ta~ka iznosila je 0.348 mm,Didoova 0.3759 mm,a Houksova ame-
ri~ka ta~ka se na{la na 0.3505 mm.
Krajem devetnaestog veka Houks je bio anga`ovan u {tam-
parskom poslu,i s vremena na vreme je bez uspeha poku{avao
da
ubedi nekoliko kompanija da pre|u na njegov merni sistem.Dok
je
bio zaposlen u kompaniji Marder&Luz,kao partner i upravnik
Pa-
cifik slovolivnice u San Francisku,Houks je najzad nagovorio
A.P.
Luza i D`ona Mardera da prihvate i podr`e njegov sistem
tipograf-
ske ta~ke.Ameri~ki sistem me|usobno zamenljivih veli~ina
slova
obnarodovan je u zimu 1879.godine i postigao je ogroman
uspeh.Skoro svi ameri~ki {tampari prihvatili su novi merni sitem
zapanju-
ju}om brzinom.Nonparel,pajk,grejt primer i sve druge
unikatne
me|usobno neusagla{ene veli~ine preselile su se u istoriju.
Houksov sistem je na skupu Saveza slovolivaca Sjedinjenih
Dr`ava u Saratogi,1886.godine zvani~no prihva}en kao
nacionalnistandard.Do 1892,kada je osnovana ATF kompanija,skoro je
u pot-punosti prekinuto sa proizvodnjom sloga u starim
nestandardnim
veli~inama.
Britanci su prihvatili Houksov sistem kao standard
tipografske
mere 1898.godine,dok je u Evropi na snazi ostao Didoov
sistem.Anglo-saksonska tipografska ta~ka iznosi oko1/72in~a,i
pre{la je u{iroku upotrebu preko kompjuterskih programa za
tipografsko
oblikovanje.
Nikola Pijukovi},[tamparstvo u teoriji i
praksi,Beograd,1956.Ruari McLean,The Thames and Hudson Manual
ofTypography,London,1980.Nicolas Fabian,History ofAmerican Point
System,/web.idirect.com/nfhome/point.htmPismo:Minion,autor:Robert
Slimbah
SISTEMI MERA U TIPOGRAFIJI
U prvo doba {tamparstva nije postojalo nikakvo odre|eno pravilo
u
pogledu podele materijala za slaganje po veli~ini.Svaka
{tamparija
je lila slova u proizvoljnim veli~inama,a isto tako i potreban
bezli~ni
materijal za svaku novu vrstu pisma.Tako se radilo sve dok
livenje
slova nije pre{lo na slovolivce kao posebne majstore.Ve} u
prvim
po~ecima samostalne slovoliva~ke proizvodnje zapa`ene su
te{ko}e
zbog nepostojanja odre|enog pravila za veli~inu i visinu
pisma.
Prva sistematizacija materijala za slaganje potekla je oko
1680.godine iz Engleske.Tih godina Englezi su uveli u upotrebu
jednoo-
brazno livenje pisma po ustanovljenoj osnovnoj meri za deset
veli-
~ina pisma.Ta mera je bila zasnovana na engleskoj zvani~noj
meri
stopa,a podeljena je na ~etvercepojedinih stepena.Tako je
jedna
stopa sadr`avala 184~etverca Pearl (perla),150Ruby
(nonparela),112Brevier (petita),92Long Primer (garmonda),75Pica
(cicera),66English (tercija),50Great Primer (1cicera),38Double Pica
(2ci-cera),28Two Lined Pica (dupla tercija),17Great-Canon
(4cice-ra).Prili~no komplikovano.
