Ngieân Cöùu Baùt-nhaõ Taâm Kinh...Ngieân Cöùu Baùt-nhaõ Taâm Kinh THÖÙC Thích Thöùc laáy söï phaân bieät roõ raøng laøm nghóa vì noù coù coâng naêng

Ngieân Cöùu Baùt-nhaõ Taâm Kinh

THÖÙC

Thích Thöùc laáy söï phaân bieät roõ raøng laøm nghóa vì noù coù coâng naêng soi chieáu, phaân bieät roõ taát caû

caùc phaùp. Coù taùm thöùc taát caû:

1.- Nhaõn-thöùc: Maét vaø Saéc laøm duyeân sanh ra Thöùc. Thöùc döïa vaøo Caên maø sanh. Caên nhaân Thöùc thaønh Naêng kieán: caùi khaû naêng thaáy naøy goïi laø Nhaõn thöùc.

2.- Nhó-thöùc: Tai vaø Thanh laøm duyeân sanh ra Thöùc. Thöùc döïa vaøo Caên maø sanh. Caên nhaân Thöùc thaønh naêng thính: caùi khaû naêng nghe naày goïi laø Nhó thöùc.

3.- Tæ-thöùc: Muõi vaø Muøi laøm duyeân sanh ra Thöùc. Thöùc döïa vaøo Caên maø sanh ra. Caên nhaân Thöùc thaønh khaû naêng ngöûi: khaû naêng ngöûi goïi laø Tæ-thöùc.

4.- Thieät-thöùc: Luôõi vaø Vò laøm duyeân sanh ra Thöùc. Thöùc döïa vaøo Caên maø sanh ra. Caên nhaân Thöùc thaønh khaû naêng Neám. Khaû naêng neám goïi laø Thieät-thöùc.

5.- Thaân-thöùc: Thaân vaø Xuùc laøm duyeân sanhh ra Thöùc. Thöùc döïa vaøo Caên maø sanh. Caên nhaân thöùc thaønh Caûm bieát. Söï caûm bieát naøy goïi laø Thaân-thöùc.

6.- YÙ-thöùc: YÙ laáy Phaùp laøm duyeân sanh ra Thöùc. Thöùc döïa vaøo Caên maø sanh. Caên nhaân thöùc maø coù khaû naêng phaân bieät naêm caûnh traàn cuûa caên treân ñaây vaø phaân bieät phaùp traàn neân goïi laø YÙ-thöùc.

Saùu Thöùc naøy cuøng vôùi Thöùc thöù baûy ñeàu goïi laø phaân-bieät söï-thöùc.

7.- Maït-na-thöùc: Maït-na laø chöõ Phaïn, noùi theo nguyeân vaên laø “Caät- lôïi-saét-saù-da-maït-na” nghóa laø “chaáp Ngaõ”. Maït-na-thöùc laø voïng-hoaëc caên baûn cuûa taát caû chuùng sanh. Noù cuõng ñöôïc goïi laø “YÙ oâ-nhieãm” vì noù thöôøng cuøng khôûi vôùi boán hoaëc-nghieäp laø Ngaõ-si, Ngaõ-kieán, Ngaõ-aùi, Ngaõ-maïn. Maït-na-thöùc coøn goïi laø Töông-tuïc thöùc. Vì töø khôûi thuûy ñeán nay, noù khoâng giaùn ñoaïn, neân coøn ñöôïc goïi laø Phaân-bieät-thöùc. Thöùc naøy döïa vaøo caùc caûnh cuûa saùu traàn ñöa chuùng vaøo yù-thöùc, khieán yù-thöùc khôûi phaân bieät. Bôûi noù haèng thaåmd-ñònh vaø nghó löôøng neân Thöùc naøy cuõng goïi laø YÙ.

YÙ chaúng ñoàng vôùi yù-thöùc laø thöùc thöù saùu. vì thöùc thöù saùu töû caên maø laäp danh (nhö naêm thöùc tröôùc) coøn thöùc thöù baûy naøy thì döïa vaøo caùi baûn naêng tö-luôong cuûa noù maø ñaët teân. Thöùc naày voán khoâng coù ñònh-theå; noù laø phaàn nhieãm cuûa thöùc thöù taùm vaøo töï chöùng — phaàn cuûa thöùc thöù taùm maø sanh ra. Noù nöông theo kieán phaàn cuûa thöùc thöù taùm, chaáp ñoù laøm Ngaõ, thöùc thöù saùu tuy duyeân theo caûnh traàn toát xaáu ñeå phaân bieät, nhöng truyeàn thoáng töông tuïc vaø chaáp thuû ñeå thaønh nhieãm tònh thì chæ do thöùc thöù baûy ngaøy laøm chuû maø thoâi.

8.- A-laïi-da-thöùc: (hay A-lôïi-da-thöùc): Chaân ñeá tam taêng ñôøi nhaø Löông dòchlaø voâ-moät-thöùc, nghóa laø taát caû caùc chuûng töû khoâng coù aån maát. Trang sö dòch laø Taøng-thöùc, nghóa laø noù ngaäm daáu chuûng töû cuûa taát caû caùc söï vaät, khoâng coù phaùp naøo maø noù chaúng ngaäm, khoâng coù vieäc gì maø noùi chaúng chöùa daáu.

200

Nhö Phaùp Quaân Traàn Ngoïc Anh

Thöùc naày nhieãm tònh ñoàng nguoàn sanh dieät hoøa hôïp, theå ñuû ba taøng taùng goàm boán phaàn, nhö Ngoïc Ma-ni, theå voán thanh tònh, noù laïi nhö göông saùng, hay dung vaïn töôïng. Noù cuïng ñöôïc goïi Traïch-thöùc. Vì caùc uaån sanh dieät ôû ñoù, taát caû chuûng töû truù nguï ôû ñoù, cuõng goïi laø A-daø-na thöùc. Vì noù naém giöõ chuûng töû cuûa caùc phaùp vaø caên cuûa caùc thöùc, khieán chaúng hö hoaïi, cuõng goïi laø Chuûng-töû thöùc. Vì noù naém giöõ cuøng khaép caùc chuûng töû höõu laäu, voâ laäu, cuõng goïi laø Dò-nhuïc thöùc. Vì noù hay daãn ñeán quaû dò-thuïc sanh töû, thieän, baát thieän nghieäp, cuõng laø Caên-baûn thöùc. Vì noù laø goác reã cuûa taát caû caùc phaùp, cuõng goïi laø Hieän-thöùc. Vì caùc phaùp ñeàu hieän treân thöùc naày, cuõng goïi laø Taâm. Vì noù doàn chöùa chuûng töû cuûa caùc phaùp, laïi sanh khôûi caùc hieän haønh, cuõng goïi laø Sôû-tri-y — choã döøng döïa cuûa caùc phaùp nhieãm tònh ñöôïc bieát.

Noùi chung Thöùc naøy theo phaàn nhieãm cuûa noù maø noùi, aét Voâ-minh döïa vaøo ñoù maø khôûi, sö keát nghieäp do ñoù maø sanh. Noù ñaày ñuû traàn lao phieàn naõo, bieán hieän ra caêan thaân theá giôùi. Neáu laáy caùi theå tònh cuûa noù maø noùi, aùt noù laø nguoàn, baûn giaùc, thanh tòn, lìa nieäm, taïi Thaùnh chaúng taêng, taïi Phaøm chaêng giaûm, vì trong caùc thöùc noù laø caên-banûn.

Töø Thöùc thöù nhaát ñeán thöùc thöù baûy ñeàu laø chuyeån thöùc. Thöùc thöù taùm laø Boån thöùc, töùc laø Thöùc caên baûn. Coøn “chuyeån” nghóa laø chaúng ñònh, töùc ba taùnh, ba löôïng, ba caûnh ñeå thay ñoåi chaúng nhaát ñònh.

Ngoaøi ba thöùc keå treân, Chaân-ñeáù Tam Taïng ñôøi nhaø Löông coøn laäp thöùc thöù chín, goïi laø Am-ma-la thöùc, dòch laø “Thanh-tònh thöùc”, hay “Baïch-thanh-tònh voâ-caáu thöùc”. Ñoù laø boån nguyeän taâm ñòa thanh tònh cuûa taát caû chuùng sanh. Noù laø quaû ñöùc cuûa Phaùp-thaân maø chö Phaät Nhö-lai ñaõ chöùng ñöôïc: sanh töû chaúng raøng buoäc, Nieát-baøn chaúng laøm cho noù laëng yeân, nhieãm tònh ñeàu maát heát; moät chuùt buïi cuõng chaúng dính vaøo; noù saùng traéng nhö maët traêng, trong treûo nhö thaùi-hö, töùc ñoù laø Chaân-nhö vaäy.

Trang sö dòch kinh, chaúng laäp thöùc naøy. Chö Phaät Nhö-lai thöôøng duøng moät giaùc-taùnh ñeå chuyeån caùc thöùc nhaäp vaøo Am-ma-la bôûi vì chuùng sanh voán coù taùnh ñoù; quaû vò hoï laø Am-ma-la thöùc, töùc ñoù laø tònh theå cuûa thöùc A-laïi-da. Thöùc A-laïi-da boû voïng coøn chaân; ñeán cöông vò Ngaõ-kieán vónh vieãn chaúng khôûi; töùc thaønh Am-ma-la thöùc; chaúng caàn phaåi laäp rieâng moät thöùc thöù chín nhö vaäy.

Taát caû caùc thöùc ñeàu laø töôùng höõu vi. Boà-taùt ñaõ ngoä Baùt-nhaõ Chaân-khoâng, chieáu roõ caùc thöùc nhö aûo, nhö hoùa, ñeàu khoâng coù töï taùnh.

Chuù Theo thoâng nghóa maø noùi thì aùm thöùc noùi chung coù theå goïi laø Taâm. Væ caû taùm töùc ñeàu

bieát phaân bieät caùc nghóa. Theo bieät nghóa maø noùi: thì “taäp khôûi laø Taâm” thöùc thöù taùm tích taäp (doàn chöùa) chuûng töû cuûa caùc thöùc-taâm vaø sanh khôûi caùc phaùp: chuû coù noù môùi ñaùng ñöôïc goïi laïi Taâm. Tö-löông (nghóa laø Löôøng) goïi laø YÙ, thì thöùc thöù baûy nöông theo caûnh sôû duyeân, haøng thaåm tö löông, ñaùng ñöôïc goïi laø YÙ. Phaân bieät goïi Thöùc. thì saùu thöùc tröôùc ñoái vôùi saùu caûnh thoâ-töôùng, chuùng noù ñeàu bieän-bieät, giaûi roõ, neân chuùng ñaùng ñöôïc goïi laø Thöùc.

Luaän Duy-thöùc noùi: Vì taäp khôûi neân goïi laø Taâm. Vì Tö-löông neân goïi laø YÙ; vì bieát phaânbieät neân goïi laø Thöùc.

201


Luaän Khôûi tín noùi: Phaøm phu ñaém giöõ moãi ngaøy moät saâu, toan tính Ngaõ, Ngaõ-sôû (Ta vaø caùi Ta), phaânbieät saùu traàn, goïi laø saùu thöùc, cuøng goïi laù Phaân-ly thöùc (vì döïa vaøo saùu caên, rieâng giöõ saùu traàn) hay laø Phaân-bieät söï thöùc (vì naêng phaân bieät caùc loaïi söï töôùng trong ngoaøi, quaù khöù vò laïi. )

* Ngaõ-si: töùc Voâ-minh: ngu ngô Ngaõ-töôûng, meâ lyù Voâ-ngaõ.

* Ngaõ-kieán: (thaáy coù Ta) chaúng bieát thaân naày laø do caùc phaûp cuûa naêm uaån giaû hôïp maø thaønh, laïi voïng chaáp thaân naøy laøm Ngaõ, cöôøng laäp chuû teá. Phaøm phu chaáp Ngaõ ôû Ngöôøi, ñoù laø Ngaõ-kieán nôi Ngöôøi. Nhi thöùc chaáp taát caùc caùc phaùp ñeàu coù theå taùnh. laïi sôï sanh töû, meâ nôi phaùp-chaáp; ñoù laø Ngaõ-kieán nôi phaùp.

* Ngaõ-maïn: kieâu caêng chaáp Ngaõ khieán taâm cao ngaïo.

* Ngaõ-aùi: Voïng chaáp thaân mình laøm Ngaõ, say ñaém theâm saâu.

Thöùc thöù saùu döïa vaøo YÙ-caên maø phaân bieät neân goïi laø YÙ-thöùc. Thöùc thöù baûy duøng kieán-phaàn cuûa thöùc thöù taùm laøm boån chaát, rieâng bieán töôùng phaàn cuûa noù laøm choã döïa cuûa thöùc thöù sau; noù luoân luoân thaåm ñònh (haèng thaåm) nghó löôøng (tö löông) chaáp Ngaõ chng boû, cho neân noùi laø “döïa vaøo baûn-naêngh tö-löông cuûa moù maø ñaït teân.”

Teân chöõ Phaïn cuûa noù laø Maït-na, nghóa laø YÙ. Ñeå khoûi laàm laãn noù vôùii thöùc thöù saùu, neân duøng cöõng Phaïn laø Maït-na ñeå goïi teân.

Phaàn nhhieãm laø boán hoaëc cuûa Töï chuùng phaàn. Ñoù laø Ngaõ-si, Ngaõ-kieán, Ngaõ-aùi, Ngaõ-maïn.

Truyeàn toáng laø laàn löôït thay ñoåi.

Töông tuïc laø nôi caûnh yeâu thì sanh vui, ñoái vôùi caûnh chaúng yeâu thì sanh Khoå: taâm tænh bieát khôûi nieäm, töông öùng vôùi caùc caùnh aáy chaúng döùt. Caâu-xaù luaän noùi: Sao goïi laø töông tuïc? Ñoù laø: taùnh theo nhaân quaû chaúng döùt vaäy.

* Chaáp thuû: laø taâm khôûi ñaém giöõ caùc caùnh vui khoå do duyeân gôïi nieäm.

Khôûi Tín Luaän Nghóa kyù noùi: Taøng laø Nhieáp-taøng, töùc thu giaáu. voâ moät laø chaúng maát: teânkhaùc maø nghóa chæ coù moät.

Luaän Duy-thöùc noùi: thöùc thöù taùm coù baûy teân. Ñoù laø Taâm A-ñaø-na, Chuûng-töû thöùc, Sôû-trò y, Dó-thuïc thöùc, A-laïi-da , Am-ma-la thöùc. Sôû-tri y thì thoâng taát caû caùc vò. ; A-laïi-da thì chæ haïn cheá nôi chö vò Di-sanh (phaøm phu) vaø höõu hoïc, vì Boà-taùt töø ñòa thöù taùm trôû leân, vaø Nhò-thöøa Voâ-hoïc ñaõ döùt boû heát phieàn naõo trong thöùc naøy neân töø ñoù danh töø A-laïi-da khoâng coøn ñöôïc duøng nöõa. Chö vò khoâng töï chaáp giaáu thöùc naày laøm noäi ngaõ nöõa. Dò-thuïc thöùc thì thoâng caùc vò Dò-sanh, Nhò-thöøa vaø Boà-taùt. Coøn Am-ma-la thöùc thì chæ coù quaû ñòa Nhö-lai môùi ñöôïc goïi. Trong taùm thöùc, thì baûy thöùc ñaàu ñeàu laø töôùng Voâ-minh.

Thöùc thöù taùm aét laø chaân-nhö vôùi su sanh dieät cuûa voâ-minh hoøa hôïp, bao haøm caùc chuûng töû cuûa hai chöôùng phieàn naõo vaø sôû tri, laïi goàm chöùa caùc chuûng töû boà-ñeà töùc nhö-lai taïng vôùi baûy thöùc voâ-minh cuøng hoäi. Ñoù laø Chaân & Voïng hoøa hôïp, neân noùi laø nhieãm & tònh ñoàng-nguyeân sanh dieät hoøa hôïp. Nghóa laø döïa vaøo Chaân-nhö coù taân sanh dieät, töùc baát sanh baát dieät

202


vôùi sanh dieät hoøa hôïp vaäy. (Caùc phaùp höõu vi döïa vaøo Nhaân duyeân hoøa hôïp maø coù thì goïi laø Sanh, döïa vaøo nhaân duyeân maø lìa tan thaønh khoâng&coù thì goïi laø dieät. )

* Theá ñuû ba taøng: Naêng taøng, Sôû taøng, Ngaõ aùi chaáp taøng.

a) Naêng taøng: töùc laø giöõ. Noäi theå cuûa thöùc naày aán giaáu töôùng sanh dieät cuûa caùc phaùp, laáy caùc phaùp laøm Sôû taøng.

b) Sôû taøng: töùc laø choã döïa. Thöùc naøy giaáu caùi thöï theá cuûa noù nôi caùc phaùp, cho neân nôi caùc phaùp noù coù voïng coù töôùng. Noù duøng caùc phaùp laøm Naêng taøng.

c) Ngaõ aùi chaáp taøng: töùc laø giöõ vöõng, chaúng boû. Thöùc naày nhieãm nôi Maït-na. Noù laø choã yeâu daém do Ngaõ kieán cuûa höõu tình naém giöõ. Noù nhaän ñoù laø caùi Ngaõ chôn thuôøing. Do ba nghóa naøy neân goïi laø Taøng.

Taùnh goàm boán phaàn: Töôùng phaàn, kieán-phaàn, töï-chöùng phaàn vaø chöùng-töï-chöùng phaàn.

(1) Töôùng phaàn: Töôùng töùc hình töôùng. Thöùc naøy hay bieán hieän ra can thaên, theá giôùi vaø töôùng traïng danh nghóa cuûa caùc phaùp. Caùc töôùng traïng ñoù gioáng nhö caùc aûnh töôïng hieän ra trong göông.

(2) Kieán phaàn: Kieán laø thaáy, hay soi chieáu. Thöùc naày hay soi chieáu taát caû caùc phaùp vaø nghóa lyù cuûa caùc phaùp ñoù. Söï soi chieáu naày gioáng nhö aùnh saùng trong göông hay laøm cho vaïn töôïng hieän ra roõ reät.

(3) Töï-chöùng phaàn: laø phaàn coâng naêng duy trì kieán-phaàn, töôùng- phaàn maø noù töï chöùng bieát khoâng ngaïi. Phaàn naøy gioáng nhö caùi theå trong suoát cuûa göông hay hieån baøy aùnh saùng vaø hình boùng trong göông.

(4) Chöùng-töï-chöùng phaàn: “Chöùng” töùc laø caùi theå naêng-chöùng. “Töï-chöùng” töùc laø phaáp sôû chöùng. “Naêng” laø giöõ phaàn “töï-chöùng” tröôùc maø phaànnaøy thì khoâng rôøi kieán-phaàn vaø töôùng-phaàn (gioáng nhö göông khoâng rôøi aùnh saùng vaø hình boùng trong göông). Phaàn “naêng” khoâng rôøi phaàn “töï-chöùng” laø phaàn “sôû”, gioáng nhö löng göông khoâng rôøi göông vaäy. Hoaëc laáy “töï chöùng phaàn” laøm chöùng cho phaàn “chöùng-töï-chöùng phaàn”. Hai caùi hieäp laïi maø goïi laø “töï-chöùng phaàn” laø vaäy.

