Modern Toplumda Hukuk Kültürü

7/24/2019 Modern Toplumda Hukuk Kltr

1/23

Modern Toplumda Hukuk Kltr 3239

MODERN TOPLUMDA HUKUK KLTR

Culture of Law in Modern Societies

Prof. Dr. Mehmet YKSEL

Kltr ve Hukuk Kltr

Kltr, neredeyse her yerde bavurulan ya da kullanlan birkavram olmakla birlikte, ou zaman aklamaskolayca yaplan birkavram deildir. Kltr, genianlamda, insanlarn belli bir toplumdane yaptklarna, onu niin yaptklarna, yapp eyledikleri ile yarattk-

lardnyaya baklarak anlalr. Baka bir ifadeyle kltr, insanlarnamal etkinlikleri yannda, toplumsal alkanlklar ve pratikleri ilevcuda getirdikleri insan yaratm bir olgudur. Kltr, hem insan-larn anlam ve deer dnyalarnyanstan, hem de bunlar tarafndanekillendirilen bir oluumdur. Bundan dolaydr ki, hibir kltr,insanlarn amalarn ve hedeflerini, onlarn neyin iyi-kt, doru-yanl, adil-adil olmayan, deerli-deersiz olduu konusundakikavraylar ile bunlarn anlamnn ve deerinin nihai kaynaklarhakkndaki inanlarincelenmeksizin anlalamaz1.

Antropolog Taylor, kltrn nl ve halen de geerli birtanmn yapmtr: Kltr ya da uygarlk, bir toplum yesi olarakinsanolunun kazand(iktisap ettii) bilgi, sanat, ahlak, geleneklerve benzeri dier yetenek ve alkanlklar kapsayan karmak birbtndr.2 Duverger de, kltr yle tanmlar: Kltr, bir insan

Gazi niversitesi letiim Fakltesi Gazetecilik Blm retim yesi1 George,Francis Cardinal, Law and Culture, Ave Maria Law Review. Y.

2003, S. 1 (1), s. 3.2 Gven,Bozkurt, Kltr Konusu ve Sorunlarmz, Remzi Kitabevi Yayn

stanbul, 1985: s. 22.


2/23

Mehmet YKSEL3240

topluluundan beklenilen davranlar tayin eden rolleri oluturan,dzenlenmi (coordone) bir davranlar, dnceler ve duyularbtndr.3 Yukarda zikredilen aklamalardan hareketle kltr,zetle, insanlar aras iliki ve etkileimlerle yaratlan ve paylalan,insanlarn duyu, dn ve davran tarzlarnn ekillenmesinde

rol oynayan bilgi, inan, sanat, hukuk, ahlak, rf ve adetler btnolarak tanmlayabiliriz.

Her toplumun mensuplarnn paylatklar ortak deerlerden,normlardan ve davran tarzlarndan oluan bir kltrden szedilebilir. Ancak bu, o toplumun bnyesindeki tm bireylerin, grup-larn ve kesimlerin sz konusu kltr eit bir ekilde yarattklarvepaylatklar, onu aynlde benimsedikleri anlamna gelmez. Aksihalde, alt kltr ve kart kltr gibi kavramlar aklamakmmkn olmayacagibi; sanat kltr, din kltr, hukuk kltr,iktisadi kltr ve siyasal kltr gibi kavramlatrmalarn da bir

anlamkalmaz. Oysa, toplumsal yaamn farklkurumsal ve etkinlikalanlarnda yaanan iliki ve etkileimlere balolarak, dierlerindennispeten farklduyu, dnve davrantarzlarortaya kar. Buda farklkurumlarn ve gruplarn kltrlerinden sz etmeye imkanverir.

Her kltr, toplum halinde yaayan insanlarn, iliki ve etkile-imlerini belirleyen bir modeller btndr. Ancak bu kltrelbtn de alt-btnlere veya alt gruplara ayrlr. rnein, kuzeykltr, gney kltr, bat kltr, dou kltr ve Akdeniz

kltr gibi. Yine, sosyal tabakalamadan hareketle yap

lan burjuvakltr ve ii kltr snflamas gibi. Ayn ekilde, toplumsalhayatn baz alanlarnda yaanan youn iliki ve etkileimler ere-vesinde ortaya kan alt-btnlerden de sz edilebilir; siyasal kltr,iktisadi kltr, sanat kltr ve din kltr gibi.4 Bu erevede,herhangi bir toplum ya da kltrn hukuksal yanlar bir arayageldiinde, nispeten sistematik ve tutarl bir btn oluturduu

3 Duverger,Maurice, Siyaset Sosyolojisi, (ev. irin Tekeli), Varlk Yaynlarstanbul 1975, s. 111-113.

4 Duverger, Siyaset, s. 128.


3/23


takdirde; bu btn ifade etmek zere hukuk kltr kavramnkullanabiliriz. Sosyolojik adan toplumun temel sosyal kurumla-rndan biri olarak hukuk, toplumsal sistemin bir alt-sistemini olutu-rurken; antropolojik adan kltrn ya da kltrel btnn bir alt-kltr alannifade eder.

John Bell, hukuk kltrn, hukuksal kurumlarn ileyiiyle vehukuki metinlerin yorumuyla btnlemideerlerin, pratiklerin vekavramlarn zgl bir tarzveya btnl olarak tanmlar. Hukukkltr asndan hukuk kavram, hukukun sadece bir kurallar vekavramlar setinden daha fazla bir ey olduunu vurgular. Buna,kltr olarak hukuk kavram da denebilir. Hukuk kltr, aynzamanda hukuk toplumunda bir sosyal pratik anlamna da gelir.Sosyal pratik olarak hukuk, hukuk kurallarnn ve kavramlarnngerek anlamn, onlarn toplum hayatndaki arln, yerini veroln belirler. zetle hukuk, ne sadece bir kavramlar ve kurallar

setidir, ne de soyut veya izole halde bulunan bir sosyal pratiktir.Hukuk ve hukuksal pratik, ait olduklartoplumun kltrnn birergrnmdrler. Hukuk kltr, iinde bulunduu toplumun dahagenel kltrnn bir parasdr. Bu kltrn bilgisine ve kavraynasahip olmakszn hukuksal sosyal pratii anlamak mmkn olmaz.Hukuk sistemlerini snflandrma, bir anlamda hukuksal toplumlarve kltrleri ayrt etmek anlamna gelir. Farkl hukuk sistemlerinikarlatrma ve birbirinden ayrma, ancak bu hukuk dzenlerini vehukuk kltrlerini, ait olduklardaha geni toplumsal kltr bala-mna yerletirmekle mmkn olabilir.5 Feodal hukuk sistemi,kapitalist hukuk sistemi, sosyalist hukuk sistemi, slam hukuksistemi, geleneksel hukuk sistemi ve modern hukuk sistemi gibikavramlatrmalara da bu adan bakmak gerekir.

Hukuk kltrn, en genel anlamda, hukuksal boyutu bulunansosyal tutum ve davranlarn nispeten dzenlilik gsteren kalp-lam hali olarak da tanmlamak mmkndr. Hukuk kltrnn

5 Hoeck/Warrington, Legal Cultures, Legal Paradigms and Legal Doctrine:Towards a New Model for Comparative Law, International andComparative Law Quarterly, Y. 1998, S. 47, s. 498.


