Mak Dizdar [KOLEGIJUM · Mak Dizdar MODRA RIJEKA. U manje od 100 rije~i: Sve {kole pod jednim suncem! Prvi dan prolje}a trebalo bi proglasiti neradnim danom u svim {kolama na teritoriji

[KOLEGIJUMMart 2015. / godina 4 / broj 11 / cijena 5 KM

Laptopizacija nastaveSV. SAVA NA ZIDU, DOSITEJ U ORMARU

Izvje{taj UN-aSEGREGATNO STANJEOBRAZOVANJA

Bilje`nica Robija K.IZLET U SARAJEVO

Skautizam i seksSME\E BRAUNICE IPROVIDNI LJILJANI

Primjeri dobre prakseARHEOLOGIJA U KUTIJI CIPELA

Sabit Agi}UÎTELJ&LUTKAR

MAGAZIN ZA PRAVEDNIJE OBRAZOVANJE

Poklon uz ovaj broj

Mak DizdarMODRA RIJEKA

U manje od 100 rije~i:

Sve {kole podjednim suncem!

Prvi dan prolje}a trebalo bi proglasiti neradnimdanom u svim {kolama na teritoriji pod kontrolomkukurijeka, visibaba i ljubi~ica, s lastom na grbu,beharom umjesto zastava i cvrkutom kaodràvnom himnom.

Statistika

Medijskebrojkotvorine

7U~enika iz SBK prijavljenih radi la`nog dojavljiva-nja o bombama u posljednje tri godine

12U~enika po jednom nastavniku, prema analizamaMinistarstva prosvjete i kulture u Republici Srpskoj

3Odràna {trajka upozorenja u Zapadnoherce-gova~kom kantonu i Kantonu Sarajevo u poslje-dnja dva mjeseca zbog neizmirenih obaveza premazaposlenicima u obrazovnom sektoru

81Osnovac iz Vrbanjaca koji i ovo polugodi{te ne}esjediti u {kolskim klupama

76%U~enika–u~esnika ankete OESS u Kantonu 10 vr{ijedan oblik nasilja nad drugim u~enicima

55.228U~enika manje upisanih u BiH u posljednje ~etirigodine

113Nezakonito zaposlenih u {kolama Srednjobosan-skog kantona, prema tvrdnjama Sindikata srednjegobrazovanja SBK

100Prosje~ni iznos op}inske stipendije u KM koja,prema tvrdnjama Unije studenata RS, jedva pokrijeprijevoz iz grada stanovanja ili mjesta studiranja ilikupovinu ud`benika

U protekla dva mjeseca i 15 dana, na portalu [kole-gijuma objavljeno je 215 vijesti preuzetih sa portalaKlix.ba, Radiosarajevo.ba, Dnevni avaz, Oslobo|e -nje, Dnevni list, Ve~ernji list i Al Jazeera Balkans izdomena obrazovanja. Ovo je dnevni prikaz bh.obrazovanja vi|enog novinarskim o~ima.

45Dodatnih KM po studentu u okviru najavljenogposkupljenja za boravak u sarajevskim student-skim domovima

3Broj renoviranih {kola koje su otvorene u februaru2015. godine inicijativom organizacije Save theChildren, a nakon pro{logodi{njih poplava

50Stipendija za besplatno studiranje u Rusiji za nare-dnu {kolsku godinu za studente sva tri studijska ci-klusa

HABEMUSMINISTAR!

Umjestouvodnika

Sko ro dvi je go di ne Mi nis tar stvo za obra zo va nje, na -uku i mla de Kantona Sa ra je vo (MON KS) ra di bez mi-nis tra. Od os tav ke Da mi ra Marjanovi}a, nje go ve biv -{e ko le ge iz dru gih re so ra povremeno su pre uzi ma liza dat ke i oba ve ze iz obra zo va nja; ni je pro na|enotraj no rje {e nje jer ni je bi lo do vo ljno gla so va u Kan-to nal noj skup {ti ni da se iza be re no vi kan di dat. Ume|u vre me nu su bi li op}i izbo ri i na sce nu bi, za ne-ko li ko da na, tre ba la stu pi ti no va kan to nal na Vla da. Je smo li mi u {ko li osje ti li ne po pu nje no ~elo kan to -nal nog obra zo va nja? Ni smo. Ova kvom iner tnom iulju ljka nom obra zo vnom sis te mu sve je dno je ima limi nis tra ili ne sve dok zapo sle ni ci re do vno pri ma jupla}e. Ve} oda vno smo na vi kli da MON KS ne do no -si odlu ke, da jedino {a lje ne ja sne do pi se ko ji se mo -gu tu ma~iti na vi {e na~ina, spo ro re agu je, po ka zu jene ko or di ni ra nost izme|u slu`benika te odsustvo bi -lo ka kve èlje za kor je ni tim i bi tnim pro mje na ma u{kolstvu, ujedno igno ri ra ju}i vlas ti te do ku men te kojiukazuju na alarmantno stanje u vezi sa obrazovnimsadràjima, aljka vo or ga ni zi ra stru~no usa vr{a va njenas ta vni ka... Ho}e li kan di dat za no vog {e fa MON KS-a, El vir Ka-za zo vi}, pro fe sor na Fa kul te tu spor ta i tje le snog od-go ja i ~lan SDA, tre nu tni vi je}nik OV Ilidà, mi je nja -ti do sa da{ nju pra ksu? In ter net nu di ma lo po da ta ka oovom uni ver zi tet skom pro fe so ru. Nje gov ma ti~ni fa-kul tet obja vio je fo to gra fi ju i pra zan CV for mu lar; naFa ce bo ok stra ni ci El vir Ka za zo vi} ~es ti ta vjer ske idrà vne pra zni ke te pre no si di je lo ve za pi sni ka sa sje -dni ca Op}in skog vi je}a koji spo mi nju nje go ve akti -vnos ti. Nje go vi sta vo vi o obra zo va nju in ter net ko ri -sni ci ma su ne dos tu pni ta ko da }emo tek u na re dnompe ri odu, ka da i ako stu pi na du`nost, ~uti {ta pla ni rara di ti u ~e tve ro go di{ njem man da tu.No, po znat nam je po tpi sa ni spo ra zum o na~eli madje lo va nja bu du}e ko ali ci one vlas ti ko ju }e ~ini tiSDA i DF. U tom do ku men tu se spo mi nje i obra zo -va nje. Odvojeno se predstavljaju dvi je oblas ti ko jepri pa da ju MON KS-u - pred {kol sko, osno vno i sre-

dnje obra zo va nje na je dnoj stra ni, a na dru goj vi so -ko obra zo va nje i na uka. (Ko ali ci oni par tne ri su na j-av lji va li da }e MON KS bi ti po di je ljen na dva mi nis -tar stva, ali se ~ini da }e ipak os ta ti sve po sta rom.) U do me nu pred {kol skog, osno vnog i sre dnjeg obra-zo va nja na jav lju ju se dvije kon kre tne (re for ma ud` -be ni~ke po li ti ke kako bi se dobio je dan kva li te tanud`be nik po pre dme tu ko ji }e vaìti naj ma nje petgo di na te drà vna ma tu ra za sre dnjo {kol ce u {kol-skoj 2016/17. go di ni) i ~etiri op}e mje re (re vi zi ja za-kon skih i pod za kon skih aka ta, upi sna po li ti ka u skla -du s trì {tem ra da, stva ra ti op ti mal ne uvje te za kva-li te tno in klu zi vno obra zo va nje, te u~ini ti rad PPZ-aefi ka sni jim). Ovih {est ta~aka u ~etiri go di ne moèpro ves ti bi lo ko; ko ali ci ja je pos ta vi la ljes tvi cu pre ni-s ko, os tav lja ju}i obra zo va nje ta mo gdje je bi lo i pro-te klih go di na - na mar gi ni. U di je lu ko ali ci onog spo-ra zu ma ne spo mi nju se nas ta vni~ki fa kul te ti ni ti bi -lo ka kva oba ve za tih fa kul te ta da svo je pre dme te isi la bu se pri la go|ava ju stu den ti ma, bu du}im nas ta -vni ci ma ko ji }e mi je nja ti u~ma lu obra zo vnu pra ksu. Mi nis tar o ko jem ima mo skro mno zna nje, ko ji ni gdjeja vno ni je go vo rio o obra zo vnom sis te mu u kom bi -na ci ji s la ga no os tva ri vim ci lje vi ma iz obra zo va njako je je pred se be pos ta vi la bu du}a vlast, ga ran tu jujo{ je dan man dat ko ji }e po ku {a ti odràti sta tus quo uobra zo va nju. Sve je dno je da li se u Mi nis tar stvu mi-nis tri smje nju ju kao na tra ci ili je dna oso ba sto lu jeci je li man dat, obra zo va nje mi ru je, a re do vne pla}esmi ru ju nas ta vni ke. Na da ti se je di no da }e do 2019.bi ti vi {e nastavnika i nastavnica ko ji }e uka zi va ti napro ma {a je tre nu tnog obra zo vnog sis te ma i nu di tirje {e nja ka ko ga tre ba mi je nja ti. Ako oni to ne èleili ne ura de, te {ko je o~eki va ti da }e to za njih ura di -ti i kan to nal ni mi nis tar, ma kar on bio i Ken Ro bin -son. Ako, pak, ho}e bo lje, kva li te tni je i pra ve dni jeobra zo va nje – u nji ho vu ko rist ra dit }e i El vir Ka za -zo vi}. �

Namir Ibrahimovi}

8 10 18 26 38

42 48 52 60

SADR@AJ

2 SVE [KOLE POD JEDNIM SUNCEM! 4 MEDIJSKEBROJKOTVORINE 8 RENDGEN NASTAVNI^KOG MOZGA10 SV. SAVA NA ZIDU, DOSITEJ U ORMARU 16 CLICK&SCROLL 18 NA PAROVE RAZBROJ S’! 26 BIBLIOTEKA U ÊKAONICI 32 JEDAN NEOBIÂNDOKTORAT 36 ESPRESSO 38 SME\E BRAUNICE IPROVIDNI LJILJANI 42 ODGOJ KAO TRENING ZA[OPING 48 UÎTELJ LUTKAR 52 ARHEOLOGIJA U KUTIJICIPELA 56 NEMA RAZLOGA ZA SJEKIRACIJU 59 BILJE@NICA ROBIJA K.: IZLET U SARAJEVO 60 PEDAGOGIJA BIÂ

8Ren dgen nas ta v

Naj no vi ja u~e ni ~ka is tra ̀ i va nja nas ta vni ~kogmoz ga de te kto va la su odre |e ne cen tre ko jiuti ~u na kva li tet ~a so va.

Cen tar za re al nostKad su re al ni, kad fi no pos tu pa ju s u~e ni ci ma, kad su kul tur ni,kad ti uvi jek da ju do bar sa vjet, kad su ra zu mni za ne ke stva ri.

Cen tar za ra zu mi je va njeKad ja sno obja sne, i po no ve ako tre ba, kad ima ju ra zu mi je va-nja i sa ̀ a lje nja, kad se {a le sa na ma...

Cen tar za opu {te nostOpu {te nost ti je kom pre da va nja.

Cen tar za gu ra nje na pri jedOtvo re nost ka u~e ni ci ma u smi slu da nas po drà va ju i gu ra juna pri jed, da osje ti mo udo bnost u nji ho vom pri sus tvu, a ne ne-la go dnost, da se zna kad se ra di a kad je vri je me za {a lu i ze-zan ci ju.

Cen tar za dos tu pnostOr ga ni zo va ni, pre da ni svom po slu, stav lja ju se u po zi ci ju u~e -ni ka, in te ra kti vno pre da va nje, dos tu pnost za u~e ni ke. Obje kti -vni u ocje nji va nju, spre mni za su ra dnju sa u~e ni ci ma, pra tesa vre me ne me to de ocje nji va nja, ra zu mi ju da u~e ni ci u odre -|e nim pe ri odi ma ima ju vi {e kon trol nih i pi sme nih ne go {to jeto pro pi sa no za ko nom.

Cen tar za obje kti vnostKre ati vni, du ho vi ti, pri hva ta ju svo ju gre {ku, is ku sni, ni ko mene na me }u svo je sta vo ve, po {tu ju tu |e mi{ lje nje, svi u~e ni cisu im je dna ki, ne ma ju pre dra su de...

Cen tar za za ni mlji vostZa ni mlji ve te me o ko ji ma zna ju go vo ri ti i ta ko u~i ni ti ~as za ni -mlji vi jim, tru de se da ne {to obja sne na na ~in da u~e ni ci mo guda to shva te, pa` lji vo obja{ nja va ju.

Cen tar za pri ja telj stvoKa da po ka ̀ u da im je sta lo da os ta ve do bar uti sak, ka da ima jui auto ri tet i pri ja telj ski odnos pre ma u~e ni ci ma, ka da raz go va-ra ju s na ma i o stva ri ma ko je ni su ve za ne za {ko lu, ka da se po -na {a ju pri ro dno i ne na me }u svo je sta vo ve, ka da se tru de danam pri bli ̀ e gra di vo ko je pre da ju, ka da ima ju ra zu mi je va njaza u~e ni ~ke pro ble me.

☺

9Š K O L E G I J U M

U an ke ti u~es tvo va li u~e ni ci i u~e ni ce osno vnih i sre dnjih {ko -la iz Sa ra je va, Odà ka, Jaj ca, Bi je lji ne, Ma gla ja, Go ra ̀ da i Is to -~nog Sa ra je va.

vni ~kog moz ga

Cen tar za frus tra ci jeDrskost, li je ~e nje kom ple ksa i frus tra ci ja na na ma, strog re ̀ im.Ka da sve shva ta ju ozbi ljno, ka da do |u ner vo zni na po sao i is -tre sa ju se na nas ado les cen te ko ji su u ta kvoj do bi da im tre bama lo slo bo de u ra zmi{ lja nju, ni ko ne vo li is frus tri ra ne pro fe so -re. Is tre sa nje li ~nih frus tra ci ja na u~e ni ci ma, nes hva }a nje.

Cen tar za pri va tnostKad vri je |a ju u~e ni ke, kad se pra ve pa me tni, kad pu no kop-ka ju po tvom pri va tnom ì vo tu, kad su ne re al ni. Mi je {a nje pri-va tnog i po slo vnog ì vo ta.

Cen tar za osu |i va njeNi je im bi tno da u~e ni ci na u~e, do sa dni, bog zna za 5, ja za 4,u~e nik mo ̀ da za 3. Osu |u ju, ne ma ju ra zu me va nja, ima ju zas -ta reo sis tem pre da va nja, ne vo le svoj po sao, mi sle da je nji hovpre dmet je di ni.

Cen tar za sim pa ti sa njeZlo upo tre ba auto ri te ta, u~e ni ci su do bri uko li ko su im ocje nedo bre, sim pa ti sa nje bo ljih u~e ni ka nad lo {i jim. Su bje kti vni uocje nji va nju, lo {i u pre da va nju, u~e ni ci ma izno se svo je pri va-tne pro ble me, ne tre pe lji vost pre ma po je din ci ma, vri je |a juu~e ni ke.

Cen tar za aro gan ci juKad su aro gan tni i po na {a ju se u sti lu ja sam go spo |a pro fe so ri ca,ka da oma lo va ̀ a va ju u~e ni ke ko ji do la ze sa se os kog po dru ~ja,ka da mi sle da na svi je tu pos to ji sa mo nji hov pre dmet i da ne-ma mo dru gih oba ve za osim {ko le, ka da se ne tru de da namobja sne le kci ju ne go nam za da ju da je obra di mo sa mi, ka daima ju stav ko ji nas pla {i i ta ko do da tno ote ̀ a va ju pro ces u~e -nja, ka da ne ma ju ra zu mi je va nja.

Cen tar za stro gostStro gost kao me to da iz bje ga va nja do da tnog tru da, zas tar je leme to de, su je ta, ocje na is pred zna nja, ne uje dna ~e ni kri te rijocje nji va nja. Stro gi, tra ̀ e da stal no od go va ra mo, na kon tri mi-nu sa – je di ni ca, a tek na kon pet plu se va pe ti ca, za da ju pu noza da }e, pre gru bi, is pri ~a{ im ci je lu le kci ju ali ako ne zna{ je -dno pi ta nje do bi je{ je di ni cu, pu no se de ru. Lju ti be zve ze,mljac ka ju, ru ̀ na im fri zu ra, smo ta ni, ru ̀ ni im man ti li, ne zna -ju pje va ti i svi ra ti.

�

Do si je Do si tej: In for ma ti za ci ja obra zo va nja u Re pu bli ci Srpskoj

Sv. Sa va nazidu, Do si tej uor ma ru

E-u~i oni ca na prvi po gled iz gle da kao isva ka dru ga, a tek pa` lji vi jim po sma tra -njem izme |u klu pa, sto li ca, ta ble, dru gih{kol skih po ma ga la i u~e ni ~kih ra do va,pri mi je ti mo ma li or mar u uglu. Kad nas -ta vnik ot klju ~a or mar, vi di mo u nje mudva de se tak ure dno po slo ̀ e nih mi ni lap-to pa za u~e ni ke i je dan stan dar dni lap-top za nas ta vni ka. Po red njih, u or ma rusu ru ter i dru ga opre ma ko ja slu ̀ i za na-pa ja nje ba te ri ja i ko ja u~i oni ci obez bje -|u je be ̀ i ~ni in ter net. Na po ~et ku ~a sa, u~e ni ci uzi ma ju svo je, anas ta vnik svoj lap top. U~e ni ~ki lap to pisu nu me ri sa ni, ta ko da sva ki u~e nik uzi -ma uvi jek is ti. Na kon uklju ~i va nja ra ~u -na ra, oni se be ̀ i ~nom ko ne kci jom me |u -so bno pre po zna ju i po ve zu ju, ta ko danas ta vnik pre ko svog lap to pa mo ̀ e pos -tav lja ti sa drà je na u~e ni ~ke lap to pe, tepra ti ti {ta sva ki u~e nik ra di. Sa dràj za~as mo ̀ e po hra ni ti na lap to pu ili ga do-ni je ti na USB sti ku, bi lo da je tek st u Wor -du, ta be la u Exce lu, sli ke, fil mo vi, lin ko vi,kvi zo vi, tes to vi... Za vi sno od to ga ka ko je nas ta vnik osmi-slio rad, u~e ni ci mo gu i{ ~i ta va ti tek sto ve,po pu nja va ti ta be le, pra vi ti Power Po intpre zen ta ci je od sli ko vnog ma te ri ja la iligle da ti vi deo kli po ve sa sa drà jem ve za -nim za te mu ~a sa. U nas ta vi se mo ̀ ekom bi no va ti rad sa ud`be ni kom i sves -kom, ma da se ci je li ud`be nik mo ̀ e ske-

ni ra ti i pos ta vi ti na lap top, ta ko da je iud`be nik dio sa drà ja. Mo gu }nos ti ima mno go. Nas ta vnik mo ̀ epo di je li ti u~e ni ke u ra dne gru pe, ta ko dasva ka gru pa ra di svoj za da tak, a da na -kon to ga svi u~e ni ci po sma tra ju re zul ta -te ra da dru gih gru pa. Zna nje se pro vje -ra va tes to vi ma, ko je u~e ni ci rje {a va ju nasvo jim lap to pi ma, a nas ta vnik ih pre gle -da i ocje nju je na svom lap to pu. U~e ni ~kilap to pi ima ju pris tup in ter ne tu, ali nas -ta vnik u sva kom mo men tu kon tro li {e ko -jim stra ni ca ma u~e ni ci mo gu pris tu pi ti.Ta ko |e, u~e ni ci mo gu nas ta vni ku pos -tav lja ti pi ta nja pu tem ne ke vrste cha ta, anas ta vnik mo ̀ e je dnom ili svim u~e ni ci -ma pre ki nu ti rad na ra ~u na ru ili ih opo-me nu ti na po {to va nje dis ci pli ne u u~i -oni ci. Kad za zvo ni, u~e ni ci i nas ta vnikvra }a ju lap to pe u or mar gdje se ba te ri jepu ne do no vog ~a sa.

IN TEL-ova ini ci ja ti vaCi je la pri ~a kre nu la je 2009. go di ne ka daje kom pa ni ja In tel po nu di la en ti tet skimmi nis tar stvi ma re ali za ci ju pi lot pro je kta,u okvi ru ko jeg su dvi je {ko le, u dva en ti -te ta, do bi le opre mu za je dnu e-u~i oni cu,kao i obu ku nas ta vni ka za or ga ni za ci ju iizvo |e nje in te ra kti vne nas ta ve. Na konovog pi lot pro je kta, u Mi nis tar stvu pros -vje te i kul tu re Re pu bli ke Srpske odlu ~e -no je da se nas ta vi sa opre ma njem ka bi -ne ta za izvo |e nje in te ra kti vne nas ta ve usvim osno vnim {ko la ma u ovom en ti te -tu. Ni je ja sno ko li ko je u to me kon sul to -va na stru ka i pra ksa, jer ne ma ne kih pi-sa nih ana li za i pre po ru ka. Stra te gi ja ra z-vo ja obra zo va nja Re pu bli ke Srpske zape ri od 2012–2014, u Stra te {kom prav cu B(Ula ga nja u obra zo vni sis tem), na vo di in-for ma ti za ci ju obra zo va nja kao je dnu odstra te gi ja, ali pod njom po dra zu mi je vauspos tav ljen in te gri sa ni in for ma ci ono-ko mu -ni ka ci oni sis tem u obra zo va nju.Pro je kat, sim bo li ~no ime no van Do si tej,na {ao se na dne vnom re du sas tan ka vla -da Re pu bli ke Srpske i Re pu bli ke Srbi je,gdje je i do ne se na odlu ka o nje go voj re -ali za ci ji. Za re ali za ci ju ci je log pro je ktadvi je vla de su u star tu oda bra le beo grad -sku fir mu Com tra de (CT Com pu ters), ko jaje po sao odra di la pre ko svog par tne ra uBiH – fir me La na co iz Ba nje Lu ke. Com-tra de je vo de }a IT kom pa ni ja u ju go is to -


Klju ~na ri je~: Do si tej(pra vo ime Di mi tri je)Obra do vi} (1739–1811)– srpski fi lo zof i pros -vje ti telj. Sma tra se je d-nim od naj va ̀ ni jihpred sta vni ka srpskog iju ̀ no slo ven skog pros -vje ti telj stva. Nje go vanaj po zna ti ja dje la su Pi -smo Ha ra lam pi ju, Sa ve -ti zdra vo ga ra zu ma i @i -vot i pri klju ~e nija.

Svi smo mi za mo der ni za ci ju sis te maobrazova nja, sa mo {to sva ko od nasmoderniza ci ju shva ta na svoj na ~in. U Fin skojmo der ni za ci ja zna ~i pres ta nak ko ri {te njapisanih slo va. U Srpcu mo der ni za ci ja zna ~ipre tva ra nje {kol ske u~i oni ce u mi ni crkvu. UMi nis tar stvu pros vje te i kul tu re Re pu bli keSrpske si no nim za mo der ni za ci ju uobrazovanju je Pro je kat Do si tej.

Enes Kurtovi}

FotografijaLijevo: Dositej Obra-dovi}, portret ArsenijaTeodorovi}a, obradioEnes Kurtovi}

Dositej Odradovi},obrazovni projekat vri-jedan ~etiri godi{njaentitetska budèta zaprosvjetu i kulturu.

~noj Evro pi, ~la ni ca je Com Tra de gru pe.Di re ktor ove Gru pe, Ve se lin Je vro si mo -vi}, slo vi za je dnog od na jus pje {ni jih me -na dè ra u Srbi ji, ali i kao oso ba sa do brimve za ma u srbi jan skim po li ti ~kim kru go -vi ma. Lai ~ko po zna va nje fun kci oni sa njave za po li ti ke i bi zni sa na na {im pros to ri malo gi ~no bu di su mnju u to ko li ko je Do si -tej re zul tat stvar ne bri ge za kva li tet obra-zo va nja u Re pu bli ci Srpskoj, a ko li ko dione ke {i re kor po ra ti vno-po li ti ~ke {e me.

Iz fa ze u fa zuKa ko se ra di o vrlo am bi cio znom pro je -ktu, pla ni ra na je re ali za ci ja u fa za ma.Tako je prva po dra zu mi je va la da se utoku {kol ske 2012/2013. go di ne opre mi 65{kola. U dru goj fa zi, u {kol skoj 2013/2014.godini opre mi lo bi se do da tnih 60, te utre}oj fa zi, u {kol skoj 2014/2015, pre os ta -le 62. Prva fa za je fi nan si ra na kre di tnimsredstvima Re pu bli ke Srbi je. Pre ma ri je -~i ma ta da{ njeg mi nis tra pros vje te u VladiRepublike Srpske, Go ra na Mu ta bdì je,radilo se o ro bnom kre di tu Re pu bli ke Sr-bi je vri je dnom 4,5 mi li ona eura (Izvor:Por tal No vos ti).

[ta po dra zu mi je va Pro je kat Do si-tej? Pre ma obja{ nje nju sa in ter ne-t ske stra ni ce fir me La na co, ko jare ali zi ra ovaj pro je kat, ra di se o e-u~e nju po mo de lu 1:1 u osno vnim{ko la ma u Re pu bli ci Srpskoj, ko jiima za cilj pro mo vi sa nje in te ra kti v-nog u~e nja po mo }u in for ma ci -ono-ko mu ni ka ci onih te hno lo gi ja.Da kle, za mi{ lje no je da sve osno-vne {ko le u Re pu bli ci Srpskoj bu -du opre mlje ne ra ~u nar skom opre-mom, ko ja }e omo gu }i ti izvo |e njein te ra kti vne nas ta ve, tes ti ra njezna nja i ocje nji va nje u~e ni ka, tepra }e nje us pje ha u~e ni ka u {ko liod stra ne nas ta vni ka i ro di te lja.Zvu ~i fi no, go to vo fin ski. Ra di seo re vo lu ci onar nom pro je ktu zauslo ve u ko ji ma fun kci oni {e na {eobra zo va nje, jer in te ra kti vno u~e -nje ni je sa mo lap top i in ter net, ve}po dra zu mi je va kor je ni tu pro mje nupris tu pa nas ta vni ka u pla ni ra nju ior ga ni za ci ji sva ke nas ta vne je di ni -ce.

U okvi ru ove fa ze, u 65 osno vnih {ko la uRe pu bli ci Srpskoj opre mlje no je 408 u~i -oni ca sa 10.200 mi ni lap to pa za u~e ni ke(Clas sMa te Per so nal Com pu ter – CMPC)i 800 stan dar dnih lap to pa za nas ta vni ke.Odrà ne su i edu ka ci je za nas ta vni ke,bu du }e ko ri sni ke ispo ru ~e nog sof tve ra ihar dve ra. Pro je kat je hva ljen kao ogro-man is ko rak obra zo vnog sis te ma Re pu -bli ke Srpske pre ma mo der nom, in for ma -ti ~kom dru{ tvu bu du }nos ti. I kom pa ni jaIn tel je u svom is tra ̀ i va nju o in for ma ti -za ci ji obra zo va nja po hva li la ovaj pro je -kat kao obe }a va ju }i po ~e tak. Te hni ~ki gle da no, Do si tej je ba zi ran na In-te lo voj Te ach Advan ced On li ne pla tfor -mi (ITAO), ko ja je na do gra dnja nji ho veMoo dle 2.x pla tfor me za u~e nje. Za lo kal -ne po tre be ura |e ne su va ri jan te u la ti ni -ci i }i ri li ci. Iz te per spe kti ve ra zu mlji ve sui po hva le kom pa ni je In tel na ra ~un ovogpro je kta, jer Do si tej ko ris ti nji ho ve proi -zvo de. U re ali za ci ji dru ge fa ze Do si te ja do {lo jedo odre |e nih ka{ nje nja, jer se Vla da Re-pu bli ke Srbi je, kao je dan od par tne ra, po-vu kla iz pro je kta, uz obra zlo ̀ e nje dazbog fi nan sij skih pro ble ma u ko ji ma sena la ze sma nju ju bu dèt ske iz dat ke. Ovo,me |u tim, ni je obes hra bri lo Vla du Re pu -bli ke Srpske ko ja je po ~et kom 2015. go di -ne na ja vi la no vo za du ̀ e nje u vi si ni od 9mi li ona KM za re ali za ci ju dru ge fa ze Pro-je kta Do si tej.Ten der za na bav ku opre me za dru gu fa -zu pro je kta ra spi san je 24. marta 2014.go di ne (Slu ̀ be ni gla snik BiH, broj 22) ikao naj bo lji po nu |a~ oda bra na je kom-pa ni ja La na co. Ugo vor sa Mi nis tar stvompo tpi san je u ju nu 2014. go di ne. Do kra -ja no vem bra u 60 osno vnih {ko la opre m-lje no je 310 u~i oni ca sa 7750 ra ~u na ra zau~e ni ke i 550 lap to pa za nas ta vni ke.

Rje {e nja za e-Obra zo va nje Ovi me je fir ma La na co za na re dne de ce -ni je osi gu ra la odli ~an po sao ispo ru ke ro -be vri je dne mi li one i mi li one KM, obu kenas ta vni ka te ser vi si ra nja ispo ru ~e ne ro -be. Ni je ne va ̀ no ni to da }e svje tlo snimgo di na ma bi ti is pred svih dru gih IT fir -mi u even tu al nim bu du }im po slo vi ma, ako ji }e se ba zi ra ti na nji ho vom ve} ispo -ru ~e nom har dve ru i sof tve ru.

12

ww

w.s

kole

giju

m.b

aU

tri k

lika

klik

(1):

bibl

iote

ka, k

lik (2

): st

ruka

(Una

pre|

enje

kva

litet

a u

obra

zova

nju)

, klik

(3):

Sp

u{ta

nje

znan

jaA

naliz

a lo

{e p

raks

e st

ru~n

og u

savr

{ava

nja

u K

anto

nu S

araj

evo

Fir ma La na co za Mi nis tar stvo pros vje te ikul tu re Re pu bli ke Srpske re ali zi ra i pro-je kat e-Dne vnik, u ko ji je do sad uklju ~e -no vi {e od 30 osno vnih i sre dnjih {ko la.La na co ozbi ljno ra ~u na na nas ta vak re a-li za ci je Do si te ja, a pri pre ma i no va sof t-ver ska rje {e nja za se ktor obra zo va nja, ta -ko da u tom di je lu trì {ta (i drà vnog bu -dè ta) vi de svo je mjes to i u bu du }nos ti.Ve} su pri pre mlje na sof tver ska rje {e njaEDU IS (Na ci onal ni in te gri sa ni in for ma -ci oni sis tem za po dr{ku osno vnom i sre -dnjem obra zo va nju), Pro me tej (sis temu~e nja na da lji nu), por tal e-Obra zo va nje(kre iran na osno vu po tre be obje di nja va -nja i or ga ni za ci je svih in for ma ci ja i sa -drà ja u ve zi sa obra zo va njem u Re pu -bli ci Srpskoj). U svrhu pro mo vi sa nja iuna pre |e nja elek tron skog obra zo va nja,La na co fi nan si ra i por tal e-U~i oni ca i iz da-va nje elek tron skog ~a so pi sa Do si tej, pu -tem ko jih nu di po mo} nas ta vni ci ma, u~e -ni ci ma i ro di te lji ma u ko ri {te nju in for -ma ti ~ke te hno lo gi je u obra zo vne svrhe.