* A-daø-na nghóa laø chaáp trì (naém giöõ). Coù ba vaán ñeà:

(1) Chaáp trì chuûng töû cuûa caùc phaùp khieán chaúng tan maát;

(2) Chaáp trì caên, thaân cuûa höõu tình khieán chaúng hö hoaïi;

(3) Chaáp thuû söï keát sanh noái tieáp: (Luùc Thaân Trung höõu gaù vaøo thai meï thì ñoù goïi laø söï keát sanh. Veà söï keát sanh naøy thì trong luaän Caâu-xaù coù noùi, ñaïi yù nhö sau: Luùc hai ngöôøi yeâu nhau ñeán moät cöôøng ñoä naøo ñoù thì chaát baát tònh tieát ra ñeán baøo thai, laøm cho taâm sanh yeân vui; ngay khi aáy Thaân Trung höõu, vì coù duyeân vôùi moät trong hai ngöôøi kia neân taâm noù lieàn töông öùng vôùi taâm cuûa ngöôøi ñoù, vaø nhö theá laø söï keát sanh ñaõ thaønh, thaân trung höõu lieàn maát.) Thöùc naày theo ngaøi Chaân ñeá tam-taïng goïi laø thöùc thöù baûy ñeå chæ rieâng phaàn nhieãm cuûa thöùc thöù taùm maø goïi nhö vaäy.

203


Trong moät traêm phaùp cuûa Duy-thöùc thì thöùc naøy ñöôïc goïi laï thöùc thöù taùm ñeå chæ choã thieát yeáu cuûa noù laø nhieãm tònh hoøa hôïp. Kinh Giam thaâm maät goïi ñaây laø thöùc thöù chín. töùc Am-ma-la thöùc. Ñoù laø chæ rieâng phaàn tònh cuûa thöùc thöù taùm maø laäp danh. Bôûi vaäy moät teân A-ñaø-na maø thöïc thoâng ba taøng. Kinh Laêng-Nghieâm noùi “Thöùc Ñaø-naø vi-teá, Taäp-khí thaønh doøng maïnh, Sôï meû chaân, phi chaân, Ta (Phaät) thöôøng chaúng khai dieãn. ” Vaäy laø bieát thöùc naày thöïc bao goàm hai phaàn Nhieãm & Tònh, thoâng caû Chaân & Voïng, cho neân taäp nghieân cöùu naøy theo Duy-thöùc saép noù laøm moät teân khaùc cuûa thöùc thöù taùm.

A-laïi-da thöùc laøm choã döïa cuûa caùc phaùp ñöôïc bieát, theo ba taùnh: bieán-keá, y-tha, vaø vieân-thaønh thöùc. Do ñoù thöùc naøy coøn ñöôïc goïi laø sôû-tri-y. Luaän Caâu-xaù noùi: choã maát hieän thaáy goïi laø sôû-kieán. Töø keû khaùc truyeàn ñeán cho ta nghe goïi laø sôû-vaên. Töï vaän chuyeån taâm theo choã suy nghó döïng neân goïi laø sôû-thoï. Ñieàu ta töï nhaän beân trong vaø ta töï chöùng bieát goïi laø sôû-tri.

Baûn giaùc nguoàn taâm thanh tònh lìa nieäm: Nhaân-Vöông kinh noùi: Töï taùnh thanh tònh goïi laø taùnh Baûn-giaùc. Khôûi tín luaän noùi: Taâm theå lìa nieäm. Töôùng lìa nieäm laø hö khoâng giôùi bình ñaúng, khkoâng coù nôi naøo maø chaúng cuøng khaép. Phaùp giôùi nhaát töôùng töùc laø phaùp thaân bình ñaúng cuûa Nhö Lai. Döïa vaøo phaùp thaân aáy goïi teân laø baûn-giaùc.

Baûn-giaùc laø Theå cuûa nguoàn taâm; töø Chaân khôûi voïng maø thaønh baát-giaùc; phaûn voïng veà Chaân thì theá cuûa baûn-giaùc hieän. Ñoù goïi laø thuûy-giaùc. Vì döïa vaøo baûn-giaùc maø coù baát-giaùc. Vì döïa vaøo baát-giaùc maø coù thuûy-giaùc. Bôûi vì baûn taùnh cuûa taát caû chuùng sanh laø töï taùnh thanh tònh taâm, voán ñuû ñöùc chieáu saùng neân goïi laø baûn-giaùc. Nhaân söï huaân ñoäng cuûa voâ-minh maø thaønh baát-giaùc. Do söï noäi huaân vaøo baûn-giaùc (Phaùp taùnh voâ-laäu môø môû huaân taäp khieán chuùng sanh chaùn khoå sanh töû, töï tin thaân mình coù phaùp chaân-nhö, phaùt taâm tu haønh.

Ñoù laø töï chuùng töôùng huaân taäp), nhôø ngoaïi duyeân söûa trò (töï phaùp thaân laäp baùo-thaân, hoùa-thaân khieán chuùng sanh thaønh ngoaïi duyeân thaáy Phaät, nghe phaùp, ñöôïc söûa trò ñeå trôû laïi choã ban ñaàu cuûa mình; ñoù laø caùi duïng cuûa söï huaân taäp. Theå töôùng hai ñaïi laøm nhaân cuûa söï huaân taäp, coøn laïi Duïng laøm tö-lieäu ngoaïi duyeân söûa trò), taát caû daàn daàn giaùc ngoä thì goïi ñoù laø thuûy-giaùc.

Thuûy-giaùc laø nhö phaøm phu tænh bieát nieäm tröôùc khôûi aùc coù theå khieán nieäm sau döøng laïi, khoâng khôûi nöõa. Tuy ñoù cuõng goïi laø Giaùc, nhöng vì giaùc-nghieäp maø chaúng giaùc hoaëc neân vaãn voøn goïi laø Baát-giaùc. Nhò-thöøa baét ñaàu phaát yù vaø Boà-taùt tænh bieát ñoái vôùi nieäm khaùc, bieát nieäm khoâng coù töôùng khaùc, vì ñaõ xaû töôùng ñaém chaép söï phaân bieät thoâ, cho neân tuy chöa chôn chöùng maø gioáng nhö chôn thì goïi laø töông-töï giaùc.

Phaùp thaân cuûa chö boà-taùt (töø sô-ñòa ñeán cöûa ñòa) tænh bieát nôi nieäm truù maø nieäm khoâng coù töôùng truù, vì ñaõ lìa töôùng nieäm thoâ phaân bieät. Tính bieát theo lyù cuûa moät phaùp taùnh giaùc ñaïo chöa troø thì goïi laø Tuøy-thaàn giaùc.

Boà-taùt heát ñòa (thaäp ñòa vaø ñaúng-giaùc) ñaày ñuû phöông tieän nhaát nieäm töông öng, taâm Giaùc baét ñaàu khôûi, maø Taâm khoâng coù töôùng ban ñaàu, vì ñaõ xa lìa nieäm vi teá, ñöôïc maáy taùnh cuûa taâm, taâm lieàn thöôøng truù thì goïi laø cöùu-caùnh giaùc. (Taâm khoâng coù töôùng ban ñaàu töùc noùi laø “voâ-nieäm”. Duyeân theo chuùng sanh töø xöa ñeán nay, nieäm nieäm noái tieáp chöa töøng lìa nieäm, cho neân noùi laø “voâ minh khoâng coù choã ban ñaàu. ” Neáu ñöôïc voâ-nieäm aét nguoàn taâm trong laëng,

204


voán khoâng sanh dieät. Ñoù goïi laø “moät nieäm chaúng khôûi, töùc 1l giôùi Khoâng, töùc thaân laø hoa quaû Boà-ñ, töùc thaân laø linh-ñaøi. ” Moät moùng nieäm khôûi, aáy laø Caûnh maát, taâm töï dieät). Laïi nöõa, baûn-giaùc, töôùng cuûa giaù theå goïi laø Taùnh Tònh Baûn-Giaùc. (Xem Khôûi Tín luaän. )

* Ba taùnh laø:

a) Taùnh thieän: laø taùnh cuûa moïi phaùp laønh do thöùc thöù saùu khôûi. Vieäc laønh cuûa theá gian nhö: nguõ thöôøng (nhaân, nghóa, leã, trí, tín); möôøi giôùi, v. v. Vieäc laønh xuaát theá gian nhö: luïc-ñoä, töù-hoaèng theä nguyeän (Boà-taùt roäng phaùt theä nguyeän ñeå cheá ngöï taâm mình, chí caàu ñaày ñuû Phaät taùnh. Ñoù laø:

(1) Chuùng sinh voâ bieân, theà nguyeän ñoä: Ñaây ls döïa vaøo caûnh khoå-ñeá maø phaùt theä. Boà-taùt xem khaép saùu loaïi chuùng sanh, voâ löôïng voâ bieân ñeàu bò caùc khoå sanh töû böùc baùch, nay muoán ñoä hoï thoaùt caûnh aáy, ra khoûi tam giôùi.

(2) Phieàn naõo voâ taän, theà nguyeän ñoaïn: Ñaây laø döïa vaøo caûnh taäp-ñeá maø phaùt theä. Boà-taùt xeùt kyõ hoaëc nghieäp phieàn naõo voâ löôïng voâ bieân, chieâu taäp quaû khoå sanh töû, khieán chuùng sanh phaûi bò troâi laên trong ba coõi, khoâng döùt. Nay laäp nguyeän ñeå döùt tröø phieàn naõo aáy khieán cho chuùng sanh trong saùu ñöôøng cuõng döùt tröø ñöôïc caû ñeå ra khoûi tam giôùi.

(3) Phaùp moân voâ taän, theà nguyeän ñoaïn: Ñaây laø döïa vaøo caûnh ñaïo-ñeá maø phaùt theä. Boà-taùt xeùt kyõ tt caû ñaïo phaùp voâ cuøng taän, töï mình ñaõ chöùng bieát, nay cuõng khieán cho taát caû chuùng snh cuõng tu hoï ceå chöùng bieát.

(4) Phaät ñaïo voâ bieân, theà nguyeän thaønh: Ñaây laø döïa vaøo caûnh dieät-ñeá maø phaùt theä. Boà-taùt xeùt kyõ quaû Boà-ñeà, toái thaéng voâ thöôïng, töï mình ñaõ thaønh töïu roài, nay nguyeän cho taát caû chuùng sanh ñeàu ñöôïc thaønh töïu.

b) Taùnh aùc: laø taùnh cuûa taát caû caùc phaùp chaúng laønh do thöùc thöù saùu khôûi, nhö nguõ-nghòch, thaäp-aùc, v. v.

c) Taùnh voâ-kyù: laø taùnh khoâng thieän khoâng aùc do saùu thöùc khôûi. Taùnh naøy coù hai loaïi: moät laø höõu phuù voâ-kyù töùc theå-duïng nhoû yeáu cuûa voïng-hoaëc, tuy khoâng coù söùc traùi nghòch laøm haïi töï tha (mình vaø ngöôøi) nhöng theå cuûa noù vaãn laø voïng hoaëc ngaên che thaùnh ñaïo, laïi cuøng khôûi vôùi caùc chöôùng neân goïi laø “höõu phuù”. Hai laø voâ-phuù voâ-kyù: theå cuûa caùc phaùp naày chaúng phaûi laø voïng-hoaëc, laïi chaúng phaûi laø phaùp cuøng khôûi vôùi voïng-hoaëc, töï taùnh cuûa chuùng nhoû yeáu, khoâng laøm toån haïi hay lôïi ích gì cho mình vaø cho ngöôøi neân goïi laø “voâ-phuù”.

* Ba löôïng goàm coù: Thöù nhaát laø hieän-löôïng, ví nhö göông ñoái vôùi vaät, hieän roõ tröôùc maët, nhó thöùc ñoái vôùi aâm thanh; nhaõn thöùc ñoái vôùi caùc saéc; ñeàu nhö vaäy. Thöù hai laø tyû-löôïng; ñoái vôùi caûnh chaúng hieån hieän, nhôø möôïn ñöôïc caûnh ñaõ bieát ñeå so saùnh, ñoä löôïng, maø bieát nhö ôû mieàn ñaát xa, thaáy coù khoùi thì bieát coù löûa. Thöù ba laø phi-löôïng: gioáng hieän-löôïng maø chaúng phaûi hieän-löôïng, gioáng tæ-löôïng maø chaúng phaûi tæ-löôïng. Nôi hieän caûnh maø chaúng phaûi hieän caûnh, duøng söï sai laàm ñeå ñoä löôïng, nôi chaúng phaûi löôïng xöù maø khôûi taâm löôïng, nhö thaáy döông dieäm (gôïn nöôùc döôùi naéng) maø chæ ñoù laø nöôùc. Thöùc thöùc taqm vaø naêm thöùc tröôùc laø hieän-löôïng. Thöùc thöù baûy laø phi-löôïng. Thöùc thöù saùu thoâng caû ba löôïng. Nhaân minh luaän laïi

205


döïa vaøo töï-töôùng trí laäp ra hieän-löôïng, döïa vaøo coäng-töôùng trí laäp ra tæ-löôïng, nghóa cuõng ñoàng nhö treân, chæ coù löôïng thöù ba laø thaùnh-giaùc-löôïng thì chaúng phaûi laø phi-löôïng.

* Ba caûnh laø: taùnh caûnh, ñoäc aûnh caûnh vaø ñoái chaát caûnh.

a) Taùnh caûnh: laø thöïc caûnh töôùng phaàn do Nhaõn thöùc. . cho ñeán thaân thöùc vaø thöùc thöù taùm sôû duyeän (nöông theo): ;taâm ban ñaàu giöõ caûnh, chöa coù phaân bieät, chaúng khôûi danh ngoân, taqm ñoù khoâng coù truø ñoä, caûnh aáy goïi laø taùnh caûnh.

b) Ñoäc aûnh caûnh: laø töôùng phaån sôû bieán cuûa thöùc thöù saùu, duyeân theo söøng thoû, hoa ñoám giöõa hö khoâng vaø caùc caûnh quaù khöù, vò laïi. . . Nghó löôøng chuyeän quaù khöù thì chæ coù aûnh hieän, chæ nöông theo phaùp traàn, chaúng ñoái thöïc caûnh, ñoù laø ñoäc aûnh caûnh.

c) Ñoái chaát caûnh: laø caûnh cuûa thöùc thöù baûy, luùc duyeân theo kieán phaàn cuûa thöùc thöù taùm, phaân bieät chaát töôùng nôi hieän caûnh: moät nöûa thì ñoàng loaïi vôùi baûn chaát maø sanh, moät nöûa thì ñoàng loaïi vôùi kieán phaàn naêng duyeän maø sanh. Vì coù töôùng traàn coù theå phaân bieät cho neân goïi laø ñoái-chaát caûnh.

* Chuûng töû: Chöõ Phaïn goïi laø “A-theá-da”, nghóa laø chuûng töû. Ñoù laø ñoái vôùp phaûp hieän haønh maø goïi. Trong thöùc A-laïi-da, coù coâng naêng sanh ra taát caqc caùc phaùp höõu-vi, voâ-laäu, höõu-laäu, gioáng nhö caùc haït gioáng cuûa coû caây. Vì boán duyeân (nhaân-duyeân: saùu caên laøm nhaân, saùu traàn laøm duyeân; ñaúng voâ-giaùng duyeân: cöïu dòch goïi laø thöù ñeä duyeän. Taâm, taâm-sôû-phaùp noái tieáp nhau maø khôûi theo thöù lôùp khoâng giaùn ñoaïn ñöôïc; sôû-duyeân duyeân: cöïu dòch goïi laø duyeân-duyeân.

Taâm, taâm-sôû-phaùp, döïa vaøo saùu traàn laøm duyeân maø sanh, trôû laïi laø töï taâm duyeân theo caûnh do noù taïo ra; taêng-thöôïng-duyeân: saùu caên chieáu caûnh phaùt thöùc, co söùc taêng thöôïng (theâm leân) taùc duïng, laøm cho laùc caùc phaùp sanh ra chaúng bò chöôøng ngaïi) thì trong ñoù nhaân duyeân laø thöïc-theå. Luaän Duy-thöùc noùi: chuûng töû coù hai loaïi: moät laø voán coù, hai laø môùi khôûi. Chuûng töø voán coù laø töø xöa ñeán nay, trong caùc phaùp dò-thuïc, phaùp voán coù nhö vaäy: noù coù coâng naêng sanh ra uaån, xöù, giôùi rieâng khaùc. Coøn chuûng töû môùi khôûi laø töø xöa ñeán naøy voâ soá hieän haønh huaân taäp maø thaønh chuûng töû.

Bôûi vaäy, coâng naêng töø thöùc thöùc taùm maø sanh ra taát caû caùc phaùp höõu vi voâ laäu, höõu laäu, laø chuûng töû voán coù. Chuûng töû do hieän haønh cuûa baûy thöùc tröôùc, tuøy choã sôû öùng cuûa taäp khí maø muoân vaïn saéc taâm sai khaùc heát thaûy ñeàu rôi vaøo trong thöùc thöù taùm, tieän thaønh coâng naêng sanh quaû. Ñoù laø chuûng töï môùi sanh. Chuûng töû môùi sanh cuûa thöùc A-laïi-da duy trì, sanh hieän haønh, laø coâng naêng sanh quaû cuûa chuûng töû voán coù. Caùc phaùp hieän haønh aét tuøy theo choã öùng hôïp maø huaân thaønh chuûng töû: chuûng töû môùi huaân laø laø chuûng töû môùi khôûi. Chuûng töû laø naêng-sanh, hieän haønh laø sôû-sanh.

Tröôøng hôïp hieän haønh huaân thaønh chuûng töû thì hieän haønh laø nhaân, chuûng töû laø quaû. Nhö vaäy chuûng töû vaø hieän haønh thay nhau laøm nhaân quaû.

* Chuûng töû thöùc laø teân khaùc cuûa A-laïi-da. Theo Thaønh Duy-Thöùc luaän thì chuûng töû coù saùu nghóa:

206


a) Saùt-na-dieät: nghóa laø chuûng töû cuûa caùc caên Nhaõn, Nhó, Tæ, Thieät, Thaân, YÙ saùt-na vöøa sanh, sanh roài lieân dieät, nieäm nieäm chaúng ngöøng ñoåi khaùc.

b) Cuøng coù vôùi quaû: Quaû laø Thöùc. Thöùc vôùi Caên ñoàng thôøi cuøng khôûi maø thaønh löïc-duïng, nhö luùc nhaõn-caên chieáu saéc caûnh, nhaõn thöùc töùc tuøy thôøi ñoàng nöông theo caùc caûnh thöïc maø hieån roõ phaân minh.

c) Haèng tuøy chuyeån: Luùc thöùc khôûi, chuûng töû cuõng theo ñoù maø chuyeån; nhö luùc nhaõn-caên chieáu caûnh, chuûng töû lieàn theo ñoù maø noái tieáp, khoâng coù giaùn caùch.

d) Taùnh quyeát ñònh: Ba taùnh thieän, aùc, voâ-lyù cuûa caùc caûnh do thöùc nöông theo khoâng coù gieáp taïp nhö nhaõn-thöùc duyeân theo caûnh aùc aét thaønh phaùp aùc, chaúng coù theå thaønh phaùp thieän, chaúng coù theå thaønh phaùp aùc.

e) Ñôïi caùc duyeân: Thöùc chaúng do moät nhaân maø sanh, aét phaûi dôïi caùc duyeän maø thaønh töïu, nhö chuûng töû cuûa nhaõn-thöùc khoâng minh, ñöôïc duyeän cuûa caên caûnh maø baét ñaàu hieån phaùt.

f) Daãn töï quaû: Moãi thöùc ñeàu daãn töï theå ñeán quaû duïng, nhö luùc nhaõn caên chieáu caûnh, nhaõn thöùc lieàn duyeân thöïc caûnh sôû ñoái, chaúng loän sang theá rieâng cuûa thaønh, höông, vò, v. v. . .

