Embed Size (px)
Citation preview
1
Universiteti “Aleksandër Moisiu”, Durrës
Fakulteti i Studimeve Profesionale
Dega-Mjekësi
Tema : MENAXHIMI I CILËSISE SË KONTROLLIT
TË HIPERTENSIONIT ARTERIAL PRIMAR NË
STRUKTURAT E KUJDESIT SHËNDETËSOR PARËSOR
Punoi : Inf. Anila Behari Petagogu Udheheqes : Violeta Zanaj
Viti 2014
2
Tabela e permbajtjes
Studimi Faqe
Hyrja...................................................................5
Lista e tabelave,diagramave,shtojcave.............21
Metodologjia....................................................22
Rezultatet e studimit.........................................25
Diskutimi..........................................................42
Perfundime.......................................................46
Propozime.........................................................47
Bibliografi.........................................................48
3
Abstrakt
Menaxhimi i cilësisë së kontrollit të Hipertensionit Arterial Primar në stukturat e
Kujdesit Shëndetësor Parësor
Hyrje:
Hipertensioni është një problem serioz me ndikime te rëndësishme për individet,familjet,komunitetin dhe
shërbimet shëndetësore. Ai është një nga semundjet e shpeshta kronike,që është parë në shërbimin
shëndetësor parësor
Qëllimi:
Të vleresohet niveli i njohurive dhe aftesive te vetë-vleresuara të mjekeve dhe inf ermiereve te familjes
në 8 poliklinika në rrethin e Tiranes (Nr:1,3,4,6,7,8,9,10) ne lidhje me menaxhimin e pacientëve me
HTA primar,si parakusht per menaxhimin e cilësise së kujdesit dhe përmirësimin e shëndetit për këtë
kategori pacientësh.
Metoda:
Të dhënat u mblodhën tek 68 mjeke me ane të një pyetësori të vëtë administruar të përbërë nga variablat
e treguesve të kontrollit te Hipertensionit arterial primar dhe variablat e identifikimit të nevojave të
trajnimit.
Objektivat:
Te vleresohet niveli i njohurive te mjekeve dhe infermiereve te familjes ne lidhje me treguesit e
kontrollit te HTA primar.
Te vleresohet niveli i njohurive te mjekeve dhe infermiereve te familjes ne lidhje me mjekimin e
HTA primar.
Te percaktohet niveli i aftesive te mjekeve dhe infermjereve per te menaxhuar pacientet me HTA
primar me ane te vete vleresimit.
Te identifikohen nevojat per trajnim te mjekeve dhe infermjereve te familjes ne lidhje me
menaxhimin e pacienteve me HTA primar.
.
Rezultatet: 7.4% ka nje nje ngarkese nga 390 paciente me HTA primar dhe rreth 26.50% e tyre eshte
pergjigjur sakte lidhur me nivelin kufi te deshiruar te hipertensionit qe sipas tyre konsiderohej niveli
135/80 mmHg.51.55% e pjesemarresve eshte pergjigjur drejt lidhur me mjekimin e pacientit me HTA
primar per here te pare.Verehet lidhje e rendesishme ndermjet ngarkeses se pacienteve me HTA primar
dhe njohurive ne lidhje me mjekimin e tij.
Konkluzionet:Verehet nje nivel mesatar i njohurive dhe aftesite e mjekeve dhe infermjereve per te
menaxhuar pacientet me HTA primar.Niveli i njohurive mbi HTA primar nuk eshte i njëjtë si për mjekët
dhe per infermjeret me diplomë në mjekësine e familjes dhe për ata qe nuk e kanë.69.1% e
pjesëmarrësve,referojnë shumë të interesuar për një material informimi për pacientin lidhur me HTA
primar dhe parandalimin e tij si edhe për trajnime ne lidhje me HTA primar.
4
Fjale kyc:HTA primar,kolesterolin, menaxhim , mjek familje,inf .familje.
Akronimet
HTA primar Hipertensioni arterial primar
MF Mjek familje
MP Mjek i përgjithshëm
Inf Infermiere
KSHP Kujdesi shendetësor parësor
CH Kolesterol
ISHP Instituti i Shendetit Publik
INSTAT Instituti i Statistikave
SKV Sëmundje kardio vaskulare
LDL Low Density Lipoprotein
HDL High Density Lipoprotein
SCV Semundja cerebro vaskulare
5
HYRJE
HIPERTENSIONI ARTERIAL
Hipertensioni arterial është një problem shendetësor serioz me ndikime të rëndësishme për
individët,familjet,komunitetet,shoqërine dhe shërbimet shëndetësore.Ajo është një nga sëmundjet më të
shpeshta kronike,qe haset në shërbimin shëndetesor parësor.HTA primar ka prejardhje të panjohur por
mund te varioj nga crregullimet hemodinamike dhe patofiziologjike dhe shkaktarë të tjerë.Trashëgimnia
është një faktorë që hap rrugët dhe sëmundjet por mekanizmi qe e ve ne lëvizje ngelet i
paqartë.Ekzistojne disa faktorë te mundshëm për zhvillimin e hipertensionin. Kjo shkaktohet nga disa
shkaqe dhe për këtë arsye ndahet në dy grupe të mëdha: a) hipertension arterial esencial, i cili edhe pse
bëhen një sërë ekzaminimesh nuk arrin të kuptohet se nga vjen. Kjo shpesh ka origjinë trashëgimie ose
stresi, pra ka origjinë të brendshme.
HTA renditet I pari ne listen e semundjeve kronike pas semundjeve kardiovaskulare
Hipertsioni arterial eshte nje semundje shume e perhapur ne shqiperi ai renditet nder vendet e para dhe
ze nje perqindje rreth 18-20%.Kjo semundje prek te gjitha moshat qe nga ato feminore deri ne moshat e
rritura.
Hipertensioni ose shtypja e lartë e gjakut është një sëmundje në të cilën shtypja e gjakut ka nivele të larta
dhe permanente mbi arterje.
Kemi dy lloje te hipertensionit:
1) Hipertensioni primar(esencial)
2) Hipertensioni sekondar.
* Hipertensioni primar: Ndryshe quhet edhe idiopatik ngaqe nuk i dihet shkaktari, por ai edhe pse nuk
sherohet mbahet nen kontroll duke ju nenshtruar regjimit dietik dhe barnave.
Nga shifrat e nxjerra per dy llojet mund te themi 92-95% e te semurve me hypertension i perkasin llojit te
HTA primare.Nga ky lloj hipertensioni preken me teper moshat e rritura mbi 50 vjec
* Hipertensioni sekondar:Shkaktohet nga patologjit si dhe crregullime te ndryshme,si p,sh,crregullimet
ne veshka ku kemi sekretim te tepruar te renines,arteroskleroza,hipertiroidizmi,etj.
Trajtimi I hipertensionit sekondar kerkon korrigjimin e crregullimit baze te patologjis e cila e ka
shkaktuar preken me teper moshat e reja para te 50-tave.
Prevalenca ne rritje e HTA primar shoqerohet me ndryshime e shpejta sociale,kulturore,mplakjen e
popullsise,ndryshimi i stilit te jeteses nga sjellje te shendetshme drejt sjelljeve jo te shendetshme si
p.sh:reduktimi i aktivitetit fizik dhe ndryshimet dietike dhe ndikimi ne metabolizmin e perqendrimit te
niveleve te larta te kolesterolit dhe LDL{lipoproteina me densitet te ulet.}
6
Shkaktarët :
Stili i jeteses
[aktiviteti i ulet fizik dhe rregjimi ushqimor me shume kalori,duhani,alkoli,kripa]
Stresi
Menopauza
Shfaqja e mbipeshës
Sëmundja e diabetit
Faktorët gjenetikë 1. Stili i jeteses:
Jeta sedentare është cilësuar si një ndër faktorët kryesorë të rrezikut për shfaqjen e sëmundjeve
kardiovaskulare. Zemra është organ muskulor dhe si i tillë, ajo duhet mbajtur në formë. Me një aktivitet
fizik të rregullt zemra bëhet më e fortë dhe i reziston lodhjes. Nga ana tjetër, shtohet kërkesa për oksigjen
nga ana e trupit dhe shtohet puna e zemrës dhe mushkërive, duke bërë qarkullimin e gjakut më të lehtë, e
për pasojë uljen e vlerave të presionit të gjakut. Në të njëjtën kohë mbajtja nën kontroll e presionit të
gjakut ul rrezikun për shfaqjen e sëmundjeve kardiake apo hipertensionin.
ti rikthehen edhe vlerat optimale te presionit.
Reduktimi i alkolit:
Nuk ka dyshim qe një ulje e sasise se alkolit luan një rol te madh ne kontrollin e vlerave te tensionit tek
njerezit qe normalisht perdorin alkol.
Perdorimi i kafeines dhe nikotines:
Perdorimi i kafeines mund te shkaktoje rrahje te shpeshta te zemres dhe një rritje te perkohshme te t.a.
Kerkime për perdorimin kronik te kafeines nuk kane gjetur ndonje lidhje midis perdorimit te kafese dhe
vlerave te t.a. Efekti favorizues i duhanit ne arterioskleroze është dokumentuar tek vdekjet për kardiopati
ishkemike dhe vaskulopati cerebrale tek duhanpiresit e medhenj.
Ndalimi i duhanit , pavaresisht nga efektet mbi t.a. zvogelojne rrezikun kardiovaskular tek pacientet me
hipertension. Numri i madh i te semureve me hipertension tek duhanpiresit sugjeron një rol te
rendesishem te duhanit tek kjo lloj semundje.
Gjithashtu marrja e kripës nëpërmjet ushqimeve në sasi të tepërt, depozitohet në muskulaturën e mureve
të enëve të gjakut, i fryn ato dhe shkakton rritje të tensionit të gjakut.
Nikotina që përmban duhani çon në ngushtim të enëve të gjakut, e për pasojë rritjen e presionit të gjakut
dhe shfaqjen e hipertensionit.
2.Stresi konsiderohet si një nga faktorët që ndikojnë në shfaqjen e hipertensionit. Kjo sepse stresi krijon
një dominante në sistemin nervor e cila shton prodhimin e adesteronit në veshka, e për pasojë çon në
ngushtimin e enëve të gjakut dhe shfaqjen e hipertensionit.
3.Te gratë menopauza konsiderohet si një nga faktorët që ndikon në shfaqjen e sëmundjes. Kjo lidhet me
çregullimet në prodhimin e hormoneve,sidomos estrogjenit që ndihmon në mbrojtjen e enëve të gjakut
nga arteriosklerozat. Në moment që këto hormone janë në nivele të ulta, nis formimi i arteriosklerozave,e
për pasojë hipertensionin.
7
SHKAQE DHE PASOJA:
Sëmundje të zemrës, hemorragji cerebrale, madje edhe fund fatal me vdekje. Këto janë disa nga pasojat
që sjell hipertensioni vijnë nga disa shkaktarë, duke filluar që nga stresi, e deri tek mënyra e ushqyerjes.
“Niveli i lartë i presionit të gjakut në organizëm, mund të çojë në shfaqjen e kësaj sëmundjeje. Mund të
ketë dy lloje hipertensionesh, që varen nga faktorët shkaktues.
Mund të jenë edhe shkak i ndonjë sëmundjeje tjetër, si ato të veshkave, të zemrës, mbipesha etj”,duke
shtuar se pjesa tjetër shkaktohet si pasojë e çrregullimeve të ndryshme që krijohen në organizëm, të cilat
çojnë në krijimin e vështirësive të qarkullimit të gjakut nëpër pjesë të ndryshme të trupit.
Njëkohësisht, dëmtohet dhe funksioni i zemrës për pompimin e duhur të gjakut. Faktorët që çojnë në
krijimin e sëmundjes së hipertensionit janë te shumellojshem dhe nga me te ndryshmit. Shfaqja e saj
bëhet nga faktorë shumë dimensionalë, të cilët ndikojnë në rëndimin e sëmundjes dhe në faza të
mëvoneshme. Kështu, njihen si shkaktarë të hipertensionit, faktorë të tillë si, stresi, mbilodhja, mungesa e
aktiviteteve fizike.
Që të tërë këta elementë japin efektet e tyre negative në shëndetin e pacientëve. Ndërkohë që, dhe mënyra
e të ushqyerit, luan një rol vendimtar në shfaqjen e hipertensionit. Marrja e ushqimeve të shumta, sipas
mjekëve, gjatë ditës që kanë përmbajtje të lartë yndyrash, kripërash dhe elementë që me vështirësi
shpërbëhen nga organizmi, atëherë është e sigurt që mund të çojnë në krijimin e kësaj sëmundjeje.
Gjithashtu, obeziteti e diabeti, janë faktorë që çojnë në lindjen e hipertensionit dhe të pasojave fatale që
ajo mund të mbartë në shëndetin e pacientëve. Predispozues të tjerë janë dhe konsumimi i alkoolit e
duhanit dhe të bërit e një jetë sedentare. Që të gjithë këta faktorë, janë të lidhur me njëri tjetrin në mënyrë
të pashmangshme dhe prishja e një ekuilibri mund të çojë në shfaqjen e sëmundjes.
Kërkohet një diagnostikim unik për hipertensionin
Duhet të ketë një qëndrim unik diagnostik dhe terapeutik për çdo problem, me të cilin të përballet
patologjia e hipertensionit. “Në çastin që këto protokolle diagnostike-terapeutike jepen të shkruara nga
Qendra Spitalore Universitare, apo nga Shoqata e Hipertensionit dhe Kardiologjisë, atëherë këto bëhen të
detyrueshme në rang kombëtar për çdo mjek apo infermier , i cili do të trajtojë një pacient me probleme
të hipertensionit dhe kardiologjisë”duke shtuar se çështja e hipertensionit në këtë kurs, shihet në shumë
drejtime, në të gjitha ato probleme, me të cilat haset një mjek apo inf., i cili do të menaxhojë një pacient
hipertensiv.