Ctrl+Alt+Down+KMKa ko su dvi je do sa da{ nje fa ze u re ali za -ci ji Do si te ja ko {ta le sva ka po 9 mi li onaKM, sli je di da }e pro je kat uku pno ko {ta -ti oko 27 mi li ona KM. Ako se ima u vi duda je Bu dè tom Re pu bli ke Srpske za2015. go di nu Mi nis tar stvu pros vje te ikul tu re do di je lje no 7,44 mi li ona KM, do-la zi mo do po dat ka da }e Do si tej ko {ta tigo to vo kao ~e ti ri go di{ nja en ti tet ska bu -dè ta za pros vje tu i kul tu ru. Ova ko ve li -ki za lo gaj se bi ni su mo gle priu {ti ti nimno ge evrop ske ze mlje sa pu no ja ~omeko no mi jom i ve }im bu dè ti ma za obra-zo va nje. Re al no je za pi ta ti se da li je Do-si tej u tre nu tnim uslo vi ma u ko ji ma jepros vje ta Re pu bli ke Srpske za is ta do bra ipa me tna in ves ti ci ja? Re ali za ci jom pro je kta, in for ma ti ~kom na-s ta vom bi }e po kri ve ne osno vne {ko le, alios ta je pro blem da se u~e ni ci u sre dnjim{ko la ma vra }a ju ta bli, kre di i ud`be ni ku,a na fa kul te ti ma skrip ta ma i ispi tnim pi-ta nji ma. Ko li ko }e Do si tej po di }i kva li tetobra zo va nja u cje li ni, sve i da se u ma ksi-


FotografijaGore i naredna stranica:U okviru ove faze, u 65osnovnih {kola u Repu-blici Srpskoj opremlje -no je 408 u~ionica sa10.200 mini laptopa zau~enike (ClassMate Per-sonal Computer –CMPC) i 800 standard-nih laptopa za nastav -nike. Laptopi iz OŠBranko Ćopić u Prije-doru.

mal nom ka pa ci te tu ko ris ti u osno vnim{ko la ma? Pre ma re zul ta ti ma in ter net skean ke te pro ve de ne na stra ni ci La na ca na -kon re ali za ci je prve fa ze Do si te ja, od 303ro di te lja ko ji su u~es tvo va li u an ke ti, 35%sma tra da u~e ni ci tre ba ju ko ris ti ti ra ~u -na re u nas ta vi sva ko dne vno, 55% se satim dje li mi ~no sla ̀ e, dok se 10% ro di te ljasa tim ne sla ̀ e. Ocje ne ro di te lja kre ta lesu se od: Sma tram da u~e ni ci tre ba da ko ris -te ra ~u na re u nas ta vi u {ko la ma. Nas ta va biim bi la in te re san tni ja, la k{e bi sa vla da va ligra di vo, a zna nje ra da na ra ~u na ru }e im bi -ti ne op ho dno i u bu du }em ì vo tu; do: Mi slimda je bo lje ko ris ti ti knji ge ne go ra ~u na re, jerna knji ga ma su se {ko lo va li nau ~ni ci pa im ni -je sme ta lo. U an ke ti je u~es tvo va lo i 48{kol skih upra va, a pre ma nji ho vim od go-vo ri ma, pro ce nat pre da va ~a ko ji ko ris tera ~u na re u izvo |e nju nas ta ve kre }e se od10 do 40%. U po re |e nju sa bro jem nas ta -vni ka ko ji su ko ris ti li elek tron ske u~i oni -ce na po ~et ku pro je kta, nji hov broj se poovoj an ke ti po ve }ao za 55,32%. Elek tron -ske u~i oni ce naj ~e{ }e se ko ris te za izvo -|e nje nas ta ve u 3. i 4. ra zre du, te na ~a so-vi ma pri ro de i dru{ tva i ma te ma ti ke.

e-Nas ta vni ci & e-Po res ki ob ve zni ciU TV-pri lo gu RTRS-a o pro je ktu Do si tejpre ne se na je izja va Ran ke Bo gi}, nas ta -vni ce pri ro de i dru{ tva u O[ Bo ri sav Stan-ko vi} u Ba njoj Lu ci, ka ko se opre ma u na-s ta vi ko ris ti dva pu ta mje se ~no. Ta rik Mu-ja gi}, nas ta vnik nje ma ~kog je zi ka u O[Bran ko ]o pi} u Pri je do ru, je dan je od na-s ta vni ka ko ji je pro {ao tre ning za ko ri {te -nje Do si te ja u prvoj fa zi pro je kta. Nje go -va {ko la ima ra zra |en na ~in ko ri {te njain for ma ti ~ke opre me i po ti ~e svo je nas -ta vni ke da je ko ris te. Za [ko le gi jum namje de mon stri rao rad ovog sis tem i pred-sta vio mo gu }nos ti ko je su na ra spo la ga -nju nas ta vni ci ma i u~e ni ci ma u izvo |e -nju nas ta ve. Pri mje }u jem da Do si tej za -hti je va odre |e nu in for ma ti ~ku ru ti nuko ja ve }em bro ju nas ta vni ka ipak ne dos -ta je. Naj bo lji na ~in da se to pre va zi |e jes -te da se Do si tej {to ~e{ }e ko ris ti. Sa mo tadci je li pro je kat ima smi sla. Osim re do vnogko ri {te nja, nas ta vnik Mu ja gi} pri mje }u jeka ko pra ksa po ka zu je da je po tre bna iodre |e na do za kre ati vnos ti sa mih nas ta -vni ka u kre ira nju sa drà ja i nji ho voj pre-zen ta ci ji. Va ̀ na je i me |u so bna sa ra dnja,ta ko da su nas ta vni ci for mi ra li FB gru puIn tel – Class Ma te – Te ac hers pu tem ko je di-je le svo ja is kus tva. Ima i nas ta vni ka ko jina Do si te ja gle da ju kao na be spo tre bnuno vo ta ri ju, na no vu pre pre ku na pu tu do(ne)za slu ̀ e ne pen zi je. Ne pos to ji ra zra -|en sis tem ko ji }e sve nas ta vni ke mo ti vi -ra ti ili ~ak oba ve za ti da ko ris te in for ma ti -~ku te hno lo gi ju u nas ta vi. A po se banpro blem pred stav lja to da se ci je la us pje -{na IT-ope ra ci ja izve la na umi ru }em pa-ci jen tu, {kol skom pro gra mu ko ji je zas ta -rio, ide olo {ki os tra{ }en, kon zer va ti van ibi ro kra ti zo van, sa sre dnjo vje ko vnim sve -{te ni kom kao iko nom obra zo va nja. Da li smo, kao po res ki ob ve zni ci, ku pi lisvom ~e du od obra zo vnog sis te ma sku -pu igra ~ku sa ko jom ono ba{ i ne zna {tabi, jer su kre da, ta bla i ud`be nik igra ~kena ko je su svi na vi kli? In for ma ti ~ka opre -ma brzo zas ta ri je va i pi ta nje je ho }e li do -~e ka ti smje nu ge ne ra ci ja u nas ta vnomka dru, kad bi pro ce nat onih ko ji ko ris teDo si tej u nas ta vi mo gao sa 10 do 40, sko -~i ti na 90 ili 100%. �

14

Pravda po mjeri[kolske klupe:Prvima kruhOstalim rupe.

slik&slika

Od goj ni aspe kti

Kako odgojiti moralnodijete?(Adam Grant, prev. Me ri ma Der vi {i})(...) One su na su mi ~no dje ci do di je li le ra zli ~i tevrste po hva la. Ne ka su dje ca po hva lje na naosno vu onog {to su ura di la: Ja ko je li je po {to sidao/da la kli ke re si ro ma {ni joj dje ci. To je ja ko li je pages ta. Dru ga su po hva lje na na osno vu ka ra kte -ra ko ji je po ta knuo ta kvo po na {a nje: Ti iz gle davo li{ po ma ga ti dru gi ma kad god mo ̀ e{. Da, ti sido bra oso ba ko ja vo li po ma ga ti.Ne ko li ko se dmi ca ka sni je, ka da im se opetpru ̀ i la pri li ka da ne {to po klo ne, dje ca ko ja supo hva lje na na osno vu svog ka ra kte ra po ka za -la su se da re` lji vi jom ne go dje ca ko ja su po h-va lje na na osno vu po na {a nja. Ta im je po hva lapo mo gla da da re` lji vost osvi jes te kao ne {to {topred stav lja nji hov iden ti tet; kroz svo ja dje la suna u~i la da su oso be ko je vo le po ma ga ti. (...)

Me to di ~ka pra ksa

Razvoj refleksibilnihprakti~ara(Amra Pe na va)(...) Pi ta nja su bi la ova:Ka ko je re gu li sa na pra ksa stru ~nog usa vr{a va nja i dali za nju pos to je odre |e na, za ko nom pro pi sa na pra vi -la?Za {to pro fe so ri dru gih pre dme ta do tih pot vrda do la -ze bes pla tno, a pro fe so ri fi zi ke tre ba da pla te 50 KM?Da li je spro ve de no is tra ̀ i va nje ka ko bi se odre di loko je su to po tre be nas ta vni ka i nas ta ve, u ovom slu -~a ju, fi zi ke?Mo jom in ter pre ta ci jom raz go vo ra u ~lan ku di-re kto ri ca ni je bi la za do vo ljna. Po sla la je svo juver zi ju, uz na po me nu:Po {to va na,Pro ~i ta la sam tek st i ni je mi se do pa lo. Ne ka ko je sves brda-do la. Ja sam se po tru di la i na pi sa la ovaj sa -dràj ko ji {a ljem, pa Vi uzmi te sve ili ono {to Vas za-ni ma, a mi slim da je sa drà no sve ono {to sam od go -va ra la na pi ta nja.Uko li ko bu de ne kih ne ja sno }a, po {a lji te upit, a ja samve oma os ku dna s vre me nom.Li jep poz drav,Di re kto ri caMr.sci. Di na Bo ro vi na (...)

CLICK&SCROLLskolegijum.baO ~e mu smo pi sa li ove jeseni. Pra ti te nas on li ne.

Dnevnik @uì @o

Misto radnje Stari mostVo lim mi sli ti da je An te sa mo iz gu bljen i ne si -gu ran ti nej dèr, ko jeg pu ca pu ber tet pa pri ~a lu -de stva ri. Mo ̀ da je na in ter vjuu bio sa mo gla-dan... Ne ko mu je tre bao da ti snic kers. To je o~i -to i bio pro blem, jer An te iz tre }e epi zo de Per-spe kti ve ni je ni na lik na onog iz dru ge.Ivo mo de ra tor, Ami la, Ni na, Sa lih, Ena, Ma ti ja,Ane sa... î ni mi se da ja vnost pre ma lo pri ~a onji ma. Ja vnost Bo sne i Her ce go vi ne ima obi ~ajda ve li ~a ru ̀ ne stva ri. Ni sam na {la ni ti je dnuko lu mnu o ti nej dè ri ma ko ji ra zmi{ lja ju dru ga -~i je.Ivo je re kao: Mos tar ni je po di je ljen ona ko ka ko svimi sle, na dvi je stra ne. Mos tar je po di je ljen na oneko ji su na je dnoj stra ni i one ko ji su na obe stra ne.

Obrazovna politika

Diploma obezvrije|enamaramom(Mi re la Bu lju ba {i})(...) Na rang-lis ti sam po bro ju bo do va pri je in-ter vjua bi la prva. I, on da, do |e in ter vju. Tro -~la na ko mi si ja ne ma pi ta nja, ali je za bri nu tazbog mog iz gle da. Na ime, no sim ma ra mu uskla du s islam skom tra di ci jom. Po kri ve na sam,ka ko bi se to u na ro du re klo. Di re ktor {ko lesma tra da kao ta kva ne mo gu pre da va ti hrvat-ski je zik. Za {to? Za to {to bi on imao pro blemsa ro di te lji ma. Izri je kom: Mi re la, ima{ naj vi {ebo do va, ali, ako te be pri mi mo, imat’ }e mo pro blem sro di te lji ma. Is to mi{ lje nje di je li i ta kav stav po -drà va i pred sje dni ca {kol skog odbo ra. (...)

Nova ~itanja

Danas kada postajemarhitektaEti ka ni je pre dmet ko ji se ~es to vi |a u fa kul tet-skim ra spo re di ma ~a so va i to mo ra bi ti je dan odizvo ra le tar gi je i egoi zma ko ji do mi ni ra ju u sa-vre me nom bo san sko her ce go va ~kom dru{ tvu.Bu du }i da sraz vri je dnos ti ni gdje ni je ta ko o~itkao u sva ko dne vnom obli ko va nju ur ba nih pro-s to ra, odlu ~i li smo pro ves ti ma lu, pri ja telj skuan ke tu, me |u stu den ti ca ma i stu den ti ma ar hi-te ktu re, sa sa mo je dnim pi ta njem: [ta bi tre ba loda sto ji u nji ho voj za kle tvi, kad bi je po la ga li nakra ju stu di ja, kao {to to ra de stu den ti me di ci ne?Uprkos ispi tnim oba ve za ma i krat kom ro ku(24 sa ta), po zi vu se oda zva lo 25 mla dih lju di.(Od to ga 15 dje vo ja ka, ugla vnom sa dru ge itre }e go di ne.) Uz ne ko li ko {a ljiv dì ja, ve }i na jeozbi ljno shva ti la pi ta nje i po tru di la se da ba -rem u ski ci na zna ~i svo ju eti ~ku po zi ci ju. (...)

Iz dje~ije perspektive

Kako se udati s nulomiz vjeronauke(Ma ri na Ve li ~ko vi})(...) O~i to je mo je ne po ha |a nje vje ro na uke os -ta vi lo bi tne pro pus te u mom eti ~ko-mo ral no-so -ci jal nom od go ju i sa da ugro ̀ a va mo ja ~vrstapri ja telj stva. Da bih to na do kna di la odlu ~i la samsa zna ti o bra ku sve {to mo gu iz tri ud`be ni kavje ro na uke za 8. i 9. ra zred osno vne {ko le. (U ra-ni jim se toj te mi ne po sve }u je ve }a pa` nja.)Sva tri ud`be ni ka (je dan ka to li ~ki, pra vo sla vni iislam ski) sla ̀ u se da je po ro di ca osno va dru{ -tva, a da je osnov po ro di ce brak.Kao prvi pri mjer bra ka je dan ud`be nik na vo diAda ma i Evu ko je je bog vjen ~ao u ra ju. Zas ta jem.û di me da auto ri ud`be ni ka ni su mo gli na }ipri mjer u ko jem brak ni je ana lo gi ja za glu postko ja vo di is tje ri va nju iz ra ja. Odlu ~u jem daovo ni je re pre zen ta ti vna pri ~a. (...)

Izvje{taj o segregatnom stanju

Na toroverazbroj s’!

A. Se gre ga ci ja u obra zo va nju

37. Ve li ki broj me |u na ro dnih or ga ni za ci ja ko je se ba -ve ljud skim pra vi ma izra zio je du bo ku za bri nu tostzbog se gre ga ci je dje ce unu tar obra zo vnog sis te ma uBo sni i Her ce go vi ni, ko ja se pro vo di i kroz sis temdvi je {ko le pod je dnim kro vom i kroz je dno na ci onal ne{ko le. Iako ovo ni je no vi pro blem i od go vor na ti je lasu svje sna nje go ve ozbi ljnos ti, fra gmen ti ra nost sis -te ma vlas ti, po li ti za ci ja obra zo vnih pi ta nja i ne po -vje re nje izme |u ra zli ~i tih e tni ~kih za je dni ca one mo -gu }a va ju pro vo |e nje re for me obra zo va nja. Pre na -gla {a va nje kul tu ro lo {kih ra zli ka, uklju -~u ju }i i je zi ~ke, ko ris ti se kao iz go vor zapro vo |e nje se gre ga ci je dje ce na osno vunji ho ve etni ~ke pri pa dnos ti. Spe ci jal naiz vjes ti te lji ca is ti ~e da je ta kvo tu ma ~e -nje kul tur nih pra va po tpu no po gre {no ida se ni ka ko ne bi smje lo ko ris ti ti kaooprav da nje po li ti ke se gre ga ci je.

1. Dvi je {ko le pod je dnim kro vom

38. Spe ci jal na iz vjes ti te lji ca izra ̀ a va ve li ku za bri -nu tost zbog sis te ma dvi je {ko le pod je dnim kro vom,pre ma ko jem dje ca ra zli ~i te etni ~ke pri pa dnos ti po -ha |a ju nas ta vu po dva ra zli ~i ta pla na i pro gra ma uis toj zgra di, ali fi zi ~ki odvo je na. Ta dje ca ri jet ko ima -ju pri li ku za in te ra kci ju za vri je me {ko le. In sti tu ci -onal no ure |e nje im ma ksi mal no ote ̀ a va bi lo ka -kvu vrstu dru ̀ e nja, ~ak i u {kol skom dvo ri {tu. [ko -le ima ju ra zli ~i ta upra vna ti je la, {kol ske odbo re, vi -je }a ro di te lja i u~e ni ka, te se kci je, kao {to su na pri -mjer spor tske ili dram ske. Ova kav sis tem je na sna -

zi u 54 {ko le u tri kan to na u Fe de ra ci ji Bo sne i Her-ce go vi ne, u op}i na ma sa bo{ nja ~kim i hrvat skimsta no vni{ tvom. [e sna est ta kvih {ko la sa da ima je-din stve nu upra vu zbog pri tis ka me |u na ro dne za-je dni ce.

39. Mno ge od ovih {ko la su for mi ra ne ka ko bi sepovratni~ka dje ca mo gla pri mi ti u {ko le ko je supoha|ala dje ca iz ve }in skog na ro da na tom po dru -~ju na kon pro mje ne de mo graf ske sli ke uzro ko va -ne oru ̀ a nim su ko bom. Iako su dvi je {ko le pod je dnimkro vom bi le za mi{ lje ne kao pri vre me ni ko rak, onesu za ̀ i vje le i po je din ci nji ho vo pos to ja nje prav da -ju za {ti tom pra va dje ce na po ha |a nje nas ta ve nama ter njem je zi ku.

40. Do sa da je po kre nu to ne ko li ko ini ci ja ti va za uki-da nje dvi je {ko le pod je dnim kro vom. Na pri mjer, Par-la ment Fe de ra ci je BiH je 2010. go di ne po zvao kan-to nal na mi nis tar stva obra zo va nja da po du zmumje re za uki da nje ovog sis te ma pri je po ~et ka na re -dne {kol ske go di ne, me |u tim, taj po ku {aj je bio be-zus pje {an. Op}in ski sud u Mos ta ru je u apri lu 2012.go di ne do nio pre su du ko jom je sis tem dvi je {ko lepod je dnim kro vom na sna zi u op}i na ma Sto lac i â -plji na pro gla sio ne za ko ni tim i dis kri mi na tor nim, teje na lo ̀ io Mi nis tar stvu obra zo va nja Her ce go va ~ko-ne re tvan skog kan to na da do po ~et ka no ve {kol skego di ne ovu pra ksu uki ne. Pre su da jo{ ni je im ple -men ti ra na. Mi nis tar stvo obra zo va nja Fe de ra ci je Bo -sne i Her ce go vi ne je u augus tu 2012. go di ne na pra-vi lo na crt dvo go di{ njeg pla na pre ma ko jem bi sepre ki nu la pra ksa se gre ga ci je u {ko la ma, ali jakpo li ti ~ki otpor na lo kal nom ni vou ko ~isva ki na pre dak.

41. Iz raz go vo ra sa pred sta vni ci ma Mi nis tar stvaobra zo va nja Her ce go va ~ko-ne re tvan skog kan to na,spe ci jal na iz vjes ti te lji ca je sa zna la da su op}in skavi je }a ta ko ja se pro ti ve im ple men ti ra nju go re spo-me nu te pre su de Op}in skog su da u Mos ta ru, kao ida pos to je na po ri na kan to nal nom ni vou da se pre-su da pro ve de. Go spo |a Sha he ed ta ko |er jeraz go va ra la sa na ~el ni kom Op}i ne Sto-lac, i slo ̀ i li su se da se sis tem dvi je {ko -le pod je dnim kro vom ~es to ko ris ti kaosim bol se gre ga ci je unu tar obra zo vnogsis te ma u Bo sni i Her ce go vi ni, iako suje dno na ci onal ne {ko le, ko je su je dna kopro ble ma ti ~ne, da le ko broj ni je (po gle -da ti pa ra gra fe 44-47 ispod).

42. Sis tem dvi je {ko le pod je dnim kro vom pokazuje ka -ko se u~ vr{}u je po dje la dje ce na osno vu nji ho ve na-ci onal ne ili etni ~ke pri pa dnos ti ko ri {te njem ra zli ~i -


Ka ko Uje di nje ne na ci je vi de na {eobrazovanje? Su de }i po iz vje {ta ju Fa ri deShahe ed, spe ci jal ne iz vjes ti te lji ce UN-a, re klobi se – kao pro ble ma ti ~no. Iz po glav lja podnaslovom Os tva ri va nje kul tur nih pra va u Bosni iHer ce go vi ni: spe ci fi ~ni pro ble mi, izdva ja mo, pona {em mi{ lje nju, klju ~na zapaà nja. (Uznajavu polemi~kog osvrta na neka od njih, uslje de }em bro ju [kole gi ju ma, pod ra dnimnaslo vom Po di je lje ne ta ble, kao al ter na ti vapodijelje nim {ko la ma) Original ni iz vje {taj naengles kom je zi ku na 22 stra ni ce i sa 112 ta ~a kados tu pan je on li ne.

FotografijaLijevo: Cilj podijeljenogobrazovanja – etni~ki~ista runska vuna

Farida Shaheed je paki-stanska sociologinja ifeministica aktivisticaza ljudska prava. Ime-novana je 2012. godineza specijalnu izvjestite-ljicu Ujedinjenih nacijau oblasti kulturnihprava. Vodi ženski re-sursni centar ShirkatGah u Pakistanu i poz-nata je po velikombroju djela koja se baveanalizom roda i klase,kako u Pakistanu tako išire.

tih ula za u {ko le, iz gra dnjom no vih stu bi {ta, zi do -va i ogra da, pa ~ak i po mje ra njem po ~et ka i kra janas ta ve i ve li kog odmo ra za 15 mi nu ta ka ko se dje -ca ne bi su sre ta la. Uzne mi ru je ~i nje ni ca daove {ko le svje sno tra ̀ e na ~i ne da spri je -~e bi lo ka kvu vrstu dru ̀ e nja me |u dje-com. Bi lo bi je dnos ta vno or ga ni zi ra ti za je dni ~keakti vnos ti kao i uki nu ti se gre ga ci ju, ali ja sno je daza to ne pos to ji po li ti ~ka vo lja. Re for ma ovog sis te -ma zna ~i la bi i la k{e pro vo |e nje {i re re for me ko ja bise po za ba vi la je dno na ci onal nim {ko la ma u ci je lojBiH. U {ko li ko ju je po sje ti la u op}i ni Sto lac, spe-ci jal na iz vjes ti te lji ca je raz go va ra la sadi re kto ri ma bo{ nja ~kog i hrvat skog di-je la {ko le i shva ti la ne op ho dnost iz gra -dnje po vje re nja me |u ra zli ~i tim za je -dni ca ma kroz za je dni ~ke akti vnos ti.Sto ga je poz dra vi la izlo ̀ bu li ko vnih ra-do va u or ga ni za ci ji dva ju di re kto ra ko jase odrà va la za vri je me nje ne po sje te.Osim izlo ̀ be, di re kto ri su pla ni ra li i dru ge za je dni -~ke akti vnos ti dvi ju {ko la, kao i za je dni ~ki vrt mi raza ~i ju su or ga ni za ci ju za du ̀ e ni |a ci iz obje {ko le.Ovo su ma li, ali va ̀ ni ko ra ci u pra vom smje ru.

2. Sis tem mo noe tni ~kih {ko la

43. Ma nje od 6 % od uku pnog bro ja dje ce {kol skoguzras ta po ha |a {ko lu po prin ci pu dvi je {ko le pod je -dnim kro vom; ve }i na ih se obra zu je u je dno na ci -onal nim tj. mo noe tni ~kim {ko la ma, ka ko u Fe de ra -ci ji ta ko i u Re pu bli ci Srpskoj. Nas ta vni pla no -vi i pro gra mi, {kol sko okru ̀ e nje i pra-ksa {i rom BiH slu ̀ e u ve li koj mje ri iliis klju ~i vo po tre ba ma na ci onal ne ve }i neu tim op}i na ma, dok su ro di te lji pri si -lje ni da bi ra ju izme |u asi mi la ci je dje ceu lo kal noj {ko li ili {ko lo va nja u uda lje -noj {ko li sa u~e ni ci ma od go va ra ju }eetni ~ke pri pa dnos ti. Spe ci jal na iz vjes ti -te lji ca sma tra ova kvo sta nje za bri nja va -ju }im, jer je dje ci u ovim {ko la ma us kra -}e no dru ̀ e nje i kon takt sa dje com dru -ga ~i jeg etni ~kog i je zi ~kog na sli je |a. Dje -ca mi je {a nog kul tur nog na sli je |a u ova kvim sre di -na ma izlo ̀ e na su sa mo je dnom di je lu svog kul tur -nog na sli je |a.

44. Ova kve po dje le ni su pri su tne sa mo u op}imobra zo vnim in sti tu ci ja ma, ne go, na pri mjer, i u elek-tro te hni ~kim i me di cin skim {ko la ma. Spe ci jal naiz vjes ti te lji ca pla ni ra no spa ja nje dvi jusre dnjih mu zi ~kih {ko la u Mos ta ru sma-tra iz vrsnom ini ci ja ti vom.

45. Pra vo |a ka da nas ta vu po ha |a ju nama ter njem je zi ku kao i ro di te lja daoda be ru {ko lu za svo ju dje cu vrlo se~es to ko ris ti kao iz go vor za pos to je }use gre ga ci ju dje ce unu tar obra zo vnog si-s te ma, bi lo kroz sis tem dvi je {ko le podje dnim kro vom bi lo kroz je dno na ci -onal ne {ko le. Me |u tim, iz vjes ti te lji cana po mi nje da os tva ri va nje ovih pra vani po {to ne ovi si o uspos tav lja nju se gre-ga cij skih {kol skih sis te ma, kao {to semo ̀ e vi dje ti na pri mje ru mno gih dru-gih ze ma lja. Osim to ga, ro di te lji za pra vo i ne-ma ju stvar ni izbor u si tu aci ji gdje pos to ji je di noje dno na ci onal na {ko la ko ju po ha |a ju dje ca is teetni ~ke pri pa dnos ti kao i oni, ili je dno na ci onal na{ko la u ko ju idu dje ca dru ge etni ~ke pri pa dnos ti.Ovo u pra ksi pred stav lja dis kri mi ni ra nje ro di te ljako ji è le da nji ho va dje ca odras ta ju u plu ra lis ti ~kojsre di ni.

46. Iz vjes ti te lji ca ta ko |er sma tra za bri -nja va ju }om i ~i nje ni cu da ne ke od su sje -dnih ze ma lja po drà va ju sis tem je dno -na ci onal nih/mo noe tni ~kih {ko la u Bo -sni i Her ce go vi ni (za dje cu is te etni ~kepri pa dnos ti) ili to {to te ze mlje po drà -va ju je dnu od dvi je {ko le ko je su pod is -tim kro vom, {to vo di ka stva ra nju ogro mnih ra -zli ka, ka ko izme |u je dno na ci onal nih {ko la ta ko iizme |u dvi je {ko le pod je dnim kro vom.

3. In te gri ra ne {ko le

47. To kom svo je po sje te, spe ci jal na iz vjes ti te lji ca jeupo zna ta i sa ini ci ja ti va ma za uspos tav lja nje in te -gri ra nih {ko la. Po sje ti la je Prvu gi mna zi ju u Sa ra je -vu, gdje se ~a so vi drè na tri slu ̀ be na je zi ka u BiH.Ta ko |er je po sje ti la Gi mna zi ju u Mos ta ru, ko ja je2004. go di ne re in te gri ra na. Ove dvi je {ko le su, na -à lost, tre nu tno je di ni ova kvi pri mje ri, iako, pre masa zna nji ma spe ci jal ne iz vjes ti te lji ce, ima mno go |a -ka ko ji è le po ha |a ti ta kve gi mna zi je.

48. Na ̀ a lost, in te gra ci ja {ko la je u ovomtre nut ku mi ni mal na. Na pri mjer, u slu -~a ju Gi mna zi je u Mos ta ru, ko ji je iz vje-s ti te lji ca po dro bni je pra ti la, za je dni ~ki~a so vi drè se sa mo iz in for ma ti ke, i tozbog ja kog pri tis ka ja pan ske kom pa ni -je ko ja je do ni ra la kom pju te re, dok susvi dru gi pre dme ti po di je lje ni po bo{ -nja ~kom, odno sno hrvat skom pla nu ipro gra mu, uklju ~u ju }i i pre dme te kao{to je ma te ma ti ka. \a ci iz za pa dnog Mos ta ra

20

TabeleStr. 21. i 23: Iz Izvještajaradne grupe o feno-menu Dvije {kole pod jed-nim krovom, Vlada Fede-racije BiH, april/travanj2009. Radna grupa u sa-stavu:Mate @ivkovi}Nadija Bandi}Franjo LjubasSulejman RiboIgnjacije Radi}Benadina PoturMaid Pra~i}Marina BowderAleksandra Jankovi}


Hercegovačko-neretvanski kanton – županija

Navedene škole i 10 kriterija u tablici, koji se odnose na Hercegovačko-neretvanski kanton, predstavljaju polaznu osnovu za analizu fenomena “dvije škole pod jednim krovom”.U osnovnoj školi Ravno, za dva učenika srpske nacionalnosti, povratnika, organizirana je nastava na srpskom jeziku u područ noj školi u Ivanjici, po programu RS-a.

Gimnazija Mostar nije uvrštena u ovu tablicu, budući da je administrativno--prav no ujedinjena.* jedan pravni subjekt, uključujući i područne škole koje pripadaju drugom pravnom subjektu (ukupno četiri škole u četiri objekta, uključujući i područna odjeljenja drugih škola).** dva pravna subjekta u jednoj zgradi (dvije škole pod jednim krovom – osam škola u četiri objekta).*** dva pravna subjekta (dvije škole) imaju područne škole u jednoj školskoj zgradi.

Na području Zeničko-dobojskoga kantona, prema mišljenju tamošnjega nadležnoga kantonalnog ministarstva, ne postoje više “dvije škole pod jednim krovom”.

Općina Naziv škole

Zaje

dnič

ki d

irekt

oršk

ole

Zaje

dni~

kaad

min

istr

acija

Obje

dinj

eni š

kols

kiod

bor

Zaje

dnič

ko v

ijeće

rodi

telja

Doda

tne

zaje

dnič

keak

tivno

sti

Zaje

dnič

kazb

orni

ca

Zaje

dnič

kina

stav

nici

Zaje

dnič

ke s

mje

ne

Zaje

dnič

kagi

mna

stič

ka s

ala

Zaje

dnič

ki u

laz

Napomena

PROZOR–RAMAOŠ “M. Marulić” i OŠ “Alija Isaković”

– – – – – + – – + + Dvije škole pod jednim krovom

STOLACOŠ Crnići i

PŠ Prve osnovne škole Stolac– – – – – – – – + +

U OŠ Crnići nalaze se područnaodjeljenja OŠ Stolac

STOLACOŠ Stolac i

Prva osnovna škola Stolac– – – – – – – + + – Dvije škole pod jednim krovom

ČAPLJINA–VIŠIĆIOŠ “Lipanjske zore” i

PŠ Čapljina– – – – – – – – + +

U OŠ Lipanjske zore nalaze sepodručna odjeljenja OŠ Čapljina

ČAPLJINAOŠ “Vladimir Pavlović” i

OŠ Čapljina– – – – – – – – – –

OŠ Čapljina je u zgradi đačkogdoma

MOSTAR Gimnazija + + + – + + + + + +Administrativno-pravno ujedinjene

škole

MOSTARSrednja prometna škola i Srednja

mašinska i saobraćajna škola– – – – – – – – + + Dvije škole pod jednim krovom

STOLACSrednja škola Stolac i Srednja škola Stolac

– – – – + – – – + + Dvije škole pod jednim krovom

JABLANICA Doljani – – – – – – – – – –U OŠ Doljani nalaze se područna

odjeljenja OŠ Jablanica

KONJIC Prva osnovna škola – – – – – – – – – –U OŠ Konjicnalaze se područnaodjeljenja na hrvatskom jeziku

DOMANOVIĆI PŠ (hrv.) i PŠ (bos.) – – – – + – – – + +U jednoj školskoj zgradi nalaze se

područna odjeljenja OŠ “V. Pavlović” i OŠ Čapljina

Zeničko-dobojski kanton – županija


Zaje

dnič

ki d

irekt

oršk

ole

Zaje

dni~

kaad

min

istr

acija

Obje

dinj

eni š

kols

kiod

bor

Zaje

dnič

ko v

ijeće

rodi

telja

Doda

tne

zaje

dnič

keak

tivno

sti

Zaje

dnič

kazb

orni

ca

Zaje

dnič

kina

stav

nici

Zaje

dnič

ke s

mje

ne

Zaje

dnič

kagi

mna

stič

ka s

ala

Zaje

dnič

ki u

laz

Napomena

VARE[ O[ Vareš + + + + + + + + + +

ŽEPČE SMŠ Žepče + + + + + + + + + +

ŽEPČE PŠ Ravne + + + + +Jedna je uči o-nica pa rade udvije smjene

U smje-nama rade

učitelji

Jedna jeučionica

Ne koriste uisto vrijeme

+

ŽEPČE OŠ “Fra Grge Martića” + + + + + + + + + +

MAGLAJ PŠ Tujnica, PŠ Bradići + +

Školskiodbori suu glavnimškolama

+ + + + + + +

Dvije područne škole, a u svakojse nalazi po jedna učionica po hrv.

kurikulumu Ove škole pripadajuOŠ Maglaj, a ove dvije učioniceOŠ “Fra Grge Martića” Žepče

MAGLAJ OŠ “Novi Šeher” + + + + + + – + + –

TEŠANJ OŠ “Kulin ban” + + + + + + + + + +

ŽEPČE SMŠ Žepče + + + + + + + + + +

Pravnisubjekt Naziv {kole Broj

{kola

* Crnići (hrv.) i PŠ Prve osnovne škole Stolac (bos.), OŠ “Lipanjske zore” i PŠ Čapljina, PŠ Doljani (OŠ Jablanica) i OŠ Ravno 4

**OŠ “Marko Marulić” i OŠ “Alija Isaković”, OŠ Stolac i Prva osnovna škola StolacSrednja prometna škola (hrv.) i Srednja mašinska i saobraćajna škola Mostar (bos.), Srednja škola Stolac (hrv.) i Srednja škola Stolac (bos.)

