-
Y hc l khoa hc v ngh thut cha bnh, bao gm nhiu phng php chm sc
sc khenhm duy tr, hi phc c th t vic phng nga v cha bnh.Y hc hin i
ng dng cc ngnh khoa hc sc khe, y sinh hc, cng ngh y hc chnon v cha
tr bnh tt bng thuc men, phu thut hoc bng phng php tr liu khc.T y
hctrong ting Anh l medicine c ngun gc t ting Latin l ars medicina,
nghal ngh thut cha bnh.D cng ngh y hc cng nh s chuyn mn ha ngnh y
pht trin thnh tr ct nn yhc hin i nhng v phng php cha tr trc tip gia
bc s v bnh nhn vn hiu qugip gim thiu au bnh nn chng cn tip tc thc
hin, thng qua vic quan tm n cmxc cng nh lng trc n ni chung ca con
ngi.
LCH S NGNH Y KHOA
Hypocrates ngi thy thuc u tin trn th giiNgun nh: internet
-
Y hc thi tin s dng tho mc, th tng ng vt hay khong cht cha tr m
nhiu khichng c ngi cha tr (nh tu s, thy thuc) m t nh l nhng cht thn
diu. Ngnhnhn y hc (ting Anh: medical anthropology) nghin cu cc h
thng y hc thi tin s cngquan h ca chng vi x hi con ngi.
Y khoa s khi c ghi nhn t lu trong nhiu nn vn minh c nh n , Ai
Cp, TrungHoa hay Hy Lp. ng Hippocrates c xem l t s ca ngnh y m k
tha ngy nay l yhc phng Ty hay Ty y, cn ng Galen t nn tng pht trin
cho l lun y khoa. Saukhi ch La M sp v bt u thi Trung C, cc lng y
trong th gii o Hi k tcv to nn bc t ph ln cho ngnh nh c h tr t bn
dch sang ting A rp cc cngtrnh ca Hippocrates v Galen. Nhiu lng y
tin phong ni ting l ngi A Rp, nh ngAvicenna c gi l t s y hc hin i ,
ng Abulcasisl t s ngnh phu thut, ngAvenzoar l t s ngnh phu thut thc
nghim, ng Ibn al-Nafis l t s ngnh sinh l hccirculatory physiology,
v ng Averroes .[8] Cn ng Rhazes sng lp ngnh nhi khoa l ngiu tin phn
bin thuyt Grecian v humorism vn nh hng n y hc phng Ty thiTrung
i.
Ngnh y sinh hc hin i theo tiu chun khoa hc (kt qu nghin cu c th
kim tra v tilp) ra i thay th Ty y truyn thng vn da vo tho dc. Mc
thi gian nh dungnh y hin i hnh thnh l khi Robert Koch pht hin s ly
bnh do vi khun khong nm1880 v s ra i ca thuc khng sinh nm 1900. Thi
k hin i khi i t cui th k 18 tichu u sinh ra nhiu tn tui c ng gp nn
tng cho ngnh y, chng hn ti c v oc Rudolf Virchow, Wilhelm Conrad
Rntgen, Karl Landsteiner, Otto Loewi; ti Anh cAlexander Fleming,
Joseph Lister, Francis Crick; ti Hoa K c William Williams Keen,
HarveyCushing, William Coley, James D. Watson; ti Php c Jean-Martin
Charcot, Claude Bernard,Paul Broca v nhiu ngi cc nc khc.
Khi khoa hc k thut pht trin th ngnh y ngy cng da vo dc phm nhiu
hn, ngnhdc hc bt ngun t tho dc ra i v n ngy nay nhiu loi thuc vn c
bo ch tthc vt (nh atropine, ephedrine, warfarin, aspirin, digoxin,
vinca alkaloids, taxol, hyoscine)m loi u tin tn
arsphenamine/Salvarsan do ng Paul Ehrlich tm ra nm 1908 khi ngnhn
thy vi khun nhim c cht nhum nhng t bo ngi li khng b. Hai ng
EdwardJenner v Louis Pasteur tm ra vc-xin (vaccine). Loi khng sinh
u tin do ngi Php chra c tn gi sulfa c ngun gc t thuc nhum azo. Nhiu
rc ri bt u ny sinh t y.Khoa cng ngh sinh hc hin i chp nhn vic bo ch
thuc nhm n mt qu trnh sinhl c th nhng i khi cng bo ch thuc sao cho
thch ng vi c th nhm trnh tc dngph ca thuc.