* Dò-thöïc: Cöïu-dòch laø quaû baûo. töùc döïa vaøo nghieäp thieän-aùc cuûa quaù khöù maø ñöôïc quaû. Hai nghieäp thieän-aùc daãn ñeán quaû dò-thuïc seõ ñöôïc. (Nghieäp thieän-aùc laøm naêng-daãn, thöùc thöù taùm laøm sôû-daãn neân goïi laø daãn-quaû. ) Nghieäp thieän chieâu caûm quaû söôùng, nghieäp aùc chieâu caûm quaû khoå. Quaû khoà hay söôùng ñeàu thuoäc taùnh voâ-kyù. So vôùi taùnh thieän, taùnh aùc cuûa nghieäp thieän nghieäp aùc thì khaùc taùnh.

Quaù khöù taïo nghieäp, hieän taïi laõnh quaû-baùo, hieän taïi taïo nghieäp, chieâu quaû vò lai; vaäy laø khaùc thôøi maø thaønh. Trong coõi ngöôøi taïo nghieäp, vaøo saùu döôøng ñeàn buø; khaùc loaïi baùo ñaùp. Nhaân so vôùi quaû, khaùc taùnh, khaùc thôøi, khaùc loaïi, môùi ñöôïc thaønh töïu, neân goïi laø Dò-thuïc.

“Taát caû caùc nhaân duyeân sanh dieät ñeàu duøng thöùc A-laïi-da laøm theå; YÙ-thöùc laøm duïng. Naêm thöùc tröôùc giöõ traàn, chuyeån vaøo yù-thöùc, yù-thöùc ghi phaùp laøm quaû; thöùc thöù baûy vin theo yù-thöùc taïo nghieäp thieän-aùc. Thöùc thöù taùm laøm choã döïa cho hai thöùc thöù vaø thöù saùu. Do ñoù maø quaû khoå sanh töû chaúng döùt.

Neáu naêm thöùc tröôùc chaúng giöõ traàn, töùc khoâng coù thöùc thöù saùu; khoâng coù thöùc thöù saùu, aét thöùc thöù baûy chaúng sanh; thöùc thöù baûy chaúng sanh aét khoâng coù nghieäp thieän-aùc; khoâng coù nghieäp thieän-aùc aét khoâng coù sanh töû; khoâng coù sanh töû aét Nhö-laïi taïng taâm yeân laëng thöôøng truù.

* Caùc thöùc coù ba loaïi töôùng:

a) Chuyeån töôùng: taùm thöùc ñeàu coù töôùng sanh dieät.

b) Nghieäp töôùng: ñoäng laø Nghieäp: taùm thöùc ñeàu ñoäng.

c) Chaân töôùng: chaân taùnh cuûa taùm thöùc heát, goïi laø chaân töôùng.

207


Trong moãi moät thöùc ñeàu coù ñuû Naêng, Sôû. Bôûi vì taâm chaúng ñoäc khôûi, aét phaûi vin vaøo ngoaïi caûnh. Taâm laø Naêng-duyeân; Caûnh laø Sôû-duyeân. Naêng phaân bieät laø Thöùc; Sôû phaân bieät laø Caûnh. Naêng töùc taùnh cuûa YÙ-thöùc; Sôû töùc laø taùnh phaân bieät.

THAÄP NHÒ XÖÙ

VOÂ NHAÕN, NHÓ, TYÛ, THIEÄT, THAÂN, YÙ VOÂ SAÉC, THANH, HÖÔNG, VÒ, XUÙC, PHAÙP

Thích XÖÙ theo chöõ Phaïn nghóa laø “A-daõ-ñaùt-na” hay coøn goïi laø “nhaäp” — chöõ Phaïn goïi laø “Baùt-

la-pheä-xaû”.

XÖÙ laø choã xuaát sanh. Ñoù laø nôi xuaát sanh saùu thöùc vì saùu caên laøm choã döïa; saùu caûnh laøm choã nöông theo: caên caûnh nöông döïa nhau maø sanh ra saùu thöùc.

NHAÄP laø thieäp-nhaäp, töùc ñi vaøo; caên-caûnh ñi vaøo nhau. Nhaäp coøn coù nghóa laø caên-caûnh ñeàu laøm choã vaøo cuûa Thöùc.

Möôøi hai xöù laø saùu xöù beân trong: nhaõn, nhó, tyû, thieät, thaân, yù-xöù laøm choã döïa vaø saùu xöù beân ngoaøi: saéc, thanh, höông, vò, xuùc, phaùp-xöù laøm choã nöông thoe. Saùu xöù beân trong coøn goïi laø saùu caên. Caên coù nghóa laø naêng-sanh, gioáng nhö goác cuûa coû caây hay sanh ra caønh laù vaäy. Thöù döïa vaøo caên maø sanh; khoâng coù caên thì khoâng coù thöùc.

Goïi ñoù laø caên laø bôûi Thöùc töù ñoù maø sanh. Caùc caên ñeàu coù phuø-traàn caên vaø thaéng-nghóa caên. Nhuïc caên cuûa chuùng ta coù theå thaáy cô quan cuûa naêm caên. Ñoù goïi laø phuø-traàn caên. Coøng thaéng löïc taêng thöôïng maø caùc caên döïa vaøo ñoù ñeå chieáu caûnh phaùt thöùc laøm thaønh caùi duïng cuûa caên thì goïi laø thaéng-nghóa caên. Caên noùi ôû ñaây laø thaéng-nghóa caên.

Chuù Chöõ Nho coù hai chöõ “phuø”. Moät chöõ nghóa laø “noái” vaø chöõ kia nghóa “giuùp ñôõ”. Theo

nghóa noái thì phuø traàn caên laø do töù ñaïi hieäp thaønh; noù hö giaû chaúng thöïc. Theo nghóa “giuùp ñôõ” thì phuø traàn caên giuùp cho thaéng-nghóa caên hieän thöïc caùi duïng cuûa caên. Kinh noùi: Maét nhö hoa caây nho, tai nhö hoa non cuoán laïi, muõi nhö ñoâi moùng tay buoâng xuoáng, löôõi nhö vaàng traêng non ñaàu thaùng, thaân nhö caùi löng troáng, yù nhö thaáy nhaø toái.

Tröø yù ra, caùc cô quan aáy ñeàu coù theå thaáy. Duøng phuø-traàn caên laø ñeå laøm noåi caên traàn, hoaëc ñeå giuùp cho caên-traàn. YÙ kinh Laêng-nghieâm muoán noùi raèng: Nay ta xeùt xem boán caên-traàn nôi maët ta, neân thaáy chuùng noù laø phuø-hö, chaúng thöïc, laïi che môø chôn taùnh, cho neân noùi laø: phuø-traàn. Baûn kinh naøy theo ñoù maø thích chuù.

Thaéng nghóa caên coøn ñöôïc goïi laø tònh-saéc-caên. Caùc caên beân trong laáy tònh-saéc laøm taùnh vaäy.

SAÙU CAÊN, SAÙU TRAÀN

208


Thích NHAÕN caên laáy SAÉC laøm caûnh, tònh-saéc laøm taùnh, ñeå coù theå thaáy. NHÓ caên laáy THANH laøm

caûnh, tònh-saéc laøm taùnh ñeå coù theå nghe. TÆ caên laáy HÖÔNG laøm caûnh tònh-saéc laøm taùnh ñeå coù theå ngöûi. THIEÄT caên laáy VÒ laøm caûnh, tònh-saéc laøm taùnh ñeå coù theå neám. THAÂN caên truù khaép thaân, chia laøm choã döïa cuûa caùc caên, laáy XUÙC laøm caûnh, tònh-saéc laøm taùnh, ñeå coù theå tænh bieát. YÙ caên coù theå phaân bieät toát xaáu, ñoái vôùi caûnh giôùii cuûa naêm traàn, do naêm caên tröôùc nöông theo, caên traàn ñoái nhau ñuû duyeân sanh THÖÙC.

Saùu XÖÙ beân ngoaøi coøn goïi laø saùu TRAÀN. Traàn laø buïi, coù nghóa nhieãm oâ, nghóa laø laøm nhieãm TÆNH THÖÙC, khieán cho chôn-taùnh chaúng coù theå hieån phaùp. Saùu TRAÀN cuõng ñöôïc goïi laø saùu caûnh, nghóa laø caûnh cuûa sau CAÊN nöông theo vaäy. Saùu TRAÀN hay saùu CAÛNH laø:

1. SAÉC laø caûnh sôû haønh cuûa Maét, laø choã nöông theo cuûa nhaõn-thöùc do boán ñaïi (ñaát, nöôùc, gioù, löûa) taïo thaønh, do hieån-saéc, hình-saéc hay bieåu-saéc laøm THEÅ. Taát caû ñeàu thuoäc veà saéc-uaån. Veà hieån-saéc thì hieån laø roõ raøng, saéc laø chaát ngaïi. Hieån-saéc coù möôøi ba moùn: xanh, vaøng, ñoû, traéng, aùnh saùng, aûnh, saùng, môø, khoùi, maây, buïi, söông vaø “khoâng hieån saéc”. Hình-saéc laø hình töôùng coù möôøi moùn: daøi, ngaùn, vuoâng, troøn, thoâ, teá, cao, thaáp, ngay thaúng vaø chaúng ngay thaúng. Bieåu-saéc thì tuy thuoäc veà ñoäng-taùc, maø döïa vaøo taùc töôùng, nhaõn-caên coù theå thaáy, cho neân cuõng thuoäc laõnh vöïc cuûa Saéc. Bieåu-saéc coù taùm moùn laø: giöõ, boû, co, duoãi, ñi, ôû, ngoài, naèm.

Chuù Boán saéc cuûa Hieån-saéc coù boán moùn laø: xanh, vaøng, ñoû, traéng. Caùc saéc khaùc aét do boán saéc

aáy maø ra. Caâu-xaù luaän noùi: Hieån-saéc coù boán maøu: xanh, vaøng, ñoû, traéng. Caùc hieån-saéc khaùc laø caùc sai bieät cuûa boán maøu naøy.

* Trong khoaûng KHOÂNG ôû boán maët cuûa nuùi Tu-di, moãi maët coù moät hieån-saéc, goïi ñoù laø “khoâng nhaát hieån-saéc": chaâu phía baéc saéc vaøng, chaâu phía ñoâng saéc baïc, chaâu phía nam saéc ngoïc bích (xanh bieác), chaâu phía taây phía taây saéc ñoû. Ñoù laø nhöõng saéc ñeá trang mghieâm khoaûng trôøi khoâng cuûa theá gian.

* Tònh saéc laø chæ saéc tònh cuûa Caên thaéng-nghóa. Tònh-saéc laøm taùnh, nghóa laø naêm caên taát coù taùnh aáy thì thöùc môùi sanh, khoâng coù thì thöù chaúng sanh. Hai caên Löôõi vaø Thaân thì tònh-saéc ôû cuøng khaép xöù chuùng döïa. Ba caên Maét, Tai, Muõi thì chæ coù moät phaàn chöù chaúng cuøng khaép. Coù thuyeát noùi: Löôõi cuõng coù moät choã nhoû baèng ñaàu sôïi loâng, nôi ñoù khoâng coù tònh-saéc caên, chöù chaúng phaûi laø cuøng khaép caû löôõi.

THANH, HÖÔNG, VÒ, XUÙC

Thích THANH laø caûnh sôû haønh cuûa Tai, laø choã nöông theo cuûa nhó-thöùc, do töù ñaïi hôïp thaønh, do

aâm laøm theå, coù theå nghe, cuøng thuoäc saéc-uaån. AÂm thanh coù theå nghe coù möôøi moät moùn:

209


1. Tieáng do töù ñaïi höõu hình phaùt ra: töù-ñaïi laø ñaát, nöôùc, gioù, löûa. Chuùng sanh vò chaáp thoï töù ñaïi nôi thaân höõu hình maø phaùt ra tieáng, nhö caùc tieáng mieäng, löôõi, chaân, tay phaùt ra.

2. Tieáng do töù ñaïi phi tình phaùt ra, nhö tieáng gioù röøng, nöôùc khe taïo thaønh.

3. Tieáng do töù ñaïi höõu tình vaø töù ñaïi voâ tình phaùt ra nhö tieáng troáng do tay vaø troáng taïo ra. Taqy thuoäc töù ñaïi cuûa höõu hình chaáp thoï, vaø troáng thuoäc töù ñaïi chaúng ñöôïc chaáp thoï.

4. Tieáng do ngöôøi dôøi hoïp laïi taïo ra nhö tieáng noùi chuyeän rì-raàm hay hoûi ñaùp maø coù.

5. Tieáng daãn daét nhö tieáng baäc Thaùnh nhaân noùi phaùp aâm ñeå dìu daét chuùng sanh xa lìa sanh töû.

6. Tieáng thích-yù, nhö tieáng vui söôùng, möøng rôõ khieán ngöôøi nghe vöøa yù.

7. Tieáng khoâng thích yù, nhö tieáng keâu khoùc saàu khoå, traùi nghòch vôùi tình yù.

8. Tieáng bình thöôøng, chaúng khoå, chaúng söôùng, chaúng nghòch, chaúng thuaän.

9. Tieáng bieán keá sôû chaáp taát caû caùc phaùp Coù-Khoâng, Thöôøng-Voâ-thöôøng, . . . do ngoaïi ñaïo ñaém chaáp maø noùi ra ñeàu tieán bieán keá sôû chaáp.

10. Tieáng thaùnh ngoân laø lôøi thöïc, chaùnh tröïc cuûa baäc Thaùnh.

11. Tieáng phi thaùnh ngoân laø tieáng, lôøi hö nguïy, chaúng thöïc, phaûn laïi thaùnh ngoân.

HÖÔNG laø caûnh sôû-haønh cuûa Muõi, laø choã nöông theo cuûa tyû-thöùc, do töù ñaïi taïo thaønh, do vaät coù theå ngöûi ñöôïc laøm theå, cuõng thuoäc saéc uaån. Vaät coù theå ngöûi ñöôïc coù ba loaïi:

1. Muøi thôm nhö traàm höông, xaï höông.

2. Muøi hoâi, nhö toûi, heï.

3. Muøi bình ñaúng, nhö ñaát, ñaù.

Caùc muøi aáy döïa vaøo töôùng cuûa Muõi giöõ maø phaân bieät. Neáu laáy rieâng Caûnh maø noùi, thì coù ba teân goïi: a) Caâu-sanh höông: nhö muøi chieân-ñaøm, muøi thôm cuûa noù cuøng sanh ra vôùi noù. b) Hoøa-hôïp höông: nhö muøi thuoác phaùo; chaát thuoác phaùp do nhaân coâng cheá taïo maø thaønh. c) Bieán-dò höông: do vaät chaát thaønh thuïc roài ñoåi khaùc maø thaønh, nhö caùc loaïi rau quaû luùc chín, sanh ra muøi chua.

VÒ laø caûnh sôû haønh cuûa Löôõi, laø nôi nöông theo cuûa thieät-thöùc, do töù-ñaïi taïo thaønh, do vaät coù theå neám ñöôïc laøm theå, cuõng thuoäc söùc uaån. Vaät coù theå neám ñöôïc, coù vò ngon, vò chua, vò maën, vò cay, vò ñaéng, vò nhaït. Caùc vò naøy ñeàu döïa vaøo töôùng cuûa Löôõi giöõ maø phaân bieät.

Neáu laáy rieâng caûnh maø noùi thì coù ba teân goïi: a) Caâu-sanh vò: nhö vò ngoït cuûa caây mía ngoït, vò ñaéng cuûa caây hoaøng-lieân. Vì baûn taùnh cuûa chuùng töï nhieân nhö vaäy. b) Hoøa-hôïp vò: do nhieàu vò hoøa hôïp maø thaønh, nhö vò thuoác baéc, do saéc nhieàu thöù thuoác maø ra. c) Bieán-dò vò: nhö khoå qua chín thì ngoït, göøng giaø thì cay. Ngoaøi ra coøn coù caùc vò nhö ngoït, vò khoâng ngoït, vò coù töôùng khaùc nhau, vò thích yù, vò khoâng thích yù, vò deã queân.

210


XUÙC laø caûnh sôû haønh cuûa Thaân, la nôi thaân-thöùc nöông theo, do töù ñaïi hôïp thaønh, do vaät coù theå ñuïng chaïm ñöôïc laøm theå, cuõng thuoäc saéc-uaån. Xuùc laïi chia ra naêng-xuùc vaø sôû-xuùc. Naêng-xuùc coù hai loaïi: moät laø xuùc cuûa taâm sôû phaùp vaø hai laø naêng-xuùc cuûa thaân caên. Sôû-xuùc cuõng coù hai loaïi: loaïi thöù nhaát töù ñaïi naêng-taïo; loaïi thöù hai laø xuùc-xöù sôû taïo. Goïi laø xuùc thì phaûi chuù yù ñeán taùc duïng cuûa noù, cho neân nguõ-uaån luaän goïi ñoù laø moät phaàn cuûa xuùc, chöù chaúng phaûi toaøn phaàn. Töôùng sai bieät cuûa xuùc coù hai möôi hai hình thaùi: trôn nhaün, rít raùt, nheï xoáp, laïnh, ñoùi, khaùt, meàm, thong thaû, gaáp, no, maïnh, yeáu, buoàn, ngöùa, dính, beänh, giaø, cheát, moûi meät, nghæ ngôi, cöùng.

Chuù Trôn, rít, nheï, naëng, theo töï taùnh maø goïi neân noùi ñeán taùnh. Laïnh, ñoùi, khaùt lieân heä ñeán keát

quaû maø goïi: vì muoán aám, muoán aên no, muoán uoáng laø nhöõng bieät caûnh cuûa taâm-sôû duïc, do xuùc löïc trong thaân khieán muoán nhö theá. Ñoù laø keát quaû cuûa töôùng xuùc.

Töôùng sai bieät cuûa Xuùc coù nhieàu loaïi: Du-giaø keå toái ña laø 10 loaïi: aên chaïm, uoáng chaïm, côõi chaïm, maëc chaïm, trang söùc chaïm, naèm giöôøng chaïm, ngoài chaïm, con gaùi chaïm, con trai chaïm, hai beân trai gaùi chaïm nhau.

