trajt prbrjesh. T prshkruajn prftimin e klorit nprmjet procesit t

elektrolizs s klorurit t natriumit n gjendje t shkrir. T prshkruajn vetit kimike t acidit klorhidrik nprmjet

reaksioneve kimike. 2.4 Prbrjet e oksigjenuara t klorit N fund t msimit nxnsit duhet: T interpretojn nprmjet strukturs s jashtme elektronike pse

klori shfaq nr. e oksidimit +1, +3, +5, +7. T listojn acidet q formon klori dhe emrtimet e kriprave q

formojn kto acide. T prshkruajn nprmjet reaksioneve vetit kimike t klorit. 2.5 Bromi dhe jodi N fund t msimit nxnsit duhet: T listojn vetit fizike t bromit dhe jodit. T prshkruajn nprmjet reaksioneve prodhimin e bromit dhe jodit. T prshkruajn vetit kimike t acidit bromhidrik dhe jodhidrik.


2.6 Veprimtari praktike: prftim i gazit klorhidrik dhe acidit klorhidrik Gjat ors s msimit nxnsit duhet: T demonstrojn eksperimentalisht prftimin e klorurit t hidrogjenit. T shpjegojn vetit e tretsirs ujore t klorurit t hidrogjenit. 2.7 Veprimtari praktike: sublimimi i jodit Gjat ors s msimit nxnsit duhet: T demonstrojn eksperimentalisht sublimimin e jodit. 2.8 Pun e drejtuar: Ushtrime t zgjidhura N fund t msimit nxnsit duhet: T kryejn kalimet nga njra substanc n tjetrn me an t

reaksioneve kimike. T kryejn njehsime stekiometrike me veprime t thjeshta. T kryejn njehsime stekiometrike me veprime t prbashkta

KAPITULLI

3

Kalkogjent

9 or

KAPITULLI 3

KALKOGJENET

9 or

t argumentoj n baz t vendit n sistemin periodik, konfigurimin e jashtm elektronik t kalkogjeneve dhe si ndryshon rrezja atomike, temperatura e shkrirjes, temperatura e vlimit, potencialet e jonizimit, afrit pr elektronin, elektronegativiteti, vetit oksiduese te kto elemente;

t listoj formulat e prbrjeve kryesore n t cilat kalkogjenet gjenden n prqindje m t lart n natyr;

3.1 Karakteristik e prgjithshme e grupit VIA N fund t msimit nxnsit duhet: T paraqesin strukturat elektronike t elementeve t grupit t VIA

me an t konfigurimit elektronik. T interpretojn formimin e joneve dhe vetit oksiduese t halogjeneve. T shpjegojn vetit kimike t halogjenit n varsi t pozicionit q

zn n sistemin periodik. 3.2 Oksigjeni N fund t msimit nxnsit duhet: T prshkruajn oksigjenin si element i domosdoshm pr jetn. T prshkruajn tipet e oksideve q formon oksigjeni me metalet

dhe jometalet. T shpjegojn amfoterin e oksideve t patretshme n uj dhe

gatitjen e oksigjenit.


13

t argumentoj numrat e ndryshm t oksidimit te kalkogjenet -2, 0, +4, +6 duke u nisur nga konfigurimi elektronik i atomeve t tyre;

t prshkruaj dhe prmes shkrimit t barazimeve kimike, prodhimin n industri t O2,H2S, SO2, SO3, H2SO3 dhe H2SO4 ;

t prshkruaj edhe prmes shkrimit t barazimeve kimike, vetit karakteristike t kalkogjeneve (bashkveprimin me H2, metalet, jometalet e tjera);

t zhvilloj eksperimentalisht: gatitjen e H2SO4 dhe t provoj veprimin e tij me prbrje organike(p.sh me alkoolin etilik) dhe metale;

t prshkruaj ndrtimin dhe funksionimin e akumulatorit acid dhe pils s that (L Klanshe);

t bashkbisedoj n nj tryez rrethore mbi rndsin e prdorimeve praktike t kalkogjeneve dhe rrjedhsve t tyre.

3.3 Squfuri dhe sulfuri i hidrogjenit N fund t msimit nxnsit duhet: T tregojn n gjendje ndodhet squfuri n natyr. T interpretojn nprmjet reaksioneve kimike veprimin e

squfurit me metalet dhe prbrjet q formojn. T shpjegojn formimin e H2S, karakterin e tij acid. 3.4 Prbrjet e oksigjenuara t squfurit N fund t msimit nxnsit duhet: T shkruajn reaksionin e prftimit dhe shprbashkimit t acidit

sulfuror. T shkruajn reaksionin e prftimit dhe t shprbashkimit t

acidit sulfurik. T identifikojn nprmjet reaksioneve hetimin e joneve sulfat

dhe sulfit. 3.5 Akumulatort dhe pilat e thata N fund t msimit nxnsit duhet: T prshkruajn disa tipe baterish q prdoren n jetn e prditshme. T shpjegojn ndotjen e mjedisit nga baterit. T identifikojn gjysm-reaksionet q ndodhin gjat funksionimit

t nj baterie. 3.6 Acidi sulfurik N fund t msimit nxnsit duhet: T listohen vetit fizike t acidit sulfurik T shpjegojn lidhjen hidrogjenore q formojn molekulat e

acidit sulfurik T shpjegojn vetit kimike t acidit sulfurik


3.7 Veprimtari praktike: prftimi i acidit sulfurik, vetit e tij Gjat ors s msimit nxnsit duhet: T demonstrojn eksperimentalisht prftimin e acidit sulfurik. T provojn eksperimentalisht radhn e aktivitetit t metaleve

nprmjet veprimit t acidit me metale para hidrogjenit n radh. T provojn eksperimentalisht radhn e aktivitetit t metaleve

nprmjet veprimit t acidit me metale q ndodhen pas hidrogjenit n radhn e aktivitetit.

3.8 Test T kontrollohen n njohurit e marra n kapitullin e metaleve,

halogjeneve dhe kalkogjeneve.

3.9 Projekt

KAPITULLI 4

Elementet e grupit VA

8 or

KAPITULLI 4

ELEMENTET E GRUPIT VA

8 or

t prshkruaj n baz t vendit n sistemin periodik, si ndryshon rrezja atomike, temperatura e shkrirjes, temperatura e vlimit, potenciali i jonizimit, afria pr elektronin, elektronegativiteti, vetit oksiduese t elementeve t grupit VA;

t prshkruaj rndsin dhe gjendjen n natyr t elementeve t grupitVA;

t argumentoj numrat e oksidimit -3, 0, +3, +5 tek azoti dhe fosfori, bazuar n konfigurimin e

4.1 Karakteristika t prgjithshme t grupit VA N fund t msimit nxnsit duhet: T paraqesin strukturat e jashtme elektronike t elementve t

grupit t VA me an t konfigurimit elektronik. T shpjegoni pse azoti nuk mund t realizojn gjendje t

ngacmuara. T shpjegojn si ndryshojn vetit e elementve sipas

vendndodhjes n sistemin periodik. 4.2. Azoti dhe amoniaku N fund t msimit nxnsit duhet: T prshkruajn pse azoti sht substanc e plogt nga pikpamja

kimike. T identifikojn nprmjet reaksioneve vetit kimike t azotit. T demonstrojn karakterin bazik t hidroksidit t amonit

NH4OH.


15

jashtm elektronik t tyre;

t prshkruaj edhe prmes shkrimit t barazimeve kimike, vetit kimike t azotit dhe fosforit (bashkveprimi me O2, H2 etj.);

t prshkruaj dhe prmes shkrimit t barazimeve kimike, prodhimin industrial t HNO3; NH4NO3; H3PO4; Ca(H2PO4)2 CaSO4;

t zhvilloj eksperimentalisht: gatitjen e NH3, hetimin e NO3- dhe veprimin e HNO3 me Cu e metale t tjera;

t debatoj n grup duke argumentuar qndrimin pro ose kundr, pr efektet e prdorimit t plehrave azotike dhe fosfatike n bujqsi;

t hartoj nj organizues grafik pr t treguar ngjashmrit dhe dallimet midis jometaleve t grupit VA dhe VIA ( O dhe S, me N dhe P);

t diskutoj n nj tryez rrethore mbi rndsin dhe prdorimet e formave alotropike t fosforit, oksigjenit duke prdorur informacione t grumbulluara prmes TIK-ut.

4.3 Prbrjet e oksigjenuara t azotit N fund t msimit nxnsit duhet: T listojn prbrjet e oksigjenuara t azotit. T prshkruajn nprmjet reaksioneve prftimin e tyre. T identifikojn nprmjet reaksioneve veprimin e acidit nitrik

me metalet. 4.4 Fosfori N fund t msimit nxnsit duhet: T listojn dhe prshkruajn trajtat alotropike t fosforit. T prshkruajn nprmjet reaksioneve prftimin e oksideve dhe

acideve t tyre. T identifikojn prftimin e superfosfatit dhe rndsin e tij. 4.5 Veprimtari praktike: prbrjet e azotit Gjat ors s msimit nxnsit duhet: T demonstrojn eksperimentalisht prftimin e amoniakut dhe

vetit e tretsirs ujore t tij. T demonstrojn eksperimentalisht radhn e aktivitetit t metaleve. T demonstrojn eksperimentalisht hetimin e joneve nitrat.

4.6 Nitratet N fund t msimit nxnsit duhet: T listojn prftimin e substancave nga shprbrja e nitrateve dhe

nitriteve. T demonstrojn hetimin e joneve nitrat. T prshkruajn fazat e prodhimit t nitratit t amonit. 4.7 Krahasimi i jometaleve N fund t msimit nxnsit duhet: T prcaktojn sakt vendndodhjen e jometaleve n sistemin periodik


T krahasojn vetit e jometaleve ndrmjet grupeve T prcaktojn ndryshimin e vetive jometalike n perioda. 4.8 shtje pr diskutim N fund t msimit nxnsit duhet: T shpjegojn efektin e plehrave azotike n rritjen e bims. T shpjegojn ndikimin e plehrave fosfatike n ndihm t

zhvillimit t bujqsis n trsi. T prshkruajn dukurin e alotropis, rndsin dhe prdorimet e

trajtave alotropike t elementeve q e shfaqin kt dukuri.

