Ö r. Gör. Sami E MEN

1

Muhasebenin Temel Kavramlarõ

1. Sosyal Sorumluluk Kavramõ,

2. Ki ilik Kavramõ,

3. letmenin Süreklili i Kavramõ,

4. Dönemsellik Kavramõ,

5. Parayla Ölçülme Kavramõ,

6. Maliyet Esasõ Kavramõ,

7. Tarafsõzlõk ve Belgelendirme Kavramõ,

8. Tutarlõlõk Kavramõ,

9. Tam Açõklama Kavramõ,

10. htiyatlõlõk Kavramõ,

11. Önemlilik Kavramõ,

12. Özün Önceli i Kavramõ.

2

Bu kavram, muhasebenin i levini yerine getirmehususundaki sorumlulu unu belirtmekte ve muhasebeninkapsamõnõ, anlamõnõ, yerini ve amacõnõ göstermektedir.

Sosyal sorumluluk kavramõ; muhasebeninorganizasyonunda, muhasebe uygulamalarõnõnyürütülmesinde ve mali tablolarõn düzenlenmesi vesunulmasõnda; belli ki i veya gruplarõn de il, tümtoplumun çõkarlarõnõn gözetilmesi ve dolayõsõyla bilgiüretiminde gerçe e uygun, tarafsõz ve dürüst davranõlmasõgere ini ifade eder.

3

Muhasebenin sundu u mali bilgiler, tümi letme ilgilileri için önemlidir. Bu nedenlemuhasebeci, muhasebenin bilgi sunma görevini yerinegetirirken, hukuki sorumluluktan daha geni kapsamlõolan sosyal sorumluluk (tüm ilgililerin ortak çõkarõnõkoruma, birini di erine tercih etmeme gibi) bilinci ilehareket etmelidir. Bu ekilde sunulan bilgiler; gerçekçive tarafsõz olabilir.

4

Örnek (1): letme bir kredi kurulu undankredi talebinde bulunurken kârõ yüksek göstermek,vergi beyannamesi verirken karõ dü ük göstermekmuhasebecinin sosyal sorumlulu u ile çeli ir. Budurum i letme sahipleri yararõna, vergi idaresizararõna bir sonuç do urur.

5

Örnek (2): Kardan prim alarak çalõ an bir üstdüzey yöneticinin, karõn oldu undan çokaçõklanmasõnõ istemesi, muhasebecinin sosyalsorumlulu u ile çeli ir. Bu durum, yönetici lehine,i letme sahiplerinin aleyhine bir sonuç do urur.

6

Bu kavram; i letmenin sahip veyasahiplerinden, yöneticilerinden, personelinden vedi er ilgililerden(i letme ilgilileri) ayrõ bir ki ili esahip oldu unu ve o i letmenin muhasebe i lemlerinisadece bu ki ilik adõna yürütmesi gerekti iniöngörür.

Her i letme yasal statüsü (ki i i letmesi, ki iirketi veya sermaye irketi gibi), ne olursa olsun,

muhasebe i lemleri açõsõndan ayrõ bir ki ilik olarakdü ünülür. Buna muhasebe ki ili i denir.

7

Örnek (1): adamõ A, çocu unun özel okultaksitini i letmesinin kasasõndan ödetebilir. Ödenenbu tutar, ki ilik kavramõ gere ince i letmeningiderleri arasõnda yer almaz. Bu ödeme söz konusuki inin özel (cari) hesabõna kaydedilir.

8

Örnek (2): adamõ B’nin, i letmesine tahsisetmedi i bir gayri menkulünün kirasõ, kiracõtarafõndan i letme kasasõna ödenebilir. Bu bedeli letme gelirlerine kaydedilmez, söz konusu ki ininözel hesabõna kaydedilir.

9

Bu kavram, i letmelerin faaliyetlerini birsüreye ba lõ olmaksõzõn sürdürece ini ifade eder. Bunedenle i letme sahiplerinin ya da hissedarlarõnõnya am süreleriyle ba lõ de ildir. letmenin süreklili ikavramõmaliyet esasõnõn temelini olu turur.