4/23

Mehmet YKSEL3242

ayrt edici bileenleri olarak; hukukularn says ve rolleri gibihususlarn, hukuki kurumlardan ve olgulardan, dava ve mahku-miyet oranlargibi llerden, yargmensuplarnn istihdam tarzlarve denetimleri gibi uygulamalardan hukuki meselelerde ve yargsrecinde etkili olan dncelere, deerlere, arzu, inan ve zihniyet-

lere kadar uzanan birok etmenden sz edilebilir.6Friedmana grehukuk kltr, belli bir toplumdaki insanlar tarafndan hukukhakknda sahip olunan fikirleri, tutumlar, deerleri ve kanaatleriifade eder. Aslnda bir toplumda yaayan herkes, eitim, su, ekono-mik sistem, toplumsal cinsiyet ilikileri ve din gibi hususlara ilikinfikirlere, tutumlara, deerlere ve kanaatlere sahiptir.7Hukuk kltrkavram, zellikle ierii bakmndan hukuksal olarak deerlendi-rilen fikirlere, tutumlara, deerlere ve kanaatlere gndermede bulu-nur. rnein, yasama organna, mahkemelere, adalet sistemine,polise, yksek mahkemelere, avukatlara, yarg mensuplarna vb.

ilikin fikirler, tutumlar ve kanaatler gibi.

Toplumsal Normlarn Evrimi ve Hukuk Kltr

Hukuk kltr hakknda konumak, her eyden nce hukukuntemelini oluturan ve onu ekillendiren sosyal gelimeler, fikirler vekavramlar hakknda konumak anlamna gelir.

Her toplum, varln srdrmeye esas tekil eden temeltoplumsal normlara her zaman sahip olmutur. Baka bir deyile, hertoplum, ahlak ve hukuk gibi sosyal kontrol aralar veya mekaniz-

malar

yoluyla temel normlara uyumu gerekletirme eilimi gster-mitir. Ancak, hukuk ve ahlak her zaman ve her yerde btn sosyalnormlarhayata geirme ynnde mnhasr bir konumda da bulun-mamtr. Birok toplumun tarihinde temel normlar uygulamanninsan st, doa st varlklar (tanrlar, ruhlar, eytan, ilahlar vb.)yoluyla veya kutsiyet atfedilen geleneklerin ve greneklerin otoritesi

6 Nelken,David, Using The Concept of Legal Culture, Austl. J. Lag. Phil.,Y. 2004, S. 29(1), s. 1-2.

7 Friedman,Lawrence M., Law, Lawyers, and Popular Culture. Yale LawJournal, S. 98, s. 1579-1606.


5/23


sayesinde mmkn olabildii anlalmtr. Gemite, ok saydatoplumda yneten konumunda bulunanlar, btn temel normlartekbalarna ve sadece kendi otoriteleriyle uygulayacak lde iktidarasahip olamamlardr. Yneticiler eliyle kullanlan hukuki kontrolnou zaman olduka mtevaz dzeylerde kald bilinmektedir.

Bylesi toplumsal yaplarda temel normlar, daha ziyade aile, kabile,ky vb. fonksiyonel yaygn birincil gruplar tarafndan hayatageirilmilerdir. Yneticiler de temel normlarn uygulanabilirliinisrdrmek bakmndan, bu tr gruplarn yaptrm sistemine dayan-mlardr. ou zaman, ynetenler ile ynetilenler veya siyasalegemenler ile egemenlik altnda bulunanlar arasnda ortaya kabilenatma durumlarnda da her zaman hukuka ihtiya duyulmamtr.Byle durumlarda ynetenler, bizzat kendi politik glerini kulla-narak atmalarn veya mcadelelerin stesinde gelmeye alm-lardr.8

Kawashima, toplumsal farkllama srecinde ayr bir alanolarak hukukun ortaya kmasnn temel belirleyicileri olarak uhususlar zerinde durur: 1) Siyasal iktidar olarak ynetimin politikgcnn artmas, kendi egemenlii altnda bulunan kimselerintoplumsal hayatn belirli alanlarzerinde kendi kontroln gerek-letirmesine yardm eder. 2) Aileler, kyler, loncalar ve dinsel toplu-luklar gibi nispeten kk sosyal birimlerin saladsosyal kontrolzamanla fonksiyonel olarak zayflar. 3) Egemen ynetici g ileuyruklararasnda bir iktidar dengesi veya eitlii ortaya kar. Bylebir srete; hukuk ve ahlakn sosyal kontrol aralar olarak fonksi-

yonlar dikkate deer bir ekilde belirleyici hale gelmeye balar.Artk, byle bir yapda, yani sekler nitelii ne kmaya balammodern toplum yaplarnda toplumsal normlarn meruiyeti insanst, doa st varlklarla ya da referanslarla srdrlemez. Onlarnyerine, akl sahibi veya aklla tehiz edilmi modern toplum vatan-dalarnn rasyonel bir ekilde yapacaklar hakl klma veya meru-latrma kapasitesi geer. Yine byle bir yapda, kk lekli ve

8 Kawashima, Takeyoshi, Some Reflections on Law and Morality inContemporary Societies, Philosophy East and West, Y. 1971, S. 21 (4), s.494-495.


6/23

Mehmet YKSEL3244

fonksiyonel olarak yaygn bir nitelikteki geleneksel gruplar, giderekyeniden organize olurlar ve daha spesifik ve bireyci gruplara dorubir dnm yaanr. Bu gelimeler bal olarak, modern, bireyciyan ar basan toplumlarda geleneksel gruplarn temel normlarhayata geirme kapasiteleri ve yaptrm sistemleri zayflarken;

toplumsal normlar uygulama ve srdrmek bakmndan daha okhukuku kullanan hkmetlerin gc artar.9Bylece, eski gelenekselbalarndan ve gruplarndan koparak nispeten bamsz hale gelenve bireysellii ne kan insanlarn tutum, davran ve eylemlerineyn verecek, devlet eliyle uygulanacak daha organize ve maddiyaptrmlnormlar olarak hukuk, kendisinden ayrca ve zel olaraksz edilen bir alan niteliine kavuur.

Tarihsel srete, Nerede bir toplum varsa orada hukukvardr. zdeyii de dramatik bir deiime uramtr. Gelenekseltoplumlarda farklklan, grup, kast ve tabakalarda hukuki olgularn

ortaya kmasna gndermede bulunan bu zdeyi; modern toplum-larda olduka farkllamve yksek dzeyde uzmanlamsylem-ler balamnda hukuki olgularn ortaya kmas anlamna gelmeyebalamtr.10 Modern toplumlar, ynetim ve hukukun ynlendiricigcne gl bir inanc paylaan toplumlardr. Bu toplumlardanhibiri, hukukun sabitlik ve deimezlik halinde olduuna ilikin birkanaati benimsemez. nk bunlar, deiime aklk bakmndangeleneksel toplumlarla zt bir konumdadrlar. Dahas, moderntoplumlar, sadece deimekte olan, deiime ak olan toplumlardeildirler; ayn zamanda deimeyi isteyen ve planlamaya alan

toplumlardr.11Modernleme balamnda ulus-devlet ina srecinin temelinde

seklerizm nemli bir yere sahiptir. Buna gre; yasalarn ve hukukuninsan eliyle dzenlenmesi ve halk egemenlii temelinde kavram-

9 Kawashima,Some Reflections on Law, s. 495.10 Teubner,Gunther, The Two Faces of Janus: Rethinking Legal Pluralism,

Cordozo Law Review, Y. 1992, S. 13, s. 1457.11 Friedman, Lawrence W., Hukuk Kltr ve Toplumsal Gelime, ev. M.