KAPITULLI 5

Metalet Kalimtare

8 or

KAPITULLI 5

METALET KALIMTARE

8 or

t prshkruaj karakteristikat e metaleve kalimtare, bazuar n vendin e tyre n sistemin periodik (konfigurimin elektronik, numrat e oksidimit, vetit fiziko-kimike te Fe, Cu, Cr);

t evidentoj dukurin e rnies s elektronit, duke u bazuar n strukturn elektronike (Cu dhe Cr);

t interpretoj prmes ndryshimit t numrave t oksidimit, karakterin e hidrateve te metalet kalimtare (si p.sh Cr(OH)2; Cr(OH)3 dhe H2CrO4);

t zhvilloj eksperimentalisht: prftimin e Cr(OH)3, kalimin e bikromateve n kromate dhe anasjelltas, t hetoj vetit oksiduese t Cr (VI);

5.1 Kromi dhe vetit e tij N fund t ors s msimit nxnsi duhet: T paraqesin strukturn elektronike t kromit me an t

konfigurimit elektronik T identifikojn numrat e oksidimit t kromit n prbrjet e tij. T shpjegojn aluminotermin si proces pr prftimin e metaleve

n gjendje t lir. 5.2 Prbrjet e kromit N fund t ors s msimit nxnsi duhet: T prshkruajn karakterin bazik t kromit. T prshkruajn karakterin amfoter t kromit. T prshkruajn karakterin acid t kromit. 5.3 Hekuri dhe vetit e tij N fund t ors s msimit nxnsi duhet: T paraqesin strukturn elektronike t kromit me an t

konfigurimit elektronik. T prcaktojn numrat e oksidimit t hekurit. T prshkruajn vetit e hekurit trevalent gjat bashkveprimit me acidet.


17

t prshkruaj kromimin, korrozionin dhe masat mbrojtse ndaj tij;

t punoj n grup pr organizimin e nj pasditeje shkencore me tem: metalet kalimtare n jetn ton (prshkrim i burimeve natyrore t ktyre metaleve n vend, demonstrime eksperimentesh argtuese me kto metale, prshkrim skemash t thjeshta teknologjike t prodhimit t metaleve kalimtare p.sh.: bakrit, hekurit).

Hetimi i substancave t provoj me an t reaksioneve karakteristike se

substanca e dhn sht CuSO4, H2SO4;

t etiketoj prmes hetimit: provzat n t cilat ndodhen H2SO4, HCl, HNO3;

t etiketoj plehrat inorganike NH4NO3, (NH4)2SO4;

t prftoj me an t dy rrugve t mundshme: ZnSO4 nga substancat H2SO4, Zn, ZnO;

t prftoj me t gjitha rrugt e mundshme KCl nga reagentt: BaCl2, KNO3, HCl, K2SO4, KOH.

5.4 Prbrjet e hekurit N fund t ors s msimit nxnsi duhet: T shpjegojn vetit reduktuese t hekurit, karakterin bazik t

hekurit dyvalent. T shpjegojn vetit okside reduktuese t hekurit trevalent. T shpjegojn vetit oksiduese t hekurit gjasht valent. 5.5 Bakri N fund t ors s msimit nxnsi duhet: T paraqesin strukturn elektronike t bakrit me an t

konfigurimit elektronik. T identifikojn vetit amfotere t bakrit. T identifikojn numrat e oksidimit t bakrit. 5.6 Veprimtari praktike: prbrjet e kromit Gjat ors s msimit nxnsi duhet: T demonstrojn ndikomin e acidit dhe bazs n prbrjen e

bakrit. T demonstrojn ekuilibrin kromat dikromat. T demonstrojn vetit oksiduese t kromit. 5.7 Detyr eksperimentale: Hetimi i substancave dhe prftimi i substancave Gjat ors s msimit nxnsi duhet: T demonstrojn eksperimentalisht hetimin e joneve sulfat,

klorur, nitrat. T demonstrojn eksperimentalisht gatitjen e sulfatit t zinkut T demonstrojn eksperimentalisht prftimin e klorurit t

kaliumit.


5.8 Pun e drejtuar: Ushtrime t zgjidhura Gjat ors s msimit nxnsi duhet: T kryejn kalimet nga njra substanc tek tjetra me an t

kalimeve. T kryejn njehsime t thjeshta stekiometrike. T kryejn njehsime me veprime t prbashkta. 5.10 Test T kontrollohen njohurit n kapitullin e grupit t par A dhe grupit B.

Linja

Kimi organike

KAPITULLI 6

Polimeret 6 or

Kimi organike Prshkrimi i linjs: Prmes ksaj linje t gjith nxnsit do t fitojn njohuri, aftsi dhe qndrime pr polimert, preparatet m t rndsishme farmaceutike n prdorimin shtpiak, pr kozmetikn, ushqimin dhe vitaminat, enzimat, hormonet dhe neurotransmetuesit.

Or t sugjeruara: 30

KAPITULLI 6 POLIMERET

6 or N prfundim t klass s 11-t nxns/i,-ja: t prshkruaj strukturat e polimereve dhe

polikondesateve m t rndsishme dhe prdorimet e tyre n jetn e prditshme (polieteni, PVC, polistireni);

t debatoj n grup pro dhe kundr prdorimit t polimerve n jetn e prditshme.

6.1. Polimerizimi. Polieteni N fund t msimit nxnsit duhet: T formulojn jan reaksionet e polimerizimit dhe cilat prbrje

e japin kt tip reaksioni. T prcaktojn shkalln e polimerizimit t nj polimeri. T prshkruajn nprmjet reaksioneve fazat n t cilat kalon polimeri. 6.2. Polimer t tjer N fund t msimit nxnsit duhet: T shpjegojn pse prbrjet organike me lidhje shumfishe japin

reaksione polimerizimi. T bjn dallimet ndrmjet monomereve dhe polimerive. T prshkruajn nprmjet reaksioneve i polimerizohet nj monomer.

6.3. Substancat makromolekulare dhe vetit e tyre N fund t msimit nxnsit duhet: T klasifikojn substancat makromolekulare dhe t listojn disa

prej tyre. T prshkruajn dallimin ndrmjet substancave makromolekulare

plastike. T prshkruajn formimin e nj kapolinusi.


19

6.4. Polimerizatet, polikondensatet dhe poliaduktet N fund t msimit nxnsit duhet: T prshkruajn nprmjet reaksionit jan polikondensatet T prshkruajn karakteristikat e polikondensateve. T bjn dallimin ndrmjet polimerizateve, polikondensateve,

poliadukteve. 6.5. Veprimtari praktike

Gjat ors s msimit nxnsit duhet: T demonstrojn eksperimentalisht gatitjen e nj substance

makromolekulare. T demonstrojn eksperimentalisht vetit e polimerive. 6.6 Pun e drejtuar: Ushtrime t zgjidhura N fund t msimit nxnsit duhet: T njehsojn masn, shkalln e polimerizimit t polimerive. T prshkruajn ngopshmrin dhe pangopshmrin e polimerive. T bjn dallimin ndrmjet tipeve t reaksioneve

KAPITULLI 7

PREPARATET FARMA

KAPITULLI 7

PREPARATET FARMACEUTIKE 6 ORE

t tregoj prbrsit e analgjezikve (aspirina,

paracetamoli, ibuprofeni) duke u bazuar n formulat e tyre strukturore( jo ti shkruaj ato) si dhe mnyrn e veprimit t tyre n organizm;

t sintetizoj n laborator aspirinn;

7.1. Analgjezikt N fund t msimit nxnsit duhet: T klasifikojn analgjezikt, vetit e analgjezikve narkotik. T bjn dallimin ndrmjet analgjezikt.

7.2. Ibuprofeni N fund t msimit nxnsit duhet: T prshkruajn jan inflamatort. T listojn prdorimet e ibuprofenit. T listojn efektet ansore t ibuprofenit.


CEUTIKE

6 or

t relatoj n grup, duke shfrytzuar burime t ndryshme informacioni pr efektet (pozitive dhe ansore) e prdorimit t aspirins, paracetamolit, ibuprofenit te fmijt, grat shtatzana dhe t rriturit.

7.3. Paracetamoli (Acetaminofen) N fund t msimit nxnsit duhet: T prshkruajn jan analgjezikt. T listojn prdorimet e paracetamolit. T listojn efektet ansore t paracetamolit.

7.4. Aspirina C6H6O6+C3H4O4 N fund t msimit nxnsit duhet: T prshkruajn karakteristikat e aspirins. T listojn prdorimet e aspirins. T listojn efektet ansore t aspirins.

7.5. Veprimtari praktike. Prgatitja e aspirins Gjat ors s msimit nxnsit duhet: T demonstrojn nprmjet eksperimentit gatitjen e aspirins.

7.6. Projekt

KAPITULLI 8

PREPARATET KOZMETIKE

8 or

KAPITULLI 8

PREPARATET KOZMETIKE

8 Ore

t prshkruaj llojet, vetit kryesore, rndsin e prdorimit pr qllime shndetsore dhe etike t sapuneve, (sapuneve nga natriumi dhe kaliumi), detergjentve (detergjentt e ngurt, derivatet e acidit sulfonik dhe t lngshm, ose derivatet e acidit fosforik), pastave t dhmbve, kremrave dhe locioneve, t kuqit t buzve dhe parfumeve( jo duke shkruar formulat e tyre kimike);

8.1. Sapunt dhe vetit e tyre N fund t msimit nxnsit duhet: T shkruajn formulat e lyrave t lngta dhe t ngurta. T shkruajn formimin e nj sapuni nga nj triglicerit. T shpjegojn vetit larse t sapunit.

8.2. Veprimtari praktike. Gatitja e sapunit Gjat ors s msimit nxnsit duhet: T demonstrojn eksperimentalisht formimin sapunit. T demonstrojn vetit larse t sapunit.

8.3. Kremrat N fund t msimit nxnsit duhet:

T klasifikojn kremrat sipas prdorimit dhe prmbajtjes s yndyrave


21

t prshkruaj procesin e sapunifikimit me an t shkrimit t barazimeve kimike pr shembuj t ndryshm;

t sintetizoj n laborator nj sapun t thjesht duke u nisur nga acidi oleik me baz;

t debatoj n nj tavolin t rrumbullakt argumente pro dhe kundr lidhjes s ngusht t njeriut me produktet e sotme kozmetike (p.sh.: prdorimi i parfumeve, antidjersave, detergjentve etj.) dhe farmaceutike, duke u nisur nga informacione t siguruara nga burime t ndryshme informimi.

T shpjegojn prse prdoren kremrat. T identifikojn prodhimin e kremrave me stearate.

8.4. Locionet dhe pastat e dhmbve N fund t msimit nxnsit duhet: T prshkruajn jan locionet. T listojn llojin e locionit q prdoret pr do lloj lkure. T prshkruajn gatitjen e pastave t dhmbve.

8.5. Deodorantt dhe lndt antidjers T shpjegojn rolin e aromave pr prodhimin e kremrave,

deodorantve. T shpjegojn rolin e lndve antidjers. T shpjegojn pse higjiena luan rol t rndsishm kundr

prdorimit t antidjerss. 8.6 I kuqi i buzve N fund t msimit nxnsit duhet: T prshkruajn sht i kuqi i buzve. T listojn prbrsit e buzkuqve. T prshkruajn fazat e prodhimit t buzkuqit.