Y hc thc chng l mt tro lu hin thi c mc ch thit lp quy trnh chn
tr hiu qunht bng phng php xt duyt c h thng (ting Anh: systematic
review) v phn tchlng ln (meta-analysis) theo khoa thng k. N pht
trin nh tin b ca khoa hc thngtin hin i gip thu thp v phn tch khi
lng d liu, bng chng rt ln theo quy chun,sau ph bin cho cc ni lm dch
v chm sc sc khe hay phng tr bnh. Mt nan cho phng php ti u ny l n c
th b xem l cch tip cn c tnh tiu thuyt, nghal s to ra nhiu nh gi khc
nhau. Bo co ca chng trnh hp tc Cochrane l phongtro ch trng kin ny
nm 2001 cho bit trong 160 bn xt duyt c h thng caCochrane, cn c vo
hai ngi nhn xt, th c 21,3% bng chng khng y , 20% khngcng hiu v
22,55% bng chng l dng tnh.
-
BIU TNG NGNH Y KHOA
-
Biu tng Hy Lp c ngy nay c gn lin vi y hc trn ton th gii: cy gyca
Asclepius v con rn qun quanh. T chc Y t Th gii, Hi Y hc Hong gia,
HiY hc Hoa K l v d v cc t chc s dng hnh nh ny trong biu tng
camnh.Ngun nh: http://vi.wikipedia.org/
Biu tng ca T chc Y t Th gii
Nhng ngi c tnh tm ti s khng khi thc mc l ti sao biu tng trong
ngnh Y-dcli l con rn (m khng phi l mt con g hay vt g khc). Khi th
thy hai con, khi th mtcon qun quanh mt cy gy; c khi th ci ly hay cc
(hay gp trong ngnh dc). tr licho n tng tn ca cu hi ny k thc l mt cu
chuyn di, v rt phc tp v cc nhnghin cu C hc v Y khoa tranh ci v
nguyn u ca biu tng c hng bao thpk nay, ni chung cha hn ng ng nhng
cng c du hiu sng t. Ni dung tranh lunl xoay quanh im Y hiu ng nht l
c mt con rn hay hai con rn qun quanh cygy, v ngun gc t u. Bi vit ny
vi mc ch gip cc c gi im qua cc ti liu cng theo du cuc hnh trnh ca
biu tng ngnh Y.
Ph hiu ca Hermes:Thn thoi Hermes:Hermes (h-miz), theo thn thoi
Hy lp l con trai ca thn Dt (Zeus, hay Jupitte) v nthn Mai-a (Maia).
Nhn vt ny tng ng vi thn Mercury trong thn thoi La m, vCasmilus hay
Cadmilus mt nhm thiu s chu , Macedonia, Bc Hy lp. Tn Hermes c lxut
pht t ch herma, ting Hy lp c ngha l rt nhiu , nh dng ngn bin
gii,hay a phn. Trung tm th phng Hermes sm nht c l l vng Arcadia, m
nh niCyllene c tn vinh nh l ni sinh ca v thn ny. v thn ny c th nh l
mt vthn sinh sn, do tng c ca ng c dng vt cng thng [1]. L v thn cn v
caThn Dt nn Hermes c i sn-an c cnh, i m c cnh, tay cm hiu lnh (gy
thnca s gi) m c thuyt cho nguyn u l mt cy gy hay mt nhnh -liu c r
hai udi c kt li thnh vng hoa hay thnh mt di bng [1]. V sau th vng
hoa ny mic din dch l i rn qun nhau, i xng v i mt vi nhau; v mt i
cnh, biu thcho s di chuyn tc ca Hermes, c gn vo u gy pha trn hai
con rn. Hermes cn
-
c coi l v thn ca gic m, thn thng mi, thn bo v thng gia v bo v
gia sc.Li cng l thn ca in kinh, nn Hermes cng bo v c sn vn ng, phng
tp th lcth hnh, v c coi l biu tng ca may mn v thnh vng. Tuy nhin,
Hermes cng lil mt k th nguy him, mt k la o v n trm [2]. Truyn thuyt
l nhn vo ngy sinhnht, ng ta n cp gia sc ca anh mnh, l con trai ca
thn Apollo. ng che y du vtbng cch ko ui gia sc i ngc. Khi b Apollo
tra hi th Hermes t chi khng nhn mnh n trm.