Tevfik zcan, .. Siyasal Bilgiler Fakltesi Dergisi, Y. 1996, S: 14, s. 32.


7/23


latrlmas sz konusudur. Gerek demokratik rejimin kurulmas,gerekse devletin tarafszlnn salanmasbakmndan seklerizminbelirleyici bir nemi olduuna inanlr.12 Hukuk devleti, hukukunstnl, insan haklarna dayal devlet gibi ilkeler modern top-lumda nemli bir yere sahiptir. Byle bir srete gelien hukuk

kltrnde, hi kukusuz hukukun insan eliyle biimlendirilen birkurallar btn olduu anlay ve buradan hareketle, toplumsalplanlama politikalarnda hukuka ayrcalkl bir rol atfetme eilimigl olacaktr.

Modern toplumlar, bireylerin ve bireysel kimliklerin ne ktyaplardr. Hi kukusuz insanlar, sosyal ve kltrel varlklardr;normatif balarla balolarak birlikte toplum halinde yaarlar ve buerevede kltrleri, tarihleri, gelenekleri, alkanlklarve dnyayabakalarnkazanrlar. Her kltrde, phesiz bir benlik kavram,bireylerin dier bireylerle ve toplumla ilikileri hakknda baz n

kabuller veya varsaymlar vardr. Ksacastoplumlar, farklyaplara,kltrlere, ahsiyetlere ve yaam tarzlarna sahiptirler. Ancak eskigeleneksel toplumlar, hi bir zaman, nemli haklar ve devlerihukuk sistemi ierisinde ve bireyler temelinde tanyp dzenlemeyoluna gitmediler. Haklar ve devleri, daha ok aileler, klanlar,sosyal gruplar, tabakalar ve snflar erevesine yerletirip dzen-leme eiliminde oldular. Baka bir deyile, bireysel haklar dahabyk kolektif btnlklerin haklarna tabi veya bal kldlar.Modern toplumlar, daha ziyade bireylerin biriciklii zerinde srarederken; geleneksel toplumlar sosyal gruplar ve bunlarn statsimgelerini vurgularlar. Bireyi tek bana veya yalnz bir benlikolarak almazlar; onu etiketleriyle, nianlaryla, sembolleriyle, rkyla,cinsiyetiyle, meguliyetleri ve mesleiyle, yave doumuyla birlikteele alrlar. Btn bunlar, kiiliin bir tr ayrlmaz parasnolutu-ran kostmler olarak grrler.13

12 Gle, Nilfer, Sekler ve Dinsel: Anan Snrlar: Metis Yaynlar, stanbul,2012, s. 15.

13 Friedman,Lawrence M., The Concept of the Self in Legal Culture, Clev.St. L. Rev. Y. 1990, s. 517-518.


8/23

Mehmet YKSEL3246

Gnmz dnyasnda, yukarda da vurguladmz zere,birey, haklarn ve devlerin taycsdr. Sosyal ve hukuksal sisteminmerkezinde radikal anlamda bireyci bir benlik kavram vardr. Bukavram, popler kltrn sabit ve vazgeilmez bir bileeni olarakgrlmekle birlikte, henz siyasal veya sosyal teorisyenler tarafndan

ince ince ilenmi bir nitelikte de deildir. Buna ramen, hukukunher kesine siner ve her tr hukuki dzenlemeyi etkiler birkaraktere sahiptir. stelik onu, ou zaman mutlak bir olguymugibi de alrz. Hukuk da, onun kavramsal ve yapsal matrisini,zerinde fazlaca dnmeksizin yanstr. zel mlkiyet, szlemezgrl ve miras hakkgibi temel deerler ve messeseler, zglbir sosyal ve bireysel benlik trn varsayar. Buna gre; her birey,modern toplumda his ve sezginin biricik odana sahip bir varlktr.Her birey, kendi bireyselliini ortaya koyarken bu odak da gznne serilmi ve ifade edilmi olur. Birey, mnhasran benliini,

biricikliini yaratma ve yaama hakkna sahip kabul edilir, toplumsalhayatn ok deiik alanlarnda kendi ilgilerine, yeteneklerine veihtiyalarna uygun den model ve kalplarseebilecei varsaylr.Byle bir kltrden, aznlk haklar, grup haklargibi kolektif hakla-rn varl kabul grmez. Esas olan bireysel haklar olup, bunlarbireye rkndan, cinsiyetinden, etnisitesinden, dininden, hayat tarzn-dan veya fiziksel zelliklerinden dolay bir kategori halinde tahsisedilen haklar deildir.14

Modern toplum, deiimin hz ve kapsam bakmndan ken-dinden ncekilerden esasl bir ekilde ayrlr. Hzl ve kapsaml

deiimler, ou zaman hukukun nnde gider. Byle bir durumdahukukun deiime ayak uydurabilmesi, bilinli insan mdahalesiylemmkn olabilir. Modern toplumsal yaamda hukuk alanndavurgulanan istikrar, belirlilik ve kesinlik gibi deerler ile deientoplumsal koullara yant verme ihtiyacarasndaki gerilimin iddetihi bir zaman amzdaki kadar da nemli olmad. Gnmzdehukuk, genel olarak deiimin gerisinde kalyor, deiimi ncele-mekten ziyade onu yanstyor. Hukuk ile toplumsal deime arasn-daki ak ok bydnde ve mevcut adli tekilat yeni koullara

14 Friedman, The Concept of the Self, s. 519-520.


9/23


cevap vermekte baarsz kaldnda yasama organna mracaatetmek akla gelen ilk are oluyor. Ancak, bu yaklamn en bykkusuru da udur ki, yasama organ belli bir hukuki dzenlemeyiyaptktan sonra, onu idari bir birimin ellerine terk ediyor ve kendibana brakyor. Mevcut problem, tm boyutlaryla ele alnp

zme kavuturulmadndan, tekrar tekrar yasama ve yargeliylehukuk yaratma yoluna gidiliyor.15