PHAÙP

Thích PHAÙP laø caûnh sôû-duyeân cuûa yù-caên. YÙ-caên ñoái vôùi caûnh giôùi cuûa naêm caên tröôùc nöông theo,

phaân bieät toát xaáu maø khôûi caùc phaùp thieän-aùc, goïi laø phaùp traàn. Phaùp traàn ñeà caäp ñeán ôû ñaây thì cuøng khaép naêm caên. Luùc aây caên ñoái vôùi tröôùc caûnh, yù caên lieàn ñoàng cuøng khôûi, caûnh ñöôïc nöông thoe nhaäp vaøo yù-caên. Ngöôøi ta thöôøng ngaøy haønh ñoäng, vieäc tuy ñaõ qua maø hình aûnh nhö coøn in tröôùc maët, trí nhôù chaúng queân, ñoù laø taùc duïng cuûa phaùp traàn. Töôùng sai bieät cuûa phaùp coù boán thöù: Sanh, Truù, Dò vaø Dieät.

Luùc caên ñoái vôùi traàn taâm sanh moät nieäm. Ñoù laø töôùng SANH. Moät nieäm cuûa taâm, taïm thôøi tieáp tuïc nhö vaäy, ñoù laø töôùng TRUÙ. Moät nieäm cuûa taâm, tröôùc sau chaúng gioáng nhau, ñoù laø töôùng DÒ. Caûnh traàn ñaõ maát, taâm nieäm cuõng dòt, ñoù laø töôùng DIEÄT. Laêng-Nghieâm chaùnh maïnh goïi aûnh ghi nhaän ban ñaàu laø Sanh, chính luùc ghi nhôù laø Truù, baét ñaàu queân laø Dò, queân heát laø Dieät. Tuy goïi laø boán töôùng, song chæ coù hai thì Truù töù laø Sanh ôû ñòa vò chôn thöïc. Dò töùc laø Dieät ôû ñòa vò saép thaønh.

Chuù Veà boán töôùng thì coù boán töôùng lôùn, boán töôùng nhoû. Boán töôùng lôøn chæ moät kyø haïn thoï baùo

töùc moät ñôøi ngöôøi. Boán töôùng nhoû thì chæ trong moät thôøi gian cuûa moät nieäm. Duy-thöùc noùi: Xöa khoâng, nay coù thì goïi laø Sanh. Sanh-vò taïm döøng goïi laø Truù. Truù tröôùc khaùc sau goïi laø Dò. Taïm Coù roài laïi Khoâng, thì goïi laø Dieät.

Ñoái vôùi caûnh giôùi cuûa naêm caên nöông theo maû khôûi caùc phaùp thieän-aùc, nhö luùc naêm caên nöông theo caûnh giôùi thieân thì trong thöùc ít co taùnh thieän hieän khôûi, nöông theo caûnh giôùi aùc,

211


trong thöùc ít coù taùnh aùc hieän khôûi; nöông theo caûnh giôùi voâ-kyù trong thöùc ít coù taùnh voâ-kyù hieän khôûi.

Möôøi hai thöùc khoâng moät xöù naøo chaúng phaûi laø phaùp. Rieâng coù moät phaùp ñöôïc goïi laø phaùp-xöù, vì chæ coù yù-xöù laø ñoái vôùi taát caùc phaùp: ñoái vôùi yù thì duøng danh töø “phaùp xöù”.

Ngoaøi hieån-saéc, hình-saéc, bieåu-saùc thuoäc saéc-xöù thì phaùp-xöù thuoäc saéc-xöù cuõng coù naêm thöù:

1. Cöïc-löôïc saéc: (phaân tích saéc, thanh, höông, vò, xuùc, nhaõn, nhó, tyû, thieät, thaân. . . caùc thöïc saéc coù chaát, ñeán ñoä heát söùc nhoû thì goïi laø cöïc-löôïc saéc. )

2. Cöïc-huyùnh saéc: (phaân tích hö khoâng, xanh, vaøng, ñoû, traéng, . . . caùc hieån saéc khoâng coù chaát, ñeán ñoä heát söùc ít, ñeán ñoä khoâng theå thaáy ñöôïc thì goïi laø cöïc-huyùnh saéc. )

3. Voâ-bieåu saéc: töùc saéc do thoï daãn (döïa vaøo thoï giôùi maø daãn phaùt saéc nôii trong thaân thì goïi laø saéc-do thoï daãn sanh;

4. Saéc do bieán-keá (yù thöùc bieán ñoåi taát caû caùc phaûp do yù caên yù caûnh tröôùc hieån hieän, thaønh aûnh töôïng, nhö hoa ñoám ôû hö khoâng, maët traêng ôû döôùi nöôùc)

5. Saéc-töï-taïi do ñònh-sanh (thieàn ñònh bieán ñoåi caûnh cuûa saéc thanh höông vò xuùc, vì coù ñònh löïc maïnh neân hieån hieän töï taïi taát caû caùc saéc) Loaïi saéc naøy coøn ñöôïc goïi laø ñònh-quaû saéc.

Phaùp traàn coù hai loaïi: moät loaïi laø aûnh töôïng nghòch vôùi naêm traàn tröôùc ñöôïc nöông theo, vì sanh phaùp traàn. Hai laø loaïi aûnh töôïng chaúng do duyeân quaù khöù hay vò lai maø beân trong töï giöõ caûnh u-nhaãn thanh tònh vì dieät phaùp traàn maø coù ñöôïc.

Thích Möôøi hai phaùp xöø naøy chaúng qua laø taùc duïng cuûa toâi, taâm-sôû sanh tröôûng vì chaúng nhöõng

caùc phaùp naøy khoâng coù ngaõ maø cuõng khoâng coù phaùp ngaõ. Kinh noùi: Voâ nhaõn nhó tæ thieät thaân yù, voâ saéc thanh höông vò xuùc phaùp” Vì khoâng sai khieán caùc phaùp naøy, neân möôøi hai xöù ñeàu khoâng. Kinh ñaïi baùt-nhaõ noùi: “Nhaõn-xöù chæ coù danh. . , cho ñeán phaùp xöù chæ coù danh. Nhaãn xöù Khoâng. . . cho ñeán phaùp xöù khoâng”, töùc laø noùi yù aáy.

Chuù “Cho ñeán” laø vaên tænh löôïc (noùi ruùt goïn) Cö nhaõn xöù ñeå ñeán phaùp xöù laø ôû khoaûng giöõa ñaõ

bao goàm heát möôøi xöù nöõa roài.

212


MUÔØI TAÙM GIÔÙI

VOÂ NHAÕN GIÔÙI. . . NAÕI CHÍ VOÂ YÙ THÖÙC GIÔÙI

Thích VOÂ nghóa laø chaúng coù. NAÕI CHÍ laø vaên töø noùi goïn cuûa caùc töø nhaõn-giôùi, saéc-giôùi, nhaõn-

thöùc-giôùi, nhó-giôùi, thanh-giôùi, nhó-thöùc-giôùi, tyû-giôùi, höông-giôùi, tyû-thöùc-giôùi cho ñeán thieät- giôùi, vò-giôùi, thieät-thöùc-giôùi, thaân-giôùi, xuùc-giôùi, thaân-thöùc-giôùi, yù-giôùi, phaùp-giôùi, yù-thöùc-giôùi. Caên, Caûnh, Thöùc ba thöù naøy vôùi saùu laàn taïo thaønh möôøi taùm giôùi. Vaên kinh chæ cöû ban ñaàu laø nhaõn-giôùi cho ñeán cuoái cuøng laø yù-thöùc-giôùi töùc keå ñaàu keå ñuoâi ñeå bao quaùt heát caùc caùch goïi khaùc.

GIÔÙI theo chöõ Phaïn goïi laø “ñaø ñoâ” coù nghóa: sai bieät. Ñaïi thöøa nghóa chöông noùi: Giôùi bieät laøm giôùi vì caùc phaùp coù taùnh rieâng neân goïi laø GIÔÙI. Phaùp-giôùi thöù ñeä noùi: “Giôùi laáy söï giôùi bieät laøm nghóa. Caên, Traàn, Thöùc moãi moùn ñeàu coù giôùi haïn cuûa noù. Nhö Nhaõn laáy Saéc laøm giôùi. Nhó laáy Vò laøm giôùi. Tyû laáy Höông laøm giôùi. Thieät laáy Vò laøm giôùi. Thaân laáy Xuùc laøm giôùi. YÙ laáy Phaùp laøm giôùi. Maét khoâng theå vuôït Saéc maø thaáy; Tai chaúng vuôït Thanh maø nghe. Muõi chaúng theå vöôït Höông maø ngöûi thaáy. Löôõi chaúng vöôït Vò maø neám. Thaân chaúng vöôït Xuùc maø caûm. YÙ chaúng vöôït noåi Phaùp maø bieát. Saéc laáy caên laøm giôùi, duøng cuûa cöûa caên thaáy ñeå chæ Saéc, chaúng phaûi laáy thanh, höông, v. v. . . coù theå ñoái vôùi Maét.

Do do cho neân nhaõn-thöùc aét döïa vaøo nhaõn-caên môùi phaùt khôûi ñöôïc. Caùc caên khaùc khoâng theå laøm vieäc aáy thay cho noù ñöôïc. Nhaõn caên, tröø nhaõn thöùc ra, cuõng chaúng coù theå phaùp khôûi thanh-thöùc, höông-thöùc, v. v. . . Töø ñoù suy ra, caùc caên ñeàu nhö vaäy. Giôùi haïn phaân minh, cho neân goïi laø Giôùi.

Chuù Caùc luaän giaûi veà GIÔÙI coøn coù nhieàu nghóa. Thöù nhaát, Giôùi nghóa laø giöõ, töùc laø hay giöõ töï

töôùng caùc ñaïi chaúng ñeå maát, hay giöõ nhöõng gì do saéc taïo ra moät caùch lieân tuïc, chaúng ñeå maát. Caâu xaù luaän noùi: “Hay giöõ töï töôùng neân goïi laø giôùi. Thöù hai, Giôùi nghóa laø taùnh. Ñaïi thöøa nghóa chöông noùi: Söûa trò goïi laø giôùi, cuõng goïi laø taùnh. Thöù ba, Giôùi nghóa laø chuûng toäc. Caâu xaù luaän noùi: Nghóa phaùp chuûng toäc laø nghóa giôùi. Nhö vaäy, moät thaân hoaëc moät töông tuïc coù moät loaït chuûng toäc caùc phaùp, goïi laø loâ giôùi — Nghóa naêng thuû, sôû thuû, bò thuû chuûng töû. Thöù tö, Giôùi coù nghóa laø naêng thuû chuûng töû laø saùu noäi giôùi nhö Nhaõn, Nhó, v. v. . .

Sôû thuû chuûng töû laø saùu ngoaïi giôùi, nhö Saéc, Thanh, Höông, v. v. . . (Xem Luaän Bieän Trung Bieân). Thöù naêm, Giôùi töùc laø Nhaân. Baéc phaùp sôû noùi: Giôùi laø nghóa Nhaân: Trung gian sau thöùc möôïn saùu caên phaùt saùu caûnh laøm nhaân daãn sanh cho Thöùc neân goïi laø Giôùi. Thöù saùu, Giôùi töùc laø Taøng. Luaän Duy-thöùc noùi: giôùi nghóa laø taøng. Thöù baûy, Giôùi nghóa laø phaùt khôûi. Luaän Du-giaø noùi: Phaùt khôûi caùc phaùp cho neân goïi laø Giôùi.

Ñoù laø nghóa khieân daãn. Thöù taùm, Giôùi laø taùnh-naêng trì nhaân- quaû: Trong möôøi taùm giôùi caùc giôùi Caên, Caûnh vaø saùu thöùc-giôùi y nhö thöù lôùp cuûa chuùng noù vaäy. (Taïp Laäp Luaän.

213


Thích Ba moùn Caên, Caûnh, Thöùc moãi moùn ñeàu chieám saùu giôùi, coâng thaønh 18 giôùi. Saùu caên laøm

saùu giôùi trong; saùu caûnh laøm saùu giôùi ngoaøi. Saùu thöùc-giôùi, döïa vaøo Nhaõn caên ñeå coù theå thaáy Saéc goïi laø nhaõn-thöùc-giôùi; döïa vaøo nhó-caên ñeå coù theå nghe Thanh, goïi laø nhó-thöùc-giôùi; döïa vaøo Tyû caên ñeå coù theå ngöûi Höông goïi laø tyû-thöùc-giôùi; döïa vaøo Thieät caên ñeå coù theå neám Vò thì goïi laø thieät-thöùc-giôùi; döïa vaøo Thaân caên ñeå coù theå caûm xuùc ñöôïc thì goïi laø thaân-thöùc-giôùi; döïa vaøo YÙ caên ñeå coù theå phaân bieät taát caû caùc töôùng Phaùp, goïi laø y-thöùc-giôùi. Thöùc döïa vaøo caên; thöùc laø naêng-y. Caên laøm choã döïa cho Thöùc, caên laø sôû-y. Thöùc nhaäp vaøo Caên, Naêng rieâng nôi caûnh, neân goïi laø Thöùc.

Chuù THÖÙC GIÔÙI laø naêm thöùc cuûa Thaân vaø YÙ-thöùc höõu laäu, thaønh saùu giôùi. Caâu Xaù Luaän noùi:

Caùc thöùc höõu laäu goïi laø thöùc-giôùi. Höõu-laäu laø nhaân vò hoaëc-nghieäp phieàn naõo maø rôi ræ vaøo sanh töû. Thöùc coù taùm thöù, maø chæ coù saùu thöùc-giôùi (nhaõn, nhó, tyû, thieät, thaân, yù thöùc-giôùi) laø vì maït-na vaø A-laïi-da thì y-thöùc-giôùi nhieáp, neân chaúng laäp rieâng ra.

YÙ-giôùi vaø saùu thöùc giôùi nhieáp caû taâm-vöông cho neân goïi laø baûy taâm-giôùi.

Thích Nhö-Lai taïm döøng laïi cô chuùng-sanh, noùi ba khoa phaùp moân treân ñaây, moãi khoa theo moät

caên-taùng, nhaän tö moät phaùp, töùc ñöôïc ngoâ-nhaäp. Nay thöïc töôùng chaân khoâng baùt-nhaõ naøy theå chaúng phaûi laø caùc töôùng bieán ngaïi, laõnh nhaän, giöõ töôïng, taïo taùc, lieãu bieät (bieán ngaïi laø Saéc; nhaän laõnh laø Thoï; giöõ töôïng laø Töôûng; taïo taùc laø Haønh; lieãu bieät laø Thöùc) cuûa söï doàn chöùa cho neân khoâng coù naêm uaån; theå chaúng phaûi laø töôùng cuûa caùc Caên, Caûnh, Naêng nhaäp, Sôû nhaäp, cho neân khoâng coù möôøi hai xöù. Theå chaúng phaûi laø töôùng cuûa caùc Caên, Caûnh, Thöùc rieâng bieät cho neân khoâng coù möôøi taùm giôùi.

Muïc Hai -- MÖÔØI HAI NHAÂN DUYEÂN

VOÂ VOÂ MINH, DIEÄC VOÂ VOÂ MINH TAÄN; NAÕI CHÍ VOÂ LAÕO TÖÛ, DIEÄC VOÂ LAÕO TÖÛ TAÄN.

Thích VOÂ VOÂ MINH: chöõ Voâ ñaàu nghóa laø “khoâng”. Coøn VOÂ MINH laø moät danh töø keùp. Töø Voâ-

Minh ñeán Laõo-Töû laø möôøi hai phaùp. NAÕI CHÍ laø noùi ruùt goïn: cöû phaùp ñaàu vaø phaùp cuoái ñeå bao quaùt heát caùc phaùp ôû khoaûng giöõa. Noùi ñaày ñuû, caâu vaên seõ laø: Voâ voâ-minh, dieäc voâ voâ-minh taän; voâ haønh, dieäc voâ-haønh taän; voâ thöùc, dieäc voâ-thöùc taän; voâ danh saéc, dieäc voâ-danh-saéc taän;

214


voâ löïc xöù, dieäc voâ-löïc-xöù taän; voâ xuùc, dieäc voâ-xuùc taän; voâ thoï, dieäc voâ-thoï taän, voâ aùi, dieäc voâ-aùi taän; voâ thuû, dieäc voâ-thuû taän; voâ höõu, dieäc voâ-höõu taän; voâ sanh, dieäc voâ-sanh taän, voâ laõo töû, dieäc voâ-laõo-töû taän.

Theo chöõ Phaïn “Ni-ñaø-na” nghóa laø nhaân duyeân. Thaäp Phaùp-sö noùi: Söùc cöùng laøm nhaân, söùc yeáu laøm duyeân. Trieäu Phaùp-sö noùi: Töôùng duyeân tröôùc sanh, goïi ñoù laø Nhaân; töôùng hieän giuùp thaønh, goïi laø duyeân. Tröôùc khoâng coù vieäc aáy, maø töø ñoù snha laø Nhaân; hieän taïi khoâng coù phaàn cuûa noù maø töø ñoù khôûi laø duyeân. Ví nhö troàng luùa, haït gioáng laøm nhaân, phaân, nöôùc, coâng canh-taùc cuûa noâng phu laøm duyeân;; nhaân-duyeân hoøa hôïp, sanh ra luùc thoùc.

Bôûi vaäy, taát caû caùc phaùp töù nhaân-duyeân sanh cuõng laøm duyeân khôûi thì goïi laø: ñôïi duyeân maø khôûi; cuõng laøm duyeân sanh thì goïi laø: ñôïi duyeân maø sanh; xoay chuyeån quaû hoaëc do möôïn laãn nhau ba ñôøi noái tieáp vónh vieãn khoâng giaùn ñoaïn cho neân goïi laø caùi voøng kheùp kín.

Chuù Nhaäp Laêng-giaø kinh noùi: taát caû caùc phaùp ñeàu do nhaân duyeân sanh. Laêng-giaø kinh noùi: Caùc

ngoaïi ñaïo thöôøng noùi töï nhieân. Ta (Phaät) noùi nhaân-duyeân. Phuï-haønh noùi: Thaân sanh laø nhaân, Sô giuùp laøm duyeân.

Taát caû caùc hieän töôïng thaûy ñeàu töø nhaân vôùi duyeân maø thaønh. Nhaân laø thaân-nhaân, duyeân laø trôï duyeân. Hai moùn hôïp nhau maø sanh keát quaû, goïi ñoù laø nhaân-duyeân hieäp thaønh.

Caâu Xaù Luaän noùi: “Töø caùc chi Nhaân, chia rieâng ra maø moùi thì goïi laø “duyeân khôûi”, vì do caùc chi nhaân aáy maø laøm duyeân môùi khôûi neân quaû. Töø caùc chi quaû chia rieâng ra maø moùi thì goïi laø “duyeân sanh”, vì caùc quaû quaû aáy ñeàu töø caùc duyeân maø sanh. Vaäy laø möôøi hai phaùp xoay chuyeån quaû hoaëc neân goïi laï nhaân; do möôïn laãn nhau, neân goïi laø duyeân.

Thích Möôøi hai nhaân duyeân laø: Voâ-minh duyeân haønh, haønh duyeân thöùc, thöùc duyeân danh saéc,

danh saéc duyeân luïc xöù, luïc xöù duyeân xuùc, xuùc duyeân thoï, thoï duyeân aùi, aùi duyeân thuû, thuû duyeân höõu, höõu duyeân sanh, sanh duyeân laõo töû. Vaäy laø taát caû höõu tình traûi qua ba ñôøi bò möôøi hai phaùp aáy laøm nhaân-duyeân cho nhau, khieán phaûi luaân hoài sinh töû.