Ndërkohë,theksi duhet të vihet ne çdo shërbim, në të gjithë vendin, të jepet me të njëjtën cilësi dhe të
tentojnë në atë që quhet standardizim i shërbimeve në rangje rajonale. “Çdo shërbimi, çdo diagnoze,
duhet t’i vihet përbri një çmim, në mënyrë që të përgatitet shitja e tyre, fillimisht tek Instituti i
Sigurimeve të Kujdesit Shëndetësor, më pas çdo instituti sigurimesh, apo strukture tjetër, që do të dojë të
jetë blerës. Ndërkohe, theksohet se mjekimi i hipertensionit është detyrë e mjekut dhe inf.të përgjithshëm,
të cilët, janë të kualifikuar për këtë, ndonëse kualifikimi është një problem i përhershëm.
Simptomat:
Dhimbje të forta koke
Gjendje të fikëti
Marrje mendsh
Gjakderdhje nga hundët
Skuqje fytyre
Luhatje të humorit
Zhurmë në vesh
8
Hipertensioni mund te shkaktoj dhe shume demtime si:
o Hemorragji cerebrale
o Infarkte në zemër
o Demtime organe të trupit veshkat ,syte
o Demtime te eneve te gjakut-mureve arteriale
HTA primar prek organe te ndryshme:
Sistemi kardiovaskular
Nefropatia
ICV ose TIA
Retinopatia
Semundjet e eneve periferike te gjakut
Ndryshimet në zemër gjatë HTA:
•Hipertrofia e ventrikulit të majtë
•Disfuncion diastolik i ventrikulit të majtë
•Ndryshimet në enët koronare të gjakut
•Rritja e atriumit të majtë
•Senzibiliteti i shtuar i sistemit nervor simpatik
•Aritmitë
•Insuficienca kronike e zemrës
Disa studime tregojne se perqindja e rasteve të HTA primar është më e lartë se në shumë vende te SHBA
dhe në disa vende të Europës ka të ngjerë te rritet ndjeshëm në dy dhjetëvjecarët e ardhshem në grup-
moshën 45-79 vjec.Probleme ne menyren e ushqyerjes,mungesen e aktivitetit fizik paraqiten gjithmone e
me shpesh në të gjitha grupmoshat.Ndër faktorët e rinj kryesor të rrezikut shëndetsor janë konsumi i lartë
i duhanit,i alkolit dhe ndryshimi i dietave ushqimore.Ai është një barrë si për pacientët ashtu dhe për
shoqërinë,dhe me rritjen e prevalencës pritet të rritet dhe kjo barre, dhe fillojn të shfaqen dhe raste të reja
me semundje kardio vaskulare,cerebrale....etj.Hipertensioni shkaton paaftësi në shumicën e rasteve në
vitet e tyre më produktive,dhe vdesin në moshë më të re se ata që nuk janë me hipertension.studime te
ndryshme kanë treguar se ekzaminimi i rregullt i zemrës dhe trajtimi i saj në kohën e duhur të
problemeve të syve të lidhura me hipertensionin parandalon afersisht rreth 90 % të sëmundjeve të
zëmrës të shkaktuara nga hipertensioni.
Treguesit e kontrollit të hipertensionit:
Sëmundjet kardiovaskulare
Kolesteroli
Na/K
Mjekimi
9
Shenjat e para të shfaqjes së Hipertensionit :
Hipertensioni shfaqet i rrezikshëm gjatë sezonit të verës, për shkak të ndikimit që japin temperaturat e
larta. Mjaft persona kanë humbur jetën gjatë kontakti të tepruar me rrezet e diellit dhe temperaturat e larta.
Tensioni i lartë, hipertensioni arterial, mbetet një ndër shkaktarët kryesorë të vdekshmërisë në vend.
Sipas një studimi të realizuar nga mjekët, rezulton se rreth 25% e shqiptarëve vuajnë nga tensioni i lartë.
Prevalenca rritet me kalimin e moshës, pasi 40% e shqiptarëve që vuajnë janë mbi 45 vjeç. Hipertensioni
shkakton një numër të madh sëmundjesh kardiake, duke nisur nga ato koronare e deri në infarkte akute.
Mjekët këshillojnë që të gjithë qytetarët që janë në dijeni problemeve që kanë me tensionin e lartë, të
shmangin daljet në diell dhe ekspozimin ndaj temperaturave. Hipertensioni mund të shkaktojë humbjen e
jetës nëse pacientët nuk ndjekin këshillat e mjekëve. Gjendja shëndetësore e personave që vuajnë nga kjo
sëmundje mund të arrijë përkeqësim të menjëhershëm, nëse nuk merren medikamentet, apo anashkalohen
këshillat e specialistëve. Prandaj dhe numri i personave që humbasin jetën arrin në shifra tepër të larta në
vendin tonë. Rreth 700 mijë persona në vendin tonë vuajnë nga hipertensioni, duke e renditur këtë
sëmundje ndër më shqetësueset. Sipas mjekëve specialistë, kjo shifër kap mbi 25-30 për qind të
popullsisë.
Simptomat e shfaqjes
Shenjat e sëmundjes shfaqen gradualisht. Presioni arterial, në fazat fillestare, lëkundet me ngritje e zbritje
dhe më vonë stabilizohet me shifra të ngritura. Me zhvillimin e mëtejshëm të sëmundjes shfaqen:
a) dhimbjet e kokës
b) marrja e mendve
c) çrregullimi i gjumit
d) shpejtimi i ritmit të pulsit
e) dobësi e përgjithshme
Thellimi i gjendjes së hipertensionit mund të sjellë edhe ndryshime në zemër, e cila fillon të zgjerohet.
Kjo sëmundje nganjëherë shoqërohet me arteriosklerozën e enëve të gjakut, që nuk lë pa prekur enët
koronare që ushqejnë zemrën, ngushtimi i të cilave shkakton dhembje në zonën e zemrës, vështirësi në
frymëmarrje gjatë sforcimit fizik.
Metoda me e perdorur për te matur tensionin arterial eshe me ane te një instrumenti qe quhet
sfigmomanometer dhe vlerat jane te shprehura ne mmHg.
10
T.a peson lekundje te medha gjate dites , duke arritur vlera me te ulta ne oret e para te mengjesit.
Lekundjet e tjera te t.a varen nga aktiviteti fizik,nga temperatura, dhe tensioni psiqik. Ka edhe lekundje te
vlerave te t.a ne baze te seksit dhe moshes.
Ekzistojne dhe raporte shumë te ngushta midis t.a dhe dhe semundjeve kardiovaskulare.
është normale një tension arterial poshte 140 mmHg për presionin sistolik dhe 90 mmHg për presionin
diastolik, dhe konsiderohen optimal vlerat 120 mmHg
me 80 mmHg.
Vlerat dhe matja e t.a:
Zemra shtyn gjakun ne menyre homogjene dhe pulsante; ne çdo sistole do nxirret nga zemra një volum i
caktuar gjaku e me pas ka një moment pushimi qe quhet diastole. Gjate diastoles zemra mbushet perseri
me gjak për te vazhduar ne sistolen e ciklit te ri.
Kjo menyre e punimit te zemres me faza aktive dhe pasive shpjegon faktin pse ne vlerat e t.a kemi një
vlere minimale qe korrespondon me diastolen dhe një maksimale qe korrespondon me fazen e sistoles.
Metoda me e perdorur për te matur t.a eshe me ane te një instrumenti qe quhet sfigmomanometer dhe
vlerat jane te shprehura ne mmHg.
T.a peson lekundje te medha gjate dites , duke arritur vlera me te ulta ne oret e para te mengjesit.
Lekundjet e tjera te t.a varen nga aktiviteti fizik,nga temperatura, dhe tensioni psiqik. Ka edhe lekundje te
vlerave te t.a ne baze te seksit dhe moshes.
Ekzistojne dhe raporte shumë te ngushta midis t.a dhe dhe semundjeve kardiovaskulare.
është normale një tension arterial poshte 140 mmHg për presionin sistolik dhe 90 mmHg për presionin
diastolik, dhe konsiderohen optimal vlerat 120 mmHg me 80 mmHg.
Aparati i sfigmanometrit ka nje manzhet, te gjere 12cm, ajo pasi vendoset mir ne krahun e te semurit dhe
fryhet me ajer derisa pulsi ne arterien brakiale perkatese nuk preket me.
Pasi edhe stetoskopi vendoset mbi kete arter, me ane te nje venentili ,duke leshuar dalengadale ajrin e
manzhetes.Ne momentin kur trokitja e par e arteries ne manometrin e aparatit,lexohet vlere e presionit
arterial, e cila i pergjigjet presionit sistolik.
Ne vazhdim te shfryrjes se manzhetes,tonet ne fillim
jane me te forta dhe pastaj dalgandal dobesohen.Vlera e presionit qe konstatohet ne manometer, me
zhdukjen e toneve,i pergjigjet presionit diastolik.Vetem me nje matje nuk mund te kihet nje ide e
qarteper sjelljen e presionit arterial.Faktoret si nervoza, gjendja emocionale,si dhe shqetesimet e tjera
gjate matjes,mund te ndikojne dukshem ne lartesine e presionit arterial.Prandaj,eshte e nevojshme qe
presioni arterial te matet ne nje gjendje relaksimi te plote te te semurit pra pas nje kohe te shkuter
pushimi fizik dhe qetesimi psikik,pasi sigurohemi qe individi eshte ne kete gjendje i behen matje ne te dy
anesute e siperme mund te konklundojm per nje gjendje faktike te tensionit arterial.Sipas OBSH:
11
Presioni eshte normal,kur vlerat sistolike si edhe diastolike jane normale,pra sistolen nen 140mmHg e
diastola nen 90mmHg.
Vlerar kufitare(ose te dyshimta) jane kur sistola dhe\ose diastola jane te rritura,pra sistola nepermjet 140
e 159mmHg,kurse diastola nepermjet 90-94mmHg.
Hipertensioni arterial (Shtypja e rritur e gjakut) eshte kur sistola dhe\ose diastola jane te rritura,pra sistola
160 ose me teper mmHg dhe\ose diastola 90mmHg ose me teper mmHg.
Hipertensioni arterial (Shtypja e ulur e gjakut) eshte kur sistola eshte nen 100mmHg dhe diastola nen
60mmHg.
KLASIFIKIMI SISTOLA(mmHg) DIASTOLA(mmHg)
OPTIMAL <120 <80
NORMAL <130 <85
NORMAL I LARTE 130-139 85-89
FAZA E
I=HIPERTENSION I
ZBUTUR
140-159 90-99
FAZAII=HIPERTENSION
MESATAR
160-179 100-109
FAZAIII=I LARTE <180 <110
TRAJTIMI
HIPERTESIONI ARTERIAL: trajtimi jo medikamentoz.
Trajtimi jo-medikamentoz i hipertensionit arterial (H.A.) mund te perbeje një mjet te thjeshte për te
normalizuar vlerat T.A. tek njerezit me hipertesion te lehte arterial.
Mjekimi pa medikamente:
A) Zvogëlimi i peshës trupore (për obezët), për ç'do 10 kg të hequra presioni bie për 5 deri 20 mmHg.
B) Dieta me shumë pemë dhe perime (pa holesterol) ul presionin për 8-14 mmHg.
C) Zvoglimi i konsumit të kripës ul presionin për 2-8 mmHg.
D) Aktiviteti fizik p.sh shetitjet e rregullta prej 30 min. në ditë bën uljen prej 4-9 mmHg.
E)(Për ata që pijnë alkohol) eliminimi i alkoholit ul presionin 2-4 mmHg.
12
HTA paresor nuk ka sherim por trajtimi dhe kurimi i tij mund ta lehtesojne dhe ti ndryshojne rrjedhje
24% e pacientve me hipertension ne Shba e kontrollojne TGJ ne dhe kjo vetem kur ata e dine se kane.
Tensioni arterial (t.a) është presioni qe gjaku ushtron tek muret e eneve te gjakut. Ky tension varet nga
ritmi dhe nga forca e tkurrjes se zemres, nga volumi i gjakut dhe nga rezistencat e arterive,arterioleve,
venave dhe kapilareve qe kundershtojne fluksin e gjakut.
Mekanizmat qe rregullojne tensionin e gjakut:
- Rregullimi i tensionit arterial varet nga aktiviteti i qendrave vasomotore qe ndodhen ne tru dhe nga
shumë substanca te tjera ne organizem. Kur , për cfaredo lloj arsye t.a ulet, ne veshke prodhohet renina qe,
duke vepruar mbi angiotensinogjenin e transformon ne angiotensin; kjo e fundit ka një rol vazongushtues
dhe shkakton ngritje te t.a.
-Angiotensina gjithashtu rrit prodhimin e aldosteronit nga gjendrat mbiveshkore; aldosteroni mban jonet
Na+ dhe thith uje gjate filtrimit te urines ne veshke, si pasoje e ujit te thithur rritet volumi i gjakut qe
kontribuon ne rritjen e t.a.
-Edhe adrenalina, noradrenalina, kortikosteroidet, hormonet e tiroides(T3 dhe T4) kane efekt hipertensiv.
Modifikimi i dietes:
Është pergjithesisht i pranuar fakti qe zvoglimi i sasise Na+(kripe kuzhine,e perbere nga jonet Na+ dhe
Cl-) është i dobishem ne njerezit me hipertesion.