Prvi sistem merenja na osnovu ta~ke ustanovio je
1737.godineslovolivac iz Pariza,Pjer Simon Furnije.Tada je objavio
knjigu
Tables des proportions quil faut observer entre les
caractres,najavlju-
ju}i uvo|enje svog mernog sistema.Za osnov nove mere uzeo je
dva
cola zvani~ne francuske mere pje de roa(kraljevske stope) i
podelio
ih na 12cicera,nazvav{i tu du`inu prototip.Svaki col je opet
podeliona 12linija,a svaku liniju na 6jedinica.Jedinice je nazvao
poen
U t o v r e m e v e l i ~ i n e p i s m a s u n a z i v a n e i
l i p o r e d u r a s p o l o ` i v i h v e l i -
~ i n a u t o j { t a m p a r i j i , i l i p o d e l u k o j e
j e { t a m p a n o t o m v e l i ~ i n o m
p i s m a . D o c n i j e s u s l o v o l i v n i c e , i z l a
z e } i i z h a o t i ~ n o g s t a n j a k o j e j e
n a s t a l o k a o p o s l e d i c a n e s i s t e m a t i ~ n
o g l i v e n j a i p o v i s i n i i p o v e l i ~ i n i
p i s m a , p o ~ e l e u v o d i t i i o d r e | e n i j e n a
z i v e p o j e d i n i h v e l i ~ i n a . T i n a -
z i v i s u k a o p r a k t i ~ n i j i b r z o p r i m l j e n
i , p a s u s e i d o d a n a s o d r ` a l i .
N a j s i t n i j a d o s a d a l i v e n a s l o v a n a z v a
n a s u n o n - p l u s u l t r a . O n a
p o t i ~ u i z s l o v o l i v n i c e E n { e d e u H a r l e
m u , H o l a n d i j a . N j i h o v l i k j e
z a p r e m a o s a m o 2 t i p o t a ~ k e , a l i v e n a s u
n a t e l u o d 2 t a ~ k e .
G o d i n e 1 8 2 7 . p a r i s k i r e z b a r i s l o v o l i
v a c A n r i D i d o u s v o j o j 6 6 -
t o j g o d i n i r e z a o j e ~ e l i ~ n e p e ~ a t e i i z
l i o p i s m o n a s t e p e n o d 2 t a ~ k e .
O v o j e p i s m o n a z v a n o m i k r o s k o p i k . R e z
a n j e i l i v e n j e o v a k o s i t n o g
p i s m a s l u ` i l o j e k a o p r i m e r v a n r e d n o v
e l i k e t e h n i ~ k e s p o s o b n o s t i
r e z b a r a i s l o v o l i v c a .
B r i l i j a n t ( 3 t a ~ k e ) p o t i ~ e i z j e d n e o d
s l o v o l i v n i c a u A m e r i c i .
D i j a m a n t ( 4 t a ~ k e ) p o t i ~ e i z s l o v o l i v
n i c e V o s k e n s u A m s t e r -
d a m u , i z d o b a o k o 1 7 0 0 . g o d i n e . N e { t o m
a l o v e } i l i k p i s m a r e z a o j e
1 6 8 1 . g o d i n e v a n D a j k , r e z b a r s l o v o l i
v n i c e D a n i e l a E l z e v i r a u A m -
s t e r d a m u , a l i j e t o p i s m o l i v e n o n a t e l
u o d 4 t a ~ k e . O v a j s t e p e n p i -
s m a u F r a n c u s k o j s e n a z i v a s e d a n o a , u [
p a n i j i i I t a l i j i p e r l a .
P e r l , z n a ~ i : b i s e r ( 5 t a ~ a k a ) ; p r v i g a
j e o k o 1 6 2 7 . g o d i n e r e z a o i
l i o @ a n o n u S e d a n u ( F r a n c u s k a ) . U N e m a
~ k o j s e n a z i v a p e r l , u
F r a n c u s k o j i [ p a n i j i p a r i z j e n , u I t a l
i j i p a r i | i n .
S t e p e n i b r i l i j a n t , d i j a m a n t i b i s e r (
p e r l ) d o b i l i s u n a z i v e o v i h
d r a g o c e n o s t i z a t o { t o j e b i l a p o t r e b n
a v e l i k a v e { t i n a i s t r p l j e n j e u
o b r a | i v a n j u ~ e l i ~ n i h p e ~ a t a z a t a k o s
i t n e s t e p e n e p i s m a . Z a s k r o m -
n a s r e d s t v a o n o g a d o b a k o j i m a s u t i v e l
i k i m a j s t o r i r a s p o l a g a l i , m i
b i s m o d a n a s r e k l i n i { t a m a n j e n e g o d a s
u p r i m i t i v n a .