V thn Mercury (hay Mercurius) La m c tnh cch tng ng vi v thn
Hermes ca Hylp. Thn Mercurius La m c tn th l v thn ca thng mi v cc
thng gia. ThnMercurius cng c sn-an c cnh, i m c cnh, v tay cm gy
lnh.
Tuy nhin, theo mt s khoa hc gia th du vt ca ph hiu c tm thy xut
hin ln utin trn th gii l vo khong th k th 7 trc Cng nguyn [3], l
hnh mt cy gy chai con rn bn quanh, trn u gy c mt i cnh. Theo thuyt
ny th k rng Hermes dng cy gy thn ca mnh nm vo gia hai con rn ang mt
mt mt cn vi nhau,sau chng thi cn nhau v qun vo nhau quanh cy gy thn
.Biu tng ca Hermes i vo ngnh Y:
Thi c, trc khi xut hin Y hc hin i, cc thy lang tr chng nhim giun
sn (k sinhtrng) bng mt ci que v mt con dao [4]. Rch mt vt nh trn da
ngi bnh, pha ucon sn, v con giun (sn) s b ra ngoi ch vt ct v b
quanh ci que cho n khi raht. Cho nn c ngi cng cho rng xut pht t
phng thc tr bnh ny, l tng cho Yhiu nguyn thu, l mt cy gy c hai con
giun qun quanh.
Tuy nhin cho n th k th XVI th ngi ta thy ph hiu ca Hermes ny xut
hin trn oca qun chng. Ni chung ch ph bin trong gii thy thuc, th ri
sau cng xut hintrn c m ca gii lut s, thng gia v cc ngnh khc na.
Vo nm 1844, mt nh xut bn Y hc hng u ca Anh quc s dng ph hiu ny
nhl mt biu tng ca mnh, c l Mercury l thin s, v ni dung sch xut bn l
thngip. V trong ph hiu ny, mt con rn biu tng cho Y hc, v mt con biu
tng vnchng. C ti liu cn cho rng nh xut bn Johannes Froben s dng ph
hiu Hermesny t th k XVI [5]. S nhm ln n th v l c mt ln, mt v thy
thuc bc vo mtngn hng Anh m c tng mnh ang vo khu Y x, v trc ca cng
gn ph hiu nhtrn. Ch v iu rng Hermes cn l biu tng cho tnh trt t [6]
hay s thnh t [7] trongthng mi.
Cc tc gi khc cng cho thy c nhiu vt tch xc nhn ph hiu trn c lin h
vi ngnh Ykhoa, song khng r rng lm. Vo th k 18 th qun i M s dng biu
tng l mt vngnguyt qu c hai ch M.S. [8]. Cho n nm 1902, B Qun Y M
chnh thc s dng phhiu ny l biu tng ca ngnh. Mt s ngi cho rng Qun Y s
dng ph hiu ny ch vn i din cho s ngng chin. Ngi La m gi ngi mang
thng ip ho bnh (hay hiulnh u hng) n vi phe i phng gi l ngi cm hiu.
Thi c, mt s gi em thngc ngng bn th cm theo trn tay chic karykeion
(ting Hy lp c ngha l gy lnh ca sgi), biu th anh ta trong tnh trng
phi v kh. Cng vi Qun Y M th Hi qun vngKharkov (Ukraine), Tampere
(Phn Lan), v Puerto Ruci cng s dng ph hiu Hermes [8].Hip hi Th y M
cng s dng ph hiu Hermes, tuy nhin cho n nm 1972 th i sangmt con rn
[9] v h cho l c s nhm ln.
-
Hip hi Y khoa (Federazione Nazionale degli Ordini dei Medici)
trc cng s dng phhiu Hermes lm biu tng, nhng n 1996 th quyt nh i li
theo ph hiu mt conrn. iu m h y ny v mun i cng ch v Thn Hermes ngoi
i din cho nhng iucao qu nn trn th cn li l mt tn n trm! Mt s trng hp
ngu nhin th v l vicquyt nh i ph hiu ny ca Hip hi Y khoa ch xy ra vi
tun sau mt v x-cn-antrong gii y khoa , bc s Giuseppe Poggi
Longostrevi lm mt v trm ng tri, l tht kt ngn qu y t quc gia thng
qua man khai thu tin qua h thng bo him y tca thn ch, tng s tin ln n
trn 6 triu lia mt nm [10].
Ph hiu Asklepios (Asclepius, Aesculapius) [11]V cch vit
Asklepios (as-kl-pi-z) hay Asclepius, hay Aesculapius th t u l vit
theophin m Hy lp, cc t sau l theo phin m La m [12] nn u tng ng nhau
trongcch s dng.