Bu kavramõn, i letmeler açõsõndangeçerlili inin bulunmadõ õ veya ortadan kalktõ õ

durumlarda ise, bu husus mali tablolarõndipnotlarõnda açõklanõr.

10

Ana sözle mesinde aksine hüküm olmadõkçai letmeler sürekli faaliyette bulunmak için kurulur.Süreklilik kavramõ, i letmede uygulanacakmuhasebe politika ve tekniklerinin günübirlik de il,geni kapsamlõ tasarlanmasõnõ öngörür.

11

Örnek (1): letmenin edindi i varlõklar,i letmenin hemen kapanaca õ varsayõmõyla, tasfiyede eri ile de erlenmezler.

Örnek (2): letmenin yaptõ õ çe itli yatõrõmlarve uzun dönemde yarar sa layacak harcamalar(reklam harcamalarõ gibi), ekonomik ömürleridikkate alõnarak giderle tirilir.

12

Dönemsellik kavramõ; i letmenin süreklili ikavramõ uyarõnca sõnõrsõz kabul edilen ömrünün, bellidönemlere bölünmesi ve her dönemin faaliyetsonuçlarõnõn di er dönemlerden ba õmsõz olaraksaptanmasõdõr.

Gelir ve giderlerin tahakkuk esasõna göremuhasebele tirilmesi, hasõlat, gelir ve karlarõn aynõdöneme ait maliyet, gider ve zararlarlakar õla tõrõlmasõ bu kavramõn gere idir.

13

Bu kavramõn, i letmeler açõsõndangeçerlili inin bulunmadõ õ veya ortadan kalktõ õ

durumlarda ise, bu husus mali tablolarõndipnotlarõnda açõklanõr.

14

Sonsuz i letme ömrünün belirli zamandilimlerine (dönemlere) bölünmesi ve bu dilimlereili kin mâli durumun bildirilmesini(raporlanmasõnõ) ifade eder. letme faaliyetlerineili kin sonuçlarõ bildirmek için sonsuz yõlõnõbeklemek gerekebilirdi.

15

Ola an ko ullarda, vergi idaresi, bir muhasebedönemini, bir takvim yõlõ olarak (1.1.2017 31.12.2017)belirlemi tir. Bunun dõ õnda kalan özel dönemleri in niteli ine göre belirlenir. Bu tür özel dönemlere,bazõ tarõm i letmeleri ile in aat i letmelerini örnekolarak verebiliriz.

16

Dönemsellik kavramõnõn önemli biruygulamasõ da; muhasebenin tahakkuk(gerçekle me) ilkesi ile ilgilidir. Buna göre; gelirler vegiderler, gerçekle me durumlarõna göre dikkatealõnõrlar. Gelir ve giderin gerçekle ti ini kanõtlayanbelgelerle olay, muhasebe kayõtlarõna alõnõr. Gelirveya giderle ilgili tahsilat veya ödemenin yapõlõpyapõlmamasõ, gelir veya giderin gerçekle mesininbelirlenmesinde dikkate alõnmaz, bunlar sadece borçveya alacak ili kilerinin izlenmesinde dikkate alõnõr.

17

Dönemsellik kavramõ ayrõca, dönem kar veyazararõnõn do ru saptanabilmesi açõsõndan, gelir vegiderlerle ilgili olmak üzere, her dönemin gelirinin,o dönemin gideri ile kar õla tõrõlmasõ gerekti ini deanlatõr.

18

Örnek (1): letmenin 1 Kasõm günü 5 aylõkyakõt parasõ olarak 5.000 TL ödendi ini varsayarsak,bu ödemenin tamamõ cari yõla gider yazõlmaz.Yalnõzca 2 aylõk kõsmõ olan 2.000 TL cari yõla gideryazõlõr. Kalan 3 aylõk kõsmõ ise gelecek yõlõn gideriniolu turur. Örnekteki olay, i letmenin aylõk malitablo düzenlemesi durumuna göre dede erlendirilebilir.

