2

tydkif; 1 - uRrf;usifrIjrifhrm;ap&ef t&nftaoG;jrSifhwifjcif;

tcef;(u) uRefrodonf

၁ ။ နငငေရးဆသညက ကၽြနမသသည

“ႏငငေရးဆသညမာဘာလ“ ဟသညႏငပတသကသညသေဘာေပါကနားလညမႈ အမးမးရပါသည။ အေျခခ အကဆး အဆငတြင ႏငငေရးဆသညမာ လအမားအေနနငသတ႔ေနထငရာလမႈအသငးအဝငး ႏငစပဆငသည ဆးျဖတခကမားမညသ႔ခမတၾကျခငးဆသညပငျဖစပါသည။�. အရြယအစားႀကးမားသည လမႈအသငးအဝငးမားတြငမ ဆးျဖတခကခသညလပငနးစဥတ႔တြငလတငးအခနျပညပါဝငရနမျဖစႏငပါ။ ထ႔ေၾကာင လမႈအသငးအဝငးတ႔သည လတငးအတြကအကးဝငမည စညးကမးဥပေဒမားက ခမတၾက ရပါသည။ အထကေဖာျပပါ စညးမဥး၊ စညးကမးမားအရ ႏငငေရးဟသည “မညသက မညသညအရာက မညသညအခနတြင မညသ႔ရရသည” (ယဥၿပငျခငး) စသညတ႔က ဆးျဖတသတမတေပးရနျဖစသညအျပင လမႈအသငးအဝငးအတြငး ဘသေဘာတညခကမားရရရန ပးေပါငးေဆာငရြကမႈႏင ၿငမးခမးစြာအတယဥတြ ေနထငမႈမားရရရန အသးျပသည နညးလမးတစချဖစပါသည။ ႏငငေရးဟသည ေရာငလႊမရသညယဥျပငမႈ သ႔မဟတ လအပခကအရ ပးေပါငးေဆာငရြကမႈ ဟရႈျမငၾကသညအျပင အခ႕က ႏငငေရးဟသည တရားမတ သည လမႈအသငးအဝငး တခကတညေဆာကျခငးဟ၍ ရႈျမငၾကပါသည။ ႏငငေရးသည တရားမတမႈႏင အခြငအေရးမားျဖင ဆကစပမႈ ရေနသညဟ ရႈျမငၾကသည။ ဤရႈျမငခကအရ တရားမတမႈႏင သာတညမ ရေစရနတ႔အတြက လမႈအသငး အဝငးမားသည စညးမဥးဥပေဒမားကခမတၾကပါသည။

ဒမကေရစစနစတြင ႏငငေရးကစၥမားက ႏငငေရးပါတမားမတဆင လပေဆာငၾကပါသည။ ႏငငေရးပါတ ဆသညမာ ႏငငေရးအယအဆ၊ ခယခက၊ ယၾကညခကတ႔တညရာလတစစတ႔ စေဝးဖြ႔စညးထားေသာ အဖြ႔အစညးျဖစပါသည။ ပါတဝငတ႔သည အကးစးပြား၊ ျဖစတညမႈ၊ ခယခက အစရသညတ႔တညၾကၿပး ႏငငေရးရညမနးခကမားျပညမေရးအတြက အတတကြပးေပါငးလပေဆာငၾကပါသည။ ႏငငေရးပါတမားသည ေဒသႏရႏင ႏငငလးဆငရာ ေရြးေကာကပြမားတြငပါဝငယဥၿပငၾကကာ အစးရဖြ႔စညးႏငေအာင ႀကးစား အားထတၾကပါသည။ ဒမကေရစစနစကငသးသညလ႔အဖြ႔အစညးတစခတြင ႏငငေရးပါတမား၏ အဓက တာဝနမားမာ ႏငငေရးအျမငအယအဆမားျဖစေပၚလာေအာင ဖနတးျခငး၊ ေရြးေကာကခကယစားလယမားႏင ႏငငေရးသမားမားက ေရြးခယေပးျခငး၊ ပနးတငမား၊ မဝါဒမားပါဝငသည ႏငငေရးရညမနးခကမား ခမတျခငး၊ အစအဖြ႔တစခ၏ ရႈေထာငအျမငမား၊ လအပခကမား၊ စးရမပပငမႈမားက နားေထာငေပးၿပး လမႈအသငး အဝငးႀကးအတြငးျပနလညေဝမျခငး၊ ႏငငသႏငငသားမားက ႏငငေရးစနစအတြငး ခတဆကပါဝငေစျခငးႏင အကယ၍ ေရြးေကာကတငေျမာကခရပါက ရရလာသည ႏငငေရးအာဏာႏင လပပငခြငက ေကာငစမား၊ လႊတေတာႏင အစးရအဖြ႔တ႔တြင အသးျပျခငး စသညတ႔ျဖစၾကပါသည။�

ကမာၻ႔ႏငငတငးလလတြငပင ႏငငေရးသည မတကြျပားေသာ လပဂၢ လအမးမးတ႔က ဆြေဆာငထားႏငပါသည။ မဆႏၵရင တငးသျပညသားတ႔၏ ေနထငမႈအဆငအတနးတးတကေကာငးမြနေအာင ႀကးပမးေဆာငရြကျခငး၊ လမားစအတြက လပေသာအနာဂတမားရရေအာင ဖနတးေပးျခငးျဖင မမေနထငႀကးျပငးရာလမႈ အသငးအဝငး၊ ေဒသ၊ ႏငငတ႔၏ အကးစးပြားက အမနတကယသယပးထမးရြကလၾကသည ႏငငေရးသမားမား ရေနၾကပါသည။ ထ႔အျပင ဘယသေသေသငေတမာရငၿပးေရာ စတထားမးရၾကသည ႏငငေရးက အေၾကာငးျပကာ ကယကးစးပြားရာတတၾကသည ဘနဖးသက တးမညႏငငေရးသမားမားလညး ရေနတတၾက ပါသည။ မကေမာစ

3

ရာေငြႏငအာဏာတ႔ေနာကက လကေနၾကေသာ ႏငငေရးသမားမားလညး ရေနၾကပါသည။ ဤအခကမားေၾကာငပင ႏငငေရးသမားစစစစမားအတြက ႏငငေရးဆသညမာ ၿငးေငြ႔စတညစညးဘြယရာ ျဖစေနတတပါသည။

ယခလမးညႊနစာေစာငကဖတရႈသအေနျဖင ႏငငေရးဆသညမာ လကေတြ႔ဘဝတြငမညသ႔ရေနတတေၾကာငး ကယပငအေတြ႔အၾကရၿပးသျဖစေနႏငပါသည။ သ႔ရာတြင ႏငငေရးက႑တြငပါဝငပတသကေနသမ ကာလ ပတလး ေမာလငမထားေသာျပသနာမား ၾကေတြ႔ရႏငသညကပါ သထားဖ႔လအပပါသည။

ျပနလညစဥးစားသးသပရန- မမ ဘာေၾကာင ႏငငေရးသမားျဖစလာခပါသလ?ႏငငေရးသမားတစဥး၏ဘဝသည ခကခၾကမးတမးပငပနးပါသည၊ ေနထြကကေနေနဝငအထ မနားမေန တကတကတလပကငေနရၿပး၊ တခါတရ မမလပကငေနသညမားကပင ျဖစမျဖစႏငပါမလားဟ သသယဝငမ သည အခနအခကအတန႔ေတြလညးရခႏငပါသည။ ထအခါမးတြင လပကငေနသညမားက ေခတရပကာ မမကယမမ ျပနလညသးသပၾကည ရနတကတြနးပါသည။မမအဘယအတြကေၾကာငနငငေရးသမားျဖစလာခရပါသနညး? ႏငငေရးသမားျဖစလာေအာငအဘယတြနးအားေတြကေစေဆာေပးပါသနညး? မမ၏ရညမနးခကပနးတငက အဘယအရာျဖစသနညး။ ႏငငေရးက မမက ေျပာငးလေစခပါသလား? ေျပာငးလေစခသညဆလင ဘယလေျပာငးလခပါသနညး? ထေျပာငးလမႈ အတြကမမေပာရႊငမပါသလား? မမ၏ အေကာငးဆးေအာငျမငမႈက ဘာပါလ? မမစတပကမေသာ အရာရပါသလား?