Hukukun drt temel esinden sz edilebilir. Bunlar; kanunlar,yargsal kararlar, idari kararlar ve ilemler ile yerel ynetimlerceihdas edilen dzenlemelerdir. Bunlardan her biri, modern ihtiyalarayant verme ve deien koullara uyum salama bakmndan deiik-lik gsterir. Herhangi bir zgl durum da her birinin ihtiyalarayant verme kapasitesi, zerlerindeki sosyal basklarn younluunabalolarak farklolacaktr. Byle bir durumda; hukukun daha eski,yerleik ve temel bileenleri ihmal edilerek, yeni koullara cevap

vermek zere her gn yrrle giren yzlerce yasama dzenle-mesine, idari kararlara ve yargsal itihatlara bakma yoluna gidile-cektir.16 Modern toplumda hukukun giderek genileyen lekteresmi olarak yaratlma srecine bakma ve bu balamda her gnyaymlanan resmi gazetelere ve bltenlere gz atmak, bu konuda nedenli nemli bir sorunla kar karya olduumuzu gstermeyeyetecektir. stelik, idari kararlar ve ilemler ile yargsal itihatlarnhepsi de yaymlanyor. Bunlarn takip edilip uygulanmas bile okbyk bir sorun haline gelmektedir. Byle bir gerek karsnda,bundan byle Kanunlarbilmemek mazeret saylmaz ilkesi katbir

ekilde srdrlebilecek midir? Ynetenlerin ve brokratlarn biletakip etmekte zorlandmevzuatsade vatandalarn mutlaka bilmiolmalar istenecek midir? sorular zerinde ciddi felsefi tartmalaryapmak gerekmektedir.

Modern hukuk dncesinde halen egemen olan akmnpozitivist hukuk anlay olduu bilinen bir husustur. Bu anlaya

15 Vanderbilt, Arthur, The Modernization of the Law, Cornel LawQuarterly, Y. 1951, S.36(3), s. 433-434.

16 Vanderbilt,The Modernization of the Law, s. 434.


10/23

Mehmet YKSEL3248

gre, hukukun kaynanda devletin egemen iradesi vardr. Hukukda egemenler eliyle ihdas edilen kuralar btndr. Hukuk haya-tnda etkin olan iki temel g, yasa koyucular ve mahkemelerdir.Byle bir yaklamda; btn zamanlar ve mekanlar aan evrenselhukuk ilkelerine ve doal hukuk normlarna yer yoktur. Esas olan

hukukun egemen glerce yaratlp, ynetimler eliyle ara olarakkullanlmasdr.

Straussa gre doal hakk reddetmek; tm haklarn pozitifnitelikte olduunu ve bunlarn farkl lkelerin yasa koyucular vemahkemeleri tarafndan belirlendiini iddia etmek anlamna gelir.Ancak, buna ramen doru ya da adil olmayan yasalardan vekararlardan sz ettiimiz zaman, aslnda pozitif hak ve hukuktanbamsz ve onlarn da stnde yer alan doru ve yanl, adil olanve adil olmayan belirleyen bir lte bavurmu oluruz.17 Modernbilim anlay, olgu-deer ayrmnda olguya stnlk ve ncelik

vererek deerler dnyasna ve evrensel ideallere, ilkelere yabanckalr. Byle bir zihniyet dnyasnda, pozitif yasalarn zerinde adaletilkelerine, ahlaki standartlara gnderme yaplmas sz konusuolmaz. Bu anlayta; insanln yzyllardr sregelen hayat iindekendiliinden doup gelien hukuki kavramlara, kurallara ve ilke-lere yer olmadndan hukuk, insan eliyle, yani devlet ve parlamentoeliyle ihdas edilebilen kurallar btnne dnr. Devlet-hukukilikisinde nce gelen, vurgulanan, dierini yaratan olarak devletn plandadr.

Modern Devlet ve Hukuk Kltr

Modern formel hukuk, Avrupada mutlak monarik ynetimformasyonunun bir rndr. Baka bir deyile, feodal prens ileykselen burjuvazinin, yani dnemin iki temel gc arasndakimcadelenin bir sonucudur. O dnemde prensin temel ilgisi, kendikiisel ordusunu bir devlet ordusu olarak, kendi kiisel btesini debir devlet btesi olarak organize ederek kendisine elverili aralarla

17 Strauss,Leo, Doal Hak ve Tarih, ev. M. Eren ve P. Onur, Say Yaynlar,stanbul 2011, s. 18.


11/23


merkezi otoritesini yeniden tesis etmeye ynelikti. Bu hedeflerineulamak iin, kendi saltanatnn, askeri gcnn ve iradesinin biruzanm olarak ok iyi yaplandrlm bir brokrasinin temelleriniatmak zorundayd. Brokratik dzenin n koulu ise, kaotik birmanzara gsteren hukuki aralar ve mekanizmalar tutarl bir

standartlar ve referanslar btn halinde organize etmekti. Bylece,ngrlemeyen eitli durumlar karsnda gayri ahsi uygulamayauygun bir zemin hazrlanmoluyordu. Btn bu yndeki abalarnsonucu olarak, nihayetinde hukuktan unlar bekleniyordu:18

1) lgili dzenleme alanlarntmyle kapsamak,

2) Bunlar, soyut formlasyonlarla iermek veya karlamak,

3) Vakalara balanacak hukuki sonularn dsal zellikleriyoluyla tannabilir olmasnsalamaktr. Bylece hukuk;

a) Formel bir sistem olarak yeniden oluturuldu ve organize

edildi,b) Ztlklardan ve uurumlardan ya da boluklardan arndrld.

Hukuk, bu sayede brokrasilerin bir rnek ve ngrlebilirtarzda ilemesini salayabilecek bir kapasiteye sahip oldu. Bu ere-vede; ok saydaki hukuki kural ve mekanizma, yazl, bir rnekkaideler ve talimatlar eklinde azaltlm oldu ve bylece aynzamanda hesaplanabilir ve ngrlebilir bir dzenin temelleri atld.Bu ekilde kodifiye edilen hukuk, temel hukuk kalb haline geldi.Toplumsal talepler ve iddialar, kanun koyucu g tarafndan hukuk

kural

na dntrld. Sonu olarak kodifiye edilmihukuk, hukukyorumlamann ve adalet hizmetini grmenin temel aracoldu. Huku-kun yazl ve sistematik bir forma sokulmas ise, onun ulalabilir-liini ve bilinebilirliini salad. Ortaya konan genel formlasyonlarbenimsendi ve bunlar, taraflarn iddialarnkarlayabilmenin meka-nizmalar oldu. Yargsal ilev de soyut kuraln somut hukuki olaya

18 Gressner, Volkmar, vd., Introduction: The Basic Settings of ModernFormal Law, European Legal Cultures, Volkmar Gressner, vd. (der.)iinde. Dortmouth Publishing Aldershot 1996, s. 89.


12/23

Mehmet YKSEL3250

uygulanmasyla snrlhale geldi.19Gnmzde, modern devlet veyaulus-devlet erevesinde ekillenmi bulunan hukuk modeli,monolitik, merkeziyeti, topraa bal ve yukardan aaya doruinen bir hukuk modelidir. Bu modelde ulus-devlet, hem hukukunkaynadr hem de hukuk kaynaklarnn merulatrcsdr. Resmi

hukukun belirleyici olduu bu modelde; hukuk kendisiyle rekabetetmek ve hukuk olarak tannmak isteyen dier kaynaklarn yaama-sna isterse izin verir istemezse vermez. Hukukun teki veya oulcunitelik kazanp kazanmayaca da ulus-devlet hukuk modelininalaca tutuma baldr. Ancak, modern otoriter ulus-devlet yap-snda halen normatif oulculuun alan dardr. Her ne kadarmodern toplumdaki hukuksal merkeziyetilik, modern ulus devletintam olarak hukuksal kontrol salama ihtirasn yanstyor olsa da;resmi hukuk, her zaman resmi olmayan hukukla karlkletkileimiinde olup hibir zaman mutlak bir izolasyon halinde yaamaz.