19

Örnek (2): Bir basõn i letmesinin; 1 Eylülgünü, sattõ õ derginin bir yõllõk abone bedelini pe intahsil etti ini varsayarsak, bu tahsilatõn 4 aylõk kõsmõ

cari yõlõn geliri, kalan 8 aylõk kõsmõ ise gelecek yõlõngeliri olur. Örnekteki olay, i letmenin aylõk malitablo düzenlemesi durumuna göre dede erlendirilebilir.

20

Parayla ölçülme kavramõ, parayla ölçülebileniktisadi olay ve i lemlerin muhasebeye ortak bir ölçüolarak para birimiyle yansõtõlmasõnõ ifade eder.Muhasebe i lemleri ulusal para birimine göre yapõlõr.

21

Bir ülkedeki muhasebe kayõtlarõ, ülke milliparasõ cinsinden olmalõdõr. Yabancõ ülke paralarõ ilei lem varsa, bunlar milli para cinsine dönü türülerekmuhasebe sürecine alõnõr. Bu kavram ayrõcamuhasebenin yalnõzca, fiziki birimlerle (kg, ton vb.)kayõt yapamayaca õnõ da ifade eder. Muhasebe fizikibirimleri, parasal boyuta ek olarak ayrõca izleyebilir.Ancak kayõtlarda, ülke milli parasõndan ifadeedilmi , parasal boyut zorunludur.

22

Örnek (1): letmenin elindeki nakit fazlasõnõde erlendirmek için satõn aldõ õ $ 100, satõn almagünündeki cari kurdan TL’ye çevrilerek kayõtlaraalõnõr.

Örnek (2): letme 10 adet X malõ almõ tõr.Muhasebe, faturaya istinaden X malõnõ yalnõzca adetüzerinden kayõtlara alamaz. Parasal tutar cinsindenkayõtlara alõr.

23

Maliyet esasõ kavramõ; para mevcudu,alacaklar ve maliyetinin belirlenmesi mümkün veyauygun olmayan di er kalemler hariç, i letmetarafõndan edinilen varlõk ve hizmetlerinmuhasebele tirilmesinde, bunlarõn elde edilmemaliyetinin esas alõnmasõ gere ini ifade eder.

24

Her varlõ õn bir maliyet de eri vardõr. Bu de er,alõ fiyatõ ile edinme (sahip olma) i lemi bitinceyekadar yapõlan harcamalardan olu ur. Her varlõ õnayrõca de i ik de erleme yöntemlerine görebelirlenen, de i ik de erleri olabilir. Örne in, piyasade eri, borsa de eri, tasfiye de eri gibi. Maliyet esasõkavramõ, bir varlõ õn muhasebe kayõtlarõna maliyetde eri ile kaydedilece ini ifade eder.

25

Günümüzün enflasyonist artlarõ bu kavramõngeçerlili i hakkõnda tartõ ma olu turmaktadõr.Enflasyon, muhasebe veri ve bilgilerinin geçerlili inive güvenilirli ini azaltmaktadõr. Enflasyonmuhasebesi modelleri içinde çe itli çözümyöntemleri geli tirilmi olmakla birlikte, malii lemlerin muhasebele tirilmesinde maliyet esasõnõnterk edilmesi pek mümkün görülmemektedir.

26

Benzer ekilde, yeni teknolojiler bir çokmakine ve donanõmõn de erini dü ürmektedir. Budurum da, muhasebe bilgilerinin geçerlilik vegüvenilirli i üzerinde olumsuz etki yapmaktadõr.

27

Örnek: Bugün alõnan ve i letmeye 10.000TL’ye mal olan bir makine, bir kaç dönem sonramuhasebe kayõtlarõnda aynõ de erde görünür.Halbuki makinenin piyasa de eri, 10.000 TL’nin çoküzerinde olabilir. Belki de teknolojik geli melersonucunda, makinenin piyasa de eri 10.000 TL’ninoldukça altõnda da olabilir. Her iki durumda damuhasebe bilgileri gerçe i tam yansõtmõ olamaz.