Thn thoi v Asklepios:Truyn thuyt v Hnh tng Asklepios c ch trng
hai nn Y hc Hy lp v La m tkhong 1500 n 500 nm trc Cng nguyn. Nh l
mt thy thuc anh hng, Asklepios phc ho v mt mu ngi thy thuc l tng v
nhng kh khn m mt ngi lng y cth phi i mt. Asklepios c ng o tha nhn
nh l mt v Thn Y v phc vcc i tng n xin cu gip, c bit ngi ngho kh v
khng c s phn bit.
V thn thoi Asklepios c nhiu t liu khc nhau cp n.
Thn thoi v Asklepios ca Homer:Theo cc di tch bn khc ca ngi
Mycenaean th cho rng Asklepois c th phng t1500 nm trc Cng nguyn.
Tuy nhin th Homer li mi l ngi u tin nhc n thnthoi Asklepios (vo
khong 900 nm trc Cng nguyn). Homer khng coi Asklepios lmt v thn.
Theo mt nh bnh lun La m- Theodoretus (khong 393-457 trc Cngnguyn),
Homer ch coi Asklepios l mt ngi thy thuc c lng tm. V ch c hai
ngicon trai ca Asklepios l Machaon v Podalirus xut hin trong thn
thoi Illiad v Odyssey,trong h c m t nh l nhng tay ngh bc thy trong
ngh thut cha bnh gii nhthn ph ca h. H l thy thuc phc v cc chin binh
Argive trong cuc chin chng ngiTrojan. Mc d Machaon v Podalirus c th
hin nh nhng anh hng, nhng khng nhnhng anh hng khc trong anh hng ca
ca Homer, v trong h khng c nhn nhn lc kh nng tinh thng trong chin
tranh hoc kh nng lnh o m ch c coi l c tayngh thy thuc.
Tt c nhng v anh hng Hy lp khc thi k ny u l nhng t trng/lnh t hay
nhngnhng nh qu tc, vy ti sao Homer vinh danh Asklepios v cc con
trai ca ng nhnhng v anh hng? Thi i Homer, cc thy thuc c coi nh nhng
ngi lnh nghkhng thuc lp qu tc, c xp vo loi ngi lao ng lu ng. Trong
Anh hng caHormer, Asklepios khng c nhn nhn l con trai ca thn
Apollo. Cc tc gi thuc gingh Edelstein vch r l Asklepios cha bao gi
c tn knh l mt v anh hng Hy lp truynthng c. Qua cc y vn Hy lp th cng
lao ca ng khng c g l k tch ngoi kh nngcha bnh. Ngc li cc v anh hng
Hy lp truyn thng l nhng ngi tng hin dng ccuc sng trong chinh chin,
cn Asklepios l lm vic mu sinh. Cho nn vi truyn thuytHy lp th ng c
coi l mt mu ngi anh hng lc loi, chng ging ai.
-
Thn thoi ca Hesiod:C l bn vit c nht c cp n thn thoi v Asklepios
l ca Hesiod vo khong 700nm trc Cng nguyn. Ch cn nhng mu nh ca tc
phm st li, chng c nh nghincu thn thoi Apollodorus phc hi vo khong
nm 50 sau Cng nguyn. Bn phc hi nyca Apollodorus c cho l ti liu tng
i chnh xc nht phn nh lai lch ca Asklepios tlc sinh trng n khi t th
trong bin nin s ca Hy lp c i.
Theo thn thoi Hesiod, Asklepios l con ca Coronis con gi ca
Phlegyas Thessaly, l ktqu ca cuc tnh dan du vi thn Apollo. Th nhng
cha ca Coronis li p g nng choIschys. Sau Apollo git nng Coronis bng
ho thiu, lc mi nhn bit nng Coronisc thai. Apollo em thai nhi
Asklepios ra khi gin ho trao cho Chiron, mt qui vt nhnm (Centaur)
nui, Asklepios c truyn li ngh thut cha bnh v sn bn.