8.7 Pun e drejtuar: Ushtrime t zgjidhura Gjat ors s msimit nxnsi duhet: T shkruajn mnyrat e prftimit t sapunit. T kryejn njehsime stekiometrike pr prftimin e sapunit dhe

aspirins. T kryej njehsime stekiometrike me veprime t prbashkta.

8.8 Test T kontrollohen njohurit n kapitulin e polimereve, preparateve

farmaceutike dhe kozmetike


KAPITULLI 9

USHQIMI DHE

VITAMINAT 5 or

KAPITULLI 9

USHQIMI DHE VITAMINAT

5 or

t argumentoj krkesat e organizmit pr lnd ushqimore n baz t nevojave energjetike, prpilimin e racionit ushqimorditor dhe rndsin e grupeve ushqimore(sendeve ushqimore) n piramidn e t ushqyerit;

t prshkruaj karakteristikat, rolin dhe krkesat pr vitamina dhe lnd minerale n t ushqyerin e njeriut: vitaminat e tretshme n yndyrna (vitamina A, D, K dhe E) dhe t tretshme n uj(vitamina t grupit B,C);

t shkruaj nj ese argumentuese pr ndikimin e mungess apo teprics s vitaminave dhe lndve minerale n t ushqyerit e njeriut;

t prgatis n grup nj fletpalosje informuese pr llojet e vitaminave dhe lndve minerale, rndsin n shndet dhe ushqimet q i prmbajn.

9.1. Vitaminat dhe rndsia e tyre N fund t msimit nxnsit duhet: T prshkruajn rolin e vitaminave pr funksionimin e organizmit. T listojn vitaminat e tretshme n uj, rndsin e tyre. T listojn vitaminat e tretshme n yndyr dhe rndsin e tyre.

9.2. Vitaminat e grupit B dhe C N fund t msimit nxnsit duhet: T listojn ku gjenden vitaminat e tretshme n uj. T prshkruajn rndsin e vitamins B dhe efektin e mungess

s saj. T prshkruajn rndsin e vitamins C dhe efektin e mungess

s saj. 9.3. Vitaminat A, E, D, K dhe rndsia e tyre N fund t msimit nxnsit duhet: T listojn ku gjenden vitaminat q treten n yndyr. T prshkruajn rndsin e vitamins A dhe E dhe efektin e

mungess s tyre. T prshkruajn rndsin e vitamins D dhe K dhe efektin e

mungess s tyre. 9.4. Veprimtari praktike. Piramida e ushqimit Gjat ors s msimit nxnsit duhet: T kuptojn thelbin e t ushqyerit t shndetshm n prputhje me

nivelin e piramids ushqimore. T hartojn nj studim krahasues t piramids suaj ushqimore me

piramidn baz. T evidentojn rolin e prbrjeve kimike q merret nprmjet

ushqimeve n procesin e rritjes dhe zhvillimit. 9.5 Prmbledhje e kreut


23

KAPITULLI 10

THARM ET (ENZIMAT)

DHE HORM ONET

Tharmet (enzimet) dhe

hormonet

5 or

KAPITULLI 10

THARM ET (ENZIMAT) DHE HORM ONET

t prshkruaj tharmet (oksidoreduktaz,

transferaz, liaz) dhe hormonet (kolesterol, estradiol, estrogjen dhe testosteron), pa shkruar formulat e tyre kimike si dhe rolin e tharmeve dhe hormoneve n organizm, prpunimin e ushqimeve n mjedis si dhe t hormoneve n organizm;

t shpjegoj me fjalt e tij veprimin e tharmit me substratin dhe ndikimin e pH dhe temperaturs n veprimtarin e tharmit;

t provoj n kushte eksperimentale shdrrimin enzimatik t sheqerit t rrushit n etanol;

t shkruaj nj ese prshkruese mbi efektet e hormoneve n ciklet jetsore t njeriut (pubertet, shtatzani, menopauz, andropauz).

10.1 Enzimat N fund t msimit nxnsit duhet: T shpjegojn veprimin katalitik t enzimave si katalizator

biologjik. T klasifikojn enzimat sipas reaktantit q ato katalizojn. T shpjegojn mekanizmin e lidhjes s substancave me enzimn.

10.2 Hormonet N fund t msimit nxnsit duhet: T prshkruajn far jan hormonet dhe si prodhohen. T shpjegojn cili sht roli i hormoneve . T klasifikojn hormonet nga pikpamja kimike.

10.3. Kolesteroli, testosteroni, estroni N fund t msimit nxnsit duhet: T listojn hormonet steroid. T prshkruajn funksionin e asteroideve. T krahasojn funksionin e testosteronit dhe estronit dhe nga

ndryshojn ato nga njri tjetri nga struktura kimike. 10.4 Veprimtari praktike N fund t msimit nxnsit duhet: T kontrollojn njohurit e marra n kapitujt e vitaminave dhe

hormoneve.

10.5 Test N fund t msimit nxnsit duhet: T demonstrojn eksperimentalisht shndrrimin e sheqerit n alkool.


LIBR MSUESI KIMIA 11

Nr Tema Parashikimi Ndrtimi i njohurive Prforcimi

1 Metalet alkaline dhe

Alkalino toksor Prmbledhje e strukturuar Ditar dy pjessh Dy t vrteta, nj gnjeshtr

2 Vetit fizike dhe kimike t metaleve

alkaline dhe alkalino toksor Diskutimi i njohurive paraprake Veprimtari: lexim i drejtuar Harta e konceptit

3 Prbrjet e oksigjenuara t klorit Brain storming Grupet e eksperteve Shkrimi i shpejt

4 Pun e drejtuar

Ushtrime t zgjidhura

Marrdhniet pyetje

Prgjigje Organizues grafik Veprimtari praktike

5 Squfuri dhe sulfuri i hidrogjenit Rendit, grupo, emrto, link Hart koncepti Parashikimi me terma

Paraprake

6 Veprimtari praktike prfitimi i

H2so4 dhe vetit e tij Prmbledhje e strukturuar Role t specializuara n grup Reflekto/reflekto/reflekto

7 Karakteristika te prgjithshme t

grupit t VA Alfabeti i njpasnjshm Lexim prmbledhje n dyshe Shkrimi i lir

8 Fosfori Harta semantike Ditar dy pjessh Tryez rrethore

9 Hekuri dhe vetit e tij Parashikimi me terma paraprake Kubimi Shkrimi i shpejte

10 Veprimtari praktike

Gatitja e substancave Imagjinat e drejtuar Veprimtari praktike Shkrimi i shpejt

11 Polimer t tjer Di /Dua t di/Msova Di /Dua t di/Msova Di /Dua t di/Msova


25

12 Analgjezikt Parashikimi me terma paraprake Imagjinat e drejtuar Organizues grafik i

analogjis

13 Sapunt dhe vetit e tyre Diskutimi I njohurive paraprake Shpjegim i drejtuar Prvijimi i koncepteve

14 Hormonet Brain storming Veprimtari lexim i drejtuar Hart koncepti

15 Vitaminat e grupit

B dhe C Harta semantike Ditar dy pjessh Dy t vrteta nj gnjeshtr

16 Veprimtari praktike

Gatitja e aspirins Prgatitja

17 Roli i elementve kimik n t

ushqyer

Parashikimi me terma paraprake

Brain storming Diskutojm s bashku Bocet i strukturs s puns

18 Bashkrendimi i punve brenda

grupeve

Diskutojm s bashku

Pun n grupe Vzhgim i detajuar Sintez

19 Realizimi i fushats

sensibilizuese Prmbledhje e strukturuar Prezantime Vlersime

20

Realizimi i fushats

prfundimtare sensibilizuese n

rang shkolle

Prmbledhje e strukturuar Prezantime Vlersime


TEMA: METALET ALKALINE DHE ALKALINO-TOKSORE

OBJEKTIVAT: N fund t ors s msimit nxnsit do t jen t aft:

T listojn prfaqsuesit kryesor t metaleve alkaline dhe alkalino-toksor T prshkruajn karakteristikat kryesore t elementeve t ktyre grupeve T analizojn se si ndryshojn vetit e elementeve brenda grupit n drejtimin

nga lart posht T krahasojn vetit e elementeve t grupit IA me grupin IIA

KONCEPTET KRYESORE: metale, metale alkaline, metale alkalino-tokesore

STRUKTURA E MSIMIT Fazat e

strukturs Strategjit msimore

Veprimtarit e nxnsve

Organizimi i nxnsve

Parashikimi Prmbledhje e strukturuar Ndrtimi i ideve Pun me klasn

Ndrtimi i njohurive Ditar dy pjessh

Ndrtimi i shprehive studimore Pun me grupe

Prforcimi Dy t vrteta dhe nj gnjeshtr Nxitja e diskutimit Pun individuale

MJETET E PUNS: tabela e sp, letra t bardha, shkumsa PARASHIKIMI: prmbledhje e strukturuar N mnyr t prmbledhur, m an t dy tre fjalive paraqes prpara nxnsve prmbajtjen e lnds pr klasn e XI t . Realizoj lidhjen e informacionit t marr n klasn e Xt me informacionin q do t merret n kt vit msimor. Prezantoj prpara nxnsve temn e re, metalet alkaline dhe alkalino-toksore. NDRTIMI I NJOHURIVE DITAR DYPJESSH N mbshtetje t njohurive t marra n klasn e X t jepni komentin tuaj n lidhje me shprehjet grupi i IA dhe grupi i IIA.


27

Grupi i IA Komenti i nxnsve

Grupi i IIA Komenti i nxnsve

U jap mundsin nxnsve te lexojn msimin pr t br komentet e duhura n grup. Komentet e tyre lexohen dhe interpretohen nga nxns t ndryshm, m pas hidhen n tabeln e mposhtme s bashku me ndihmn e msuesit.

