Poljoprivredno-prehrambeni fakultet

MALINA

(seminarski rad)

MENTOR: STUDENT:

Prof.dr Senahid Memić Adnan Begić

UVOD

Malina (lat. Rubus idaeus) je vrsta biljke roda Rubus. Ponekad je zovu himber (nje.

Himbeere). Raste na nadmorskoj visini od 400 do 800 m. Malina je višegodišnja samonikla

biljka i ima zeljastu stabljiku. Grm naraste i do 250 cm u visinu. Listovi su složeni od 3 do 7

listića i perasto sastavljeni. Plodovi su zbirni, najčešće crvene boje, jako su ukusni za pojesti,

a beru se posve zreli. Sjemenke su svjetlosmeđe, mrežasto naborane, a najčešće ih raspršuju

ptice. Cvjetovi su bijeli.Rasprostranjena je u Europi i sjevernoj Aziji. Raste na rubovima šuma

gdje je veća vlažnost zraka. Ima ljekovita svojstva i koristi se za pravljenje mnogih proizvoda.

Raste od sredine ljeta do sredine jeseni, a cvate od svibnja do lipnja. Najveći proizvođač

malina je Rusija. Prema imenu ovog voća nastalo je hrvatsko žensko ime Malina.

Pomološka klasifikacija (prema građi ploda) svrstava malinu u grupu jagodastog voća, u koju

se pored iste još ubrajaju: jagoda, kupina, ribizla (crna, crvena i bijela), borovnica i ogrozd.

Međutim, američki stručnjaci za voće imaju još jednu, odnosno detaljniju podjelu unutar ove

grupe, te tako pod pojmom kupina podrazumjevaju podgrupu koju čine: malina, i to: crvena,

crna, purpurna i amber; kupina; tajberi – hibrid maline i puzajućeg tipa kupine; te loganberi

hibrid - kupina x malina. Naravno, uvođenjem u proizvodnju novih vrsta i njihovih tipova, i u

BiH, zahtjevat će određene korekcije, bolje rečeno dopune, u pogledu podgrupa jagodastog

voća.

U okviru naših proizvodnih površina pod jagodastim voćem nalaze se pored standardnih sorti

maline i novi genotipovi, kao i po prvi put na našim prostorima zastupljen jednogodišnji tip

maline.

Obzirom na plodonosne karakteristike, početnu rodnost, starost prirasta koji plodonose, te

ekonomski isplativog perioda uzgoja, sve sorte maline generalno se mogu podijeliti u dvije

osnovne grupe:

1. jednorodne, dvogodišnje ili ljetne, i

2. dvorodne, jednogodišnje ili jesenje sorte.

Dvogodišnje sorte maline plodonose na prirastima starim dvije godine, tokom četiri sedmice

perioda sazrijevanja u terminu juni-juli. Dakle, sorte maline iz ove grupe stupaju na rod u

drugoj vegetaciji, dok prethodne iste emituju samo vegetativni rast. Trenutno najzastupljenija

sorta maline vilamet u BiH pripada ovoj grupi, kao i nešto manje prisutan genotip miker, te su

bosnaskohercegovački proizvođači u velikoj mjeri upoznati sa sistemom i tehnologijom

uzgoja istih.

S druge strane, jednogodišnje sorte maline plodonose tokom prve godine na drugoj-gornjoj

polovini jednogodišnjih izdanaka tokom nekoliko sedmica u periodu od avgusta do oktobra,

odnosno sve do perioda žestokih mrazeva, naravno, u zavisnosti od sorte. Takođe, kultivari

maline iz ove grupe, ukoliko se kod istih ostave nerodni dijelovi prirasta iz prethodne godine

(donja polovina), mogu plodonositi na istim u periodu maj-juni, odnosno kada i dvogodišnje

sorte. Dakle, sorte iz grupe jednogodišnjih malina prve godine plodonose na vršnom dijelu

izdanka, a naredne godine na donjem dijelu istog. Ipak, zbog niza prednosti ovakve sorte u

intenzivnoj proizvodnji uzgajaju se samo jednu godinu.

Kombinacijom različitih tipova i adekvatne tehnologije uzgoja plodovi maline su prisutni na

svjetskom tržištu tokom cijelog perioda vegetacije. Takav pristup postiže se uzgojem sorti dva

tipa maline, i to dvogodišnjih i jednogodišnjih.