Ka rezultuar qe një diete qe korrespondon me gjysmen e sasise se Na qe është prezent ne ushqimin e
vendeve te industrializuara mund te ule tensionin arterial maksimal deri ne 6-7 mmHg dhe ate minimal
ne 5-6 mmHg.
Problemi me i madh ne aplikimin e uljes se sasise se sodiumit(Na) ne dieten e pacienteve me hipertension
arterial është veshtiresia e pacienteve për ta pranuar dhe respektuar për kohë te gjate kete lloj diete.
Shtesa e kaliumit (K):
një diete e pasur me kalium ka një rol mbrojtes nga komplikacionet e zemres dhe eneve te gjakut tek
hipertensioni. Kaliumi mund te ule vlerat deri 9-10 mmHg për tensionin maksimal dhe 5 mmHG për ate
minimal.
Shtesa e magnesiumit
Shtesa e magnesiumitt mund te ule tensionin arterial mesatar deri ne 8-10 mmHg.
13
Ushtrimet fizike:
Nga aktivitetet fizike te mundshme te tipit dinamik dhe aerobik mund te permendim jogging, vrap,
ciklisem, marshim,not, qe perbehen nga levizje te perseritura te shumë muskujve me mungese te forcave
te resistences.
Stervitja e aplikuar te pakten 3 here ne jave për 30 min ose me shumë, është ne gjendje te ul tensionin
arterial deri ne 5-10 mmHg për maksimumin, dhe 10-15 mmHg për ate minimum.
Zvogelimi i peshes trupore:
Rregullimi i peshes trupore konsiderohet një mjet efikas dhe pa efekte kolaterale për uljen e vlerave te t.a.
Mund te thuhet se me një humbje te 1 kg arrihet ulja e e presionit ne1 mmHg. Keshtu qe një njeri qe
është 10 kg mbi peshen ideale dhe ka një presion qe është 10 mmHg mbi vlerat optimale, nqs arrin
peshen ideale do ti rikthehen edhe vlerat optimale te presionit.
parametrat 140/90 mm Hg te tij. Rreth 30% e tyre nuk e dine se kane hipertension.Pershtatja e menyres
se jeteses , shplodhja e tepert pushimet e zgjatura,renia e paket nga pesha dhe kufizimi i
kripes nuk jane aq te efektshme sa terapia me ilace antihipertensive.
Grupmoshat më të prekura :
Nga tensioni vuan gati 12-20 për qind e popullatës, dhe me rritjen e moshës rritet dhe përqindja e të
prekurve. Por më të predispozuar për t’u prekur nga kjo sëmundje është mosha mbi 45-50 vjeç për burrat
dhe 50-55 vjeç për gratë. Te gratë kjo lidhet me hyrjen në periudhën e menopauzës dhe çrregullimet
hormonale karakteristike të kësaj periudhe, ndërsa te burrat me çrregullimet që pësojnë enët e gjakut,
përdorimin e kripës, duhanit, alkoolit. Enët e gjakut humbasin elasticitetin, ngushtohen dhe nisin
problemet me tensionin e gjakut. Kohët e fundit po vihet re se hipertensioni po shfaqet dhe te moshat e
reja.
Perkufizimi i tregueseve te kontollit
Meqenese HTA primar eshte shkaktari i shume komplikimeve serioze, keto jane kryesisht te
parandalueshme permes menaxhimit te duhur te HTA primar.Keto vitet e fundit, Shqiperia ka bere
ndryshime te rendesishme politike, ekonomike dhe shoqerore qe kane ndikuar thuajse ne te gjitha
aspektet e jetes se popullsise, te shendetit si dhe ne sherbimet e kujdesit shendetesor.Gjate dhjetevjecarit
te fundit,gjendja shendetesore e popullsise ka perparuar disi kjo per vete faktin se ne vitet e tranzicionit
jane shtuar akoma me teper rreziqet te reja qe kercenojne shendetin.Gjithashtu procesi i”globalizimit”
influencon tek risku i popullates per tu semurur kjo per faktin se prirja e tij eshte ”tranzicicioni ushqimor”
popullatat ne vendet me te ardhura te ulta dhe te mesme konsumojne dieta me nivele te larta kalorish, si
dhe nivele te larta yndyrash, e sheqernash.Rrisqet per tu semurur nga semundjeve kronike jane bere
masive ne periudhen e zhvillimit te vendit psh indeksi i mases trupore dhe te kolesterolit total jane rritur
shume shpejt nderkohe qe vendet e ndryshme fillojne te zhvillohen ekonomikisht.Urbanizimi eshte nje
element tjeter i cili i krijon kushtet individeve te ekspozohen nga produktet e reja ushqimore me pak te
shendetshme ,teknologjite e reja dhe individet jane te prirur te jetojne ne nje menyre ,fizikisht me pak
aktive gjate shekullit 20 propocioni i popullates qe jeton ne Azi,Afrike dhe Amerike u rrit nga 16% ne
50%.Nje fenomen i ngjashem ka ndodhur edhe ne Shqiperi.
14
Ne dekadat e ardhshme propocioni i te moshuareve ne numrin e pergjithshem te popullates do pesoje
rritje te medha ne VZH propocioni i popullates mbi 60 vjec pritet te dyfishohen.Shqiperia karkterizohet
nga nje popullsi me moshe te re.Te dhenat e marr nga INSTAT tregojne
Prevalenca e hipertensionit ne Shqiperi:
Ne vitin 2000 prevalenca e hipertensinit ne popullaten e meshkujve ne Tirane ishte 36.6%.Ndersa midis
femrave kjo prevalence ishte 27.4%.Pothuajse gjysma e hipertonikeve meshkuj nuk ishin te diagnostikuar
me pare nga nje mjek dhe u zbulua nga matja e tensionit ne popullate.Midis femrave propocini i atyre qe
nuk jane diagnostikuar me pare ishte me i ulet; afersisht rreth nje e treta.Mbi moshen 55 vjec prevalenca
e hipertensionit ishte mbi 45% tek meshkujt dhe rreth 35% tek femrat.Mbi moshen 65 vjec tek femrat ajo
barazohej me ate te meshkujve.Ne vitin 2002 te dhenat e studimit RHS ne te gjithe popullaten shqipetare
(30-49 vjec), lidhur me prevalencen e diagnostikuar te hipertensionit kane konfirmuar studimin e vitit
2002 ne Tirane.Vendi jone karakterizohet nga nje popullesi relativisht e re megjithate rezultojne 520 mije
te moshuar.Mosha e trete eshte ajo pjese e popullates e cila vuan nga semundjet kronike dhe trajtimi i
tyre me teper kryhet me barna ose medikamente por kurrsesi nuk mund te perjashtojme moshat e
tjera.Nje nder problemet qe ka hasur shendetesia(gjate periudhes se tranzicionit) 20 viteve te fundit eshte
se nuk i kushtohet vemendja e duhur mjekut te familjes.Reforma e ndermarr ne vitin 2007 ndaj mjekut te
familjes ne kujdesin shendetesor paresor ishte dhenia e statusit te merituar te tij por kjo refome nuk u
zbatua ose nuk gjeti zbatim.Vizioni ose fokusi kryesor i mjekut te familjes eshte”pacienti”,pasi kontakti i
pare qe kryn pacienti ose individi ne rastin kur do ta menaxhoje ,sheroje nje semundje kronike
si:hipertensioni,obeziteti...etj.Per cdo problem shendetesor qe ka individi i drejtohet mjekut te familjes ku
roli i tij eshte:depistim ,parandalim,edukim dhe keshillim.Roli i mjekut te familjes sa vjen dhe po i japin
vlerat qe i takojne sepse eshte me e lehte ta parandalosh nje semundje se ta kurosh ate gjithashtu edhe
kostoja e parandalimit eshte me e ulet ne krahasim me trajtimin.
Prevalenca e HTA:
-Rregulli i gjysmave dhe aksesi ne sherbimin shendetsor paresor
Vetem gjysma e te semurve hipertensiv diagnostikohet
Vetem gjysma e tyre mjekohet
Dhe si rrjedhoj vetem gjsma arrin te kete nje ulje te pershtatshme.
Teknikat e matjes se tensionit arterial:
Duhen plotesuar disa kushte matje si:
Tempratura e dhomes e pershtatshme
Jo shterngim nga rrobat
Jo stres afersisht nje ore para matjes (ngrenie,ushqim,duhan,ftohte)
Jo ndryshim i postures ne 5minuta para matjes
1. Procedura:
Fasheta puthitet me krahun e zgjedhur 2-3cm mbi hapsiren antekubitale
subjekti mbahet ne pozicion ulur dhe krahu vertikalisht 45 grade me trungun
fasheta fryhet me te shpejte deri ne 30mm Hg mbi ate te pritshmin
leshimi i presionit me shpejtesi renie rreth 2mm ne sekond
15
presioni sistolik shenohet ne momentin e preceptimit te pare te zhurmes
presioni diastolik ne momentin e zhdukjes se zhurmes
fasheta cohet deri ne presionin zero leximi tabulohet me saktesi ne 2mmHg me te afert
HIPERTENSIONI SIPAS MOSHES
0
5
10
15
20
25
30
35
40
45
15-19 20-24 25-29 30 34 35-39 40-44 45-49
burra
gra
Ne baze te nje studimi te bere ne vitin 2009
79%e grave dhe 90% e burrave me hipertension nuk jane ne dijeni te ketij fakti
9% e grave dhe 6% e burrave jane ne dijeni por nuk trajtohen per kete problem
9% e grave dhe 3% e burrave jane ne dijeni dhe e trajtojne kete problem por nuk kane ditur ta
kontrollojne ate
3% e grave dhe 1% e burrave jane ne dijeni ,e trajtojne si dhe kane arritur ta kontrollojne
Diagnostikimi i hipertensionit është i komplikuar sepse ai varet edhe nga gjendja psiqike e pacientit dhe
ka vlera të ndryshueshme gjatë ditës. Shpesh shkaku i tij nuk është i përcaktueshëm dhe atëherë bëhet
fjalë për hipertension esencial dhe mund të shfaqet edhe nga ndonjë defekt ose infeksion i ndonjë organi
p.sh i veshkave atëherë kemi hiprtension sekondar (organik)
Mjekimi:
-Mjekimi pa medikamente
0
2
4
6
8
10
12
14
16
30-34 35-39 40-44 45-49
meshkuj
femra
16
A) Zvogëlimi i peshës trupore (për obezët), për ç'do 10 kg të hequra presioni bie për 5 deri 20 mmHg.
B) Dieta me shumë pemë dhe perime (pa holesterol) ul presionin për 8-14 mmHg.
C) Zvoglimi i konsumit të kripës ul presionin për 2-8 mmHg.
D) Aktiviteti fizik p.sh shetitjet e rregullta prej 30 min. në ditë bën uljen prej 4-9 mmHg.
E)(Për ata që pijnë alkohol) eliminimi i alkoholit ul presionin 2-4 mmHg.
Vlerat dhe matja e Hipertensionit arterial:
Zemra shtyn gjakun ne menyre homogjene dhe pulsante; ne cdo sistole do nxirret nga zemra nje volum i
caktuar gjaku e me pas ka nje moment pushimi qe quhet diastole. Gjate diastoles zemra mbushet perseri
me gjak per te vazhduar ne sistolen e ciklit te ri.
Kjo menyre e punimit te zemres me faza aktive dhe pasive shpjegon faktin pse ne vlerat e t.a kemi nje
vlere minimale qe korrespondon me diastolen dhe nje maksimale qe korrespondon me fazen e sistoles.
Metoda me e perdorur per te matur t.a eshe me ane te nje instrumenti qe quhet sfigmomanometer dhe
vlerat jane te shprehura ne mmHg.
Tensioni arterial peson lekundje te medha gjate dites , duke arritur vlera me te ulta ne oret e para te
mengjesit. Lekundjet e tjera te t.a varen ga aktiviteti fizik,nga temperatura, dhe tensioni psiqik. Ka edhe
lekundje te vlerave te t.a ne baze te seksit dhe moshes.
Ekzistojne dhe raporte shume te ngushta midis t.a dhe dhe semundjeve kardiovaskulare.
Eshte normale nje tension arterial poshte 140 mmHg per presionin sistolik dhe 90 mmHg per presionin
diastolik, dhe konsiderohen optimal vlerat 120 mmHg me 80 mmHg.
Simptomat :
Hipertensioni zakonisht zhvillohet pa shumë ndërlikime, por në raste të tensionit të lartë paraqet
simptoma të tilla sikurse:
* Dhimbje koke
* Marramendje
* Dhimbje dhe ndjenje rëndese në gjoks
* Pagjumësi
* Urinim i shpeshtë
* Etje e madhe
* Dobësi muskulore dhe humbje ekuilibri.
Rreziqet :
*40% e të sëmurëve me tension rrezikojnë të pësojnë hemorragji cerebrale. *16% e tyre rrezikojnë të
pësojnë infarkte në zemër. * Sëmundja kërcënon organe të trupit sikurse veshkat etj.
Hipertensioni në shifra:
* 25-30% e evropianëve të rritur vuajnë nga hipertensioni. *14% e amerikanëve të rritur vuajnë nga
hipertensioni.
* 80% e të sëmurëve me hipertension nuk i nënshtrohen udhëzimeve për përmirësimin e tensionin te tyre,
fakt që kushtëzohet nga mungesa e përditshme e ilaçeve, kostoja e lartë e tyre, frika nga reaksione të
mundshme të terapisë me ilaçe (rënie e shpejtë e tensionit, kollë etj.) si dhe nga mungesa e komunikimit
17
dhe besimit tek i sëmuri dhe mjeku.