KONCEPTI KOMENTI I NXNSIT GRUPI i IA

H: jan metale alkaline Li : kan nj elektron n shtresn e jashtme i Valent Na: shtresa e jashtme S1 K : formojn jone pozitive Me -1 e- = Me 1+ Rb: jan reduktues t fuqishm CS: formojn okside bazike Fr : japin baza t forta N drejtimin nga lart posht: rrezja rritet dhe vetit e msiprme vin duke u forcuar potenciali i jonizimit zvoglohet afria pr elektronin zvoglohet elektronegativiteti zvoglohet, sepse dim q En= I + A

GRUPI I IIA

Be: jan metale alkalino toksore R Mg: kan dy elektrone n shtresn e jashtme ii valent Ca: shtresa e jashtme S2 Sr: formojn jone pozitive Me -2 e- = Me 2+ Ba: jan reduktues t fuqishm Ra: formojn okside bazike Japin baza t forta n drejtimin nga lart posht (kto veti forcohen) R; I;A P.s. vetit e msiprme shfaqen m dobt se tek grupi i IA, sepse rrezja vjen duke u zvogluar


PRFORCIMI: 10 minuta DY T VERTETA DHE NJ GNJESHTR Krkoj nga nxns t ndryshm t m listojn tre karakteristika pr elementet e grupit t IA ose t IIA dhe theksoj faktin se nj nga kto karakteristika do t jet e gnjeshtrt. sht detyr e nxnsve t tjer t gjejn gabimin e shokut. MSUESJA Metalet alkaline: Jan reduktues t fuqishm Kan dy elektrone n shtresn e jashtme Jan elektropozitiv DBORA: sht e vrtet q metalet alkaline jan reduktues dhe elektropozitiv, por nuk kan dy elektrone n shtresn e jashtme por vetm nj dhe paraqiten nj valent. VLERSIMI Vlersoj nxnsit n lidhje me faktin se: Sa u aktivizuan dhe morn pjes n orn msimit, sa origjinal ishin. Sa mendime t sakta dhe t pjekura dhan gjat puns n grup. Sa jan t aft t krahasojn dhe dallojn elementet e grupit t IA nga grupi i IIA


29

TEMA: VETIT FIZIKE DHE KIMIKE T METALEVE ALAKLINE DHE

ALKALINO TOKSORE OBJEKTIVAT: N fund t ors s msimit nxnsit do t jen t aft: T prcaktojn disa nga vetit fizike t metaleve alakaline dhe alkalino-toksore T identifikojn vetit kryesore kimike t metaleve alakaline dhe alkalino-toksore T ilustrojn vetit kimike t elementeve me an t reaksioneve kimike T prcaktojn mnyrn e gatitjes s elementeve kryesore t ktyre grupeve

KONCEPTET KRYESORE: veti fizike, veti kimike, perokside, hidrure, elektroliz




Organizimi i nxnsve

Parashikimi Diskutimi i njohurive paraprake Diskutimi i ideve Pun me klasn

Ndrtimi i njohurive

Veprimtari Lexim i drejtuar

Ndrtimi i shprehive Pun me grupe

Prforcimi Harta e konceptit Nxitja pr t prsosur imagjinatn

Pun individuale

MJETET E PUNS: tabela e SP, letra t bardha, shkumsa, libri PARASHIKIMI : DISKUTIMI I NJOHURIVE PARAPRAKE Msuesi: Cilat jan elementet e grupit t IA? Po t grupit t IIA? Listoni disa nga karakteristikat kryesore t ktyre grupeve. Si ndryshojn vetit e metaleve n drejtimin nga lart posht? A ndikon rrezja n kto veti? Si paraqiten vetit e metaleve t grupit t IA, n raport me ato t grupit nga t IIA? NDRTIMI I NJOHURIVE Veprimtari e leximit t drejtuar (V/L/D)


Msuesi: Pas etaps s parashikimit kaloj n etapn e ndrtimit t njohurive me veprimtarin e leximit t drejtuar. Ndaj nxnsit n tre grupe t mdha pune. Hartoj pyetjet pr secilin grup.

Msuesi: Pasi ndaj msimin n tre paragraf kryesore, rekomandoj nxnsit t lexojn n heshtje, secili grup paragrafin prkats pr tu dhn prgjigje pyetjeve t hartuara. Nj ose disa prfaqsues nga secili grup, duke plotsuar mendimin e njri tjetrit, japin prgjigje pr pyetjet e parashtruara m sipr. Pasi punojn n mnyr t pavarur pr rreth 10 minuta, mendimet e tyre n formn e nj diskutimi hidhen n tabeln e mposhtme n fazn e prforcimit.

PRFORCIMI HART KONCEPTI plotsohet me ndihmn e nxnsve VLERSIMI Nxnsit i vlersoj pr: Punn e br n grupe ose edhe n mnyr individuale gjat prcaktimit t vetive t metaleve alkaline dhe alkalino toksor. Aftsin argumentuese t vetive t metaleve alkaline dhe alkalino toksor. Aftsin e nxnsve pr t shkruar sakt reaksione t ndryshme kimike.

Grupi i par

Grupi i dyt

Grupi i tret

vetit fizike t metaleve alkaline dhe alkalino toksor

vetit kimike t metaleve alkaline dhe alkalino toksor

gatitja e metaleve alkaline dhe alkalino toksor


31

VETIT FIZIKE T METALEVE T

GRUPIT T IA DHE IIA

VETIT KIMIKE T METALEVE T GRUPIT T IA DHE IIA

GATITJA E METALEVE T GRUPIT T IA DHE IIA

- jan t but - priten leht me thik - ruhen n en me vajguri - kan shklqim metalik (ngjyr t argjendt) - t ndjeshm ndaj oksigjenit t ajrit lagshtirs pika e shkrirjes 0C pika e vlimit 0C dendsia n gr/cm3

Jan shum aktiv reduktues t fuqishm 1- veprimi me ujin

2 2Na H O NaOH H+ + H 0 < I vrullshm, ndonjher me flak, metali qndron mbi ujin n varsi t dendsis. 2- veprimi me O2

2 2Li O Li O+

2 2 2Na O Na O+

3- veprimi me HCl 2Na HCl NaCl H+ +

Veprim i vrullshm 4- veprimi me jometalet a) 2Na Cl NaCl+ 2Na S Na S+ Me azotin mund te veproj vetm litiumi b) 2 3Li N Li N+

5- veprimi me hidrogjenin pr t formuar hidrure

2Na H NaH+

Jan shum aktiv reduktues t fuqishm 1- veprimi me ujin

( )2 22Ca H O Ca OH H+ + H 0 < I vrullshm, nuk qndrojn mbi ujin, nga lart posht rritet aftsia e bashkveprimit. 2- veprimi me O2

2Ca O CaO+

2 2Ca O CaO+

3- veprimi me HCl 2Na HCl NaCl H+ +

4- veprimi me jometalet a) 2 2Mg Cl NaCl+ Mg S MgS+ Me azotin veprojn t gjith elementet e grupit b) 2 3 2Ca N Ca N+

5- veprimi me hidrogjenin

2 2Ca H CaH+

M1 Nga elektroliza e kriprave t metaleve alkaline dhe alkaline toksore PSH.

A(+) K()

2H O H OH+ +

2CaCl Ca 2Cl+ +

2K : 2H 2e H+ +

2A : 2Cl 2e Cl

2 22H 2Cl H Cl+ + +

( )2 2 2 2 22H O CaCl H Cl Ca OH+ + + N katod veohet H2 ndrsa ne anod Cl2


TEMA: PRBRJET E OKSIGJENUARA T KLORIT


T paraqesin formuln dhe konfigurimin elektronik t klorit ne gjendje normale dhe t ngacmuar

T tregojn t gjitha valencat e mundshme t klorit T shpjegojn se pse ky element mund te shfaqi m shum se nj valenc T rendisin te gjitha prbrjet e oksigjenuara t klorit T japin t dhna mbi strukturn e ktyre prbrjeve T prmbledhin reaksionet e gatitjes t oksiacideve

KONCEPTET KRYESORE: halogjene, oksiacide, struktura te Ljuisit, reaksion disproporcionimi




Organizimi i nxnsve

Parashikimi Brain storming Diskutimi i ideve Pun me klasn Ndrtimi i njohurive Grupet e eksperteve

T lexuarit ndrveprues Pun me grupe

Prforcimi Shkrimi i shpejt Ndrtimi i shprehive Pun individuale

MJETET E PUNS: tabela e SP, letra te bardha, shkumsa, libri PARASHIKIMI: brain storming (hapja e mendjes) Msuesi: Shkruaj n tabel fjaln KLORI dhe u bj t njohur nxnsve

q n kt or msimi do flasim pr klorin dhe prbrjet e oksigjenuara t tij

U krkoj nxnsve q me radh t japin mendime pr klorin Mendimet e tyre gradualisht hidhen n tabel


33

NDRTIMI I NJOHURIVE GRUPET E EKSPERTEVE (t nxnit me kmbime ) Msuesi: Prcaktoj ekspertt duke numruar n mnyr rastsore

nga 1 tek 4, ku do numr i korrespondon nj eksperti Hartoj katr pyetje pr do grup pune, ku nj pyetje i takon nj eksperti

N kt moment ju do lini grupet baz dhe do t bni nj rigrupim t ri. N tavolinn e par nxnsit me numr 1 do t mblidhen s bashku pr t formuar grupin e eksperteve nr.

KLORI

Gaz me ngjyr t verdh, helmues

z=17

Halogjen gr VIIA

me pak aktiv (oksidues) se fluori

I lir ose n trajt prbrjesh

Shum aktiv, oksidues i fuqishm

Shfaq valenca t ndryshme I,III,V,VII

1s22s2p63s2p5

gatitet n mnyra t ndryshme n laborator ose

industri

Eksperti Nr 3 Strukturat e Ljuisit pr secilin oksiacid

Eksperti Nr 4 Si gatiten oksiacidet kryesore t klorit? jan reaksionet e disproporcionimit?

Eksperti Nr 1 Argumentoni pse klori shfaq m shum se nj valenc ?

Eksperti Nr 2 Listoni oksiacidet kryesore t klorit Si emrtohen ato ?