Aslnda devlet ve hukuk, toplumun normatif dzeniyle, din vednya grleriyle birlikte belli bir denge halinde bulunur.20

Bylece, sz konusu gelimelerle birlikte modern bir hukukkltr olumaya balad. Toplumsal ilikilerin dzenlenmesinde veuyumazlklarn zmnde devlet temelli hukuki dzenlemeler,mekanizmalar ve organlar belirleyici konuma geldi. Baka birdeyile, bilinli insan mdahalesiyle ve devlet eliyle ihdas edilenhukuk dnyas, toplumsal yaamn kendiliinden dnyaskarsndaetkin ve ncelikli bir statye kavutu.

Yirmi birinci yzy

lda da halen ulus-devlet ortam

nda ya

yo-ruz. Bugn Avrupada devlet, hukukun kayna ve hukukun kay-naklarnn merulatrcs olmaya devam ediyor. Arlkl olarakmonolitik, merkeziyeti ve yukardan aaya bir egemen hukukmodeli sunuyor; bu konumuyla yaran hukuk kaynaklarnn varoluuna izin verebilen veya vermeyebilen bir statde bulunuyor.

19 Gressner, Introduction, s. 89.20 rc, Esin, Hukuk Sosyo-Kltrle Karlanca; Kltrel oulculuk,

Hukuksal oulculuk ve Pragmatizm, HFM, Y. 2011, S. LXIX (1-2), s.79-82.


13/23


Gnmzde ok kltrllkle, farkl blgesel dzenlemelerle, yerlihalklarn, mltecilerin ve snmaclarn talepleriyle ve hukuklarylayz yze gelen Batdnyashukukulariin, karlklhukuksallnkarmak sorunlar veya hukuken karlkl geerli olabilmeninkarmak problemleri, zlmesi gereken ciddi bir sorun haline

gelmibulunmaktadr. Sz konusu sorunlar, devlet merkeziyetiliitemelinde monist veya teki bir anlayla ekillenen pluralistik nite-lii zayf mevcut egemen hukuk teoriine ve pratiine meydanokuyor. adagidi, monizmden relativizme ve nihayetinde oul-culua doru giden bir srece iaret ediyor. Burada temel sorun,niter ulus-devletin bu gelimeyle ba edip edemeyeceidir. niterulus-devlet ve bu erevede gelimi olan hukuk zihniyeti, btntoplumlarn farkl hukuk dzenlerine sahip olduunu kabul edebi-lecek midir? Resmi devlet hukukunun, farkl hukuki yaplardanyalnzca biri olduunu, dierleriyle i ie geme, etkileime girme ve

ska atma halinde olduunu kabul edebilecek midir? Farklkltrleri ve yerel dzenlemeleri srdrmeye ve gelitirmeye ynelikhukuki dzenlemeler yapabilecek midir?21

uras bir gerektir ki, hukuki gelime, mevcut sosyal, ekono-mik, siyasal, corafik ve dinsel artlara aklc ve doal bir cevaptr.Bununla birlikte, hukukun toplumsal hayatta belli sonular ya daetkileri yaratmak zere ihdas edilip kullanldna ilikin de okrnek vardr. Hukukun bir toplumsal mhendislik aracolarak, belliynde sosyal deiimler yaratmak zere kullanld asl toplumunmodern toplum olduu sylenebilir. Hi kukusuz, modern toplu-mun hukuk kltr de buna gre ekillenmitir. Bu kltrde huku-kun insan eliyle ekillendirilebilecei, arlklolarak yazlve resmiolduu, dier sosyal dzen kurallarndan daha nemli olduu anla-yegemendir.

Giderek eitlenen, farkllaan ve oullaan bir dnyada ya-yoruz. Modern toplumun devlet hukuku, phesiz sosyal formlarnoulluuyla ilikisi erevesinde ekilleniyor. Byle bir durum

21 rc, Esin Diverse Cultures and Official Laws: Multiculturalism andEuroscepticism? Utrect Law Review, Y. 2010, S. 6 (3), s. 75.


14/23

Mehmet YKSEL3252

karsnda; hukuka halen kamusal, merkeziyeti ve btnleik birekilde bakan hukuk kltr zorlanmaktadr. Toplumun sosyal,siyasal ve ekonomik koullarnda ve uluslararas ilikiler sistemiiindeki yerinde deimeler yaanrken hukuk kltr de yeni koul-lara uyum gstermek ve ortaya kan sorunlarkarlayabilmek zere

deimektedir.Fitzpatricke gre, gnmzde hukuki pluralizm, devlet odakl

monist veya btnleik hukuk teorilerine gre daha salkl biryaklamtemsil ediyor. Bugn, hukuki pluralizmin devlet ve devlethukuku ile ilikisi, mphem bir grnm arz ediyor. Byle birgrnm erevesinde; hukuki pluralizmin baz savunucular, dev-lete ve onun hukukuna herhangi bir zel stnlk tanmadklargibi,devlet hukukunu dier sosyal formlara baml olarak gryorlariken; kimileri de hukuki pluralizmi, devlet veya devlet hukukueklindeki totaliteye bamlklan ya da indirgeyen anlaylara kar

kyorlar. Aslnda, grnte zt konumlar paylayor gibi grn-seler de, sz konusu her iki yaklam da daha kapsaml bir srecinkarlkletkileim halindeki elemanlarnortaya koymuoluyor. Biryandan devlet hukuku, kimliini dier sosyal formlarn desteinisalayarak edinirken; dier taraftan ise, devlet hukuku, kimliinioluturmada ve srdrmede kendisine destek salayan formlarnkarsnda kendisini konumlandryor. Bylece karlkl destek vemuhalefet temelinde elikili bir sre ilemiolmaktadr.22

Hukuki oulculuk bir balang noktas olarak alndnda,

hukuka ynelik iki yakla

m aras

nda bir ayr

m yap

l

r: Yay

lmac

veya dank (diffusive) ve merkezci (centerist) olarak. Birinci yakla-mn kurucu babas olan Ehiliche gre, devlet hukukunun teme-linde esas olarak sosyal hukuk veya yaayan hukuk vardr. Devlethukuku yaayan hukuka tabidir. kisi arasndaki bir atma duru-munda zamanla etkisiz hale gelecek olan devlet hukukudur.Merkezci yaklamn temsilcisi olan Gierke ise, rgtleri, kendiyaamlar olan bir organizasyon olarak grr. Devlet de byle bir

22 Fitzpatrick,Peter, Law and Societies, Osgood Hall Law Journal, Y. 1984,S. 22 (1), s. 115-116.


15/23


organizasyondur. Devlet dier rgtleri kapsayan ve onlar zerindenihai otoriteye sahip bir rgttr.23 Gnmzn modern toplumartlarnda yerli halklar, etnik gruplar, dinsel gruplar, cinsiyetgruplar, seksel aznlklar, renciler, mahpuslar ve dierleri, farkltaleplerle ortaya kyorlar ve seslerini giderek ykseltiyorlar. Bu

gruplardan hi birisi, farkl, su geirmez snrlara sahip deildirler.Gerek kendi aralarnda gerekse devlet ve hukuk ile etkileim halindeyaamaktadrlar.24 Btn bunlar, modern toplum koullarndaolumubulunan mevcut hukuk kltrn ve zihniyetini deimeyezorlamaktadr.