* 95% e rasteve me hipertension nuk i dedikohen ndonjë sëmundje tjetër (p.sh. çrregullime nervore,
probleme hormonale).
Strategjia e trajtimit e personave me rast pozitiv:
Kemi te bejme me rast pozitiv nqse personat diagnostikon ne menyre periodike nga mjeku dhe te gjithe
ata persona qe kapen me vleren e TS mbi 130 mmHg dhe TD mbi 85 mmHg.Trajtimi do te varet nga
rezultatet e tjera te lidhura me riskun absolut te pacientit.Keshillimi ne lidhje me nje ushqyerje dhe
pergjithesisht jete te shendetshme dhe kjo u behet te gjithe indideve qe kane rezultat pozitiv ne lidhje me
tensionin.Ne keto raste rekomandohet monitorimi periodik.Terapia medikamentoze keshillohet ne rastet
kur ndryshimi i jeteses nuk jep rezultate dhe gjithmone ne raste kur shifrat e tensionit jane mbi
100mmHg per diastolikun(TD)dhe mbi 180mmHg per sistolikun (TS)
Keshillat mbi menyren e jeteses perfshijne:
Lenien e duhanit
Kontrollin e peshes trupore
Shtim te ushtrimeve fizike
Konsum te ulur te natriumit
Shtim i kaliumit ne diete
Konsum te moderuar te alkolit
TD 90-99mmHg dhe/ose TS 140-179mmHg shoqeruar me nje risk total absolute per SK
<5%.Keshilla mbi menyren e jeteses dhe rimatjen e tensionit pas 6 muajsh
TS < 140 mmHg dhe TD< 90mmHg
Perserit keshillat dhe monitore pas pese vitesh te pakten
TS>160mmHg dhe\ose TD>95mmHg
Terapi medikamentoze dhe perserit keshiillat
TS>140mmHg dhe\oseTD>90mmHg
Terapi medikamentoze dhe keshillat
TS 140-159 mmHg ose TD 90-94 mmHg
Perserit me force keshillat dhe monitoro pas nje viti
TD>100mmHg dhe\ose TS>180mmHg
Keshillat mbi ndryshimin e menyres se jeteses dhe terapi me medikamente
18
Diete me shume fruta,perime e drithera dhe pak yndyrrna,sidomos te saturuara dhe pak sheqerna
industriale
Ndërprisni duhanin
Duhani shkakton çarjen e kapilareve dhe ndikon në humbjen e elasticitetit të tyre. Është provuar se
akoma edhe një cigare është e aftë të shkaktojë çarje dhe kjo sepse presioni i gjakut, që qarkullon në
brendësi të kapilarëve, rritet. Përveç tensionit të gjakut, shpeshtohen edhe rrahjet e zemrës pasi kjo e
fundit është e detyruar të punojë më tepër me qëllim që të mbulojë nevojat e organizmit me oksigjen. Me
ndërprerjen e duhanit muret e kapilareve bëhen më elastike, ndërsa zemra punon me ritëm normal dhe
nuk lodhet. Pas festave, pas një shqetësimi nervor, pas një stresi familjar tensioni mund të luhatet. Pas
këtyre ngjarjeve ndodhin aksidente vaskulare cerebrale të cilat lidhen me ngritjen e menjëhershme të
tensionit. Prandaj duhet të kenë parasysh të mos abuzojnë me ushqimet me shumë kripë. Rritja e interesit
rreth lidhjes midis konsumit te tepruar te kripes dhe tensionit arterial esencial (primar) i dha lindje
koncepteve: sensibilitet ndaj kripes (natrio-sensibilitet), rezistence ndaj kripes (natrio-rezistence) dhe
hipertension natrio-dependent.
19
Kontrolloni stresin
Megjithëse kjo këshillë është e vështirë që të zbatohet, pasi stresi është i pranishëm në jetën tonë të
përditshme, e vërteta është se nëse dëshironi ta përballoni me sukses hipertensionin duhet të kontrolloni
stresin. Me fjale të tjera, stresi funksionon sikurse duhani, duke çuar në rritjen e tensionit të gjakut.
Personat e brezit të tretë janë më të prekur nga hipertensioni pasi kapilarët e tyre janë më të fortë, më
shumë pak elasticitet, për shkak të moshës. Rregulloni temperaturën e shtëpisë
I ftohti është një faktor rëndues për hipertensionin, megjithëse shumë e injorojnë. Nuk është e rastit që në
verë kardiologët zvogëlojnë sasinë e ilaçeve kundër hipertensionit, për shkak se nxehtësia ul tensionin.
Përkundrazi, ndenja në të ftohtë rrit presionin arterial. Hipertensioni, shkaktarët, mjekimi dhe shenjat.
Terapia medikamentoze
Medikamentet qe duhet te perdorim ne trjtimine HTA duhet te
Te ulin ne menyre efektive presionin sistolik dhe ate diastolik
Te kene tolerance dhe siguri
Te ulin semundshmerine dhe vdekshmerine nga SVK
Sot jane ne perdorim 5 klasa hipertensiveve:
1.Diuretiket
2.Betabllokuesit
3.ACE inhibitoret
4.KalcibllOkuesit
5.Antagonistet e angitensines II
20
Diuretiket ( hydroklortiazidi) jane nder medikamentet me te perdorura ne
mjekimin e hipertensionit. Mekanzimi i veprimit te tyre eshte ulja e
riabsorbimit te Na ne nivele te ndryshme te nefronit duke rritur eleminimin
e Cl dhe uji,t duke i bere shume te perdorshme ne trajtimin e kushteve te
ndryshme sidomos edemat dhe hipertensionin
.
Beta bllokuesit shkaktojne reduktimin e inotropizimit dhe kronotropizmit
kardiak , si ne pushim ashtu dhe ne stres, duke pakesuar ne menyre relative
ritmin kardiak, me pakesim te nivelit te presionit arterial dhe ulje te
resistences periferike.
Beta bllokuesit (atenolol, pinodolol, metaprolol) mund te ulin presionin arterial
nepermjet reduktimit te prodhimit te renines, nje reduktim ne leshimin
e katekolaminave ne fundesat sinaptike.
ACE inhibitoret apo, frenuesit e enzimes se angiotensine- konvertazes
(pjese sistemit renine angiotensine aldosteron) jane nje grup medikamnetesh
qe perdoren kryesisht ne trajtimin e hipertensionit dhe insuficiences kardiake,
ne mjaft raste si trajtim i zgjedhur.
Keta medikamente (Enalapril, Ramipril, Captopril) kane efekt ne uljen e
resistences arteriolare dhe rritjen e kapitances venoze duke permiresuar
indeksin kardiak si dhe rritjen e natriurezes nepermjet uljes se resistences
arteriale ne veshka , duke ulur volumin qarkullues e presionin arterial.
Bllokuesit e kanaleve te Ca (amlodipine, lecarnidipine,verapamil) veprojne
me kanalet e kalciumit ne zemer dhe enet e gjakut duke i blokuar ata e
duke ulur nivelin e kalciumit ne qelize gjate stimulimit e per rrjedhoje me
pak kontraktim te eneve te gjakut dhe qelizave kardiake . Ky veprim con ne
nje ulje te resistences periferike dhe volumit kardiak dhe rrjedhimisht ne ulje
te presionit arterial.
Nje tjeter klase antihipertensive eshte dhe antagonistet e receptoreve II te
angiotensines (modulon sistemin renine angiotensine aldosteron) qe shpesh
perdoren ne raste kur pacienti nuk i toleron efektet anesore te ACE
inhibitoreve. Keta medikamente, qe njihen ndryshe dhe Sartane (Valsartam,
Lorsartan) veprojne duke parandaluar veprimin e angiotensinen II dhe AT1
receptor duke shkaktuar vazodilatacion, ulje te sekretimit te vazopresines
dhe aldosteronit dhe per pasoje ulje te presionit arterial
.
Pergjithesisht diuretiket dhe betabllokuesit jane pare si trajtimet e fazes se
pare te hipertensionit per arsye te kosto-efektivitetit me te larte te tyre.
Studimet e fundit deshmojne se pavaresisht nga kosto, ACE-inhibitoret
duhet te konsiderohen me shpesh si trajtim i shkalles se pare se bashku me
diuretiket dhe kalcibllokuesit, nderkohe qe betabllokuesit, duket se kane nje
efektivitet me te ulet.
21
Tabela e kombinimit te ilaceve me HTA
DIURETIK ME B-BLLOKUES Hidropopanol hidrokloride dhe
hidroklorotiazidi
Metoprolol tartate dhe hidroklorotiazide
Atenolol dhe klortalidon
Timolol meleat dhe hidroklorotiazide
Bisoprolol fumarat dhe hidroklorotiazide
DIURETIK ME BLLOKUES ACE K/Captopril dhe hidroklorotiazid
Benazepril hidrokloride dhe
hidroklorotiazide
Lisinopril dhe hidroklorotiaz
Analapril maleat dhe hidroklorotiazide
BLLOKUES ACE ME CA BLLOKUES Amlodipine dhe benazepril hidrokloride
BLLOKUES I RECEPTORIT TE
ANGIOTENSINES II ME DIURETIK
Losortan dhe hidroklorotiazide
ILACI DOZA E ZAKONTE
DITORE
EFEKTET E
PAKENDSHME
ACEBUTOLOL 200-80 mg Bronko –
spazim
debules
pagjumsi
rendim te krizave te zemres
simptomat e hipoglicemise
trigliceridemise
kolesterol i dendur
me lipoproteina i mire
pervec pinololit
acebutalolit
penbutanolit
karteololit dhe
labetalolit
ATENOLOL 25-100 mg
BETAKSIOLOLI 10-20 mg
BISOPROLOLI 2.5-20 mg
KARTEOLOLI 12.5-20 mg
LABETALOLI 200-1800 mg
METROPOLOL 50-300 mg
NDOLOL 20-40 mg
PENBUTALOL 10-60 mg
PINOLOL 40-320 mg
PROPRANOLOL 60-320 mg
PROPANOLOL 20-60 mg
Disa fakte mbi prevalencen e hipertensionit ne Shqiperi.
Ne vitin 2000, prevalenca e hipertensionit ne popullaten e meshkujve mbi
25 vjeç ne Tirane ishte 36.6%. Midis femrave kjo prevalence ishte 27.4 %.
Pothuajse gjysma e hipertonikeve meshkuj nuk ishin diagnostikuar me pare
nga nje mjek dhe u zbuluan nga matja e tensionit ne popullate. Midis
femrave proporcioni i atyre qe nuk ishin diagnostikuar mepare ishte me i
ulet; diçka me shume se nje e treta.
Mbi moshen 55 vjec prevalenca e hipertensionit ishte mbi 45% tek meshkujt
dhe rreth 35% tek femrat. Mbi moshen 65 vjec te femrat ajo barazohej me
ate te meshkujve.
Ne vitin 2002 te dhenat e studimit RHS ne te gjithe popullaten shqiptare
22
(30-49 vjec). lidhur me prevalencen e diagnostikuar te hipertensionit vertetojne
studimin e vitit 2000 ne Tirane
Hipertensioni, 90% e meshkujve vuajnë pa e ditur
N jë në pesë femra dhe meshkuj në vend vuajnë nga hipertensioni, ndërkohë që 79% e të intervistuarve
femra dhe 90% e meshkujve nuk e dinë që kanë tension të lartë. Studimi i parë Demografik dhe
Shëndetësor i kryer nga Instituti i Shëndetit Publik dhe INSTAT pak kohë më parë ka evidentuar
prevalencën e lartë të kësaj sëmundjeje, edhe pse nga specialistët klasifikohet si një faktor i rëndësishëm
rreziku për sëmundjet e zemrës, goditjet dhe sëmundjet e veshkave. Te meshkujt, hipertensioni është i
lidhur me statusin e duhanpirësit, ku prevalenca e hipertensionit është më e lartë te meshkujt duhanpirës
sesa tek ata joduhanpirës 34 për qind dhe 23 për qind. Nivelet e hipertensionit janë më të larta mes të
intervistuarave mbi peshë/obeze krahasuar me ato me peshë normale. Niveli i hipertensionit tek meshkujt
obezë është 45 për qind krahasuar me 20 për qind të meshkujve me peshë normale. Femrat dhe meshkujt
që jetojnë në zonat rurale 24 për qind dhe 31 për qind, përkatësisht kanë më shumë gjasa të jenë me
hipertension sesa ata që jetojnë në zonat urbane 16 për qind dhe 24 për qind, përkatësisht. Femrat dhe
meshkujt që jetojnë në Tiranën urbane kanë prevalencë shumë më të ulët të hipertensionit 5 për qind dhe
8 për qind, përkatësisht krahasuar me femrat dhe meshkujt që jetojnë në rajonet e tjera më shumë se 20
për qind e femrave dhe meshkujve. Gjashtë për qind e femrave dhe 3 për qind e meshkujve në moshën
15-49 vjeç u ishte thënë nga një mjek se kishin tension të lartë gjaku. Nga këto femra dhe meshkuj, katër
në pesë, 82 për qind e femrave dhe 78 për qind e meshkujve, po ndërmerrnin ndonjë veprim për të ulur
tensionin e lartë të gjakut. Dyzetë e dy për qind e femrave dhe 31 për qind e meshkujve që u ishte thënë
se kishin tension të lartë të gjakut, raportuan se po merrnin ilaçe me recetë afërsisht një e treta e femrave,
32 për qind, dhe thuajse gjysma e meshkujve, 47 për qind, po përpiqeshin të kontrollonin peshën ose të
binin nga pesha, ndërkohë që gjysma e femrave dhe meshkujve po pakësonin kripën në dietën e tyre, një
në pesë femra dhe meshkuj po bënin ushtrime dhe më shumë se gjysma e femrave ku 54 për qind dhe një
e katërta e meshkujve 29 për qind e kishin lënë duhanin.
