feddin lsa b. Osman ei-Gazzl gibi alimler­den fıkıh. hadis ve tarih dersleri aldı.

Dımaşk'ta Taberiyye, Emlniyye. İkbaliy­ye medreseleriyle Emeviyye Camii'nde ha­dis. fıkıh ve usül-i fıkıh dersleri veren İbn Kadi Şühbe. 820 (1417) yılının başında Kadılkudat Necmeddin İbn Hiccl'ye niya­beten Dımaşk kadılığına getirildi. On beş yıl süren bu görevinden. ilimle meşgul ol­masını isteyen hacası Alaeddin Muham­med b. Muhammed ei-Buharl'nin arzusu üzerine ayrıldı. İki yıl sonra hacca gitti. Cemaziyelewel842'de (Kas ım 1438) Dı­maşk kadılkudatlığına tayin ediidiyse de aynı yılın zilkadesinde (N isan 1439) göre­vinden alındı. 843 Ramazanında (Şubat 1440) tekrar getirildiği bu görevden 844 Muharreminde (Haziran 1440) ayrıldı ve ikinci defa hacca gitti. Dımaşk'taki birçok medresede müderrislik, darüladl müftü­lüğü , Emeviyye Camii'nde hatiplik. el-BI­maristanü'n-Nürl'de nazırlık, Sümeysa­tiyye Hankahı'nda şeyhlik yaptı.

Döneminde Şafii fıkhının önde gelen alimlerinden biri olan İbn Kadi Şühbe is­lam hukuku yanında tefsir. hadis. tarih gibi çeşitli ilim dallarında eser verecek kadar uzmanlaşmıştı. Yetiştirdiği talebe­ler arasında Şemseddin es-Sehavl ve Nec­meddin İbn Kadi Aclün gibi birçok alim vardır. Dımaşk müftüsü unvanıyla anılan İbn Kadi Şühbe'ye İslam dünyasının çeşitli bölgelerinden fetva sorulurdu; diğer üç mezhebin kadıları bile bazı zor meseleler­de onun görüşlerine başvururlardı.

İbn Kadi Şühbe ailesiyle birlikte gittiği Kudüs'te (Muharrem 851 /Nisan 1447ı bir müddet kalıp hadis r ivayet ettikten son­ra Dımaşk'a döndü ve 11 Zilkade851 (18 Ocak 1448) tarihinde vefat ederek Bilbüs­sagir Kabristanı'na defnedildi. Mütevazi bir insan olup kendi hakkında bazı taka­pların kullanılmasından rahatsız olurdu. Oğlu Bedreddin İbn Kadi Şühbe de Şafii fıkıh alimidir.

Eserleri. 1. e?:-ZeyJ. İbn Keslr'in el-Bi­dôye ve'n-nihôye, Zehebl'nin Tôril]u'l­İslôm ve Birzali'nin el-Mu]ftefô adlı eserlerine zeyil olarak hazırlanan beş cilt­lik bir kitap olup 741-81 O ( 1340-1407) yıl­larını ihtiva etmektedir. Müellifin daha sonra iki cilthalinde ihtisar ettiği, 741-808 (1340-1405) yıllarını kapsayan eser Adnan Derviş tarafından dört bölüme ay­rılıp önce Tôril]u İbn KMi Şühbe adıyla üçüncü bölümü 1. cilt ( Dımaşk 1 977ı. daha sonra birinci bölümü ll. cilt ( D ı maşk 1994). ikinci bölümü lll. cilt ( Dımaşk 1 994ı ve dör-

d üncü bölümü de IV. ci lt (D ı m aşk 1997 ı olarak neşredilmiştir. 2. el-İ'Iôm bi-tô­ril]i eh1i 'l-İs1ô.m. 200-792 (815-1390) yıl­larını kapsayan genel bir tarih olup mü­ellif hattı nüshası Millet Kütüphanesi'n­de kayıtlıdır (Feyzul\ah Efendi. nr. 1 403ı