အျခားသမား၏ ႏငငေရးတြငစတပါဝငစားမႈက ေမးခြနးထတမညအစား မမ၏အလပကအေကာငး ဆးျဖစေအာင မညကသ႔လပကငသြားမညဆသညအေပၚတြငသာ အာရစကထားသငပါသည။ စတစြမးအငႀကးမားၿပး လခငသညပနးတငမေရာကေရာကေအာင ၾကးကငခယလယသြားတတသမားႏင အဆငေျပေအာင မညကသ႔ ဆကဆေနထငသြားရမညဆသညကလညး ေလလာသငယရပါမည။ ႏငငေရးတြင အၿမတမးပင ေနာကကြယတြငတတတဆတေဆာငရြကျခငးမား၊ အကြကခၾကစညမႈမား ရေနႏငပါသည။ ထအခကက သေဘာေပါက နားလညလကခထားရပါမည။ မၾကာခဏဆသလပင အဆပါျဖစရပမားသည ပါတစစနစအတြက မရမျဖစ လအပေသာ ႏစဖကညႏႈငးသေဘာတညမႈမားႏင ဆကသြယဆကႏြယ ေနတတပါသည။ ႏငငေရးေလာကတြင လတငးလတငးသည ေစစပညႏႈငးမႈမားျပလပသညအခါ သတ႔အတြက၊ သတ႔ကယစားျပပါတမားအတြက ၿဖစႏငေခရေသာ အေကာငးဆးရလဒရရရန ႀကးစားတတၾကပါသည။ သခၤနပတဥာဏရြငၿပး ဒေပနာေပ ခႏငရညရမႈသည ၾကငနာသနားတတမႈထကပ၍ ခရးေရာကႏငပါသည။ ဤအခကသည အမးသမးအခ႕အတြက ခကခႏငပါသည၊ အေၾကာငးမာ လမႈဆကဆေရးနယပယတြင အမးသမးႏငအမးသားတ႔ ကငသးၾကပနညးလမးမားမတညသျဖင ျဖစပါသည။ အေၾကာငးအရာတစခ၊ျဖစရပတစခေပၚတြင အမးသမးမားႏင အမးသားမား တ႔ျပနပ မတညႏငၾကဟ ေယဘယအားျဖင သတမတေမာလငထားၾကျခငးက ဆလျခငးျဖစပါသည။ ဥပမာအားျဖင အခ႕ေသာ လမႈအဖြ႔အစညးမားတြင အမးသမးမားထမသမေမြ႔မႈကေမာလငေနခနဝယ အမးသားမားကေတာ ပြငပြင လငးလငးေျပာဆဆကဆႏငေနၾကသညက ေတြ႔ရတတပါသည။

ႏငငေရးက ၾကမးတမးေသာကစားပြတစခအျဖစ နားလညသေဘာေပါကထားၿပး၊ ထအတြကေနာက တြန႔သြားျခငးမရေစရနေလလာသငယေနသည။

4

၂ ။ ျမနမာႏငငေရးစနစက ကၽြနမ နားလညသေဘာေပါကသည

၂.၁ ျမနမာႏငင၏အစးရအဖြ႔ ဖြ႔စညးပစနစ

ျမနမာႏငငသည ၁၉၄၈ ခႏစတြင လြတလပေရးရရခအၿပး ပါလမနဒမကေရစစနစကကငသးခသညမာ ၁၉၆၂ ခႏစအထ ျဖစပါသည။ ၁၉၆၂ ခႏစတြင တပမေတာကအာဏာသမးကာ အပခပခပါသည။ ၁၉၈၈ ခႏစတြင ဒမကေရစေတာငးဆေသာလထအၾကြမႈႀကးျဖစပြားခၿပး ဒမကေရစေတာငးဆေသာ လထလႈပရားမႈတစရပ အစပးခပါသည။ ၁၉၉၀ ခႏစတြင အေထြေထြေရြးေကာကပြကငးပခၿပး ႏငငေရးပါတ ၉၃ ပါတမ ကယစားလယ ၂၂၉၇ ဥးတ႕က မဆႏၵနယ ၄၉၂ ေနရာအတြက ဝငေရာကယဥၿပငခၾကပါသည။ အဆပါေရြးေကာကပြတြင ပါဝငယဥျပငအေရြးခသည ကယစားလယစစေပါငး၏ ၂.၆၈ ရာခငႏႈနးသညသာ အမးသမးမားျဖစၾကပါသည။

၂၀၀၈ ခႏစတြငဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒအသစတစရပကေရးဆြအတညျပႏငခပါသည။ ျပညေထာငစသမၼတ ျမနမာႏငငေတာဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ အပဒ ၃၆၉ (က) တြင “ႏငငသားတငးသည ဤဖြ႔စညးပအေျခခ ဥပေဒႏငျဖစေစ၊ သကဆငရာဥပေဒမားႏငျဖစေစ မဆန႔ကငလင ျပညသ႔လႊတေတာ၊ အမးသားလႊတေတာ၊ တငးေဒသၾကးလႊတေတာ သ႔မဟတ ျပညနယလႊတေတာတစရပရပတြင ေရြးေကာကတငေျမာကခြငႏင ေရြးေကာကတငေျမာကခပငခြငရသည” ဟ၍ျပ႒ာနးထားပါသည။ အပဒ ၃၆၉ (ခ) တြင “သကဆငရာ မဆႏၵရင မားသည လႊတေတာတစရပရပမလႊတေတာကယစားလယက ဥပေဒႏငအညတာဝနမ ျပနလညရပသမး ပငခြငရသည” ဟ၍ျပ႒ာနးထားပါသည။�

၂၀၀၈ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒအရ၊ ျမနမာႏငငတြင ျပညေထာငစအဆင လႊတေတာႏစရပႏင ျပညနယႏင တငးေဒသႀကးအသးသးတ႔အတြက ဆငရာလႊတေတာမားဟ၍ရေနပါသည။ ျပညေထာငစအဆငတြင ျပညေထာငစလႊတေတာသည ေရြးေကာကခကယစားလယ ၃၃၀ ဥး၊ တပမေတာသားကယစားလယ ၁၁၀ ဥး ၊ စစေပါငးကယစားလယ ၄၄၀ ဥးတ႔ပါဝငသည ျပညသ႔လႊတေတာ၊ ေရြးေကာကခကယစားလယ ၁၆၈ ဥးႏင တပမေတာသားကယစားလယ ၅၆ဥး၊ စစေပါငး ကယစားလယ ၂၂၄ ဥး ျဖင ဖြ႔စညးထားသည အမးသား လႊတေတာ တ႔ရပါသည။ ျပညသ႔လႊတေတာႏင အမသားလႊတေတာတ႔သည ေယဘယအားျဖင အဆငတမား ျဖစၾကပါသည။ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒအရ လႊတေတာတစရပ၏ ၇၅ ရာခငႏႈနးသည ေရြးေကာကတငေျမာကခ ကယစားလယမားျဖစရမညျဖစၿပး ကန ၂၅ ရာခငႏႈနးသည တပမေတာကာကြယေရးဥးစးခပက ေရြးခယခန႔အပသည တပမေတာသားကယစား လယမားျဖစၾကပါသည။ ဖြ႔စညးပအရ ျပညနယႏင တငးေဒသၾကးတစခစတြင လႊတေတာတစရပသာပါဝငသည လႊတေတာမားက ဖြ႔စညးခြငေပးထားသျဖင ထအဆငတြင လႊတေတာ စစေပါငး ၁၄ ခရေနပါသည။ ဤျပညနယႏငတငးေဒသၾကးအဆင လႊတေတာမား တြင တပမေတာသားမားပါဝငမႈအခးအစားမာ လႊတေတာကယစားလယအေရအတြက စစေပါငး၏ ၂၅ ရာခငႏႈနး ျဖစပါသည။ �

ျပညနယႏငတငးေဒသၾကးအဆငအစးရအဖြ႔တြင တစစတတစပငးေရြးေကာကခလႊတေတာတစရပ၊ ဝနၾကးခပ ဥးေဆာငကာ သကဆငရာဌာနဝနၾကးမားပါဝငဖြ႔စညးထားသည ျပညနယ/တငးေဒသၾကးအစးရအဖြ႔မား ရေနပါ သည။

ျပညနယ/တငးေဒသၾကးလႊတေတာတြင တစၿမ႕နယလငႏစဥးႏႈနးျဖင ေရြးေကာကတငေျမာကထားသည လႊတေတာကယစားလယမားအျပင သကဆငရာ ျပညနယ/တငးေဒသၾကး လဥးေရစစေပါငး၏ ၀.၁ ရာခငႏႈနး ထကပ၍မားေသာ (သ႔ေသာ ျပညနယတခအျဖစသတမတေပးျခငးမခရေသာ) တငးရငးသားမားအထမ ေရြးေကာကတငေျမာကသည ကယစားလယမားပါဝငဖြ႔စညးထားပါသည။ တပမေတာကာကြယေရးဥးစးခပ သည အထကေဖာျပပါ ေရြးေကာကခကယစားလယမားအေရအတြက၏ သးပတစပႏငညမေသာ တပမေတာ သားကယစားလယမားက ေရြးခယေစလႊတခြငရပါသည။ (တပမေတာသားလႊတေတာ ကယစားလယမား၏ အေရအတြကသည လြတေတာတစရပ၏ကယစား လယစစေပါငး၏ ေလးပတစပ ျဖစပါသည) ဤပမာဏသည

5

ျပညေထာငစအဆငလႊတေတာမားႏင အတတျဖစပါသည။ လႊတေတာကယစားလယမားအထမ လြတေတာ သဘာပတ၊ လႊတေတာဥကဌႏင ဒတယဥကဌမားကေရြးခယတငေျမာကပါသည။ ၿမ႕နယကအေျခခသည မဆႏၵနယသတမတျခငးစနစေၾကာင လႊတေတာကယစားလယတစဥးလင သကဆငသညမဆႏၵနယေျမမား ကြျပားျခားနားသည။

ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒအရ ျပညေထာငစအဆငႏင ျပညနယႏငတငးေဒသၾကးမားအၾကား အတအကေဖာျပ ထားျခငးအားနညးေသာ အာဏာခြေဝမႈကျဖစေပၚေစသည။ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒတြင အထးျပေဖာျပထား ေသာ က႑ရစရပပါရၿပး၊ က႑အမားအျပားကပင “ျပညေထာငစက ျပ႒ာနးလကသညဥပေဒမားအတငး” အနာဂတ ကာလတြင အဓပၸါယသတမတဖြငဆရမညဟေဖာျပထားသည။

အခ႕ေသာက႑မား၊ ဥပမာ စကပးေရးက႑တြင၊ တာဝနခြေဝသတမတေဖာျပျခငးသည အဓပၸါယကယျပန႔စြာ ဖြငဆႏငသလ အခ႕ေသာက႑မားတြငမ တာဝနခြေဝမႈကအဓပၸါယဖြငဆရာတြင ကဥးေျမာငးၿပးအကန႔ အသတမားရေနသည. ဥပမာအားျဖင “စြမးအင၊လပစစ၊သတတးေဖာေရးႏင သစေတာ” က႑မားတြင တာဝနခ မႈမားသည ႏငငေတာဓါတအားလငးစနစကြနယက၏ျပငပတြြငရေနသည လပစစထတလပမႈ၊ ဆားထတလပမႈအတြက စညးမဥးစညးကမးမား၊ ျပညတြငးတြင ေကာကမကရတနာမားေသြးျခငးလပငနး (သ႔ေသာတြငးထြက ေကာကမကရတနာမား မပါဝငပါ)၊ ေလာငစာထငးအျဖစအသးၿပသည သစေတာမား စသညတ႔အတြကဟ အဓပၸါယသတမတေဖာျပထားပါသည။ ထ႔အတပငလမႈက႑တြငလညး တငးရငးေဆးဝါး ဆငရာက႑အခ႕၊ လမႈဖလေရး၊ ေရးေဟာငးယဥေကးမႈအေမြအႏစထနးသမးေရး စသညတ႔ကသာ ေဖာျပထားၿပး အေရးၾကးသည ကနးမာေရးႏငပညာေရးက႑မားက ခနလပထားခေၾကာငး ေတြ႔ရပါသည။�

၂.၂ ျမနမာႏငငေရြးေကာကပစနစႏင အကးသကေရာကမႈမား

ျမနမာေရြးေကာကပစနစသည ကား-မေရးရာက႑တြင ဘကလကမႈကငးစငေနသညမဟတပါ။ လကရကင သးေနေသာစနစသည အမးသမးမညမ လႊတေတာကယစားလယအျဖစေရြးေကာကခႏငသည ဆေသာအခက အေပၚ ၾကးမားေသာသကေရာကမႈရေန သည။အေျခခအားျဖင ေရြးေကာကတငေျမာကသညပစ ႏစမး ရပါသည။ ပထမတစခမာ မဆႏၵနယတစခစမ ကယစားလယမားက အခးကစနစျဖငေရြးခယ တငေျမာကျခငး (PR စနစ) ႏင ဒတယတစခမာ မဆႏၵနယတစခတြင မဆႏၵလကမတအမားဆးရရသည ကယစားလယတစဥးကသာအႏငေပးျခငး (FPTP စနစ) ျဖစသည။ ဤစနစမားအရ အခးကေရြးေကာက တငေျမာကသည စနစမား (PR စနစ) ကကငသးသညႏငငမားတြင အမးသမးမား လႊတေတာကယစားလယ အျဖစ ေရြးေကာကတင ေျမာကခရရန ပမအခြငအလမးသာေနသညက ေတြ႔ရပါသည။�

အခးကစနစျဖငေရြးခယ တငေျမာကျခငး (PR စနစ) ကငသးေသာႏငငတြင ႏငငေရးပါတမားသည ကယစား လယေလာငးမားအမညစာရငးက မဆႏၵနယတစခခငးစအတြကၿပစရသည။ အခ႕ႏငငမားတြင မဆႏၵရငမားက မမတ႔ၾကကႏစသကေသာ ပါတကေရြးခယၿပး ၄ငးတ႔ဆႏၵမေပးလသည ကယစားလယေလာငးမား အမည စာရငးတစခလးကေရြးေပးၾကသည။ အမညစာရငးတြင တစဥးတစေယာကတညးက သတမတေဖာၿပထား ၿခငးမရပါ။ အခ႕ႏငငမားတြငမ မဆႏၵရငမားသည မမတ႔ၾကကႏစသကေသာ ကယစားလယေလာငးတစဥး ကေရြးခယၾကပါသည။ ထသ႔ေရြးခယၿခငးအားၿဖင ကယစားလယေလာငးသာမက ပါတ တစခလးပါ အကးမား ေစသည။ အခးကစနစျဖငေရြးခယ တငေျမာကျခငး (PR စနစ) ကငသးၿခငးၿခင ႏငငေရးပါတမားသည မဆႏၵနယတစခခငးစအတြက ကယစားလယေလာငးအမားအၿပားက တငသြငးႏငသညအခြငအလမးရေသာ ေၾကာင မဆႏၵရငမားႏစသကသေဘာကႏငေလာကသည ကယစားလယေလာငးမား (ငယရြယသ၊ အသကၾကးသ၊ အမးသမး၊ အမးသား) ကစစလငလငေရြးခယႏငေၿခလညးရပါသည။ ထ႔ေၾကာင အခးက စနစၿဖငေရြးခယ

6

တငေၿမာကၿခငး (PR စနစ) သည အမးသမးမား ကယစားလယေလာငးမားအၿဖစ အေရြးခယ ခရႏငေၿခက ပ၍လြယကေစပါသည။