28

Bu kavram, muhasebe kayõtlarõnõn gerçek durumunuyansõtan ve usulüne uygun olarak düzenlenmi objektifbelgelere dayandõrõlmasõ ve muhasebe kayõtlarõna esasalõnacak yöntemlerin seçilmesinde tarafsõz ve ön yargõsõzdavranõlmasõ gere ini ifade eder.

29

Her muhasebe kaydõ, (i in niteli ine göreortaya çõkan ve yasal olarak belirlenmi istisnalarhariç) mutlaka bir belgeye dayanmalõdõr. Bu belgemali olayõ tarafsõz ve yargõsõz bir biçimdeyansõtmalõdõr.

30

Örnek (1): letmenin patron yöneticisi veyasorumlu müdürü, i letmeye aldõ õ çe itli varlõklarõtelefonla muhasebeciye bildirebilir. Bu durumda,olaya ili kin belge olmadõ õndan her hangi birmuhasebe kaydõ yapõlmaz.

31

Örnek (2): letenin aldõ õ yakõtla ilgili olarak,faturada 5 Ton kömür ifadesinin olmasõ, faturanõnobjektifli i konusunda ku ku verir. Çünkü,kömürün cinsi (ta kömürü, kok kömürü, linyitkömürü gibi) belirtilmemi tir yani ki isel yargõyaaçõk bõrakõlmõ tõr. Bu durumda bu fatura, usulüneuygun olarak düzenlenmi belge tanõmõna uymaz.

32

Örnek (3): Bir A õrlama i letmesinin, mutfakmalzemelerinin yiyecek maliyetlerineyüklenmesinde, son giren ilk çõkar yönteminiuygulamasõ, i in niteli i açõsõndan, muhasebekayõtlarõna esas alõnacak yöntemlerin seçilmesindetarafsõz ve ön yargõsõz davranõlmasõ ile çeli ir. Çünkü,malzemelerin dayanõklõlõk süreleri dikkatealõndõ õnda, öncelikle ilk girenlerin kullanõlmasõdaha anlamlõdõr.

33

Tutarlõlõk kavramõ; muhasebe uygulamalarõiçin seçilen muhasebe politikalarõnõn, birbirini izleyendönemlerde de i tirilmeden uygulanmasõ gere iniifade eder. letmelerin mali durumunun, faaliyetsonuçlarõnõn ve bunlara ili kin yorumlarõnkar õla tõrõlabilir olmasõ bu kavramõn amacõnõolu turur.

34

Tutarlõlõk kavramõ, benzer olay ve i lemlerde,kayõt düzenleri ile de erleme ölçülerininde i mezli ini ve mali tablolarda biçim ve içerikyönünden tek düzeni öngörür. Geçerli nedenlerinbulundu u durumlarda, i letmeler, uyguladõklarõmuhasebe politikalarõnõ de i tirebilirler. Ancak bude i ikliklerin ve bunlarõn parasal etkilerinin malitablolarõn dip notlarõnda açõklanmasõ zorunludur.

35

Muhasebe sistemi; i letme faaliyetlerine ili kinsonuçlarõn, do ru yorumlanabilmesi ve anlamlõsonuçlar verebilmesi açõsõndan, kar õla tõrmayaelveri li olmalarõnõ sa lamakla yükümlüdür. Faaliyetsonuçlarõna ili kin kar õla tõrma, aynõ i letmedefarklõ dönemler arasõnda ve farklõ i letmelerde aynõdönemler arasõnda yapõlabilir.

36

Her iki durumda da, i letmeler arasõkar õla tõrmanõn do ru yapõlabilmesinde ön ko ul,tutarlõlõk kavramõnõn uygulanmasõdõr. Böyleliklei letmeler arasõ kar õla tõrma ve bir i letmededönemler arasõ anlamlõ kar õla tõrmalar yapõlabilir.Bu kavram raporlama sistemi açõsõndan oldukçaönemlidir.