3. M üntel]abü Dürreti'1-es1ôk. İbn Ha­blb ei-Halebl'nin Memlükler tarihine ait Dürretü'1-eslô.k ii dev1eti '1-etrôk adlı eserinden yaptığı seçmelerden oluşmak­tadır. 4. Mul]taşarü '1- 'İber. Zehebl'nin tarihe dair eserinin muhtasarıdır. s. Ta­ba]fatü 'ş-Şôti'iyye (Tabak:atü '1-fuk:aha'i 'ş­Şa{i 'iyy e). İmam Şafii'den itibaren 840 ( 1436-37) yılına kadar gelen Şafii alimle­rinin biyografisiyle ilgili bir eser olup mü­el lif bu kitabını. Zehebl'nin Tô.ril]u '1-İs-1ôm 'ından çıkardığı malzemeyi diğer kay­naklardan aldığ ı bilgilerle genişleterek hazırlamıştır ( nşr. H af ız Abdü lallm Han, 1-IV. Hayda rabad-Dekken 1398-1400/ 1978- 1979; Beyrut 1407/ 1987; nşr. Ali Mu­hammed Ömer. 1- 11 , Kahire, ts. (Mekte­betü 's-sekafet i ' d-dlniyyeJı. Ahmed b . Muhammed ei-Esedl ( ö. ı 066/ 165 5 ı , Ta­ba)fiitü 'ş-Şô.ti'iyye ( Darü · 1-kütübi '\-M ıs­ri yye, TeymGr-Tarih, nr. 24, mi krofilm nr. ı 7697ı adl ı eserinin birinci bölümünde bu kitabı ihtisar etmiş. ikinci bölümünde ise daha sonraki Şafii alimlerine yer ver­miştir (Hemedanl, s. 27 5-285 ı Perdinand Wüstenfeld bu eserden seçmeler yaparak bir kitap hazırlamıştır (Die Academien der Araber und ihre Lehrer, Göttingen 1 837ı.

6. Terô. cimü '1-fu]fahô.'i'ş -Şôfi'iyye min Zeyli'r-Ravzateyn. Müellifin Şafii hukuk­çularının biyografisini ihtiva eden diğer bir eseri olup Ebu Şam e el-Makdisl'nin Ki­tô.bü'r-Ravza teyn if al]bô.ri 'd-devleteyn adlı kitabına yine kendisinin yaptığı e?:­ZeyJ 'a1e'r-Ravzateyn'den çıkardığ ı bil­gilerle derlenmiştir. 7. Menô.]fıbü 'l-İmô.m eş- Şô.ti'i ve aşf:ıô.bih (Menalqbü'ş-Şafi'i ve tabak:atü asl)abih) . B. Taba]fiitü'n-nü­hôt ve'1-1ugaviyyin. Arap dil ve edebiyat alimlerinin biyografilerine dair bir eserdir (nşr. Muhsin Gıyaz. Necef 1 974ı 9. Mul]­taşaru Taba]fiiti fu]fahô.'i'1-Yemen. İbn Semüre el-Ca'dl'nin Yemen hukukçula­rının biyografilerini ihtiva eden eserinin muhtasarıdır.

İbn Kadi Şühbe ' nin bunlardan başka Ebü'l-Kasım İbn Asakir'in Tô.ril]u M edi­neti Dımaş}f, Zehebl'nin Tô.ril]u'l-İslô.m, e1-Mu'cemü'I-mul]taş ve el-'İber, Na­sırüddin İbnü ' l-Furat ' ın Tô.ril]u'd-düve1 ve'l-mülCık, İbn Dakmak'ın Nüzhetü'1-enô.m gibi kitaplarından yaptığı seçme­lerle hazırladığı başka eserleri de vardır