ၿဗတနႏငငသည “ဆႏၵမအမားဆးရရေသာသကအႏငေပးသညစနစ” (FPTP စနစ) ကကငသးေသာေၾကာင အဆပါစနစအရ ႏငငေရးပါတတစခစသည မဆႏၵနယတစခခငးစအတြက ကယစားလယေလာငးတစဥးက သာေရြးခယေပးၾကရပါသည။ သ႔ရာတြင ႏငငတြငးရအလြနေသးငယေသာ မဆႏၵနယမားတြငမ အခးကစနစ (PR စနစ) က အသးၿပပါသည။ ဤစနစသည အၿခားေသာစနစမားထက ကယစားလယေလာငးတစဥးတညး အေပၚတြငသာ ပထားသကသ႔ၿဖစပါသည။ ပါတ၏အႏင/အရႈးသည အဆပါ ကယစားလယေလာငး (အမးသား/ အမးသမး) က သကဆငရာမဆႏၵနယတြင ေရြးေကာကခရမႈ အေပၚတြငသာ မတညပါသည။

ထအခငးအရာသည အမးသမးမားအတြက ကယစားလယတစဥးၿဖစရနမားစြာ ခကခေစသည။ ပထမဥးစြာ ႏငငေရးေလာကထသ႔ဝငေရာကရနစဥးစားေနသညအမးသမးသည သမမဆႏၵနယအတြက သမသညသာ အသငေလာဆးကယစားလယၿဖစေၾကာငး သမကယတင ယၾကညမႈရရပါမည။ ထ႔ေနာက သမ၏ပါတရ ေရြးခယေရးေကာမတအား သမသာလင ပါတအတြက အသငေလာဆးေသာ ကယစားလယေလာငး ၿဖစေၾကာငး လကခလာေအာငေၿပာဆရပါမည။ အဆပါလပေဆာငခကသည မားေသာအားၿဖင ခကခပါသည။ ပါတ၏ ကယစားလယေလာငးေရြးခယေရးေကာမတသည စြန႔စားမႈယရၿခငးက မႏစသကၾကပါ။ အကယ၍ ပါတသည ယခငက အမးသားကယစားလယမားက ေရြးေကာကခထားရၿပးၿဖစပါက အမးသား ကယစားလယေလာငးမားကသာ ေရြးခယၿခငးသည အနာဂါတအတြက ေကာငးမြနေသာ ဗဟာတစရပဟ ေတြးမေစမည ၿဖစပါသည။ အမးသမးတစဥးသည ပါတ၏ေရြးခယေရးေကာမတအား လကခလာေအာငေၿပာဆ စညးရးႏငခပါကလညး သမအေနၿဖင မဆႏၵရငမားလကခလာေအာင စညးရးရနလအပေနေသးပါသည။ အခ႕ေသာ မဆႏၵရငမားသည ေရးရးစြမားၿဖစေနတတၾကၿပး အမးသားမားကသာ ပမလကခလစတ မားရေနတတၾကပါသည။ ထ႔ေၾကာင “ဆႏၵမအမားဆးရရေသာသကအႏငေပးသညစနစ” (FPTP စနစ) ကသ႔ေသာ ၿဗတသတ႔ကငသးသည ေရြးေကာကပြစနစကကငသးေသာႏငငမားတြင အမးသမးကယစားလယ အေရအတြကမာ အခးကစနစၿဖင ေရြးခယတငေၿမာကၿခငး (PR စနစ) စနစကငသးေသာႏငငမားႏင ႏႈငးယဥလင နညးပါးပါသည။

7

ဥပမာ- ကယစားလယေလာငးေရြးခယေရးေကာမတ၏ဘကလကမႈ

အစစဘလဟာဒမန က ၄ငး၏ “Why We Get the Wrong Politicians?”� (ငါတ႔ ဘာေၾကာင အလြအမားႏငငေရးသမားေတြရေနၾကတာလ?) ဟေသာစာအပတြင ၿဗတနႏငင၏ ကယစားလယေလာငး ေရြးခယသည ၿဖစစဥကေရးသားထားသည။ ”ေဒသခပါတေတြက ဘာအခကေတြက ၾကညၿပး အလားအလာရတ ကယစားလယေလာငးေတြက ေရြးၾကတာလ? သတ႔အားလးက အၿပးသတေရြးခယတအစညးေဝးေတြမာ ကယစားလယေလာငးေတြက ေမးခြနးေတြေမးမယ၊ ကယစားလယေလာငးအေၾကာငးေရးထားတ လကကမးစာေစာငေတြကဖတမယ၊ ဒါေပမယ ေရြးခယေရးအဖြ႔ဝင အေတာမားမားဟာ သတ႔စတထမာ နကတညးကက ဘယသ႔ကေရြးမလဆတာ စတပငးၿဖတထားၾကၿပးသားပါ။ ကယတငေတာင သတမမမၾကတ ဘကလကတ စတအေၿခခမားဟာ လေတြက အၿပငဘနးၿမငေတြ႔ရတ အေပၚကပမတညၿပး သးသပဆးၿဖတခက ခတာေတြကၿဖစေစတယ။ Tory ရ႕ လပေဖာကငဖကၿဖစၿပး အမးသမးကယစားလယေတြတးၿမငဖ႔ လႈ႔ေဆာစညးရးတကမပနးက ဆယစႏစတစခေကာေကာလပေဆာင အနးဂနကင (Anne Jenkin) ကယစားလယေလာငးေရြးခယတ ၿဖစရပတစခက အခလေၿပာၿပပါတယ။ ေဒသခပါတတစခက အမးသမးကယစားလယေလာငး ၃ ဥးက ေရြးခယတအစညးေဝးမာေတြ႔ရထားၿပး သတ႔ဟာလညး အေတာေလး သငေတာထကၿမကၾကတာ ေတြ႔ရပါတယ။ ဒါေပမယ စတတေၿမာကဝငလာသ အမးသားတစဥးကေတြ႔လင ေတြ႔ခငးပ ”ငါတ႔ကယစားလယေတာေတြ႔ၿပ” လ႔ ေၿပာလကၾကတယ။”

ျမနမာႏငငတြင ၿဗတသတ႔ကငသးသည “ဆႏၵမအမားဆးရရေသာသကအႏငေပးသညစနစ” (FPTP စနစ) ကကငသးပါသည။ ဤစနစအရ မဆႏၵနယတစခလင ကယစားလယတစဥးသာေရြးေကာကတငေျမာက ရပါမည။ အၿခားေသာ ေရြးေကာကပြစနစမားႏငႏႈငးယဥပါက အကးဆကၿခားနားမႈရပါသည။ ေရြးေကာက တငေျမာကခ အမးသမးကယစားလယႏင သမ၏မဆႏၵရငျပညသတ႔အၾကား ဆကဆေရးမာ အလြနနးနးစပစပရေနႏငပါသည။ ျမနမာႏငငသည ေဒသတစခႏငတစခအၾကား ဖြ႔ၿဖးမႈကြာဟႏႈနး ၾကးမားပါသည။ ၿမ႕ၾကးမားတြင ဆငးရႏြမးပါးသမား ရေနၾကသညမနေသာလညး ေကးလကေဒသအမားစသည ဆငးရႏြမးပါးမႈဒဏက ခစားေနၾကရပါသည။ မဆႏၵနယတစခအတြက တငးေဒသၾကးႏငျပညနယလႊတေတာမားတြင ကယစားျပလႊတေတာကယစားလယတစဥးသာရသျဖင မဆႏၵရငမားအေနျဖင သတ႔၏ ေန႔တဓဝၾကေတြ႔ေနရသည အခကအခမားက တငျပရနမာ ထတစဥးတညးေသာ ကယစားလယကသာ အားကးအားထားျပၾကရပါသည။