Dvogodišnje sorte maline plodonose na prirastima starim dvije godine, tokom četiri sedmice

perioda sazrijevanja u terminu juni-juli. Dakle, sorte maline iz ove grupe stupaju na rod u

drugoj vegetaciji, dok prethodne iste emituju samo vegetativni rast. Kultivari iz grupe

dvogodišnjih malina koje favorizuju voćarski razvijenije zemlje obuhavatju: Reveille,

Killarney, Latham, Encore, K81-6 i Tulameen. Standardi sistem uzgoja dvogodišnjih sorti

maline u zemljama EU jeste sistem vertikalnog špalira.

Sorte iz grupe jednogodišnjih malina prve godine plodonose na vršnom dijelu izdanka počev

od kraja ljeta pa sve do kasne jeseni, a naredne godine na donjem dijelu istog, obično krajem

maja i početkom juna. Kultivari iz grupe jedogodišnjih malina koji predstavljaju svetski tred

su sljedeći: Autumn Britten, Caroline, Josephine, Heritage, Autumn bliss, Polana, Polka i

Anne. Svejtski trend u tehnologiji uzgoja maline kao standard za jednogodišnju malinu uzima

sistem alternativnog špalira slobodnih grmova. Treba napomenuti da za neke sorte

jednogodišnjeg tipa maline kasnog sazrijevanja svjetski trend ide u pravcu uzgoja istih unutar

zaštićenih prostora.

Ovakvim pristupom uzgoju maline sezona prisustva svježih plodova na svjetskom tržištu iste

produžena je na cijeli period vegetacije. Takođe, dvogodišnje sorte maline uzgajaju se

pretežno za industriju, dok jednogodišnje uglavnom za stono tržište.

Jednogodišnje maline, često u literaturi pominjane kao jesenje maline, maline koje plodonose

u jesen, zatim stalnorađajuće maline, dvorodne maline koje plodonose dva puta, za sada su

potpuna nepoznanica na području BiH. Međutim, u voćarski razvijenijim zemljama struktura

proizvodnje maline predstavljena je tako da one zauzimaju više od polovine ukupne

produkcije. Primjera radi, u Poljskoj koja ima vlastite sorte jednogodišnje maline među

kojima posebno mjesto zauzimaju Polka i Polana, proizvodnja ove vrste voća toliko je

uznapredovala, te se ova zemlja po proizvodnji maline danas nalazi među vodećim

proizvođačima svijeta. Takođe, na primjer, u Australiji koja većinu svoje proizvodnje maline

plasira na tržište za svježu potrošnju (ove godine čak 60%), upravo zahvaljujući uzgoju

jednogodišnjih sorti proizvodnja ove vrste voćaka i njeno prisustvo na tržištu mogući su

tokom cijele godine, mada je glavna sezona koncentrisana u ljeto i jesen. S druge strane, u

mnogim voćarski razvijenijim zemljama sorta vilamet predstavlja zastarjeli, dominantno

predodređeni genotip za preradu, a ostale sorte bilo da se radi o dvogodišnjim ili

jednogodišnjim kultivarima maline uzgajaju se za svježu potrošnju.

Primjera radi, u Francuskoj struktura sortimenta maline izgleda ovako: Meeker 57%, Heritage

19%, Tulameen 4%, Glen Lyon 5 %, i ostale među kojima se nalazi vilamet. Sve one zemlje,

koje u svojoj tehnologiji kao dominantnu sortu imaju vilamet prethodnih godina doživljele su

upola niže prinose maline, a najbolji primjer za to je naš istočni susjed, Srbija, koja je dugi niz

godina među vodećim zemljama u svjetskom poretku po proizvodnji maline, tačnije na

drugom mjestu, a od 2004 godine ovako visokoj poziciji na ljestvici snažno se približila

Poljska. Treba napomenuti da prema dosadašnjim istraživanjima jednogodišnje sorte maline

Heritage i Autumn Bliss veoma odbro su adaptirane i na agro-klimatske uslove u BiH.