37

Örnek (1): Bir i letmede amortismanlar; sabittutarlõ amortisman yöntemine göre hesaplanõrken,di erinde azalan bakiyeler yöntemine görehesaplanõyorsa, iki i letmenin karlõlõklarõ anlamlõekilde kar õla tõrõlamaz. Anlamlõ bir kar õla tõrma

için, her iki yöntem arasõndaki farkõn ayrõcade erlendirmeye katõlmasõ gerekir.

38

Örnek (2): Bir i letmede amortismanlar, birdönemde sabit tutarlõ yönteme, di er dönemde iseazalan bakiyeler yöntemine göre hesaplanõrsa, aynõi letmede, iki dönem arasõnda anlamlõ karlõlõkde erlendirilmesi yapõlamaz. Anlamlõ birkar õla tõrma için, her iki yöntem arasõndaki farkõnayrõca de erlendirmeye katõlmasõ gerekir.

39

Örnek (3): Bu iki örnekte oldu u gibi, stokde erleme yöntemlerindeki farklõlõklar da, i letmelerarasõ ve bir i letmede dönemler arasõ anlamlõkar õla tõrma yapmayõ önemli ölçüde zorla tõrõr.

40

Tam açõklama kavramõ; mali tablolarõn, butablolardan yararlanacak ki i ve kurulu larõn do rukarar vermelerine yardõmcõ olacak ölçüde yeterli, açõkve anla õlõr olmasõnõ ifade eder.

Mali tablolarda finansal bilgilerin tam olarakaçõklanmasõ yanõnda, mali tablo kalemlerikapsamõnda yer almayan ancak alõnacak kararlarõetkileyecek, gerçekle mesi muhtemel olaylara da yerverilmesi bu kavramõn gere idir.

41

Tüm muhasebe süreçlerindeki veri vebilgilerin, yeterince açõk ve anla õlõr biçimde ortayakonmasõnõ ifade eder. Buna göre muhasebeninsundu u mali bilgiler, ilgili ki ilerce çok fazlau ra madan anla õlacak türde olmalõdõr. Ayrõca,i letme hakkõnda yapõlacak de erlendirmelerinobjektifli i açõsõndan, i letmenin dönem sonucunave mali durumuna önemli ölçüde etki edebilecek,mali olaylarla ilgili gerekli tün bilgiler, malitablolarda veya eklerinde sunulmalõdõr.

42

Örnek (1): letme direkt amortisman kayõtyöntemini uyguluyorsa, ilgili duran varlõklar netde er olarak bilançoda yer alaca õndan, birikmiamortismanlar bilançoda gözükmeyecektir. Budurum bilgi kullanõcõlarõ açõsõndan bir eksiklikolu turur.

Örnek (2): Varlõklar üzerinde bir ipotek varsa,bu durumun bilanço dip notunda belirtilmesi, bilgikullanõcõlarõ açõsõndan oldukça önemlidir.

43

Bu kavram, muhasebe olaylarõnda temkinlidavranõlmasõnõ ve i letmenin kar õla abilece irisklerin göz önüne alõnmasõ gere ini ifade eder. Bukavramõn sonucu olarak, i letmeler, muhtemelgiderleri ve zararlarõ için kar õlõk ayõrõrlar, muhtemelgelir ve karlar için ise gerçekle me dönemlerine kadarherhangi bir muhasebe i lemi yapmazlar. Ancak bukavram gizli yedekler veya gere inden fazla kar õlõkayrõlmasõna gerekçe olu turamaz.

44

Bu kavram gere ince kesinle meyen gelirlertanõnmaz. Buna kar õlõk kesinle mese bilemuhtemel giderler tanõnõr.

Örnek (1): Bir i kazasõ sonucu, i çi tarafõndandava edilen i letme, mahkeme sonuçlanmasa bile,dönem sonunda tahmini bir tazminat bedeli kadarbir gideri kabul edebilir. Mahkeme kesinle ti inde,kesin sonuca göre gerekli kayõtlar ayrõca yapõlõr.