İBN KALAKIS

( eserlerinin yazma nüshaları içi n b k. Taba­k:atü 'ş-Şafi'iyy e, neşred e nin g iri şi, 1, 26-30; Brockelmann, CAL, ll. 46, 58, 63-64; Suppl., ll, 50; Se lahaddin el-M üneccid , s. 238-241 ı. Müellifin ayrıca fıkıh . tarih ve tefsire dair bazı eserlerinin ad ları kaynak­larda zikredilmektedir ( Tabak:atü 'ş-Şafi­

'iyye, n eş rede nin g iri ş i , i , 26-30; Muham­med b. Kadi Şühbe, LVIII/3 Jl403/ 1983J, s. 4 76-4 79; Keşfü 'ı-zun ün, 1. 127. 294,438, 492,829; 11,11 0 1, 1510, 1810, 1876, 1915; Adnan De rvlş , XXX I V/ 1 -2 \1 4 1 0/ 1 990 \. s.

29-32ı .

BİBLİYOGRAFYA :

ibn Ka di Şühbe . Taba katü 'ş -Şa[!'iyye, neş­redenin gir i şi, i, 16-43;a.mlf .. Taril] (nş r. Adnan Derviş ), Dımaşk 1977, neşredenin girişi , ll , 7 -53; Muhammed b. Kadi Şühbe. Takıyyüddin Ebu Bekr b. J<:açii Şühbe (nşr. Adnan Derviş, MMLADm., LVIII/3 \1403/ 1983 \ içi nde). s. 457 -483;Makrizi.es-Sü1Qk,XII, 1100,1101,1112, 1135, 1183, 1188, 1201; ibn Tağriberdi, Haua­dişü 'd-dühur, Beyrut 1990, 1, 157, 162; Sehavi. eçi-Qau'ü' l-lami', Xl, 2 1-25; Süyüti. f'la?mü 'L­'ikyan \nş r PK. Hitti). New York 1927, s. 94 ; Nuaymi, ed-Daris fi taril]i'l-medaris (nşr. Ca'fe r ei -Hasen1), Kahire 1988 , 1-11 , tür.yer.; Keşfü'?­

?Unun, ı , 127, 294, 438 , 492 , 829; ll , 1101 , 1510,1810, 1876, 1915 ; Şevkani , ei-Bedrü't-ıa­

li' , 1, 164; Brockelmann. GAL, II , 46, 58, 63 -64; Suppl., ll, 50; fzaf:ıu '1-meknun, ı, 302; A. G. Eli is, Catalogue of Arabic Books in th e British Mu­seum, London 1967,1, 100; F. Rosenthal, A His­tory of Muslim Historiography, Le iden 1968, s. 317,415, 492, 496; Selahaddin ei-Müneccid. Mu 'cemü ' 1-mü'erril]ine 'd-Dımaşkıyyin, Beyrut 1978, s. 237-241; a.mlf .. Mu 'cem, V, 38-39 ; C. Zeydan. Adab, lll , 204-205; Bender b. Muham­med b. Re şi d ei-Hemedani, ei-Menhecü 't-taril]i li-mü'erril]i Mekkete'l-mükerreme fl'l-karni'l­/:ıtı.di'aşere l-hicri, Riyad 1418/1997 , s. 275-285; Adnan Derviş. "Kısşatü n eş ri Tiiril;:ıi İbn )5a­

<,11 Şühbe" , MMMA, XXXIV/ 1-2 \14 10/1990). s. 25-32; "İbn Kadl Şühbe", İA , V /2, s. 760; David C. Reisman, "A Holograph MS of lbn Qadi Shu­hbah's Dhayl", Mam/Cık Studies Rewieu, ll , Chicago 1998, s. 19-49; J. Schacht. "1bn Ka <,il S]:ıuhb a", EJ2 (ing.). lll , 814; Ali Refii, "İbn ~Ml Şühbe", DMBİ, IV, 442-443 .