Nh vy r, Asklepios l con trai ca thn, cng nh Achilles v
Hercules, ng mang trongngi dng mu thn ca cha, Apollo l v thn va cha
bnh va gieo rc dch hch. NngCoronis, m ca Asklepios b ngi tnh ca mnh
l Apollo git cht v ghen tung. Asklepiosc h sinh bng m ly thai khi m
b cht trn gin ho, cho nn m ly thai cn c tngi l sinh kiu Asklepios,
v v th cuc i ca ng biu tng cho mt kh nng cathy thuc cu sinh mng t
tay t thn. Asklepios tinh luyn ngh thut cha bnh lntrnh cu c c ngi
cht. Sau Thn Dt git Asklepios v ng em li s sngcho nhng ngi cht. Thn
thoi Homer l gii s trng pht ny l bo v quyn lcca thn i vi con ngi. S
trng pht ca Dt i vi Asklepios v em li s sng cngging nh s trng pht i
vi Prometheus em la n cho con ngi. y chnh l ium lm cho Asklepios tr
nn anh hng, theo Hesiod v ng ng v pha con ngi, ngayc nguy hi n tnh
mng mnh. Hn th na y iu v i l ng l ngi u tin dmchng li Thn Dt l cu
vt nhng ngi cng kh- m khng mt ai dm lm iu. Chnh t tng ny ca ng tr
thnh mt ngha v bt buc cho mt ngi tr thnhthy thuc sau ny l phi cha
tr cng bng cho tt c mi ngi khng k a v, tng lpx hi k c b p lc, thm
ch c nguy c nguy hi n tnh mng ca mnh.Thn thoi Pindar:Ngc li vi cc
cu chuyn ca Hesiod v Apollodorus, th mt phin bn c tnh hin ihn c lin
quan n trng ca Pindar (khong nm 520-442 trc Cng nguyn).
Trong thn thoi Pindar cp n Asklepios nh mt ngi thy thuc ti ba, c
, cth cha c nhiu chng bnh nan y, m khng n h hay i hi cng cn.
Huyn thoi Pindar c coi l ti liu c bit n nhiu nht v c trch dn
nhiu nhtv kha cnh c ca mt thy thuc l cn phi trnh t gi iu tr cho bnh
nhn camnh. Trong thn thoi Pindar c mt s chi tit thay i, nh Apollo
git cht tnh nhn camnh- nng Coronis, m ca Asklepios khng phi v ghen
tung m l v nng chu kt cci g Ischys l ngi trn m cha m nng khng ng .
Hay Asklepios i qu phm vilut l ca cc v thn khng phi v lng thng cm m
v hm li. Pindar thuyt trnh lihuyn thoi bng nh sng hiu bit mi v cc v
thn Olympia, m trong Apollo c tvo v tr trung tm th bc ca cc v thn,
c coi nh l ngi em li cng l. L nginm cn cn lut php v tn ti trt t m
Apollo khng c tnh ghen hay hi ht nh trongthn thoi Homer nu ln.
-
Asklepios l mt v Thn Y:Cuc cch mng ca cc v xung t gia cc thn
thoi c, xung quanh Asklepios v s hiubit mi v cc v thn c tha nhn, lm
cho tin trnh thn thnh ho Asklepios din ravo khong t 500 nm trc n
100 nm sau Cng nguyn. Ti liu c nht vch rAsklepios l mt v thn l
trong thn thoi Hellen ca Hy lp tm thy trong bn khc Athen vo khong
nm 420 trc Cng nguyn.
Hu ht cc ti liu ca La m u ng vi nhau v kt cu cu chuyn v cng b
lAsklepios sau khi b git c hi sinh v tr thnh bt t trn gian, tng hin
din trongngi n Asklepion hay Asklepeions. Cc t liu v thut cha tr ca
La m rt nht qun mcho rng chnh l thn Asklepios xung trn ho thn thnh
Askles, mt v cha caEpidauros. Mc d cc tc gi tranh lun v ngun gc tn
gi Asklepios, th nhng mt s xut rng tn thn l chnh t hu t epios (ting
Hy lp c ngha l nh nhng, tt bng,bnh tnh). V vy tn ca Asklepios gn
lin vi c tnh nhn i ca ng i vi mi ngibnh. Cc tc gi ng vi nhau rng
tnh ho nh v tt bng l nhng ng gp thityu ca Asklepios vo mt nhn cch l
tng ca mt ngi thy thuc. Trong cc y vn sauny ca Hy lp v cc y vn trc
ca La m, Asklepios c xut hin nhiu hn, i dinmt nhn cch ho khi qut v
mt mu ngi thy thuc l tng. V ng nhn cch hoepios; hai ngi con trai
ng, Machaon tiu biu cho phu thut v Podalirus tiu biu choni khoa;
Hygiea, con gi ca ng cho rng Asklepios c hai vai tr em n sc kho v
botn sc kho.