4

*** PŠ “V. Pavlović” (hrv.) i PŠ Čapljina (bos.) 1

Pozitivan primjer inte-gracije je Br~ko, gdjesu jedino table podije-ljene. A krede?

naj ~e{ }e se odlu ~u ju za hrvat ski, a |a ci iz is to ~nogMos ta ra za bo{ nja ~ki nas ta vni plan i pro gram. Pre -ma mi{ lje nju nje nih sa go vor ni ka, grad i {ko la nemo gu ni {ta vi {e ura di ti, jer se odlu ke kan to nal nevlas ti i pe da go {kog za vo da u ve zi sa pla nom i pro-gra mom mo ra ju po {to va ti. Za je dni ~ki plan i pro-gram je dnos ta vno ne pos to ji, ~ak ni u in te gri ra nim{ko la ma. To zna ~i da bi lo ka kvi na po ri da se ta kvasi tu aci ja pro mi je ni os ta ju blo ki ra ni zbog tre nu tnepo li ti ~ke si tu aci je.

49. Ipak, po ~e le su se or ga ni zi ra ti za je dni ~ke van-nas ta vne akti vnos ti, a upra vna su ti je la, kao vi je }anas ta vni ka, ro di te lja i u~e ni ka, in te gri ra na, {to ola -k{a va in te ra kci ju i or ga ni za ci ju za je dni ~kih akti -vnos ti, kao {to su ta kmi ~e nja. \a ci, me |u tim,tvrde da ve za izme |u za je dni ca ni je do-vo ljno ja ka, te da è le vi {e za je dni ~kihakti vnos ti. Nas ta vni ci or ga ni zi ra ju dram ske se -kci je odvo je no, ne da ju }i in for ma ci ju |a ci ma izdru gih za je dni ca o to me ka ko da se uklju ~e u nji ho -ve akti vnos ti. Osim to ga, pos to je i pro ble mi te hni -~ke pri ro de ko ji one mo gu }a va ju dru ̀ e nje, jer, na-pri mjer, ne pos to ji kan ti na gdje bi u~e ni ci mo gli za-je dno jes ti. In te re san tno je da |a ci sa mi or ga ni zi ra -ju dru ̀ e nja van {ko le; pri mjer su akti vnos ti iz gra -dnje mos to va is pred {ko le i na Sta rom mos tu. Pre po -ru ka je iz vjes ti te lji ce da se ova kvim ma ni fes ta ci ja -ma dâ ve }a po dr{ka.

50. Sis tem ko ji je uspos tav ljen u Br~ko dis tri ktu BiH~es to se na vo di kao do bar pri mjer in te gri ra ne {ko -le, gdje |a ci iz ra zli ~i tih za je dni ca za je dno po ha |a -ju nas ta vu i gdje se nas ta va odvi ja na nji ho vim ma-ter njim je zi ci ma u is tom ra zre du. Pre ma Za ko nu oobra zo va nju u osno vnim i srednjim {ko la ma Br~kodis tri kta BiH, Bo sanski, hrvatski i srpski knjièvni jezik,te la ti ni ~no i }i ri li ~no pi smo su u ra vno pra vnoj upo tre biu nas ta vi i van nas ta vnim akti vnos ti ma u osno vnim i sre-dnjim {ko la ma Dis tri kta (~lan 13). U Za ko nu sto ji dau~e ni ci ima ju pra vo da se izra ̀ a va ju na je zi ku nako jem to è le, te da se slu ̀ be ni {kol ski do ku men tiiz da ju na je zi ku i pi smu ko je è li |ak, odno sno nje-go vi ro di te lji. U ra zre du je je di no ta bla po-di je lje na, pa nas ta vni ci mo gu ko ris ti ti ila ti ni cu i }i ri li cu, te po ka za ti ra zli ke me -|u je zi ci ma.

B. Za je dni ~ko jez gro nas ta vnih pla no va i pro gra ma

51. Raz dvo je na nas ta va omo gu }a va, i na -iz gled ima za cilj odrà va nje nas ta vepre ma ne us kla |e nim pla no vi ma i pro-gra mi ma, kao i ra zli ~i te in ter pre ta ci je u

sklo pu na ci onal ne gru pe pre dme ta – je zi -ka i knji ̀ e vnos ti, pri ro de i dru{ tva, vje-ro na uke, geo gra fi je i his to ri je.

52. Me |u na ro dna za je dni ca ve} vi {e odde set go di na po ku {a va po kre nu ti pro-ces usva ja nja za je dni ~kog jez gra nas ta -vnih pla no va i pro gra ma ka ko bi se sma nji -le ra zli ke u po gle di ma |a ka i pro mo vi ra lo za je dni -~ko zna nje i ra zu mi je va nje. Okvir ni za kon o osno -vnom i sre dnjem obra zo va nju BiH iz 2003. go di nepre dvi |a uspos tav lja nje za je dni ~kog jez gra pla no -va i pro gra ma za sve ja vne i pri va tne {ko le, ko ji sesas to ji od nas ta vnih pla no va i pro gra ma sa {to je mo gu -}e {i rom za je dni ~kom jez grom za sve pre dme te osno vnogi sre dnjeg obra zo va nja (~lan 42). Svi mi nis tri obra zo -va nja su se oba ve za li da }e se za je dni ~ko jez gro u{ko le ko je su u nji ho voj na dle ̀ nos ti uves ti u {kol-skoj 2003/2004. go di ni.

53. Na ̀ a lost, u ci je loj BiH vla da mi{ lje -nje da re for ma ni je do ni je la zna ~aj nopo bolj {a nje, te da nas ta vni pla no vi i pro gra miko ji se da nas ko ris te u Bo sni i Her ce go vi ni i da ljesa drè etni ~ke ele men te, a po go to vo u na ci onal nojgru pi pre dme ta.

54. Je dna od pre pre ka ko ju je na veo ve li ki broj sa-go vor ni ka jes te du bo ka po li ti za ci ja obra zo vnog si-s te ma. Vrlo je za bri nja va ju }e {to preo vla -da va mi{ lje nje da su {kol ski odbo ri ve -}i nom sa ~i nje ni od po li ti ~a ra, da su sa -mo pro du ̀ e na ru ka po li ti ~kih stra na ka,a da fi nan si ra nje {ko la za vi si od stra na -~kog opre dje lje nja. Op}in ske vlas ti ime nu ju{kol ske odbo re, ko ji za uz vrat ime nu ju di re kto re{ko la, a di re kto ri on da za po{ lja va ju nas ta vni ke. Ta -ko |er se tre ba po sve ti ti i pi ta nju su dbi ne onog na-s ta vni ~kog ka dra ko ji bi mo gao pos ta ti vi {ak i iz gu -bi ti po sao na kon us kla |i va nja nas ta vnog pla na ipro gra ma i re in te gra ci je {ko la, ima ju }i u vi du i padna ta li te ta.

55. To kom po sje te BiH, spe ci jal na iz vjes ti te lji ca sa-s ta la se i sa pred sta vni ci ma Mre ̀ e vi je }a u~e ni kaBiH ko ji se bo re za je din stve ni sis tem obra zo va nja.Go spo |a Sha he ed ta ko |er je ima la pri li ku pri sus -tvo va ti pro tes ti ma sre dnjo {ko la ca u Sa ra je vu, ko jeje or ga ni zi ra la Mre ̀ a vi je }a u~e ni ka BiH, a ko ja uje-di nju je 292 vi je }a u~e ni ka u ci je loj BiH. Sre dnjo -{kol ci su od mi nis tar sta va obra zo va nja tra ̀ i li od go-vo re na mno ga pi ta nja, a je dno od njih je bi lo i uvo -|e nje uni ver zal nog nas ta vnog pla na i pro gra ma zasve {ko le u BiH.

22

ww

w.s

kole

giju

m.b

aU

tri k

lika

klik

(1):

bibl

iote

ka, k

lik (2

): st

ruka

(NPP

i ud

`ben

ici),

klik

(3):

Sve

zam

e, o

tvo

ri s

e; s

tud

ija s

lu~a

jaO

nes

tru~

nost

i i p

rist

rano

sti u

pro

cesu

oda

bira

ud`

beni

ka

56. Vi so ki pred sta vnik za Bo snu i Her ce go vi nu jere kao da je po ~e tak {kol ske 2013. go di ne obi lje ̀ i laras pra va o nas ta vnom pla nu i pro gra mu ko ji se ko-ris ti u {ko la ma u Re pu bli ci Srpskoj ko je po ha |a jupo vra tni ~ka dje ca iz re da bo{ nja ~kog na ro da. Zbogto ga je do {lo do boj ko ta nas ta ve u ve li kom bro ju{ko la. Vi so ki pred sta vnik je na gla sio ka ko ovaj pro-blem ni je ka ra kte ris ti ~an sa mo za Re pu bli ku Srpsku, ne -go da je on re zul tat ne us pje ha na dle ̀ nih ti je la uBiH da u po slje dnjih 11 go di na pro na |udu go ro ~no rje {e nje ko je se mo ̀ e pri mi je ni -ti u ci je loj BiH i ko je }e ga ran ti ra ti je dna -ka pra va sve dje ce na obra zo va nje.

57. Iako je u Br~kom za je dni ~ko jez gro nas ta vnogpla na i pro gra ma bo lje ra zvi je no, kul tu ra, je zik i hi-s to ri ja jo{ uvi jek pred stav lja ju osje tlji va pi ta nja.Od go vor ni u Br~ko dis tri ktu BiH ka ̀ u da ovim pi-ta nji ma pris tu pa ju s opre zom, ka ko bi se o~u va le ra -zli ~i te ka ra kte ris ti ke gru pa, is to vre me no ih uje di nju ju }ioko za je dni ~kih vri je dnos ti. Sa mo se ~a so vi ma ter njegje zi ka i vje ro na uke odrà va ju odvo je no. Na nas ta -vi iz ma ter njeg je zi ka ko ja se odrà va odvo je no po -~ev od 6. ra zre da, izu ~a va ju se bh. pis ci iz sva trikon sti tu ti vna na ro da. Me |u tim, vlas ti uBr~ko dis tri ktu BiH ne sma tra ju ova kavsis tem ide al nim, ne go ra de na nje go vomuna pre |e nju. On da{ nji nas ta vni ci ta ko -


Srednjobosanski kanton – županija

* jedan pravni subjekt, uključujući i područne škole koje pripadaju drugom pravnom subjektu (ukupno četiri škole u četiri objekta, uključujući i područna odjeljenja drugih {kola).** dva pravna subjekta u jednoj zgradi (dvije škole pod jednim krovom – osam škola u četiri objekta).*** dva pravna subjekta (dvije škole) imaju područne škole u jednoj školskoj zgradi.**** dva pravna subjekta (jedna osnovna i jedna srednja škola), te područna odjeljenja treće škole u istoj zgradi.


Zaje

dnič

ki d

irekt

oršk

ole

Zaje

dni~

kaad

min

istr

acija

Obje

dinj

eni š

kols

kiod

bor

Zaje

dnič

ko v

ijeće

rodi

telja

Doda

tne

zaje

dnič

keak

tivno

sti

Zaje

dnič

kazb

orni

ca

Zaje

dnič

kina

stav

nici

Zaje

dnič

ke s

mje

ne

Zaje

dnič

kagi

mna

stič

ka s

ala

Zaje

dnič

ki u

laz

Napomena

JAJCEOŠ “13. rujan” i

OŠ “Berta Kučera”– – – – – – + + +

U OŠ “Berta Kučera” (bos.) nalazese područna odjeljenja OŠ “13.

rujna” (hrv.)

JAJCEOŠ “Braća Jezerčić” i

OŠ “Berta Kučera”– – – – – + + +

U OŠ “Braća Jezerčić” (hrv.)nalaze se područna odjeljenja OŠ

“Berta Kučera”

BUGOJNO Treća OŠ (bos.) i Prva OŠ (hrv.) – – – – – + + + Dvije škole pod jednim krovom

BUGOJNO OŠ “Bristovi” i Prva OŠ – – – – – + + +U OŠ “Bristovi” (bos.) nalaze se

područna odjeljenja Prve osnovneškole (hrv.)

VITEZ OŠ Vitez (hrv.) i OŠ Vitez (bos.) – – – – – + + –U OŠ Vitez (hrv.) nalaze se

područna odjeljenja OŠ Vitez (bos.)

FOJNICAMSŠ “Zijah Dizdarević” i OŠ “M.

Rizvić” i PŠ “I.G.Kovačić” Gojevići– – – – – + + +

U zgradi MSŠ “Z. Dizdarević”nalazi se OŠ “M. Rizvić” i PŠ

I.G.Kovačić – Gojevići

KISELJAKOŠ Kiseljak-Bilalovac i

OŠ Brestovsko– – – – – + + + Dvije škole pod jednim krovom

KISELJAKOŠ Gromiljak i

OŠ Kiseljak 1 – Bilalovac– – – – – + + +

U OŠ Gromiljak (hrv.) nalaze sepodručna odjeljenja OŠ Kiseljak 1

– Bilalovac (bos.)

BUSOVAČA OŠ Busovača i OŠ Kaćuni – – – – – + + +U OŠ Busovača (hrv.) nalaze sepodručna odjeljenja OŠ Kaćuni

(bos.)

VITEZ MSŠ Vitez i SŠ Vitez – – + + + + + + Dvije škole pod jednim krovom

BUSOVAČA SŠ Busovača i MSŠ Busovača – – + – – – + + Dvije škole pod jednim krovom

BUGOJNOGimnazija Bugojno i

Srednja škola Uskoplje– – – + + + +

U Gimnaziji Bugojno (bos.) nalazese područna odjeljenja Gimnazije

Uskoplje (hrv.)

GORNJI VAKUF– USKOPLJE

MSŠ Gornji Vakuf i SŠ Uskoplje – – – – – + + – Dvije škole pod jednim krovom

Pravnisubjekt Naziv {kole Broj

{kola

*OŠ Divičani i PŠ “Berta Kučera” (bos.) i PŠ “13. rujan” (hrv.), OŠ “Bristovi” i Prva osnovna škola Bugojno (hrv.), Gromiljak i Bilalovac, Busovača iKaćuni, OŠ Vitez (bos.) i OŠ Vitez (hrv.), srednje škole: Gimnazija Bugojno i Srednja škola Uskoplje

7

**Treća osnovna škola Bugojno (bos.) i Prva osnovna škola Bugojno (hrv.), OŠ Kiseljak 1 – Bilalovac i OŠ Brestovsko, srednje škole: Srednja škola Vitez(bos.) i Srednja škola Vitez (hrv.), SŠ Busovača (hrv.) i MSS Busovača (bos.), SŠ Uskoplje (hrv.) i MSŠ Gornji Vakuf (bos.)

5

*** Na četiri lokacije nalaze se PŠ OŠ “Berta Kučera” (bos.) i PŠ OŠ “13. rujan” (hrv.) 4

**** OŠ “Muhsin Rizvić” i PŠ “I.G.Kovačić” su u zgradi Srednje mješovite škole “Zijah Dizdarević” (bos.) 1

Do boljih ud`benika utri koraka:1. (P)opisati metode in-doktrinacije2. U sadràju ud`be-nika uz svaku lekcijunavesti koji nastavni ciljse ostvaruje3. Odobriti svakiu`benik kojia) ne sadrì metode in-doktrinacijeb) postiè ostvarenjeobrazovnih ciljeva.

|er se sla ̀ u da ste pen in te gra ci je ni jeza do vo lja va ju }i.

58. Ra zli ke u nas ta vnim pla no vi ma i pro gra mi mastva ra ju atmo sfe ru unu tar za je dni ce da se dje cakroz obra zo va nje pre tva ra ju u ma le etni ~ke voj ni ke.Ve li ki broj sa go vor ni ka izra zio je mi{ -lje nje da se dje ca iz dru ge za je dni ce od-ga ja ju kao ne pri ja te lji. Me |u tim, spe ci -jal na iz vjes ti te lji ca sma tra da je po tre -bno pro ves ti de ta ljnu stu di ju ko jom bise oci je ni la is ti ni tost ova kvih tvrdnji.

C. U~e nje i pi sa nje his to ri je

59. Mi{ lje nje mno gih je da u Bo sni i Her ce go vi ni ra -zli ~i te in ter pre ta ci je his to ri je ko je dje ca u~e u {ko la mastva ra ju du blje po dje le i etni ~ku dis kri mi na ci ju. Iakoje pos ti gnut odre |e ni na pre dak u eli mi ni -ra nju ek spli ci tnog go vo ra mr`nje iz ud`be -ni ka his to ri je i geo gra fi je, jo{ uvi jek pos -to je zna ~aj ne i za bri nja va ju }e ra zli ke u po -du ~a va nju his to ri je.

60. U pe ri odu izme |u 1992. i 1995. go di ne, dok jetra jao oru ̀ a ni su kob, kao i na kon nje ga, nas ta vnipla no vi i pro gra mi sa drà va li su tri ra zli ~i te i ~es tosu prot stav lje ne ver zi je his to ri je. Ti mo vi me |u na -ro dnih ek spe ra ta odmah su na kon ra ta iz vr{i li ana-li zu svih ud`be ni ka ka ko bi se iz njih uklo ni li uvre-dlji vi sa drà ji. Me |u tim, ko re kci je su po dra -zu mi je va le bri sa nje ili za ta mnji va nje ci-je lih re ~e ni ca, u ko ji ma se, na pri mjer,spo mi nje ge no cid ili agre si ja u ud`be ni -ci ma u Fe de ra ci ji BiH, bez po nu |e nihpri je dlo ga ka ko bi se o ovim tra uma ti -~nim his to rij skim do ga |a ji ma mo glo pi-sa ti.

61. Uz ja ku po dr{ku Mi si je OS CE-a u BiH i Vi je }aEvro pe, sva mi nis tar stva obra zo va nja su u apri lu2005. go di ne usvo ji la Smjer ni ce za pi sa nje i ocje nuud`be ni ka his to ri je za osno vne i sre dnje {ko le u Bo -sni i Her ce go vi ni (www.coe.ba/pdf/His tory_Re -port_22_A pril_05.pdf). Ove su Smjer ni ce omo gu }i -le izra du nau ~no za sno va nih i obje kti vnih ud`be ni -ka u ko ji ma se izno se ra zli ~i te per spe kti ve, pru ̀ a ju -}i dje ci pri li ku da se na u~e to le ran ci ji i po ti ~u }i ra -zvoj kri ti ~ke mi sli. Da nas ima mo no vu ge ne ra ci juzna ~aj no po bolj {a nih ud`be ni ka izra |e nih u skla dusa spo me nu tim Smjer ni ca ma. Osim to ga, izra |enje i pri ru ~nik za nas ta vni ke his to ri je ko ji je po di je -ljen po {ko la ma.

62. Us prkos ovo me, ~i ni se da ud`be ni ci his to ri je jo{uvi jek sa drè ele men te etni ~ke pris tra snos ti. Sve o-bu hva tna stu di ja ud`be ni ka his to ri je ko ja je objav -lje na 2007/2008. go di ne po ka za la je da svi ud`be ni -ci his to ri je za osno vnu {ko lu na pi sa ni na hrvat skomje zi ku pred stav lja ju his to ri ju kao his to ri ju Hrva ta;svi ud`be ni ci his to ri je za osno vnu {ko lu u Re pu bli -ci Srpskoj is ti pre dmet ugla vnom pred stav lja ju kaohis to ri ju Srba, a ne ki (ne svi) ud`be ni ci his to ri je de-ve to go di{ njeg nas ta vnog pla na i pro gra ma u Fe de -ra ci ji Bo sne i Her ce go vi ne, pre dmet his to ri je pre te -`no pred stav lja ju kao his to ri ju Bo{ nja ka.

63. Po du ~a va nje o oru ̀ a nom su ko bu od1992. do 1995. go di ne i da lje je je dno odnaj pro ble ma ti ~ni jih po dru ~ja za nas ta -vni ke his to ri je u Bo sni i Her ce go vi ni. Toje jo{ uvi jek ve oma osje tlji vo i ispo li ti zi ra no pi ta -nje, pa se u ne kim ud`be ni ci ma uo p}e i ne spo mi -nje, a uko li ko se spo mi nje, ve }i nom se to ~i ni na pri-s tra san na ~in i nji me se ma ni pu li ra s ci ljem stva ra -nja odvo je nih iden ti te ta. Ve li ki broj sa go vor ni ka,uklju ~u ju }i i nas ta vni ke, is ta kao je da iz bje ga va jugo vo ri ti o ra tu.

64. Ud`be ni ~ka po li ti ka ra zli ~i ta je u dva bh. en ti -te ta. U Re pu bli ci Srpskoj objav lju je se i odo bra vasa mo je dan ud`be nik za sva ki ra zred, iako je spe-ci jal noj iz vjes ti te lji ci re ~e no da su |a ci ma dos tu pnimo der ni ud`be ni ci sa do da tnim ma te ri ja lom, ka -ko bi mo gli ra zvi ja ti kri ti ~ko ra zmi{ lja nje. Iz vjes ti -te lji ci je ta ko |er re ~e no da su od 2007. go di ne istru ko vne {ko le po ~e le ko ris ti ti no vu ge ne ra ci juud`be ni ka u ko ji ma se his to rij ski do ga |a ji po sma -tra ju iz ra zli ~i tih per spe kti va i ko je su pri re di li au-to ri ra zli ~i te etni ~ke pri pa dnos ti. U Re pu bli ci Sr-pskoj mo no pol na trì {tu ud`be ni ka drì je dna iz-da va ~ka ku }a, ko ju je 1993. go di ne for mi ra la vla daRe pu bli ke Srpske.

65. U Fe de ra ci ji Bo sne i Her ce go vi ne pos to je tri slu -`be no odo bre na ud`be ni ka za sva ki ra zred. Nas ta -vni ci, uz do go vor sa svo jim ko le ga ma, mo gu oda-bra ti ko ji }e ud`be nik ko ris ti ti, ili tu odlu ku za njihdo no se pe da go {ki za vo di ili mi nis tar sta va obra zo -va nja. Spe ci jal na iz vjes ti te lji ca je, me |u tim, pri li -kom svo je po sje te sa zna la da je ne da vno do ne se naodlu ka da se akre di ti ra sa mo je dan ud`be nik his -to ri je ko ji }e tre ti ra ti his to rij ske do ga |a je iz vi {eper spe kti va, a ko ji se uvo di od 8. ra zre da. Kan to nisa hrvat skom ve }i nom se, me |u tim, pro ti ve ovojodlu ci.

66. Spe ci jal na iz vjes ti te lji ca sma tra da jepo gre {no odo bra va nje sa mo je dnog

24

ud`be ni ka his to ri je za sva ki ra zred; onaumjes to to ga pre dla ̀ e da se po nu di ne-ko li ko kva li te tnih ud`be ni ka. U po se -bnom te mat skom iz vje {ta ju o pi sa nju i po du ~a va -nju his to ri je (A/68/296) iz vjes ti te lji ca na vo di ka komul ti per spe kti vni pris tup omo gu }a va po kri va njesvih his to rij skih do ga |a ja ko ris te }i his to rij ske iz-vo re iz ra zli ~i tih per spe kti va. Kon kre tno, ka dahis to rio gra fi ja sva kog na ro da ra zli ~i totre ti ra his to rij ske do ga |a je i po li ti ~ki jeobo je na, objav lji va nje his to rij skih izvo -ra, kao i do da tnog nas ta vnog ma te ri ja lasu vi sao je na ~in pred stav lja nja osjet -ljivih pi ta nja i pro mo vi ra nja kri ti ~kogra zmi{ lja nja.

67. To kom svo je po sje te, go spo |a Sha he -ed upo zna ta je i sa pi lot pro je ktom ko jise pro vo di pod po kro vi telj stvom Mi si jeOS CE-a u BiH a ko ji po drà va Vi je }eEvro pe, u ko jem se pre dla ̀ e pro mje nafo ku sa na is ho de u~e nja iz pre dme ta hi-s to ri ja od 6. do 9. ra zre da, {to ona sma trave oma po zi ti vnom ini ci ja ti vom.

68. Tre nu tna po li ti ~ka si tu aci ja ne do pri no si pos ti -za nju na pret ka po pi ta nju in te gra ci je obra zo va nja.Na pri mjer, Na ro dna skup {ti na Re pu bli ke Srpske je27. ju na 2013. go di ne usvo ji la De kla ra ci ju o uzro ci -ma, ka ra kte ru i po slje di ca ma tra gi ~nog oru ̀ a nogsu ko ba u Bo sni Her ce go vi ni od 1992. do 1995. go-di ne. U ovom se do ku men tu kri ti zi ra rad Me |u na -ro dnog kri vi ~nog su da za biv {u Ju go sla vi ju, Su daBo sne i Her ce go vi ne i Tu ̀ i la{ tva Bo sne i Her ce go -vi ne. Kao ra zlog ra ta na vo di se do mi na ci ja nad sr-

pskim na ro dom u Bo sni i Her ce go vi ni. Bo{ nja ~ki supo li ti ~a ri re agi ra li na zi va ju }i ovu De kla ra ci ju dis-kri mi ni ra ju }im do ku men tom ko ji fal si fi ci ra his to -ri ju. Ova kvi do ga |a ji ja sno po ka zu ju ko li ko je va -`no da ti aka dem sku slo bo du his to ri ~a ri ma, nau ~ni -ci ma i nas ta vni ci ma, bez ika kvog upli ta nja po li ti -~a ra u nji hov rad (vi {e u pa ra gra fi ma 70-73 ori gi -nal nog iz vje {ta ja).

69. Pri ku plje ne in for ma ci je uka zu ju na toda se nas ta va iz knjiè vnos ti ko ris ti kaovrlo va ̀ no sred stvo po mo }u ko jeg na ci -ona lis ti ~ke ide olo gi je kre ira ju ra zli ~i teis ti ne (uklju ~u ju }i i tu ma ~e nje his to rij -skih ~i nje ni ca), a ko je u ve li koj mje riuti ~u na to ka ko se dje ca me |u so bnoper ci pi ra ju. Na ci ona lis ti ~ke ide olo gi jete me lje se na le gen da ma, je zi ku, na ci -onal nim sim bo li ma, te ri to ri ji i ne pri ja -te lji ma, a knji ̀ e vnost mo ̀ e bi ti ve omauti caj no sred stvo, iako se ta ~i nje ni ca~es to za ne ma ru je. Pis ci, pje sni ci i os ta li ko ji seba ve pi sa njem uì va ju pra vo na slo bo du umje tni -~kog izra ̀ a va nja i kre ati vnost. Me |u tim, uzi ma ju -}i u ob zir da je osno vno obra zo va nje oba ve zno,drà vni i en ti tet ski or ga ni vlas ti tre ba juispu ni ti oba ve ze o obra zo vnom sa drà juko je su pro pi sa ne Okvir nim za ko nom oobra zo va nju iz 2003. go di ne (~lan 3) ime |u na ro dnim stan dar di ma ka da su upi ta nju ci lje vi ko ji se è le pos ti }i obra-zo va njem. �


FotografijaGore: Osim {to su rije-tki, {trajkovi prosvjet-nih radnika su politi~kikorektni; ne dovode upitanje sam konceptetni~kog obrazovanja.Umjesto politika van{kole trebalo bi pisati:nacionalizam van {kole.

Mar ke i fe nin zi

Biblioteka u~ekaonici

Ov dje ni ko ne sje di na po du sa mo bi te -lom ili ta ble tom u ru ka ma, jer je ovo bo-san ska stvar nost a ne ame ri ~ka se ri ja.Kre za ve klu pe, mrlje od ulja po pe ro ni ma,smrad iz au spu ha i prlja vih kan ti za sme -}e, za di mlje ne ka fa ne ko je ne odo lji vopod sje }a ju na ju go slo ven ske fil mo ve,ispu ca ne ze mlja ne po vr{i ne bez ije dnetrav ke – kao ne ke ma pe obi lje ̀ e ne opu -{ci ma... Ono {to izma mlju je osmi jeh, iline ku is kru za do volj stva na li ci ma ~e ka ~apri je vo za je ne ki slu ~aj ni su sret, ili do la -zak auto bu sa ko ji ka sni, ili skoc ka ni ta m-no pu ti dje ~ak ko ji za pje va Ha li da da bido bio po la mar ke, ili du go go di{ nji vjer ni~u var sta ni ce, krzne ni su mo-bo rac, ko jise obli zu je oko |a ka sa na ~e tim uì na ma. Za ro blje ni u si vi lu i tjes ko bi ko je ih okru -ù ju, ne obra }a ju pa` nju na ve li ko prlja -vo sta klo iznad na tpi sa Auto bus ka sta ni caZe ni ca.

Sla vi ca Hrnka{ ne vo zi auto mo bil. U ~e -ka nji ma auto bu sa za Sa ra je vo ~es to jeposmatrala |a ke ko ji se tu ili mrznu la ga -no obu ~e ni ili do sa |u ju; pu {e ili kad ima -ju nov ca obi la ze ka fi }e i kla di oni ce. Ka koje ci je li svoj ra dni vi jek, kao bi bli ote kar -ka, pro ve la sa dje com u nas to ja nju da od-go vo ri na sve nji ho ve po tre be, i na sta ni -ci je odmah uo~i la sve pro ble me sa ko ji -ma se sva ko dne vno su o~a va ju.

Sla vi ci na fan ta zi jaMe ne stra {no bo li, i sa da is to kao i pri je de setgo di na, to {to smo mi kao dru{ tvo to li ko ne-pra ve dni pre ma toj dje ci. Ni su ni {ta ma njepa me tna od dje ce ko ja ì ve ne ki na zo vi mo tomo der ni ì vot u gra du. Iako su vrlo in te li -gen tni, ni ko im ne pru ̀ a {an su da bu du diovre me na u ko jem ì ve. @e lje la sam da is pra -vim tu nji ho vu ne vi dlji vost i svi ma po ka ̀ emko li ko vri je de. Mo ti va ci ja vi {e bi la je sa zna -nje da mno gi od njih ~es to ne ma ju ni ka kvuudo bnost ni u svo jim vlas ti tim do mo vi ma.Po ~e la sam da za mi{ ljam pros tor u ko jem bi ti|a ci bo ra vi li dok ~e ka ju pri je voz. @e lje la samda im po nu di mo sa drà je ko ji mno gi od njihne ma ju ta ko la ko dos tu pne. Si gur na sam dabi im taj pros tor po mo gao da se os tva re; da bidu ho vno si ro ma{ tvo na ko je su pri si lje niko li ko-to li ko ubla ̀ i li. Ta da ni sam ni zna la dapo je di ni u~e ni ci auto bus ~e ka ju i do pet sa ti.Sje ti la se da je u Na {oj ri je ~i pro ~i ta la oglasu ko jem Ze ni ca trans iznaj mlju je pros torres to ra na uz za ku pni nu od 3.500,00 KM.Ako im li ci ta ci ja ne uspi je, mo ̀ da se mo ̀ epos ti }i ne ki do go vor. Ta ide ja ju je odve lado op {tin skog na ~el ni ka Hu se ina Smaj-lo vi }a. U ini ci ja ti vi ko ju sam po sla la na ~el ni ku ni jepi sa lo ni {ta kon kre tno, ima la sam sa mo ide ju.Obja sni la sam da bih vo lje la da u narednoj go-dini po ku {a mo da otvo ri mo odje lje nje Bib-lioteke na auto bus koj sta ni ci ko je bi bi lo nami-jenjeno, pri je sve ga, ve li kom bro ju srednjo {ko-laca i stu de na ta ko ji sva ki ra dni dan i po ne-koliko sa ti glu ha re po sta ni ci. Ta mo bi ta dje camo gla da za vr{e svu za da }u ko ju ima ju, da seodmo re ili da bu du dio ra zli ~i tih kre ati vnih sa -drà ja ko je Bi bli ote ka nu di. Sma tra la sam dabi je dan ova kav pros tor na po se ban na ~in do-pri nio imi dù gra da, prvom utis ku pro la zni kakroz na{ grad, a mo gao bi bi ti i ne ki oblik in -fo-cen tra ili ne kog prvog po tre bnog on li nekro va ko jeg Ze ni ca ne ma. Na da la sam se da }ese ta ide ja do pas ti na ~el ni ku. U Lju blja ni je -dan ova kav pro je kat ì vi ve} go di na ma, to ni -je ni ka kva fan ta zi ja. Ni sam zna la ni ko li ko bisve to ko {ta lo, ali sam bi la uvje re na da je tonaj jef ti ni ji mo gu }i na ~in da ovi mla di gra |a -ni Op {ti ne ko ri sno i kre ati vno ko ris te to ina ~euza lu dno po tro {e no vri je me. U Op {ti ni ni jera zvi je na mre ̀ a bi bli ote ka, se os kom i pri grad -skom sta no vni{ tvu je po tpu no us kra }e na bi-bli ote ~ka uslu ga. Ovo bi bio naj jef ti ni ji na ~inda se taj pro blem ubla ̀ i. U~e ni ci bi mo gli bi tina {a po kre tna bi bli ote ka, pre ko njih bi ~la no vi


Klju ~na ri je~: Bi bli ote -ka, knji ̀ ni ca – zbir kaknji ga sre |e na po au-tor skom ili pre dme tnomka ta lo gu, ko ja pri pa dapri va tnim li ci ma ili drà -vnim in sti tu ci ja ma, ilius ta no va ma u ko ji mase ~u va ju zbir ke knji ga.