L

!il CENG iZ KALLEK

İBN KAIAKIS ( ._,...9>1.9 ..:r.' )

Ebü' l-Feth (Ebü ' l-Fütuhı

Nasr (Nasrullah) b. Abdi ilah b. Mahlüf b. Kalakıs el-Lahml el -İskenderl

(ö . 567 / ll 72)

Fatımiler dönemi edip ve şairi. _j

4 Reblülahir 532'de (20 Ara lık 1137) is­kenderiye'de doğdu. Öğrenimine Hatızıy­ye Medresesi'nde başladı. Şiir alanında belli bir şöhrete ulaştıktan sonra Kahire'-

103

iBN KALAKIS

ye giderek tahsilini orada sürdürdü. Fıkıh ve hadis alimi Ebu Tahir es-Silefi başta olmak üzere zamanın ileri gelen alimle­rinden ders okudu. Divanındaki en eski tarihli şiir 555 (1160) yılında hacası Silefi için yazdığı kasidedir (Divan, s. 597-599) .

Bundan hareketle onun yirmi yaşlarında şiir yazmaya başladığı söylenebilir. Edebi sanatları başarılı bir şekilde kullandığı bu şiir. kendisine karşı büyük bir ilginin uyan­masına vesile oldu.

Seyahati ve özellikle deniz yolculuğun u çok sevdiği anlaşılan İbn Kalakıs (a.g.e., s. 153), Sicilya'daki müslüman cemaatin lideri Ebü'l-Kasım b. Hammud b. Hacer es-Sıkılll'nin daveti üzerine 563'te (1168) Sicilya'ya gitti. Burada Sicilya Kralı ll. William dahil birçok devlet adamı için ka­sideler yazdı (a.g.e. , s. I 45-147) ez-Zeh­rü '1-basim adlı eserini adanın zenginle­rinden Sedld ei-Husrl'ye ithaf etti. İki yıl kadar Sicilya'da kaldıktan sonra İskende­riye'ye döndü. 565'te (1170) Yemen'e git­mek üzere yola çıktı. Bu sırada Yemen. Fatımller'in nüfuzundaki Zürey'l ailesi tarafından yönetiliyordu. İbn Kalakıs, is­kenderiye'de iken Zürey'ller'in Aden'deki veziri ve Divan-ı inşa Nazırı Ebu Bekir el­Idl'ye bir mektup yazarak kendisini ziya­rete gideceğini bildirmişti. Bir süre Ze­bld ve Ayzab şehirlerinde kalan İbn Ka­lakıs, şiirlerinden elde ettiği ihsanlarla memleketine dönmek üzere Yemen'den ayrıldı. Ancak bindiği gemi Dehlek takı­madalarından Namus (Nuhra) yakınında bir kayaya çarparak parçalanınca geri dönmek zorunda kaldı. Bu hadise üzerine Dehlek adalarını ve adaların hakimi Ma­lik b. Ebü's-Sedad'ı hicveden bir şiir yazdı (a.g.e., s. 488) Yemen'den deniz yoluyla İskenderiye'ye gitmek için 567 (1172) yı­lında tekrar yola çıkan İbn Kalakıs , bindiği geminin bu defa Kızıldeniz'de Ayzab Li­manı yakınlarında batması üzerine bu ka­zada öldü. İmadüddin ei-İsfahanl onun otuz yaşına henüz gelmeden (!jarrdetü 'l· lf;aşr, ı . 14 5) , Süyutl ise 607 ( 121 O) yılında yetmiş beş yaşında vefat ettiğini söyler (lfüsnü '1-muf:ıi'ıcj.ara, 1, 564) Bu bilgiler diğer kaynakların ittifakla verdiği ölüm tarihiyle uyuşmamaktadır.