Nadzemni sistem jednogodišnjih sorti maline, iako biološki živi dvije godine, u proizvodnoj

praksi, uglavnom se iz više razloga, isti u proizvodnji ostavlja da živi samo jednu godinu. Ove

maline plodonose tokom prve godine na drugoj polovini jednogodišnjih izdanaka (zona

plodonošenja je obično iznad 70 cm), tokom nekoliko mjeseci u periodu od avgusta do

oktobra, neke čak sve do jakih mrazeva, naravno, u zavisnosti od sorte. Tako na primjer,

kultivari autumn blis (Autumn Bliss) i redvajn (Redwing) spadaju u ranije, obzirom da

plodonose tokom avgusta, a sorta heritidž (Heritage) u kasnije, jer njeni plodovi za berbu

pristižu krajem septembra i početkom oktobra. Takođe, kultivari maline iz ove grupe,

naredne-druge godine plodonose i na preostalom dijelu izdanka (dio koji nije plodonosio prve

godine) iz prethodne vegetacije, a koji je sada starosti dvije godine (zona plodonošenja ispod

70 cm). Dakle, sorte iz grupe jednogodišnjih malina prve godine plodonose na vršnom dijelu

izdanka, a naredne godine na donjem dijelu istog. Upravo ovakvo biološko ponašanje

jednogodišnjih genotipova maline iniciralo je atribut dvorodnih, obzirom da na različitim

dijelovima istog izdanka plodonose dva puta za vrijeme njegovog životnog ciklusa, ili

stalnorađajućih, obzirom da ukoliko se prirasti zadržavaju dvije godine isti se tokom cijelog

perioda vegetacije nalaze u rodu. Međutim, obzirom da su prinosi koje ove sorte maline

postižu u prvoj godini daleko veći, te postižu bolju cijenu, jer su na tržištu prisutni u

izvansezonskom periodu, kada nema dvogodišnjih sorti maline, kultivari iz grupe

jednogodišnjih malina uglavnom se uzgajaju za jeseni rod, a nosioci istog su jednogodišnji

izdanci, te odatle proizilazi atribut jednogodišnje.

Naravno, odgovarajući atributi su i jesenje maline-maline koje plodonose u jesen. Prema

tome, u biološkom smislu, životni vijek jednogodišnjih sorti maline jeste dvije godine, ali

zbog ekonomičnosti, prije svega, iste se uzgajaju samo jednu godinu. Takođe, treba znati da

plodovi jednogodišnjih sorti maline imaju prvenstvenu stonu upotrebu, mada se mogu koristiti

i kombinovano za stonu potrošnju i za preradu, obzirom da poslije prerade (zamrzavanja)

zadržavaju prirodni okus i čvrstoću mesa ploda više nego dominantno industrijska sorta

dvogodišnje maline vilamet.

Rezidba maline

Preporuka je da se prilikom pretposlednjeg uklanjanja (sredina maja) ostavi šest-sedam

izdanaka po dužnom metru. Toliko je potrebno za formiranje špalira u narednoj godini. U

malinjacima koji se navodnjavaju mladi izdanci se uklanjaju neposredno prije berbe.

Ovom mjerom omogućava se zadržavanje hranljivih niaterija u rodnim izdancima, bolje

osunčavanje špalira, lakša i efikasnija zaštita od bolesti i štetočina.

Uklanjanje mladih izdanaka u malinjacima treba da bude redovna mjera u krajevima s

vlažnom klimom. Može se raditi ručno, očenjivanjem do osnove ili herbicidima. U prvom

slučaju, primjena počinje kad krene vegetacija i traje desetak dana prije berbe u nižim i 15-

20 dana u višim predjelima. Po pravilu, orezuje se u četiri-pet navrata. Ako se primjenjuju

herbicidi, dovoljno je samo jedno prskanje pijre početka vegetacije.

Rezidba maline samo malim dijelom utjeće na oblik nadzemnog sistema, i to samo u

određenim slućajevima. Rezidbom se nekada zaustavlja rast u visinu tako sto se prikračuje

vrh a tim zahvatom se provociraju bočne grane i djeluje na njihovo izduženje.

U sušnim godinama i krajevima s manje padavina u toku vegetacije, ali i kada ne postoje

uslovi za navodnjavanje, u primjeni ove mjere treba biti oprezan. Za navedene uslove

preporuka je da se prilikom pretposlednjeg uklanjanja (sredina maja) ostavi šest-sedam

izdanaka po dužnom metru. Toliko je potrebno za formiranje špalira u narednoj godini.