8

ဥပမာ - လႊတေတာကယစားလယတစဥး၏အခနးက႑ကေလလာျခငး

အမးသမးလႊတေတာကယစားလယတစဥးက သမ၏အေတြ႔အၾကက ေျပာျပပါသည။ ကၽြနမ လႊတေတာကယစားလယစျဖစခတ ၂၀၁၅ ခႏစတနးက ကၽြနမရ႕မဆႏၵနယက ျပညသေတြ ေတာငးဆတာေတြ၊ တငတနးတာေတြက ေတာငလပေနတာပရင။ မဆႏၵရငေတြကလညး ေမာလငခကေတြၾကးခၾကတယေလ။ လထပညာေရးပငးမာ အကန႔အသတန႔ သငယခရတာရယ၊ လႊတေတာကယစားလယတစဥးရ႕အခနးက႑ဆတာ ဘာလဆတာက နားလညးမႈအားနညးတာရယ၊ အပခပေရးက႑က နားလညမႈ အားနညးတာရယ စတာေတြေၾကာင ေမာလငခကေတြက ျဖညဆညးေပးႏငဖ႔၊ တငၾကားတာေတြက ေျဖရငးေပးနငဖ႔ရာမာ စနေခၚမႈေတြအမားၾကးရငဆငခရပါတယ။ လႊတေတာထက ကယစားလယအမားစၾကးလ ကၽြနမဟာ ကစၥတရပရပကေျဖရငးရာမာျဖစေစ၊ ျပညသေတြၾကေတြ႔ေနရတျပသနာေတြကေျဖရငးရာမာအကန႔အသတေတြရခပါတယ။ အစပငးမာေတာ အပခပေရးပငးကလပငနးေဆာငတာေတြန႔ပတသကၿပး ကၽြနမသပအကၽြမး တဝငမရခဖး။ အဒေတာ ကၽြနမစတပကရတယ၊ တငတနးတာေတြကေျဖရငးရာမာ ဖအားေတြ အမားၾကးၾကခ႔ရတယ။ ဒကစၥေတြကကငတြယေျဖရငးဖ႔ၾကးစားရငး ကၽြနမတအားပငပနးခ ရတယ။ တျဖညးျဖညးန႔ တျခားႏငငေတြမာဒလကစၥမးေတြက ဘယလေျဖရငးၾကတယဆတာက အလပလပရငး ေလလာၿပး ကယအခနးက႑ကကယ နားလညသေဘာေပါကစျပလာတယ၊ ပါဝငေနသေတြရ႕ အခနးက႑ေတြကလညး နားလညသေဘာေပါကစျပလာၿပး တငၾကားတာေတြက လကခေျဖရငးေပးနငလာတယ။ ကစၥတငး၊ျပသနာတငးက ေျဖရငး ေပးႏငဖ႔ မျဖစနငမနးသလာတယ၊ ကယဆကေရာကလာတ တငၾကားလႊာေတြ အားလးက ကယတစေယာကတညး ဒငခေျဖရငးေပးေနစရာမလမနး လသေဘာေပါကလာတယ။ လႊတေတာကယစားလယတစဥးအေနန႔ ကၽြနမဟာ အခဆရင သကဆငရာအပခပေရး အဖြ႔ေတြ၊ အရပဖကလမႈအဖြ႔အစညးေတြ၊ အမးသမးအဖြ႔ေတြန႔ ပးေပါငးေဆာငရြကေနပါတယ။ ဒနညးလမးအရ ကၽြနမဟာ ကယမဆႏၵနယကေနတကလာတ တငၾကားခကေတြက အေကာငးဆးေျဖရငးေပးႏငပါတယ။ ကၽြနမအေနန႔ တငၾကားခကေတြက အစးရဌာနဆလႊေပးရမလား၊ အစးရမဟတတအဖြ႔အစညးေတြဆ လႊေပးရမလားဆတာ အခေတာေကာငးေကာငးသလာၿပရင။ ဒလတာဝန ခြေဝေဆာငရြကေစျခငးျဖင ကၽြနမအေနန႔ ကယကကယယၾကညမႈရလာတယ၊ လပရတ အလပပမာဏ ေလာနညးသြားတအခါ ဖအားေတြ၊ စတညစရတာေတြနညးသြားတယ ၿပးေတာ ကယမဆႏၵနယက ျပညသေတြက ေကာငးေကာငး အကအညေပးႏငခပါလားလ႔ ေကနပပတျဖစရတယ အားရရတယရင။

ႏငငေရးစနစႏင အပခပေရးစနစမားက ကၽြနမ နားလညသေဘာေပါကသည။ မဆႏၵရငျပညသမားက သတ႔၏မေကနပခကမားကတငတနးၾကသညအခါကၽြနမအေနၿဖင သကဆငရာ လပဂၢလ၊အဖြ႔အစညးမား ထ ေပးပ႔ကာေျဖရငးေစသည။

9

၃ ။ ကား-မ ေရးရာ တနးတညမဆသညက ကၽြနမသသည

၃.၁ ။ ကား-မ ေရးရာ တနးတညမရျခငးသည ရပငခြငျဖစသည

ကား-မေရးရာတနးတညမရျခငးက ကနးဘရစခတကသလ(Cambridge University)က ယခလ အဓပၸါယ ဖြငဆထားပါသည - “ ကား-မ ေရးရာတနးတညမရျခငးဟဆရာဝယ အမးသားမားႏင အမးသမးမားသည အတတျဖစၾကသညဟ ဆျခငးမဟတဘ သတ႔သည တညေသာတနဘးမားရၾကသညအတြက တနးတသေဘာထားကာ တနးတညမ ဆကဆရမညျဖစသည”

ျမနမာႏငငဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒတြင တနးတညမရျခငးႏငပတသကၿပး ယခကသ႔အဓပၸါယဖြငဆထား ပါသည။

“ႏငငသားတငးသည ဤဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒတြင သတမတျပ႒ာနးထားသည တနးတညမအခြငအေရး၊ လြတလပမႈအခြငအေရး၊ တရားမတမႈအခြငအေရးတ႔ ခစားခြငရသည။” (အပဒ ၂၁)

“ႏငငသားမားသည ေအာကပါလပငနးမားကလပကငေဆာငရြကရာတြင တညေသာအခြငအလမး ရရေစရမည။ (က) ျပညသ႔ဝနထမးတာဝနထမးေဆာငမႈ၊ (ခ) အလပလပကငမႈ၊ (ဂ) ကနသြယေရာငးဝယေဖာကကားမႈ၊ (ဃ) စးပြားေရးလပငနးလပကငမ၊ႈ (င) အတတပညာႏငအသကေမြးဝမးေကာငးမ၊ႈ (စ) ဝဇၨာပညာ၊ သပၸ ပညာႏင နညးပညာရပမားရာေဖြေဖာထတမႈ။ (အပဒ ၃၄၉)

“မခငမား၊ ကေလးသငယမားႏငကယဝနေဆာငအမးသမးမားသည ဥပေဒအရသတမတထားေသာ သကဆငရာ အခြငအေရးမားက အညအမခစားခြင ရရေစရမည။ (အပဒ ၃၅၁)

ျပနလညစဥးစားသးသပျခငး - အခြငအေရး ရပငခြငမားကျပညစေစျခငး

အထကတြငေဖာျပခ႔သညအခြငအေရးမားႏင အခြငအလမးမားအေၾကာငးစဥးစားၾကညပါ။ ၎တ႔က ျမနမာႏငငတြင ရရကငသးရန ျဖစႏငသညဟထငျမငပါသလား? အကယ၍ မျဖစႏငဟထငျမငယဆပါက အၾကးမားဆးကြာဟခကမားသည မညသညတ႔ျဖစၾကသညဟ ထငျမငယဆပါသနညး? ထကြာဟခကၾကးမား၏ ေနာကကြယတြင မညသည အေၾကာငးတရားမား ရေနသညဟထငျမငယဆပါသနညး?