I na kon de set go di na, uprkos op {tem sla ga njuo hu ma noj, pe da go {koj i kul tur noj vri je dnos tipro je kta bi bli ote ke na auto bus koj sta ni ci u Ze -ni ci, ide ja je jo{ uvi jek mrtav crte` na pa pi ru.Ra zlog je, na vo dno, no vac...

Ines Haski}

FotografijaLijevo: Prostornesu|ene biblioteke,autobuska stanica Ze-nica, februar 2015.

nji ho ve po ro di ce, ali i ko m{i je, mo gli do }i doknji ga ko je è le ~i ta ti. Da ne bi ispa lo da to sveSla vi ca fan ta zi ra, da je to ne {to {to ne tre ba ni-ko me, ura di la sam an ke tu.

Gle dam oda kle se ve driNa an ke tu s pi ta nji ma za |a ke oda klepu tu ju, ko li ko ~e ka ju pri je voz i {ta ra dedok ~e ka ju, da li è le bi bli ote ku i ko ji sa -drà ji bi ih in te re so va li, od go vo ri lo je1157 u~e ni ka.

U bi bli ote ka ma ne bi tre ba li dasje de lju di ko ji ne ma ju po lo ̀ enstru ~ni ispit, ko ji ne ma ju pred sta -vu o to me ka kva je nji ho va ulo ga,ko ji su psi hi ~ki nes ta bil ni ili bo le-sni... Bi bli ote ka ni je mjes to ni zate hno lo {ki vi {ak ni za one ko ji matre ba jo{ ma lo do pen zi je, ko ji ni -su za u~i oni cu. Ona ne slu ̀ i za zi-je va nje i ispi ja nje ka fe. Tre ba la bida bu de bes pri je kor no or ga ni zo-va na i ure |e na ta ko da od ga jadje cu, una pre |u je nji ho va zna nja ivje {ti ne, pru ̀ a im do pun sko obra-zo va nje, pro vo ci ra kre ati vnost...Da nas se u {ko le mo ̀ e u}i sa moako si pret ho dno do bio po se bnoodo bre nje, kao u Pen ta go nu, arad bi bli ote ka kon tro li {u is ti lju diko ji kon tro li {u i ma te ma ti ku, je zi -ke, bi olo gi ju itd. Da im je ta ko is -kre no sta lo do |a ka, pa na kra ju inji ho ve si gur nos ti, si gur no bi je d-na ko bri nu li i o sa drà ji ma ko je imser vi ra ju.

\a ci iz 78 ra zli ~i tih mjes ta, iz svih ze ni -~kih sre dnjih {ko la, bi li su odu {ev lje niide jom. Sa mo 38 u~e ni ka ni je zao kru ̀ i loDA. Je dan u~e nik auto bus ~e ka ~ak pet sa ti.Je dan, dva, tri ili ~e ti ri sa ta u do las -ku/odlas ku ~e ka 213/624 u~e ni ka. Os ta lisvoj pri je voz ~e ka ju do po la ili po la sa ta. @e lje li su da ima ju odmor u to plom iugo dnom pros to ru, ali i mjes to gdje mo -gu da na u~e za ni mlji ve stva ri. Po ka za lisu i ve li ko in te re so va nje za sve sa drà jebi bli ote ke. Ova ko su gla sa li: ko ri {te njein ter ne ta, ~i ta oni ca ra di u~e nja i pi sa njaza da }e, le kti ra, ra ~u na ri ra di za da }e iu~e nja, ~i ta oni ca ra di ~i ta nja {tam pe, e-ma il, kul tur ni sa drà ji i knji ge za dru ge~la no ve po ro di ce. Ono {to su sa mi do da -li: za je dni ~ko u~e nje i pi sa nje za da }e,upo zna va nje, dru ̀ e nje, gle da nje fil mo -va, raz go vo ri i ra di oni ce na ne ke za ni -mlji ve te me, kur se vi...Kad je mra ~no stra hu jem. Sje dim i mrznemse, gle dam dru ge lju de ka ko pu tu ju za svo jimpo slom, a ja i da lje ~e kam. Ska ku }em da seugri jem. Idem iz ka fi }a u ka fi} kad imam pa -ra. Ubi jam se od do sa de po uli ci. Gle dam oda-kle se ve dri. Sto jim is to bu da la na sta ni ci. @a -lim za iz gu blje nim vre me nom. Ne ra dim ni -{ta ko ri sno i pa me tno. Gu bim vri je me na glu-pos ti. Ubi jam vri je me. [e tam po gra du i je -dem. Pi jem ka fu. ê kam. Igram bi li jar. Idemu kla di oni cu. Ho dam po sta ni ci. Do sa |u jemse. Be zve ze tro {im vri je me. Ubi jam vri je me.Sve nji ho ve od go vo re bi, me ta fo ri ~ki,mo gao za mi je ni ti je dan gra fit ko ji je pri -je ne ko li ko go di na osva nuo u ze ni ~komna se lju Ra da ko vo, a pre pri ~a van je ~ak iu kul tnoj ra dio emi si ji Oblak u ber mu da maBeo gra da 202: Mi ni smo nar ko ma ni na maje do sa dno.

Za {to bi bli ote kaPre ma re zul ta ti ma ove an ke te, bi bli ote -kar ka i ar hi te kti ca Zi ja da \ur |e vi} izNUB BiH izra di la je kom ple tno idej norje {e nje i po klo ni la ga Bi bli ote ci. Sve na-bro ja ne è lje u~e ni ka, kao i iz vrsne ide jeko or di na to ri ce pro je kta Sla vi ce Hrnka{do bi le su u tom pro je ktu svoj ku tak. Ni -{ta ni su za bo ra vi le, od sa drà ja za ot kri -va nje ta len to va nih do in stru kci ja sla bi jimu~e ni ci ma. Sla vi ca nas tav lja:Di plo mi ra la sam i vra ti la se u Ze ni cu i po reddvi je sjaj ne po nu de ko je sam ima la u Sa ra je vu

28

FotografijaGore: Slavica Hrnka{,idejni tvorac bibliotekeu ~ekaonici

– da os ta nem na fa kul te tu i da ra dim u Iz -vr{nom vi je }u. Ima li smo tu ne ku dru{ tve nuod go vor nost. Do {la sam pu na na de da }u svosvo je zna nje ulo ̀ i ti u ovaj grad, da ko na ~noima mo bi bli ote ku ko ja }e od ga ja ti dje cu i dje cu~i ta oce – prvo dje cu kao ljud ska bi }a. Sve ovo{to da nas ima mo to je ugla vnom im pro vi za ci -ja. Od ~la na ri na ko je pri ma mo pla }a mo dio ko-mu na li ja, jer ne ma mo do vo ljno, umjes to da sveto po tro {i mo u na bav ku knji ga. Ima mo mi ni -mal ni broj ra dni ka i svi sve ra di mo. Na da lasam se da }u ovim pro je ktom os tva ri ti svoj san.

Sa cje lo vi tim pro je ktom, a to zna ~i s kom-ple tnom te hni ~kom do ku men ta ci jom(ko ju je za njih bes pla tno ura di lo JP zapros tor no ure |e nje i pla ni ra nje gra daZe ni ce) odla ze kod na ~el ni ka Smaj lo vi }a.Nje go va po dr{ka pa li ze le no svje tlo:Upra vni odbor i me na d`ment Sta ni ce je -dno gla sno us tu pa ju res to ran ski pros torze ni ~koj Bi bli ote ci.

Mi ni smo nar ko ma ni na ma je do-sa dno.

Sad tre ba pro na }i 250.000 KM za re ali za -ci ju. Na da ju se da }e se ova ide ja u~i ni tiin te re san tnom i ne kim stra nim or ga ni za -ci ja ma. Ni je im bi tno da li }e do na ci ja bi -ti u nov cu, ma te ri ja lu ili po tre bnoj opre -mi i na mje {ta ju... Osim nov ca, is krsa va idru ga pre pre ka: Kan ton ne da je sa gla -snost za otva ra nje no va dva ra dna mjes -ta. Sla vi ca obja{ nja va:Svi su mi sli li i to da Stra te gi ja ra zvo ja kul tu -re, ko ju smo ra di li, ne }e pro }i jer je ni je dan

dru gi kan ton ne ma, ali ka da smo je de ta ljnoobra zlo ̀ i li do bi li smo je dno gla sno DA – ni koni je re kao da je kul tu ra u ovom mo men tu lu-ksuz. Ovo ni je ne pro du kti vno za po{ lja va nje,na pro tiv, zna ~aj ni re zul ta ti ko je do no si vri je -me su vrlo mjer lji vi. Sve mo ̀ e da se pra ti, ko-li ko dje ce tu bo ra vi, ka kvi su bi li na po ~et ku,ka kvi su na kra ju...

To je bi lo pri je de set go di na, adanas?Pros tor je i da nas, po sli je de set go di na odini ci ja ti ve, ura |e nog i pre dlo ̀ e nog rje {e -nja, pra zan. I dos tu pan. Sla vi ca nas tav ljasvo ju pri ~u:Na da la sam se da }u ovaj pro je kat kad-tad os -tva ri ti, da se taj pros tor ne }e po tro {i ti za ne -{to dru go jer je ide alan za bi bli ote ku, ali, ka -ko mi je os ta lo jo{ sa mo dvi je go di ne do pen-zi je, {an se da se to de si sve su ma nje. Nu di lisu mi da na pra vi mo ne ku im pro vi za ci ju, dase dio tog pros to ra sa mo ma lo do ra di. Ni sampris ta la. Ta dje ca za slu ̀ u ju da ima ju svu po-tre bnu udo bnost, ima ju sa svim do vo ljno im-pro vi za ci ja u svom ì vo tu. Ako ih do ve dem une ki }o {ki}, to ni je ni {ta vi {e od ~e ka oni ce. U{ko la ma su mi obja sni li da je sve ovo na ne kina ~in opa sno, jer su |a ci-pu tni ci ~es to pro ble-ma ti ~ni. To me sa mo jo{ vi {e mo ti vi sa lo. Mo -`da bi pro blem ri je {io vi de onad zor, ali ne bihse bu ni la ni da su nam za po ~e tak osi gu ra li je -dnog za {ti ta ra kao po mo}. To ni je ni ka kav ra -zlog da odus ta ne mo.

Ko lo sre }eMid hat Ka sap, di re ktor Op}e bi bli ote keZe ni ca, obja{ nja va gdje se ko lo za tvo ri -lo.Dra go mi je da u ovoj ze mlji jo{ uvi jek imaonih ko ji ra zmi{ lja ju na is ti na ~in kao bi bli -ote ka ri. Ta ~no je da je u Ze ni ci pri je ne kih de-se tak go di na bio aktu elan pro je kat Auto bus kasta ni ca za |a ke, stu den te i pu tni ke. Na ̀ a lost,sred stva za ure |e nje i opre ma nje pros to ra zapo ~e tak ra da, te po tre ba za no vim upo sle ni ci -ma osno vni su ra zlo zi zbog ko jih taj pro je katni ka da ni je re ali zo van. Kan ton, na{ fi nan si jer,jo{ pri je ne ko li ko go di na za bra nio je no vaupo{ lja va nja i tu se vrzi no ko lo za tva ra.Te 2005. go di ne ni ko ni je vje ro vao da }eko men tar je dnog od u~e ni ka sta vi ti pe -~at na ovu pri ~u: Su mnjam da }e se ovo os -tva ri ti ali ne ka vam bu de. Hva la na ide ji.


FotografijaGore: Pas Bucko,deùrni za do~eke iispra}aje

Ma te ma ti kaAko je dna {kol ska go di na ima 36 se dmi -ca, odno sno 180 ra dnih da na, je dan u~e -nik-pu tnik, ko ji auto bus ~e ka po la sa ta, iu odlas ku i u do las ku, u ~e ka nju go di{ -nje pro tra }i 180 sa ti. Za ~e ti ri go di neobra zo va nja to je 30 da na. Po mno ̀ i te tosa 3.000 sre dnjo {ko la ca-pu tni ka, i sa de -set go di na, otpi {i te ka{ nje nja, osnov ce,stu den te (Ze ni ca je u me |u vre me nu do-bi la Uni ver zi tet) i po di je li te s 250.000.Ispa dne tri de set fe nin ga dne vno, pou~e ni ku. U man da tnom pe ri odu 2010–2014. Skup -{ti na Ze ni ~ko-do boj skog kan to na za sje -da la je 443 sa ta;1 ot pri li ke 110 sa ti go di{ -nje, 10 mje se ~no, s re zul ta tom – je danusvo je ni za kon mje se ~no. Za ta kav rad ita kvu efi ka snost pro sje ~na pla ta po sla -ni ka bi la je 1000 KM. Ispa dne tri de setma ra ka dne vno, po po sla ni ku. Na ra vo -u~e ni je, za mla de: na po sla ni ci ma svi jetos ta je. �

Opis crte ̀ a: dvi je u~i oni ce (mo gubi ti i je din stven pros tor), ka fi}(pros tor bi pre pus ti li da ne ko or-ga ni zu je na ni vou {kol ske kan ti -ne), gar de ro ba, mul ti me di jal nau~i oni ca, sa ni ta ri je (pri la go |e no ioso ba ma sa in va li di te ti ma), ve li kasa la ko ju ~i ne pult sa do brom vi-zu el nom kon tro lom kom ple tnogpros to ra i dvi je ~i ta oni ce; gla vnaima 55 ~i ta oni ~kih mjes ta, 12 mje-s ta za on li ne pre tra ̀ i va nja, 4 mje-s ta u za se bnim us ta klje nim ka bi-na ma (in stru kti vno i in di vi du al nou~e nje) i po li ce za knji ge, dok ~i -ta oni ca za {tam pu ima 22 ~i ta oni -~ka mjes ta (fo te lje i sto li ce) i po-di um.Pros tor biv {eg res to ra na je drà -vno vla sni{ tvo. Na la zi se na spra tuAuto bus ke sta ni ce i ima 390,00 m2.Prva ko m{i ni ca je @e lje zni ~ka sta-ni ca. Tre nu tno je u pri li ~no lo {emsta nju i za hti je va te me lji tu i op se -`nu adap ta ci ju. Po tre bno je: de-mon ti ra ti i po ru {i ti sve pos to je }epre gra de; za mi je ni ti kom plet po do -ve u svim pros to ri ma; za mi je ni ti ipri la go di ti kom ple tne in sta la ci je;iz gra di ti no ve pre gra de; kli ma ti zi-ra ti kom ple tan pro zor i re kon stru i-sa ti mre ̀ e cen tral nog gri ja nja. Pro-s tor bi tre ba lo opre mi ti tip skomopre mom po izbo ru ko ri sni ka ilido na to ra.

30

FotografijeGore: 3D prikaz idejnogrje{enja biblioteke.Desno je mediaroom, salaza filmove, muziku,prezentacije i sl. Auto-desk program.

1 Na odrànim sjednicama Skup{tine Zeni~ko-do -bojskog kantona (ZDK) u razdoblju od 01.11.2010.do 31.08.2014. godine, realizirano je ukupno 395to~ki dnevnog reda (5,2 to~ke po sjednici), dok je unavedenom razdoblju realizirano ukupno 413 mje -ra (5,4 mjere po sjednici). Tako|er, odràna 61sjed nica Skup{tine ZDK u mandatnom razdoblju2010.-2014. godine, trajala je ukupno 443,13 sati ili5,49 sati po sjednici, dok su stanke u radu odrànihsjednica trajale ukupno 73,55 sati, pa je tako nastan ke u radu svake odràne sjednice u navede -nom razdoblju utro{eno cca 1 sat vremena (00:58sati). Izvor: cci.ba

Zabavljam se kao Amerikanac, pred televizorom. I prosto vidim koliko je ta televizija postala moćnai svemoćna i da bi na nju trebalo mnogo, mnogo pažnje obratiti. Ona učini nekako čovjeka, šta ja znam, polukulturnim na neki televizijski način. Ono što daje televi-zija, to mu je sve. Evo, kad se to i sa mnom događa, mislim se šta li tek očekuje razne ljude drugihstruka.

Branko Ćopić, 1915-2015.

In ter vju: Sr|an Pu ha lo, nau ~nik, blo ger i tvi te ra{

Je dan ne obi ~an do kto rat

Za raz go vor sa Sr|a nom Pu ha lom, tvi te -ra {em, blo ge rom i do kto rom psi ho lo gi je,po vod je objav lji va nje nje go ve knji ge Ka -ko opa ̀ a mo dru ge etni ~ke gru pe i nji ho ve ~la-no ve na saj tu [ko le gi ju ma. U knji zi, nje-go voj di ser ta ci ji, na za ni mljiv se na ~inba vi sta vo vi ma sre dnjo {ko la ca ve za nimza na ci ona li zam i pro cje nu in di vi du al nefi zi ~ke lje po te. Ona ni je pri vu kla pa` njubo san sko her ce go va ~ke ja vnos ti, iako jenje na te ma aktu el na, a re zul ta ti pri li ~noizne na |u ju }i i, {to je mno go va ̀ ni je, in-spi ra ti vni. [ko le gi jum: Za po tre be is tra ̀ i va nja,pred stav lje nog u knji zi, dva pu ta si po-sje tio u~e ni ke sa ra jev ske, mos tar ske i ba-nja lu ~ke gi mna zi je, njih uku pno 342 (odto ga 70 % dje vo ja ka). Dao si im da po pu -ne ne ke an ke te i da oci je ne ne ke sli ke. Uan ke ta ma si è lio da sa zna{ ka kve ste re -oti pe ima ju o svo jim a ka kve o dru gimna ci onal nim ko le kti vi ma. Ta ko |er, za ni -ma lo te ima ju li ne ke ra tne stre so ve, u ka -kvim po ro di ca ma ì ve... Kad si to ut vr-dio, po nu dio si im sli ke de vet dje vo ja ka,da pro ci je ne nji ho vu lje po tu, prvi put ude cem bru 2010. a dru gi put u apri lu 2011.go di ne. Dru gi put is toj dje ci po ka zao siis te sli ke, ali su dje voj ke na sli ka ma ovajput ima le ime na, i to one dvi je ko je suprvi put oci je ni li kao naj lje p{e ima le susa da ime na dvi je tu |e etni ~ke gru pe. Za-ni ma lo te, ako sam do bro ra zu mio, ho }e

li se hrvat skim sre dnjo {kol ci ma, na pri -mjer, is te dje voj ke ma nje svi |a ti ako sene po ̀ e ljno zo vu, re ci mo, srpskim ime ni -ma. [ta si us ta no vio?Pu ha lo: Is tra ̀ i va nje je po ka za lo da gi m-na zi jal ci ma ni {ta ne zna ~i da li je ne koSrbin, Hrvat ili Bo{ njak ka da pro cje nju -ju nji ho vu lje po tu. Ti re zul ta ti se do ne klera zli ku ju od re zul ta ta do bi je nih u svi je -tu, ali is to vre me no po ka zu ju da ste re oti -pi i pre dra su de pre ma po je di nim na ro -di ma u BiH ni su to li ko va ̀ ne ka da pro-cje nju je mo lje po tu dru gih.[ko le gi jum: Tvo ja knji ga pu na je ta be la,a ta be le pre pu ne bro je va sa vi {e de ci ma -la. Kad se te sil ne ci fre pre ve du u ri je ~i,{ta nam ot kri va ju: u ko jem od ova tri gra -da su an ke ti ra ni sre dnjo {kol ci naj ve }i na-ci ona lis ti?[ko le gi jum: Re zul ta ti ko je smo do bi li naska la ma ko je su mje ri le tri vrste na ci ona -li zma su ve oma in te re san tni. Sva ki od trigra da je bio spe ci fi ~an po ne ~e mu. U Ba-nja lu ci je etno cen tri zam (kao je dan odnaj vul gar ni jih obli ka na ci ona li zma) na ji -zra ̀ e ni ji, u Mos ta ru na ci ona li zam kaopri pa dnost gru pi, {to se mo ̀ e obja sni tinji ho vom per cep ci jom i osje }a njem dane ma ju po li ti ~ku mo} u drà vi u ko joj ì -ve, a u Sa ra je vu ko smo po li ti zam. Sli ~nere zul ta te smo do bi li 2006. go di ne na stu-den tskoj po pu la ci ji u is tim gra do vi ma uko ji ma se re ali zo va lo i ovo is tra ̀ i va nje.Do bi je ni re zul ta ti na ove tri va ri ja ble po-ka zu ju da su gi mna zi jal ci iz Mos ta ra sli -~ni ji svo jim vr{nja ci ma iz Ba nja lu ke ne -go vr{nja ci ma iz Sa ra je va. Mo ̀ e mo se za-pi ta ti zbog ~e ga je to ta ko? Iz gle da da,oprav da no ili neo prav da no, osje }a njeugro ̀ e nos ti je dne etni ~ke gru pe i te ka kouti ~e na nje nu ho mo ge ni za ci ju i izra ̀ enetno cen tri zam. [ko le gi jum: Is ti |a ci su gle da li is te sli ke,u ra zma ku od ~e ti ri mje se ca. Pre tpos ta viosi da }e u tom pe ri odu za bo ra vi ti ka ko sura ni je oci je ni li dje voj ke. Me |u tim, svi su,u sva tri gra da, i prvi i dru gi put iza bra liis te naj lje po ti ce. Ono {to u ra du ni si obja -snio, a me ni se ~i ni ja ko za ni mlji vo, jes te~i nje ni ca da su svi kod dru gog ocje nji va -nja da va li ve }e ocje ne. Odno sno, koddru gog gle da nja sve su dje voj ke do bi lepro por ci onal no ve }e ocje ne. Za {to?Pu ha lo: Ispi ta ni ci ni su zna li da }e bi ti idru gi krug is tra ̀ i va nja i vje ru jem da su


Sr|an Pu ha lo je ro |enu Ka li no vi ku, fa kul tet jeza vr{io u Beo gra du,do kto ri rao u Sa ra je vu,ì vi u Ba nja lu ci, dje lu jekao slo bo dnjak sa im-pre si vnim CV-jem; na13 stra ni ca, bez pro re -da, fon tom 10, na bro ja -na su mno go broj na is -tra ̀ i va nja, ugla vnom ja -vnog mni je nja, ve za naili za po li ti ku ili za eko-no mi ju. Sa pre ko pethi lja da fol lowera naTwit te ru, je dan je odna ja kti vni jih i naj pro vo-ka ti vni jih do ma }ih ~la-no va ove za je dni ce.

Ko li ki je udio na ci ona li zma u pro cje ni lje po te,gdje se slo bo dno mi{ lje nje i aka dem skazajedni ca ra zi la ze, {ta je na uka da nas i ~e muslu ̀ i, {ta bi ba ba Ra doj ka re kla o toj temi.

Razgovor vodio: Nenad Veli~kovi}

za bo ra vi li ka kve su ocje ne da va li prviput. Ono {to je in te re san tno da su koddru gog kru ga dje voj ke ocje nji va li, u svatri gra da, kao jo{ lje p{e i ja za to ne mamra ci onal no obja{ nje nje. Oni se ni su oba-zi ra li na ime na i pre zi me na dje vo ja ka safo to gra fi ja, ve} su se iz gle da us mje ri li nanji ho vu lje po tu. Mla di lju di, {to je sa svimo~e ki va no, u Bo sni i Her ce go vi ni ima juis ti mo del lje po te.[ko le gi jum: Ima li pro lje }e ve ze s tim? Je lito ra ci onal no obja{ nje nje? U smi slu, pri ro -da, cvi je }e, be har, pa on da i u lju di ma bu jataj na gon za ̀ i vo tom, i spre mnost da se svevi di bo ljim i lje p{im. Mo gu li se Afro di ti ne~a ro li je obja sni ti hor mo ni ma?Pu ha lo: Psi ho lo gi ja nas to ji da pos ta ne ios ta ne na uka, tj. da ima ra zra |e ne me to -de, {to je mo gu }e bo lje in stru men te i sta-tis ti ku, ali mo ra mo ima ti u vi du da lju dini su ve{ ma {i ne za ko je va ̀ e pre ci zni i ja -sni za ko ni me ha ni ke. Mno go je fa kto rako ji uti ~u na ~o vje ka i on se ne mo ̀ e sve-s ti sa mo na hor mo ne, nes vje sno po na {a -nje, u~e nje, emo ci je, sre di nu u ko joj ì viili ge ne. Na ra vno, psi ho lo zi pre fe ri ra juodre |e ne te ori je, ali obja{ nja va ti ~o vje kasa mo sa ne ko li ko fa kto ra ne mi no vno vo -di ka nje go vom osi ro ma {e nju i ne ra zu -mi je va nju. [ko le gi jum: A ja bih re kao i de gra da ci jipsi ho lo gi je kao na uke.Pu ha lo: To se naj bo lje vi di u pra ksi, ka dapo ma ̀ e te lju di ma da ri je {e ne ki svoj pro-blem, ta da je te ori ja u dru gom pla nu. Usvi je tu se da nas u sa vre me noj psi ho lo gi jiko ris ti ma gne tna re zo nan ca, CT, ge net skeana li ze i jo{ mno go to ga o ~e mu mi da nasna na {im pros to ri ma mo ̀ e mo sa mo dama {ta mo. Pos to je i ra zne psi ho lo gi je i uokvi ru tih psi ho lo gi ja ra zli ~i te te ori je ione ko ke ti ra ju sa ra znim sro dnim na uka -ma, ta ko da mi je te {ko re }i da li smo bli -ì so ci olo gi ji ili me di ci ni, ali me ni se ~i nida je za ra zu mi je va nje ~o vje ka i nje go vogpo na {a nja ne op ho dan mul ti dis ci pli nar nipris tup, jer je di no ta ko mo ̀ e mo obu hva -ti ti svu pu no }u ljud skog ì vo ta. [ko le gi jum: Po no san si na svoj tvi te ra {kius pjeh. Ba ba Ra doj ka je pos ta la brend.Ka ko kao psi ho log pro cje nju je{ pros vje -ti telj ski ka pa ci tet dru{ tve nih mre ̀ a?Pu ha lo: Za me ne su dru{ tve ne mre ̀ e is -to {to i sje ki ra. I sje ki ra sa ma po se bi ni jeni do bra ni lo {a, od nas za vi si ka ko }e mo

je ko ris ti ti. In ter net je mo re in for ma ci ja imi mo ra mo u~i ti mla de lju de ka ko da iz-dvo je ono {to je ta ~no, ko ri sno i do bro zanjih, tj. mo ra mo ih na u~i ti ka ko da pre-po zna ju {ta je ono {to je re le van tna in for-ma ci ja, a {ta obi ~no sme }e. S dru ge stra -ne, dru{ tve ne mre ̀ e vam da ju mo gu -}nost da se po ve ̀ e te sa mno go lju di, daraz mje nju je te in for ma ci je i mi{ lje nje omno go ~e mu. Vi {e ni smo ogra ni ~e ni nivre me nom, ni pros to rom, ni nov cem dabi smo do {li do ne ke in for ma ci je, in sti tu -ci je ili oso be. I tu je obra zo vni sis tem ve -oma va ̀ an da pri pre mi dje cu da mo guda pre po zna ju is ti ni tu, nau ~no ute me lje -nu i ta ~nu in for ma ci ju, da na u~e da pre-tra ̀ u ju ba ze po da ta ka i da te in for ma ci -je kri ti ~ki prei spi tu ju. Ja dru{ tve ne mre -è ko ris tim na ovaj na ~in, ali i za akti vi -zam tj. da svo je ide je {i rim me |u lju di -ma, a da mi za to ne tre ba kom pro mis sakla si ~nim me di ji ma i no vac. Ni sam si gu -ran da sam mno go us pje {an u to me alizna mo da ne je be li jep, ve} upo ran. [ko le gi jum: Do bro, ko je / {ta je on dame ta tvo je upor nos ti? î ni se da uì va{ ida te za bav lja da s do ktor skom ti tu lomos ta je{ izvan aka dem skih stru ktu ra. Je lito tvoj izbor?Pu ha lo: Ja bih vo lio da se uva lim u aka-dem ske stru ktu re, ali je ci je na ko ja se mo -ra pla ti ti za to za moj ukus pre vi so ka. Tre-nu tno sam u po zi ci ji da ra dim ono {to vo -lim i pris toj no ì vim od ono ga {to ra dim ida glu mim in te le ktu al ca. Ina ~e, in te le -ktu alac je oso ba ko ja hra bro uka zu je napro blem u dru{ tvu, ko je stru~ nja ci ka sni -je mo ra ju da rje {a va ju. Jo{ uvi jek uspi je -vam da ot ku pim svo ju slo bo du, a to zna -~i da mo gu mi sli ti svo jom gla vom, ka ̀ emgla sno ono {to mi slim i po na {am se uskla du s onim {to go vo rim. Pri zna }e{ daje to da nas lu ksuz. Ne }e mi bi ti kri vo akome mo ja dje ca bu du sma tra la bu da lomko ja je i{la pro tiv sis te ma, ali ni ka ko neè lim da me opa ̀ a ju kao piz du ko ja jedo bro vo ljno pri hva ti la da ga sis tem pra vibu da lom. Bi ti an ti pro ti van da nas ni je ni-ma lo te {ko, ali ni je ba{ is pla ti vo, do vo ljnoje da ka ̀ e te ono {to vi di te i {to vam sme -ta i odmah od vlas ti do bi je te eti ke tu ne-pri ja te lja sis te ma. Ja se be ne opa ̀ am kao`rtvu, ve} kao bor ca. Na {e dru{ tvo je to-li ko ne pra ve dno pre ma naj ve }em bro julju di da je pos ta lo ne pris toj no }u ta ti. Tru-

34

dim se da ono {to go vo rim bu de za ni -mlji vo, du ho vi to i ma lo dru ga ~i je oduobi ~a je nog, jer ne è lim da ta po ru kapro dre sa mo do moz ga ve} i do srca lju di,pa na kra ju kra je va i da ih po kre ne na ak-ci ju. Ta da sam pos ti gao pu ni efe kat. Jo{uvi jek ni sam ni ko ga pokrenuo na akci ju,ali ne smi je mo za bo ra vi ti onu po slo vi cuiz pret ho dnog pa su sa. I mo ̀ da sve ovo{to ra dim i pri ~am iz gle da po ma lo dje ti -njas to i bu da las to, ali ovo je moj izbor![ko le gi jum: Ako sam do bro ra zu mio, bi -ti in te le ktu alac i ~lan aka dem ske za je -dni ce ni je mo gu }e? Mi sli{ li sa mo na do -ma }u aka dem sku za je dni cu?Pu ha lo: Na ra vno da je mo gu }e, ali re al nokod nas to ni je ba{ ~es ta po ja va. In te le -ktu alac je svjes tan da svo jim ra dom i svo-jim sta vo vi ma si je ~e gra nu na ko joj sje di,dok aka dem ska za je dni ca u BiH svo jompo slu {no{ }u, ne za in te re so va no{ }u i ku-ka vi ~lu kom gno ji to sta blo na ko jem sje -di. U to me je ra zli ka.[ko le gi jum: Ka ko je tvo ja di ser ta ci ja pri -mlje na u aka dem skoj za je dni ci i ka ko jetvoj an ga ̀ man po ve zan s njom?Pu ha lo: Ne mam poj ma ka ko je pri mlje -na, a ni sam po ve zan sa aka dem skom za-je dni com.[ko le gi jum: Pa gdje si bra nio do kto rat?Pu ha lo: U Sa ra je vu.[ko le gi jum: Za {to ne u Ba nja lu ci?Pu ha lo: He he, i to je te ori ja za vje re... Dasam pra vi Srbin to bih ura dio u RS. [a luna stra nu, za to {to ta da ni je bi lo u Ba nja-lu ci, a u Sa ra je vu bi lo po sta rom pro gra -mu i ni je bi lo sku po. U Beo gra du i Za-gre bu je bi lo po Bo lo nji i pres ku po, nebi mi se vra ti la in ves ti ci ja ni u slje de }emì vo tu.[ko le gi jum: Ka ko ti se vra }a u ovom?Pu ha lo: Ni ka ko ali sam u ma njem mi nu -su. [ko le gi jum: Pa {to si uop {te ula zio u to? Pu ha lo: Za to {to sam è lio da se ba vimna ukom. [ko le gi jum: Na uka ni je od bra na do kto -ra ta, po go to vo ne pred aka dem skom za-je dni com ka kvu si ma lo pri je opi sao. [taje za te be na uka?Pu ha lo: Stal no tra ga nje za is ti nom uz po -mo} nau ~nih me to da s ci ljem da dru{ tvo uko jem ì vi mo u~i ni mo hu ma ni jim i bo ljim.[ko le gi jum: A me to de su? Odno sno, {tanau ~nu me to du ra zli ku je od ne nau ~ne?