1; nxnsit me nr. 2 do formojn grupin e eksperteve nr 2; nxnsit me nr. 3 do formojn grupin e eksperteve nr. 3 dhe nxnsit nr. 4 do formojn grupin e eksperteve nr. 4. Secili grup do t jet prgjegjs pr pyetjen e tij. Diskutoni n grup dhe vendosni se

si ti prgjigjeni. Duhet ta msoni kt prgjigje, sepse do tia msoni grupit baz. Pasi ta keni msuar, secili prej jush do te kthehet n grupet baz ku keni

prgjegjsin t msoni njri tjetrin. Prfaqsues t eksperteve do t shkruajn n tabel konkluzionet prkatse, p.sh

eksperti me numrin 1 jep prgjigjen e ekspertit 3 etj

Ekspertit NR 1 Cl (Z = 17) 1s22s2p63s2p5 1s22s2p63s2p5 I valent; n.o +1 Cl2O

1s22s2p63s2p4d1 II valent; n.o +3 Cl2O3 1s22s2p63s2p3d2 III valent; n.o +5 Cl2O5 1s22s2p63s1p3 d3 IV valent; n.o +7 Cl2O7

Ekspertit NR 2 Klori formon katr oksiacide Kriprat e oksiacideve kryesore q jan:

hipo + 2

HClOHClO

or acidiacidi

hipo + klor + orklo

r + or

2

NaClONaClO

it + Na+ Na

hipo + klor + itklor + it

per + 34

HClOHClO

ik acidi acidi

klor + ikper + kl or + ik

34

NaClONaClO

at + Na+ Na

klor + atper + klor + at

Ekspertit NR 3 Strukturat e Ljuisit pr oksiacidet kryesore HClO

H O Cl (formula strukturore) H O Cl (formula e Ljuisit) HClO2 H O Cl O (formula strukturore) H O Cl O (formula e Ljuisit) HClO3 H O Cl O

O (formula strukturore) H O Cl O

O

(formula e Ljuisit)

HClO4

H O Cl OO

O (formula strukturore) H O Cl O

O

O

(formula e Ljuisit)


35

PRFORCIMI 10 SHKRIMI I SHPEJT Krkoj nga nxnsit q pa ndalur dorn pr rreth 3 t shkruajn pa u menduar n lidhje me klorinoksiacidet kryesore dhe kriprat prkatse. VLERSIMI Vlersoj nxnsit n lidhje me faktin se: Sa u aktivizuan dhe morn pjes n orn msimit. Sa dhan mendime t sakta dhe te pjekura gjat puns n grup. Sa jan t aft t krahasojn dhe t sjellin n kujtes materialet e marra ne msimet e kaluara dhe prpunimin e materialit te ri.

Ekspertit NR 4 Oksiacidet mund t gatiten n disa mnyra:

veprimi i klorit me ujin n kushte t ndryshme jep acide t ndryshme (N T FTOHT )

2 2Cl H O H C OCl H l+ + veprimi i klorit me NaOH n t ftoht

2 2Cl NaOH NaC NaCll H OO+ + + veprimi I klorit me KOH n tv ngroht

32 2Cl KOH KCl HKClO O+ + + 2MnO

3 2KClO KCl O +

3 4KClO K K lCl C O + P.s: Reaksione disproporcionimi jan ato reaksione redoks, ku nj element ed oksidohet edhe reduktohet


TEMA: PUN E DREJTUAR, USHTRIME T ZGJIDHURA


T listojn dhe konceptojn t gjitha llojet e prqendrimit Te shkruajn formulat prkatse pr secilin prqendrim T prllogarisin prqendrimet e substancave t ndryshme n kushte t ndryshme T realizojn lidhjen midis prqendrimit t substancave dhe njehsimeve t

ndryshme stekiometrike T realizojn lidhjen gjinore midis substancave

KONCEPTET KRYESORE: prqendrim n prqindje, prqendrimi molar, prqendrim normal




Organizimi i nxnsve

Parashikimi Marrdhniet pyetje prgjigje

Diskutimi i ideve Pun me klasn

Ndrtimi i njohurive Organizues grafik

Ndrtimi i shprehive studimore Pun me grupe

Prforcimi Veprimtari praktike Nxitja e mendimit kritik dhe veprimet praktike

Pun individuale

MJETET E PUNS: tabela e SP, letra t bardha, shkumsa PARASHIKIMI: 5 minuta Marrdhniet pyetje prgjigje Msuesi: Synon q me an t disa pyetjeve t sjell n kujtesn e tyre disa informacione n lidhje me tretsirat dhe prqendrimin e tyre. jan tretsirat? Si jan t formuara ato? kuptojm me prqendrim t nj tretsire? Sa lloj prqendrimesh kemi? far shpreh secili prej tyre?


37

A ekziston ndonj lidhje midis prqendrimit t tretsirave dhe njehsimeve stekiometrike n barazimet kimike? NDERTIMI I NJOHURIVE: 10 minuta ORGANIZUES GRAFIK T gjitha prgjigjet e marra nga nxnsit i sistemojm n drras n formn e nj skeme t thjesht:

Msuesi: N fund t ksaj prmbledhje theksoj se sht e rndsishme q praktikisht t zbatohen njohurit teorike t grupeve IA dhe t IIA, n lidhjet gjinore midis substancave. PERFORCIMI: 30 minuta VEPRIMTARI PRAKTIKE, PUN N GRUPE Msuesi: Paraqes n drras katr tip ushtrimesh. Ushtrimi 1 (zbatim formule) Kur n 200gr. tretsir me prqendrim 10%, shtojm 50gr uj, sa do t bhet prqendrimi i tretsirs? T dhnat:

C% =10% mt =200gr

2H Om 50g=

Zgjidhje Gjej sa gram substanc e tretur ndodhet n 200gr tretsir 10%

PRQENDRIMI

Sasin e substancs n nj sasi t caktuar tretsi

mC% 100mt

=

NmC

EV=

MmC

MV=

zbatim formule njehsime stekiometrike lidhja midis prqendrimeve t ndryshme


mC% 100mt

= Cmt 10% 200grm 20gr100 100

= = =

Gjej prqendrimin n prqindje pas shtimit t ujit.

21 H O

m m 20grC% 100 100 100 8%mt mt m 200gr 50gr

= = = =+ +

Ushtrimi 2 (njehsime stekiometrike) Sa mililitra acid sulfurik me prqendrim 2 normal nevojitet pr t asnjansuar 6gr Ca(OH)2? T dhnat

CN= 2(H2SO4) V=?

( )2Ca OHm 6gr=

Zgjidhje Shkruajm reaksionin kimik dhe rregullojm koeficientet

H2SO4 + Ca(OH)2 CaSO4 + 2H2O Nga barazimi gjejm sasin n gram t H2SO4 duke ndrtuar raportet

( ) ( ) ( )2 4 2 4 2 4

2 2 2

1 mol H SO 98 gr H SO x gr H SO1 mol Ca OH 74 gr Ca OH 6 gr Ca OH

= = x = 7,94 gr H2SO4

Gjejm vllimin e H2SO4

NmC

EV= Nm C EV=

N

m 7.94grV 0.08C E 2N 49

l= = =

Ushtrimi 3 (lidhja midis prqendrimeve t ndryshme ) Sa mililitra HCl me prqendrim 12.9% dhe dendsi 1.06g/ml duhen pr t gatitur 200ml tretsir HCl 0.4 M? T dhnat v=? C%=12.9% d =1.06 g/ml v=200 ml CM =0.4 M

Zgjidhje Gjejm masn n gram q ndodhet n 200 ml 0.4M.

MmC

MV= Mm C MV 0.4 M 36.5gr mol= = 0.2 l m =2.92 gr


39

Gjejm vllimin e HCl pr kt sasi n mas. mC% 100dv

= C%dv = m100

m100 2.92gr 100v 22.6 ml HClC%d 1.06gr ml 12.19%

= = =

Ushtrimi 4 (lidhja gjinor e substancave) Si kryhen kto kalime MgMgOMgCl 2Mg(OH)2MgCO3 ? Pr t realizuar ushtrimin nxnsit shfrytzojn njohurit e marra pr elementet e grupit t IA dhe t IIA. 2Mg + O2 = 2MgO MgO + 2HCl = MgCl2 + H2 MgCl2 + 2NaOH = Mg(OH)2 + 2NaCl Mg(OH)2 + CO2 = MgCO3 + H2O Si prfundim: Orientoj nxnsit q t grupohen n katrshe. Jap pr t punuar n klas katr ushtrime t tjera, duke ruajtur natyrn e krkess t ushtrimeve t punuara m sipr. Secili grup paraqet prfaqsuesin e vet, i cili punon ushtrimin n drrasn e zez. Synoj n dhnien e detyrave t shtpis. VLERSIMI Vlersoj nxnsit n lidhje me faktin se: Sa u aktivizuan dhe morn pjes n orn msimit Sa ishin ne gjendje t sillnin n kujtes informacionet mbi prqendrimin. Sa zbatonin sakte formulat n zgjidhjen e situatave t ndryshme. Aftsin pr t lidhur prqendrimet me njehsimet stekiometrike. Njohjen e reaksioneve kimike.


TEMA: SQUFURI DHE SULFURI I HIDROGJENIT

OBJEKTIVAT: N fund t ors s msimit nxnsit do t jen t aft: T paraqesin strukturn elektronike t squfurit T listojn disa nga karakteristikat e prgjithshme fizike t S dhe H2S T prshkruajn ndrtimin e S8 dhe H2S T argumentoj aftsit t tyre me an t reaksioneve kimike

KONCEPTET KRYESORE: kalkogjne, merkaptane, sulfure, hidrogjen sulfure




Organizimi i nxnsve

Parashikimi Rendit, Grupo, Emrto (Link) Diskutim i ideve Pun me klasn

Ndrtimi i njohurive Hart konceptesh

Diskutimi i shprehive studimore Pun me grupe

Prforcimi Parashikim nga temat Nxitja e diskutimit dhe imagjinats Pun individuale

MJETET E PUNS: tabela e SP, letra te bardha, shkumsa PARASHIKIMI: 10 minuta, Rendit, Grupo, Emrto (link) Msuesi: Shkruaj n tabel fjaln squfur dhe sulfur hidrogjen dhe u jap nxnsve 3 minuta koh q t shkruajn sa m shum fjal q lidhen m t, prpara se te studiohet tema. hidrogjen sulfure kripra vepron me metale aktiv sulfure verdhe gaz oksigjen ngurt jometal veti kimike Grupi i VIA prbrje kristalin vepron me H2

squfur sulfur hidrogjeni


41

Krkoj nga nxnsit q n pun n grupe dyshe t grupojn fjalt sipas karakteristikave t prbashkta. a) grupimi i par I ngurt, i gazt, i verdh, kristalin, veti fizike b) grupimi i dyt veprimi me H2, jometal, vepron me metal, oksigjen, aktiv c) grupimi i tret i fjalve prbrje, sulfure, hidrogjensulfure, kripra Shqyrtojm grupimet e fjalve prkatse dhe vendosim pr nj emrtim t prbashkt, prkatsisht:

Grupi i par vetit fizike t squfurit

Grupi i dyt vetit kimike t squfurit

Grupi i tret prbrjet e squfurit me hidrogjenin

NDRTIMI I NJOHURIVE: 30 minuta HARTA E KONCEPTIT Aktivizoj nj pjes t mir t nxnsve n dhnien e mendimeve Dgjoj me kujdes t gjitha mendimet e tyre Interesohem q t krijohet nj frym debati N fund marr me kujdes t gjitha mendimet e tyre dhe realizoj paraqitjen e tyre n tabel n formn e nj harte konceptesh


- N natyr gjendet si substanc e thjesht ose n trajt prbrjesh - I ngurt, pluhur i verdh - Kristal me molekula tet atomike S8 - Temp.shkr. e ult, q shfrytzohet pr ta nxjerr nga nntoka (procesi Fisher) - Nse S8 shkrin squfur t lngt, nse squfuri i lngt ftohet squfur plastik squfur kristalin