စာရငးအငးကနးဂဏနးအခကအလကမားအရ အျခားေသာႏငငမားကသ႔ပင ျမနမာနငငတြငလညး အမးသား မားသညအမးသမးမားထက လပငနးခြငတြငလစာပေကာငးၾကျခငး၊ ရာထးတကရန အမးသမးမားေလာက ပညာအရည အခငးမလအပျခငး၊ ရာထးၾကးမားတြင အမးသားမားကပမေနရာရျခငး စသညကစၥရပမား ရေန သညက ေတြ႔ၿမငၾကရပါသည။ ဤသ႔ျဖစေနရျခငးသည အမးသားမားက အမးသမးမားထက ပမအရညအခငး ျပညဝေသာေၾကာငဟ အခ႕ကယဆၾကပါသည။ အမနတကယအားျဖင အမးသမးမားသညလညး အမးသားမားနညးတ အရညအခငးျပညဝၾကသညသာျဖစပါသည။ တကသလစာေမးပြမားတြင ဥာဏစမးေမးခြနးမားက ေျဖဆေစသညအခါ အမးသမးမား၏ရမတမားက ျမငတကသြားၾကၿပး အမးသားမား၏ရမတမားနညးသြားသညကေတြ႔ၾကရပါသည။ အခ႕ေသာကမၸဏမားတြင အမညနာမႏင ကား-မ

10

ေဖာျပျခငးမျပေစဘ အလပေလာကလႊာမားလကခသညအခါ အမးသမးမားနငတငးရငးသား လနညးစဝငမားသည လေတြ႔စစေဆးေမးျမနးျခငးအတြက ပမအေရြးခယခခ႔ၾကရေၾကာငး ေတြ႔ရရပါသည။ သေတသနျပလပခကမားအရ အမးသမးမားဥးေဆာငသညလပငနးၾကးမားသည အမးသားမား ဥးေဆာငသညလပငနးၾကးမားထက ပမေအာငျမငၾကေၾကာငး ေတြ႔ရရပါသည။

ႏစေထာငေပါငးမားစြာပင အမးသားမား၏ကာယဗလခြနအားသည လမႈအဖြ႔အစညးမား ရငသနရပတည ႏငမႈအတြက မရမျဖစအေရးပါခပါသည။ သ႔ရာတြင နညးပညာေခတသ႔ေရာကလာသညအခါ အေျပာငး အလမားျဖစေပၚလာပါသည။ အစညးအေဝးတစခတြငသဘာပတလပရန ခြနအားဗလလအပပါသလား? ေကာငးမြနသညမဝါဒမားေရးဆြရန၊ ဆးျဖတခကခရနအတြက ျမနျမနေျပးႏငဖ႔လအပပါသလား? ကမာၻၾကးက အခနႏငအမ ေျပာငးလေနခနတြင လမားစၾကးသည အမးသားမားသည အမးသမးမားထက အရညအခငး ျပညစေကာငးမြနၿပးေမြးဖြားလာၾကသညဟထငျမငယဆေနၾကဆျဖစပါသည။ လမႈအသငးအဝငးက သတမတ ျပ႒ာနးထားသညစညးကမးမားက အေျခခကာျဖစေပၚလာသညရးရာထးတမးအစဥအလာမားကသာ အမးသား မားကအမးသမးမားထက ပမအေရးပါသညဟ သတမတထားၾကေၾကာငးသျမငဖ႔ အမနတကယအေရးပါပါ သည။ ထအခကသညပင အမးသမးမား၏တးတကရာ လမးေၾကာငးကတားဆးေနသည အဟန႔အတားတစခ လညးျဖစေနပါသည။ ကေကာငးသညမာ ႏငငမားစြာတြငၾကေတြ႔ခရသညအျဖစအပကမားအရ အမးသမးမား ဥးေဆာငမႈ အခနးက႑တြင ေနရာရလာသညႏင လအမားတြငအျမစတြယေနသည ေရးရးစြအယအဆမား စတငေျပာငးလလာ ၾကျခငးျဖစပါသည။

ဥပမာ - စဥးစားေတြးေခၚမႈဟသည ေျပာငးလႏငသည

အႏၵယႏငငတြင ရးရငးေသာစမးသပမႈတစခကျပလပခပါသည။ ေကးရြာေပါငးမားစြာတြင အမးသား ႏငငေရးသမားမားႏင အမးသမးႏငငေရးသမားမားအား “၏“ “သည“ မလြ တညေသာမန႔ခြနးတစခက ေျပာၾကားေစပါသည။ ထ႔ေနာက ေကးရြာသေကးရြာသားမားအား စစတမးေကာကၾကညသညအခါ အမးသားႏငငေရးသမားမားေျပာသည မန႔ခြနးက ေကာငးသညဟေဖာျပၾကၿပး ထမန႔ခြနးကပင အမးသမးႏငငေရးသမားမားကေျပာၾကားသညအခါ မေကာငးပါဟ၍ ေဖာျပၾကပါသည။ ယခေတြ႔ရခကသည အမးသားမားအပခပေသာေကးရြာအားလးတြင မနကနေသာလညး အမးသမးမားအပခပေသာ ေကးရြာျဖစပါက အမးးသမးႏငငေရးသမားမားေျပာၾကားသညမန႔ခြနးကေကာငးမြနသညဟ ေဖာျပၾက ေၾကာငး ေတြ႔ရရပါသည။ �

လမႈအသငးအဝငးတြင အမးသမးမား တးတကရနခကခေနရျခငးမာ ကား-မေရးရာခြျခား ဆကဆ ခရျခငး ေၾကာငျဖစၿပး အမးသမးမားသည အမးသားမားေလာက အရညအခငးမျပညစ ျခငးေၾကာငဟ ယဆခကမား မမနကနေၾကာငး ကၽြနမ သရပါသည။

အထကတြငေဖာျပခသညအတငး၊ ျမနမာႏငငဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒတြင အမးသမးမားႏငအမးသားမား၊ ေယာကားေလးမားႏငမနးကေလးမားက အခြငအေရးတနးတသတမတေပးထားပါသည။ သ႔ရာတြင ေန႔စဥ ဘဝတြငၾကေတြ႔ေနရသညမားႏငႏႈငးယဥခနထးၾကညသညအခါ မနးကေလးမားႏင အမးသမးမားသည အခါခပသမး အမးသားမားႏငတနးတအခြငအေရးမရၾကေၾကာငးေတြ႔ရရပါသည။