(Da sam lep ko {to sam upo ran, gdje bi mi biokraj?)Pu ha lo: Nau ~ne me to de se ba zi ra ju naodre |e nim pra vi li ma ko ja su ra ci onal na,pro vjer lji va i ko ja su po dlo ̀ na stal nimpro vje ra ma. Nau ~no je sve ono {to semo ̀ e opo vrgnu ti, ako ne {to ne mo ̀ e moopo vrgnu ti on da to ni je na uka ve} re li gi -ja, ma gi ja i me ta fi zi ka.[ko le gi jum: Ka ko bi se on da za klju ~ci doko jih si do {ao u is tra ̀ i va nju mo gli opo-vrgnu ti? I u ~e mu je on da nji ho va vri je -dnost, ako ni su ta ~ni? [ta bi ba ba Ra doj -ka re kla o tvom do kto ra tu?Pu ha lo: Na ra vno da pos to ji ve li ka mo gu -}nost da na dru ga ~i jem uzor ku, sa dru -ga ~i jim etni ~kim obi lje ̀ ji ma, u pro mi je -nje nom dru{ tve nom okru ̀ e nju do bi je -mo i dru ga ~i je po dat ke, ali bih naj vi {evo lio da ova knji ga is pro vo ci ra ne ka sli -~na is tra ̀ i va nja, sa is tom ili sli ~nom me-to do lo gi jom. Ovo je sa mo je dan do ku -ment ko ji }e opi si va ti Bo snu i Her ce go vi -nu na po ~et ku 21. vi je ka. Ba ba Ra doj kaje 1946. ka za la Do }e vri je me ka da }e bi ti la -k{e do kto ri ra ti, ne go emi gri ra ti. �


FotografijeOva i prethodna stra-nica: Slike devet djevo-jaka kori{tene u istra -ìvanju. Izvor: Puhalo,Kako opaàmo drugeetni~ke grupe i njihove~lanove

36

Ki nes ki san o vi so komobrazova nju i di le ma ko ju no sisa so bomPor tal The Con ver sa ti on do no sipri ~u o po ras tu bro ja stu de na ta istu den ti ca na uni ver zi te ti ma u Ki -ni (2000. go di ne bi lo ih je 12,3 mi-li ona, a do 2013. go di ne 34,6 mi li -ona). Iako se stra te gi ja pre ma ko -joj je uni ver zi tet sko obra zo va njetre ba lo u~i ni ti dos tu pnim ve }embroju stu de na ta i stu den ti ca po -kazala us pje {nom, Ki na se da nassu o~a va sa pro ble mom ne za po -sle nos ti vi so koo bra zo va nog ka -dra. [ta vi {e, uni ver zi te ti su geo-graf ski ne ra vno mjer no ra spo re -|e ni, a eko nom ski ra zvoj, kao idru{ tve ne pro mje ne, u po slje dnjetri de ce ni je stvo ri le su po di je lje nodru{ tvo, {to se naj vi {e odra zi lo navi so kom obra zo va nju. Na ini ci ja -ti vu pred sje dni ka Xija Jin pin ga,Mi nis tar stvo obra zo va nja ve} od2012. go di ne nas to ji ri je {i ti ovepro ble me, te se ozbi ljni je za ba vi tiodno som izme |u so ci jal ne prav -de i sis te ma vi so kog obra zo va nja.

Ulo ga kli to ri sa u svjet skojrevo lu ci jiAli ce Dre ger, ame ri ~ka bioeti ~ar ka(zna te li {ta je bioeti ka?) i pro fe so -ri ca na fa kul te tu me di ci ne Uni-ver zi te ta Nor thwes tern je na por-ta lu Pa ci fic Stan dard pi sa la o to -me {ta bi se ksu al no obra zo va nje u{ko la ma tre ba lo da obu hva ti. Na-vo di da 44 % ame ri ~ke ja vnos timi sli da je se ksu al no obra zo va njedi je lom sis te ma Za je dni ~ke jez gre(Com mon Co re), a ono, na ra vno,to ni je. Di je lom Za je dni ~ke jez greje su ma te ma ti ka i en gles ki je zik.Auto ri ca na {a ljiv na ~in po re di va -`nost jam bskog pen ta me tra i se-ksu al ne akti vnos ti u ì vo ti ma ti-nej dè ra, pro na la ze }i ve zu izme -|u ove dvi je stva ri: uì tak. Po se -bno joj sme ta {to se |a ci ma ti nej -dè ri ma iz go di ne u go di nu pri ~ao to me ka ko pra vil no sta vi ti kon-dom, ili ih se upo zo ra va u ve zi satru dno }om i bo les ti ma. To su stva -ri o ko ji ma, na ra vno, tre ba raz go -va ra ti. Me |u tim, ona na vo di ka kopos to je i dru gi, ja ko va ̀ ni, aspe -kti se ksa. Pre dla ̀ e da se u {ko lipo za ba vi mo i pi ta nji ma di je lo va,ka ko ka ̀ e: tre ba mo se de ta ljnoupo zna ti sa tim ka ko iz gle da ju ge-ni ta li je (Svi jet bi bio pu no bo lji uko-

li ko bi sva ko znao da se kli to ris ne na-la zi unu tar va gi ne). Jo{ ne ke od te -ma ko je bi uve la su pi ta nje uì va -nja, mas tur ba ci je (~es ta, nor mal na,i uko li ko ne pre tje ru je te – be zo pa snastvar), pris tan ka (Ko ga bri ga sa kimè li te seks? Bi tno je da ta dru ga oso bapris ta je na odnos!). Pro blem je {tove }i na ti nej dè ra i ti nej dèr kisma tra da odra sli ni su u sta nju ose ksu re }i is ti nu, pa ih vi {e vo le ine pi ta ti.

Za us pje {no obra zo va nje –rije {i mo se ocje naFor bes je 28. fe bru ara obja vio ~la -nak u ko jem autor Nick Mor ri sonizno si sve pre dnos ti izba ci va njaocje na iz sis te ma obra zo va nja.Ocje ne su tu da po ka ̀ u/iz mje rena pre dak i ko li ko |a ci zna ju, ali ida nam po ka ̀ u da li {ko la i u~i te -lji/ce do bro ra de svoj po sao. Me -|u tim, autor tek sta tvrdi da namocje ne ne mo gu po ka za ti {ta ne kiod na {ih |a ka zna ju. One nam nemo gu po ka za ti uko li ko ne {to ni jeure du ili na ko ji na ~in mo ̀ e mopo mo }i ne kom |a ku. Autor nasupo zna je sa po kre tom Te ac hersThrowing Out Gra des ko ji dje lu jeugla vnom pre ko dru{ tve nih mre -à i ~i ji je naj ve }i za go va ra~ MarkBar nes, ko ji tvrdi da, uko li ko od-ba ci mo sta ri mo del i dje cu uklju ~i -mo u dis ku si ju o obra zo va nju,dje ca }e vi {e è lje ti da u~e jer bro-

esPres so Svijet o obrazovanju, obrazovanje u svijetu

Pripremila: Merima Dervi{i}


je ve i slo va ko ji slu ̀ e kao ocje neona naj ~e{ }e do ̀ iv lja va ju kao ne -ku vrstu ka zne. Umjes to to ga, ka -è on, tre ba mo im da ti pri li ku dapri ~a ju o onom {to zna ju i onom{to mi sle da tre ba ju da ura de.

Na ko ji je na ~in obra zo va njeobli ko va lo ko mu ni zam na Ku biThe Atlan tic je 26. fe bru ara obja -vio pri ~u dvo ji ce auto ra, od ko jihje je dan biv {i bri tan ski am ba sa dorna Ku bi, s te zom da je se ktor obra-zo va nja naj bo lji pri mjer ra zi la ̀ e -nja izme |u Ku be i SAD-a: u ~lan -ku mo ̀ e mo pro ~i ta ti de ta ljan pri-kaz pro mje na u sis te mu obra zo -va nja na Ku bi, od nje ne ne za vi -snos ti 1902. go di ne, pre ko pro-mje na ko je je sa so bom do ni je lare vo lu ci ja pa do da nas, ka da po-no vno uspos tav lja nje di plo mat -skih odno sa sa SAD-om zna ~i ino ve pri li ke i mo gu }e pro mje ne.Iako ~la nak da je de ta ljan pri kazsi tu aci je na Ku bi (gdje se spo mi -nje ~i nje ni ca da ku ban ska vla da ida lje tvrdi da ima aka dem skistan dard ko ji je je dan od naj vi {ihna svi je tu i da je edu ci ra la de se ti -ne hi lja da stra nih stu de na ta i stu-den ti ca), auto ri pri zna ju da se uSAD-u zna vrlo ma lo o to me ka kofun kci oni ra sis tem obra zo va njana Ku bi, te ka kve su pra kti ~nemo gu }nos ti u smi slu su ra dnje nais tra ̀ i va ~kom ili po slo vnom pla -nu. Iako pri zna ju da je ta ko, oni seu ve li koj mje ri ba ve le kci ja ma ko -je Ku ba mo ̀ e izvu }i iz ame ri ~kogobra zo vnog sis te ma, kao i eko-nom skoj ko ris ti ko ju ga ran ti raovaj spo ra zum.

Mit o Mi ne craf tuAuto ri ca Ha na Schank je u is tom~a so pi su (Atlan tic) 20. fe bru arapi sa la o Mi ne craf tu, po pu lar nojigri ci ko ja se sve vi {e ko ris ti i uobra zo vne svrhe. Me |u tim, onapo ~i nje ~la nak tvrdnjom da Mi ne -craft ne ma ve }u obra zo vnu vri je dnostod, re ci mo, pro je kto ra ko ji ko ris ti mou u~i oni ci. Us tva ri è li re }i da jepom pa oko Mi ne craf ta do ne kleoprav da na. Me |u tim, pre ma nje-nom mi{ lje nju, Mi ne craft mo ̀ e -mo za mi je ni ti bi lo ko jom dru gomakti vno{ }u u ko joj }e dje ca uì va -ti. Upo zo ra va da su da na{ nji ro di -te lji pod ve li kim pri tis kom: sasvih stra na im se po ru ~u je daigra ~ke i akti vnos ti nji ho ve dje cepo sva ku ci je nu mo ra ju bi ti edu-ka ti vnog ka ra kte ra. Ha na, me |u -tim, tvrdi da je do vo ljno da dje cupo {a lje te da se igra ju van ku }e, ili,uko li ko vam okru ̀ e nje to ne do z-vo lja va, je dnos ta vno pus ti te dje -cu da se spon ta no igra ju: uko li kose nji ho va igra odvi ja na ma {to vitna ~in, za ga ran to va no je da }e jepra ti ti i ko gni ti vni ra zvoj. Ro di te -lje ne tre ba da pe ~e sa vjest jer senji ho va dje ca igra ju na na ~in ko jije na iz gled ne edu ka ti van i ne po -ve }a va {an se da se nji ho va dje caupi {u na do bar ko led` – dje ci tre -ba os ta vi ti vre me na da bu du dje -ca i da uì va ju u igri.

SAD ima vi {e za tvo ra ne gokole dàWas hin gton Post je 6. ja nu ara ob-ja vio ~la nak u ko jem mo ̀ e te sa z-na ti ko li ko za tvo ra pos to ji u sva-kom ame ri ~kom okru gu te ko li kodrà va go di{ nje po tro {i na smje -{taj, hra nu i me di cin sku bri gu unji ma. Ti po da ci su bi tni jer je,pre ma po pi su sta no vni ka iz 2010.go di ne, ot kri ven broj od 2,3 mi li -ona za tvo re ni ka i za tvo re ni ca (707na sva kih 100.000 sta no vni ka, {toje naj vi {e na svi je tu). To zna ~i dana ju gu drà ve, re ci mo, vi {e lju diì vi u ame ri ~kim za tvo ri ma ne gou uni ver zi tet skim kam pu si ma,kao i to da u drà vi ima vi {e za t-vo ra ne go ko le dà. Pos to je ra zli keme |u po je di nim fe de ral nim drà -va ma (Flo ri da, Ari zo na i Ka li for -ni ja su one sa naj ve }im bro jemsta no vni{ tva u za tvo ri ma, uzi ma -ju }i u ob zir sve okru ge). ^la nakta ko |er pred stav lja i pro je katumje tni ka Jos ha Be gleya (Pri sonMap), ko ji se ba vio utje ca jem ko-re kti vnih in sti tu ci ja na re ljef SAD-a, kao i odnos izme |u sa mih in sti-tu ci ja i pros to ra u ko jem su smje -{te ne, te nov ca i ma te ri ja la ko ji jeu njih ulo ̀ en. Pi ta nje ko je autortek sta pos tav lja jes te da li pos to jebo lji na ~i ni da se po tro {i no vacko ji se da nas ula ̀ e u iz gra dnjuza tvo ra u ovoj drà vi. �

Seksualnost i politika

Sme|e braunicei providni ljiljani

Po vod za ovaj tek st bi la je vi jest objav lje -na na saj tu Fu si on, o dje voj ~i ca ma – ska -ut ki nja ma iz Oklan da, sme |e be ret ka ma,uzrasta od 8 do 12 go di na, ko je kao gla-vni svoj pro gram ski cilj ima ju bor bu zara snu ra zno li kost i pra va obo je nih dje-voj ~i ca. Ta ko, na pri mjer, be dè ve (zvi jez -de, vje {tar stva, kri no ve) do bi ja ju za po z-na va nje is to ri je Crnih pan te ra, de kon -stru kci ju Di zni je vih crti }a, po dr{kuLGBT po kre tu. Zbog otvo re ne i ra di kal -ne po li ti za ci je, ovaj ogra nak po kre ta ni jedio ska ut skog po kre ta Sje di nje nih Ame -ri ~kih Drà va. Da li bi kao ta kve bi le ra do vi |e ne u Sa-ve zu izvi |a ~a BiH?Ko ris te }i dru{ tve ne mre ̀ e po zva li smone ke od sta ri jih ~la ni ca i ~la no va ovog Sa-ve za da u~es tvu ju u im pro vi zo va noj an-ke ti, sa pi ta njem i obra zlo ̀ e njem sa ̀ e timu ne ko li ko slje de }ih re ~e ni ca:Izvi |a ~ka or ga ni za ci ja na vi {e je na ~i nado pu na obra zo vnom sis te mu, a u ne kimslu ~a je vi ma i nje go va avan gar da (odnospre ma pri ro di, npr. ili u od go vor nos tipre ma lo kal noj za je dni ci). U tom smi sluona mo ̀ e i ko ri go va ti obra zo vni sis temnu de }i ne ka bo lja pro gram ska, or ga ni za -ci ona i me to di ~ka rje {e nja. Je dna od oblas ti ko ja je izu ze tno va ̀ na uod go ju i obra zo va nju su pi ta nja ljud skihpra va. S tim u ve zi:

Na ko ji na ~in pro gram Sa ve za izvi |a ~a po sve -}u je pa` nju ljud skim pra vi ma, a po se bno pra-vi ma LGBT oso ba? Da li ste tim na ~i nom za-do vo ljni?Na LGBT te mu odlu ~i li smo se ve zu ju }i je,po dos ta la ba voj ana lo gi ji, sa te mom ra s-i zma u Ame ri ci, a po to me {to su objegru pe izlo ̀ e ne pre dra su da ma i dis kri mi -na ci ji u svo jim dru{ tvi ma. Od go vo ri izvi |a ~kih akti vis ta bi li su brzii mo gli bi se po di je li ti u dvi je vrste. Prvubi ~i ni li na ~el ni sta vo vi, u ko ji ma se an-ke ti ra ni po zi va ju na op {ta na ~e la po kre -ta, po en ti ra ju }i pra vo sva ko ga, pa i LGBToso ba, da, uko li ko pri hva te ska ut ski pro-gram, mo gu bez izla ga nja dis kri mi na ci jibi ti ~la no vi ili ~la ni ce or ga ni za ci je.Dru ga vrsta od go vo ra igno ri sa la je klju -~ni dio pi ta nja, LGBT oso be, na {i ro koafir ma ti vno obja{ nja va ju }i sa drà je i me-to de ra da s mla di ma u ska ut skoj or ga ni -za ci ji. Ni ti je dan od go vor ni je na veo ne ki pri-mjer iz ko jeg bi se vi dje lo da Sa vez izvi -|a ~a Bo sne i Her ce go vi ne pre po zna jeovu te mu kao va ̀ nu. U zva ni ~nom pro-gra mu ona se ni gdje ne po mi nje. Dje ca,ko ja i ov dje do bi ja ju be dè ve kao vrstupri zna nja za zna nje, rad i do pri nos za je -dni ci, du ̀ na su ispu ni ti ve li ki niz kon kre -tnih za da ta ka, vrlo pra kti ~nih i vrlo ja snopos tav lje nih. (Nas ta vni pla no vi i pro gra -mi za re do vno i oba ve zno {ko lo va nje upo re |e nju sa izvi |a ~kim su, u tom smi-slu, da le ko za os ta li.)Zva ni ~ni pro gram kon ci pi ran je u {estoblas ti: izvi |a ~ki po kret, bo ra vak u pri-ro di, eko lo gi ja, zdrav lje i fi zi ~ka kul tu ra,or ga ni zo va nje izvi |a ~kog i dru{ tve noko ri snog ra da i, kao po slje dnja: du ho -vnost, kul tur no-za ba vne akti vnos ti, upo -zna va nje i nje go va nje tra di ci ja i obi ~a ja.Se ksu al nost, u okvi ru ko je bi se on da mo -gla po sve ti ti pa` nja i LGBT te mi, ni je uizvi |a ~kom pro gra mu ni gdje po se bno iz-dvo je na. Ne ki nje ni aspe kti po mi nju se uoblas ti zdrav lja i fi zi ~ke kul tu re, kon kre -tno:• Da ima op {ta zna nja o pu ber te tu; • Da po zna ju men stru al ni ci klus i da zna ju

da ga pra te (dje voj ke); • Da zna poj mo ve o emo ci onal nim pro mje -

na ma iza zva nim po ja vom ado les cen ci je;• Da po zna je uzro ke i po slje di ce dis kri mi -

na ci je me |u po lo vi ma;


Iako metodi~ki superioran obaveznoj {koli,skautski pokret u BiH jo{ uvijek boja`ljivozaobilazi najva`nija savremena odgojnapitanja vezana za ljudska prava, skrivenekurikulume i indoktrinaciju djece

Nenad Veli~kovi}

FotografijaLijevo: Sekularni po-gled na seksualnostkroz debelo staklo vje-ronau~ nog }udore|a

• Da sa svo jim vo dom u~es tvu je u or ga ni-za ci ji se mi na ra, pre da va nja ili kam pa njeiz oblas ti zdrav stve ne za {ti te ili hi gi je neili AIDS ili re pro du kti vnog zdrav lja ilibo les ti za vi snos ti.

Ma nje, da kle, i od ono ga {to nu di kru ta izas tar je la {ko la. To je pri li ~no ~u dno, jerakti van i po zi ti van odnos pre ma pri ro di,ko jim se ska uti s pra vom po no se, po dra -zu mi je va va ljda i akti van i po zi ti vanodnos pre ma vlas ti tom ti je lu. Ne ma ni -{ta lo {e u to me da dje ~ak ili dje voj ~i cazna ju pra vil no ko ris ti ti i odrà va ti uè, {i -fri ra ti i de {i fri ra ti po ru ke, uspos ta vi ti ve -zu pu tem in ter net i ure |e ne www stra ni -ce, mje ri ti atmo sfer ski pri ti sak, brzi nuvje tra i sli ~no, izra di ti pri ru ~nu me te oro -lo {ku sta ni cu, po zna va ti kom pas, po zna -va ti te hni ke izra de ~vo ro va (kom bi no va -ni ~vor za skra }i va nje, mrtva pe tlja, osmi -~as ta pe tlja, ri bar ska ~vrsta pe tlja, brod-ski ~vor, po ja ~a ni brod ski ~vor, pru si kov~vor, lo pov ski ~vor, ma |ar ski ~vor i po ja -~a ni osmi ~ar ski ~vor) ili zna ti upo tre bumot ke u pri ro di...Ali za {to is to ta ko ne bi zna li pra vil noupo tri je bi ti kon dom?U za da ci ma iz oblas ti du ho vnost, kul tur noza ba vne akti vnos ti, upo zna va nje i nje go va njetra di ci ja i obi ~a ja od njih se o~e ku je daupo zna ju zna ~e nje i tra di ci ju ba rem je d-nog vjer skog pra zni ka u svo me kra ju, dapo zna ju i po {tu ju ka ra kte ris ti ke ra zli ~i tihre li gi ja u svo joj oko li ni, da se uklju ~e sasvo jim vo dom u pri pre mu i obi lje ̀ a va njeje dnog vjer skog pra zni ka u svo me kra ju,sa svo jom je di ni com pro u~e bar je danvjer ski obje kat za vi ~a ja ili BiH, nje go veka ra kte ris ti ke i is to rij sko zna ~e nje...

Ali za {to je va ̀ ni je pro u~a va ti ka ra kte -ris ti ke ra zli ~i tih re li gi ja, ali ne i ka ra kte -ris ti ke ra zli ~i tih sa vre me nih dru{ tve nihpo kre ta, fe mi ni zma na pri mjer, ili, za {tone, atei zma?Ate is ti ni su du ho vna bi }a, ili {ta? Ako jevje ro va ti op ci ji se ar ch, u tek stu pro gra ma,na 80 stra ni ca, tri slo va – nau – po jav lju -ju se sku pa 25 pu ta, ugla vnom u ri je ~i na -u~i ti... Na uka, kao ci vi li za cij ska vri je -dnost, ne po mi nje se ni ti je dnom. Po mi -nje se vje {ti na nau ~nik, za naj mla |iuzrast, ali za {to se izvi |a ~i ne bi upo zna -va li i sa la bo ra to ri ja ma, in sti tu ti ma, za {tose ne bi ba vi li nji ho vim is to rij skim zna -~e nji ma. Za to {to ih u oko li ni ne ma? Iliza to {to je za bu du }nost va ̀ ni je zna ti seslu ̀ i ti mot kom u pri ro di?Da, svi jet u ko jem dje ca odras ta ju na dì -dàn je crkva ma i dà mi ja ma, i pra kti ~noje ne mo gu }e odras ti, sa ili bez izvi |a ~kema ra me, ne ba ve }i se nji ma. (Dru ga jestvar za {to izvi |a ~ki pro gram tra ̀ i pro -u~a va nje mi ni mal no je dnog, a ne svih ra -zli ~i tih, u svom kra ju... I {ta ako u kra ju ne -ma ni {ta ra zli ~i to?) Ali u tom svi je tu na ~i -~ka nom bo go mo lja ma pos to je ta ko |er ipros to ri slo bo de za ra zli ~i te dru ga ~i jeide je i po gle de na svi jet, pa izme |u os ta -log i za ra zli ~i te se ksu al ne i du ho vne ori-jen ta ci je.Po zna va nje ljud skih pra va, uko li ko ni je obi -~na fra za, po dra zu mi je va pri je sve ga po -zna va nje onih ko ji ne uì va ju sva ljud skapra va, iako su lju di, a ra zli ~i ti u ne ~e muod nas. Od drà vnog obra zo vnog sis te -ma, sa svim u ru ka ma vla da ju }ih na ci -ona lis ti ~kih stra na ka, bi lo bi ne re al noo~e ki va ti da svo je nas ta vne pla no ve ipro gra me oì ve is tin skim za la ga njem zapra va dru ga ~i jih, ma njih, sla bi jih...Da li je to ne re al no o~e ki va ti i od ska ut -skog?Da, ra di kal ne sme |e bra uni ce ba ve se po-li ti kom, a ne eko lo gi jom, du ho vno{ }u,zdrav ljem, tra di ci jom i obi ~a ji ma. I da,ma lo su pre ra di kal ne, za dje cu uzras ta 8do 12 go di na. I da, sa svim je la ko mo gu -}e da su sa mo plas te lin u ru ka ma svo jihvo |a. Ali za {to smo si gur ni da ov da{ nji izvi |a -~i to ni su? Za to {to crkve i dà mi je, tra di -ci ja i obi ~a ji, is to ri ja i pra zni ci ne ma ju ni-ka kve ve ze s po li ti kom? �

40

FotografijaGore: Facebook stranicaskautica Radical Brown-ies


Mo`da bi se Facebook u nastavi mogao iskoristiti i tako da |aci za zada}u otkriju profil sa neobi~nim, zan-imljivim, inspirativnim, inteligentnim, kreativnim, duhovitim sadràjima. (Naprimjer, kao ovih deset jednedrage prijateljice [kolegijuma.) I mo`da bi se u ovo ku}no vikend-istraìvanje lako mogli uklju~iti i drugi~lanovi porodice, i mo`da bi djeca me|u ro|acima ili prijateljima svojih roditelja prona{la osobe mudrije idobronamjernije od mnogih autora svojih ud`benika. A mo`da bi se od svega toga mogla napraviti izlo`ba,ili album sli~ica, ili konkurs za vanrednog u~itelja, koji bi se jednog dana pojavio u razredu i ispri~ao pri~uo tome kako stvari nemaju vrijednost po sebi, nego ih vrijednima (ili bezvrijednima) ~ini na{ odnos premanjima. Pa tako i s katedre ocrnjeni FB. �

Mo`da

Kritika ~istog konzuma

Odgoj kaotrening za{oping

Ka ko dje cu u~i ti za hval nos ti: daj te

im ma we na ziv je tek sta Jenn Choi, au-to ri ce pro je kta Toys are to ols u ko jemona sku pa sa svo jom dje com sva ko dne vnotes ti ra na de se ti ne no vih igra ~a ka ida je svoj sud o wi ma ocje wu ju }i ih povi {e kri te ri ja.Tek st sam po la ko i sis te ma ti ~no ~i ta -la ne ko li ko pu ta, sva ki put da ju }i au-to ri ci no vu {an su da se is ku pi za re ~e -no. Za lud, i na kon tre }eg ~i ta wa sam se,kao maj ka ko ja svog de se to go di{ wa ka itro go di{ wu mu ses tru od ga ja u Bo sni iHer ce go vi ni, osje }a la je dna ko izi ri -ti ra nom. Moj je stav na kon sva kog ~i ta -wa os ta jao is ti: ima mo ra zli ~i to shva-ta we za hval nos ti, a we ne me to de ni supri mje wi ve na od goj dje ce ov dje i sa da. Choi nas to ji po u~i ti dje cu za hval nos -ti u~e }i ih da ci je ne ono {to ima ju. Ato je, tvrdi, naj la k{e u~i ni ti pu temonog {to je wi ma naj bli ̀ e – hra ne iigra ~a ka:Za hval nost sam htje la da im po ka ̀ em

na dvi je stva ri: hra ni i igra wu. Mo ja

su dje ca, ka da je hra na u pi ta wu, uà sno

izbir qi va i ra si pna. Stva ri su ve} iz-

mi ca le kon tro li, pa sam po mo} tra -

ì la od Su san Ro ber ts, dje ~i je te ra pe -

ut ki we i auto ri ce kwi ge Mo je di je teje de sve. Ka za la mi je da dje ca da nas je du

nez dra vo zbog to ga {to ih hra ni mo.

Da nas je to je dan pa si van pro ces, ka ̀ e

ona. Me |u tim, do po lo vi ne 20. sto qe -

}a, dje ca su bi la di je lom ku hi we, po ma -

ga la u pri pre mi hra ne, pos tav qa wu

sto la, ras kla wa wu i pra wu su |a. Mno -go je fa kto ra ko ji su utje ca li na to dadje ca vi {e ne bu du ukqu ~e na u pro cespri pre me hra ne i pos pre ma wa, tvrdi.

Po qo pri vre dna proi zvo dwa je, re ci -

mo, omo gu }i la res to ra ni ma da go to vu

hra nu pro da ju po ni ̀ im ci je na ma, na

sva kom ko ra ku ima mo pro da vni ce u ko-

ji ma mo ̀ e mo ku pi ti hra nu, a i mno go

ve }i broj è na je da nas za po slen. ê{ -

}e je de mo van ku }e, ta ko da dje ca ne je -

du ono {to im je dos tu pno, ne go na ru -

~u ju ono {to è le. Ona tvrdi da bi

ro di te qi tre ba li na ru ~i va ti umjes -

to dje ce uko li ko je du u res to ra nu.

Ka ko bih dje cu ukqu ~i la u ono {to se

de {a va u ku hi wi, po mo gla su mi dva

proi zvo da: po se bna ke ce qa i po se bni

no ̀ e vi. Ni je dan od wih ni je igra ~ka.

Na ke ce qe sam po tro {i la 24 do la ra,

a ono {to ih ~i ni po se bnim jes te to

da se ve li ~i na mo ̀ e pri la go di ti dje -

ci, po wi ma se mo ̀ e pi sa ti, mo gu se

opra ti i po no vo ko ris ti ti. Ku pi la

sam i po se bne no ̀ e ve ko ji su se po ka za -

li iz vrsnim za dje cu: na prav qe ni su od

naj lo na, i o{ tri cu im bu kval no mo -

è te sti snu ti a da se ne po vri je di te.

Mo gu re za ti sir, me so, ce ler i sli ~no.

De ve to go di{ wem smo si nu da li mi si ju:

za Dan ne za vi snos ti imao je za da tak da

sam pri pre mi ~i zbur ge re. Po ~e li smo

od prve fa ze, ku po vi ne hra ne i ta da mi

je bi lo ja sno ka ko ovaj prstup mo ̀ e

biti us pje {an. Na ime, moj me sin u me-

sni ci pi tao gdje su okru gli ham bur ge -

ri. Shva ti la sam da uop {te ni je imao

poj ma o to me ka ko iz gle da fa {i ra no

me so ili na ko ji se na ~in pri pre ma. Bi -

lo me stid. On da sam mu obja sni la sve.

Kad smo do {li ku }i, uzeo je ke ce qu i

na mjes tio je za se be a na kon to ga ra z-

bio ja ja i mi je sio me so go lim ru ka ma.

Mi sli la sam da }e mu se u ne kom mo men -

tu sve to zga di ti, ali on je sve vri je -

me si jao od po no sa. Sam je na pra vio i

obli ko vao me so, isjec kao pa ra dajz i sve

vri je me pa zio na ham bur ge re. Po vre me -

no bi se upla {io va tre, ali sam si gur -

na da ga u ì vo tu ni sam vi dje la da

brè je de ham bur ger. Gle dao je i ka ko

mi je de mo svo je. Bio je to li ko za hva -

lan da je na kra ju oprao i su |e.


Kqu ~na ri je~: Kon zu-me ri zam – u naj {i remsmi slu pred stav qaizraz ko jim se opi su jestav pre ma ko je musre }a ne kog po je din caovi si o kon zu ma ci jido ba ra i uslu ga, od-no sno po sje do va wuma te ri jal nih do ba ra.U eko nom skoj na ucikon zu me ri zam pred-stav qa eko nom ske po-li ti ke ko ji ma je ciqpo ta knu ti po tro{ wu,odno sno stav pre mako me slo bo dan izborpo tro {a ~a tre ba di k-ti ra ti eko nom skustru ktu ru dru{ tva.