Chuù Ba ñôøi, chöõ Nho goïi laø “tam theá” hay “tam teá”. Theá coù nghóa laø dôøi ñoåi; teá coù nghóa laø

caùch bieät. Ñoù laø quaù khöù, hieän taïi, vò lai. Ñoøi quaù khöù thì caùc haïnh thieän aùc ñaõ khôûi, ñaõ sanh, ñaõ chuyeån, ñaõ tuï taäp, ñaõ xuaát hieän, ñaõ rôi ruïng, ñaõ bieán dieät. Ñôøi hieän taïi thì caùc haïnh thieän aùc hieän khôûi, hieän sanh, hieän tuï taäp, hieän xuaát hieän, chöa chuyeån, chöa ruïng, chöa dieät. Ñôøi vò laïi thì caùc haïnh thieän chöa khôûi, chöa sanh, chöa tuï taäp, chöa xuaát hieän.

215


VOÂ MINH

Thích Voâ-minh laø hoaëc; chöõ Phaïn laø “A-vó-nhó”, coù nghóa laø phieàn naõo — töø quaù khöù voâ thuûy

ñeán nay, hoaëc phieàn naõo ñaõ ngaên che boán taùnh, voïng nhaän töù ñaïi laøm töôùng cuûa töï thaân, duyeân aûnh saùu traàn laøm töôùng cuûa töï taâm. Ñoù laø voâ-minh. Luaän Kieán döông noùi: Voâ-minh laø chaúng hieåu ñuùng ñaén söï chôn thöïc laøm theå; hoaëc laø noùi cuøng sanh vôùi thaân; hoaëc laø noù khôûi phaân bieät laøm chöôùng ngaïi cho söï hieåu bieát ñuùng ñaén. Ñoù laø nghieäp cuûa voâ-minh. Duyeân nghóa laø daãn khôûi. Nhaân voâ-minh maø daãn khôûi caùc loaïi nghieäp thieän, baát thieän, cho neân noùi laø: Voâ-minh duyeân haønh.

Chuù Ñoái vôùi voâ-minh, caùc kinh phaân bieät chaúng ñoàng.

Khôûi Tín Luaän phaân voâ-minh laø hai loaïi: moät laø caên boån voâ-minh, hay coøn goïi laï voâ-thuûy voâ-minh: chaúng hieåu chaân-nhö, thöôøng khôûi nieäm. Hai laø chi-maït voâ-minh: nhaân caên-baûn voâ-minh maø khôûi tam teá, luïc thoâ, laøm hoaëc nghieäp cuûa voâ-minh.

Phaät thuyeát quyeát ñònh nghóa kinh, chia voâ-minh laø ba: Thöù nhaát laø si voâ-minh: chuùng sanh ngu si, aùm ñoän, khoâng hieåu roõ, voïng chaáp ñaûo kieán. Ñoái vôùi chaùnh phaùp chaúng hay sanh loøng tin. Thöù hai. meâ voâ-minh: chuùng sinh laàm nôi caûnh traàn, neân tham ñaém hoân meâ. Thöù ba laø ñieân ñaûo voâ-minh: ñoái vôùi chaùnh phaùp khôûi taø kieán, nhö thöôøng cho laø voâ-minh thöôøng; vui laïi cho laø chaúng vui.

Toáng Kính luïc chia voâ-minh laø boán: Moät laø trieàn voâ-minh: do voâ-minh raèng buoäc chaúng coù theå xa lìa sanh töû ñöôïc. Hai, Tuøy-mieân voâ-minh: voâ-minh phieàn naõo, do caùc chuûng thöû theo ñuoái höõu tình, nuùp nguû trong taøng thöùc. Ba, töông-öùng voâ-minh: yù-thöùc duyeân theo saùu traàn, thöùc caûnh töôïng öôùng maø khôûi phieàn naõo. Boán, Ñoäc-ñaàu voâ-minh, coøn goïi laø baát-coäng voâ-minh: chöa coù saùu caûnh traàn töông ñoái, moät mình yù-thöùc duyeân theo töôùng traàn: thöùc vôùi traàn chaúng töông öùng nhau.

HAØNH

Thích HAØNH, chöõ Phaïn laø “giaø-lôïi-daï": vì ñôøi quaù khöù nhaân hoaëc phieàn naõo maø khôûi ba nghieäp

nôi thaân, khaåu, yù khieán taïo taùc taát caû caùc nghieäp thieän, baát thieän, phaûi troâi laên nôoi ba ñôøi neân noùi laø voâ minh khôûi phaùt, teân goïi laø HAØNH. Luùc yù-thöùc khôûi caùc Haønh, thöùc sanh vui, truù daém nôi haønh neân noùi laø “haønh duyeân thöùc"

Chuù Ñaïi thöøa nghóa chöông noùi: Noäi taâm traûi qua caûnh, goïi teân laø Haønh. Do ñoù, HAØNH laø noäi

taâm chaïy theo ngoaïi caûnh. Luaän caâu-xaù noùi: taïo taùc goïi laø Haønh. Phaùp-giôùi thöù ñeä noùi: Taâm taïo taùc hay chaïy theo quaû, goïi laø Haønh. Caâu xaù tuïng noùi ñeán hai nghóa cuûa Haønh: taïo taùc,

216


chuyeån dôøi goïi laø Haønh. Luaän Du-giaø noùi Haønh coù ba loaïi: Thaân haønh, Ngöõ kyø haønh vaø YÙ haønh. Neân bieát trong ba loaïi naøy, hôi thôû voâ ra goïi laø thaân-haønh: gioù laøm yeáu toá daãn ñaàu, vì thaân nghieäp chuyeån; vieäc laøm cuûa thaân cuõng goâi laø thaân-haønh.

Do keû ngu si tröôùc khôûi tuøy thuaän gioù cuûa thaân-nghieäp roài, sau ñoù môùi khôûi thaân nghieäp oâ nhieãm, nhö hôi thôû voâ ra hay khôûi thaân nghieäp neân goïi laø thaân-haønh. Nhö vaäy, taàm töù, cuøng caùc ngöõ-nghieäp ñeàu goïi laø ngöõ-haønh. Thoï, Töôûng cuøng YÙ-nghieäp ñeàu goïi laø YÙ-haønh. Laïi noùi Haønh-töôùng coù ba loaïi: thieän-haønh, baát-thieän haønh vaø voâ-kyø haønh. Taát caû caùc Haønh ñeàu laø töôùng taïo taùc.

Taïp taäp luaän noùi: Haønh coù hai loaïi nghieäp: Nghieäp thöù nhaát khieán cho caùc höõu tình coù caùc loaïi sai bieät ñoái vôùi caùc neõo höôùng veà. vaø nghieäp thöù hai laø cuûng vôùi thöùc laøm duyeân khieán cho caùc höõu tình sai khaùc nhau nôi caùc neõo höôùng veà, do theá löïc cuûa nghieäp khieán cho caùc höõu tình höôùng veà caùc loaøi chuùng sinh khaùc nhau. Cuøng oví thöùc laøm duyeân laø: do söùc cuûa taäp khí coù theå khieán cho veà sau caùc danh saéc sanh khôûi chuûng töû ñöôïc taêng tröôûng.

THÖÙC

Thích

Chöõ Phaïn goïi laø “baø-lyù-nhaï-nhó”, nghóa laø THÖÙC, töùc söï hieåu bieát roõ raøng khi Taâm ñoái vôùi Caûnh; theá tuïc goïi laø linh hoàn, hay coøn goïi laø thaàn-thöùc. Thöùc laø taâm vöông, chaân voïng hoøa hôïp. Do ñôøi quaù khöù, hoaëc nghieäp daãn daét, töø Haønh sanh Taâm, ñeán gôûi vaøo theå meï. trong moät saùt-na, nhieãm aùi laøm gioáng, keát töôûng thaønh thai. Do ñoù goïi laø THÖÙC. Thöùc chæ coù teân, neáu ngöng hoaït ñoäng thì thuoäc Saéc, neân noùi laø Thöùc duyeân danh Saéc.

Chuù Thöùc coäng coù taùm loaïi. Luùc môùi vaøo thai meï, saùu caên chöa sanh neân ôû nôi ñoù goïi laø

THÖÙC. Ñoù laø A-laïi-da hieän haønh taèng-thöùc. Do quaù khöù, coù nghieäp Haønh laøm nhaân oví Cha, Meï laø ba duyeân hoøa hôïp môùi coù saéc thaân taêng tröôûng. Luùc ñaàu thai, Thöùc naày ñeán tröôùc, khi meänh chung, Thöùc naøy ñi sau. Ngaãu ích ñaïi sö noùi: Moät chôn phaùp taùnh chæ laø lyù nhö-nhö vaø tir nhö-nhö voán khoâng chia ra Naêng, Sôû. Do chaân-nhö chaúng giöõ töï taùnh, baát giaùc nieäm khôûi maø coù voâ-minh, lieàn thaønh Naêng, Sôû hai voïng. Taát caûc caùc kieán phaàn chæ coù danh. Danh ñaây laø Taâm. Taát caû caùc töôùng phaân coù chaát, coù theå duyeân theo, goïi laø Saéc. Hai phaùp Danh vaø Saéc chaúng ra ngoaøi moä Taâm Chaân-Nhö.

Luaän Du-giaø noùi: Saéc-caên neáu laø töù ñaïi laøm choã döïa cuûa caên, neáu laø xöù sôû cuûa caên, neáu laø caùi do töù ñaïi sanh ra, taát caû ñeàu ñöôïc goïi laø Saéc, coøn goïi laø Danh. Do thöùc chaáp thoï caùc caên maø bò doïa vaøo phaùp töông tuïc, phaûi bò löu chuyeån. Bôûi hai loaïio naày ñeàu döïa ôû nôi Thöùc, noái tieáp nhau chaúng döùt, cho neân noùi laø Thöùc duyeân sanh Saéc.

Caên cöù vaøo ñieàu maø kinh goïi laø: Thöùc duyeân danh Saéc thì neân noùi veà thöùc A-laïi-da, ban ñaàu vaøo thai meï, naêm uaån baét ñaàu khôûi, luùc chöa coù saùu caên thì chæ coù danh Saéc, do thöùc A-laïi-da maø sanh khôûi neân noùi laø: “Thöùc duyeân sanh Saéc. ” Sau khi saùu caên ñaõ lôùn, thì Thöùc laïi

217


döïa ôû nôi Danh Saùc. Luaän Du-giaø noùi: Luùc thöùc naày ñang noái tieáp sanh, hay caûm sanh Nghieäp vôùi quaû Dò-thuïc, vaø Dò-thuïc sanh, luùc aáy thöùc laïi cuõng döïa vaøo Danh Saéc maø noái tieáp chuyeån. Ñoù goïi laø döïa vaøo saùu choã döïa nhö Nhaõn, Nhó, v. v. . . maø chuyeån.

Do vaäy maø noùi laø: Sanh Saéc duyeân Thöùc. Sanh ñuû naên thì goïi laø Saéc; voâ giaùn dieät thì goïi laø Danh: tuøy theo choã öùng hôïp nhau, maø saùu Thöùc vôùi saùu choã döïa ôû cuûa chuùng noù chuyeån ñoåi cho ñeán luùc maïng chung. Ñaïi tyø-baø-sa luaän noùi: Thöùc duyeân Danh Saéc thì hieån baøy caùi taùc duïng cuûa Thöùc; Danh Saéc duyeân thöùc thì hieån baøy caùi taùc duïng cuûa Danh Saéc. Vì thöùc laøm duyeân neân Danh Saéc noái tieáp sanh; vì Danh Saéc laøn duyeân neân Thöùc an-truù, cho neân noùi hai tröôøng hôïp ñeå thaáy Danh Saéc vaø Thöùc thay nhau laøm duyeân cho nhau.

- Thöùc duyeân Danh Saéc laø noùi luùc ban ñaàu coù söï noái tieáp sanh ra laø do Thöùc (sau khi ñaõ boû thaân xaùc cuõ). Danh saéc duyeân Thöùc laø noùi coù söï noái tieáp sanh ra laø do Thöùc (sau khi ñaõ lìa boû thaân xaùc cuõ). Danh Saéc duyeân Thöùc laø noùi coù söï noái tieáp sanh ôû caùc cöông vò sau.

- Thöùc duyeân Danh Saéc noùi luùc noái tieáp sanh thì Thöùc sanh Danh Saéc. Danh Saéc duyeân Thöùc noùi caùi Thöùc sanh sau döïa vaøo Danh Saéc maø truù.

- Thöùc duyeân Danh Saéc noùi veà Danh Saéc ñöôïc sanh ra (töùc Sôû sanh). Danh Saéc duyeân Thöùc noùi veø coâng-naêng sanh ra Danh Saéc (töùc Naêng-sanh).

- Thöùc duyeân Danh Saéc thì döïa vaøo thöù töï tröôùc sau maø noùi: Danh Saéc duyeân Thöùc thì döïa vaøo söï ñoàng thôoøi maø noùi.

Löu yù: Trong caùc tröôøng hôïp vöøa keå naøy thì tröôøng hôïp moät laø Thöùc giöõ vai toø noái tieáp; tröôøng hôïp hai laø Thöùc chuû ñoäng; Tröôøng hôïp ba thì Thöùc laø Naêng, Danh Saéc laø Sôû; tröôøng hôïp boán noùi veà thöù lôùp thì Thöùc ñi ñaàu: caû boán tröôøng hôïp ñeàu coù theå so saùnh Thöùc vôùi con taèmn vaø Danh Saéc vôùi caùi keùn. Haõy suy tö ñeå naém vöõng caùc yù chính trong moãi tröôøng hôïp.

Phaùp Uaån Tuùc Luaän noùi: Sao goïi laø Danh Saéc duyeân Thöùc? Ñoù laø Nhaân-saéc laøm duyeân sanh Nhaõn-thöùc; trong ñoù, Nhaõn vaø Saéc-phaùp goïi laø Saéc, töùc Thoï, Töôûng, Haønh, Thöùc do nhaõn vaø saéc-phaùp sanh ra goïi laø Danh, coøn taùc-yù, v. v. . . giuùp vaøo vieäc sanh ra nhaõn-thöùc thì goïi laø Danh Saéc duyeân Thöùc. Cho ñeán yù-phaùp laøm duyeân sanh ra yù-thöùc, vaø caùc tröôøng hôïp ôû khoaûng giöõa (nhö nhó thanh laøm duyeân sanh ra nhó-thöùc, v. v. . . ) ñeàu cuõng nhö vaäy.

Taïp Taäp Luaän noùi: Thöùc coù hai loaïi nghieäp: Loaïi thöù nhaát laø giöõ caùc daây nghieäp cuûa caùc höõu tình coù, vaø loaïi hai laø cuøng vôùi caùc danh saéc laøm duyeân. Giöõ daây nghieäp cuûa höõu tình laø vì cuøng sanh dieät vôùi taäp-khí cuûa Haønh. Cuøng vôùi Danh Saéc laøm duyeän laø vì luùc Thöùc vaøo thai meï thì Danh Saéc ñöôïc taêng tröôûng.

218


DANH SAÉC

Thích

DANH töùc laø taâm. Taâm chæ coù Danh maø khoâng coù hình chaát. SAÉC töùc saéc-chaát. Töø luùc thaàn thöùc vaøo thai veà sau, vaø tröôùc khi saùu caên chöa sanh, thì caùc vò trong khoaûng ñoù, goïi chung laø Danh Saéc. Sau khi Thöùc gaù vaøo thai trong buïng meï thì y ngaøy thöù nhaát goïi laø Yeát-la-lam; nghóa laø ngöng hoaït (chaát ñoâng cöùng trôn tru). Ñoù laø laø moät ít tinh huyeát cuûa cha meï hoøa hôïp: ngöng hoaït nhö laïc (söõa khuaáy ñaëc). Baûy ngaøy keá tieáp goïi aùt-boä-ñaøm, nghóa laø “nhö caùi boïc”. Töø ngaøy thöù muôøi boán trôû ñi thì goïi laø “beá-thi”, töùc cuïc thòt meàm. Qua tuaàn leã thöù tö goïi laø yeát-nam — cuïc thòt cöùng (cuõng goïi laø “ngöng haäu": cuïc thòt ñoâng cöùng vaø daøy). Tuaàn thöù naêm goïi laø baùt-la-xa-khö nghóa laø “hình vò” hay “chi tieát”, töùc sanh caùc thöù caên hình. Töù chí rieâng khaùc, töø ñoù daàn daàn ñuû caùc caên, cho neân noùi laø Danh Saéc duyeân Luïc xöù.

Chuù Ñaïi Tyø-Baø-Sa Luaän noùi:

Hoûi: Trong kinh naøy noùi: Danh Saéc duyeân Luïc xöù”, chaúng phaûi laø noùi khaép boán caùch sanh cuûa caùc loaøi höõu tình; nghóa laø: thai sanh, noaõn sanh, thaáp sanh thì caùc caên daàn daàn khôûi, cho neân coù theå noùi laø Danh Saéc duyeân Luïc-xöù. Chöù nhö Höõu-tình hoùa sinh, caùc caên ñoán khôûi, sao laïi coù theå noùi laø Danh Saéc duyeân Luïc-xöù ñöôïc?

Ñaùp: Phaûi noùi raèng kinh naày noùi khoâng caû boán loaøi sanh trong tam-giôùi, nghóa laø: Hoùa sinh, luùc noùi thoï sanh, tuy ñuû caùc caên, nhöng chöa lanh maïnh, sau môùi daàn daàn taêng tröôûng. Luùc chöa lanh maïnh thì saùt-na daàu (saùt-na laø thôøi gian raát ngaén. Caâu Xaù Luaän noùi: Moät caùi khaûy moùng tay cuûa ngöôøi traùng só coù saùu möôi laêm saùt-na. Nhaân Vöông kinh noùi: trong moät nieäm coù chín möôi saùt-na. Moät saùt-na traûi qua chín traêm laàn sanh dieät. Nhaät Taïng noùi: 1600 saùt-na goïi laø moät ca-la; 60 ca-la goïi laø moâ-hoâ-luaät ña. Ba möôi moâ-hoâ-luaät ña laøm thaønh moät ngaøy ñeâm), khoaûnh khaéc aáy goïi laø thöùc-chi. Töø saùt-na thöù hai veà sau goïi laø danh-saéc chi. Ñeán vò laønh maïnh thì goïi laø luïc-xöù chi.

Hoûi: Luïc-xöù töùc thuoäc Danh Saéc, taïi sao noùi: Danh Saéc duyeän Luïc-xöù?

Ñaùp: Luùc chöa khôûi boán saéc-caên nhö nhaõn, v. v. . . thì goïi laø danh-saéc vò. Boán caên khôûi khôûi môùi ñuû saùu xöù thì goïi laø luïc-xöù vò. (Boán uaån thoï, töôûng, haønh, thöùc ñeàu laø taâm phaùp, khoâng coù theå hình theå coù theå thaáy ñöôïc, chuû duøng Danh maø bieát cho neân goïi laø DANH. Coøn SAÉC laø saéc-phaùp do cöïc vi hôïp thaønh. Ñoù laø vaät theå coù chaát ngaïi, neân goïi laø SAÉC. Khi Thöùc vaøo thai me, naêm uaån baét ñaàu ñuû thì goïi laï Danh Saéc chi.)