V ngi n cha bnh ca Asklepios:Cc hc gi tn ng rng vic th phng
Asklepios xut pht t cc tnh nng thn ca Hylp trong cng chng bnh dn.
Theo Edelstein th cho rng uy th ca Asklepios tng caotrong tng lp
ngho kh v cn b ca x hi, nhng ngi nhn nhn Asklepios nh mtv thn v s c
bit lu tm n phc li ca h. Ch trong cc v thn La m-Hy lp khngthi, th
Asklepios c coi nh l mt ngi chu o, dnh tnh thng cho mi ngi khngk a
v ca h l ai. L mt v Thn Y, tiu ch ch o ca ng l nhm vo c nhn ngibnh,
ng l mt con ngi d tip cn. ng c nhng tm ti, pht hin ra cc tn chcha
bnh m cha c cc v thn no trc thc hnh. Chnh li lm vic ny ca ng lm nn
tng thit lp qui nh v bn phn phc v cho mi tng lp khng phn bit choth
h thy thuc v sau ny.
Vic tn th Asklepios sau lan rng ra khp nc Hy lp, n chu , ngay c
Carthage vAi cp, n c mt phn thn dn trung thnh vi Alexandre i . Hn
th na, Asklepios lngi ngoi quc u tin c tha nhn La m. i ph vi mt v
dch thnh Lam, ngi La m cu khn thn Apollo, v c hun ch l rc thn
Asklepios tEpidauros v La m. Ngi ta tm thy vt tch n ny vo khong nm
291 trc Cngnguyn. T La m, vic th phng Asklepios tip tc ni rng vt
khi ch La m n tnth gii Ty u.
Asklepios l mt v nhn- thn:Asklepios hon ton khc vi cc v thn
Olympia khc, ng c coi l c trng cadaimon (ting Hy lp llinh hn) n
trong gic m ca nhng ngi cu xin hn l mttheos (ting Hy lp l thn). ng
r rng c hiu l mt v nhn-thn (va l thn val ngi), im l v thn xung trn
th. ng cht ci cht ca mt nhn sinh trc khiln thin ng, m ng cn c th
ving thm nhn loi p ng li cu xin ca mingi. Vo thi i La m c mt cuc
chin tranh tinh thn gia nhng ngi theo Gi-suv phe tn th Asklepios v
ci cht nhn sinh trc khi ln thin ng, v phe theo o Ca-t
-
cho rng ch c Gi-su ca h mi c c quyn ! iu ny ni ln Asklepios l
mthin tng v c nh hng su rng trong dn chng thi , h tn th ng cng
nhnhng ngi theo o Ca-t tn th Gi-su.
Th h thy thuc hu du ca Asklepios:Mc d cc thy thuc ca Hy lp c i c
v tr thp trong x hi, nh nhng ngi hnhngh lu ng. Tuy vy h vn c uy tn
thng qua uy quyn ca Asklepios. Hu ht cc nhbnh lun hin i u tn ng im
Asklepios trc khi tr thnh v thn Y, th ng tngl mt v thnh gim st nhng
ngi thy thuc... Vo khong na sau ca th k th 6trc Cng nguyn, cc thy
thuc (ting Hy lp l iatros) c vinh danh l Asklepias (tingHy lp c
ngha l hu du hay con ca Asklepios). Mt s tc gi li cho rng cm t cc
conca Asklepios ban u l ch mt gia nh thy thuc ca ng, v sau c
ngingoi s dng rng ri. D th no i na, th th k th V sau Cng nguyn, th
chc danhhu du ca Asklepios c s dng rng ri nht ch cc thy thuc.
ChnhHippocrate (v t ca ngnh Y hc hin i) cng coi mnh l hu du ca
Asklepios, ac tng ca Asklepios vo ngay vo dng u tin ca li th
Hippocrate; v Aristotle coi Hippocrate nh l v lnh o cc hu du ca
Asklepios. Galen, mt thy thuc uy tnnht thi Trung c nhn mnh l ca
Asklepios sau khi ng c cha khi bnhti mt ngi n Asklepios.