Kreselleme ve Hukuk Kltr

Kreselleme, insanlarn, nesnelerin, mekanlarn, bilginin okynl aklarn ve bunlarn karlat ve yaratt yaplar ierendnya apndaki bir dizi sreci ifade eder. Bu tanmyla Ritzer,

kresellemeyi artan akkanlklar ve byyen ok ynl akntlarile bunlarn karlatve yarattyaplarieren gezegen apndakisreler olarak kavramlatrr.25

Kresel a ncesinde; insanlar, bilgiler, mallar, mekanlar venesneler zaman iinde sertleme eilimindeydiler. Bunlar, bir yerdemevcut olmakla snrlbir nitelik tamaktaydlar, yani ortak zellik-leri katlkt. Katlk, sadece bir yerdeki var olua deil; aynzamanda insanlarn, bilgilerin ve nesnelerin serbest hareketlerininleyen engellerin varlna da iaret eder. Ancak bugn, halenkatlk varln srdrse de kresel an karakteristik zellii

akkanlktr. Son yirmi otuz yl boyunca kat olarak bilinenlererimeye yatknlatlar, hatta sv ve gaz haline gelmeye bala-dlar. Bylece kreselleme, giderek daha fazla insan, nesneyi,karar, bilgiyi ve mekan ieren sv olgularn akyla karakterizeedilir hale geldi. zellikle ulam ve iletiim alannda meydana gelen

23 Fitzpatrick, Law and Societies, s. 116.24 Friedman, Lawrence M., Nationalism, Identtfy and Law, Indiana Law

Review, Y. 1995, S: 28 (3), s. 508.25 Ritzer, George, Kresel Dnya. ev. Melih Pekdemir, Ayrnt Yaynlar,

stanbul 2011, s. 46.


16/23

Mehmet YKSEL3254

bir dizi teknolojik gelime, nceleri katolan eylerin kresel akkan-lna imkan tanmaktadr. Bu sayede giderek artan sayda insan dakiisel alarn yannda iletiim ve bilgi teknolojisi alarn ierenkresel alara katlyor. Yine giderek artan llerde, toplumsalyaplar ve kurumlar (devlet, ehir, hukuk, aile, din ve spor gibi), bu

alar vastasyla birbirlerine balanarak kresel akntlara hayatveriyorlar.26

Kreselleme olgusu, homojen karakterde eitliki ve btnle-tirici bir sre de deildir. Kresel lekte rk, etnisite, snf, blge,cinsiyet ve kltr temelli farkllklar varln srdrmekte; eitlikiyaplarn ve akntlarn yannda eitsizlik retenler de var olmakta,btnleme ynnde eilimler yannda ayrmaya veya blnmeyedoru aklar da yaanmaktadr. Ancak btn bunlar, kresel aptayeni bir kltrn, baklarn, dnya grlerinin de hayat bulmasnave etkileime girmesine ortam oluturmaktadr. Eskinin zamana ve

zellikle mekana bal, sabit gzken yaplar katlklarn yitirerekhareketlenip akkan bir nitelik kazanmaktadr.27

Bugn biz, ok byk ehirlerde, aralksz iletiimin, btn-lemibir ulusal ekonominin, olduka gelimidevasa bir brokra-sinin ve gerek anlamda ulusal kltrn dnyasnda yayoruz. Budnya yle bir dnyadr ki, hkmetin veya ynetimin btndzeyleri, nceleri hayal edilemeyecek llerde gnlk hayatmzndokusunu ve akn ekillendirmektedir. Bununla birlikte, halenbaka bir an da afanda bulunuyoruz; kreselleme anda,snrlarn olmad bir ekonominin, uluslararas hukukun, dnya

kltrnn tmyle internet, cep telefonlar, uydu televizyonlarvejet seyahatleriyle tandbir dnyada yayoruz. Kltrn kresel-lemesi, hukuk zerinde de henz bir etkiye sahip olmaktadr. Bugelimeler, herhangi bir devletin ya da hkmetin, insanlarn al-kanlklar, inanlarve pratikleri zerindeki kontroln dinamik birekilde azaltmaktadr.28

26 Ritzer,Kresel, s. 47.27 Ritzer,Kresel. s. 48-50.28

George,Francis Cardinal, Law and Culture. Aue Maria Law Review, 4.2003, s.1 (1), s.2.


17/23


Uluslararasg hareketleri ve iletiim teknolojileri alanndakikresel gelimeler, ulus-devlet erevesinde alglanp kavranankamusal alan kavramn da andrmakta; bundan byle kamusalalan, giderek ulus-devletin ve onun hukukunun denetiminden kurtu-lup ulustesi iletiim alanna dnmekte, bu da farklkltrler ve

medeniyetler arasnda daha yakn bir etkileimin yaanmasna yolamaktadr.29Byle bir ortamda ise, tek ulus, tek dil, tek vatan, tekhukuk, tek adalet rgt, hukuk ve yargbirlii ilkeleri erevesindeekillenmibulunan hukuk kltr ve pratii varlnsrdrmektezorlanmakta ve yaamn deien koullarile atmakta ve elikiyedmektedir. Bu gelimeler, yeni oluan yapyla ve zihniyetlenispeten uyumlu bir hukuk kltrnn yaratlp gelitirilmesinizorunlu klmaktadr. Bugn, giderek daha fazla ve youn bir ekildeyabanc kimselerle, gmenlerle, snmaclar ve mlteciler ile yzyze gelmekte olan Batda davetsiz misafir olarak grlen Msl-

manlara kar tutum ve davranlara, bu balamda sregelen tart-malara bakmak, bu konuda yeterince fikir verecektir. Bundan byle,ulusal nitelikli vatandalk hukuku, yabanclar hukuku gibi hukukidzenlemeler, yeni gelimeler karsnda giderek yetersiz kalmak-tadr. Ulusal dzeydeki siyasal toplum-sivil toplum veya devlet-toplum dikotomisi erevesinde ekillenmi bulunan hukuk vezelikle kamu hukuku kapsamnda vcut bulmu modern hukukkltr, kresel aptaki gelimeler ve dnmlerle birlikte gidereksorunlu bir varlk gstermektedir.