İbn Kalakıs'ın Kur'an ve hadis ilimleri başta olmak üzere dini ilimiere vakıf ol­duğu. şiirlerinde bu zengin birikimden büyük ölçüde faydalandığı, Cahiliye döne­minden itibaren süregelen klasik şiiri çok iyi özümsediği görülür. Fatımller'in yıkıl­maya yüz tuttuğu devrede yaşamış olan

104

şair İsmailiyye'nin prensiplerini övmemiş , ancak onlara karşı düşmanlık ifade eden şiirler de yazmamış. Fatımi muhaliflerini de methetmemiştir. Şiirlerinden hareket­le onun Şla 'ya ve devrinde ortaya çıkan siyasi düşüncelere pek iltifat etmediği söylenebilir. Fatımi Halifesi Adıd-Li dinil­lah için nazmettiği sanılan beş beyitlik bir şiiri dışında (Divan, s. 269-270) halifeler için kaleme aldığı herhangi bir eseri za­manımıza ulaşmamıştır. İbn Kalakıs'ın Muvahhidler'den Abdülmü'min b. Ali'ye yazdığı kasideden ( a.g.e., s. 149- ı 52) onun Muvahhidl dallerden etkilendiği anlaşıl­maktadır. Devrin emir. vezir ve önde ge­len uleması için nazmettiği kasideler di­vanında büyük bir yekün tutar. Genç yaş­ta ölmesine rağmen şiir ve nesir olarak Arap edebiyatma küçümsenmeyecek kat­kılarda bulunan İbn Kalakıs'ın şiirlerinin önemli bir bölümünü methiyeler oluştu­rur. Şair özellikle tabiat tasvirlerinde ba­şarılıdır; mersiye, hiciv. gazel ve hamriy­yata dair şiirleri de vardır.

Eserleri. 1. Mul]taru Divani İbn Ka­la}fıs. İbn Nübate el-Mısrl'nin şairin şiir­lerinden yaptığı seçmelerden oluşur. Di­vanında yer almayan bazı şiirleri ihtiva eden eser Ham Mutran tarafından yayım­lanmıştır (Kahire ı 323). 2. Divan. 500'ü aşkın kaside ve kıta içeren eseri Se ham ei-Füreyh şairin hayatı ve eserleri hakkın­da bir mukaddime ile birlikte neşretmiş­tir (K üveyt 1408/l 988). 3 .. ez-Zehrü '1-bd­sim ve'l- 'arfü'n-nasim fi medib.i'l-ecel Ebi'l-Kasım. Şairi Sicilya'ya davet eden Ebü'I-Kasım b. Hacer'i öven mensur ve manzum parçalardan oluşmaktadır. Si­cilya'nın çeşitli şehirleriyle ilgili tasvirie­rin de yer aldığı bu şiirler tarihi açıdan da önemlidir. ez-Zehrü'l-bdsim Abdülazlz N asır el-Mani' tarafından yayımlanmıştır (Riyad 1984). 4. Divanü't-teressül. Şai­rin özellikle Sicilya sarayının ileri gelenle­rine hitaben sanatlı nesirle kaleme aldığı mektuplarından oluşan eseri Abdülazlz Nasır el-Mani' Teressülü İbn Kala}fıs e1-İskenderi adıyla yayımiarnıştır (Riyad ı 404/1984) .

Şairlerle ilgili bir tabakat kitabı olduğu anlaşılan Ravzatü '1-ezhar fi taba}fiiti'ş­şu'ara' ile (Safedl, 1, 54) şairin seçilmiş şiir

ve nesirlerini ihtiva ettiği sanılan Meva­

tırü '1-l]avatır adlı eserlerin zamanımıza ulaşıp ulaşmadığı bilinmemektedir. İbn Hicce el-Hamevi şairin şiirlerinden yaptı­ğı seçmeleri Nacj.ıcü Kala}fıs adını ver­diği bir eserde toplamıştır.