Phaùp Uaån Tuùc Luaän noùi: Nhaõn, saéc laøm duyeân sanh nhaõn-thöùc. Ba moùn naøy hoøa hieäp neân sanh Xuùc; cho ñeán YÙ, Phaùp laøm duyeân sanh yù-thöùc: ba moùn naøy hoøa-hôïp neân sanh Xuùc. Caùc söï vieäc aáy ñeàu do Danh Saéc maø khôûi, cho neân cuõng noùi raèng: Danh Saéc duyeân Xuùc.

Taïp Taäp Luaän noùi: Danh Saéc coù hai loaïi nghieäp: Loaïi thöù nhaát goïi laø nhieáp töï-theå cuûa caùc höõu tình. Loaïi hai cuøng vôùi luïc-xöù laøm duyeân. Nhieáp töï theå cuûa caùc höõu tình, vì khi Danh Saéc ñaõ ñöôïc sanh roài thì höõu tình ñöôïc döï vaøo soá chuùng höõu tình ñoàng phaän sai bieät. Cuøng vôùi

219


Luïc-xöù laøm duyeân, vì do Danh Saéc cuûa chi tröôùc laøm choã döïa vaøo, maø luïc-xöù cuûa chi sau ñöôïc sanh khôûi.

LUÏC-XÖÙ

Thích LUÏC XÖÙ töùc saùu caên, coøn goïi laø LUÏC NHAÄP. Sau khi nhaäp baùt-la-xa-khö vò thì daàn daàn nhaäp

ñuû caên; deán baûy ngaøy thöù saùu thì goïi laø “phaùt-mao-traûo-xæ (toùc loâng moùng raêng) vò”. Saùu caên khai phaùt, coù caùi duïng nhaäp saùu traàn, töï theå troøn ñuû, cuøng xuùc laøm duyeân, cho neân noùi laø LUÏC XÖÙ duyeân XUÙC.

Chuù Caâu Xaù Luaän noùi: Töø luùc Maét, v. v. . . ñaõ sanh cho ñeán vò caên caûnh Thöùc chöa hoøa hôïp

thì ñöôïc goïi laø LUÏC XÖÙ. Ñaïi tì-baø-sa luaän noùi: Sao goïi laø Luïc Xöù? Ñoù laø ñaõ khôûi boán saéc caên, saùu xöù ñaõ ñuû, töùc baùt-la-xa-khö vò, caùc caên nhö Maét, v. v. . . chöa coù theå cuøng Xuùc laøm choã döïa ôû. Ñoù laø Luïc xöù vi.

Taïp Taäp Luaän noùi: Luïc-xöù coù hai loaïi nghieäp: Moät laø Nhieáp töï theå vieân maõn cuûa caùc höõu tình. Hai laø cuøng Xuùc laøm duyeân. Nhieáp töï theå vieân maõn cuûa caùc höõu tình vì khi Luïc Xöù sanh roài thì caùc caên khaùc khoâng thieáu.

XUÙC

Thích Chöõ Phaïn “taùt-baø-la-xa” nghóa laø tieáp xuùc: ba moùn Caên, Caûnh, Thöùc hoøa hieäp, phaân bieät

ñoåi khaùc. Thöùc döïa vaøo caên maø giöõ caûnh. Xuùc laøm choã döïa cho Thoï, neân noùi laø Xuùc duyeân Thoï.

Chuù Thaønh Duy-thöùc luaän noùi: Ba moùn Caên, Caûnh, Thöùc ôû vò hoøa hieäp ñeàu coù coâng naêng

thuaän sanh Taâm sôû. Noùi “ñoåi khaùc' laø noùi: Xuùc gioáng nhö töï khôûi, neân goïi laø “phaân bieät”.

Laøm choã döïa cho Thoï laø Nhaõn Xuùc maø sanh Thoï, vì gaàn thì hôn. Y Khôûi taän kinh noùi: Thoï, Töôûng, Haønh-uaån ñeàu laáy Xuùc laøm duyeân. Du-giaø chæ noùi: vôùi Thoï, Töôûng, Tö, Xuùc laøm choã döïa laø vì noiu Haønh-uaån, Tö laøm chuû hôn heát, neân moät ñieàu aáy ñeå bieát caùc vieäc coøn laïi.

Caâu Xaù Luaän noùi: ñaõ ñeán luùc ba moùn hoøa hôïp maø chöa ñeán cöông vò hieåu roõ ba thoï laøm Nhaân sai bieät thì goïi chung laø Xuùc. Giôùi thaân Tuùc luaän noùi: Xuùc laø sao? Xuùc thì coù: Ñaúng, Xuùc, Hieän Xuùc, Dó Xuùc, Döông Xuùc. Ñoù goïi laø Xuùc. Phaåm loaïi tuùc luaän noùi: Xuùc laø sao? Ñoù laø taùnh ba moùn hoøa hôïp. Noù coù ba loaïi: thuaän laïc thoï xuùc, thaän khoå thoï xuùc, thuaän baát laïc baát khoå thoï xuùc.

220


Taïp Taäp Luaän noùi: Xuùc coù hai loaïi nghieäp: Moät laø khieán caùc höõu tìh bò löu chuyeån nôi caûnh giôùi. Hai laø cuøng vôùi Thoï laøm duyeân, Khieán höõu tình löu chuyeån nôi caûnh laø vì ñaõ döïa vaøo caùc caûnh giôùi ñeå nhaän duøng.

THOÏ

Thích THOÏ nghóa laø laõnh nhaän. Chaïm saùu traàn ñoái vôùi saùu caên, laõnh nhaän ba caûnh: khoå, söôùng,

chaúng khoå chaúng söôùng. Do laõnh nhaän maø sanh tham ñaém nôi caûnh ñaùng yeâu keát nieäm chaúng boû, neân noùi laø THOÏ duyeân AÙI.

Chuù Nhaän caûnh söôùng thì khôûi yeâu beàn vöõng ñaõ ñaønh, taïi sao sao nhaän caûnh khoå laïi cuõng laáy

AÙi laøm duyeân? Neân bieát AÙi coù naêm loaïi: hoøa-hieäp aùi, baát hoøa-hieäp aùi, bieät-ly aùi, baát bieät-ly aùi, vaø ngu aùi.

Caûnh söôùng khi chöa nhaän thì khôûi yeâu hoøa hôïp. Luùc ñaõ nhaän roài thì sanh yeâu chaúng bieät ly. Caûnh khoå, luùc chöa nhaän thì khôûi yeâu chaúng hoøa hôïp. Khi ñaõ nhaän roài thì sanh yeâu bieät ly. Caûnh chaúng khoå chaúng söôùng luùc chöa nhaân coù theå khôûi loøng yeâu hoøa hieäp. Khi ñaõ nhaän roài, thöôøng sanh khôûi loøng yeâu chaúng bieät ly, trong ñoù phaàn nhieàu sanh tröôûng ngu-aùi (Xem Ñaïi tì-baø-sa luaän. )

Caâu Xaù Luaän noùi: Saùu thoï laø Maét thaáy sanh thoï, cho ñeán YÙ nhaän sanh thoï. Trong saùu thoï aáy thì naêm thoï tröôùc thuoäc veà Thaân thoï, vì döïa vaøo Saéc caên coøn yù xuùc sanh Thoï thì thuoäc veà Taâm thoï, vì chæ döïa vaø Taâm.

Taïp Taäp Luaän noùi: Thoï coù hai loaïi nghieäp: Moät laø khieán caùc höõu tình bò löu chuyeån nôi quaû sanh ra khi thoâ duïng. Hai laø cuøng vôùi AÙi laøm duyeân. Khieán caùc höõu tình bò löu chuyeåm nôi quaû sanh ra khi thoï duïng, vì do quaû laøm choã döïa ñeå thoï-duïng caùc loaïi nghieäp dò thuïc khaû aùi v. v… . Cuøng vôùi AÙi laøm duyeân laø vì hy caàu cuøng vôùi AÙi hoøa hieäp ñeå laøm cöûa ngoõ cho caùc AÙi sanh.

Saùu caên duyeân Caûnh sanh thöùc, Caên, Caûnh, Thöùc ba moùn hoøa hôïp maø sanh Xuùc. Xuùc laøm duyeân neân sanh thoï. Thoï laøm duyeân neân tuøy thuaän theo maø ñoù maø truù, beøn sanh nieäm Tham, giöõ daáu phoøng hoä vöõng ñaém nhieãm AÙi. Ñoù goïi laø Thoï duyeân AÙi.

AÙI

Thích AÙI theo chöõ Phaïn laø “yeát-xaù-tö” nghóa laø hieän taïi töï theå tham ñaém. Phaøm caùc choã coù oâ

nhieãm maø hy caàu ñeàu goïi laø AÙi. Töø luùc traùng nhieân veà sau, tham duïc chuyeån thaïnh. Ñoái vôùi naêm caûnh traàn, theo ñuoåi tìm caàu roäng khaép, AÙi taát ñöôïc Tö nghó ñeán maïnh meõ ñeán boán Thuû neân noùi lkaø AÙi duyeân Thuû.

221


Chuù

Kinh Laêng-nghieâm noùi: Thaáy khaùc thaønh Gheùt. Ñoàng töôùng thaønh Yeâu. Ñaïi thöøa nghóa chöông noùi: Tham nhieãm goïi laø AÙi, neân AÙi coù nghóa tham ñaém nhieãm oâ.

- Naêm caûnh traàn laø naêm traàn: Saéc, Thanh, Höông, Vò, Xuùc.

- Boán thuû laø:

1. Duïc thuû: duïc tuùc tham duïc; thuû töùc ñaém giöõ. Duïc thuû nghóa laø ñoái vôùi caûnh cuûa naêm traàn Saéc, Thanh, Höông, Vò, Xuùc ôû Duïc giôùi coù loøng ham muoán ñaém giöõ.

2. Kieán thuû: nhaân thaáy maø ñaém giöõ Thaáy, cho Nho goïi laø Kieán, nhö thaân-kieán, bieân-kieán, v. v. . . Thaân-kieán laø ñoái vôùi phaùp naêm uaån, voïng chaáp chuùng noù laøm thaân. Bieân-kieán laø ñoái vôùi hai kieán ñoaïn thöôøng, tuøy theo tröôøng hôïp chaáp moät kieán doaïn thöôøng, cho noù laø ñuùng.

3. Giôùi caám thuû: Ñoái vôùi ñieàu chaúng phaûi giôùi maø laøm chaáp laøm giôùi, roài ñaém giöõ thaønh haïnh, nhö caùc giôùi cuûa ngoaïi ñaïo.

4. Ngaõ ngöõ thuû: nhö ngaõ kieán, ngaõ maïn vì do hai loaïi thuyeát ñoù maø coù ngaõ chaáp roài theo chaáp maø ñaém giöõ neân noùi laø ngaõ-ngöõ thuû.

Phaùp Uaån Tuùc Luaän noùi: Sao goïi laø AÙi duyeân Thuû? Luùc AÙi môùi sanh thì goïi laø AÙi. AÙi ñeán vò theâm thaïnh thì goïi laø Thuû.

Taïp Taäp Luaän noùi: AÙi coù hai loaïi nghieäp:

1. Daãn caùc höõu tình löu chuyeån sanh töû;

2. Cuøng vôùi Thuû laø duyeân. Daãn caùc höõu tình löu chuyeån sanh töû, vì do theá löïc cuûa AÙi maø bò löu chuyeån trong voøng sanh töû, khoâng döùt tuyeät ñöôïc. Cuøng vôùi Thuû laø duyeân laø vì loøng tham aùi laáy söï mong caàu laøm cöûa. trong söï mong caàu thì long tham aùi chuyeån thaïnh thaønh Thuû.

THUÛ

Thích THUÛ laø tham duïc mong caàu ôû vò lai, ñaém nhieãm trong hieän taïi, vì do muoán coù caùi töï theå

laøm phöông tieân ñeå mong caàu ôû vò lai maø daãn sanh söùc Thuû (giöõ) ñöông Uaån khieán noù khôûi hieån haønh Vì do ham caùi töï theå laøm phöông tieän ñaém nhieãm hieän taïi maø chaáp thuû hieän uaån khieánchaúng lia boû döôïc. Do THUÛ laøm duyeân chieâu nghieäp haäu höõu, neân noùi laø Thuû duyeân Höõu.

Chuù Taïp Taäp Luaän noùi: Thuû coù hai loaïi nghieäp:

1. Vì thuû haäu höõu (caùi coù veà sau) khieán caùc höõu tình phaùt thöùc höõu thuû.

222


2. Cuøng vôùi höõu laøm duyeân. Vì giöõ haäu höõu maø phaùt thöùc höõu thuû laø vì “na laïc ca” höôùng veà nhieàu choã khaùc nhau maø haäu höõu noái tieáp chaúng döùt khieán Nghieäp taäp khí ñöôïc yù quyeát ñònh. Cuøng vôùi Höõu laøm duyeân laø vì do theá löïc cuûa Thuû maø caùc haïnh taäp khí ñöôïc chuyeån bieán (theo chieàu höôùng cuûa noù).

Luaän Du-giaø noùi: Sao goïi laø Thuû voïng Höõu laøm ba loaïi duyeân? - Do Thuû cuøng khôûi vôùi Höõu, khieán nghieäp naêng chieáu caùc quaû thuù: ñoù laø caâu höõu duyeân. Laïi do söùc cuûa Thöû ôû ñôøi ñang soán coù coâng-naêng daãn caùc Thöùc: ñoù laø duyeân sanh khôûi voâ-giaùn dieät. Lai hay daãn phaùp coâng ngaêng cuûa giôùi kia (ôû töông lai)s. Ñoù laø duyeân daãn phaùt cöû-vieãn dieät (laâu xaû môùi maát).

* Ñaïi Tyø-Baø-Sa Luaän noùi: Sao goïi laø Thuû? Laø do ba Thoï (Duïc thoï, Saéc thoï, Voâ-saéc thoï), boán phöông truy caàu tuy traûi qua nguy-hieåm maø chaúng töø cöïc nhoïc, nhöng chöa vì haäu höõu maø khôûi caùc nghieäp thieän aùc; ñoù laø cöông vò Thuû.

HÖÕU

Thích

Chöõ Phaïn “taùt-giaø” laø HÖÕU. Höõu laø chaïy theo caùc caûnh, khôûi nghieäp thieän aùc, do Nhaân ñôøi tröôùc sanh quaû ñôøi sau; doàn chöùa Nhaân Quaû chaúng queân neân bò chuùng loâi keùo ñi. Ñôøi hieän taïi ñaõ döïa vaøo Hoaëc maø taïo nghieäp, töùc ñôøi vò-lai phaûi theo nghieäp maø thoï sanh neân noùi laø Höõu duyeân Sanh.

Chuù HÖÕU coù thöïc, coù giaû, coù dieäu, coù bieät. Thöïc Höõu laø ba ñôøi thöïc coù; giaû Höõu laø phaùp nhaân

duyeân y tha; Dieäu Höõu laø taùnh Vieân thaønh thöïc. Ngoaøi ba thöù Höõu ñoù caùc kinh noùi veà Höõu phaân loaïi roõ raøng hay sô löôïc chaúng ñoàng nhau. Nay löôïc keå nhö sau:

- Nhò höõu: Moät laø vaät thöïc höõu: caùc phaùp naêm uaån taïo thaønh thaân laø vaät thöïc höõu. Hai laø vaät thò thieát höõu: ngöôøi ñôøi moãi moãi theo nghieäp thoï baùo; nhaân möôïn cho meï ñeå laïi cho thaân theå, vaäy laø coø thi-thieát maø coù Nam, Nöõ, caùc danh (Xem Tyø-Baø-Sa Luaän).

- Tam höõu (laø teân khaùc cuûa tam-giôùi -- ba coõi): caûnh-giôùi sanh töû, coù nhaân coù quaû goïi laø Höõu: Duïc höõu — sanh töû ôû coõi Duïc; Saéc höõu — sanh töû ôû coõi Saéc, vaø Voâ saéc höõu — sanh töû ôû coõi voâ saéc.

Laïi coù caùi höõu ñoái ñaõi: nhö daøi vôùi ngaén, ñoù vôùi ñaây, v. v… Thöïc ra khoâng coù daøi hay ngaén, ñoù hay ñaây, nhöng vì ñoái ñaõi vôùi nhau maø coù teân goïi vaäy thoâi. Bôûi vì coù nhaân daøi neân môùi coù quaû ngaén, coù nhaân ñoù môùi quaû ñaây. Ñoâng, taây, nam, baéc cuõng töø ñoù maø ra. Ñoù laø nhöõng caùi höõu ñoái ñaõi nhau.

Caùi höõu giaû danh: hö-giaû chaúng thöïc, nhö næ coù beän loâng maø thaønh; neáu khoâng coù loâng thì khoâng coù aùo næ. Theá laø bieát loâng vaø coâng beän aùo laø nhaân duyeân giaû hôïp, môùi coù söï giaû-hôïp, môùi coù giaû danh laø næ giaï. Taát caû chuùng sanh, do töù ñaïi hoøa hôïp, giaû danh laø Thaân, cuõng gioáng nhö theá, ñoù laø caùi Höõu giaû-danh.

223


Caùi Höõu cuûa caùc Phaùp: taát caû caùc phaùp do nhaân duyeân sanh thì duyeân hôïp aét thaønh, duyeân tan aét dieät. Vì voán khoâng coù töï taùnh vaø tuy khoâng coù töï taùnh nhöng chaúng phaûi nhö loâng ruøa söøng thoû coù teân khoâng coù thöïc, neân do ñoù môùi goïi laø caùi höõu cuûa caùc phaùp. (Xem Ñaïi trí ñoä luaän. )

Töù Höõu: Chuùng sanh taïo quaû theo nghieäp Hoaëc. Quaû aét do Nhaân. Nhaân—Quaû baùo ñaùp nhau, aét coù sanh töû, Ñaõ coù sanh töû, taát coù saéc thaân. Ñaõ coù saéc thaân aát phaûi traûi qua thaân trung aám; luoân chuyeån chaúng ngöøng maø thaønh töù Höõu. Töù höõu goàm coù:

a) Sanh höõu: töø khi thaân-trung aám ñeán luùc gaù vaøo thai meï, moät nieäm thöùc-taâm noái tieáp naêm uaån do ñoù sanh khôøi.

b) Boån höõu: sau khi sanh, tröôùc khi cheát, khoaûng giöõa ñoù coù saéc thaân, nguõ uaån laø goác cuûa nghieäp-baùo.

c) Töû höõu: sau khi coù boån höõu, tröôùc khi vaøo trung höõu, saéc thaân nguõ uaån ñeán moät luùc hoaïi dieät.

d) Trung höõu: sau khi cheát, tröôùc khi sanh, luùc Thöùc chöa gaù vaøo thai meï, ñoù laø thaân trung aám, hay coøn goïi laø trung höõu. (Xem Toáng kính luïc. )

Thaát höõu: Do Thaân khaåu yù laøm nhaân cho caùc vieäc thieän aùc, neân chieâu quaû sanh töû trong saùu höôùng, nhaân — quaû noái tieáp nhau sanh ra baûy höõu. Ñoù laø:

(1) Ñòa nguïc höõu: Chuùng sanh do nhaân cuûa nghieäp aùc trong ñôøi quaù khöù maø caûm quaû ñòa nguïc ôû hieän taïi. Ñoù laø ñòa-nguïc höõu.