Kreselleme sreci, kendisiyle birlikte kresel bir kltr deyaratr. nsanlar, toplumlar, kltrler arasnda daha fazla g, dahafazla seyahat, daha fazla turizm, daha fazla ticaret, daha fazla sosyal,kltrel, sportif etkinlik, giderek herkesi kresel bir kltre maruzbrakr. Her eyden nce tccarlar ve imalatlar, ortak bir dil, ortakbir hukuk nosyonu, ortak ticar normlara dayalbir kltrel anlayolmakszn birbirleriyle i yapamazlar, pazarlk edemezler ve sz-leme yapamazlar. Baka deyile ortak bir dil, ortak davrannormlar, ortak bir hukuk kavray temelinde ekillenen temel bir

29 Gle, Sekler ve Dinsel, s.24.


18/23

Mehmet YKSEL3256

anlay erevesi olmadan uluslararas ticaret dahil uluslararasilikiler gelitirmek, kresel pazarda rol oynamak mmkn olmaz.Bu gelimelere balolarak hukuk pratii de kreselleiyor. Dnya-nn birok yerinde ayn anda faaliyet gsteren hukuk firmalarnnvarlve ortak standartlar erevesinde faaliyet srdrmeleri, kre-

sel bir hukuk kltrnn oluumuna da yol ayor. Kresel ekonomi,gnmzde bir ianlamalarve szlemeler dnyasdr. Bu dnya,kendisiyle birlikte hukuksal bir dnya da yaratmaktadr. Budnyann bir paras olarak avukatlar ve i adamlar, ortak bir dilgelitiriyorlar ve bu dili reniyorlar. Aksi halde, birbirleriyle iletiimkurmakta zorlanrlar. Bu ortak kltr, tek tek lkelerin hukuksaldzeni zerinde baskoluturmaktadr.30

Kreselleme srecinde bundan byle toplumlar ve insanlar,bata ulus-devletler olmak zere, uluslararasrgtlerin, hkmetlerd kurulularn, okuluslu irketlerin etkilerine ve bunlarn hayat

verdii normlara maruz kalmaktadrlar. Kresel dzeyde; insanhaklarndan ticaret ve evre hukukuna kadar uzanan yeni bir hukukkltr ve pratii ekillenmektedir. Byle bir hukuk kltrnnekillenmesinde; insan haklar, hukuk devleti ve demokrasi tartma-lar, Dnya Ticaret rgt, UluslararasPara Fonu ve Dnya Bankasgibi uluslararas kurulular bnyesinde yrtlen almalar,bakaca uluslararasrgtlerin, devletlerin, uluslararassivil toplumkurulularnn faaliyetleri erevesinde ortaya kan hukuk grler,tartmalar ve dzenlemeler nemli bir rol oynamaktadr. Btnbunlar, ulusal sistemler arasnda; ulusal dzeyden kresele ve kre-selde ulusala doru yeni hukuk anlaylarn ve pratiklerin serpilipgelitiini, mevcut hukuk kurumlardan bazlarnn kresel lektedolama girdiini gstermektedir.

Hukukun dolamnda ve yaylmasndan etkilenen ilk alanlar-dan biri de hukuk dncesidir. Kreselleme sreci, tek tek pozitifhukuk kurumlarndan ziyade hukuk dnce zerinde etkiliolmakta ve evrensel hukuk anlaynn gelimesine katkda bulun-

30 Friedman, Lawrence M., Yatay Toplum. ev. Ahmet Fethi, Bankas

Kltr Yaynlar, stanbul 2002, s.20-32.


19/23


maktadr. Doal hukukun 18. yzylda yeniden canlanmasylahukuk dnce, yerel hukuku evrensel hukuktan, zgl hukukugenel hukuktan ayrmaya balad. Evrensel veya genel hukuk dn-cesi, farkl pozitif hukuk sistemlerine ait ilkelerden yararlanmaklabirlikte, bunlarn kapsam olduka snrl kalmtr. 20. Yzyla

gelindiinde ise ortak hukuk dncenin evrensellii tartma dkalm; insanlar yerel-evrensel, zgl-genel hukuk ayrmn aarakevrenselcilik fikrini derinletirip geniletmilerdir. 20. yzylnzellikle ikinci yarsnda, hukukun zgl pozitif bir hukuk sisteminintesine getii fikri, esas olarak zel hukuk alannda kk salmayabalamtr. Kamu hukukunun doktrinleri ve kurumlar derinle-mesine devlet yaplarna bal kalrken; mlkiyet, aile, szleme vehaksz fiil hukuku gibi zel hukuk messeseleri ortak kurallara sahiphale geldiler. nk, tarihsel srete zel hukuk alan, hibir zamandevletlerin kulu ya da klesi olmad. Kodifikasyon faaliyetleriyle

birlikte devletler, zel hukuka hayat veren ilkeler ve kurallar ze-rinde belli bir kontrol gcne sahip olmuolsalar da, devlet dogma-sn ama, uluslar arasndaki bariyerleri skp atma ynnde bireilim de her zaman var olmutur.31

Birbiriyle ilikili bir dizi olguya referansla hukukun kreselle-mesi hakknda konuabiliriz. Serbest piyasalarn ve bu piyasalariinde faaliyette bulunan okuluslu irketlerin organizasyonunun veiletme pratiklerinin bir bileeni alarak nispeten birrnek kreselszleme ve ticaret hukukuna doru bir gidivar. Szlemeleri, zelhukuk yaratma veya ihdas etmenin bir tr olduu bilinen birhusustur. Szlemeye katlan taraflar, kendi gelecekteki ilikileriniynetmek zere bir dizi kuralyaratrlar. Bunlar, szlemenin eitlimaddi hkmleridirler. Byle bir zel hukuk yaratma sistemi, ulustesi bir tarzda da ortaya kabilir, szleen taraflar arasndakiuyumazlklar zecek ve bu zmleri hayata geirecek ulus tesibir mahkeme veya otorite olmasa bile. Szlemenin taraflar,hkmet duzlama mekanizmasngrebilirler veya belli bir ulus

31 Cassese, Sabino, The Globalization of Law. New York University Journalof International Law and Politics, Y. 2005, S.37, s.978-980.


20/23

Mehmet YKSEL3258

devletin mahkemelerine bavurma artn koyabilirler, szlemedendoan anlamazlklar zmek zere birden fazla zm mekaniz-masn hkme balayabilirler. Ayn ekilde, belli bir lkenin sz-leme ve ticaret hukukunu uyumazlklarn zmnde dikkatealnacak hukuk olarak kararlatrabilirler. Ayr ayr ulus-devletlerin

mahkemeleri ve hukuku ulalabilir olduu mddete, her birininmahkemeleri ve hukuku dierlerinin hkmlerini uygulamaykabulettikleri srece, zel hukuk yaratma sreciyle bir kresel ticarethukuku vcut bulabilir. Bylece, ok uluslu irketler ve dier ticarikurulular zel hukuk yaratclarolarak nispeten birrnek szlemehkmleri seti yaratabilirler. Sonuta, herhangi bir kresel hukukihdas edicisi ve uygulaycsndan bamsz olarak kresel bir ticarethukuk ortaya kar. Mevcut ulusal hukuk ve yargdzenlerine balolmakla beraber, benzer bir gelimenin kamu hukuku alannda dagzlendiini syleyebiliriz. Brokrasilerin hacim bakmndan