11

အသးအႏႈနးမား - စစမနေသာတနးတညမျခငး

အျခားႏငငမားနညးတ ျမနမာလမႈအသငးအဝငးတြင “တနးတအခြငအေရးရရျခငး” အေၾကာငးကေျပာ ၾကသညအခါ “ဥပေဒေတြအရေတာအမးသားန႔အမးသမးေတြဟာအခြငအေရးတနးတရၾကတယ”၊ “ဥပေဒမာအမးသမးေတြက ခြျခားမဆကဆပါဘး” စသညျဖငေျပာဆေထာကျပေလရၾကပါသည။ ထအခကသည တစစတတစပငအားျဖင မနကနေနပါသည၊ သ႔ေသာ လးဝမနကနေနျခငးေတာမဟတပါ။ ကၽြႏပတ႔အေနျဖင “တနးတညမျခငး” ကဆနးစစသညအခါ ေန႔စဥလမႈဘဝတြင “အမနတကယရေန ေသာတနးတညမျခငး” ရႈေထာငကေန ရႈျမငဖ႔ရာလအပပါသည။ အမးသမးမားႏငအမးသားမားအၾကား၊ ေယာကားေလးမားႏငမနးကေလးမားအၾကား တနးတ “အခြငအေရး” ရမရ။မသနစြမးပဂၢလမား၊ LGBTမား၊ အျခားလနညးစမားအေနျဖင အျခားသမားနညးတ တနးတ “အခြငအေရး” ရမရ။အထကေဖာျပပါပဂၢလမားသည အျခားသမား / အမားနညးတ တနးတ “အခြငအလမး” ရျခငးရမရလတငးအတြက တနးတ “ရလဒ” ရရျခငးရမရ ဥပမာအားျဖင ၂၀၀၈ ခႏစ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒသည ပညာေရးက႑တြင အမးသားမားႏငအမး သမးမား တနးတအခြငအေရး ရရေစရမညဟ ျပ႒ာနးထားပါသည။ ႏငငသားတငး မညသမဆ ကား-မေရြး၊ လမးမေရြး၊ လေနမႈအဆငအတနးမေရြး တနးတပညာသငၾကားဆညးပးခြငရပါသည။ သ႔ရာတြင ထသ႔ ျပ႒ာနးထားရမျဖင တနးတညမအခြငအေရးရၾကသညဟမဆႏငပါ။ ထေမးခြနးက “တနးတညမအခြင အလမးရရျခငး” ဆသည ရႈေထာငဖကကေနစဥးစားၾကညၾကပါစ႔။ျမနမာႏငငတြင ျမ႕နယေပါငး ၃၃၀၊ ေကးရြာေပါငး ၆၃၉၃၈ ရြာပါဝငသည ေကးရြာအပစေပါငး ၁၃၆၂၀ အပစ ရပါသည။ ေကးရြာအပစတငးတြင မလတနးေကာငးမားရၾကေသာလညး အလယတနးႏင အထကတနးေကာငးမားမာမ ေကးရြာအပစတငးတြငမရၾကပါ။ ထအတြက အလယတနးႏင အထကတနးပညာသငၾကားလသည ေကာငးသား၊ ေကာငးသမားသည ထေကာငးမားရသည ေကးရြာအပစမားႏင/သ႔မဟတ ၿမ႕မားဆသ႔ သြားၾကရပါသည။ မဘမားအေနႏငလညး ဆငးရႏြမးပါးမႈ (ေငြေၾကးမတတႏငမႈ)ေၾကာင သတ႔၏သားသမးမားက ေကာငးအပ၊ ေကာငးစားထားရန မတတႏငသည အခါ နးစပရာဘနးေတာၾကးေကာငးမား၊ နးစပရာေဆြမးတ႔ကသာ အားကးရပါသည။ ထအေျခအေနတြင မဘမားက သားေယာကားေလးမားက ေကာငးထားၾကၿပး သမးမနးကေလးမားကမ ေကာငးထားရန “မလၿခ” ဟ သတမတဆးျဖတေလရတတပါသည။ မနးကေလးမားအေနျဖင “အႏရာယႏင ပမၾကေတြ႔ရႏငသလ အၾကမးဖကခရႏငေျခလညး ပမမားျပားသည” ဟ မတယထား ၾကပါသည။ ထ႔အျပငလညး တးတမးအစဥအလာ အေတြးအေ

12

ေယာကားေလးမားႏငမနးကေလးမား၊ အမးသားႏငအမးသမးမား မားသည ဥပေဒအရ အခြငအေရး တနးတ ရၾကသညဆေသာလညး လကေတြ႔ဘဝတြငထသ႔အမနတကယျဖစမလာတတသညက ကၽြနမ နားလညသည။ အကယ၍ ကၽြနမ၏ အကႏငေမာငမားက ပမေကာငးမြနစြာပညာသငၾကားခြငရရျခငးသည ကၽြနမ၏ ခ႕ယြငးခကတစတရာေၾကာငမဟတပ ထသ႔ဆးျဖတသတမတခသည မဘမားႏငအျခားေသာသမားအေပၚ သကေရာကေနသည ထးတမးစဥလာတနဖးမား၏ခ႕ယြငးခကေၾကာငသာျဖစပါသည။ ကၽြနမ၏ဘဝတးတက ေအာငေဆာင ရြကရာတြင အခကအခမားရေနျခငးမာ ကၽြနမတြငအရညအခငးမရ၍မဟတဘ ေဖာျပပါ အဟန႔အတား မားေၾကာငျဖစသညဟ သေဘာေပါကနားလညပါသည။

၃.၂ . ကား-မေရးရာ တနးတညမျခငးက အားလးအတြကအကးရေစမည မဝါဒမား ခမတရာ တြငကရယာတစခအျဖစအသးျပျခငး

ကား-မေရးရာ တနးတညမရျခငးသည အခြငအေရးတစချဖစပါသည။ ျမနမာနငငသည ကလသမဂၢအဖြ႔ဝင ႏငငျဖစၿပး လတငးအားတနးတညမအခြငအေရးမားေပးအပျပ႒ာနးထားသည လ႔အခြငအေရးေၾကညာခက ဆငရာသေဘာတစာခပမားကလညး လပကငေဆာငရြကပါမညဟ လကမတေရးထးထားပါသည။ ကား-မေရးရာတနးတညမမႈအခြငအေရးအျပညအဝရရေရး ပမျမနဆနလာေစရနအတြက အမးသမးမားႏင မနးကေလးမားတ႔၏ အခြငအေရးရပငခြငမားႏငစပလဥးသည အထးသေဘာတညခကစာခပမားက ေရးဆြၿပး လညးျဖစပါသည။ (အပငး ၂၊ အခနး ၄ တြငၾကညပါ)။

ကား-မေရးရာတနးတညမရေရးက ပမတးတကေကာငးမြနေအာငေဆာငရြကျခငးသည ႏငငစးပြားေရးဖြ႔ျဖး တးတကမႈႏင တမးသားလး၏ထတကနက႑တ႔ကအရနျမငတငေပးသညနညးလမးတစချဖစသကသ႔ လမႈဖလ ေရးစနစမားတညေဆာကျခငးျဖင ဖြ႔ၿဖးမႈကပမလငျမနစြာျဖစေပၚေစပါသည။

ႏစစဥပင ကမာၻ႔စးပြားေရးဖရမ (World Economic Forum – WEF) သည ကမာၻ႔နငငမားက ကား-မေရးရာ တနးတညမရေရးက မည၍မညမအထ အေကာငအထညေဖာၿပးျဖစသညဆသညအခကႏင ခနထးနႈငးယဥ တငးတာေလရပါသည။ အဘယေၾကာင ထအဖြ႔အစညးၾကးက ကား-မက႑တြငတနးတည မရေရးက စတဝငစားရပါသနညး? အေျဖမာ ရးရးေလးပငျဖစပါသည။ စးပြားေရးရလဒတးတကေကာငးမြနမႈႏင ကား-မေရးရာ တနးတညမရျခငးတ႔အၾကား ထငရားေသာဆကႏြယမႈရေနပါသည။ WEF က ကား-မေရးရာ တနးတညမႈရျခငးႏငပတသကၿပး ယခကသ႔ေျပာၾကားထားပါသည။ “ကား-မေရးရာတနးတညမရမႈသည စးပြားေရးဖြ႔ၿဖးမႈႏငလမႈအသငးအဝငး တးတကစညပငေရးအတြက အေျခခကပါသည။ အလပလပကငႏငေသာ ကမာၻ႔လဥးေရတစဝက၏ ဖြ႔ၿဖးတးတကမႈႏငထဖြ႔ၿဖးတးတကမႈက သငေလာစြာအသးခႏငျခငးသည ဖြ႔ၿဖးတးတကမႈ၊ ယဥၿပငႏငမႈ၊ ကမာၻၾကး၏အနာဂတစးပြားေရးက႑အတြက အဆငသငျဖစေနမႈ စသညတ႔အေပၚ ၾကးစြာေသာအကးသကေရာကမႈကျဖစေစပါသည။”�

WEF သည အဓကက႑ၾကးေလးခတြင ကား-မေရးရာတနးတညမျဖစမႈမညသညအတငးအတာအထ ရရေနၿပ ဆသညက တငးတာပါသည။ ထက႑ၾကးေလးခမာ ပညာဆညးပးခြင၊ ကနးမာေရးႏင ရငသနေနထငေရး၊ စးပြားေရးက႑တြငပါဝငေဆာငရြကႏငမႈ ႏင အခြငအလမးရရမႈ၊ ႏငငေရးက႑တြင ပါဝငေဆာငရြကႏငမႈ စသညတ႔ျဖစၾကပါသည။ ၂၀၁၈ ခႏစအတြငး ႏငငေပါငး ၁၄၉ ႏငငက စာရငးျပစေဖာျပခကအရ အကစလန ႏငငက ပထမေနရာတြငရေနၿပး ဖလစပငက အမတစဥ (၈) တြငရကာ ျမနမာႏငငက အမတစဥ (၈၈) တြင ရေနခပါသည။

13

ျပနလညစဥးစားသးသပရန - ကား-မက႑ကြာဟခကမားကေလာခရာတြင နငငတစႏငငအေနနင မညကသ႔ အေကာငးဆးလပေဆာငႏငပါသနညး?