Kako odgajati djecu za potro{a~kodru{tvo? U kojoj je mjeri odgoj trening za{oping? Kako nau~iti dijete da ìvi ukonzumerizmu, a ne postane konzument?

Lamija Begagi}

FotografijaLijevo: Vawa u {o -pingu. Za sada samokaìprst u~estvuje.Ho}e li odrastawesmawiti raskorakizme|u èqa i mo -gu}nosti?

Pitawa za visoku{kolu roditeqstva:Treba li djecu po~etiu~iti tro{ewu novcaprije nego ih po~nemou~iti zara|ivawu?Da li se potro{a~emra|a, ili se wime po-staje? Ako je vrijemenovac, da li je izgub- qeno vrijeme najskup -qe?

Ras te li za hval nost sku pa sacijenom ke ce qe?Imam de se to go di{ weg si na i, su de }ipo auto ri ci kwi ge ko ju ci ti ra auto ri -ca tek sta, po ro di cu iz pro {log sto qe -}a. Dje ca su u woj jo{ uvi jek ukqu ~e nau ku }an ske po slo ve, pa ta ko i pri pre -mu obro ka, pos tav qa we sto la za obroki ras pre ma we: je dna ko sin, kao i k}er -ka, kao i su prug, kao i ja. K}er ka ima tri go di ne i odu vi jek sevrzma po ku hi wi ka da spre ma mo obro -ke. Sa da ve} sa svim so li dno mu ti ja ja,do no si pri bor za je lo, ma ̀ e pa la ~in -ke... Sin ima de set i ve} je go di na ma usta wu sa mos tal no pri pre mi ti je dnos -ta vni ja je la, go to vo uvi jek pos tav qapi ta wa dok ja pri pre mam ne {to {todo sad ni je ku {ao, a uju tro, umjes to ka -fe za ra zbu |i va we, gle da ku li nar skeTV ka na le. Ne go vo ri da }e bi ti ku harkad po ras te, ni ti uzo ri ma sma tra Ja mi -eja Oli ve ra ili Ru dol pha van Ve ena,ma da ih izu ze tno sim pa ti {e i ~es to uku hi wi opo na {a, {to uka zu je da ku ha -we ni je ne {to {to pri je ti pos ta tipro fe si jom. Je dnos ta vno, sa svo jih de -set go di na svjes tan je da je ono na pros -to va ̀ na stav ka u sva ko dne vnom ì vo -tu. Po ne kad je sve to dio ne ke ma le sve -~a nos ti, i pri pre ma obro ka i sam ~inza je dni ~kog ru ~ka, dok dru gi put bi ra -mo tek naj kra }i put do ispu we wa je dneod osno vnih ì vo tnih po tre ba.Sli ~no mi sli i Di ja na, za po sle na maj -ka dvo ipo go di{ wa ka ~i ji sin po ma ̀ eu pos tav qa wu sto la za ru ~ak, go to vosva ko dne vno: We mu to ~i ni za do voq -

stvo i ne do ̀ iv qa va taj za da tak kao

oba ve zu ve} igru. Ure dno ras pre ma svoj

pri bor za je lo (to ide do tle da i u

slas ti ~ar ni ko no ba ru odne se svoj ta -

wur ka da po je de ko la~), ci je di sok u

blen de ru, a po ne kad sa ta tom pe re su -

|e na na ~in da ga se po pne na sto li cu,

na pra vi mu se pje na od de ter xen ta za

su |e i pus ti da mrqa po ta wu ri ma.

Taj dio we go vog od go ja i odras ta wa Di-ja na sma tra va ̀ nim za usva ja we ne kihosno vnih sta vo va o po slo vi ma u ku }i iwi ho voj po dje li me |u uku }a ni ma: Ge ne -

ral no vo li da asis ti ra u ku hi wi i me -

ni je to su per jer ne è lim da po gre -

{no shva ti da je ku hi wa èn sko po dru -

~je u ko jem on ne ma {ta da ra di! Ne è -

lim da po slo ve di je li na mu {ke i èn -

ske, a naj ve }im bih us pje hom sma tra la

da u ì vo tu bu de ne za vis tan, ne ko ko

se o se bi zna bri nu ti sa mos tal no, a ne

go to van ko ji o~e ku je da to ra di ne ko

umjes to we ga.Ma da, kao i ja, ne sma tra da di je te tre -ba bi ti za hval no {to ima {ta po jes ti,jer je to we go va osno vna ì vo tna po-tre ba, mi sli da je va ̀ no na u~i ti di je -te, pu tem an ga ̀ ma na i ukqu ~i va wa uku ha we i os ta le po slo ve, da se u sve{to ra di mo, pa bi lo to i obi ~no za do -vo qa va we osno vnih po tre ba, ula ̀ e ne -ki trud, te da trud tre ba ci je ni ti. îmje Di ja nin sin sta bil no pro ho dao, pre-s ta la mu je, na pri mjer, do hva ta ti stva -ri ko je je tra ̀ io (~ak i vo du) i tru di -la se da mu sve bu de na do hvat ru ke kakobi ih mo gao sam uzi ma ti... Sa da vi {e ci je ni ka da ne {to ura di{

za we ga i uvi jek ka ̀ e hva la.Ovi pri mje ri po ka zu ju i do ka zu ju ka koje ku ha we, vrzma we po ku hi wi i sa moobje do va we na {oj dje ci, ka ko mo joj, ta -ko i dje ci mo jih pri ja te qa i po zna ni -ka, va ̀ an dio dne vnih ri tu ala. Sto ga me je i na smi ja la eufo ri ja auto -ri ce, po ta knu te je dnom od kwi ga izedi ci je Ka ko da ovo ako ono, ko jom jepristu pi la ukqu ~i va wu svog de ve to -go di{ wa ka u pri pre mu hra ne. Pri ~e -mu joj za tu re vo lu ci onar nu ide ju ni subi li do vo qni tek do bra vo qa, ku hi wa,ka {i ka i zdje la, ve} i spe ci jal na ke ce -qa od 24 do la ra i no ̀ e vi sa spe ci jal -nim o{ tri ca ma. Je li za hval nost ve }a{to je ci je na ke ce qe va {eg dje te ta ve -}a (ni je to obi ~na ke ce qa, ipak se mo -è pri la go di ti uzras tu po tom ka!) iliza is ta pos to je ne ki stvar ni iza zo vipred ko ji ma su ro di te qi sva ko dne vnoka da su u pi ta wu wi ho va dje ca i kon zu -me ris ti ~ki odnos pre ma hra ni?Po ne ki ro di te qi, a ja ni sam u tom ta-bo ru, sma tra ju da ku po vi na ku }an skihpo trep {ti na ne tre ba da se obav qa sadje com. Li ~no sam sta va da iz bje ga va wem su -o~a va wa dje ce sa tim ne vje ro va tnimmo gu }nos ti ma izbo ra, ko ji se otvo repred wi ho vim o~i ma u trgo va ~kim cen-tri ma, za pra vo gu bi mo pri li ku da dje -cu na u~i mo va ̀ nim le kci ja ma o ono me{to Jenn Choi ime nu je pa me tnom ku po-

44

vi nom, a La na, za po sle na maj ka dvi jecu ri ce, zo ve ra ci onal nom po tro{ -

wom nov ca: Za no vo go di{ wi po klon,

k}er ka mi je tra ̀ i la Bar bie lut ku ko -

ja ko {ta 60 KM. Odve la sam je u ku po -

vi nu ka ko bih joj na li cu mjes ta po ka -

za la ko li ki je to za is ta iznos. Ku pi -

le smo igra ~ke, slat ki {e i je dan odje-

vni pre dmet za ekvi va lent to ga i na -

u~i li va ̀ nu le kci ju.Upi ta li smo i Amru, pro da va ~i cu u je -dnoj ze ni ~koj pro da vni ci igra ~a ka danam upo re di obras ce ku po vi na ka daodra sli ku pu ju sa dje com i ka da ku pu jusa mi, bi ra ju }i po klo ne za, obi ~no, tu -|u ili, rje |e, svo ju dje cu. Odmah po po-s tav qe nom pi ta wu, Amra se na smi ja lasvje sna ko li ko se ra di o po tpu no dru -ga ~i jim is kus tvi ma: Su per mi je ka ko ste to pri mi je ti li,

to su po tpu no ra zli ~i te po sje te pro-

da vni ci igra ~a ka. Roditeqi ili dru -

gi odra sli ko ji do |u sa dje com, ponekad

ku pe ono {to je dje ~i ji prvi izbor, a

ponekad po ku {a va ju pre go va ra ti da bi

na kra ju opet ku pi li ono {to je dje te-

tov prvi izbor. Ugla vnom se vo de ar gu -

men tom ci je ne i to je gla vna stav ka o

ko joj se ras prav qa ju s dje com. Kada ku-

pu ju za dje cu ko ja ni su s wima u proda-

vnici, ku pu ju, re kla bih, pa me tni je. Ta -

da naj ~e{ }e i tra ̀ e moj sa vjet, ne gle-

da ju sa mo ci je nu, pi ta ju o pri kla dnos -

ti igra ~ke za odre |e ni uzrast, pi ta ju

ko je su po pu lar ne igra ~ke, {ta se pro-

da je, ~es to tra ̀ e ne {to edu ka ti vno,

ra spi tu ju se za pra vi la odre |e nih

dru{ tve nih iga ra... Ja vo lim re }i da je,

ma da je ovo ra dwa na mi je we na pri je sve -

ga dje ci, ne ka ko ma we his te ri je ka da

dje ca ne u~es tvu ju u ku po vi ni, a ku pe se

bo qe i kva li te tni je igra ~ke. Je sam li

smje la ta ko ne {to re }i?

U~e we kroz igru ili mu ~e we zaigra~kuU pro da vni ci igra ~a ka, kao i sva kiro di teq, na {la se, na ra vno, i JennChoi. Do {la je ta mo sa kon kre tnim za-dat kom:Da nas sve ku pu je mo pre ko in ter ne ta i

za bo ra vi li smo ka kav utje caj ku po vi -

na sa dje com mo ̀ e ima ti na wih. Dje ca

ne mo gu pos ta ti do bri po tro {a ~i/ce

uko li ko im ne po ka ̀ e mo ka ko pre po -

zna ti vri je dnost i kva li te tu. Na ra -

vno, ne pos to ji bo qi na ~in za usva ja -

we ova kvog zna wa od pre dme ta u ko jem

su naj stru ~ni ji – igra ~ka ma.

Odmah smo se za pu ti li u dio ko ji se

zo ve Iza be ri koc ki cu (Pick A BrickWall). Vi dje li smo ka ko dru ga dje ca s

obje ru ke uba cu ju koc ki ce u kor pe za

~i ji je sa dràj ci je na bi la fik sna

(7,99 do la ra za ma lu i 14,99 do la ra za

ve li ku). Mo ja su dje ca kre nu la da ura de

is to, ali sam ih on da za mo li la da ra -

zmi sle o to me {ta è le na pra vi ti

ka da do |u ku }i i o to me ko li ko koc -

ki ca mo ̀ e stat u kor pu. Za wih se

ovaj za da tak po ka zao ja ko te {kim.

Pick A Brick Wall vam upra vo da je osje }aj

kao da ste di je te u pro da vni ci slat ki -

{a. Mo ̀ e vas obu ze ti po hle pa i mo ̀ e -

te la ko za bo ra vi ti za {to ste do {li,

to jes te da uzme te mno go koc ki ca i one

ko je za is ta è li te. Pros tor u ko li -

ci ma je ogra ni ~en, kao i vri je me ko je smo

ima li tog da na. Da la sam im dvi je op ci -

je: mo gu uze ti ma la ko li ca, a ja ih ne }u

pi ta ti za {to su sta vi li upra vo te

koc ki ce, ili mo gu uze ti ve li ka ko li ca,

ali sa mo uko li ko pris ta nu da bu du ma -

{to vi ti u oda bi ru koc ki ca i sli je de

mo je upu te. Oda bra li su dru gu op ci ju.

Ka ko bi smo do bi li naj vi {e za no vac ko -

ji smo pla }a li, od wih sam tra ̀ i la da

uzmu red koc ki ca is te bo je, a za tim ih

pa` qi vo sta ve sve za je dno u ko li ca. To

je po tra ja lo pa smo na kra ju sve to ra-

di li sje de }i na po du pro da vni ce.

Ka da su po ~e li da pu ne ko li ca, pos ta lo

im je ja sno da }e, uko li ko nas ta ve na ovaj


FotografijaGore: Sine, lego kojise ne rastavqa je kaoavion koji ne leti. :-)

Jo{ pitawa za visoku{kolu roditeqstva:Da li je koli~inaigra~aka mjeriloma{te djeteta? Jesuli igra~ke potro{naroba? Za{to je rodi-teqima lak{e napra-viti dijete negoigra~ku?

na ~in, mo }i sta vi ti mno go vi {e koc -

ki ca. Za po sle ni ce u pro da vni ci su nam

se smje {ka le i re kle da ni su ni ka da vi-

dje le da ne ko ku pu je na ovaj na ~in. Ne ki

ro di te qi su dje ci pre dla ga li da ura de

is to, ali ni je dno dje te ni je pris ta lo

na to. Mo joj je dje ci pos ta ja lo ne ugo dno,

ali sam ih brzo pod sje ti la na dru gu op-

ci ju – ma wa ko li ca i ma we koc ki ca.

Na kon {to su na por no ra di la i na pu -

ni la ko li ca sa 270 koc ki ca, ba ci la su

se na po sao da po pu ne pra zni ne svo jim

naj dra ̀ im di je lo vi ma ko ji im u igri

slu ̀ e kao bla go. Na kon ove ku po vi ne,

vi {e se vo le igra ti sas tav qa wa i bo -

qe ~u va ju svo je koc ki ce.

Sa da se uvi jek prvo igra ju sa naj dra ̀ im

koc ki ca ma, is tim onim za ko je su na por -

no ra di la, i za hval na su {to ih ima ju,

bar ka da su u pi ta wu Le go koc ki ce. Ja se

po bri nem i da ih pod sje tim da, onog mo-

men ta ka da pri mi je tim da ni su za hval -

na za ono {to ima ju, po ~i wem pa ko va ti

koc ki ce da ih po {a qem ro |a ci ma ili

po klo nim. S vre me na na vri je me }u, dok

su u {ko li, spa ko va ti igra ~ke sa ko ji ma

se ni su igra la i mis te rio zno ih izva di -

ti ne ko li ko mje se ci na kon to ga.

La na ovaj dio sa ku po vi nom Le ga ba{ ini je ra zu mje la, ma da se we ne dje voj ~i cera do igra ju s Le gom. Ja sen ka, maj ka dvasi na ({es to go di{ weg prva ~i }a i be beod ne pu nu go di nu), mi sli da naj bli ̀ apro da vni ca ko ja pro da je Le go koc ke nana ~in opi san u tek stu pos to ji u Za gre -bu, te je i tu ovaj tek st ne pri mje wiv nana {e uslo ve, dok Di ja na mi sli da je ovopra vi do kaz ka ko ne ki ro di te qi za is tapre tje ru ju sa ra znim me to da ma ko je is -pro ba va ju na svo joj dje ci i da ona ni kadne bi ima la ì va ca pro ves ti sa te napo du pro da vni ce igra ~a ka, ma ko li koko na ~an is hod bio u~in ko vit. I me ni je, pri zna jem, kao i La ni, tre-ba lo ne ko vri je me da shva tim na ko jina ~in su dje ca pu ni la kan ti ce. Sla ga -li su koc ke ta ko da po pu ne {to vi {epros to ra i za ulo ̀ e ni no vac do bi ju vi -{e. No, kao ro di teq ~i ja dje ca, na ro -~i to ono sta ri je, ima ju za vi dnu ko le -kci ju Le ga, ni sam shva ti la dio u ko jemkvan ti tet uti ~e na kva li tet igre. Ni -je li ciq igre da kroz wu ne {to na u~i -mo (zbog ~e ga u ra nim ra zvoj nim fa za -ma i je su to li ko ~es te i omi qe ne igre

opo na {a wa)? Ka ko nam u to me po ma ̀ ego mi la we igra ~a ka? Mo ja pri ~a sa Le gom ima la je ne ko li -ko fa za. Na po ~e ci ma, dok je dje ~akimao 4-5 go di na, Le go je bio sas ta vnidio iga ra ko je su ra zvi ja le mo to ri ku,kre ati vnost i lo gi ~no ra zmi{ qa we.Bi la sam po no sna ka da je sa mos tal nosas ta vio prvi mo del avi ona iz ko le -kci je Le go City. Odo bra va la sam ku po -vi nu no vih mo de la ka da sam vi dje la ko-li ko je za vo lio sla ga we i ko li ko seudu bqi vao u pro ces. ês to je i na You-Tu beu gle dao ka ko dru gi sla ̀ u mo de leko je je è lio ima ti, ne ko li ko pu ta uda nu. Uvi jek je è lio sla ga ti sa mo mo-de le ko ji se sla ̀ u sli je de }i na crta nein stru kci je, kre ira we vlas ti tih svje-to va po vlas ti tim pra vi li ma, pak, ni -je ga ve se li lo. Pro blem je nas tao on daka da bi slo ̀ io mo del, a za to bi mu, uslu ~a ju naj te ̀ ih 16+ mo de la, tre ba lama ksi mal no dva da na. Ta da bi igra ~kuizlo ̀ io ili sklo nio u ne ku ku ti ju i tubi se pri ~a za vr{i la. Ka da bi u Sa ra je vu ili bli ̀ oj oko li nipos to ja la Le go te ka u ko joj bi se mo de likoc ki ca da li unaj mi ti, ba{ po put kwi -ga, fil mo va i stri po va, ra do bi smo se uwu u~la ni li, jer sam je di no u to me vi-dje la smi sao: sin bi gra dio, a ka da biiz gra dio, sve bi smo to spa ko va li u ku-ti ju, vra ti li i uze li no vo. Ova ko, u sce-na ri ju ka da za sva ki no vi mo del ula ̀ e -mo mi ni mal no 50 KM, u~i ni lo mi sekao pre vi {e ulo ga za ma lo za do voq stva– vje {ti na sla ga wa po za da nim obras -ci ma iona ko je ve} da vno sa vla da na. Sto ga mi slim da Pick-a-Brick kon cept uslu ~a ju mog si na ne bi zna ~io mno go –imao bi sa mo vi {e koc ki ca od ko jih nebi iz gra dio ni {ta. Ni kad ne bih ucje-wi va ~kim me to da ma svo di la we go vukre ati vnost na gram zi vo pu we we {o -ping-ko li ca.

Sa kri va we i da ri va weK}er ki, ko ja sa da ima tri, ~es to sa kri-

jem ne ku igra ~ku, da bih joj je, ka da pri-mi je tim da je spre mna, po nu di la naigra we. To na ro ~i to ~i nim u vri je mepra zni ka i ro |en da na, ka da u krat komro ku do bi ju mno go no vih igra ~a ka. IDi ja na ra de }i sli ~no pri mje }u je da sewen sin op}e ni to bo qe igra ka da ima

46

ww

w.s

kole

giju

m.b

aU

tri k

lika

klik

(1):

~ita

nka,

klik

(2):

9, k

lik (3

):

150

Mp

3oez

ijaK

akva

je a

ltern

ativ

a na

stav

i knj

ièv

nost

i mog

u}a

ma wi izbor igra ~a ka – ta da, pak, is ko -ris ti vi {e ono {to je po nu |e no iupre gne i svo ju ma {tu. Zna ~i li to da su dje ca za hval ni ja nastva ri ma ka da ih do bi ja ju u odre |e nimvre men skim in ter va li ma, a ne mno goodje dnom ili pros to to da je ro di teqtaj ko ji uvi jek mo ra us mje ra va ti wi hovfo kus, slo bo dno vri je me i vri je me zaigra we i ukqu ~i va ti se na ra zne na ~i -ne, a ne sa mo is tre sa wem kom ple tnogsa drà ja ku ti je za igra ~ke na pod i sje-da wem pred ra ~u nar?Mno gi ro di te qi sta ve po je di ne igra ~kena pri vre me no ~e ka we, slo ̀ it }e mo seu to me sa auto ri com. No, dio tek sta uko jem se dje te tu pri je ti po kla wa wemigra ~ke ro dbi ni i pri ja te qi ma pri li -~no me za bri nuo. Ne bi li pri ~a o za h-val nos ti tre ba la bi ti i pri ~a o em pa -ti ji, mo ̀ da ~ak i sa mo je dan ma li wendio? Ni je li od go vor nost pre ma dru gi -ma i osje tqi vost na sla bi je ono ~e mu,vi {e od sve ga, è li mo na u~i ti dje cu?Sa si nom sam pro {la, a sa k}er komtre nu tno pro la zim ra zvoj nu fa zu to je

mo je i ne dam ni ko me, te nam odva ja weigra ~a ka za dru ge ma lo te ̀ e ide, alito kom ci je log pro ce sa raz go va ra mo ina kon cu, za je dni ~ki, odvo ji mo za vi dnuko li ~i nu ono ga ~i me se vi {e ne igra -ju, {to su pre ra sli ili su iz gu bi li in-te res. Ni kad ne po kla wa mo ne po tpu neili po kva re ne igra ~ke. Po ne kad sin, upo sje ti dje ~a ci ma ko ji se sa da igra juwe go vim ne ka da{ wim igra ~ka ma, pri-mi je ti da je ne kim igra ~ka ma mno go bo -

qe u no voj ku }i, {to mi je do da tna po-

t vrda da je le kci ju o da ri va wu i di je -qe wu usvo jio.

Od go vor nost u~e wa od go vor nos tiKa da do bi je mo dje cu, za da mo si mno goza da ta ka, pos ta vi mo pred se be mno goci qe va, na pi {e mo mno go pla no va. Ka-sni je, ka ko dje ca ras tu, a ro di te qi u na -ma sa zri je va ju, ci qe ve pri la go |a va mo,u ho du odus ta je mo od am bi ci ja ko je sepo ka zu ju ne re al nim i pre ten cio znim. Ono od ~e ga ne bi smo tre ba li odus ta tijes te u~e we od go vor nos ti. A {ta su ku-po vi na i kon zu mi ra we ku pqe nog ne goli sa mo jo{ je dna u ni zu ì vo tnih od-go vor nos ti. Da na{ wim ro di te qi ma je to mno go te -è ne go na {im ro di te qi ma, sma tra Di-ja na, pri sje }a ju }i se je dnog do ga |a ja izsvog dje tiw stva: Bi lo je zim sko do ba,

vri je me ka da se ki ti bor, a ja sam ima la

{est go di na i mo ra la po pra vi ti prvi

po kva re ni zub. Ma ma mi je re kla da }e

mi ku pi ti ko ju god ku glu è lim ako bu -

dem hra bra i da }e ona bi ti sa mo mo ja

(smi je {no mi je iz ove per spe kti ve da

je je dna ku gli ca za bor zna ~i la to li ku

ra dost za di je te – ali jes te!). Na kon

odli ~no odra |e ne po sje te zu ba ru, odr -

à la je obe }a we i odve la me u pro da v -

ni cu da iza be rem ku glu. I ni ka da ne }u

za bo ra vi ti ka ko sam iza bra la je dnu cr-

ve nu, ni po ~e mu to li ko po se bnu, sa mo

za to {to je bi la jef ti ni ja od one u

obli ku gqi ve ko ja mi se za is ta do pa da -

la! Na ra vno, ma mi to ni ka da ni sam re -

kla, ni ti sam joj bi lo ~im da la do zna -

wa na ko ji sam na ~in iz vr{i la svoj

izbor, a znam da je mo gla priu {ti ti i

onu sku pqu. Si gur na sam da mo je di je te

(kao i mno ga da na{ wa dje ca) ni ka da ne

bi pos tu pi lo ta ko, ni ti da }e ima ti

osje }aj za ova kve stva ri.Ja ne di je lim Di ja nin pe si mi zam. Mismo obje iz ge ne ra ci je ko ja se ra do va -la ku gli ci za bor, pri li ~no izvan uti-ca ja ve li kih {qa {te }ih tr`nih cen-ta ra s to na ma iza zo vnih igra ~a ka, i tomo ̀ da jes te na{ hen di kep u od ga ja wuvlas ti te dje ce. Le kci ju otpo ra kon zu -me ri zmu mi ni smo ima li od ko ga na -u~i ti. Ho }e li je na {a dje ca sa vla da -ti, za vi si pri je sve ga od na {eg odno sapre ma stva ri ma. A tek st Jenn Choi tunam ne mo ̀ e bi ti od po mo }i. �


FotografijaGore: Pretvorene ubanknote, kutije sdje~ijim igra~kamapredstavqale bi zna -~ajnu koli~inu nov~a -nica trezoru svake na-rodne banke. Ekono-mija sve vi{e ra~unana potrebu odraslihda qubav mali{animaiskazuju materijalnimdobrima.

Re por ta ̀ a

U~i telj lut kar

U~i oni ca je sva {a re na. Ilus tra ci je svu da –go di{ nja do ba, vo }e, po vr}e, drve }e...\a ci raz go va ra ju s lut kom He }i mom, nau~i te lje voj ru ci, kao da je to pra vi do ktor.Opu {te na su i raz dra ga na, ve se la ba{ kaoi nji ho va u~i oni ca. He }im je je dna od lu-ta ka ko je u~i telj Sa bit Agi} ko ris ti u nas -ta vi.Po ~eo sam to pri je ~e ti ri go di ne. Ta da sam dje -ci pred sta vio lut ke ko je sam pra vio dvi je-trigo di ne pri je. Is prva sam ih ko ris tio kad samhtio na pra vi ti ma li in ter mez zo. Prin cip je je -dnos ta van – igra. Oso bi na dje ce je igra. Krozigru naj bo lje u~e. Dok se igra ju ne ma ju strahod gre {ke. Ja pri hva tim nji hov na ~in igra nja,oni pri hva te mo ju ulo gu.Pi tam u~e ni ke i u~e ni ce ~e mu su ih u~i -telj i lut ke na u~ili... Od go va ra ju krat ko –da bu de mo do bri dru go vi.Cilj mi je da na pra vim atmo sfe ru gdje }e sedje ca slo bo dno osje }a ti. Uvi jek se tru dim dau~e ni ci uì va ju u ono me {to ra de. Na kon to -ga }e do }i do bar re zul tat. Ne mam im pe ra tivda ne ko u~i ni ne {to bo lje i bo lje. Te ̀ i mo igri.A kroz to gra di mo sve os ta lo – od go vor nost,pri ja telj stvo, so ci ja li za ci ju.Pra tim ka ko dje ca pri ~a ju, in ter pre ti ra jui dra ma ti zi ra ju pri ~u Pla me na Ahme taHro ma dì }a, igra ju }i se, obla ~e }i ulo ge,pos ta ju }i ne ko dru gi, po sma tra ju }i.Oni u~e ni ci ko ji ne u~es tvu ju u pred sta vi os -ta ju u pu bli ci i oni se u~e bi ti pu bli ka. Ima jusvi jest o to me da mo gu po sma tra ti i u~es tvo -

va ti u stva ri ma. Dje ca su umje tni ci. Sa mo ihtre ba po drà ti. ês to je pro blem da di je te done kog uzras ta uo p}e se be ne pi ta da li ne {tozna. Ono zna i nje mu to ne pred stav lja pro-blem. U je dnom pe ri odu odras ta nja se de si dais to di je te ko je je bi lo vrlo da ro vi to ka ̀ e – ja neznam crta ti. I tu je pro blem. Di je te gu bi slo-bo du a sa mim ti me i svo je kre ati vne spo so -bnos ti.U~i telj se ne pres ta no kre }e i stal no mi je -nja lut ke u ru ka ma. Lut ka je i spu ̀ va.(Ona ima o~i, us ta i nos.) Ona upi ja tre -mu i dje ca se ne bo je kad od go va ra ju gra-di vo.Po sao u~i te lja sam pri hva tio sa na mje rom daga obav ljam pro fe si onal no. Ali shva tio sam daje to ne {to {to ne mo gu sa mo obav lja ti. Emo-ci je su sas ta vni dio ova kvog po sla. Os ta jem une ~i jem sje }a nju ci je li ì vot. Svi se sje }a mou~i te lja. Tru dim se da os ta nem u sje }a nju podo bro me. Svo je u~i te lji ce se sje tim sva ki dan.Do ktor He }im vo di ra ~u na o zdrav ljudje ce. Ima du gu bi je lu ko su. Bi je li man til.I dje ca vrlo ra do raz go va ra ju s njim.Ni je do bro ni zdra vo da di je te pro vo di pet-{estsa ti u obu }i. Ni je do bro da di je te sje di ~e ti ri-pet sa ti u klu pi. To je na {a re for ma – ni smoopre mi li u~i oni ce i pri la go di li ih dje ci, ali je -smo u~i ni li da dje ca idu u {ko lu go di nu ra ni -je. Pro vo di mo re for mu bez te me lja i kro va.Sva ki moj po ku {aj da pri la go dim u~i oni cuu~e ni ci ma je pro pao, jer mi je njam u~i oni cu sako le ga ma i svi ma ne od go va ra je dan ra spo red.Ka ko i na ko ji na ~in se re ali zi ra nas ta va, toni ko ga ne za ni ma. Ni ko ga ne za ni ma da dje -ci tre ba igra. Jer kad ih po {a lju u {ko lu, odnjih o~e ku ju odra sle lju de, ukra du im go di neì vo ta. Ni ka da vi {e te go di ne slo bo de, igre,ma {te ne }e na do kna di ti. Sva ko ju tro se bi topo no vim.

Od elek tro te hni ke do te hni kepou~ava njaSa bit Agi} u u~i oni cu i zva nje u~i te lja do -{ao je sa svim slu ~aj no.Za vr{io sam elek tro te hni ~ku {ko lu. Ra dio samsa svim dru gi po sao ko ji ni je imao ni ka kve ve -ze sa {kol stvom. Dok sam to ra dio, tru dio samse ispu ni ti se bi è lju i upi sa ti li ko vnu aka de -mi ju. Vo lim crta nje, ra dio sam ka ri ka tu re zano vi ne, vo lim sli kar stvo. Kad mi to ni je po {loza ru kom, upi sao sam Pe da go {ku aka de mi jumi sle }i da se {ko lu jem za nas ta vni ka li ko vnekul tu re. Kad su mi re kli da tog smje ra vi {e ne -ma, on da sam pos tao ovo {to je sam – u~i telj


Klju ~na ri je~: Lut kar stvo– vrsta umje tnos ti po z-na ta jo{ od 3000. go di -ne pri je no ve ere, ~i ja jegla vna oso bi na oìv lja -va nje, ani mi ra nje obje-ka ta, lu ta ka, bi lo u ce-re mo ni ja ma i ri tu ali ma,bi lo u umje tni ~kim, po-zo ri {nim pred sta va ma.

Dje ca uvi jek ima ju na umu da se za bav lja ju ine pos to ji strah od gre {ke.

Osman Zuki}

FotografijaLijevo: U~itelj SabitAgi}, sa kolegomSpu`vi}em: odgovor napitanje kako djecu oslo-boditi straha pred ta-blom

lut kar. U~i telj ski po sao je di van. Dje ca su mo -tiv. Po rea kci ji ro di te lja vi dim da ra dim svojpo sao do bro. Mo ̀ da bi bi lo bo lje da sam u~i te -lji ca, jer u~i te lji ce po ka zu ju vi {e emo ci je pre -ma dje ci. Mo ja ta kti ka je igra.Pi tam dje cu ko je crtao ra do ve na zi do vi -ma u u~i oni ci, u ho dni ci ma. Po no sno od-go va ra ju da su to dje la nji ho vog u~i te lja.Je li u~i telj ski za nat vi {e od pro fe si onal -ne oba ve ze?Nas to jim bi ti {to bo lji. S dje com pro vo dim175 da na u to ku je dne go di ne. Kao dru ga po-ro di ca su mi. Me ni ne tre ba ve }i mo tiv. Mo tivmi je da nji ma bu de li je po sa mnom i me ni sanji ma. Pru ̀ am im {to vi {e mo gu jer im ova-kav sis tem ne ide u pri log.La ko je izmi sli ti po slo vi cu {to si is ku sni ji,to si pa me tni ji, ali ni je la ko do ka za ti da jeona ta ~na. U~i telj ski po sao zah tije va pre-da nost i rad. Sva ko ga da na izno va.Pro blem je ako se ne pri pre ma mo za svoj po -sao. Sva ko ju tro tre ba mo ra di ti izno va, ne do -zvo li ti da na {e is kus tvo bu de is pred na {e pro-fe si je. Od svog po sla po ku {a vam ne {to stvo ri -ti. Ne znam {ta }e od to ga bi ti. Sa lut kar stvomsam kre nuo da dje ci na do mjes tim igru. Do bi -li su tor bu ko ju no se na le |i ma, a unu tra go-mi la stva ri. To je oba ve za i te ret. Dam im lut -ke u ru ke i oni osje te da se tre ba igra ti. Ako ve}mo ra ju u~i ti, naj la k{e }e na u~i ti igra ju }i se.