Veprimi me metalet n kushte t zakonshme: Li + S Li2S Hg +S HgS Na + S Na2S Veprimi me metalet kalimtare n temp. t larta: Fe +S FeS Veprimi me oksigjenin: S+O2 SO2 Veprimi me hidrogjenin: H2 + S H2S

n prbrjet organike squfuri ndodhet n formn e grupi-SH, prbrje t tilla quhen merkaptane

V fizike V kimike

H2S

Karakteristika t prgjithshme Gjendje t gazt, pa ngjyr, me er karakteristike N natyr e gjejm: N gazet e vullkaneve N ujrat e burimeve minerale Tretet pak n uj pr t dhn nj acid t dobt H2S H2S + H2O H3O+ + HS hidrogjensulfure HS + H2O H3O+ + S2 sulfure Gatitja Laborator: FeS +HCl FeCl2 + H2S Hetimi Sulfuret e metaleve kalimtare jan t patretshme n uj dhe formojn ngjyra t ndryshme, p.sh: FeS zez MnSkuqe CdS verdh ZnS bardh

N laborator: FeCl2 + H2S HCl + FeS Mn(NO3)2 + H2S HNO3 + MnS CdBr2 + H2S HBr + CdS ZnSO4 + H2S H2SO4 + ZnS

Squfur


43

PRFORCIMI : 5 minuta PARASHIKIMI ME TERMA PARAPRAKE Me fjalt: er therse ekspedite vullkan e paharrueshme Hartoni nj tregim t shkurtr me t gjitha fjalt e msiprme. Para klass lexohen disa nga krijimet e nxnsve. P.sh: KEISI: Nj grup t rinjsh kishin vendosur t zhvillonin nj ekspedite njjavore. U prgatitn me do gj q ju duhej dhe u nisn t entuziazmuar. Udhtuan afrsisht 10 or pa pushim dhe u gjenden n nj vend t shkretuar pa njerz. N ajr po ndjenin nj er therse q po i bezdiste s teprmi. Lvizn serish pr tiu larguar ers, por ajo vazhdonte t shtohej. Papritmas e gjetn veten prpara nj vullkani. Kishin par n filma dokumentar, por tashm q e kishin kaq afr ishte jasht do imagjinate. Po e vzhgonin me kujdes vullkanin dhe lndn n t, po bnin foto, derisa kuptuan se duhej t largoheshin pr n vende t tjera. Ishte vrtet fillimi i nj ekspedite t paharrueshme. VLERSIMI Vlersoj nxnsit n lidhje me faktin se sa i marrin seriozisht detyrat e dhna.


TEMA: VEPRIMTARI PRAKTIKE. PRFITIMI I H2SO4 DHE VETITE E TIJ


T prshkruajn mnyrn e ndodhjes s reaksioneve kimike T sigurojn mjetet e nevojshme pr realizimin e ktyre eksperimenteve T realizojn praktikisht ndodhjen e ktyre eksperimenteve T paraqesin me an t reaksioneve kimike secilin eksperiment

KONCEPTET KRYESORE: eksperiment STRUKTURA E MSIMIT

Fazat e strukturs

Strategjit msimore


Organizimi i nxnsve

Parashikimi Prmbledhje e strukturuar Diskutimi i ideve Pun me klasn

Ndrtimi i njohurive

Role t specializuara n grup


Prforcimi Reflekto/reflekto /reflekto Nxitja e diskutimit Pun individuale

MJETET E PUNS: provza, tuba qelqi, tub gome, tapa gome, llamba me alkool, sulfit natriumi Tretsir 10% HCl, tretsir 10% H2SO4, BaCl2, got kimike, zink, bakr, sheqer PARASHIKIMI : 10 minuta PERMBLEDHJE E STRUKTURUAR Msuesi - Para nxnsve paraqes se ku synojm me kt veprimtari praktike - Ndaj klasn n gjasht grupe pune me 5 nxns secili - Prcaktoj se gjysma e grupeve do t zhvillojn gatitjen e H2SO4 dhe gjysma tjetr do t merren me vetit e H2SO4 -Theksoj faktin se grupet do t punojn paralel dhe do t krahasojn konkluzionet me njri tjetrin me an t prfaqsuesve t tyre


45

NDERTIMI I NJOHURIVE: 30 minuta ROLE TE SPECIALIZUARA N GRUP -Orientoj nxnsit pr mnyrn e organizimit t puns n grup -Brenda secilit grup do antar ka nj rol t caktuar laboranti prgatit me kujdes mjetet e puns dhe aparaturat informuesi informon ne lidhje me mnyrn si do te zhvillohet eksperimenti specialisti zhvillon eksperimentin vzhguesi mban me kujdes t dhnat raportuesi analizon t dhnat dhe jep konkluzionet prfundimtare

laboranti

informuesi specialisti

vzhguesi

Mendimi prfundimtar i shprehur me an t reaksioneve kimike nga nj prfaqsues

Raportuesi

PRFORCIMI : 5 minuta REFLEKTO/REFLEKTO/REFLEKTO - Raportuesit e secilit grup informojn me hollsi mbi mnyrn e

zhvillimit t eksperimentit, vzhgimet e bra dhe konkluzionet

Gatitja e H2SO4 Vetit e H2SO4

GR 1

GR 2

GR 3 GR 1GR 2 GR 3


prkatse - Nxnsit e tjer dgjojn me kujdes dhe reflektojn duke prpunuar do informacion - Pasi dgjohen t gjith prfaqsuesit e grupeve arrihet n nj konkluzion prfundimtar,

i cili paraqitet para klass nga njeri nga raportuesit e t tre grupeve prkats EKSPERIMENTI 1 : Gatitja e H2SO4 Konkluzionet N nj provz me disa gram Na2SO3 shtuam HCl t holluar E ngrohm prmbajtjen e provzs n flakn e llambs me alkool N provz kalojm nj gyp zhvillimi ku gazi i liruar nga zhvillimi i reaksionit

(H2SO3) gurgullohet n nj provz tjetr me tretsir 10% H2O2

St 1 ) Na2SO3 + HClNaCl + H2SO3

St 2 ) H2SO3 H2O + SO2

St 3) SO2 +H2O2 H2SO4

EKSPERIMENTI 1: Disa veti t H2SO4 Konkluzionet - N nj provz ku kemi H2SO4 t holluar shtojm copa zinku, reaksioni ndodh

menjher Zn +H2SO4 ZnSO4 +H2

- N nj provz tjetr q kemi hedhur H2SO4 te prqendruar shtojm nj cop t vogl bakri

- Reaksioni mund te ndodh vetm n prani t nxehtsis - Tretsira nga nj ngjyr e leht e verdh e H2SO4 kalon n nj ngjyr t errt q i

dedikohet prfitimit te gazit SO2 me ngjyr t errt Cu + H2SO4 CuSO4 + SO2 + H2O

VLERSIMI Vlersoj nxnsit n lidhje me faktin se: U aktivizuan dhe morn pjes n orn msimit. Sa dhan mendime t sakta dhe t pjekura gjat puns n grup. Sa jan t aft t sjellin n kujtes materialet e marra ne msimet e kaluara dhe prpunimin e materialit te ri.


47

TEMA: KARAKTERISTIKA T PERGJITHSHME T GRUPIT T VA


T listojn t gjith elementet e grupit te VA T rendisin karakteristika t prgjithshme t ktij grupi T njohin vetit fizike t elementeve t ktij grupi Te argumentojn se pse N2 dhe P jan elemente shum t rndsishm n natyr

STRUKTURA E MSIMIT

Fazat e strukturs

Strategjit msimore


Organizimi i nxnsve

Parashikimi Alfabeti i njpasnjshm Diskutimi i ideve Pun me klasn

Ndrtimi i njohurive

Lexim prmbledhje n dyshe

Ndrtimi i shprehive studimore

Pun me grupe

Prforcimi Shkrimi i lir Nxitja e diskutimit Pun individuale

PARASHIKIMI: 10 minuta ALFABETI I NJPASNJSHM

MSUESI A Arseniku antimon ajr

B bismuth

P Fosfor Prbrje

O Oksiacide

D DH

E elektron elemente

R Rreze

F G Grup Gaz Gjendje t lnds

H helmues

J jometal

L Lidhje kimike Lidhje sigma

K Karakteristika

X SH Shtrese elektronik

T Temp. vlimit Temp. shkrirjes

Q

S Sistem periodik

Zigzage V Valence Veti fizike

N Azoti Nivel energjetik Numr oksidimi

M Metal Molekul

Y


I jepet secilit nxns nj kopje e alfabetit t njpasnjshm e paplotsuar. Krkoj nga nxnsit q t shkruajn nj term, nj fjal, nj veti n mnyr rastsore sipas shkronjave t alfabetit. Pasi secili e plotson, e kmben alfabetin me shokun ngjitur dhe ky veprim prsritet disa her zinxhir pr rreth 5 minuta. NDRTIMI I NJOHURIVE: 30 minuta LEXIM PRMBLEDHJE N DYSHE

Msuesi: Msimi ndahet n paragraf dhe nxnsit lexojn dhe prmbledhin n dyshe, ku njeri bn pyetjen, tjetri prmbledh me fjalt e veta. Pr secilin paragraf, synoj te aktivizoj disa dyshe nxnsish. PARAGRAFI I PAR Dyshja e par Nx. 1: Cilt jan elementet e grupit t VA Nx. 2: Elementet e grupit t VA jan: N azoti P fosfori As arseniku Sb antimoni Bi bismuthi Nx. 3: Cilat jan disa nga karakteristikat kryesore t elementeve t grupit VA Nx. 4: T gjith elementet e grupit t VA Jan elemente p Jan jometale (veti q zvoglohen n drejtimin nga lart posht ) Kan pes elektrone n shtresn e jashtme Kan struktur s2p3 Paraqiten III dhe V valent (me prjashtim t N q smund t ngacmohet dhe shfaq

vetm valencn III, por mund t shfaq n.o +5) PARAGRAFI I DYT Dyshja e dyt Nx. 1: A mund t prmendim disa nga vetit fizike t elementeve t grupit t VA? Nx. 2: Jan n gjendje agregate t ndryshme. Azoti gaz, t tjert t ngurt Nga lart posht rritet Tsh, Tvl,