45

Örnek (2): letmenin kõsa vadeli olarak aldõ õ

çe itli hisse senetlerinde, sene sonunda olu an de erdü üklü ü dikkate alõnõr. Ancak aynõ senetlerdeolu an de er artõ õ dikkate alõnmaz.

46

Önemlilik kavramõ, bir hesap kalemi veya malibir olayõn nisbi a õrlõk ve de erinin, mali tablolaradayanõlarak yapõlacak de erlemeleri veya alõnacakkararlarõ etkileyebilecek düzeyde olmasõnõ ifade eder.

Önemli hesap kalemleri, finansal olaylar vedi er hususlarõn mali tablolarda yer almasõzorunludur.

47

Muhasebe sürecinde ortaya çõkacak önemsizi lemlerin dikkate alõnmamasõnõ ifade eder. Neyinönemli, neyin önemsiz oldu una muhasebe ileyönetim birlikte karar verir. Bu kavram ayrõca hergün gerçekle en bazõ i lemlerin dönem sonlarõndabir defa da kayda alõnmasõnõ öngörür. Varlõk vekaynaklarõn, gider ve gelirlerin bölümlenmesi,i letme yönetimi açõsõndan önemli olupolmadõklarõn göre yapõlõr.

48

Örnek (1): letmede çalõ an i çilere aiti çilikler her gün olu tu u (tahakkuk etti i) halde aysonunda bir defada muhasebele tirilir.

Örnek (2): letmede kullanõlan maddi duranvarlõklar her gün eskidi i halde, yõl sonlarõnda birdefada amortisman kaydõ yapõlõr.

49

Örnek (3): Bir dönem boyunca ne kadarkõrtasiye kullanõldõ õ önemli ise, ilgili ana hesaba,kõrtasiye ile ilgili alt hesap açõlabilir. Ancak, kõrtasiyeiçinde ne kadar teksir ka õdõ veya kalem harcandõ õ

ile ilgili bir ayõrõma gitmek, önemlilik kavramõ ileçeli ir. Benzer ekilde, hep tek bir bölgeye satõyapan bir i letmede, satõ lar, bölgelere göre althesaplar açõlarak izlenmez.

50

Örnek (4): Her bir alõcõ veya satõcõya ayrõ birana hesap açõlmamasõ, bir ana hesap içinde althesaplar açõlmasõ, önemlilik kavramõ gere idir.

51

Özün önceli i kavramõ, i lemlerin muhasebeyeyansõtõlmasõnda ve onlara ili kin de erlendirmelerinyapõlmasõnda biçimlerinden çok özlerinin esasalõnmasõ gere ini ifade eder.

Genel olarak i lemlerin biçimleri ile özleriparalel olmakla birlikte, bazõ durumlarda farklõlõklarortaya çõkabilir. Bu takdirde, özün biçime önceli iesastõr.

52

Muhasebe uygulamalarõnda, muhasebekavram ve ilkeleriyle de i ik düzenlemeler (vergiyasalarõ, ticaret kanunlarõ, çe itli yönetmelikler gibi)arasõnda çeli ki olu abilir. Böyle durumlarda,i letmenin ya amasõ ve ba arõsõ açõsõndan hangisidaha geçerli ise o uygulanmalõdõr.

53

Örnek (1): TTK’na göre çekte vade yoktur.Ancak i letmelerin çeki genellikle vadelikullandõklarõ bilinmektedir. Bu durumda, belli birvadeye haiz bir çeki alan i letme, bu çeki TTKhükmüne göre, nakit gibi kabul edip kasa hesabõnakaydetmek yerine, do rudan durumuna uygun birba ka hesaba (alõnan çekler) kaydeder.

54

Örnek (2): Vergi yasalarõna göre üphelialacak artlarõnõ ta õmayan, ancak fiilen tahsilindeüphe duyulan bir alacak için kar õlõk ayrõlabilir. Bu

durumda söz konusu kar õlõk için olu an gider,kanunen kabul edilmeyece inden vergi matrahõnailave edilmelidir.

55