N o n p a r e l , z n a ~ i : n e u p o r e d i v ( 6 t a ~ a k
a ) ; p o t i ~ e o d { t a m p a r a
J o h a n a F r o b e n a i z B a z e l a . O n j e n j i m e 1
4 9 0 . g o d i n e { t a m p a o B i b l i j u
u o k t a v u , a v e } 1 5 0 1 . g o d i n e i u V e n e c i j
i s e { t a m p a j u k n j i g e t o m v e l i -
~ i n o m . U F r a n c u s k o j n o n p a r e l u v o d i 1 5
6 0 . g o d i n e p a r i s k i s l o v o l i v a c
K l o d G a r a m o n . O n j e ~ u v e n i p o t o m e { t o j
e p o t p u n o o ~ i s t i o a n t i k -
v a p i s m o o d g o t i ~ k i h p r i m e s a .
V e l i ~ i n e p i s m a o d 3 d o 6 t a ~ a k a b i l e s u s
v e d o 1 8 . v e k a u k r a t k o -
t r a j n o j u p o t r e b i k o d m a j s t o r a u m e t n i
k a . R e z a n e s u i l i v e n e s a m o
r a d i u g l e d a i i s t i c a n j a v i s o k e n a d a r e
n o s t i m a j s t o r a .
I n s e r c i o ( 6 t a ~ a k a ) u v e d e n o j e k o d n e k
i h a m e r i ~ k i h i e n g l e -
s k i h d n e v n i h l i s t o v a z a s l a g a n j e s i t n
i h o g l a s a . N a z i v i n s e r c i o d o b i l a
j e t a v e l i ~ i n a p i s m a p o o g l a s i m a ( i n s e
r a t i m a ) , k o j i m a j e i n a m e n j e n a .
M i n j o n , z n a ~ i : m i l j e n i k ( 7 t a ~ a k a ) ; p
o j a v l j u j e s e t e k u 1 8 . v e k u , u
F r a n c u s k o j , o d a k l e s e p o d t i m i m e n o m b
r z o p r e n o s i u [ p a n i j u , I t a -
l i j u , E n g l e s k u i A m e r i k u , a s a m o u H o l a
n d i j i i N e m a ~ k o j n a z i v a s e
k o l o n e l .
P e t i t , z n a ~ i : m a l i ( 8 t a ~ a k a ) . O v a v e l
i ~ i n a p i s m a d o b i l a j e t a j
n a z i v z a t o { t o j e s v e d o 1 8 . v e k a u { t a m p
a r i j a m a b i l a n a j s i t n i j a o d r a -
s p o l o ` i v i h v e l i ~ i n a p i s m a . U F r a n c u s
k o j s e n a z i v a g a j a r , u H o l a n d i j i
g a l j a r d , u [ p a n i j i g a l j a r d a , u I t a l i j
i t e s t i n a .
B o r g i s ( b u r ` o a ) , z n a ~ i : g r a | a n s k i ( 9
t a ~ a k a ) . U v e l i ~ i n i o v o g
p i s m a n a j p r e j e 1 4 9 8 . g o d i n e { t a m p a n a
j e d n a k n j i g a u n e p o z n a t o j v e -
n e c i j a n s k o j { t a m p a r i j i . N a z i v b o r g i
s p o t i ~ e o t u d a { t o j e z a f r a n c u s k o
m e s t o B u r ` o a { t a m p a r @ o f r o a To r i , n a s u
p r o t s k u p i m l u k s u z n i m
i z d a n j i m a , o v o m v e l i ~ i n o m { t a m p a o j e
f t i n a i z d a n j a k n j i g a . P o d r u -
g i m v e r z i j a m a , To r i j e t o j v e l i ~ i n i p i s
m a d a o n a z i v p o s v o m r o d n o m
m e s t u B u r ` o a . U H o l a n d i j i , o v a s e v e l i
~ i n a p i s m a n a z i v a g a r m o n d , u
I t a l i j i g a l j a r d a , a u [ p a n i j i b r e v i a r
i o .
tipografik = tipografska ta~ka. Ova tipografska ta~ka iznosila
je
0.349 mm. Po broju ta~aka Furnije je ustanovio veli~inu
pojedinihstepena materijala za slaganje. U stru~nim {tamparskim
krugovima
je novi sistem merenja dobro primljen, ali se ubrzo pokazalo da
je u
praksi te{ko primenljiv. Mera tipografske ta~ke je samo po
primeru
bazirala na zvani~noj meri, ali se nije s njom ta~no
slagala.