49

Nga lart posht ulet elektronegativiteti prandaj forcohen vetit metalike PARAGRAFI I TRETE Dyshja e tret Nx. 1: Cilat elemente jan m t rndsishm n grupin e VA? Nx. 2: Elementet m t rndsishm n grupin e VA jan AZOTI DHE FOSFORI. Nx 3: Pse? Ku bazohemi? Nx. 4: Jan m t prhapurit n natyr. P.sh AZOTI:

sht prbrs i ajrit n qarkullimin natyror sht prbrs i aminoacideve n formn e grupit NH2 (aminik) N natyr sht n prbrje t disa mineraleve, p.sh salnitra KNO3 Megjithse pak aktiv n kushte t zakonshme, ai merr pjes n qarkullimin natyror

Nx 5: mund t themi pr Fosforin N natyr vetm n trajt mineralesh

Fosforiti Ca3(PO4)2 Apatiti [3 Ca3(PO4)2CaF2 CaCl2]

Element i rndsishm i kockave, dhmbve, skeleteve, guaskave, indit nervor Msuesi: Krkoj q pas do paragrafi, nxns t tjer t prsrisin n formn e nj loje ku secili nxns i l pas shokut ose shoqes s vet. PERFORCIMI: 5 minuta SHKRIMI I LIR Msuesi Theksoj se n ndryshim nga shkrimi i shpejt n t ciln nxnsit duhet t shkruajn pa ndalur dorn pr rreth 3 minuta, pa u menduar pr at far ata mbajn mend, shkrimi i lir synon q nxnsit t prforcojn njohurit e tyre duke shkruar pr rreth 57 minuta duke u menduar dhe duke formuluar fjali sa m t sakta rreth tems s re. Lihen nxnsit t punojn pr rreth 5 minuta. Pas 5 minutave dgjoj krijimet e disa nga nxnsve VLERSIMI Vlersoj nxnsit n lidhje me faktin se: U aktivizuan dhe morn pjese n orn msimit. Sa dhan mendime t sakta dhe t pjekura gjat puns n grup. Sa jan t aft t krahasojn t sjellin n kujtes materialet e marra n msimet e kaluara dhe prpunimin e materialit te ri.


TEMA: FOSFORI


T paraqesin strukturn e elektronike t fosforit T listojn prbrjet kryesore t fosforit me oksigjenin T prshkruajn format alotropike t fosforit T argumentoje rndsin e ktij elementi n natyr

KONCEPTET KRYESORE: oksiacide, forma alotropike




Organizimi i nxnsve

Parashikimi Harta semantike Diskutimi i ideve Pun me klasn

Ndrtimi i njohurive Ditar dypjessh


Pun me grupe

Prforcimi Tryez rrethore Nxitja e diskutimit Pun individuale MJETET E PUNS: sistem periodik, drrasa e zez PARASHIKIMI: 10 minuta HARTA SEMANTIKE: Realizoj nj bashkbisedim n form pyetje prgjigjesh me nxnsit n lidhje me temn dhe gjithka paraqitet n drrasn e zez n nj form t till

fosfori

s2p3 VA

III dhe V valent

n natyr n trajt mineralesh

foforiti apatiti

Oksidet acideP2O3,P2O5

oksiacidetH3PO3, H3PO4

Prbrje me O2


51

NDRTIMI I NJOHURIVE: 25 minuta DITAR DYPJESSH MSUESI: Pasi diskutuam n prgjithsi pr fosforin dhe pozicionin e tij ne sistemin periodik prcaktoj tre koncepte kryesore, t cilat ua paraqes nxnsve ti komentojn jan format alotropike, sa forma alotropike shfaq fosfori? Si paraqitet fosfori nga ana kimike? Cilat jan oksidet e fosforit dhe oksiacidet prkatse?

KONCEPTET KRYESORE KOMENTI I NXNSVE

ja

n fo

rmat

alo

trop

ike?

Sa fo

rma

alot

ropi

ke sh

faq

fosf

ori?

Format alotropike t fosforit kan t njjtn formul molekulare, por struktur t ndryshme Pshfaq tre forma alotropike: fosfor i bardh, fosfor i kuq fosfor i zi Fosfor i bardh:

I ngurt, ngjyr t bardh, i tejdukshm Molekule katratomike I patretshm n uj dhe alkool I tretshm n sulfur karboni Digjet n prani t oksigjenit n 25oc

P4 + O2 P2O5 Helmues

Fosfori i kuq: P me ngjyr t kuqe Fosfori i bardh fosfor t kuq (4000c) Struktur t ndrlikuar por jo me katr atome Digjet n oksigjen por n 260oc M pak aktiv dhe helmues se fosfori i bardh

PS: fosfori sht m aktiv se azoti, sepse atomet e fosforit lidhen me lidhje njfishe, n ndryshim nga atomet e azotit q lidhen me lidhje trefishe

Prb

rje

t e fo

sfor

it m

e ok

sigje

nin

Oksidet acide P4 + 3O2 = P4O6(P203) Anhidridi fosforor (tepric fosfori) P4 + 5O2 = P4O10(P205) anhidri fosforik (tepric oksigjeni) Veprimi me ujin P4O6 + 6H2O = 4H3PO3 jep kripra fosfite P4O10 + 6H2O = 4H3PO4 jep kripra fosfate Reaksioni i dyt sht reaksion shum i vrullshm. P2o5 sht dehidratues shum i fort, mund t marr ujin edhe nga nj molekul H2SO4 apo HNO3, p.sh: P205 + 3H2SO4 = 3SO3 + 2H3PO4 P2O5 + 6HNO3 = 3N205 + 2H3PO4 *acidi fosforik si acid i dobt shprbashkohet n tre shkall dhe jep tre lloj kriprash H2PO4- dihidrogjen fosfate 24HPO

hidogjen fosfate

34PO fosfate


Vet

it k

imik

e t

P

Veprimi me metalet P4 + 6Ca = 2Ca3P2 P4 + 6Mg = 2Mg3P2 P4 + 12Na 4Na3P Ca3P2 + H2O2 Ca(OH)2 + PH3 Ndodhet n natyr vetm n prbrje t mineraleve n trajt fosfatesh. Element shum i rndsishm pr bujqsin. Prbrs i rndsishm i t gjith plehrave kimike n formn e hidrogjenfosfateve. Ca3(PO4)2 + 2H2SO4 = 2CaSO4 + Ca(H2PO4)2 Fosforitet prpunohen me acid sulfurik pr t prftuar hidrogjenfosfate.

PRFORCIMI: 10 minuta TRYEZ RRETHORE (ose n rresht) Ndaj klasn n disa grupe n varsi t rreshtave (ose i vendos n

form rrumbullake). Vendos n secilin grup nj nxns q do t filloj lojn i pari. I jap nj letr dhe

laps dhe krkoj t shkruaj nj veti, nj karakteristik apo nj prbrje t hekurit. Pasi plotsohet nga nxnsi i par, letra paloset dhe i jepet shokut pasardhs, n

mnyr t vazhdueshme, derisa t mbarojn t gjith personat e grupit. N fund t ksaj loje nxnsi i fundit hap letrn dhe lexon t gjitha shnimet e

paraqitura ne letr. VLERSIMI Vlersoj nxnsit n lidhje me faktin se: U aktivizuan dhe morn pjes n orn msimit dhe n lojn prfundimtare. Sa dhan mendime t sakta dhe t pjekura gjat puns n grup. Sa jan t aft t krahasojn t sjellin n kujtes materialet e marra n msimet e kaluara dhe prpunimin e materialit te ri.


53

TEMA: HEKURI DHE VETIT E TIJ


T paraqesin strukturn elektronike t hekurit T listojn disa nga karakteristikat e prgjithshme t ktij elementi T paraqesin me an t reaksioneve kimike aktivitetin kimik t hekurit T argumentojn pse me acide t ndryshm, hekuri vepron n mnyra t ndryshme

KONCEPTET KRYESORE: oksidim, reduktim, radh aktiviteti STRUKTURA E MSIMIT

Fazat e strukturs

Strategjit msimore


Organizimi i nxnsve

Parashikimi Parashikimi me terma paraprake Ndrtimi i ideve Pun me klasn

Ndrtimi i njohurive Kubimi


Pun me grupe

Prforcimi Shkrimi i shpejt Nxitja e diskutimit Pun individuale

MJETET E PUNS: Sistem periodik, drrasa e zez PARASHIKIMI: 10 minuta Parashikimi me terma paraprak U jap nxnsve katr fjal dhe krkoj prej tyre t hartojn nj tregim t shkurtr pr rreth pes minuta. hekur meteor tok grup studentsh Lexojm disa nga punimet e nxnsve. Amela tregon: Nj grup studentsh kalonin shum koh s bashku duke biseduar dhe punuar rreth pasionit t tyre t prbashkt pr shkencat. Nj mbrmje pasi kishin punuar deri von n studion e tyre dhe po ktheheshin n shtpi, papritur njeri prej tyre ndaloi dhe i nguli syt nj cope hekuri n tok. T tjert u afruan dhe po e vshtronin si t habitur, sepse kishte dika t veant. Menjher e transportuan n studion e tyre t puns ku arritn n prfundimin se ishte shkputur nga nj meteor. Ata ishin shum t emocionuar pr kt mundsi t re vzhgimi, kt sfid t re, sepse kshtu e konsideronin ata do gj q lidhej me pasionin e tyre!