Mt khi Asklepios c cng nhn nh l v Thn Y, v th h thy thuc v sau t
nhnmnh l nhng ngi k nghip Asklepios th r rng phi c bn phn tun theo
tn ch cang. Truyn thng ca ng l cng bng cha tr cng bng cho tt c mi
ngi. Nhng sng gp ca ngi giu c l dng san st cha tr cho k ngho kh. Cc
n l sngdi ch h khc thi La m v Hy lp c i, vy m h vn c nhn vo cc n
caAsklepios iu tr. Ai c git h s b quy ti git ngi.
Biu tng ca Asklepios vi ngnh Y:Nh m t trn, nu khng k Hippocrate
l v t ca ngnh y hc phng ty hin ibng xng bng tht, th chnh Asklepios
mi i vo huyn thoi ca ngnh Y khoa. Trncc bc khc , vt tch cn li thy
ng trn tay cm mt cy gy th rp u c nm, vc mt con rn qun quanh; di chn
ng c mt con ch nh nm bn cnh. V truynthuyt mt con rn qun quanh cy gy
ny cng c n 3 kho d.Th nht, theo thn thoi Hy lp [13], Thn Asklepios
quan st thy mt con rn ngmmt ci l thn b vo ming mt con rn cht, v con
rn c cu sng. Th hai, theothn thoi La m (khong nm 295 trc Cng
nguyn), thn Asklepios dng con mng x tiu dit mt t dch hch nghim
trng. Khai thc trong cc ch tng hnh c i, ngita c c nhng dng ch c cho
l ca Asklepios : Khng cn phi s hi na! Ta sn v s li hnh nh ca ta. Cc
ngi phi ghi nhn li hnh nh con rn qun quanh cygy ny ca ta vo trong
tr nh cc ngi. Ta s dng con rn ny ci ho. Sau khi ngchin thng c bnh
dch hch y, th cc n th c lp nn trong sut thi ch Lam vinh danh
Asklepios, v t m cy gy Asklepios c gn lin vi ngnh y [7]. Githuyt th
ba cho l xut pht t mt thut cha tr chng nhim sn guinea
(Dracunculusmedinensis), bng cch dng mt ci que nh m t trn [4], nhng
y l mt con snch khng phi hai con! Cn i n ca ng, nng Hygiea Thn Sc
kho (God of Health) thcm trn tay mt con rn v mt ci chn [14].
-
Vt tch ca Asklepios u tin c tm thy c lin quan n Y khoa c l l
trong mt cungio khoa Y khoa ca mt thy thuc ni ting ngi rp, Avicenna
vo nm 1544, c inhnh Asklepios trang ba Ri t ph hiu Asklepios c s
dng l biu tng ca ngnhY nhiu ni, t u (Hip hi Y khoa Hong gia Anh) n
, sang Canada [15] v mt s hiphi Y khoa M. T chc Y t Th gii (WHO)
cng s dng ph hiu ca Asklepios a votrong c hiu chung, cng nh s dng
biu tng con rn v ci ly (ci dng t con rn vci chn m Thn sc kho
Hygiea, con ca Asklepios cm trn tay) lm biu tng ca ngnhDc [14].
Cu chuyn tranh ci v ph hiu hai con rn v mt con rn:Qua s lc v cc
cu chuyn thn thoi Hy Lp- La m ni trn, c th cho ta hnh dungkhi qut c
bi cnh lch s ca vic xut hin cc biu tng ngnh Y hin nay.
Chung quy hu ht cc nh c hc, cc tc gi u nht tr vi nhau v hai thn
thoi Hermesv thn thoi Asklepios. Trong Hermes l thin s ca cc v Thn
i din cho c s sinhsn, cho c ngnh ti chnh, hng hi, th thao, v cn l v
thn biu tng ca s n cp.Ph hiu ca ng l hai con rn qun quanh mt cy gy
trn trn u c gn i cnh, gil Caduceus(ca-u-xi-z). Ngc li ch c
Asklepios l v thn duy nht c coi l Thn Yv c mt gia nh ng u tha k
thut cha tr. ng khng nhng ni ting v ti chabnh m cn v o c. Tri qua
thi k ch La m, Alexandre i , thi Trung c cmt khu vc rng ln u tn th
ng l v Thn v Y khoa. Gy lnh ca ng l mt cy gyth, c nm trn u c mt con
rn qun quanh , gi l Karykeion (ka-ri-ki-on) hay gyca Asklepios.