(2) Suùc sanh höõu: Chuùng sanh do nhaân ngu só cuûa thôøi quaù khöù maø caûm quaû suùc sanh trong hieän taïi. Ñoù laø suùc-sanh höõu.

(3) Ngaï quæ höõu: Chuùng sanh do nhaân keo kieä cuûa ñôøi quaù khöù maø caûm quaû ngaï-quæ trong hieän taïi. Ñoù laø ngaï-quæ höõu.

(4) Thieân höõu: Chuùng sanh do nhaân giöõ giôùi, tu ñònh, ôû ñôøi quaù khöù maø caûm quaû vui söôùng trong hieän taïi. Ñoù laø thieân-höõu.

(5) Nhôn höõu: Nhôn laø nhaãn vì nôi caûnh traùi thuaän, thöôøng hay an nhaãn. Chuùng sanh do nhaân quaû nhaân luaân (luaân thöôøng ôû coõi ngöôøi) trong ñôøi hieän taïi. Ñoù laø nhôn höõu.

(6) Nghieäp höõu: Cuõng goïi laø haønh-höõu: do nhaân thieän aùc cuûa ba nghieäp thaân khaåu yù taïo ra, maø chieâu caåm nghieäp quaû laønh döõ ôû ñôøi vò lai. Ñoù laø nghieäp höõu.

(7) Trung höõu: Cuõng goïi laø trung aám. Chuùng sanh sau khi cheát, Thöùc chöa gaù vaøo thai, maø hieän taïi taïo ra caùc nghieäp nhaân thieän aùc, taát nhieâm mai sau seõ laõnh quaû döõ nôi saùu ñöôøng. Ñoù laø trung höõu (Xem Tröôøng A-haøm thaäp baùo phaùp kinh. )

Thaønh Duy-thöùc luaän noùi: AÙi thuû hieäp nhuaän thöôøng sanh ra chuûng töû laøm nhaân khôûi daãn ñeán caùc quaû baùo: chuùng noù ñöôïc ñoåi teân laø höõu, vì ñeàu coù quaû caän höõu vaø haäu höõu. Coù nôi chæ noùi nghieäp chuûng vaø höõu, vì töï caqc chuûng töû aáy seõ sanh ra Thöùc trong töông lai. Caâu xaù luaän noùi: Nhaân vì theo ñuoåi tìm caàu, doàn chöùa laâu ngaøy, maø söï kieän aáy coù söùc daét keùo ñeán nghieäp

224


quaû seõ coù: cöông vò aáy goïi laø Höõu. Ñaïi-tyø-baø-sa luaän noùi: Sao goïi laø Höõu? Ñoù laø: luùc theo ñuoåi tìm caàu, cuõng khôûi nghieäp thieän aùc cho haäu höõu. Ñoù laø höõu vò.

Taïp Taäp Luaän noùi: Höõu coù hai loaïi nghieäp: Thöù nhaát laø khieán cho caùc höõu tình seõ coù haäu höõu hieän tieàn. Thöù hai: cuøng vôùi sanh laøm duyeân. Khieán cho haäu höõu hieän tieàn, vì naêng daãn ñeán caùc thuù khoâng bò giaùn ñoaïn. Cuøng vôùi Sanh laøm duyeân laø vì do theá löïc cuûa Höõu vaø chuyeån sanh caùc chuùng ñoàng phaän khaùc.

SANH

Thích

SANH laø nghóa thoï sanh, chöõ Phaïn goïi laø “ngaät-na”. Taát caû caùc höõu tình ñeàu döïa vaøo nghieäp thieän aùc trong quaù khöù vaø hieän taïi ñeå theo nghieäp maø caûm baùo, phaûi thoï sanh trong boán loaøi sanh nôi saùu ñöôøng. Naêm uaån luùc môùi khôûi thì goïi SANH; nôi chuùng ñoàng phaän laïi coù caùc haïnh. Xöa khoâng maø nay coù laø taùnh. Saéc thaân voâ thöôøng, trôû veà suy ruïng neân noùi laø Sanh duyeân Laõo töû.

Chuù Höõu tình: chöõ Phaïn goïi laø “taùt ñoûa”. Cöïu dòch dòch laø: chuùng sanh. Taân dòch goïi laø höõu

tình. Töùc laø noùi ñeán thöùc höõu tình.

Saùu töôùng laø saùu neõo luaân hoài cuûa chuùng sanh; moãi neûo tuaân theo nghieäp Nhaân maø höôùng veà moät nôi cho neân cuõng goïi laø saùu thuù (thuù laø höôùng veà) hya luïc ñaïo. Ñoù laø Thieân (coõi trôø), Nhaân (coõi ngöôøi), A-tu-la (coõi thaàn, quyû), Suùc sanh (ñoäng vaät), Ngaï-quyû (quyû ñoùi), Ñòa nguïc.

1.- Thieân ñaïo: chöõ Phaïn goïi laø Ñeà-baø, hay coøn goïi laø Toá-laïc, nghóa laø quang minh töï nhieân, thanh tònh töï taïi hôn heát. Coõi Duïc coù saùu taàn truôø; coõi Saéc coù möôøi taùm taàn trôøi, coõi Voâ-saéc coù boán taàng trôøi vaø saùu taàng Duïc giôùi. Vì ñeàu coù ñuû tình duïc: saéc duïc, thöïc duïc, daâm duïc, neân goïi laø Duïc-giôùi hay coõi Duïc. Coõi naøy laïi chia laøm hai: ñòa cö thieân (trôøi treân maët ñaát) vaø hö khoâng cö thieân (trôøi ôû treân hö khoâng. )

a) Ñòa cö thieân: Goàm coù hai haïng:

(1) Töù thieân vöông: Phöông ñoâng laø Trì quoác thieân, truù ôû mieàn ñaát hoaøng kim treân nuùi Tu-di. Ñeà-ñaàu laïi tra thieân vöông thoáng laõnh hai boä caøn-thaùt-baø vaø phuù-ñan-na. Phöông taây laø Quaûng-muïc thieân truù ôû mieàn ñaát baïch ngaân treân nuùi Tu-di. Tyø-löu-baùt xoa thieân vöông thoáng laõnh caùc roàng ñoäc tyø-xaù-xaø. Phöông nam laø Taêng-tröôûngl thieân truù ôû mieàn ñaát löu l treân nuùi Tu-di. Tyø-löu-caàn-xoa thieân vöông thoáng laõnh hai boä cöu-baøn-traø vaø tyø-beä-leä. Phöông baéc laø Da-vaên thieân truù ôû mieàn ñaát thuûy-tinh treân nuùi Tu-di; Tyø-sa-moân thieân vöông thoáng laõnh hai boä daï-xoa vaø la-saùt.

(2) Ñao lôïi thieân: coøn goïi laø 33 thieân, truù treân ñænh Tu-di: ôû giöõa laø thieän-kieán thaønh, coù chö vò thieân-kieán thaønh thieân; thích-ñeà-hoaøn nhaân laøm chuû ôû ñoù. Boán phöông moãi phöông coù taùm vò coäng thaønh 33 thieân, goïi chung laø thieän-phaùp ñöôøng thieân. Teân cuûa caùc vò laø Sôn-phong

225


thieân, Sôn-ñaûnh thieân, Thieän-kieán thaønh thieân, Baùt-tö-tha thieân, Caâu-xaù thieân, Taïp dieän thieân, Hoan-hyû vieân thieân, Quang minh thieân, Ba lôïi da-da thieân, Ly hieåm ngaïn thieân, Coác nhai ngaïn thieân, Ma-ni traøng thieân, Toaøn haønh thieân, Kim dieän thieân, Man aûnh thieân, nhu nhuyeãn thieân, Taïp trang thieân, Ca aâm hy laïc thieân, Uy ñöùc luaân thieân, Nguyeät haønh thieân, Dieãm na sa la thieân, Toác haønh thieân AÛnh chieáu thieân, Trí Tueä haïnh thieân, Chuùng phaàn thieân, Maïn ñaø la thieân, Thöông thnh thieân, Uy döùc nhan thieân, Uy ñöùc dieãm luaân quang thieân, Thanh tònh thieân.

Hö khoâng tö thieân coù boán quaû vò: Daï ma thieân. Ñaï ma nghieâa laø thôøi nhaø, Ñaâu suaát thieân. Ñaâu suaát nghóa laø bieát ñuû. Hoùa laïc thieân. Hoùa laïc nghóa laø vui trong söï bieán hoùa. Tha hoùa töï taïi thieân. Töï taïi bieán hoùa trong caûnh nguõ duïc.

Töôùng daâm duïc trong saùu taàng trôiø Duïc-giôùi chaúng ñoàng nhau. ÔÛ coõi trôøi Töù-thieân vöông vaø Ñao lôïi thieân ñeàu duøng hình nam nöõ giao hôïp laøm daâm. Daï ma thieân duøng söï oâm nhau laøm daâm. Hoøa laïc thieân duøng söï cöôõi vôùi nhau laøm daâm. Tha hoùa töï taïi duøng söï nhìn nhau laøm daâm. Tuy haønh daâm duïc, nhöng khoâng coù gì laø chaúng tònh. ( Chö vò Trôøi ôû treân ñaát trong Duïc-giôùi ñeàu döïa vaøo nuùi Dieäu-cao. Noù coù boán caáp baät: caáp thöù nhaát coù thaàn Döôïc-xoa goïi laø Kieân-thuû thieân. Caáp thöù hai coù Trì-man thieân. Caáp thöù ba coù Haèng-kieâu thieân. Caáp thöù tö ôû nöûa chöøng nuùi laø nôi cuûa Töù thieân vöông ôû. Coøn treân ñònh nuùi laø coõi Trôøi Ñao-lôïi).

Möôøi taùm taàn Saéc giôùi ôû treân saùu taàng Duïc-giôùi. Chö vò Trôø naày ñaõ lìa caùc duïc, nhöng vaãn coù Saéc thaân thanh tinh, tuy laø hoùa sanh maø vaãn coù saéc chaát, nhung khoâng coù hình njöõ, cuõng khoâng boï saéc nhieãm. Ai tu boán moân tònh töï taïi thì ñöôïc veà nôi naøy, cho neân nôi ñaây coøn ñöôïc goïi laø Töù-tònh löï thieân (hay coøn goïi laø Töù thieàn thieân.)

Sô thieàn: Coù ba taàng Trôøi laø Phaïm chuùng thieân. Phaïm phuï thieân, Ñaïi phaïm phuï thieân. Töø ba coõi trôøi Sô thieàn trôû leân vì chaúng caàn ñoaïn thöïc (aên baèng caùch caén ñöùt) neân khoâng coù hai thöùc cuûa muõi, luôõi. maø chæ coøn coù boán thöùc cuûa Maét, Tai, Thaân, YÙ. Coù hyû thoï töông öng vôùi yù-thöùc, coù laïc thoï töông öng vôùi ba thöùc kia. Hoï coøn coù giaùc-quaùn (Giaùc, theo nghóa chöõ Phaïn laø tì-ñaùt-ca. Taân dòch goïi laø Taàm; Quaùn, chöõ Phaïn goïi laø tì-giaø-la. Taân dòch goïi laø Töù Taàm laø tìm caàu; Töù laø doø xeùt. Taàm thì nhôù nghó thoâ. Töù thì nhôù nghó raát teá. Caû hai moùn ñeàu coù phöông ngaïi cuûa ñònh taâm. Nhaân-giaùc Quaùn coù-khoâng, phaân ñònh saâu caïn maø sô thieàn chöa ñaït ñeán Ñònh, vì coù Giaùc, coù Quaùn, trung gian thieàn nhö Ñaïi phaïm thieân thì khoâng coù Giaùc, coù Quaùn. Nhò thieàn trôû leân thì khoâng Giaùc, khoâng Quaùn.)

Nhò thieàn: Coù ba taàng trôøi laø: Thieàu quang thieân. Voâ löôïng quang thieân, vaø Quan AÂm thieân (hay coøn goïi laø Cöïc quang thanh tònh thieân. Töø Nhò tieàn trôû leân chæ coøn yù-thöùc, khoâng coù ba thöùc cuûa Tai, Maét, Thaân, co neân hcæ coù hai Thoï laø Hyû vaø Xaû, töông öùng vôùi yù-thöùc. Nhaân yù-thöùc vui veû, thích thuù coøn thoâ lôùn cho neân coù Hyû-thoï chöù chaúng phaûi laø Laïc-thoï. Khoâng coù Giaùc, coù Quaùn ôû trình ñoä naøy.

Tam thieàn: Coù ba taèng trôøi laø Thieàu tinh thieân, Voâ löôïng tònh thieân, Bieán tònh thieân. ÔÛ töøng trôøi trôøi cuõng coøn coù yù-thöùc, coù hai thoï laø Laïc-thoï vaø Xaû-thoï. Töôùng vui thích cuûa yù-thöùc di ñeán cöïc tònh dieäu, cho neân goïi laø Laïc-thoï.

Töù thieàn: Coù chín taàng trôøi: Phöôùc sanh thieân, Phöôùc aùi thieân, Quaûng quaû thieân. Ba taàng naøy laø choã truù cuûa Phaøm phu tu chöùng), Voâ töôùng thieân (choã truù cuûa Ngoaïi ñaïo tu chöùng), Voâ

226


thieàn thieân. Voâ nhieät thieân, Thieän kieán thieân, Thieän hieän thieân, Saéc cöùu caùnh thieân (Naêm taàn trôøi naøy ñeàu laø choã truù cuûa caùc vò Thaùnh ñöôïc quaû Baát-hoaøn, neân goïi chung laø naêm taàng trôøi A-na-haøm, hay laø Nguõ baát hoaøn thieân. Vì chæ coù baäc Thaùnh nhaân ôû, khoâng coù taïp dò-oanh neân coøn goïi laø Nguõ tònh cö thieân. ) Saéc cöùu caùnh thieân trong moät soá kinh goïi laø A-ca-ni-tra thieân. Hoa Nghieâm kinh goïi laø Ñaïi-töï-taïi thieân. Saéc cöùu caùnh laø taèng trôøi coù Saéc toái thaéng, khoâng coù bôø meù.

Möôøi taùm taàng trôøi Saéc giôùi noùi treân laø caên cöù theo Thöôïng toïa boä maø chi ra nhö vaäy.

Boán taàng trôøi Voâ-Saéc-giôùi: Ñoù laø Voâ bieân xöù thieân, Thöùc voâ bieân xöù thieân, Voâ sôû höõu xöù thieân, Phi töôûng phi phi töôûng thieân. Trong boán taàng trôøi naøy thì nguõ uaån chæ coøn Thoï, Töôûng, Haønh, Thöùc maø khoâng coù saéc chaát cho neân goïi Voâ-saùc giôùi thieân.

2.- Nhôn Ñaïo: Nhôn laø nhaãn. Ñoái vôùi tình thuaän nghòch cuûa theá gian, ngöôøi coù theå chòu söï an nhaãn. Laïi nhaân thì coù loøng nhaân — töùc loøng nhaân cuûa trôøi ñaát. Döïa vaøo nghieäp xöa maø Ngöôøi ñöôïc chia veà boán chaâu trong hieän taïi. Ñoù laø Thieäm boä chaâu, Tyø ñeà ha chaâu, Cuø ñaø ni chaâu, vaø Caâu loâ chaâu. Hình ngöôøi trong boán chaâu ñeàu ñöùng. Maët ngöôøi Thieäm boä chaâu nhö röông xe. Maët ngöôøi ôû Tyø ñeà ha chaâu nhö baùn nguyeät. Maët ngöôøi ôû Cuø ñaø ni chaâu nhö traêng troøn. Maët ngöôøi ôû Caâu loâ chaâu nhö ao vuoâng (xem Ñaïi tyø-baø-sa luaän).

3.- A-tu-la ñaïo: A-tu-la laø chöõ Phaïn. Cöïu dòch dòch laø Voâ ñoan chính, taân dòch laø Phi thieân. Tònh danh soá noùi: Chö Thaàn naøy laø quaû baùo toái thaéng, gaàn vôùi chö thieân maø chaúng phaûi laø Thieân. Theo Taâbn baø sa luaän thì aâm Phaïn “toá laïc” dòch laø Thieân, maø vò aáy chaúng phaûi laø Thieân, neân goïi laï A-toá-laïc. Laïi noùi Toá-laïc laø ñoan chính maø chö vò aáy chaúng ñoan chính neân goïi laø A-toá-laïc. A-toá-laïc luùc taïi Nhaân, coù taân ghen gheùt, nghi ngôø, neân tuy laøm theo Nguõ chöôøng maø muoán hôn ngöôøi, neân chæ laøm ñöôïc thaäp-thieän haï phaåm.

Ñieàu naøy khieán hoï ñi vaøo moät trong luïc-ñaïo. Coù luùc hoï cuõng chia ra moät höôùng thuù rieâng, nhö Kinh Laêng Nghieâm noùi: Laïi coù ñeán boán chuûng loaïi A-tu-la: neáu nôi ñöôøng quyû, nhôø söùc hoä phaùp hoï seõ thöøa thoâng nhaäp vaøo hö khoâng. Loaïi A-tu-la naøy töø tröùng maø sanh thuoäc veà loaøi quyû. NeáAØu nôi giöõa trôøi xuoáng ñöùc bò ñoïa phaûi ôû gaàn nôi maët trôøi, maët traêng thì loaïi A-tu-la naøy töø thai maø sanh, thuoäc veà loaøi ngöôøi.

Coù loaïi A-tu-la vöông naém giöõ theá giôùi, söùc roãng voâ uùy, coù theå tranh quyeàn cuøng vôùi Phaïm vöông, trôøi Ñeá thích vaø Töù thieân vöông. Loaïi A-tu-la naøy nhaân bieán hoøa maø sanh, thuoäc veà loaøi trôøi. Rieâng coù moät loaïi A-tu-la haï lieät, sanh nôi loøng bieån caû, mieäng khoâng chìm trong nöôùc, buoåi saùng ñi rong chôi nôi hö khoâng, chieàu veà nôi thuûy tuù. Loaïi A-tu-la naøy nhaân khí öôùt maø sanh, thuoäc veà loaïi suùc sanh. Khôûi theá kinh noùi: choã ôû cuûa tu-la cuõng coù cung ñieän, thaønh quaùch, ñoà duøng, xuoáng ñaát, ôû trôøi, cuõng coù gaùi trai, hoân thuù, phaùp thöùc ñaïi löôïc gioáng nhö coõi ngöôøi. Chuûng loaïi A-tu-la thì nam xaáu, nöõ ñoan chính.