Shkak tjetër janë problemet me gjëndrat e tiroides.Prodhimi i tëpërt të hormonit të tiroides,shton rrahjet e
zëmrës,e për pasoj shkakton rritje të tensionit të enve të gjakut.Shkaqe të tjera janë diabeti dhe tumori i
gjëndrave mbiveshkore.
Metodologjia e analizes se te dhenave
Studimi eshte i tipit deskriptiv i realizuar me ane te nje pyetesori te vete administruar te perbere nga
variablat sociodemografike,variablat e tregueseve te kontollit te HTA primar te
vetevleresimit,aftesive praktike dhe variablat e identifikimit te nevojave te trajtimit.
Ne studim u perfshine mjeket dhe inf.familjes te qendrave shendetesore Nr.1,3,4,6,7,8,9,10 te rrethit
te Tiranes.
Te dhenat e analizuar me ane te paketes statistikore SPSS 16.0.Variablat kategorike jane paraqitur ne
tabela me frekuenca absolute dhe relative perkatese.Vleresimet pikesore jane shoqeruar me
vleresimin intervalor 95%CI.Eshte perdorur testi joparametrik i korrelacionit te rangjeve Spearman
per vleresimin e lidhjes midis variablave.Testet statistikore jane te dyanshme,niveli i sinjifikances
eshte percaktuar per a=0.05.Jane perdorur grafike te ndryshme per vizualizimin e te dhenave.
Bazuar ne objektivat e studimit, ne menyre te vecante,analiza eshte fokusuar ne shperndarjen e
frekuencave dhe percaktimin e prevalences se njohurive mbi treguesit e kontrollit te HTA primar.
23
Koha e perrfundimit te Fakultetit te Mjekesise
Diploma ne fushen e mjekesise se familjes
Trajnime ne lidhje me HTA
Gjithashtu,analiza eshte fokusuar ne shperndarjen e frekuencave:
Karakteristikave sociodemografike te pjesemarresve ne studim
Te interesimit per informacioni
Te interesimit per material informimi
Interesimit per trajnime per diabetin
Te treguseve te vete vleresimit te HTA primar
Perkufizimi i variablave te studimit.Variablat e pavarur dhe te varur.
Variablat e pavarur
Te dhenat sociodemografike:
Gjinia:dikotomike
Mosha:i vazhduar.Gjithashtu, gjate analizes eshte transformuar ne variabel kategorik(26-35vj, 36-
45vj,46-55vj,56-65vj)
Gjendja civile:kategorik
Ngarkesa e pacienteve:diskret
Numri i vizitave:diskret
Variablat e varur
Variablat e varur jane kategorik (nominal/ordinal)
24
Të dhëna socio-
demografike
N %
Gjinia
mashkull 26,00 38%
femer 42,00 61.8%
Grup_mosha
Deri ne 30 vjec 7,00 10%
30 - 35 vjec 5,00 7.3%
35 - 40 vjec 7,00 10%
40 - 45 vjec 17,00 25%
45 - 50 vjec 15,00 22%
50 + vjec 17,00 25%
Total 68,00 100%
Gjendja civile
e martuar 50,00 74%
I/e pamartuar 8,00 12%
i/e divorcuar 3,00 4%
i/e ve 2,00 3%
bashkjetes 4,00 6%
beqar 1,00 1.5%
Total 68,00 100%
Vendlindja
zone rurale 20,00 29%
zone urbane 48,00 71%
Total 68,00 100%
Besimi fetar
myslyman 33,00 49%
ortodoks 15,00 22%
katolik 16,00 23%
tjeter 1,00 1.4%
ateist 3,00 4.4%
Total 68,00 100%
25
Paraqitja grafike
Te dhenat Socio-demografike
Figura 1
Tabela 2.Statistika e përmbledhur e moshës së pjesmarrësve në studim
Valid 68
0
Mean 44,16
Std. Error of Mean 1,083
Median 45,00
Mode 43a
Std. Deviation 8,930
Variance 79,750
Minimum 24
Maximum 61
Mosha mesatare e pjësmarrësve në studim është 44vec dhe i nenshtohet shpërndarjes normale.
Figura 1. Shpërndarja e mjekëve sipas gjinisë
Shperndarja e pjesmarsve sipas gjinis
mashkull
38%
femer
62%
mashkull
femer
26
Në studim morën pjesë 68 mjekë, 26 (38% )meshkuj dhe 42
(62%) femra.Vërehet që shumica e mjekëve në sistemin parësor janë
femra me ndryshim sinjifikant me meshkujt.
Sh
Figura 2. Shpërndarja e mjekëve të marr në studim sipas
grupmoshës dhe gjinisë
0
5
10
15
20
25
30
35
40
45
15-19 20-24 25-29 30 34 35-39 40-44 45-49
burra
gra
Figura3.Ben nje shperndarje sipas grupmoshes:
.
Vihet re një mbizotrim i grupmoshave 40-45 vjec, 50+ me përkatësisht
25% të rasteve dhe një numër i vogël në grupmoshën 30-35 vjec me
7,4% e totalit.
27
Figura 4.Shpërndarja e mjëkve sipas kohës të lindjes
Vëmë re qe vitet 1955, 1960, 1965, 1987. 1968 zëne % më të larte ne grafik
Figura 5. Shperndarja e pjesëmarrësve sipas vendlindjes dhe
vendbanimit 70.50% emjekeve kane lindur ne zone rurale por
aktualisht 96.5% e totalit të tyre banojnë në zonat urbane.
Viti i lindjes1,5
0%
1,5
0%
1,5
0%
1,5
0%
5,9
0%
1,5
0%
1,5
0%
1,5
0%
1,5
0%
7,4
0%
1,5
0%
5,9
0%
4,4
0%
2,9
0%
4,4
0%
7,4
0%
7,4
0%
2,9
0%
2,9
0%
4,4
0%
1,5
0%
2,9
0%
1,5
0%
1,5
0%
1,5
0%
1,5
0%
1,5
0%
1,5
0%
4,4
0%
1,5
0%
1,5
0%
2,9
0%
7,4
0%
1950
1951
1952
1953
1955
1956
1957
1958
1959
1960
1961
1962
1963
1964
1965
1966
1967
1968
1969
1970
1971
1972
1973
1975
1977
1978
1979
1980
1982
1983
1984
1985
1987
Vendlindja
29,50%
70,50%
zone rurale
zone urbane
28
Shpërndarja e mjekëve sipas gjendjes civile.
Figura 6. Nga studimi rezulton se pjesa më e madhe e mjekëve rreth
73.50% janë të martuar.
Figura 7. Nga te dhenat e bera nga stumi jone na rezulton se pjesa me e madhe e tyre
rreth 76.50% e pjesëmarrësve referojnë që kanë fëmijë.
Gjendja civile
11,80% 4,40% 2,90% 5,90% 1,50%
73,50%
i/e martuar i/e
pamartuar
i/e divorcuar i/e ve bashkjetes beqar
A keni femije?
76,50%
23,50%
po jo
29
Figura 8. Shpërndarja e pjesëmarrësve sipas besimit fetar
vërehet mbizotërimi i besimit mysluman me rreth 48.50% të
pjesëmarrësve,ndjekur nga besimi katolik rreth 23.50%,të
pjesëmarrësve.
Figura 9. Shpërndarja e mjekëve dhe inf.sipas vitit të përfundimit të Fakultetit
të Mjekësisë.
Vërehet se pjesa më e madhe e mjekëvedhe inf. e kanë përfunduar fakultetin në
vitin 1988 me rreth 8.80%.
Besimi Fetar
48,50%
22% 23,50%
1,40%4,40%
0
0,1
0,2
0,3
0,4
0,5
0,6
mysliman ortodoks katolik tjeter ateist
%
Viti i perfundimit te Fakultetit te Mjeksise
1,4
0%
1,4
0%
4,4
0%
1,4
0%
1,4
0%
1,4
0%
1,4
0% 2,9
0%
5,8
0%
4,4
0%
2,9
0%
2,9
0% 4,4
0%
2,9
0%
5,8
0%
1,4
0% 2,9
0% 4,4
0%
7,3
0%
5,8
0%
1,4
0%
1,4
0%
1,4
0%
1,4
0%
5,8
0%
4,4
0%
4,4
0%
2,9
0%
8,8
0%
ne v
azhdim
1976
1978
1979
1980
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1998
1999
2002
2004
2005
2008
2009
2010
2011
30
Figura 10. Shpërndarja e mjekëve sipas diplomës në fushën e
mjekësisë së familjes.
Figura 11. Shpërndarja e rasteve sipas trajtimit në lidhje me HTA
Vërehet qe 57.3% e mjekëve jane trajtuar në lidhje me HTA primar
kundrejt 42.70%
A keni diploma ne fushen e mjeksise se
familjes?
po; 76,50%
jo; 23,50%
57,30%
42,70%
po jo
Trajtime ne lidhje me HTA
31
A keni diplome ekujvalente me diplomen e
mjekesise se familjes?
73,50%
26,50%
po jo
Figura 12.Shpërndarja e mjekëvdhe inf e sipas grupmoshës dhe sipas trajnimit
ne lidhje me HTA primar.
Mjekët që nuk preferojnë trajnim i përkasin grupmoshave mbi 40-45
vj, me rreth 25%, pa ndryshim sinjifikant në moshat e tjera(P=0.2).
Figura 13. Shpërndarja e mjekëve në lidhje me praninë ose jo
të diplomës ekuivalente me diplomën e familjes
Vërehet se pjesa më e madhe e mjekevedhe inf. te marre në studim rreth
73.50% ose rreth 50 e tyre, nuk kanë diplomë ekuivalente me
diplomën e mjekësisë së familjes dhe një kategori me rreth 26.50%
ose 18 mjekë e kanë diplomën ekivalente me atë të familjes.
10,30%
7,40%
10,30%
25%
22,10%
25%
Deri ne 30 vjec
30 - 35 vjec
35 - 40 vjec
40 - 45 vjec
45 - 50 vjec
50 + vjec
Grup_mosha
32
Figura 14. Në nje pacient me HTA primar në lidhje me nivelin kufi.
të hipertensionit pjesa më e madhe e mjekëve rreth 26.50% e tyre
kanë vendosur si vlerë kufi 135/80 mmHg dhe me një përqindje të
barabartë vlerën kufi 140/80 dhe 140/90 mmHg me rreth 14.70% dhe
rreth 9 (13.2%) mjekë e kanë përcaktuar vlerën kufi 120/80mmHg.
Nje pacient me HTA primar dhe trajtimi
Numri i
pacienteve
Perqindja(%)
Gjithmone
normale
15 15%
Varet nga
faktorë të
tjerë
21 21%
Sipas rastit
varet edhe
nga faktore
të tjëre
2 2%
Sipas rastit 62 62%
Totali 100 100%
Niveli kufi i Hipertensionit
13,20%
2,90%1,50%
11,80%
26,50%
7,30%
14,70% 14,70%
2,90%4,40%
120/80 130/80 130/85 130/90 135/80 138/80 140/80 140/90 145/80 90/140
33
Figura 15. Në nje pacient me HTA primar në lidhje me nivelin e
kolesterolit mbi 190 mg/dl përqindjen më të lartë e zë sipas rastit e cila
merr vleren më të lartë rreth 61.80%.
Parandalimi në lidhje me HTA primar
Figura 16. Pësa i perket elementeve të vetë vlerësimmit pjesa më e
madhe e mjekeve rreth 83.80% kane pohuar se HTA primar
parandalohet.Niveli i përgjigjes është pothuajse i njëjtë si për mjekët
me diplomë në fushen e mjekësisë së familjës ashtu edhe për ata që
nuk e kanë këtë diplomë përkatësisht rezulton se janë tajtuar në
lidhje me HTA primar rreth 57.3% dhe rreth 43.7% nuk janë trajtuar në lidhje me HTA Primar.
61,80%
20,50%16,20%
1,50%
sipas rastit varet nga
faktore te tjer
gjithmon
normale
sipas rastit,
faktore te tjer
Niveli i Kolesterolit mbi 190mg/dl
A parandalohet HTA primar?
83,80%
16,20%
po jo
34
Edukimi i pacientit në lidhje me HTA primar është shumë i
rëndësishëm.
Figura 17. Edukimi i pacientit në lidhje me HTA primar .
Ne lidhje me elementin tjetër të vetë vlerësimit rreth 98.50% e
mjekëve kanë pohuar se është shumë e rëndësishme edukimi i
pacientit dhe një kategori shumë e vogël mjekësh rreth 1.50%
Sipas jush një pacient me HTA ka nevojë për
Figura 18. Në lidhje me elementin tjerër të vetë vlerësimit të HTA
primar rreth 82,40% e tyre është përgjigjur drejë lidhur me
përkushtimin ndaj pacientit.
98,50%
1,50%
po
jo
A eshte i rendesishem edukimi i pacientit me HTA
primar?
me shum
vemendje
Te tjera
82,40% 17,60%
Pacienti me HTA primar ka nevoje per :
35
Sa pacient me HTA primar keni në ngarkesën tuaj
Figura 19. Ngarkesa e pacienteve me HTA primar
Vërehet që shumica e mjekëve ka një ngarkesë 170,250dhe 340
pacient në ngarkesën e tyre.Minimumi eshte 1.50% ndërsa maksimumi
rreth 390 vizita me rreth 7.40%.Në total nga 68 mjekë kanë në
ngarkesën e tyre 9239 pacient me HTA primar.