Ra di oni ca u ga ra ̀ iPo ̀ e lio sam vi dje ti mjes to gdje lut ke na-s ta ju. Dok se vo zi mo, pri ~a mo o u~e{ }uvlas ti u kre ira nju kva li te tnog obra zo va -nja. Otva ra ga ra ̀ u. Unu tra sve ga – pla-tno, sti ro por, das ke, ko nac, uàd... Li ko v -

ni ra do vi. Gra fi ke. Alat za re za nje i sje ~e -nje. Sve {to je po tre bno je dnom maj sto -ru. Ugla vnom u~i ko ris te }i in ter net, gle-da ju }i snim ke. Upra va je za do vo ljna nje-go vim ra dom, i ve }i na ro di te lja.Da nas u {ko le do la ze ra zni lju di i nu de ra zneuslu ge – od ka ra te tre ne ra do ma |i oni ~a ra – isvi za to tra ̀ e ne ki no vac. A obra zo vno-od goj -ni sa drà ji su ~es to za ne ma re ni. Ni je te {ko pri-la go di ti nas ta vne sa drà je da bi bi li za ba vni.Sa mo se tre ba to me po sve ti ti. Ka sni je sam ra -dio i lut kar ske pred sta ve po {ko la ma. Vi diosam da u {ko lu do la ze ra zli ~i te oso be ko je pro-da ju ne {to {to ne ma obra zo vni sa dràj. On dasam odlu ~io ra di ti pred sta ve u {ko la ma s obra-zo vno-od goj nim ci lje vi ma. Sva koj mo joj pred-sta vi hu mor je osno va. Na pi {em tek st ta ko dakroz smi jeh skre nem pa` nju na va ̀ ne stva ri uì vo tu. Na kon pred sta ve raz go va ra mo o to me{ta smo gle da li. Dje ca ima ju sjaj na pi ta nja,kre ati vno ra zmi{ lja ju i to me do da tno mo ti vi -ra. Za to je me ni lut kar stvo i prin cip i lju bav.Je dnom pri li kom sam raz go va rao sa pred sta v -ni ci ma iz Op}i ne No vi Grad i nu dio im da be-s pla tno or ga ni zi ram pred sta ve za osnov ce, ada mi oni us tu pe pros tor. Do bio sam ne ga ti -van od go vor. Ni da nas ne znam za {to.û |e nje i bi jes zbog bi ro krat ske tu pos tine tra ju du go, glu po je osje }a ti ih okru -èn lut ka ma i u dru{ tvu ~o vje ka ko ji zra -~i si gur no{ }u u smi sao svog po zi va, sverje |oj me |u nje go vim ko le ga ma.Os tav ljam Dobrinju ispu njen (var lji vim?)op ti mi zmom da za obra zo va nje u BiHipak ima na de. Mo ̀ da, ako na re dnu re-for mu bu du osmi{ lja va li i pro vo di li u~i -te lji po put Sa bi ta Agi }a. �

50

FotografijeGore lijevo: Dr. He}imgovori o korisnim higi-jenskim navikamaGore desno: Garaàpretvorena u lutkarsko-pedago{ku radionicu

Poziv napretplatuPo{tovani ~itaoci, po{tovane ~itateljice,

Od ovog broja magazin za pravednije obrazovanje [kolegijum ne}e vi{e stizatibesplatno u {kole.

Zainteresovane {kole i biblioteke, ministarstva, organizacije i pojedinci mogu sepretplatiti na komplet za 2015. godinu (brojevi 11-14), po cijeni (za sva ~etiri ukupno) od15 KM (po{tarina uklju~ena). Za inostranstvo 15 eura.Za preko 10 pretplata – 12 KM po kompletu.Za preko 20 pretplata – 10 KM po kompletu.Cijena pojedina~nog broja je 5 KM.

Potrebno je da podatke o adresi na koju èlite primati magazin, uz potvrdu o uplati,dostavite na mail:[email protected]

ili pismom, na:MAS MEDIA d.o.o.Branilaca Sarajeva 15/271000 Sarajevo

Transakcijski ra~un: 1610000000870004 kod Raiffeisen Bank dd BiH Korisnik: Mas Media d.o.o. Sarajevo Svrha doznake: Uplata za [kolegijum

Na uplatnici navesti adresu na koju èlite primati [kolegijum.

Uplate iz inostranstva za [kolegijum moète izvr{iti na:RAIFFEISEN BANK DD BOSNA I HERCEGOVINASWIFT: RZBABA2SADDRESS: ZMAJA OD BOSNE BB, SARAJEVO, BiHIBAN No.: BA391610000000870004MAS MEDIA DOO SARAJEVOBRANILACA SARAJEVA 15/II

Pri mje ri do bre pra kse

Ar he olo gi ja uku ti ji ci pe la

Kabi net za mu zi ~ku i li ko vnu kul tu ruu sa ra jev skoj Osno vnoj {ko li Saf vet-beg Ba {a gi} (na Drve ni ji) na krat ko jepos tao mjes to ar he olo {kih is ko pa va -wa. Unu tra za ti ~e mo vo di te qa ra di -oni ce, Sa {u Bu qe vi }a, ap sol ven ta is -to ri je, ~i ja je je ovo i bi la ide ja. Sa -{a pri pre ma te ren. Si pa ze mqu i pi-je sak u ku ti je za ci pe le. Sloj pi jes ka,pa ar he olo {ki os ta ci, na prav qe ni odgli na mo la. Sloj ze mqe, pa opet na la -zi. Na sto lo vi ma su jo{ si ta, kan te zasme }e te ka {i ke umjes to lo pa ta.– Ma tre bao sam i ra ni je do }i, grad-ski sao bra }aj uvi jek ka sni, ali sti }i}u pri pre mi ti sve dok dje ca ne u|u –gun |a.– Sve si ovo pre ve zao grad skim sao bra -}a jem? Oda kle?– S Do bri we. Ni je to pro blem, sa mone ka {ko la ni je u brdu. Ko bi ovo sveuz brdo no sio – smi je se.Ne mo gu a da ga ne upi tam za {to sve tora di. Ka ̀ e da o ar he olo gi ji qu di uBiH ja ko ma lo zna ju. @e qa mu je topro mi je ni ti: ra di s dje com jer s timtre ba kre nu ti od ma lih no gu. Ni stu dijar he olo gi je ni je ba{ za po hva lu. Dokje stu di rao u Mos ta ru, ima li su pra ksuna ar he olo {kim na la zi {ti ma. Kad jepre {ao u Sa ra je vo, na kon {to je naFi lo zof skom fa kul te tu otvo ren od-sjek, os tao je bez to ga is kus tva. Mo ̀ e -

te oti }i na is ko pi nu, ali vlas ti timautom, ~ak i bez na kna de za go ri vo.Dje ca pris ti ̀ u. Wih se da mna est, odpe tog do de ve tog ra zre da. Sre tni su{to ni su na oba ve znoj nas ta vi, ali nedje lu ju odu {ev qe ni onim {to vi de.Po red svih te hno lo {kih ~u da ko ji mase ko ris te, ze mqa, si ta, kan te i ka {i -ke umjes to lo pa ta vi {e li ~e na dje tiw-stvo wi ho vih ro di te qa. Je dna dje voj -~i ca se vaj ka:– Ja ne bih da se prqam...– Ne }e te se mo ra ti prqa ti, ne ki odvas uop {te ne }e mo ra ti do dir nu ti ze -mqu – pre sre }e Sa {a wi ho vu kon tru. –Ali pri je ne go {to po di je li mo ulo ge,haj te sva ko da po pri ~a sa svo jim dru-gom ili dru ga ri com iz klu pe. Ra zmi je -ni te do sa da{ wa zna wa u ve zi s ar he -olo gi jom i on da nam pred sta vi te {taste u raz go vo ru sa zna li.Na kon ne ko li ko mi nu ta, je dan dje ~akpred stav qa dru ga:– Ovo je Amar. Ima ro |a ka, drà vniprvak u pli va wu. Naj vi {e vo li ma ka ro -ne s bi je lim uma kom, va qda tar tar sos...– Ni si ga pi tao {ta je ar he olo gi ja?– Joj, za bo ra vio.On da je kre nuo niz od go vo ra: na uka ois ko pa va wu, na uka o is tra ̀ i va wu...Po se bno za ni mqiv dio bio je upo zna -va we s lo ka li te tom pre ko is to rij skihizvo ra. (Na ra vno, la ̀ nih, za po tre bera di oni ce.)Ta ko sto ji: Na os trvu Tu ̀ nih Vrba

ì ve ma li qu di, po zna ti kao Li li pu -

tan ci. Oni ne po zna ju va tru, ni ti bi -

lo ka kvu izra du alat ki, ne ì ve od

svog ra da, ve} ~e ka ju {ta }e im pri ro -

da da ti pa ta ko sku pqa ju plo do ve.

Ovi Li li pu ta ni ci su po tpu ni div qa -

ci te ne po zna ju ni tra ~ak ci vi li za -

ci je, a iz gle da da za to ni su ni spo so -

bni. U po tpi su: ]i ro Tru hel ka.Alojz ô vi} se sla ̀ e s Tru hel kom: Is -

ko pa va wem ne ko li ko lo ka li te ta na

os trvu Tu ̀ nih Vrba ot krio sam da je

pu to pi sac Tru hel ka is ti nu go vo rio o

Li li pu tan ci ma jer ni sam pro na {ao

ni ka kve tra go ve va tre ili alat ki.

Me |u tim, ka sni je iz gle da da je do {la

ne ka no va vrsta ma lih qu di ko ji su po -

zna va li gra dwu ku }a, ali su ta ko |e bi -

li div qa ci, jer su otpat ke ba ca li je -

dna ko unu tar i izvan ku }a.


Kqu ~na ri je~: Ar he o-lo gi ja – nau ~no stu di-ra we os ta ta ka qud-skih ci vi li za ci ja ikul tu ra. Ar he olo ziis tra ̀ u ju ì votprvih qu di ra zma tra -ju }i obje kte ko je suovi os ta vi li iza se -be. Ta kvi obje ktiukqu ~u ju zgra de, umje-tni ~ka dje la, alat ke,kos ti. Ar he olo gi ja jeje dna od na uka ko je sestal no usa vr{a va ju.Ar he olo zi ko ris tera zno vrsne te hni keda bi sa ku pi li {tovi {e po da ta ka i dabi mjes ta ili pre dme -te is tra ̀ i va wa pro -u~i li {to je vi {e mo -gu }e.

Le kci ja ko ju auto ri nas ta vnih pla no va iprograma i me to di ~a ri is to ri je tek tre bada nau~e, i po lo ̀ e.

Amer Tikve{a

FotografijaLijevo: Ostaci naseo-bine Liliputanaca.Glinamol na zemqi zacvije}e, u kutiji ci-pela.

Sa {a u~e ni ke upo zo ra va da }e na krajuiskopavawa svo je na la ze upo re di ti sizvorima. Di je li ih u ~e ti ri gru pe. Usva koj tre ba bi ti onaj ko ji ko pa, onajko ji si je, te neko ko crta i za pi su je{ta ovi is ko pa ju i prosiju. Naj vi {e jepri ja va za ko pa ~e, vaq da zbog è qe dase bu de prvi ko ji je ugle dao do kaz o po-s to ja wu Li li pu ta na ca. Ulo ge }e se, me -|u tim, mo ra ti mi je wa ti, kako bi sva koosje tio dra ̀ i sva kog se gmen ta ar he -olo {kog po sla. Osim onih ko ji ne }e dase prqa ju. Ta kvi pi {u i crta ju.Na kon bla ge ne za in te re si ra nos ti spo ~et ka ra di oni ce, na li ci ma ma lihis tra ̀ i va ~a i is tra ̀ i va ~i ca odje d-nom se jav qa usred sre |e nost, ta ko da~ak i ja na mo men te za bo rav qam da suim to u ru ka ma obi ~ne ka {i ke, a ar he -olo {ke son de ku ti je za ci pe le. Kod po je di nih su utis ci is tin ski du-bo ki.– Imam osje }aj da sam ovo ve} ne kad ra -dio – ka ̀ e dje ~ak dru ga ri ci.– Mi sli{ u ne kom dru gom ì vo tu, dru-gom svi je tu?– Ne znam, ali is to sam ova ko kos ti va -dio – po ka zu je ne {to {to je pre po znaokao kost.– To ti se zo ve de ja vu...– Go spo di ne ar he olo gi ~ar – jav qa sedje ~ak iz dru gog ti ma. – Do {li smo dodru gog slo ja, {ta }e mo sad?– Na pi {i te sad ov dje dru gi sloj i nas -ta vi te bi qe ̀ i ti to {ta u we mu na |e te.Je dan od ci qe va ra di oni ce je upra voupo zna va we sa osno vnim prin ci pi mastra ti gra fi je, te is ti ca we va ̀ nos ti

ho ri zon tal nog i pa` qi vog ko pa wa uci qu o~u va wa kon tek sta na la za. Za toje bi qe ̀ e we slo je va i opis ono ga {tase u wi ma na la zi ja ko va ̀ no. Je dna kova ̀ no bi lo je i po ka za ti ka ko ne pa` -qi vo is ko pa va we mo ̀ e uti ca ti na in-ter pre ta ci ju, uni {ti ti kon tek st i za-mas ki ra ti kul tur nu pro mje nu. Sa {a je to (to ka ko po gre {no ko pa wedo vo di do uni {te wa lo ka li te ta i ka -ko uti ~e na po gre {nu in ter pre ta ci juna la za) pla ni rao na pri mje ru po ka za -ti i obja sni ti, ali ga je tog po sla, me -|u tim, je dan od ti mo va po {te dio; |a cisu ras tre sli slo je ve i po ka za lo se dazbog to ga ni su u sta wu ja sno pro tu ma -~i ti na la ze. Slo je vi u ku ti ja ma su na prav qe ni odpi jes ka i ze mqe i ra zli ka me |u wi maje ja sno uo~ qi va, kao i mi je {a we slo je -va ko je je mo glo bi ti uzro ko va no sa mone pa` qi vim ko pa wem. Ka ko su, pak,svi ima li u ku ti ji is ti sa dràj, do vo -qno je bi lo da je dan tim ura di sve is -pra vno i da sa zna ju sve {to je po tre bnoda bi se ra di oni ca mo gla sma tra ti us -pje {nom.Ono {to je, ipak, naj va ̀ ni je, jest ra z-voj kri ti ~kog mi{ qe wa. Izne na |u ju -}a je skep sa osno vno {ko la ca pre ma hi-s to rij skim izvo ri ma te spo so bnost ar-gu men ti ra nog su prot stav qa wa vlas ti -tog mi{ qe wa wi ma. Evo ka ko je prvitim pred sta vio svo je na la ze.– Mi smo pa` qi vo pre ko pa va li ze -mqi {te na os trvu Tu ̀ na Vrba i shva-ti li smo da his to rij ski izvo ri ni suba{ ta ~ni. Ta mo sto ji da Li li pu tan -

54

FotografijeGore lijevo: Arheolo -zi iz Vije}a u~e ni kaO[ Safvet-begBa{agi}Gore desno: Sa{a Bu-qevi} priprema ar-

heolo{ki teren

ci ne po zna ju ni ka kav alat, ne go ~e ka -ju da im pri ro da da plo do ve. Mi smo,me |u tim, na prvom slo ju pro na {li }upu ko jem se na la ze sje men ke i mo ̀ e moza kqu ~i ti da ni su ~e ka li da im pri-ro da da ne {to, ve} su i sa mi uz ga ja li.Ot kri li smo i da su spo so bni sa mipra vi ti stva ri. Na kra ju kra je va ot kudim }u po vi? Ne mo gu }e bi ih bi lo na-pra vi ti go lim ru ka ma bez po mo }nihne kih sred sta va. Tu su, ta ko |er, i ogr-li ce ko je pot vr|u ju ovo {to mi ka ̀ e -mo. Na {li smo i tra go ve pe pe la, {togo vo ri da su po zna va li va tru. Tu je iova ~u dna plo ~a. Po mi sli li smo da jekre vet, ali po {to ima ve li ku ru pu namjes tu gdje bi tre ba la bi ti gla va ilino ge, to nam je be zve ze bi lo da pro gla -si mo kre ve tom jer ko }e no ge ili gla -vu gu ra ti u ru pu dok spa va? Po {to smooko te ru pe na {li pe peo, za kqu ~i lismo da je to pod ku }e a ta ru pa je mjes -to za ogwi {te.

Sa mo je dan u~e nik okva li fi ko vao jeLi li pu tan ce kao div qa ke jer su ubi ja liì vo ti we. Ubrzo su ga ra zu vje ri li uwi ho vu div qa ~nost kad su ga pod sje ti lida mi, ta ko |er, ubi ja mo ì vo ti we.Ra di oni ca se za vr{a va gla sa wem: ko -me se svi dje la a ko me ne. Wih 15 ka ̀ eda im se svi |a, je dan je suz dràn, a sa moje je dna dje voj ~i ca gla sa la pro tiv,iako ni je umje la obja sni ti za {to.Sa {a je pre za do vo qan. Naj vi {e za to{to su dje ca u sta wu kri ti ~ki mi sli -ti, pa i kroz ar he olo gi ju s ko jom sepra kti ~no prvi put su sre }u. Ka ̀ e da

je ar he olo gi ja, zbog opi sa ka kve je iwi ma dao, izvo ri {te broj nih pre dra -su da o broj nim na ro di ma i kul tu ra makao div qim i pri mi ti vnim. Naj va ̀ ni -je je da pre ma ta kvim kva li fi ka ci ja maima ju re zer vu i da ih de man tu ju gdje godje to mo gu }e.Tre ba ipak is ta }i i sam mo del ~a sa. Jabih ga oci je nio ide al nim. Sav po saonas ta vni ka bio je sve den na pri pre mui da va we upu ta, sve os ta lo ra di la sudje ca. Kroz igru. �


FotografijeGore lijevo: Sa{a Bu-qe vi} i nastavnikNamir Ibrahimovi},na radionici Arheo-

logija u kutiji cipela

Nema razlogaza sjekiracijuNa ra vo u~e ni je: S pros vje tomvra}enom 200 go di na una zad,ùrnalis ti ka ne ma izbo ra ne go da~lan ke skra }u je na du ̀ i nu ba sne i daih zavr{a va po uka ma, uko li ko ne è lios ta ti nepro ~i ta na, nes hva }e na,zloupo tri je blje na.

[ko le gi jum je pri je ne ko li ko mje se ci na in ter ne tu obja viopri ~u o je dnom ne ti pi ~nom ze ni ~kom sre dnjo {kol skom pro-fe so ru. Na kon ne kog vre me na, za hva lju ju }i fej sbu ku, pos -ti gla je vi so ku ~i ta nost. Di je lje na je i ko men ta ri sa na na dru{ -tve nim mre ̀ a ma, a pre ni je li su je i ne ki in ter net por ta li. Ta -ko su Te le graf, Alo.rs i Ku rir fo to gra fi ju sje ki re i faj ter ske na-slo ve, Na jo pa sni ja {ko la na Bal ka nu: U~e ni ci ju re pro fe so re sje ki -ra ma, |a ci se ge pe ga ju zbog mo bil nog i [ko la stra ha: Profesor fi zi -~kog bi je re dom, u~e ni ci mu sje ki rom jurili kolegu, izvu kli u prviplan. Ka kanj-x, Srbi In fo, Do bo {ar, Naj no vi je Ves ti Da na,Alo.rs, Ves ti.rs, Naj ves ti.com, S Me dia, Vi jes ti.in.rs i Glo balIn fo su, bez do da tnog is tra ̀ i va nja, pre ko pi ra li vi jest da na.Ako to mo ̀ e bi ti po zi ti vno, dvi je re da kci je, Glo bal In fo i Ka-kanj-x, do pi sa le su da su na slo vi stav me di ja iz Srbi je.Ka ko se iz udo bnih re da kcij skih sto li ca mje ri ko ja {ko la jena jo pa sni ja na Bal ka nu os ta je taj na; ali ako u tim sto li ca masje de lju di s di plo ma ma ùr na lis ti ke, on da ne {to s tim fa-kul te ti ma ozbi ljno ni je ure du. Jer, uko li ko me dij ski na jo -bra zo va ni ji i na jod go vor ni ji sloj dru{ tva ni je u sta nju ra zu-mje ti ne ko li ko stra ni ca tek sta i ra zlo ge zbog ko jih su na pi -sa ne i objav lje ne, {ta on da o~e ki va ti od po lu pi sme nih i os -tra{ }e nih ano ni mnih ko men ta to ra?Por tal 072 In fo obja vio je rea kci ju iz {ko le. Na slov ko ji je sr-bi jan ska {tam pa izvu kla iz pri ~e ne ma ve ze sa ra zu mom i is ti -nom. Da smo na jo pa sni ji na Bal ka nu on da bi smo zna li da je be -zbi je dnost u~e ni ka na naj vi {em ni vou, jer mi za dnjih de set go di -na ni smo ima li ni je dan ozbi ljan in ci dent. Do |i te ka da god è li -te, sve {to ka ̀ em mo ̀ e se pro vje ri ti. (Fa dil Ho dì}, di re ktorMje {o vi te sre dnje in dus trij ske {ko le u Ze ni ci)Pri ~a o pro fe so ru fi zi ~kog ko ji fi zi ~ku sna gu ko ris ti kao me-to di ~ko sred stvo, mi {i }i ma pos ti ̀ u }i i po {to va nje ko le ga idis ci pli nu |a ka, ima la je za cilj uka za ti na po tpu no ra su lovri je dnos ti u obra zo va nju. Izme |u re do va mo glo se pro ~i ta -ti da je {kol stvo brod bez kor mi la ra sa zbla nu tom po sa dom,za ne sen stra na ~kim stru ja ma u opa sne vo de ko rup ci je, kri-mi na la, ka ri je ri zma, glu pos ti, po kva re nos ti i ku ka vi ~lu ka.

A ka ko su je pro ~i ta li Ze ni ~a ni, ko ji su je u~i ni li naj ~i ta ni -jom pri ~om se dmi ce; va ̀ ni jom i od le {a u ri je ci Bo sni i oduni {ta va nja imo vi ne gra |a na? (Pri ~u su po di je li li Ze ni ca -blog i dru ge ze ni ~ke fej sbuk stra ni ce: Ze ni ~an ke, Ze ni caNo vos ti, Ze ni ~ka Ra ja itd...)

Je di ni ko ji ne di je li dje cu po to me na ko jim su imfun kci ja ma ro di te lji... S njim ima ju pro blem sa mopro ble ma ti ~ni u~e ni ci... Strah i tre pet za man gu -pe... Nje go vi u~e ni ci vi {e vri je de na trì {tu... U~ido brom po na {a nju i dis ci pli ni... Ne bo ji se u~e ni -ka... \a ci pod dej stvom ka na bi sa utje ru ju pro fe-so ri ma strah u kos ti... Ni ka da ni je obo rio u~e ni ka,dok su se dru gi pro fe so ri ta kmi ~i li ko }e ima ti vi -{e po nav lja ~a; jer uz na kna du od 900KM mo ̀ epo no vo da se po la ̀ e ra zred... Tje rao je pro fe so reda u~e ni ci ma po pra ve je di ni ce... Me tar od {ko lecvje ta {verc – pre pro da ja ra zne ro be, oru ̀ ja, tra -ve i sl. Na pa di na u~e ni ke, oti ma ~i na... On imasvoj sis tem pre da va nja, ko ji fun kci oni {e... Ta kvihpro fe so ra nam vi {e tre ba. Bez nje ga bi bi lo mrtvihu {ko li; u~e ni ci bi se po kla li, a di re kto ra bi izba ci likroz pro zor, za je dno sa klu pom... I kao ta kav jeos tao i op stao u nas ta vi. Spe ci fi ~an, ali ci je njen...Mno ge je izveo na do bar put i na u~io ih da se bo -re za se be... Da nas vi {e ne ma ta kvih pe da go ga.Da ga ne ma ta dje ca bi bi la nar ko ma ni, ka ba da hi -je i ra zboj ni ci... Os ta li pro fe so ri sa mo ~e ka ju daza vr{e svo je ra dno vri je me...

Mo ti vi sa nje |a ka voj ni ~kim re ̀ i mom je stvar na po tre ba ilima nje zlo?! [ta je Ze ni ~a ni ma bi lo va ̀ no?

Ipak, bo lji od os ta lihPre ko 80% ko men ta ra odno si li su se ma nje-vi {e na be zu -vje tnu po dr{ku pro fe so ru Fi {e ku i nje go vom ra du. Po ku -{a }e mo da ih pre pri ~a mo (bro je vi u za gra da ma ozna ~a va -ju ko li ko pu ta se ne ki ko men tar po no vio). Kralj (8), Ti to(1), ve li ki go spo din (3), le gen da (14), vrh (2), ve li ki ~o -vjek/lju di na (5), maj stor (1), hva la (1), ka mo sre }e da su svikao on/ta kav pro fe sor se vi {e ne ra |a (4), naj bo lji/odli ~anpro fe sor (9), je di ni pra vi pe da gog ko ji u~i dis ci pli ni (5),poz drav pro fe so ru (3), sva ka ~ast/re spect (5), vo li mo tepro fe so re (1). Ko men ta ri ni su de man to va li ono o ~e mu je~la nak go vo rio. Na pro tiv. Ali sa mo je dan je pre po znao i sa ̀ eo nje go vu su {ti nu:Ja dna dje ca.Kao i laj ko vi, ni ko men ta ri ni su 100% po uz da ni ako stvar -no tra ga mo za is ti nom. Nji ho va is ti na ni je pro vje re na, alipra te pri ~u i po ma ̀ u da je po tpu ni je do ̀ i vi mo. Ana li zako men ta ra ni je na prav lje na za ra zne igre ri je ~i me di ja izre gi ona. Ka ko je sa mo je dna oso ba, auto ri ca po slje dnjegko men ta ra, shva ti la da je ovo pri ~a o dje ci, vje ro va tno smoi mi na pra vi li ne ki pro pust u pris tu pu pri ~i. �


Ines Haski}

Bi lje ̀ ni ca Ro bi ja K: Izletu Sa ra je voZa mo ljen da spe ci jal no za [kolegijumpo {a lje svog ju na ka Robija K. naekskur zi ju u Bo snu, Viktor Ivan ~i} toipak ni je ura dio.

Ja i moj di da smo si di li za sto lom u ku ̀ i ni. Di da je iz ku ti -je za pos to le va di jo sta re sli ke di su on i ba ka. On da smo jai di da to gle da li. Ta ta je si di jo na dru gom kra ju sto la i ~i taoje no vi ne. Ma ma je kraj su do pe ra bri sa la su |e i po su |e.Di da je me ni re kao: A na ovoj sli ki smo ja i po koj na ti ba ba uSa ra je vu! Kod Prin ci po vog mos ta! Ja sam pi tao: Ka kvi je toPrin ci pov most? Di da je re kao: To je most kod ko jeg je na{ Ga-vri lo ubi ja onog Fer di nan da! Me ni je ule ti la la k{a zbu njo za:Ko je ubi ja ko ga? On da je ta ta ule ti jo: [ta si di{ na u{i ma, je ba -ga pa tak! Pa sad ti je di da re ka da je oni Ga vri lo ubi ja na {eg Fer-di nan da! Di da je nje mu re kao: Par don, ze te! Ja san re ka da jeonog Fer di nan da ubi ja na{ Ga vri lo! Ne moj me mo lin te kri vo ci-ti rat! Ta ta je re kao: Pa {ta ja dru go go vo rin ne go da je na {egFer di nan da ubi ja oni Ga vri lo?

On da je moj di da po dvi kni jo: Eto vi{! Zbog ova kvih piz da ri -ja nas ta nu svjec ki ra to vi! Ta ta je spus ti jo no vi ne i za pi ljio seu di da sa ~u di lom. Di da je nje mu vi kni jo: Sa mo se ti pra vible sav! Ta ko lju di be zve ze dro be glu pos ti u ku ̀ i ni, pe tlja ju se utu |e raz go vo re, a po sli se ~u de kad bu de {est mi ljo na mrtvih! Ta -ta je re kao: O ~e mu ti go vo ri{, ~o vi ~e? Di da je nje mu pri pri -ti jo sa prstom: Ko kri vo tu ma ~i pro {lost, ona mu se vra ti ka tra-ge di ja! Ta ta je re kao: [ta odma di ̀ e{ pa ni ku, je ba te led! Sa mosan po no vi ja tvo je ri ~i da je oni Ga vri lo ubi ja na {eg Fer di nan da!Di da je dre kni jo: Ni san ja to re ka, maj mu ne! Ne go da je na{Ga vri lo ubi ja onog Fer di nan da! Sa mo on da je ma ma zve kni -la sa te }om po la van di nu i vi kni la je: Dos ta je vi {e! Dos ta!On da je ona okre ni la se pre ma na ma i re kla je: Od sad }e seu ovoj ku }i po vjest tu ma ~it bez pri dje va! Ta ta i di da su za ~e pi -li la brnje. Ma ma je re kla: Zna ~i, Ga vri lo je ubi ja Fer di nan da ito ~ka! Sa mo go le ~i nje ni ce bez su do va i ko men ta ra! Jel to sad svi -ma ja sno? Moj ta ta i moj di da su za ble u{i li se u nju i {u ti lisu. On da sam ja di da pi tao: A di da, a ko je ova klem pa va dje-voj ~i ca na sli ki do te be i ba ke? Di da je po gle dao i re kao je: Jabi ka za da ti je to glu pa ma ter kad je bi la ma la, al ne smin ko ris -tit pri dje ve! Ma ma je za re ̀ a la: I bo lje ti je da ih ne ko ris ti{! Di -da je re kao: Zna ~i, unu ki }u, to na sli ki je glu pa ~a od ma te re ti!

On da je ta ta nas ta vi jo ~i tat no vi ne. Ma ma je gun |a la se biu bra du i nas ta vi la je bri sat su |e i po su |e. Ja i di da smo

da lje gle da li sli ke {ta ih je on va di ja iz ku ti je za pos to le. Di -da je re kao: A ovo smo ja i po koj na ti ba ba is to u Sa ra je vu! Sa -mo na Ba{ ~ar {i ji! Ja sam pi tao: A ka kva je ono iza ku }a sa okru-glim kro vom i ve li kim stu pom? Di da je re kao: Dà mi ja! Ja sampi tao: [ta je to dà mi ja? Di da je zi ni jo: Ne moj me je bat da nezna{ {ta je dà mi ja? Ja sam sle gni jo sa ra me ni ma. On da jema ma ule ti la: Ka ko }e znat, ~o vi ~e! Ka da je di te u Spli tu mo -glo vi dit dà mi ju! Di da je re kao: A do bro i go vo ri{! Kad ̀ i vi mou ze mlji di svi mo ra ju bit is ti! Ovo pa ri voj na ka sar na, a ne drà -va! Sa mo {ta umis to ofi ci ra i po do fi ci ra ko man di ra ju bis ku pi ina dbis ku pi! On da je mo ja ma ma do gi ba la do sto la i re klaje: Dà mi ja je, si nak, mis to di se lju di mo le bo gu! Ja sam pi tao:Zar se ne mo le bo gu u crkvi? Ma ma je re kla: Pa mo le se! Al mo -le se i u dà mi ji! Ta ta je ule ti jo: Ne ki se mo le i u si na go gi! Jasam pi tao: Ka ko to? Di da je re kao: He-he, oni odoz go je uve javi {e par tij ski sis tem... Ma ma je vi kni la: â ko! Ta ta je dre kni -jo: â ko!