Furnije je bio jedan od velikih slovolivaca u istoriji
tipografije.
Bio je umetnik u oblikovanju pisama, rezanju pe~ata i livenju,
kao i
{tampar, izdava~ i obdareni istori~ar. Njegovo monumentalno
delo
Manuel typographique izdato je u dva toma izme|u 1764. i 1766.
go-dine u Parizu. Taj rad je toliko izuzetan po kvalitetu i po
sadr`aju da
dugo nije bio nadma{en.
Godine 1785. pariski slovolivac Fransoa Ambroz Dido i njegovsin
Firmen, u nameri da pobolj{aju Furnijeov merni sistem, usta-
novljuju tipografsku meru stvarno baziranu na zvani~noj
francu-
skoj meri. Jedan francuski col ima 12 linija, a oni svaku liniju
dele jo{na {est tipografskih ta~aka. Iako je ova mera, veli~ine
0.3759 mm za-snovana na ta~no odre|enom osnovu, ona je jo{ dugo
nailazila na
te{ko}e u primenjivanju. U svima zemljama toga doba va`ila
je
druga zvani~na mera, razli~ita od francuske. Nekoliko
nema~kih
pokrajina imalo je me|usobno razli~ite vrednosti cola, a i
Austrija je
imala svoju meru. Iz tih razloga svuda je tipografska mera
odre|i-
vana na osnovu lokalnog cola.
U drugoj polovini 19. veka, po{to su mnoge evropske dr`aveuvele
metar kao zvani~nu du`insku meru, u maju 1879. godine, svefrancuske
i nema~ke slovolivnice po razradi slovolivca Hermana
Bertolda usvajaju tipometar kao zajedni~ku meru. Za osnov
tipo-
metra Bertold je uzeo metarsku du`inu od 30 cm, podelio je na
133
Dupli srednjak (28 ta~aka), u prvo vreme u Nema~koj se
nazivaoroman, a sada se naziva doplmitl; u Francuskoj se naziva pti
kanon,
u Italiji kanon~ino, u Engleskoj 2-line English.Kanon (36
ta~aka) je dobio naziv po tome {to je tom veli~inom
pisma najpre {tampana knjiga crkvenih kanona.
Misal (48 ta~aka) je dobio to ime jer su tom veli~inom
pisma{tampani naslovi u knjizi Misal.
Sabon (72 ta~ke). Ime ovoj veli~ini pisma dato je po Jakobu
Sa-bonu, prvom samostalnom slovolivcu u Nema~koj.
Sa druge strane Okeana, u Americi, bilo je druga~ije.
[tampar-
ska oprema, koju je kupio i u Novi svet dopremio Bend`amin
Frenklin 1785. godine, sadr`avala je mnoge matrice koje je
napraviosin Pjera Simona Furnijea, pronalaza~a prve tipografske
ta~ke.
Frenklinova slovolivnica prodata je 1806. godine kompaniji Bini
&Ronaldson, koja se pojavljivala na tr`i{tu pod raznim imenima
do
1892. godine, kada je postala jedan od prvih u~esnika
integracije unovoosnovanu American Type Founders Company. Tako je
ATF po-
stao vlasnik zanimljivih istorijskih dokumenata, me|u kojima su
se
nalazila i dva dosta pohabana toma Furnijeovog dela Manuel
typo-
graphuique.