Sa pacient me HTA primar vizitoni mesatarisht në ditë.
Sa pacient me HTA primar keni ne ngarkesen tuaj
1,5
0%
1,5
0%
1,5
0%
1,5
0%
2,9
0%
5,9
0%
4,4
0%
1,5
0%
4,4
0%
1,5
0%
1,5
0%
1,5
0%
1,5
0%
4,4
0%
5,9
0%
2,9
0%
1,5
0%
1,5
0%
1,5
0%
1,5
0%
4,4
0%
4,4
0%
2,9
0%
1,5
0%
5,9
0%
2,9
0%
1,5
0%
4,4
0%
7,4
0%
4,4
0%
1,5
0%
4,4
0%
1,5
0%
1,5
0%
1,5
0%
76
87
130
135
150
170
180
189
190
195
200
210
230
240
250
260
270
280
285
290
300
310
320
330
340
350
370
380
390
400
402
410
430
440
470
Sa paciente me HTA viziton mesatarisht cdo dite?
7,40%
10,30%
17,60%
10,30%
10,30%
10,30%
7,40%
5,90%
2,90%
8,80%
5,90%
1,50%
1,50%
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
15
18
25
36
Figura . Numri i vizitave të pacientëve.
Figura 16.Vërehet se numri i vizitave varion nga4,6,7,8
pacientë vizitojnë
Figura 20. Numri i vizitave te pacientëve
Vërehet se një numër pothuajse i njëjtë mjekësh që kryejnë 6-8
vizita rreth 10.30% e mjekëve dhe i atyreve që kryejnnë mesatarisht
5 vizita zë pjesën më të madhe me rreth 17.60% dhe një
përqindje relativisht të vogël i atyre që kryejne mesatarisht mbi 9
vizita cdo dite.
Figure 21. 51.50% e mjekëve referojnë se një përson me HTA primar
kane pohuar se e mjekojnë vet nuk janë trajnuar për diabetin dhe kanë
20 vjet që kanë përfunduar fakultetin.
1
2E mjekoni vete E drejtoni tek
mjeku specialistmjekoni
vete,spesialisti
51,50%
8,80% 39,70%
Me nje te semure me HTA primar per here te pare cfar
rruge ndiqni?
37
Figura 22.Vërehet se pjesa më e madhe e mjekëve rreth 39.70%
shtonin një medikament tjetër dhe rreth 26.50% e tyre e rrisin
dozën gjithashtu shtonin një medikament tjetër gjithone mënyra e
mjekimit varen sipas rastit.
Faktorët që kanë ndikim më të lartë për luhatje të HTA primar
Figura 23. Vërehet të gjithe faktorët së bashku kanë ndikim më të
madh në luhatjen e HTA Primar kjo eshte pohuar nga 60.30% e mjekëve
të marr në studim.
Ne rastet kur individet kane crregullime te
tensionit ju:
14,70%7,40%
26,50%
5,90% 5,90%
39,70%
e r
ritn
i dozen e
mepars
hm
e
Shto
ni nje
medik
am
ent
tjete
r
apo n
dry
shoni
mje
kim
in
rris
ni
dozen,s
hto
ni
medik
am
ent
shto
ni
medik
am
ent,
ndry
shoni
mje
kim
in
rris
ni
dozen,s
hto
ni
medik
am
ent,
ndr
yshoni m
jekim
in
Cili faktor ka risk me te ulet per luhatje te HTA?
1,50% 2,90% 1,50% 1,50% 2,90% 4,40% 5,90% 2,90% 2,90% 4,40% 5,90%1,50% 1,50%
60,30%
yndyrn
at
kripera
t
te g
jitha
te g
jitha d
he
sem
undje
t nefr
otike
str
esi
te g
jitha d
he
gje
netike
te g
jitha d
he
obezitet
yndyrn
at,
kripra
t,alk
oli,
duhanpirja
yndyrn
at.
kripra
t
yndyrn
at,
kripra
t,alk
oli
kripra
t,alk
oli,
duhan
pirja
,kafe
yndyrn
at,
kripra
t,du
hanpirja
,kafe
,
yndyrn
at,
duhanpirja
yndyrn
at,
kripra
t,kaf
e
38
Figura 24.Vërehet se pjesa më e madhe e mjekëve rreth
66 mjekëve prej 68 e mjekëve ose (98.50%) e tyre kanë pohuar se
është i trashëgushëm HTA primar
dhe vetem 2 prej tyre rreth 1.50% kane thënë se nuk është i
trashegushem.
Figura 25. 71 ose (70.60%) e pjesëmarrësve eshtë përgjigjur drejtë
Në lidhje me frekuencën e kryerjes së matjeve së tensionit dhe rreth
13 (13.20%) janë përgjigjur që duhen kryer 2-3 here në vit.
A eshte i trashegueshem HTA?
98,50%
1,50%
Po
Jo
Sa shpesh i kryeni matjet tek nje i semure me
HTA?
13,20%5,90% 2,90% 2,90% 4,40%
70,60%
Cdo muaj 2-3 here ne
vit
1 here ne vit Tjeter 2,3here ne
muaj
cdo vizit
39
Një pacient me HTA primar për here rë parë ju e mjekoni
Figura 26.Mjekimi i pacientëve me HTA primar për herë të parë
Vërehet që 68 (96.0%) e pjesëmarrësve është përgjigjur drejtë
Lidhur me mjekimin e pacientit me HTA primar për herë të parë.
Figura 27. Barnat antihipertensive që përdorni në një pacient me HTA
Primar.
Nje te semure me HTA primar ju e mjekoni :
1,50%
5,90%
76,50%
7,40%
8,80%
Me diete
Medikamente
Te gjitha
me diet,akyivitet
fizik
diet,medikamente
Cfar barnash anti-hipertensive perdorni per te semuret me
HTA?
1,50% 1,50%
11,80%
16,20% 17,60%
7,40%
2,90%
10,30%
1,50% 2,90%
26,50%
diu
retik
Anta
gonis
tet
e
angio
tensin
es I
I
diu
retik,b
eta
-
bllokues,A
CE
inhib
itor,
anta
gonis
t
te g
jith
a
diu
retik,b
eta
-
bllokues
diu
retik,b
eta
-
bllokues,k
alc
i-
bllokues
diu
retik,b
eta
bllokue
s,a
ce inhib
itor
diu
retik,k
alc
i
bllokues
sip
as r
astiit
Diu
retik,b
eta
-
bllokues,a
ce
inhib
itor,
ata
gonis
tet
diu
retik,b
eta
-
bllokues,k
alc
i
bllokues,a
nta
gonis
t
40
Pjesa më e madhe e mjekëve dhe inf. rreth 26.50% e pjesëmarrësve është
përgjigjur saktë lidhur me mjekimin e pacientëve me HTA primar i
përdorin të gjitha barnat sipas rastit.Niveli është pothuajse i njëjtë si
për mjekët dhe per inf. me diplomë në fushën e mjekësisë ashtu edhe për ata
që nuk e kanë këtë diplomë, përkatësisht 52% dhe 16%.
Përsa i përket hipotezës mbi njohuritë e pritshme të mjekëve mbi
treguesit e kontrollit,mendohej se rreth gjysma e mjekëve (ose edhe me
pak) të njihni treguesit. Në studim rezulton që përqindja e mjekëve
që kanë njohuri për treguesit ishin respektivisht
Pavarësisht pamjaftueshmërisë së njohurive të mjekëve të familjes
në lidhje me të gjithë treguesit e kontrollit të HTA primar dhe
përqindjes relativisht të lartë të mjekëve që nuk i njohin treguesit e
tjerë të kontrollit si kufinjtë e nivelit normal të hipertensionit,apo në
lidhje me trajtimin e pacientëve kur niveli i hipertensionit është mbi
190mg/dl kështu që rrëzohet hipoteza që rreth gjysma e numrit të
mjekëve nuk i njeh këta tregues.
Tabela 28. Frekuencat e kontrollit të zemrës në një person me HTA primar
Shumica e pjesëmarrësve, 24 ose(55,90%) (95 CI) është përgjigjur saktë
lidhur me frekuencën e kontollit të zemrës ndryshimi sinjifikant me opsinet e
tjera(P<0.0001). Niveli i përgjigjes është i njëjtë si për mjekët me diplomë në
fushën e mjekësisë së familjes ashtu edhe për ata që nuk e kanë këtë diplomë,
përkatësisht prej tyre që janë përgjigjur ”kur paraqet probleme’’
Sa shpesh i kerkoni pacientit kontrollin e zemres:
22%
22,10%
55,90%
Kur paraqet probleme
Nje here ne vit
kur paraqet probleme
dhe 1her ne vit
41
referojnë që janë trajtuar për HTA primar dhe kanë mbi 15 vjet që kanë
përfunduar fakultetin e mjekësisë.
Vërehet që 22% e totalit të tyre nuk janë përgjigjur saktë cka tregon
për mungesë të aftësive praktike të menaxhimit të sëmundjes.
Figura 29.Interesimi për informacionin mjekësor, material informues
69.10% e tyre ose 37 mjekëve, referon shumë të interesuar për informacionin për
identifikimin e personave të rrezikuar për HTA primar(P<0.001).
29% e totalit të pjesëmarrësve, referon se janë mesatarisht të interesuar për një
material informimi për pacientët lidhur me HTA primar dhe për parandalimin e tij
si dhe trajnime në lidhje me HTA primar (P<0.001).
69,10%
29,40%
1,50%
Shume Mesatarisht Pak
A do te ishit te interesuar te kishit informacion per
identifikimin e persona ve te rrezikuar nga HTA
primar?
42
DISKUTIMI
o Në studim morën pjesë 68 mjekë dhe inf.,26 (38% )meshkuj dhe 42 (62%) femra.
Vërehet që shumica e mjekëve në sistemin parësor janë femra, me
ndryshim sinjifikant me meshkujt.
Mosha mesatare e pjesëmarrësve në studim është 44 vjec dhe i
nënshtrohet shpërndarjes normale.
Vërehet mbizotërim i grupmoshës 40-45vj, mbi 50vj me përqindje të
barabartë rreth 25% dhe 10.30% të rasteve dhe një numër i vogël në
grupmoshat mbi 30 vj dhe 35-40 vj.
Në shpërndarjen sipas gjinisë dhe grupmoshës vërehet që meshkujt
përkasin tre grup moshave të fundit me mbizotërim në grupmoshën
35-45 vj dhe mbi 50 vj.
o Shumica e pjesëmarrësve 73.50% referojnë se janë të martuar.
o 50 (76.50%), e pjesëmarrësve referojnë që kanë fëmijë
o 75% e mjekëve kanë lindur në zonë rurale por aktualisht 92.5%
banojnë në zonë urbane
o Vërehet mbizotërim i besimit mysliman 33 (48.50%) të pjesëmarrësve
ndjekur nga besimi katolik me 16 (23.50%), të pjesëmarrësve.
o Vërehet që 96% e mjekëve kanë mbi 10 vjet eksperiecë pune.
o Pothuajse pjesa më e madhe, rreth 76.50% e pjesëmarrësve kanë diploma në fushën e
mjekësisë së familjes.
o Vërehet që 57.3% e mjekëve janë trajnuar me seminare afatshkurtra
në lidhje me HTA primar kundrejt 42.70% që referojnë se nuk janë
trajnuar.Ndryshimi është statistikisht i rëndësishëm (P<0.0001).
o Mjekët që nuk referojnë trajnim i përkasin tre grupmoshave të fundit me mbizotërim në
grupmoshën 40-45 vj dhe mbi 50 vj me rreth 25%
pa ndryshim sinjifikant me grupmoshat e tjera (P=0.2)
o Shumica e pjesëmarrësve, 97 ose (93.7%) (95%CI 86.6-97.3) e totalit të mjekëve, është
saktë lidhur me nivelin e HbA1c me ndryshim sinjifikant me opsionet e tjera (P<0.0001).
Niveli i përgjigjes është pothuajse i njëjtë si për mjekët me diplomë në fushën e mjekësisë
së familjes ashtu edhe për ata që nuk ekanë këtë diplomë në fushën emjekësisë së familjes
edhe për ata që nuk kanë diplomë, përkatësisht 40(41.2%) dhe 47(48.5%),81(83.5%) prej
43
tyre referojnë që janë trajtuar për hipertensionin ndërsa 12(12.4%) e tyre nuk janë trajtuar.
Vërehet që mjekët që nuk janë përgjigjur saktë kanë mbi 15 vjet që kanë përfunduar
fakultetin e mjekësisë dhe janë të trajtuar në lidhje me hipertensionin.
o Një pjesë e madhe e mjekëve dhe inf., 68 ose (66.0%) (95%CI 56.6-75.1) e
totalit të tyre, është përgjigjur saktë në lidhje me nivelin e kolesterolit
kur ndodhet mbi 190mmHg me ndryshim sinjifikantë me opsionet e tjera
(P<0.0001).Niveli i përgjigjes së drejtë është pothuajse i njëjtë si
si për mjekët me diplomë ashtu edhe për ata që nuk e kanë këtë
diplomë, përkatësisht 32(46.45) dhe 28 (40.6%).Prej tyre, 63(91.3%)
referojnë që janë trajnuar për hipertension ndërsa 4(5.8%) e tyre nuk
janë trajnuar.Nga mjekët që nuk janë përgjigjur saktë 22(71.0%)
referojnë se janë trajnuar dhe 7 (22.6%) referojnë jo.Vërehet që mjekët
që nuk janë përgjigjur saktë kanë mbi 20 vjet që kanë përfundur
fakultetin e mjekësisë.