On da je moj di da sta vi jo ru ku na us ta i da je mot ka da ne -}e se on vi {e mi {at. Ma ma je na gni la se pre ma me ni i re klaje: Vi di{, si nak, ne ki se lju di mo le bo gu u crkvi, a ne ki u dà mi -ji! To je naj nor mal ni ja stvar! Oni {ta se mo le u crkvi se zo vukr{}a ni, a oni {ta se mo le u dà mi ji su mu sli ma ni! Ja sam pi tao:Jel to zna ~i da ima dva bo ga? Ma ma je re kla: Ne zna ~i! Is ti jebog, al mu se mo le na ra zli ~i tin mis ti ma! I na ra zli ~i te na ~i ne! Jasam za vrti jo sa gla vom i re kao sam: To ne ku ̀ im! Ta ta je re -kao: A je bi ga, si ne! Sva ko ima pra vo na svo je obi ~a je! Ja sam pi -tao: Za {to im bog ne ka ̀ e da se svi mo le na is tom mis tu? On daje di da di gni jo prst u zrak i re kao je: Je di no obja{ nje nje je dabog ne pos to ji! Ma ma je dre kni la: â ko! Ta ta je vi kni jo: â ko!Di da je re kao: [ta, je ba te? Da pos to ji, si gur no bi za ve ja ne kogre da! Ma ma je za kre {ta la: Ti mi sli{ da je bog ka drug Ti to, klip-so ne! U nje go vo vri me se smi la slu {at sa mo je dna mi sa! Di da jera {i ri jo ru ke i re kao je: A kad san ma lo pri je spo me ni ja vi {e par -tij ski sis tem, re kli ste mi da za ~e pin! Ma ma je pro si k}a la: Pa itri ba si za ~e pit, a ne go vo rit da bog ne pos to ji! Di da je re kao: Uslu ~a ju da bog pos to ji, sto pos to je ate ist! Ja sam pi tao: [ta je toate ist? Di da je re kao: Bog ko ji mi sli svo jom gla vom! Sad san tire ka!

On da je ta ta nje mu re kao: Okej! On da ti sad mal cu obja sni ira zli ku izme |u kr{}a na i mu sli ma na! Aj ba{ da te vi din! Moj di -da je okre ni jo se pre ma me ni i re kao je: Ukrat ko, unu ki }u, ci -la stvar je u to me {ta kr{}a ni bri ju na Isu sa Kris ta, a mu sli ma nina po sla ni ka Mu ha me da! Ja sam pi tao: Na ko ga? Di da je me -ne zna ~aj ski po gle dao i pi tao je: Ne moj mi re} da ni si ~u ja zapo sla ni ka Mu ha me da? Ja sam re kao: Ni san! Ta ta je re kao: Aj -me maj ko, Ro bi, pa ti stvar no ne ma{ ve ze s moz gom! Ma ma jevrti la sa gla vom i re kla je: Ne bi se ~u di la da pa pan ni je ~u jani za Isu sa! Ja sam re kao: Je san! To je oni bar ba {ta ima kru nuod trnja na gla vi! Di da je re kao: E pa Mu ha med ti je ne {to vrlosli ~no! Ja sam pi tao: Jel i on na gla vi ima kru nu od trnja? Di -da je re kao: Ne ma, on ima tur ban! Ja sam pi tao: [ta je to tur-ban? Di da je re kao: E je bi ga, unu ki }u, te bi sve tri ba na crtat!Sa mo on da su ma ma i ta ta sku pa sko ~i li pre ma di di: Ne -moj crtat! Ne moj crtat! Je si ti po lu di ja?! Ne moj crtat!

Ro bi K. (IIIa) �


Viktor Ivan~i}

Drilovanje, ludom radovanje

Pedagogija bi~a

Whi plash ne im pre si oni ra bo ga tom pro-du kci jom i kom pli ko va nom pri ~om. Na-pro tiv, u tom smi slu re~ je o re la ti vnoskro mnom fil mu sa ne ve li kim bro jem ka-ra kte ra i pro du cen tski ne pre vi {e za hte -vnom pri ~om; o fil mu, da kle, ko ji je sni m-ljen za sve ga de ve tna est da na. Im pre si -oni ra ju dvo ji ca glu ma ca u gla vnim ulo ga -ma: po red na gra |e nog Sim mon sa odli -~an je i mla di Mi les Tel ler. Do bar uti sakos tav lja i je dnos ta vna stru ktu ra di na mi -~no sklo plje ne pri ~e. Re~ je o nai zme ni -~nom re |a nju dva ni za se kven ci: je danniz ~i ne pe da go {ke sli ke iz ì vo ta je dnevi so ke mu zi ~ke {ko le; dru gi niz sas to ji seiz di ja lo ga u ko ji ma se obja{ nja va obra zo-vno-va spi tni me tod gla vnog nas ta vni ka(Sim mons) ko me je izlo ̀ en nje gov, ka ko}e se ispos ta vi ti, naj bo lji u~e nik (Tel ler).Na ra vno, ov de nas za ni ma pre sve ga tajpe da go {ki aspekt fil ma. U (izmi{ lje ni)kon zer va to rij Shaf fer u Nju jor ku iz ame -ri ~ke pro vin ci je sti ̀ e mla di An drew Ne-iman, odlu ~an da pos ta ne vrhun ski dèzbu bnjar. Svo ju am bi ci ju na kra ju fil ma,ta kav je uti sak, on os tva ru je, i to za hva -lju ju }i pe da go gi ji nje go vog nas ta vni ka Te-ren cea Flet che ra. Film ta ko pri ka zu je ka -ko je u {ko li Shaf fer Ne iman od ta len to -va nog pos tao vrhun ski bu bnjar. Da je re~o pu koj krv, znoj i su ze pri ~i o uspe hu, nebi ima lo ra zlo ga da se os vr}e mo na Whi-plash. Ba nal na je is ti na da se do vrhun -

skih re zul ta ta sti ̀ e sam pre gor nim ra domi ve li kim odri ca nji ma: ta is ti na ne va ̀ i sa -mo za dèz (bu bnja re), ni ti sa mo za izvo -|a ~ke ume tnos ti. Sto ga bi smo iz pe da go -{kog ugla pri ~u o Ne ima nu s ra zlo gommo gli da ~i ta mo kao ale go ri ju o sti ca njuzna nja i ve {ti na uop {te. Ne {to pre ci zni -je, to bi mo gla bi ti i ale go ri ja o sti ca njuzna nja i ve {ti na unu tar us ta no va ko je supo se bno obli ko va ne za to – bi lo da je re~o obi ~nim ili ume tni ~kim {ko la ma (ta ko -zva nim kon zer va to ri ji ma). U fil mu vi di -mo de lo ve tog uobi ~a je nog pe da go {kogna ra ti va: Ne iman pre da no ve ̀ ba (ru kesu mu pre kri ve ne krva vim pli ko vi ma),odri ~e se sve ga {to bi mo glo da ga odvu -~e od {ko le (os tav lja de voj ku ko ja mu sedo pa da jer ne ma vre me na za za bav lja njesa njom), o{ tro se su prot stav lja sta vo vi -ma ko ji obez vre |u ju nje go vu po sve }e -nost svi ra nju (na po ro di ~noj ve ~e ri odba -cu je im pli ci tne op tu ̀ be da od dè za nemo ̀ e da se ì vi, te da bi mu bo lje bi lo dase po sve tio spor tu).

Me |u ame ri ~kim fil mo vi ma ko ji suto kom pro te kle 2014. go di ne skre-nu li na se be ve li ku pa` nju pu bli kei kri ti ke sva ka ko je Whi plash sce-na ris te i re di te lja Da mi ena Cha zel-lea. S ob zi rom na ma hom po zi ti -vne rea kci je kri ti ~a ra, bi lo je o~e -ki va no da film u|e u na dme ta njeza pres ti ̀ ne na gra de Ame ri ~ke fil -mske aka de mi je. Os ca ra za svojudeo u fil mu ne da vno su do bi liglu mac J.K. Sim mons (naj bo ljaspo re dna ulo ga), mon ta ̀ er TomCross te tro ji ca mon ta ̀ e ra zvu kaC. Mann, B. Wil kins i T. Cur ley.Po red ova tri osvo je na, film se bo -rio i za Os ca ra u ka te go ri ja ma zanaj bo lji film i naj bo lji adap ti ra nisce na rio.

Me |u tim, to ni su sre di{ nja mes ta fil ma.U ì ̀ i je odnos izme |u u~e ni ka i nas ta -vni ka. U ve zi sa tim odno som autor pra -vi pre su dnu in ter ven ci ju u pri ~i i u tomsmi slu iz di ̀ e je (na ̀ a lost) iznad ba nal -nos ti. Re~ je tu o spe ci fi ~nom pe da go -{kom me to du nas ta vni ka Flet che ra. Flet -cher je ~vrsto uve ren da krv, znoj i su ze ni -su do vo ljni. Da bis te pos ta li vrhun skiume tnik (da kle, da bis te ima li vrhun ske


Wiki: Whi plash – uda racbi ~a ali i izne na dnitrzaj.

Iako je dèz u izmi{ljenoj njujor{koj elitnoj{koli daleko od svakodnevne nastavne prakseu {kolama {irom Bosne i Hercegovine, sveskupa s okolnim zemljama, gledanje filmaWhiplash otvara nekoliko va`nih pitanja oprirodi na{eg obrazovanja i dobro}udnostinjegovog pedago{kog metoda.

Dejan Ili}

FotografijaLijevo: J.K. Simmons,kadar iz filma Udaracbi~a ili, drugi prevod na-ziva, Ritam ludila, au-tora Damiena Chazel-lea, 2014. godine. Isto ina str. 63.

Pri~a ne ostavlja mestaza sumnju u to da jeupravo Fletcherovmetod pedago{kogzlostavljanja bio uzrokmladi}eve odluke daoduzme sebi ìvot. Ali,u filmu mladi}a ne vi-dimo niti nam se prika-zuje njegova porodica,pa tako i sama vest onjegovoj smrti ne de-luje previ{e potresno.Ona je tu, prakti~no,tek kao narativni ele-ment kojim se motivi{eodluka {kole da otpustiFletchera. Niko se tuprevi{e ne udubljuje usudbinu prethodnog pi-tomca i njegove poro-dice.

re zul ta te u bi lo ko joj dis ci pli ni) po tre banvam je i do da tni iza zov. Za Flet che ra setaj iza zov sas to ji u izla ga nju u~e ni ka po -ni ̀ e nju. Fi zi ~ko i psi hi ~ko zlos tav lja njepi to ma ca u tu ma ~e nju ovog dèz voj ni kaje su in stru men ti za obli ko va nje prvo kla -snih mu zi ~a ra. Svet ska ki ne ma to gra fi jabo ga ta je fil mo vi ma ko ji o{ troj kri ti ci izla -ù obu ke za sno va ne na zlos tav lja nju ko -jem su izlo ̀ e ni pi tom ci voj nih {ko la iaka de mi ja (na ve di mo tek je dan pri mer –Full Me tal Jac ket Stan leyja Ku bric ka, poro ma nu Gus ta va Ha sfor da). Is ti na, nema njka ni fil mo va ko ji po drà va ju ta kavpris tup (re ci mo – Men of Ho nor Ge or geaTil lma na, sa Cu ba om Go odin gom, Ro-ber tom De Ni rom i Char li ze The ron ugla vnim ulo ga ma). Ali, ne ma mno go fil-mo va ko ji se tru de da u ci vil nom mi ljeuoprav da ju mi li tan tnu pe da go gi ju Te ren -cea Flet che ra. A Whi plash je upra vo to –apo lo gi ja zlos tav lja nja pod krin kom pe-da go {kih mo ti va.Autor fil ma Da mi en Cha zel le je ek spli ci -tno i pri li ~no hra bro is tu pio sa svo jompe da go {kom te zom, ne os tav lja ju }i mes -ta za su mnje u to ko ji je nje gov stav. Naba rem dva mes ta u fil mu on odlu ~no sta -je u od bra nu zlos tav lja nja kao pu ta zapos ti za nje van se rij skih obra zo vnih u~i -na ka. Prvi put, taj stav se ek spli ci tno bra -ni u di ja lo gu izme |u nas ta vni ka i u~e ni -ka. U toj sce ni, Flet cher }e obja sni ti Ne-ima nu za {to ga je {a ma rao i po ni ̀ a vao is -pri ~av {i ane gdo tu o ~u ve nom dèz sa-kso fo nis ti Char li eju Par ke ru. U Flet che -ro voj ver zi ji, {e sna es to go di{ nji Par ker na-s tu pio je 1936. go di ne sa ta da po zna timbu bnja rem Jo om Jo ne som. Par ker jeispao iz ri tma, zbog ~e ga ga je izner vi ra -ni Jo nes ga |ao uma lo mu ne odru biv {igla vu ~i ne lom. Po sra mlje ni Par ker po be -gao je sa bi ne, za tvo rio se u so bu i ne-umor no ve ̀ bao ~i ta vu go di nu. On da se1937. vra tio na po zor ni cu i od svi rao ve li -~an stve nu de oni cu, ka kvu do ta da ni koni je uspeo da od svi ra. Flet cher za klju ~u -je da je ja vno po ni ̀ e nje is pro vo ci ra loPar ke ra da pre va zi |e se be i na pra vi no vipro dor u svi ra nju dè za. To je su {ti nadè za, mu dru je nas ta vnik, pro bi ja njegra ni ca, a pro bi ja nje gra ni ca mo gu }e jesa mo kao rea kci ja na po ni ̀ a va nje i zlos -tav lja nje. Sto ga je zlos tav lja nje le gi ti mnope da go {ko sred stvo.

Na lo gi ~no pi ta nje svog u~e ni ka – a {taako ta kva pe da go gi ja osu je ti po ja vu ne -kog no vog Par ke ra, nas ta vnik sa mo uve -re no od go va ra – pra vi Par ker }e uspe tiuprkos sve mu. Gle da lac za in tri gi ran u~e -ni ko vim pi ta njem ne }e ima ti mno go vre-me na da se dvo umi, jer }e mu re di telj uza vr{noj sce ni da ti fil msku pot vrdu da jenas ta vnik u pra vu. Ne iman }e i po sle naj -ve }eg po ni ̀ e nja smo }i sna ge da po no voiza |e na sce nu, pre va zi |e se be i u sa ra -dnji sa nas ta vni kom, ovaj put u ulo zi di-ri gen ta, od svi ra ve li ~an stve nu de oni cuna bu bnje vi ma. Da je sve do {lo na svo jemes to, pot vrdi }e i osme si odo bra va njako je }e na sa mom kra ju fil ma ra zme ni tiza do vo ljni men tor i sta sa li |ak.1

Ova kvo za la ga nje za zlos tav lja nje kaouspe {nu pe da go gi ju po gre {no je iz ni zara zlo ga. Po zi ti vne kri ti ke i odu {ev lje njegle da la ca ovim fil mom mo gu }e je obja -sni ti je di no izu ze tnom glu mom dvo ji cegla vnih glu ma ca. Na tu glu mu u ve li kojme ri oslo nio se i re di telj fil ma ka ko bi od-bra nio svo je uvrnu te pe da go {ke ide je. Utom smi slu, po se bno tre ba na gla si ti sa-dej stvo Cha zel lea i Sim mon sa. Cha zel leu go to vo svim sce na ma pred stav lja Flet -che ra kao ne ku vrstu de mo na (s po se -bnim akcen tom na ek spre si vno Sim mon-so vo li ce i nje go ve, re klo bi se, ~u do tvor -ne {a ke). Po go to vo je u po sle dnjoj sce nifil ma, ka da Flet cher ru ka ma pra kti ~no iz -vla ~i iz Ne ime na ne mo gu }e, izra zi to na -gla {en taj de mon ski ka ra kter nas ta vni ka.Ali, ako bi smo sad to hte li da pro tu ma ~i -mo, mo ra li bi smo da za klju ~i mo da je re~

62

1 Iz pohvalnih kritika o filmu, međutim, da sezaključiti da su mnogi gledaoci drugačije od menevideli poslednju i svakako ključnu scenu Whiplasha.Obazriviji komentator filma bi se zbog toga baremogradio i rekao da je i ta poslednja scena u filmu,kao i neke prethodne, u najmanju ruku dvosmisle -na, te da se autor tu distancira i od nastavnika i odđaka. Pronicljiviji tumač rekao bi, na primer, dakraj, bez ovacija, bez aplauza, možda sugeriše idistancu na koju bi autor da udalji gledaoce filmaod njegovih junaka i njihovih pogrešnih stavova.Manje pronicljivi tumači, poslednju scenu vide kaotrijumf učenika koji je uspeo da nadiđe svognastavnika (vidi na primer prikaz filma RobbiejaCollina na http://www.telegraph.co.uk/culture/film/filmreviews/11167645/Whiplash-review-genius.html). Ovo potonje tumačenje svakako je pogrešno.Ako bismo oko nečega morali da se složimo, onda jeto utisak da mladić u poslednjoj sceni do krajainteriorizuje svetonazor svoga nastavnika, te onjegovom trijumfu tu nema ni reči. Prvo tumačenjezaista ostaje u sferi interptetativnih odluka tumača.

o izli za nom ste re oti pu da su vrhun skaume tni ~ka os tva re nja u stva ri de lo vi {ihsi la ko je pro go va ra ju kroz obi ~ne smrtni -ke. De mon u li ku nas ta vni ka de lu je krozme di jum ote lov ljen u nje go vom u~e ni ku– eto is pra znog obja{ nje nja ka ko nas ta jevrhun ski dèz. Ali, ~ak i ako pri hva ti motaj kli {e, i da lje os ta je neo bja{ nji vo i ne-pri hva tlji vo ni ma lo ba nal no a kraj njeopa sno uve re nje ko je nam film po sre du -je da me di jum za slu ̀ u je da de mon pro-go vo ri kroz nje ga ako i sa mo ako pre ̀ i vinje go vo zlos tav lja nje.Po red nai vnih pred sta va o ume tni ~komstva ra nju, Cha zel le se, o~e ki va no, po slu -ìo i ne is ti na ma. Za zna ~e nje fil ma cen-tral na ane gdo ta o Char li eju Par ke ru ne -ma pre vi {e ve ze sa onim {to se da le ke1936. za is ta do go di lo.2 Is ti na je da je Par-ker svi rao sa Jo ne som. Is ti na je i da je po -gre {io. Ali, Jo nes ni ka ko ni je imao na me -ru da mu zbog to ga odru bi gla vu. Na pro-tiv, sa svim u du hu mu zi ke ko ju su obo ji -ca svi ra li, Jo nes je na pra vio {a lu ispus tiv -{i ~i ne lu na pod, ne bi li Par ker ko na ~nopres tao da svi ra. Pu bli ci je to bi lo sme {no,a mla dom Par ke ru, na ra vno, ni je. Tu jes -te bi la re~ o ne koj vrsti ja vnog sra mo }e -nja. Ali, Par ker se zbog to ga ni je po vu kaoi za tvo rio u so bu iz ko je ni je izla zio ~i ta -vu go di nu. Na pro tiv, nas ta vio je da re do-

vno ja vno svi ra sa svo jom gru pom, daizu ~a va kom po zi ci je dru gih dèz mu zi -~a ra, da o dè zu pri ~a sa svo jim ko le ga -ma te da, na ra vno, na por no ve ̀ ba. Is ti naje da se do go dio taj ~u de sni nas tup iz1937, ka da su ne ki lju di u pu bli ci, ugla v-nom mu zi ~a ri, za pla ka li dir nu ti mu zi -kom ko ju su slu {a li. Cha zel le je kroz us -ta Flet che ra is kri vio ane gdo tu o Par ke ruka ko bi na gla sio po ni ̀ e nje, i to ne bi loko je, ne go upra vo ono ko je sa so bom no -si egzis ten ci jal nu ugro ̀ e nost, i izo la ci ju,kao ade kva tan od go vor na ta kvo po ni ̀ e -nje. U stvar nos ti, de si lo se upra vo obrnu -to. Stvar nost u ovom slu ~a ju za is ta da jeda le ko raz mni ji i pri hva tlji vi ji pe da go {kime tod: na pre du je se kroz stal ne nas tu pe,izu ~a va nje, raz go vo re i ve ̀ ba nje. Po ni ̀ e -nje je tu da le ko od pe da go {kog sre di {ta.Ali, sve i da je pri ~a o Par ke ru ko ju ~u je -mo od Flet che ra ta ~na, ka ko se je dan po-se ban do ga |aj mo ̀ e uop {ti ti do pe da go -{ke pa ra di gme? Nas ta ja nje vrhun skihume tni ~kih de la ni je pro ces ko ji se mo ̀ e


2 Na ovo krivotvorenje činjenica pažnju je skrenuoveć Richard Brody u svojoj izvanrednoj kriticiChazelleovog filma Getting Jazz Right in theMovies (http://www.newyorker.com/culture/richard-brody/whiplash-getting-jazz-right-movies).Do kra ja pasusa koristiću delove iz Brodyjevogteksta.

Me|utim, za razliku odKeatinga (Dru{tvo mrt-vih pesnika), perfekci-jom opsednuti Fletcherne}e se truditi da dokrajnjeg rezultata do|ekroz igru i preispitivanjevladaju}ih obrazaca.Njegov pedago{kimodel po~iva na provo-kaciji u~enika koja sesva sastoji u zlostavlja-nju i poniàvanju. ZaKeatinga umetnostmora da osloba|a izbog te svoje slobodar-ske prirode umetnostise ne moè podu~avatinasilnim metodima.Kod Fletchera je sveobrnuto.

ra zlo ̀ i ti na sas ta vne ele men te od ko jih bipo tom bi lo mo gu }e sklo pi ti ne ka kav al-go ri tam uspe ha. î ta va hu ma nis ti ka po -~i va na to me da ne pos to je pra vi la ko jamo gu da obja sne nas ta nak ve li kih ume-tni ~kih de la. Sto ga mi ta de la ne obja{ nja -va mo, ne go ih tu ma ~i mo. Flet cher, pak,ve ru je da je u sta nju da ih obja sni i to ta -ko {to im uzrok pro na la zi u zlos tav lja njui pa tnji. To je opet izli za ni kli {e, ko me jena ovom mes tu do vo ljno da su prot sta vi -mo ra zu me va nje eman ci pa tor ske pri ro -de dè za ko ju je u svom izvan re dnomromanu Dèz bes pre kor no pred sta vi laToni Mor ri son.3

Ko na ~no, klju ~ni ar gu ment pro tiv pe da -go gi je pu tem zlos tav lja nja izneo je samFlet cher. Na ume sno pi ta nje svog {ti }e ni -ka, on je, pod se ti mo se, ne su vi slo od go -vo rio – pra vi Par ker bi sve iz drào. Dru-gim re ~i ma, ov de se ra di o pe da go gi ji ko -ja ni je u sta nju da pri hva ti od go vor nostza neu speh. Flet cher pra kti ~no ka ̀ e – jaznam {ta je za u~e ni ke naj bo lje, u skla dusa tim }u se i po na {a ti, a sva ki neu speh uobra zo vnom pro ce su is klju ~i vo je od go -vor nost u~e ni ka ko ji ni su do ra sli pos tav -lje nom ci lju. To su pos tu la ti je dne so lip -sis ti ~ke pe da go gi je ko ja ni je u sta nju dako mu ni ci ra sa sve tom – ako svet ni je ponje noj me ri, tim go re po svet, to je nje noosno vno na ~e lo. Pe da go {ko na si lje o ko -me je u fil mu re~ mo ̀ e mo ta ko vi de ti ikao hi per bo lu o pe da go gi ji uop {te: onaje da nas sva na si lje. Pa on da va ljda za to iì vi mo u sve tu pu nom na si lja. Do ma }igle da lac la ko bi mo gao da se pri se ti ele-me na ta u ov da{ njem {kol stvu ko ji ne-odo lji vo pod se }a ju na ne ke aspe kte pe-da go gi je pri ka za ne u Whi plas hu. No, pi-ta nje je da li bi ga taj trzaj pre po zna va njavo dio ka prei spi ti va nju bi lo ko je od dvena opa ke pe do ga gi je – i ove fil mske i ovedo ma }e.Sva je pri li ka da }e se i ov da{ nja pu bli ka,ka da bu de od gle da la film, po ves ti za u~e -ni ko vim uspe hom s kra ja fil ma. Tajuspeh de lu je kao anes te tik, on umrtvlju -je kri ti ~ku svest za vo de }i je tek pri vi domuspe ha.4 A kraj fil ma us tva ri pri ka zu jeko na ~ni po raz u~e ni ka pred na si ljem na-s ta vni ka. U toj po sle dnjoj sce ni u~e nikoda je pri zna nje svom de mon skom men-to ru i pri hva ta da je sve ima lo smi sla. Nasli ~an na ~in, u fil mu Billy El li ot iz 2000,

ko ji je ina ~e da le ko bo lji od Whi plas ha, re-di telj Step hen Dar dly pri ~a o neu spe lim{traj ko vi ma ru da ra u Bri ta ni ji pod vla da -vi nom Mar ga ret That cher iz ugla de ~a kako ji è li da pos ta ne ba le tan. Po sle dnjasce na u fil mu, nas tup sa zre log Billyija nasce ni pres ti ̀ nog na ci onal nog po zo ri {ta,kao da oprav da va sve pa tnje nje go vogoca i bra ta – ru da ra ko ji su os ta li bez po -sla, a ipak da ju sve {to ima ju za de ~a ko -vo ba let sko {ko lo va nje. Iako su mnjam daje to bi la Dar dlyije va in ten ci ja, sti ~e seuti sak da je dno vrhun sko izvo |e nje La-bu do vog je ze ra mo ̀ e oprav da ti ta la se pa t-nje kroz ko je pro la ze ~i ta ve dru{ tve negru pe. Tu ima mo po sla s kla si ~nom kon-zer va ti vnom od bra nom dru{ tve nih ne je -dna kos ti i ne prav di ko ji ma su izlo ̀ e neni ̀ e dru{ tve ne kla se. Ar gu ment gla si:svi ma je pru ̀ e na {an sa, a oni ko ji je neis ko ris te, sa mi su kri vi. U Whi plas hu, to jekraj nji ar gu ment za ko jim po se ̀ e Flet c-her. Iako je fo kus Cha zel le ovog fil mazna tno uì od fo ku sa Dar dlyije ve obra-zo vne pri ~e, u oba slu ~a ja ra di se o go to -vo iden ti ~noj pe da go {koj po ru ci – s na -ma je sve u re du, za svo ju ne sre }u sa miste kri vi. Toj na ~el noj po ru ci, Cha zel le jepak ek spli ci tno do dao i aspekt zlos tav -lja nja kao pe da go {ki oprav da nog in stru -men ta, {to nje gov film ipak ~i ni po se -bnim. Re~ je tu, me |u tim, o sa mo za lju -blje nim pe da go gi ja ma ko je ne vi de ni {taosim se be, dok za so bom os tav lja ju pus -to{. �

64

3 Roman je dostupan u odličnom prevodu SlaviceMiletić: Toni Morison, Džez (Beograd: Plato, 2002).4 Da ponovim još jednom, ima kritičara koji misledrugačije. Od tih drugih mišljenja, najprihvatljivijemi izgleda ono po kome nas film zapravo opo -minje. Pedagog je strašan, ali takav je jer je sistemtakav. Njegov uspjeh ne mora biti i ne sme biti naš.Zato imamo kraj bez ovacija i aplauza. I karaktersamog mladića je iz tog ugla problema tičan: on posvaku cenu hoće da bude najbolji i stoga je u tojsvojoj ambicioznosti i bezosećajnosti nesimpatičan.On i nastavnik samo su lice i naličje priče o školi iuspehu u školi. Čini mi se, međutim, da nam re -ditelj ne daje dovoljno razloga da i ovako shvatimofilm. Rekao bih da je ovo čitanje pre stvar željeosvešćenih tumača da pronađu takvu intenciju kodautora, nego što je ona zaista realizovana u filmu.

ZA ÎJU STE

BUDU]NOSTGLASALI?

Da li je i vama resor finansija va`niji od resora obrazovanja?

U izbornim programima nijedna stranka u vlasti nije ponudila alternativu aktuelnoj obrazovnoj politici.

Oni do~ekuju i ispra}aju ministre; savjetuju, donosepodneske na potpis, sugeri{u, obeshrabruju, sabo-tiraju, opstruiraju; anonimni, moralno podobni, za -{ti }eni zakonom o neradu, oni su dvijedecenijskakonstanta na{e obrazovne politike, zaparloène iubrloène u slijepom kutu strana~ke vizije budu} -nosti.

U manje od 100 rije~i:

Ministarstva,kao krti~njaci

IMPRESUMRedakcija: Jasmina Bajramovi}, magistrica knjièvnosti. Namir Ibrahimovi}, profesor knjièvnosti, nastavnik u O[ Saf-vet-beg Ba{agi}. Enes Kurtovi}, pjesnik i bloger (sektorg.blogger.ba). Lejla Reko, studentica. Osman Zuki}, profesorknjièvnosti. Asistent u programu za obrazovanje FOD BiH. Asim \elilovi}, docent na Akademiji likovnih umjetnostiu Sarajevu, grafi~ki urednik. Sr|an Arko{, profesor knjièvnosti u penziji, jezi~ki savjetnik. Sandra Zlotrg, lektorica, pro-fesorica bosanskog, hrvatskog, srpskog jezika kao drugog/stranog, magistrantica. Diplomirala na Filozofskom fakultetuu Sarajevu, i to bosanski, hrvatski, srpski jezik, knjièvnosti naroda BiH i komparativnu knjièvnost. PromoviraUdruènje za jezik i kulturu Lingvisti. Bori{a Gavrilovi}, inìnjer ma{instva, tehni~ki urednik. Nenad Veli~kovi},knjièvnik, docent na Filozofskom fakultetu u Sarajevu, autor projekta i odgovorni urednik.

Saradnici i saradnice: Lamija Begagi}, ro|ena 1980. u Zenici. Od 2003. godine ure|uje magazin za djecu Pal~i}, a 2007.pokre}e i magazin za pred{kolce Kolibri} ~ija je urednica i danas. Pi{e za djecu i odrasle, objavila dvije zbirke kratkih pri~a.Majka desetogodi{njeg Jasmina i trogodi{nje Vanje. Ines Haski}, ìvi u Zenici, apsolventica na Ekonomskom fakultetuu Sarajevu. Dejan Ili}, urednik u ~asopisu Re~ i izdava~koj ku}i Fabrika knjiga. Magistrirao i doktorirao na Odsjeku zarodne studije Centralnoevropskog univerziteta u Budimpe{ti. Viktor Ivan~i}, ro|en 8. 10. 1960. u Sarajevu. Novina-rstvom se po~inje baviti po~etkom osamdesetih, najprije u studentskom listu FESB, a zatim kao profesionalni novinarSlobodne Dalmacije. Bio je jedan od osniva~a i dugogodi{nji glavni urednik tjednika Feral Tribune. Danas je zaposlenkao kolumnist u tjedniku Novosti. @ivi i radi u Splitu. Amer Tikve{a, profesor knjièvnosti naroda BiH sa zavr{enomVisokom {kolom novinarstva Mediaplan i titulom magistra iz oblasti rodnih studija. Radio je u prosvjeti, novinarstvu inevladinom sektoru.

Tekstovi za rubrike: U manje od 100 rije~i (Sve {kole pod jednim suncem i Ministarstva, kao krtičnjaci) i Slik&Slika, fotogra-fije i tekst: Nenad Veli~kovi}. Sva obja{njenja za klju~ne rije~i preuzeta su (i prilago|ena) sa Wikipedije. Statistika: Ja-smina Bajramovi}. Espresso i citati iz teksta Odgoj kao trening za {oping: Merima Dervi{i}. Originalni ~lanak Jenn Choi do-stupan na: http://www.theatlantic.com/

Fotografije: Naslovna (Dr. Hećim i Sabit Agić): Marina Veli~kovi}. Stranice: 2-3, 4-5, 38: Omnibus; str. 10, 13, 14, 25, 66:Enes Kurtovi}; str. 18, 26, 28, 29, 30, 56: Ines Haski}; str. 42, 45, 47: Lamija Begagi}; str. 48, 50: Osman Zuki}; str. 52, 54,55: Amer Tikve{a; str. 8-9, 40, 41: Pinterest, Facebook.

[ko le gi jum nas to ji pro mo vi ra ti ro dno ko re ktan je zik. Ta mo gdje se ipak ko ris ti mu {ki rod, a iz kon tek sta je ja sno da seodno si i na èn ski, ra zlog ni je ne mar ne go us tu pak pro ho dnos ti te ksta.

Svi prethodno od{tampani bro je vi dos tu pni su na In ter ne tu, na adre si: www.sko le gi jum.ba/pdfSlo bo dno ko pi ra nje i prin ta nje. E-ma il re da kci je: sko le gi jum @gma il.com, sko le gi jum @sko le gi jum.baî taj te nas na: www.sko le gi jum.baIz da va~: Mas Media d.o.o. Sarajevo / Fond otvo re no dru{ tvo Bo sne i Her ce go vi neZa izdava~a: Emina [ukalo / Dobrila GovedaricaTi ra`: 3.000 pri mje ra ka[tam pa ri ja: Uni onin ves tplas ti ka dd Sa ra je voSa ra je vo, 2015. �

Documents

Mak Dizdar [KOLEGIJUM · Mak Dizdar MODRA RIJEKA. U manje od 100 rije~i: Sve {kole pod jednim suncem! Prvi dan prolje}a trebalo bi proglasiti neradnim danom u svim {kolama na teritoriji