Trng phi chn Caduceus ca Hermes vin vo cc c tnh nh : biu tngngng
chin, hay hng hi m p dng vo Qun Y hay Hi qun. Trng phi ng
hKarykeion ca Asklepios th quy kt ti nhng ngi chn caduceus ca
Hermes nhm lntrong vic la chn ph hiu, ln u tin xy ra l do in sch
chn nhm ri thnh thngl. Tuy nhin kho st li cc thn thoi Hy Lp- La m
trn y ta thy thn thoi Asklepiosv Karykeion gn lin vi ngnh Y l c c s
v ng vng hn c, m ngy nay ng occ hc gi C hc cng nh Y khoa chp nhn.
Nu xt v tnh lch s, hay tng nhcng nh nhc nh th h thy thuc v sau n
cng c cng nh o c ca v thn t Ykhoa ny th Karykeion ca Asklepios c s
dng l rt hp l. Tuy nhin, khng phi v vym nht thit nhng t chc Y khoa
no dng Caduceus ca Hermes phi i li, v vn ngha c th phi phai theo
thi gian. Biu tng tr thnh quen thuc, coi nh mts nhn dng nhiu hn l
ngha. Cn ni nh vic Hip Hi Y khoa va c quyt nh it Caduceus ca Hermes
hai con rn sang Karykeion ca Asklepios ch vi tun sau mt v x-cn-an
(tht kt ngn qu y t) ca mt v thy thuc nu trn, hm l v Thn Hermesl v
thn n cp, nn mun lm trong sch th l s qui kt cc oan qu ng.im ni thm
y l vn trn gy l hai/mt con rn hay l con giun/sn nh c tc gi xut [4,
13, 16]. Theo chng ti th thuyt cho rng l con giun v n m ch mt
thutcha bnh thi c c l thiu tnh thuyt phc. Ti sao khng chn mt php
cha tr no khcm phi l php dng que cha bnh giun sn lm biu tng ngnh Y?
Trong khi cthn thoi Hermes v Asklepios u ni n rn. Th hai, rn l mt
loi vt c xa nht cnhc n rt nhiu v gn lin vi con ngi. V truyn thuyt
rn l mt loi vt c nhiunn vn ho, tn gio v truyn thuyt nhc n, thm ch c
sng knh. Mt s b tc Phichu, b tc n c i, o Hin-u (t khong th k 6 n 4
trc Cng nguyn) cn thcng rn trong cc bui l nghi thc. Th ti sao rn c
sng knh nh vy. Ngi ta chorng, rn n nm trong mt lp v bc, v theo nim
tin ca cc b tc ny, h cho rng rn
-
c kh nng thay v tr ho v ko di tui th. V h tin rng rn sng trng
sinh btlo. C tch Vit nam cng nhc n s trng sinh ca rn qua cu chuyn
rn gi rn lt.Mt phn khc l nc c cht ngi ca rn lm cho con ngi phi khip
s. Ai cp c icc mu rn c dng trong cc kiu vit ch tng hnh. Trung quc v
c Vit nam rnl mt loi thuc tr c nhiu chng bnh. Nht cng tm thy vt tch
rn v trong ccngi m c v..v.. Ni chung s lin quan gia rn vi ngnh Y l
gn gi hn c.
Tm li cc cu chuyn v Asklepios gn nh b lng qun, th nhng n mt thi
cnh hng ln n quan im ca x hi La m Hy lp c i i vi cc thy thuc hn c
cctc phm ca Hippocrate. Thn thoi v Asklepios c tnh thuyt phc hn cc
y vn caHippocrate bn v s cng bng trong cha tr v chm sc cho cc bnh
nhn, bt k a v,giu ngho, rt ph hp cho Y c ca y hc hin i. Thn thoi
Asklepios cho thy x hiLa m Hy lp c i k vng mt ngi thy thuc chm sc
cho cc bnh nhn mitng lp, khng mng danh li, khng qun ngi n tnh mng c
nhn ca thy thuc. Nhnhng ngi La m v Hy lp c i, cc bnh nhn ca chng ta
ngy nay cng k vng cn nhn s chm sc nh Asklepios thi . C l hiu r hn v
Asklepios m chng ta cth cng nhau bo tn tinh thn Asklepios trong thc
hnh Y khoa c th p li lng mongmi ca c bnh nhn v c k vng su xa nht ca
chnh chng ta- Y hc l s cng hinch khng phi l vic bun bn.
Ti liu tham kho1. Nguyn nh Nguyn, Biu tng ngnh y hc.
http://www.ykhoanet.com/2.
http://vi.wikipedia.org/wiki/Y_h%E1%BB%8Dc
LCH S NGNH Y KHOABIU TNG NGNH Y KHOA