Ovi izdanci se naknadno uklanjaju pred početak ili u toku same berbe, ako se ocjeni da će

novoizbili do kraja vegetacije dovoljno porasti i očvrsnuti. U suprotnom, ostavljaju se za

narednu godinu, ali ih treba zaštititi da ih ne zarazi didimela. Pažljivo se prskaju bakarnim

preparatima, najbolje ručno, pazeći da se ne zahvate zametnuti plodovi.

U malinjacima koji se navodnjavaju mladi izdanci se uklanjaju neposredno prije berbe.

Ovom merom omogućava se zadržavanje hranljivih materija u rodnim izdancima, bolje

osunčavanje špalira, lakša i efikasnija zaštita od bolesti i štetočina. Nesmetan je razvoj

plodova i znatno lakša berba.

Izdanci koji izrastaju posle ove rezidbe znatno su zdraviji, jer se smanjuje opasnost od

didimele i antraknoze. Cijelom dužinom su obrasli zdravim i razvijenim pupoljcima i

otporniji prema izmrzavanju.

Razlike u izgledu nadzemnog sistema razlikuju se i u samoj klasifikaciji maline. Tako,

nadzemni dio kod jednogodišnji malina se razlikuje od nadzemnog sistema dvogodišnjeg

tipa malina.

Ekološki uslovi za uzgoj maline

Zemljište - Malina nema specifičnih zahtjeva u pogledu zemljišnih uslova za njen zavidan

uzgoj. Ipak, najviše joj pogoduju duboka (preko 1 m), rastresita, propusna, dovoljno vlažna

(75%), slabo kisela (pH 6), srednje teška (sa oko 50% gline) i plodna zemljišta (sa oko 5%

humusa). Gajnjače i duboki aluviji najpovoljniji su tipovi zemljišta za uspješno gajenje

maline.

Klimatski uslovi - U prirodnim populacijama malina se najčešće može naći u brdskim

područjima, i u uslovima svjetlosti, ali i u uslovima sjene, uz povećanu vlažnost vazduha i

nešto niže ljetne temperature. Mada malina egzistira i na nadmorskim visinama i do 2000 m,

proizvodna područja koja se preporučuju za podizanje novih zasada ove vrste ne bi smjela

prelaziti nadmorske visine od 1000 m.

Za uspješan uzgoj maline najpodesnija su područja umjerene klime (srednje mjesečne

temperature oko 10ｰC i godišnje sume padavina 800-1000 mm, uz njihov pravilan raspored),

sa nešto svježijim ljetima i umjereno oštrim zimama. Također, za dobro projektovan malinjak,

preporučuju se sjeveroistočne ili sjeverozapadne ekspozicije i nagibi terena do 10%.

Malina cvjeta nešto kasnije, te njeni cvjetovi izbjegavaju opasnost od izmrzavanja (posljedicu

ranih proljetnih mrazeva). Negativno dejstvo niskih temperatura u ovom periodu može se

odraziti prvenstveno na bočna razgranjenja na dvogodišnjim prirastima. Dobro sazreli prirasti

maline uspješno odoljevaju dejstvu niskih zimskih temperatura. Kod osjetljivih sorata nekih

godina se ipak mogu pojaviti manje ili veće štete od mraza. Faktori koji utječu na osjetljivost

prema niskim zimskim temperaturama i na koje pri podizanju zasada treba obratiti posebnu

pažnju su:

- nedovoljna otpornost sorte na izmrzavanje, kao njena biološka odlika,

- loša zdrvenost i pripremljenost prirasta za zimu, koja može biti posljedica prekomjernog

đubrenja azotnim đubrivima na kraju vegetacije,

- oštećenja prirasta izazvana napadom štetočina ili biljnih bolesti,

- nagli pad temperature u jesenjem periodu ili u periodu kretanja vegetacije i dr.

U regionima sa dosta snijega obavezno treba planirati uzgojne forme sa armaturom i sorte

veće snage rasta koja će obezbjediti snažnije priraste koji se najčešće ne postavljaju tokom

zime uz naslon, već se ostavljaju slobodnim da bi tokom zime bili zaštićeni snijegom koji ih

prekriva. Tek na proljeće ovi se prirasti, po odabiru najboljih, odnosno neizmrzlih i

neoštećenih podižu u vertikalan položaj i vezuju za žicu naslona.

LITERATURA:

Savremeno voćarstvo ....................... prof.dr Miladin M. Šoškić

Tehnologija uzgoja jednogodišnje maline........Kurtović M. Maličević A. Jusović H. Kanlić K.

Internet