Përsa i përket vetëvlerësimit, 79 mjekë dhe inf. ose (82.3%) (95% CI 73.2-89.3)
nga 96 që janë përgjigjur janë të saktë lidhur me parandalimin e HTA
primar me ndryshim sinjifikantë me opcionet e tjera (P<0.0001) Niveli
i përgjigjes së drejtë është pothuajse i njëjtë si për mjekët me
diplomë, përkatësisht 35(44.3%)dhe 37 (46.8%), 72 (91.2%) prej tyre
referojnë që janë trajnuar për hipertension ndërsa 7 (7.6%) e tyre nuk
janë trajnuar. Nga mjekëtdhe inf që nuk janë përgjigjur saktë 11 (61.1%)
referojnë që janë trajnuar dhe 6 (33.3%) referojnë jo. Vërehet që mjekët
që nuk janë përgjigjur saktë kanë mbi 10 vjet që kanë përfunduar
fakultetin e mjekësisë.
Shumica e pjesëmarrësve, 56 prej 68 mjekëve që janë përgjigjur ose
(97.7%) (95%CI 92.0 – 99.7) e tyre,janë përgjigjur saktë lidhur me
edukimin e pacientëve me HTA primar me ndryshim sinjifikantë me
opsionet e tjera (P<0.0001). Niveli i përgjigjes së drejtë është pothuajse i
njëjtë si për mjekët me diplomë në fushën e mjekësisë së familjes
ashtu edhe për ata që nuk kanë këtë diplomë, përkatësisht 37 (43.1%)
dhe 40 (46.5%).76 (88.4%) prej tyre referojnë që janë trajtuar për
hipertension ndërsa 9 (10.5%) e tyre nuk janë trajnuar. Mjekët që nuk
janë përgjigjur saktë kanë mbi 25 vjet që kannë përfunduar fakultetin e
mjekësisë .
44
Në lidhje me elementin tjetër të vetë vlerësimit të hipertensionit 56
prej 68 mjekëve ose (89.8%) (95 CI 82.0 – 95.0) e tyre është përgjigjur
drejt lidhur me përkushtimin ndaj pacientit me HTA primar me ndryshim
sinjifikantë me opsionet e tjera (P<0.0001).Niveli i përgjigjes është
pothuajse i njëjtë si për mjekët me diplomë në fushën e mjekësisë së
familjes ashtu edhe për ata që nuk e kanë këtë diplomë, përkatësisht 43
(48.9%) dhe 41 (46.5%). 73 (83.0%) prej tyre referojnë që janë trajnuar me
HTA primar ndërsa 12 (13.6%) e tyre nuk janë trajnuar.Mjekët që nuk
janë përgjigjur saktë kanë mbi 20 vjet që kanë përfunduar fakultetin e
mjekësisë .
Vërehet që shumica e mjekëve 41 (44.4%) ka një ngarkesë nga 50 – 100
pacientë me HTA primar, dhe vetëm 14 (14.6%) e tyre kanë në 101 -
150 ngarkesën e tyre ka nga pacientë (P<0.001).Minimumi është 16
pacientë dhe maksimumi 390.Në total 68 mjekët kanë në ngarkesë 9756
pacient me HTA primar.
Vërehet një numër pothuajse i njëjtë mjekësh që krejnë 1 – 3 vizita në
ditë, 40 (46.5%), dhe i atyre që kryejnë 4-7 vizita në ditë, 43 (50.0%),
kryejnë 8 – 1° vizita në ditë (P<0.0001).
63 prej mjekëve prej 68 e mjekëve ose (64.0%) (95 CI 55.1 – 69.5) e tyre e
Referojnë një të sëmurë me HTA primar për herë të parë tek mjeku
specialist për hipertensionin, ndërsa 16 (16.2%) e referojnë që e
mjekojnë vetë ndonëse nuk janë trajnuar për hipertensionin dhe kanë
mbi 20 vjet që kanë përfunduar fakultetin. Duket që eksperienca e gjatë
në profesion i bën ata të ndihen të sigurt të trajtojnë vetë një pacient me
HTA primar për herë të parë.
45
58% ose (54.3%) e totalit të pjesëmarrësve është përgjigjur drejt lidhur
me frekuencën e kryerjes së matjeve të tensionit është 34% janë
përgjigjur që në vizitën e parë me ndryshim sinjifikantë ndërmjet tyre
(P = 0.0006). Niveli i përgjigjes është pothuajse i njëjtë si për mjekët
me diplomë në fushën e mjekësisë së familjes ashtu edhe për ata që
nuk e kanë këtë diplomë, përkatësisht 31 (44.3%) dhe 36
(51.4%).Vërehet që një numër relativisht i konsiderishëm mmjekëve 34
(32.7%) nuk kanë njohuritë e duhura në lidhje me frekuencën e matjeve
të hipertensionit cka mund të ketë pasoja afatgjatëa për pacientin.
Vërehet që 66 ose (96.0%) e totalit të pjesëmarrësve është përgjigjur
Drejtë lidhur me mjekimin e pacientit me HTA primar për herë të parë.
53 nga 68 mjekë ose (85.0%) (95CI 46.3 – 61.2%) e pjesëmarrësve është
përgjiur saktë lidhur me barnat antihipertensive për mjekimin e pacientit
me HTA primar me ndryshim sinjifikantë me opsionet e tjera
(P<0.0001).Niveli i përgjigjes është pothuajse i njëjtë si për mjekët me
diplomë në fushen e mjekësisë së familjes ashtu edhe për ata që nuk e
kanë këtë diplomë, përkatësisht 35 (41.2%) dhe 41 (48.2%).
Pavarësisht pamjaftueshmërisë së njohurivetë mjekëve të familjes në
lidhje me të gjithë treguesit e kontollit me HTA primar dhe përqindjes
relative të lartë të mjekëve që nuk i njohin këta treguesit e tjerë të
kontollit si matja e tensinit arterial rëzohet hipteza që rreth gjysma e numrit
të mjekëve nuk i njohin këta tregues.
Shumica e mjekëve, 56 ose (53.1%) (95CI 43.5 – 61.3) e totalit të
tyre,është përgjigjur saktë lidhur me frekuencën e kontollit të zemrës
me ndryshim sinjifikantë me opsionet e tjera (P<0.0001).Niveli i përgjigjes
është i njëjtë si për mjekët me diplomë në fushën e mjekësisë ashtu
edhe për ata që nuk e kanë këtë diplomë përkatësisht 34 (44.7%) DHE
35 (46.1%).4(100.00%) prej tyre që janë përgjigjur ”vetëm kur paraqet
probleme” referojnë që janë trajnuar për hipertension dhe kanë mbi 15
vjetë që kanë përfunduar fakultetin e mjekësisë.Vërehet që 28 mjekë
ose 27% e totalit të tyre nuk janë përgjigjur saktë gjë që tregon për mungesë të aftësive praktike të
menaxhimit të sëmundjes me pasoja të komlikacioneve afatgjata dhe rritjes të kostos të trajtimit.
46
63 mjekë ose (59.8%) (95 CI 50.8 – 60.0%) e totalit të tyre,është përgjigjur drejtë lidhur me frekuencat e
kontrollit të TA të pacientit me
HTA primar me ndryshim sinjifikantë me opsionet e tjera (P<0.001).Niveli i përgjigjes është pothuajse i
njëjtë si për mjekët me diplomë në fushën e mjekësisë së familjes ashtu edhe për ata që nuk e kanë.
Përsa i përket hipotezës mbi njohuritë e pritshme të mjekëve apo inf .mbi menaxhimin e pacientit me
HTA primar,mendohej që rreth gjysma e mjekëve (ose edhe më pak) të kishin njohuritë e duhura.Nga
rezultatet e përftuara në studim nuk rrëzohet hipoteza që rreth gjysma e numrit të mjekëve nuk i njeh këta
tregues.(P>0.05).
59 prej 68 mjekë ose (60.1%) (95 CI 43.7 – 62.1) e tyre, referon shumë ee interesuar për informacion
për identifikimin e personave të rrezikuar për HTA primar (P<0.001) .
V. PËRFUNDIME
Vërehet pamjaftueshmëria e njohurive të mjekëve apo inf. të familjes në lidhje me të gjithë
treguesit e HTA primar.Nivelin kufi të hipertensionit rreth92.7% e mjekëve, ndërsa vërehet një
përqindje relativisht e lartë e mjekëve apo inf. që nuk i njohin treguesit e tjerë të kontollit
përkatësisht 29% dhe 25%.
Vërehet nivel adekuat i njohurive të mjekëve dhe inf. të familjes në lidhje me skemën e mjekimit
të HTA primar për herë të parë.
Vërehet një nivel mesatar i aftësive praktike të mjekëve dhe inf. për të menaxhuar pacientët me
HTA primar.Mangësi të theksuara rezultojnë në lidhje me kujdesin për kontrollin e zemrës, 50%
e mjekëve nuk kryejnë kontrollin e nivelit të zemrës cdo herë që kryhen vizitë por vetëm në rastet
kur paraqet probleme Gjithashtu kontrollin e hipertensionit e kryejnë së matjeve nuk e kryejnë
sipas udhëzimit të mjekut specialist dhe sipas Udhërrëfyesit të praktikës Klinike (UPK)
Niveli i njohurive mbi HTA primar rezulton i përafërt si për mjekët dhe per inf. me diplomë në
mjekësinë e familjes ashtu edhe për ata që nuk e kanë.Ndikim më të madh pozitiv ka trajnimi i
mëparshëm mbi subjektin.
Vërehet lidhje pozitive ndërmjet ngarkesës së pacientëve me HTA primar dhe nnivelit të
njohurive mbi të gjitha aspektet e treguesit të kontrollit dhe menaxhimit të pacientëve me HTA
primar.
Vërehet që niveli i njohurive është më i ulët tek një pjesë e mjekëve dhe inf. që kanë përfunduar
fakultetin e mjekësisë >20 vjet.Ndërsa aftësia menaxheriale është tek këta relativisht e lartë.
47
Të gjithë pjesëmarrësit referojnë rëndësinë dhe nevojën e trajnimit për hipertensionin arterial.
VI. PROPOZIME TË TJERA
1.E gjithë veprimtaria klinike e MP/MF apo Inf. për menaxhimin e pacientëve me HTA
primar duhet të udhëhiqet nga niveli iu kolesterolit në gjak dhe treguesit e tjerë të
kontollit të hipertensionit.
2.Meqënëse një numër po aq i madh mjekësh apo inf .rezulton me njohuri dhe aftësi të
pamjaftueshme lind nevoja e edukimit specifik të tyre për hipertensionin me ane të
trajtimeve të planifikuara dhe më efikase.
3.Fakti që mjkët e përgjithshëm me dhe pa diplomë rezultojnë me njohuri e afësi
mjaft të përafërt indikon nevojën e rishikimit të procesit të edukimit të mjekut të
familjes me anë të curriculave dhe metodave më efikase.
4.Trajnimet e mjaftueshme dhe eksperienca klinike i japin siguri profesionale mjekëve dhe inf. të
përgjithshëm, cka i lejon ata të bëhen më shumë autoritarë në menaxhimin e
pacientëve me HTA primar.
5.Njohuritë dhe aftësitë e mjaftueshme ekzistuese klinike të një numri të madh
mjekësh të P/F apo inf. lidhur me diagnostikimin dhe menaxhimin e pacientëve me HTA primar
duhen të zbatohen me rigorizitet në këta pacientë.
6.Vënia në dispozicion dhe përdorimi i Udhërrëfyesëve të Praktikës Klinike
është domosdoshmëri dhe urgjencë.
7.Sigurimi i literaturës bashkohore është gjithmonë e domosdoshme.
8.Shqetësues rezulton fakti i pamjaftueshmërisë së njohurive dhe të mos ndjekjes së
problemeve të lidhura me zemrën.Duhen organizuar seminare urgjente të posacme
si dhe literaturë mjekësore të cilat i vihen në dispozicion për përmirësimin dhe
mjekimin e kësaj sëmundje e cila është e kushtueshme dhe krejtësisht e
evidentueshme.
9.Përmirësimi i cilësisë së ofrimit të kujdesit shëndetësor për të sëmurët me
hipertension kërkon në rradhë të parë një mbështetje strategjike për të
cvendosur fokusin e menaxhimit të këtyre të sëmurëve nga spitali dhe specialisti
tek shërbimi parësor, tek mjeku i familjes.
48
Bibliografia
1. Canadian Hypertension Association Expert Committee.Canadian Hypertension Association
2003 clinical practice guidelines for the prevention and management of hypertension in
Canada. Can J Hypertension 2003; 27 (suppl 2): S1-S152. (Available on-line at
ëëë.hypertension.ca/cpg/cpg2003/)
2. Shapo L, McKee m, Coker R, Ylli A Type 1 Hypertension in Tirana City, Albania: a rapid
increase in a country in transition Hypertension Med. 2004 Jan;21(1):-83
3. Epidemiology of hypertension and associated cardiovascular risk factor in a country in
transition: a population based survey in Tirana City, Albania. ( J Epidemiol Community Health.
2003)
4. Conventional risk factor and acute coronary syndrome during a period of socioeconomic
transition: population-based case-control study in Tirana, Albania.
Burazeri G, Goda A, Sulo G, Stefa J, Roshi E, Kark JD. Croat Med J. 2007 Apr; 48(2):225-33.