Za uvo|enje jedinstvenog mernog sistema u ameri~ku tipogra-
fiju zaslu`an je i odgovoran Nelson C. Houks (1841 1929), iz
Alame-de u Kaliforniji. Houks, ~ovek ~vrstog karaktera i li~nog
integriteta,
bio je siguran da je on prona{ao sistem tipografske ta~ke. Iz
na{eg
ugla, ili je njegovo istorijsko istra`ivanje bilo na niskom
nivou, ili ga
uop{te nije bilo. Sa druge strane, nije neobi~no u nauci i
tehnologiji
da razli~iti ljudi nezavisno jedan od drugoga do|u do vrlo
sli~nih
zamisli i postignu skoro istovetne rezultate. Furnijeova
tipografska
Garmond(10ta~aka).Ovoj veli~ini pisma dato je ime u ~ast
~uvenog francuskog rezbara pisma iz 16.veka Kloda
Garamona.Ta
veli~ina naziva se jo{ i korpus,jer je pismom te veli~ine najpre
{tam-
pano delo Corpus iuris.U Francuskoj se naziva filozofi,u
Holandiji
desendinan,u Engleskoj Long Primer,u [paniji entredos,u
Italiji
garamona,u [vajcarskoj,Austriji i kod nasgarmond.
Cicero(12ta~aka) poti~e iz 15.veka.Pismom pribli`no te ve-
li~ine {tampao je Peter [efer u Majncu 1466.godine Ciceronova
pi-
sma.Isto delo i istom veli~inom pisma {tampao je Ulrih Han
1469.
godine u Rimu.Ova veli~ina naziva se Francuskoj i Holandiji
Sent
Ogisten,jer su njom 1474.godine {tampana dela sv.Augustina.U
Italiji se naziva letura,u Engleskoj pajk.
Srednjak (14ta~aka).U prvim po~ecima {tamparstva upotreb-
ljavalo se sedam veli~ina pisma,pribli`no veli~inama
dana{njih:
petit,garmond,cicero,srednjak,tercija,tekst i 3cicera.Srednji
po
veli~ini od tih sedam stepena bio je veli~ine oko 14ta~aka,pa je
nazi-
van media.U Holandiji se ta veli~ina naziva dupli kolonel,u
Nema~koj mitl,u Italiji silvio,u Engleskoj English,u Francuskoj
gro-
tekst,u [paniji testo.
Tercija(16ta~aka) na isti na~in je dobio svoje ime,jer je taj
ste-
pen pisma po veli~ini bio tre}i po redu odozgo.U Holandiji se
nazi-
va tekst,u Italiji testo,u Engleskoj 2-line Brevier,u [paniji
romana,u
Americi kolumbian.
Tekst(20ta~aka) imao je i naziv sekunda,a dobio ga je kao
drugi
po redu stepen veli~ine pisma odozgo.Naziv tekstje dobio jer je
ovom
veli~inom 1563.godine Gutenberg {tampao tekst Svetog pisma.U
Francuskoj se ova veli~ina naziva pti paranjon,u Italiji
a{endonika,a
u Engleskoj 2-line Long Primer.
nonparela,a svaki nonparel je podelio na 6ta~aka,{to ukupno
~ini
798ta~aka.Ceo du`inski metar sadr`i 2660ta~aka,tako da je
jedna
ta~ka 0.376mm.
Nazivi veli~ina pisma
Prema broju tipometri~kih ta~aka sav li~ni i bezli~ni materijal
za
slaganje ima svoje pojedina~ne nazive:
brilijant(3ta~ke),dijamant(4ta~ke),perl(5ta~aka),
nonparel(6ta~aka),insercio(6ta~aka),
kolonel(7ta~aka),petit(8ta~aka),borgis(9ta~aka),
garmond(10ta~aka),desendian(11ta~aka),
cicero(12ta~aka),srednjak(14ta~aka),
tercija(16ta~aka),tekst (20ta~aka)
dupli cicero(24ta~ke),dupli srednjak(28ta~aka)
dupli tercija(32ta~ke),kanon/3cicera/ (36ta~aka),
veliki kanon/3cicera/ (42ta~ke),
misal/4cicera/ (48ta~aka),sabon/6cicera/ (72ta~ke)
Za veli~ine pisma i ostalog li~nog i bezli~nog materijala od
tri
cicera navi{e u praksi se retko koriste navedeni nazivi,ve} se
samo
izra`avaju brojem u njima sadr`anih cicera ili ta~aka.
Poreklo i zna~aj pojedinih veli~ina pisma
U prvim vekovima {tamparstva svaka je {tamparija lila slova
veli~ine i tipa prema ve{tini rezbara koji joj je rezao ~eli~ne
pe~ate.