muazzam gelimesi ve bunlarn karar alma srecindeki rolleri,onlarn bu konudaki etkisini byk lde artrmaktadr. rnein,gnmzde anayasal insan haklarnn kresel nitelii dikkate aln-dnda, bunlar hkmetler, parlamentolar ve brokrasiler asndanyeni ilere ve rollere yol amaktadr.32 Anayasal haklar hareketi,hkmetlere olan gvensizliin tesine geerek btn hiyerarikotoritelere ve younlamalarna kar gelien bir kresel hareketednm bulunmaktadr. Birey, sadece hkmetlerden kaynakla-nan tehditler bakmndan deil, onu ezme veya basklama tehdiditayan btn byk glerden korunma ihtiyac olan bir varlk

olarak grlmektedir. Hukuk ise, byle bir korumann arac olarakgrlmektedir. Bylece anayasal hukuk dnyasndan, haksz fiillerin,retim standartlarnn, tketici korumasnn, meslek sal vegvenliinin daha dnyevi dnyasna doru hareket etmioluyoruz.phesiz, ok az sayda hukuk sistemi, her zaman kiisel hasarlarla,sahtekarlk fiilleriyle, rk ya da sahte mallarla ilgili dzenlemeleresahip olmutur. Endstri devrimi, insanlarla berber, insan sakat-layan, onlar eitli tehlikelere maruz brakan makinelere de hayat

32 Sapiro, Martin, The Globalization of Law, Ind. J. Global Legal Stud. Y.1994, S. 1, s. 37-45.


21/23


vermitir. 20. yzyl teknolojisi, rettii aralarla insanlar asndanciddi tehlikeler ve riskler yaratmlardr. Bunlar ise, bata evrekirlilii olmak zere, kresel dzenlemeler gerektiren alanlarolmutur. Hukukun, kreselleme srecinde kapsam, younluu,toplumsal hayata nfuzu giderek artmaktadr. Bundan byle

brokratik devlet, parlamentolarn veya mahkemelerin kapasitesiniolduka aan oranda hukuk kurallar retmektedir. Gerek refahdevleti, gerekse dzenleyici devlet (regulatory state) uygulamalar,dereglasyon sylemine ramen, hukuki kurallarve mekanizmalarok fazla kullanmaktadr. Ksacas, hukuki dzenlemeler ve meka-nizmalar gibi artmaktadr. Btn bunlarn sonucu ise, daha fazlahukuki dzenleme, daha fazla dava dosyasve daha fazla hukukuistihdam olmaktadr. rnein avukatlarn says ve hukuk firma-larnn bykl beklenmedik lde genilemektedir.33

Kresellemeyle birlikte, kresel sular da (silah ve uyuturucu

ticareti, porno malzemeler, taklit rnler, tkenmekte olan canltrlerinin kaakl, zehirli atklar, kara para aklama, insan ticareti,alntmallar, resimler ve antikalar, bilgisayar virsleri, siber sularvb.) artmaktadr. Bu olguya, ulus-devletlerin bundan byle bunlarengelleme konusundaki yetersizlii de katkda bulunmaktadr. Bazsularn (uyuturucu ve silah kaakl, insan ticareti ve terrizmgibi) kresel lekte su olarak kabul edilmesinde Amerika BirleikDevletleri ve Avrupa Birlii gibi yaplarn belirleyici olduu; dierbirok lkenin kendi yasalarn ve infaz yntemlerini deitiriponlarn istedikleri dzenlemeleri ve yaptrmlar benimsedikleri,karlkl hukuki yardm ve benzeri konularda anlamalar imzala-dklar grlmektedir.34 Bylesi bir durum, su ve ceza hukukualannda yeni bir hukuk kltrnn gelimekte olduunu; gldevletlerin ve evrelerin yaptklarsu tanmlarnn, ceza mekanizmave uygulamalarnn yeni oluan kltr nemli lde belirlediinigstermektedir.

33 Sapiro,The Globalization, s. 45-55.34 Ritzer, Kresel Dnya, s. 393-395.


22/23

Mehmet YKSEL3260

KAYNAKA

Cassesse,Sabino (2005). The Globalization of Law N.Y.U.J. Intl. L.and pol. Vol. 37: 973-993.

Duverger, Maurice (1975). Siyaset Sosyolojisi: ev. irin Tekeli.stanbul: Varlk Yaynlar.

Friedman, Lawrence M. (1989). Law, Lawyers, and PopularCulture. Yale Law Journal, Vol. 98: 1579-1606.

Friedman, Lawrence M. (1990). The Concept of the Self in LegalCulture Clev. St. L. Rev.: 517-534.

Friedman, Lawrence M. (1995) . Nationalism, Identity and LawIndiana Law Review. Vol. 28, No. 3: 503-509.

Friedman, Lawrence M. (1996). Hukuk Kltr ve Toplumsal

Gelime ev. M. Tevfik zcan. .. Siyasal Bilgiler FakltesiDergisi. Say14: 27-36.

Friedman Lawrence M. (2002). Yatay Toplum. ev. Ahmet Fethi.stanbul: Trkiye BankasKltr Yaynlar.

Fitzpatrick,Peter (1984). Law and Societies, Osgoode Hall L. J. Vol.22, No. 1: 115-138.

George,Francis Cardinal (2003). Law and Culture, Ave Maria LawReview. Vol. 1, No. 1: 1-17.

Gessner, Volkmar, vd. (1996). Introduction: The Basic Settings of

Modern Formal Law European Legal Cultures. VolkmarGressner, vd. (der.) iinde. Aldershot: Dortmouth Publishing:89-103.

Gle, Nilfer (2012). Sekler ve Dinsel Anan Snrlar. stanbul:Metis Yaynlar.

Gven, Bozkurt (1985). Kltr Konusu ve Sorunlarmz, stanbul:Remzi Kitabevi Yayn.

Hoecke, Mark Van and Mark Warrington (1998). Legal Cultures,Legal Paradigms and Legal Doctrine: Towards a New Model for


23/23


Comparative Law, International and Comparative LawQuarterly, Vol. 47: 495-536.

Nelken,David (2004). Using The Concept of Legal Culture, Austl.J. Lag. Phil., Vol. 29, No. 1: 1-26.

rc, Esin (2010). Diverse Cultures and Official Laws:Multiculturalism and Eurospecticism? Utrecht Law Review, Vol.6, No. 3: 75-88.

rc, Esin (2011). Hukuk Sosyo-Kltrle Karlanca: Kltreloulculuk, Hukuksal oulculuk ve Pragmatizm. HFM C.LXIX, Say1-2: 79-90.

Ritzer, George (2011). Kresel Dnya, ev. Melih Pekdemir,stanbul: AyrntYaynlar.

Sapiro, Martin (1994). The Globalization of Law Ind. J. GlobalLegal Stud. Vol. 1: 37-64.

Strauss,Leo (2011). Doal Hak ve Tarih. ev. M. Eren ve P. Onur,stanbul: Say Yaynlar.

Teubner,Gnther (1992) The Two Faces of Janus: Rethinking LegalPluralism, Cordoza Law Review, Vol. 13: 1443-1462.

Vanderbilt, Arhur T. (1951). The Modernization of the Law,Cornell Law Quarterly, Vol. 36, No. 3: 433-442, 1951.

Documents

Modern Toplumda Hukuk Kültürü