BİBLİYOGRAFYA:

İbn Kalakıs, Divan (nşr. Se ham el-Füreyh). Kü­veyt 1408/1.988, neşredenin girişi, s. 9-93, ay­rıca b k. tür. yer.; imad ei-İsfahani, ljarfdetü 'l­kaşr: şu'ara'ü Mışr(nşr Ahmed Emin. v.dğr.), Kahire 1951, 1, 145-146; Yaküt. Mu 'cemü '1-üde­bfi.', XIX, 226-228; Ebü Şame, er-Ravzateyn, If 1, s. 523-524; İbn Hallikan, Vefeyat, V, 385-389; Zehebi, A'lamü'n-nübela', ll, 546; İbn Fazlullah ei-Ömeri, Mesa lik, XVIII, 23-58; Safedi, el-Va-. fi. ı, 54; Yafi1. M ir' atü '1-cenan, lll , 383; Süyüti, ljüsnü 'l-mu /:tfi.çlara, 1, 564; Keşfü'?·?Unün, 1, 768, 923; Brockelmann, GA L, 1, 261; Suppl., 1, 461; Kehhale, Mu'cemü'l-mü'elli{in, XIII, 97; Ömer Ferruh, Tarfl]u '1-edeb, lll , 342-344; Abdii­laziz N asır el-Mani' , "İbn ~!~ıs el-İskender! ve Resii'ilüh", Mecelletü Külliyyeti'l-adab, V, Ri­yad 1977-78, s. 269-310; a.mlf., " İbn J5a]akıs el­İskender! fı Şıi<ılliyye" , Mecelletü Külliyyeti 'l­adab ve'l-'u/Cımi 'l-insaniyye, IV-V, Cidde 1984, s. 45-64; Seham ei-Füreyh, "İbn ~lal9.s : haya­tühü ve şı'ruh", ljauliyyatü Külliyyeti'l-adab, lll , Küveyt 1399/1980, s. 8-45; U. Rizzitano. "Ibn [5alal<ıs", Ef2(ing). lll , 814-815; İnayetullah Fa­tih1 Nejad, " İbn ~lai<ıs", DM Bi, IV, 485-486.

L

lt.! NEVZAT H. YANIK

İBN KANİ' ( ci(j ..:,.ıf)

Ebü'l-Hüseyn Abdülbakı b. Kani' b. MerzCık

el-Ümevl el-Bağdad1 (ö. 35 1/962)

Hadis alimi. _j

25 Zilkade 265'te (19 Temmuz 879) Bağ­dat'ta doğdu. Arap asıllı olmayan İbn Ka­ni', Ümeyyeoğulları'ndan İbn Ebü'ş-Şeva­rib diye tanınan bir kadı ailesinin azatlısı olması sebebiyle Ümevl nisbesiyle de anı­lır. On bir yaşından itibaren hadis meclis­lerinde bulundu. Bağdat'ta yetişmekle beraber tahsil amacıyla KQfe, Basra. Va­sıt ve Tüster'e seyahatlar yaptı. Haris b. EbQ üsame. İbrahim b. İshak el-Harbl, Ab­dullah b. Ahmed b. Hanbel, Mutayyen, İbn Cerlr et-Taberi ve Ebü'I- Kasım el-Begavl gibi alimlerden hadis öğrendi. Ebu Bekir el-Cessas, Ebü'I-Hasan İbnü'I-Furat. Da­rekutnl. Hakim en-Nisaburl. İbn Şazan el-Bağdadl, Ebü'l-Hasan Ali b. Ahmed ei­Hammaml ve Ebü'I-Kasım Abdülmelik b. Muhammed b. Bişran onun talebelerin­den bazılarıdır.

Serkani ve İbn Hazm İbn Kani'in zayıf olduğunu, Darekutnl de hıfzı kuwetli sa­yılmakla birlikte hatasında ısrar ettiğini söylerken başta Hatlb el-Bağdadl olmak üzere İbnü'I-Cevzl, Zehebl, Ebü'l-Fida İbn Keslr ve İbn Hacer el-Askalanl gibi hadis otoriteleri onu güvenilir kabul etmişler-