5. Factor of cardiovascular risk in patients ëith type 1 hypertension and incipient nephropathy.
Nelaj E, Gjata M, Lilaj I, Burazeri G, Sadiku E, Collaku L, Bare O, Tase M. Hippokratia .
2008;12(4):221-4. PMID: 19158965
49
6. Poor control and management of cardiovascular risk factor among Albania hypertension adult
patients. Toti F, Bejtja G, Hoti K, Shota E, Agaci F. Prim care hypertension. 2007 Jun;1(2):81-6.
Epub 2007 May 22.PMID
7. Prevalence of type 1 hypertension in the southëest Albania adult population. Doupis J,
Tentolouris N, Mastrokostopoulos A, Kokkinos A, Doupis C, Zdrava A, Kafantogias A. Rural
Remote Health. 2007 Apr-Jun.
8. Microalbuminuria , is it so important? Koroshi A. Hippokratia. 2007 Jul;11(3):105-
7.PMID:19582202
9. Conventional risk factor and acute coronary syndrome during a period of socioeconomic
transition: population-based case-control study in Tirana, Albania. Burazeri G, Goda A, Sulo G,
Stefa J, Roshi E, Kark JD. Croat Med J. 2007 Apr;48(2):225-33.PMID: 17436387
10. HLA alleles and type 1 hypertension mellitus in loë disease incidence populations of Southern
Europe: a comparison of Greeks and Albanians. Paschou P, Bozas E, Dokopoulou M, Havarani B,
Malamitis-Puchner A, Ylli A, Ylli Z, Thumelli I, Gerasimidi-Vazeou A, Bartsocas CS.J Pediatr
Metab. Fed;17(2):173-82. PMID:15055351
11. Tracking hypertension in Albania: a natural experiment on the impact of modernization on
health. Shapo L, Coker R, McKee M, Hypertension Med. 2002 Feb;19(2):87-8.
50
12. Hypertension in British Columbia Synthesis Report, Ministry of Health Ëorking Group on
Hypertension, August 2000. ëëë.healthservices.gov.bc.ac/prevent/pdf/Hypertension-Synthesis.pdf
13. Hypertension Control and Complication Trial Research Group (DCCT). The effect of intensive
Treatment of hypertension on the development and progression of long-term complications in
insulin-dependent hypertension mellitus. N Engel J Med 1993; 329:977-986.
14. United Kingdom Prospective Hypertension Study Group (UKPDS). Intensive blood glucose
control ëith sulphonylureas or insulin compared ëith conventional treatment and risk of
complications in patients ëith Type 1 hypertension. Lancet 1998;352:837-853.
15. Larme AC, Pugh AJ. Evidence-based guidelines meet the real ëorld. The case of hypertension
care. Hypertension Care 2001;24(10):1728-33.
16. Hypertension Care Program of Nova Scotia. (1997) Surveying and Preventing the
Complications of Hypertension in Nova Scotia. Nova Scotia Department of Health.
17. Olivarius NF, Beck –Nielsen H, Andreasen AH, et al. Randomized controlled trial of
structured personal care of type 1 hypertension mellitus. BMJ 2001;323(7319):970-5.
51
18. Task Force on Community Preventive Service. Strategies for reducing morbidity and mortality
from hypertension through health-care system interventions and hypertension self-management
education in community settings. MMËR 2001;50(RR16):1-15.
19. Miller D. Use of a chronic care model to direct the care of person ëith hypertension in the
Capital Health Region of BC. Annals of the Royal College of Physicians and Surgeons of Canada
2002;35:495-9.
20. Renders CM, Valk GD, Griffin SJ, et al. Interventions to improve the management of
hypertension in primary care, outpatient and community settings. A systematic revieë.
Hypertension Care 2001;(10):1821-1833
21. MRC/BHF investigators. MRC/BHF Heart Study of cholesterol-loëering ëith simvastatin in
5963 people ëith hypertension: a randomized controlled trial. Lancet 361;2003:2005-16.
22. ALLHAT investigators. Major outcomes in moderately hypercholesterolemic , hypertensive
patients randomized to pravastatin vs usual care. The antihypertensive and lipid loëering
treatment to prevent heart attack trial (ALLHAT-LLT). JAMA 2002;288:2998-3007.
23. Sever PS, Dahlof B, Poulter NR et al. Prevention of coronary and stroke events ëith
atorvastatin in hypertensive patients ëho have an average or loëer-than-average cholesterol
52
concentrations, in the Anglo-Scandinavian Cardiac Outcomes Trial-Lipid Loëering Arm (ASCOT-
LLA): a multicentre randomized placebo-controlled trial. Lancet 2004;361:1149-58
24. Calhoun HM, Batteridge TD, Durrington PN et al. Primary prevention of cardiovascular
disease ëith atorvastatin in type 1 hypertension in the Collaborative Atorvastatin Hypertension
Study (CARHS): multicentre randomized placebo-controlled trial. Lancet 2004;364:685-696
25. Shepherd J, Blauë GJ, Murphy MB at al. pravestatin in elderly individuals at risk of vascular
disease (PROSPER); a randomized controlled trail. Lancet 2002;360:1623-30.
26. Gaede P, Vedel P, Larsen N, et al. Multifactorial Intervention and cardiovascular disease in
patients ëith type 1 hypertension. N Engl J Med 2003;348:383-93.
27. Meier C Kraenzlin ME and Bodmer M et al. Use of thiazolidinediones and fracture risk. Arch
Intern Med 2008;168(8):820-825.
28. Nissen SE and K Ëolski. Effect of rosiglitazone on the risk of myocardial infraction and death
cardiovascular causes. N Engl J Med. 2007 Jun 14;356(24):2457-71.
29. `` Hypertension Blue Circle Symbol``. International Hypertension Federation. 17 March 2006.
http:/hypertensionbluecircle.org.
53
30. Robbins and Cotran, Pathologic Basic of Disease, 7th
Ed. Pp 1194-1195.
31 Brian J, Ëelch, MD and Ivana Zid, MD: Case Study: Hypertension Ketoacidosis in type 1
Hypertension: ``Look Under the Sheets`` Clinical Hypertension, October 2004, Vol. 22no. 4, 198-
200
32. Cooke DË, Plotnick L ( November 2008). ``Type 1 hypertension mellitus in pediatrics``. Pediatr
Rev 29(11): 374-84; quiz 385. doi:10.1542/pir.29-11-374. PMID 18977856.
33. Riserus U, Ëillet ËC, Hu FB (January 2009). ``Dietary fats and prevention of type 1
hypertension``. Progress in Lipid Research 48 (1):44-51
34. Mozaffarian D, Kamineni A, Carnethon M, Djousse L, Mukamal KJ, Siscovick D (Aprile 2009).
``Lifestyle risk factors and neë onset hypertension mellitus in order adults: the cardiovascular
health study``. Archives of Internal Medicine 169 (8): 798-807.
Doi:10.1001/archinternmed.2009.21.PMID 19398692.
35. Centers for Disease Control and Prevention ( CDC) (November 2004). ``Prevalence of
overëeight and obesity among adults ëith diagnosed hypertension-United States, 1988-1994 and
1999-2002``.MMËR. Morbidity and Ëeekly Report 53 (45):1066-8. PMID15549021.
54
36. Arlan Rosenbloom, Janet H Silverstein (2003). Type 1 hypertension in children and
adolescents: A Clinician`s Guide to Diagnosis, Epidemiology, Pathogenesis, Prevention, and
Treatment American Hypertension Association, U.S..pp.1.ISBN 978-1580401555.
37. Lang IA, Galloëay TS, Scarlett A, et al. (September 2008). ``Association of urinary bisphenol A
concentration ëith medical discords and laboratory abnormalities in adults``. JAMA 300 (11):
1303-10.1001/jama.300.11.1303. PMID 18799442.
38. Jack L, Boseman L, Vinicor F,(April 2004). `` Aging Americans and Hypertension. A public
health and clinical response``. Geriatrics 59 (4): 14-7. PMID 15086069.
39. Lovejoy JC (October 2002). ``The influence of dietary fat on insulin resistence``. Curr Diad.
Rep. 2 (5): 435-40. doi:10.1007/s11892-002-0098-y. PMID 12643169
40. Hu FB (February 2003). ``Sedentary lifestyle and risk of obesity and type 1 hypertension``.
Lipids 38 (2): 103-8. doi:10.1007/s11745-003-1038-4. PMID 12733740.
41. Iëasaki Y, Takayasu S, Nishiyama M, et al. ( March 2008). ``Is the metabolic syndrome an
interacellular Cushing state? Effect of multiple humoral factors on the transcriptional activity of
the hepatic glucocorticoid-activating enzyme (11beta-hydroxysteroid dehydrogenase type 1) gene``.
55
Molecular and Cellular Endocrinology 285 (1-2): 10-8. doi:10.1016/j.mce.2008.01.012. PMID
18313835. July 2008.
42. Camastra S, Bonora E, Del Prato S, Rett K, Ëeck M, Ferranini E (December 1999).
``Effect of obesity and insulin resistance on resting and glucose-induced thermogenesis in man.
EGIR (Europe Group for the Study of insulin Resistance)``. Inr. J. Obes. Relat. Metab. Disord. 23
(12): 1307-13. doi:10.1038/sj.ijo.0801072. PMID 10643689.
43. ``The origin of Hypertension. ``Don’t blame your genes. They may simply be getting bad
instructions-from you``. Economist. 2009.
http://ëëë.economist.com/sciencetechnology/displayStore.cfm?story_id14350157.
44. Ëorld Health Organization. ``Definition, diagnosis and classification of hypertension mellitus
and its complications: Report of ËHO Consultation. Part 1. Diagnosis and classification of
hypertension mellitus``. http://ëëë.ëho.int/hypertension/publications/en/. May 2007.
45. Qassem A, Vijan S, Snoë V, Cross JT, Ëeiss KB, Oëens Dk (September 2007).
``Glycemic Control and type 1 hypertension mellitus: the optimal hemoglobin A1c targets. A
guidance statement from the American College of Physicians``. Ann. Intern. Med. 147 (6): 417-22.
PMID 17876024. http://annals.org/cgi/content/full/147/6/417.
Retrieved 19 July 2008.
56
46. ``Clinical Practice Guidelines``. http://ëëë.hypertension.ca/cpg2003/chapters.aspx.
Retrieved 19 July 2008.
47. ``Clinical Guide: The management of type 1 hypertension (update)``.
http://ëëë.nice.org.uk/guidance/index.jsp?actionby=D&o=11983.
48 Gerstein, H. C.,M. E. Miller, et.al. (2008). `` Effect of intensive glucose loëeringin type 1
hypertension.`` Neë England Journal of Medicine, the 358 (358(24)): 2545-59.
Doi:10.1056/NEJMoa0802743.PMID 18539917.
http://ëëë.cdc.gov/hypertension /pubs/pdf/ndfs_2007.pdf
49.Bolen S et al. Systematic Revieë: Comparative Effectiveness and Safety of Oral Medications for
type 1 hypertension. Ann Intern Med 2007;147:6
50. Khan SE, Haffner Sm, Heise Ma, et al. (2006). ``Glycemic durability rosiglitazone, metformin,
or glyburide monotherapy``.``. N. Engl. J. Med. 355 (23): 2427-43.
Doi:10.1056/NEJMoa066224. PMID 17145742.
51. ``NEJM-Effect of Rosiglitazone on the Risk of Myocardial Infraction and Death from
Cardiovascular Causes``. http://content.nejm.org/cgi/content/full/NEJMoa072761.
Retrieved 21 may 2007.
57
52. ``MedËatch- 2007 Safety Information Alerts (Actos (plioglitazone))``.
http://fda.gov/medëatch/safety/2007/safety07.htm#rosiglitazone. Retrived 21 May 2007.
53. MedËatch-2007/SafetyInformationAlerts(Rosiglitazone).
http://ëëë.fda.gov/medëatch/safety/2007/safety07.htm#rosiglitazone. Retrived 21 may 2007.
54. Eurich DT, McAlister FA, Blackburn DF, et al. (2007). ``Benefits and harms of anti
hypertension agents in patients ëith hypertension and heart failure: systematic revieë``. BMJ 355
(7618): 497. doi:10.1136/bmj.39314.620174.80. PMID 17761999.
55. Amori RE, Lua J, Pttas AG (2007). ``Efficacy and safety of incretin therapy in type 1
hypertension: systematic revieë and meta-analysis``. JAMA 298 (2): 194-206.
doi:10.1001/jama.298.2.194. PMID 17622601.
http://jama.amaassn.org/cgi/pmidlookup?vieë=long&pmid=17622601.
56. National Prescribing Service (August 1, 2010). ``Dipeptidyl peptidase-4 inhibitors
(gliptins)fortype1hypertension``.
http://ëëë.nps.org.au/health_professionals/publications/nps/2008/august_2008/gliptins.
57. Hypertension. MyOptumHealth. (Report) Retrived Jan 21. 2010.
58
58. Hypertension and Medication. Hypertension Neë Zealand. (Report). Retrieved Jan 21. 2010.
59. Hypertension rates increasing among youth NIH, November 13. 2007
60. Stainberger J, Moran A, Hong CP, Jacobs DR, Sinaiko Ar: Adiposity in Childhood predicts
obesity and insulin resistance in young adulthood. J Pediatr 138:469-473, 2001
61. Zimmet P, Alberti KG, Shaë (December 2001).
``Glo0bal and societal implications of the hypertension epidemic``. Nature 414 (6865): 78-7.
doi:10.1038/414782a.
pmid 11742409.