NDRTIMI I NJOHURIVE: 30 minuta Kubimi Ndaj klasn n grupe me nga gjasht persona secili. I jap do grupi nj kub, n gjasht faqet e t cilit shkruaj fjalt: Prshkruaj Njihe Studioje Analizoje Zbatoje Argumentoje Orientoj nxnsit duke krkuar q secili prej tyre ti prgjigjet njrs prej pyetjeve t kubit. Nxnsit punojn n heshtje pr nj koh rreth 10 minutash dhe ndrkoh kaloj pran do grupi pr t ndihmuar dhe saktsuar mnyrn e prgjigjes s tyre. Mbas 10 minutash diskutoj bashk me nxnsit. Pr krkesn prshkruaj synojm t prshkruajm Fe, si p.sh: sht metal kalimtar shum i prhapur n natyr n natyr e gjejm n gjendje t lir ose n trajt xeherorsh si p.sh. hematiti (Fe2O3 H2O), limoniti (2Fe2O3 3H2O), magnetiti (Fe3O4), piriti (FeS2)

Pr krkesn njihe synojm t njohim m mir Fe dhe pozicionin e tij n SP: Element i grupit VIIIB ZFe =26 1s22s2p63s2p64s23d6

Element d

Pr krkesn studioje duke pasur parasysh pozicionin e Fe ne SP, nxnsi jep t dhna mbi mundsit valentore t Fe si element, duke specifikuar q: Fe mund t shfaq numra t ndryshm oksidimi +2 elektrone valentore 2e- s +3 elektrone valentore 2e- s dhe 1e- d +6 elektrone valentore 2e- s dhe 4 e- d M i qndrueshm sht Fe me n.o.+3

Pr krkesn analizoje synojm t analizojm t dhnat e msiprme s bashku m nxnsit, duke prmbledhur: Fe sht ndr elementet m t rndsishm t grupeve B Shum i prhapur n natyr Mjaft i rndsishm pr prdorimet q gjen n jetn e prditshme Me oksigjenin mund t formoj prbrje me veti bazike, amfotere por edhe acide

FeO,Fe2O3,FeO3 M t qndrueshme jan prbrjet e Fe +3

Pr krkesn zbatoje synojm t zbatojm n reaksione disa veti t Fe: Veprimi me oksigjenin Fe +O2 = Fe2O3 Fe(jo i pastr ) + O2 = Fe2O3 nH2O


55

Veprimi me halogjenet Fe + Cl2 = FeCl3 Veprimi me acidet : Fe + HCl = FeCl2 + H2 Fe + H2SO4 = FeSO4 + H2 Fe + H2SO4(C) = Fe2(SO4)3 + SO2 + H2O Fe + HNO3 (h) = Fe (NO3)3 + NO + H2O Fe + HNO3 (c) =Fe (NO3)3 + NO2 + H2O

Pr krkesn argumentoje duke u nisur nga bashkveprimi i Fe me acidet, argumentojm pse Fe me acide t ndryshme vepron n mnyra t ndryshme. Fe sht para hidrogjenit n radhn e aktivitetit, prandaj ai zhvendos hidrogjenin nga tretsirat e holluara t HCl dhe H2SO4 Fe + 2H+ = FeSO4 + H Fe vepron me tretsirat e prqendruara t H2SO4, HNO3 dhe n t dyja rastet rolin e oksiduesit e luajn jonet e mbetjes acide 24SO

, 3NO 24SO

2SO 3NO 2NO

Fe Fe3+ Fe Fe3+ PRFORCIMI : 5 minuta ORGANIZUES GRAFIK Gjat ksaj faze bhet prforcimi i njohurive t marra gjat ors s msimit.Krkoj nga nxnsit t plotsojn tabeln e mposhtme. Mendimet e tyre prfundimtare hidhen n tabel.

Karakteristika

t prgjithshme

Pozicioni n SP

valencat

Oksidet e hekurit

Veprimi me acide t holluar

Veprimi me acide t prqendruar

Hekuri

VLERSIMI Vlersoj nxnsit pr aftsin q ata kan pr t pr zgjedhur materialin teorik. Vlersoj prgjegjsin me t ciln ata realizojn detyrat. Vlersoj aftsin e tyre pr t shkruar sakt reaksionet kimike. sht e rndsishme n vlersim plotsimi i tabels prfundimtare.


TEMA: VEPRIMTARI PRAKTIKE - PRFITIMI I SUBSTANCAVE OBJEKTIVAT: N fund t ors s msimit nxnsit do t jen t aft:

T sjellin n kujtes sa m shum mnyra t prfitimit t substancave T listojn sa m shum lloje t ndryshme reaksionesh kimike T realizojn praktikisht gatitjen e ZnSO4, KCl T shkruajn reaksionet prkatse pr gatitjen e ZnSO4, KCl

KONCEPTET KRYESORE: gatitje, reaksion




Organizimi i nxnsve

Parashikimi Imagjinat e drejtuar Ndrtimi i shprehive Pun me klasn

Ndrtimi i njohurive Veprimtari praktike


Prforcimi Shikim i shpejt Nxitja e diskutimit Pun individuale

MJETET E PUNS: provza, gota kimike, Zn,H2SO4, ZnO, BaCl2, K2SO4, KNO3, KOH, HCl

PARASHIKIMI: 10 minuta IMAGJINATE E DREJTUAR Krkoj nga nxnsit q t imagjinojn sikur ndodhen n nj laborator n ditn e par t puns dhe nga shefi u jepet detyr t gatisin disa kripra. Lihen nxnsit t mendohen pr 3 minuta dhe t len t lir imagjinatn.Merren mendime t ndryshme.

Kristi: Do shqetsohesha n momentin e par, por pastaj do realizoja detyrn. Msuesi: Si ? Kristi: Do provoja disa mnyra t gatitjes s kriprave. Msuesi: Shum mir. A mund t na prshkruash nj prej tyre. Kristi: Po. Nj nga mnyrat e gatitjes s kriprave sht veprimi i acideve me bazat

M1: HCl + NaOH = NaCl + H2O


57

Keisi: Dhe nga veprimi i metaleve me acidet M2: Na + 2HCl = NaCl + H2

Mg + H2SO4 = MgSO4 + H2 Nxnsit e tjer plotsojn dhe sjellin n kujtes mnyra t tjera gatitjesh t kriprave

M3: Veprimi i oksideve bazike me bazat CaO + H3PO4 = Ca3(PO4)2 + H2O

M4: Veprimi i oksideve acide me bazat CO2 + NaOH = Na2CO3 + H2O

M5: Veprimi i metaleve me jometalet n mnyr t drejtprdrejt Na + Cl2 = NaCl Fe +S = Fe2S3 .... etj.

NDRTIMI I NJOHURIVE: 30 minuta VEPRIMTARI PRAKTIKE Klasa ndahet n dy grupe t mdha. Secilit grup mund t grupohet n grupe m t vogla Secili grup merr detyrn prkatse respektivisht gatitjen e ZnSO4 dhe KCl Secili grup cakton nj kryetar i cili do t vzhgoj punn brenda t tre nngrupeve t tij dhe vetm kur t kt prfunduar gjithka n t tre grupet, ather detyra do t quhet e realizuar. Me detyr t realizuar duhet t kuptojn:

a. Realizimin praktikisht te eksperimentit

b. Prshkrimi i dukurive q vihen re

c. Shkrimi i reaksioneve kimike

d. Shpejtsia n realizimin e eksperimentit

Cili nga grupet i ka paraqitur m mir, n t tria nngrupet, do t shpallet fitues.


Gatitja e ZnSO4 Gatitja e KCl 1 1 2 2 3 3 Zn + H2SO4 = ZnSO4 + H2 BaCl2 + K2SO4 = KCl + BaSO4 ZnO + H2SO4 = ZnSO4 + H2O HCl + KOH = KCl + H2O

Grupi q mbaron me shpejt dhe jep sa m shum mundsi gatitjeje, del fitues. PERFORCIMI : 5 minuta SHKRIMI I SHPEJT Orientoj nxnsit q pr 34 minuta, pa ndalur dorn t shkruajn n mnyr rastsore disa fjali ne lidhje me temn e marr. Nxnsit punojn n qetsi pr 4 minuta pa shkputur dorn dhe pa menduar. Ata duhet t ln lapsat vetm kur tu krkohet nga msuesi. Dgjoj disa punime t nxnsve. Detyr:

Shkruani reaksionet e gatitjes t CuSO4.

VLERSIMI Vlersoj nxnsit n lidhje me faktin se: U aktivizuan dhe morn pjes n orn msimit. Sa dhan mendime t sakta dhe t pjekura gjat puns n grup. Sa jan t aft t krahasojn dhe t sjellin n kujtes materialet e marra n msimet e kaluara dhe prpunimin e materialit te ri.

KLASA


59

TEMA: POLIMER T TJER


T dallojn nj monomer nga nj polimer T listojn lloje t ndryshme polimeresh T njohin mnyrn e prfitimit t tyre T shkruajn reaksionet e prfitimit t tyre T tregojn prdorimet e tyre n jetn e prditshme

KONCEPTET KRYESORE: makromolekula, polimere, polimerizim, prbrje e ngopur STRUKTURA E MSIMIT

Fazat e strukturs

Strategjit msimore


Organizimi i nxnsve

Parashikimi Di/dua t di/msova Diskutimi i ideve Pun me klasn Ndrtimi i njohurive Di/dua t di/msova


Prforcimi Di/dua t di/msova Nxitja e diskutimit Pun individuale MJETET E PUNS: drrasa e zez, libri, fleta formati dua t di PARASHIKIMI : 5 minuta Shkruaj n tabel temn e msimit: POLIMER T TJER. Diskutoj me nxnsit n lidhje me temn. Hartoj pyetje n lidhje me polimert. Duke marr t gjitha mendimet e dhna nga nxnsit, ndrtoj tabeln e mposhtme

n drrasn e zez duke plotsuar kolonn Di. DI DUA T DI MSOVA

Jan makromolekula Gatiten me an t reaksioneve t

polimerizimit (lloj i veant i reaksioneve t adicionit)

Mund t formojn polimere prbrjet e pangopura Jan prbrje t ngopura Polimerizimi ndodh ne tre stade:

fillimi, zgjatja e vargut, polimerizimi Jan t rndsishm n praktik


NDRTIMI I NJOHURIVE: 10 minuta DUA T DI Msuesi: far pyetjesh ju lindin n lidhje me polimeret T gjitha pyetjet e hartuara nga nxnsit i vendos n kolonn Dua t di

Di DUA T DI MSOVA Jan makromolekula Gatiten me an t reaksioneve

t polimerizimit (lloj i veant i reaksioneve t adicionit)

Mund t formojn polimere prbrjet e pangopura Jan prbrje t ngopura Polimerizimi ndodh ne tre stade:

fillimi, zgjatja e vargut, polimerizimi

Jan t rndsishm n praktik

Lloje t tjera polimerish. Nga e kan origjinn polimeret? Si prftohen? A mund t shkruajm reaksionet kimike? Sa jan t rndsishm n jetn e prditshme? A gjejn zbatime n industri t ndryshme?

PRFORCIMI : 30 minuta MSOVA M SHUM U jap mundsin nxnsve q t lexojn me kujdes tekstin n

mnyr individuale ose n dyshe Orientoj nxnsit n lidhje me plotsimin e tabels Nxns t ndryshm prezantojn para klass mendimet e tyre dhe i shkruajn n

kolonn msova N fund tabela duhet t kt nj pamje t till si m posht:

Di DUA T DI MSOVA Jan makromolekula Gatiten me an t

reaksioneve t polimerizimit (lloj i veant i reaksioneve t adicionit)

Mund t formojn polimere prbrjet e pangopura Jan prbrje t ngopura Polimerizimi ndodh ne tre

stade: fillimi, zgjatja e vargut, polimerizimi

Jan t rndsishm n praktik

Lloje t tjera polimerish. Nga e kan origjinn polimeret? Si prftohen? A mund t shkruajm reaksionet kimike? Sa jan t rndsishm n jetn e prditshme? A gjejn zbatime n industri t ndryshme?

PVC (poliklorurv

Documents

Liber Mesuesi Kimi11 Me Zgjedhje Te Detyruar 140310122848 Phpapp02