4.- Ñòa-nguïc ñaïo: goiï laø Hoûa ñoà ñaïo. Noù laø moät trong ba ñöôøng aùc. Loaøi naøy ôû duôùi ñaát, trong khoaûng nuùi Thieát vò, döôùi Thieäm boä chaâu, hôn 500 thieän na thì coù ñòa nguïc. Löôïng ñòa nguïc lôùn nhoû chaúng ñoàng. Tuoåi thoï cuûa cuûa moãi moät thì ñaøi ngaén khaùc nhau, maø taát caû ñeàu do nghieäp quaù aùc cuûa chuùng sanh taïo ra, neân khi baùo heát y maïng chung thì ñeán ñeå chòu khoå. Chöõ Phaïn “Na-laïc-ca” nghóa laø aùc, choã sanh cuûa keû taïo aùc. Noù cuõng coù nghóa laø: chaúng coù theå

227


söôùng, hay ñuû caùc khoå ñeàu laø nghóa ñòa nguïc, hay taùm hoûa nguïc. Ngoaøi caùc hoûa nguïc coù taùm ñòa nguïc laïnh (haøn baêng ñòa nguïc). Ñoù laø:

(1) Pha phuø ña ñòa nguïc. Pha phuø ñaø nghóa laø “phoûng da”. Chuùng sanh chòu toäi bò caùi laïnh khuûng khieáp laøm da thòt bò phoûng naëng.

(2) Neâ laïi phuø ñaø ñòa nguïc: neâ laïi phuø ñaø laø “phoûng raùch”. Chuùng sanh chòu toäi bò caùi laïnh khuûng khieáp, da nöùt neû ra.

(3) A la la ñòa nguïc: chuùng sanh phaïm toäi bò laõnh khoå quaù söùc khoâng cöû ñoäng ñöôïc, chæ coù caùi löôõi taïo ra tieáng

(4) A ba ba ñòa nguïc: chuùng sanh chòu toäi, bò laïnh khoå cuøng cöïc, löôõi khoâng ñoäng ñaäy ñöôïc, chæ giöõa hai moâi ñaâäp vaøo nhau taïo ra tieáng aáy.

(5) AÅu aåu ñòa nguïc: chuùng sanh chòu toâi bò laïnh khoå cuøng cöïc, löôõi moâi ñeàu khoâng cöû ñoäng ñöôïc chæ coù coå hoïng rung ñoäng maø phaùt ra tieáng ñoù.

(6) Uaát ba la ñòa nguïc: Uaát ba la laû hoa sen xanh. Chuùng sinh chòu toâi laïnh khoå cuøng cöïc, da thòt nöùt neû gioáng nhö hoa sen xanh.

(7) Ba ñaàu ma ñòa nguïc: Ba ñaàu ma laø hoa sen hoàng. Chuùng sanh chòu toâi bò laïnh khoå cuøng cöïc, da thòt gioáng nhö hoa sen hoàng.

(8) Phaân ñaø lôïi ñòa nguïc: Phaân ñaø lôïi laø hoa sen traéng. Chuùng sanh chòu toâi, laïnh khoå cuøng cöïc, da thòt rôi ruïng, chæ coøn xöông traéng nhö baïch lieân hoa.

- Taùm ñaïi ñòa nguïc:

(1) Töôûng ñòa nguïc: Coøn goïi laø Ñaèng hoaït ñòa nguïc. Chuùng sanh trong ñoù, tay hieän moùng saét raát beùn. Hoï giaän nhau, duøng moùng aáy maø baáu nhau, laøm cho da thòt rôi ruïng. Hoaëc laø bò chaø xaùt ñaâm cheùm, töôûng nhö ñaõ cheát, gaëp gioù laïnh thoåi ñeán, da thòt laïi sanh ra, lieàn ñöôïc khôûi ñoäng. Ñoù laø töôûng ñòa nguïc.

(2) Haéc thaèng ñòa nguïc: Trong ñòa nguïc naøy, nguïc toát duøng daây saét noùng troùi daãn toäi nhaân laïi, sau ñoù môùi ñaâm cheùm hoï. Laïi cho gioù döõ thoåi noùng daây saét, cheá ngöï thaân hoï, thieâu da ñoát thòt, laøm tieâu xöông, khoâ tuûy hoï, khieán ho phaûi chòu muoân vaøn khoå ñau, neân goïi laø Haéc thaèng ñòa nguïc.

(3) Boâi aùp ñòa nguïc: Coøn goïi laø Chuùng hieäp ñòa nguïc. Trong nguïc coù nuùi ñaù lôùn; toäi nhaân vaùo ñoù, nuùi töï nhieân kheùp laïi, chaän eùp thaân hoï khieán cho da thòt tan naùt. Do vaäy maø ñöôïc goïi laø Ñoâi aùp ñòa nguïc.

(4) Khieán hoaùn ñòa nguïc: Nguïc toát neùm toäi nhaân vaøo vaïc nöôùc soâi lôùn ñeå chuûng naáu hoï, khieán cho phaûi chòu nhieàu noãi thoáng khoå, phaûi gaùo khoùc keâu laø. Do ñoù ñöôïc goïi laø Khieáu hoaùn ñòa nguïc.

(5) Ñaïi khieáu hoaùn ñòa nguïc: Chöng naáu toäi nhaân trong nöôùc soâi roài, gioù nghieäp thoåi hoï soáng laïi, roài hoï laïi höôùng veà loø saét noùng ñeå chòu xaøo rang, phaûi ñau khoå cuøng cöïc. Tieáng keâu khoùc vang trôøi, neân goïi laø Ñaïi khieáu hoaùn ñòa nguïc.

228


(6) Thieâu chích ñòa nguïc: thaønh ñòa nguïc laø toaøn baèng saét, löûa chaùy döõ doäi, trong ngoaøi ñoát nöôùc, da thòt tieâu tan, ñau khoå traêm beà, neân goïi laø Thieâu chích ñòa nguïc.

(7) Ñaïi thieâu chích ñòa nguïc: Toäi nhaân bò ñaët trong thaønh saét, duøng löûa maïnh ñoát trong vaø ngoaøi thaønh ñoû röïc leân ñeå ñoát nöôùng da thòt toäi nhaân tieâu tan, laïi coù haàm löûa vôùi löõa chaùy döõ doäi ôû hai beân thaønh, coù nuùi löûa chaàn eùp toäi nhaân khieán cho da thòt tan taønh. Do ñoù ñöôïc goïi laø Ñaïi thieâu chích ñòa nguïc.

(8) Voâ giaùn ñòa nguïc: Töùc ñòa nguïc A-tyø; ñòa nguïc trò toäi naëng. Chuùng sanh coù toäi ñeán ñoù chòu khoà, khoâng bao giôø ngöøng neân goïi laø voâ giaùn. Goàm coù quaû thuù voâ giaùn: ngöôøi coù toâi raát naêng, döïa vaøo nghieäp maø thoï baùo, khoâng coù giaùn ñoaïn. Thöù ñeán laø thoï khoå voâ giaùn. Chuùng sanh chòu moïi ñieàu thoáng khoå, khoâng coù giaùn ñoaïn. Roài ñeán thôøi voâ giaùn: thôøi gian chòu khoå khoâng giaùn ñoaïn. Thöù tö laø meänh voâ giaùn: chuùng sanh chòu toäi, maïng soáng ñeán moät trung kieáp khoâng giaùn ñoaïn1. Naêm laø hình voâ giaùn: chuùng sanh chòu toäi sanh roài laïi cheát, cheát roài laïi sanh, thaân hình khoâng bao giôø giaùn ñoaïn.

Taùm ñaïi ñòa nguïc naøy thì trong moãi ñòa nguïc coù boán cöûa. Moãi cöûa coù boán nguïc nhoû Du-taêng coù teân laø ñöôøng oâi (ñöôøng ñang soâi) taêng; thi phaån (thaây ngöôøi cheát thuùi nhö phaân) taêng; phong nhaãn (muõi nhoïn tua tuûa) taêng; lieät haø (soâng löûa) taêng. Caùc nguïc Du-taêng naøy laø nhöõng nguïc nhoû theâm vaøo ñeån cho toäi nhaân ñaïp xeùo leân luùc vaøo cöûa Nguïc lôùn. Nhö vaäy coù caû thaûy taùm ñòa nguïc laïnh, taùm ñaïi ñòa nguïc vaø 128 nguïc nhoû Du-taêng (8x16= 128).

5.- Ngaï quyû ñaïo: Coøn goïi laø Ñaïo ñoà ñaïo — moät trong ba ñöôøng aùc. Ngaï quyû, chöõ Phaïn goïi laø “tieát leä ña”. Loaïi quyû naøy nhaân ñôøi tröôùc coù nhieàu ngaïo maïn, beân trong khoâng coù thöïc ñöùc; buïng roãng maø taâm töï cao, hoaëc caäy taøi khinh ngöôøi, laán luôùt thieân haï, ne6n chòu nghieäp baùo laøm quyû. Nhôø chí laøm chaát, thöôøng cuøng khoå vì ñoùi khaùt, neân goïi laø Ngaï. Vì coù nhieàu noãi lo sôï neân goïi laø Quyû. Nghieäp toäi cuûa hoï raát naëng. Traûi qua nhieàu kieáp, hoï chaüng ñöôïc nghe caùc tieáng “nöôùc uoáng” laø gì, maø chæ nhôø ngöôøi theá gian röûa doäi phaån, maùu, muû caùc ñoà dô môùi coù ñöôïc moät böõa no neâ. Vì chuùng sanh tham laøm keo kieät, taïo caùc nghieäp aùc neân phaûi ñaàu sanh vaøo ñöôøng aùc naøy.

6.- Suùc Sanh ñaïo: Coøn goïi laø Huyeát ñoà ñaïo — moät trong ba ñöôøng aùc. Suùc sanh, chöõ Phaïn goïi laø “ñeå laät xa”. Loaøi naøy phaûi khoaùt loâng, ñoäi söøng, coù voû, coù vaåy, loâng mao hay loâng vuõ, hai chaân, boán chaân, nhieàu chaân hay khoâng coù chaân naøo, ôû döôùi nöôùc, treân maët ñaát hoaëc trong khoâng gian. Chuûng loaïi chaúng phaûi moät nhöng chuùng aên nuoát laãn nhau, chòu nhieàu noãi khoå. Baø-sa luaän noùi: Suùc nghóa laø suùc döôõng (chaên nuoâi suùc vaät). Chuùng noù phaûi sang ngang, töùc uùp thaân laïi maø ñi, ñi moät beân (baøng) nhö vaäy, khoâng ñöôïc ngay thaúng cho neân coøn ñöôïc goïi laø “baøng sanh”. Do ngu si maø phaûi sanh nôi ñöôøng naøy.

- Töù sanh: hay boán caùch sanh: thai sanh, noaõn sanh, thaáp sanh vaø hoùa sanh. Thai sanh laø töø trong buïng meï vaø ra. Noaõn sanh laø töø trong voû tröùng maø ra. Thaáp sanh laø döïa vaøo nôi aåm thaáp maø sanh. Hoùa sanh laø ñöông khoâng boãng hieän coù. Do nghieäp tö duy trong noäi taâm laøm nhaân, vaø thai, tröùng, choã aåm thaáp beân ngoaøi laøm duyeân, maø coù ba loaïi sanh tröôùc, chæ coù hoùa sanh laø khoâng caàn coù duyeân ngoaøi maø chæ döïa vaøo nghieäp tö duy maø sanh. 1 Moät trung kieáp coù hai tieåu kieáp. Moät tieåu kieáp coù 16.800.000 naêm. Boán trung kieáp thì ñöôïc moät ñaïi kieáp.

229


Trong boán caùch sanh noùi treân thì ngöôøi vaø caùc loaïi thuù thuoäc thai sanh. Loaøi chim vaø thuûy toäc thuoäc noaõn sanh, nhö con thuoàng luoàn, con ñæa, choã naøo coù hôi nöôùc thì coù vaät xuaát sanh: ñoù laø thaáp sanh. Chaúng döïa vaøo ngoaïi duyeân, khoâng coù choã nöông göûi, boãng nhieân maø sanh, nhö: vaõng sanh veà tònh ñoä, chö Thieân, Ñòa nguïc, vaø Ngöôøi töø coõi Trôøi quang aâm haï giaùng vaøo kieáp ban ñaàu thì thuoäc hoùa sanh. Ñoù laø noùi chung. Coøn keå ñaëc bieät thì ngöôøi cuõng coù noaõn sanh, thaáp sanh vaø hoùa sanh (xem Phaùp uyeån chaâu laâm). Chim vaø loaøi roàng coù ñuû boán caùch sanh (xem Khôûi Theá Nhaân Boån kinh), A-tu-la coù ñuû boán caùch sanh (Xem Kinh Laêng Nghieâm).

Ba phaåm chín baäc ôû Tònh ñoä ñeàu thuoäc Lieân hoa Hoùa sanh. Tuy tu nghieäp laønh, nhöng tuøy theo söï kieän laø coù yù-yù hay do döï maø nôi sanh veà seõ khaùc nhau: ngöôøi maø söùc tin chaúng vöõng, aét sanh vaøo bieân ñòa, naêm traêm naêm chaúng ñöôïc thaáy Phaät, cuõng goïi laø thai sanh, tuy vaãn thuoäc heä Lieân hoa hoùa sanh nhöng chaúng ñöôïc nuoâi döôõng trong thai (xem Kinh A-di-ñaø. )

Taïp Taäp Luaän noùi: Sanh nghóa laø ñoái vôùi chö haønh cuûa chuùng ñoàng phaän, xöa voán khoâng maø nay coù taùnh, neân giaû laäp maø sanh.

Hoûi: Caùc saéc ngoaøi cuõng coù töôùng sanh, taïi saoa chæ neâu ra chuùng ñoàng phaän?

Ñaùp: Vì ñoái vôùi söï noái tieáp cuûa höõu tình maø kieán laäp töôùng höõu vi.

Hoûi: Lyù do laø taïi sao?

Ñaùp: Taïi töôùng höõu vi cuûa caùc saéc cuûa caùc haønh beân trong thì hieån loä su sanh laõo. Laïi noùi: Sanh coù hai loaïi nghieäp: moät laø khieán caùc höõu tình sanh khôûi theo thöù lôùp caùc moùn: danh saéc, luïc xöù, xuùc, thoï. Hai thöù laøm duyeän cho laõo töû, khieán caùc moùn nhö danh saéc, v. v. . . sanh khôûi theo thöù lôùp vì coù theå daãn ñeán caùc haäu vò sai bieät veà sau. Laøm duyeân cho laõo töû laø do coù moùn sanh naày, maø caùc töôùng bieán hoaïi noái tieáp kia môùi coù ñöôïc:

Phaùp Uaån Tuùc Luaän noùi: Sao goïi laø sanh? Sanh laø caùc höõu tình nhoùm hoïp caùc laàn sanh, nhö: ñaúng sanh, thuù nhaäp, khôûi, xuaát hieän, ñöôïc uaån, ñöôïc giôùi. ñöôïc xöù, sanh caùc uaån, khôûi nieäm caên nhö theá goïi laø Sanh. Du-giaø noùi: Sanh laø sao? Sanh laø luùc baét ñaàu gaù vaøo thai, vaøo tröùng. Ñaúng sanh laø sao? Laø luùc thaân phaän ñaõ troøn ñuû, vaø chöa ra ngoaøi. Thuù nhaäp laø sao? Laø töø caùc choã kia (thai, tröùng) maø ra. Khôûi laø sao? Khôûi laø ra khoûi caùc choã töôïng hình roài tieáp tuïc lôùn daàn leân (choã sai khaùc giöõa danh vaø khôûi laø: töø theá uxaát hieän thì goïi laø sanh; neáu khoâng coù sao bieät maø haäu höõu cöù noái tieáp thì goïi laø khôûi. Xuaát hieän laø sao? Laø thaân phaän boãng nhieân khôûi, nôi hai caùch thaáp sanh. Ñöôïc uaån laø sao? Laø naêm thuû uaãn chuyeån nôi aùc sanh vò kia. Ñöôïc giôùi laø sao? Laø nhaân duyeân cuûa caùc uaån ñöôïc xaùc ñònh. Ñöôïc xöù laø sao? Laø caùc duyeân khaùc cuûa caùc uaån ñöôïc xaùc ñònh. Sanh khôûi caùc uaån laø sao? Laø caùc chaát aên uoáng haèng ngaøy laøm cho caùc uaån taêng tröôûng. Khôûi meänh caên laø sao? Laø söùc soáng cuûa caùc uaån ñöôïc noái tieáp maø truï.

Laïi noùi: Veà caùc sai khaùc cuûa Sanh, neân bieát coù naêm loaïi:

a) Sai khaùc veà giôùi: Töùc ôû Duïc-giôùi, Saéc-giôùi hay voâ saéc giôùi.

b) Sai khaùc veà thuù: töùc sai khaùc veà nôi naêm thuù, boán loaøi sanh.

230


c) Sai khaùc veà xöù: töùc trong Duïc-giôùi coù 36 xöù sanh sai khaùc nhau; trong saéc giôùi coù 18 xöù sanh sai khaùc nhau. Trong voâ-saéc giôùi coù boán xöù sanh sai khaùc nhau. Nhö vaäy toång coäng coù 58 xöù sanh:

d) Sai khaùc veà söï thaéng sanh: nghóa laø vaøo Duïc-giôùi coù ba loaïi thaéng sanh: moät laø sanh vaøo choã ñen toái, nhö vaøo nhaø thieân-traø-la, nhaø boác-yeát-sa, nhaø laøm xe, nhaø laøm tre, caùc nhaø baàn cuøng haï tieän, thieáu thoán taøi vaät, laøm khoâng ñuû aên. Ñoù laø nhöõng nhaø thieáu ñöùc, moûng phöôùc. Hai laø sanh vaøo choã traéng saïch, nhö caùc nhaø giaøu sang saùt-ñeá lôïi, baø-la-moân, tröôûng giaû, hay caùc nhaø ñaïi phuù, kho ñuïn taøi saûn traøn ñaày. Ñoù laø nhöõng nhaø coù phöôùc ñöùc hôn caû. Ba laø sanh vaøo caùc choã chaúng ñen toái, chaúng traéng nhö hai nôi vöøa noùi. Trong coõi Trôøi Duïc-giôùi cuõng coù ba loaïi thaéng sanh laø sanh vaøo phi thieân, sanh vaøo nôi treân ñaát, sanh vaøo caùc cung ñieän ôû treân hö khoâng.

Trong saéc giôùi cuõng coù ba loaïi thaéng sanh: sanh vaøo loaïi dò-sanh voâ töôûng thieân, sanh vaøo loaïi trôøi höõu töôûng, sanh vaøo loaïi trôøi tònh-cö.

Trong voâ-saéc giôùi cuõng coù ba loaïi thaéng sanh: sanh vaøo coõi Trôøi voâ löôïng töôûng, sanh vaøo coõi trôøi voâ sôû höõu töôûng, sanh vaøo coõi trôùi phi töôûng phi phi töôûng.

e) Sai khaùc veà töï thaân ôû theá gian: töùc trong voâ löôïng theá giôùi ôû möôøi phöông, coù voâ löôïng höõu tình, voâ löôïng sanh sai khaùc nhau.

231

Documents

Ngieân Cöùu Baùt-nhaõ Taâm Kinh...Ngieân Cöùu Baùt-nhaõ Taâm Kinh THÖÙC Thích Thöùc laáy söï phaân bieät roõ raøng laøm nghóa vì noù coù coâng naêng