WEF ၏၂၀၁၈ခႏစအတြကႏငငအလက သတမတခကစာရငးမားအရ နယးဇလနႏငငသည အမတစဥ (၇) တြငရေနၿပး တမးသားလးထတကနပမာဏျဖငတငးတာသတမတခကအရ ကမာၻ႔အခမသာဆး ႏငငမားအနကတစႏငငျဖစေသာ ၾသစေတးလႏငငက အမတစဥ (၃၉) တြင ရေနပါသည။ ဖြ႔ၿဖးဆ ႏငငတစချဖစသည ဖလစပငႏငငက အမတစဥ (၈) တြငရေနၿပး ကား-မေရးရာ တနးတညမႈရရေရး ေဖာေဆာငမႈအငအားေကာငးေနရပါသနညး ဆသညက စဥးစားၾကည ေစခငပါသည။ ဖလစပငႏငင၏ နမနာသည ျမနမာႏငငအတြက အဘယေၾကာင အလြနအေရးပါ ေနပါသနညး?

ကလသမဂၢကထတျပနထားသည စဥဆကမၿပတဖြ႔ၿဖးေရးပနးတင၏ အမတစဥ (၅) သည ကား-မ ေရးရာတနးတညမမႈရရေရးက ေဖာျပပါသည။ “ကား-မေရးရာတနးတညမမႈရရၿပး အမးသမးမားႏင မနးကေလးငယရြယမားတ႔ စြမးရညဖြၿဖးတးတကကာ လပပငခြငရရေစရမည။”

ကလသမဂၢအဖြ႔ၾကးကလညးယခကသ႔ထတျပနေၾကညာထားပါသည။ “ပညာဆညးပးရာတြငအခြငအလမး ကြာဟခကရေနျခငးမားသည အလပအကငေစးကြကတြင စြမးရညႏငကၽြမးကငမႈရားပါးျခငး၊ အလပအကငအခြင အလမးနညးပါးျခငး စသညတ႔က ျဖစေပၚေစပါသည။ အမးသမးမားႏငမနးကေလးမား လပပငခြငရရျခငးသည စးပြားေရးဖြ႔ၿဖးတးတကမႈကခ႕ထြငရနအေရးပါၿပး လမႈဘဝက႑ဖြ႔ၿဖးတးတကမႈက ျမငတငေပးရာေရာကပါသည။ အလပသမားအငအားစအတြငး အမးသမးတ႔အျပညအဝပါဝငလာၾကျခငးသည ႏငငတစႏငင၏ ႏငငေတာထတကနက႑တးတကမႈႏႈနးက ရာခငႏႈနး ဆယဂဏနးအထ သသာစြာျမင တကေစပါသည။

မနးကေလးမားပညာသငၾကားေရးအစအစဥမားတြငရငးႏးၿမပႏျခငးႏင လကထပႏငသည အသကအရြယက တးျမငသတမတေပးျခငးသည တစေဒၚလာသးစြတငး ငါးေဒၚလာမ ဝငေငြအျဖစျပနရေစႏငပါသည။ အမးသမး မားအတြက ဝငေငြတးလပငနးစမခကမားတြငရငးႏးၿမပႏျခငးသည တစေဒၚလာရငးႏးၿမပႏတငး ခႏစေဒၚလာမ ဝငေငြအျဖစျပနလညရရေစႏငပါသည။“ �

14

ျပနလညစဥးစားသးသပရန - ကၽြမးကငအရညအေသြးျပညဝသည လပသားအငအားစၾကး က အသးချခငး

ျမနမာႏငငတြင အခ႕ေသာေနရာမားႏင ကငသးမႈမားတြင မနးကေလးအမားအျပားသည အရြယမတငခင လကထပၾကရပါသည။ ထအခကသည မညမအထ လမႈအသငး အဝငးအၾကား စမဝငျပန႔ႏ႔ေနသညကေလလာပါ။ မနးကေလးမား အရြယမတငခင လကထပႏႈနးသည ႏငင၏ေနရာေဒသအလက ကြာျခားကြျပားမႈ ရေနပါသလား? သခၤာဘာသာရပတြင သာမနထကပမထးခၽြနသည မနးကေလးတစဥး အရြယမေရာကခင လကထပ လကရသညအတြကျဖစလာႏငသည ေနာကဆကတြကစၥရပမားကစဥးစားၾကညၾကပါစ႔။ ထမနးကေလး၏ဘဝျဖတသနးမႈ ႏစခရသညဟ စဥးစားၾကညပါ။ ျဖတသနးမႈ # ၁ တြင မနးကေလးသည အသက ၁၆ ႏစတြငအမေထာငကၿပး၊ ျဖတသနးမႈ # ၂ တြင တကသလမ ဘြ႔တစခရအၿပး အမေထာငက၊ ထ႔ေနာက ကာလအပငးအျခားတစခအထ အလပလပကငခ သညဆၾကပါစ႔။ ထအခါ ၁) မနးကေလးအတြက၊ ၂) မသားစအတြက၊ အထးသျဖငရငေသြးမား ရပါကသတ႔အတြက၊ ၃)သေနထငရာႏငငအတြက၊ မညကသ႔အကးသကေရာကမႈမားရႏငသညဟ ထငျမင ယဆပါသနညး?

ႏငငတကာေငြေၾကးရနပေငြအဖြ႔ (International Monetary Fund –IMF) သညလညး ကား-မေရးရာ တနးတညမရေရးက အားၾကးမာနတကေဆာၾသစညးရးခပါသည။ IMF ၏ နာယကလညးျဖစ၊ ဒါရကတာလညး ျဖစသည ခရစၥတငးလာဂါဒက စးပြားေရးက႑တြင ပါဝငေဆာငရြကခြငရရေနသည အမးသမးမားအတြက အကးေကးဇးတခ႕က ယခလေျပာျပခပါသည။

• ဖြ႔ၿဖးတးတကမႈႏႈနးပမအားေကာငးလာျခငး - အမးသမးမားကလပငနးခြငသ႔ကၽြမးကငမႈ စြမးရညအသစမားယေဆာငလာၾကျခငးေၾကာင အမးသမးမား အလပသမားအငအားစတြင ပါဝငၾကျခငးသည ကနထတလပမႈႏငဖြ႔ၿဖးမႈတြင ထငထားသညထကပမ အကးၿဖစထြနးေန ေၾကာငးေတြ႔ရသည။

• ကနထတလပမႈစြမးအားပမျမငမားလာသည။

• အမးသားမား၏ဝငေငြပမတးတကမားျပားလာျခငး - ကနထတလပမႈတးတကလာျခငးသည အမးသားမားကပမအကးျဖစထြနးေစသည။

IMF ၏အလအရ စးပြားေရးက႑တြင ကား-မေရးရာ တနးတအခြငအေရးရရမႈကြာဟခကမားက ေလာနညး ေစႏငသည မဝါဒအမားအျပားရေနပါသည။ ၁) အမးသမးမားအေနျဖင ပစၥညးဥစၥာပငဆငခြငႏင ေငြေၾကး ေခးငားရယခြငရေစသညဥပေဒမားက ျပ႒ာနးေပးရန၊ ၂) အခြနေကာကချခငးစနစမားက ျပနလညျပငဆငရန၊ (ဥပမာ မသားစတစခအတြကအခြနေကာကခမညအစား နငငသားတစဥးခငးစအတြကအခြနေကာကခသညစနစ သ႔ေျပာငးလအသးျပျခငးႏင အခြနေပးေဆာငျခငးအတြကအကးေကးဇးမားခစားေစျခငးျဖင လစာနညးပါးသည အမးသမးမားက အလပလပခငလာေအာငပမဆြေဆာငႏငျခငး)၊ ၃) ကယဝနေဆာငခနတြငခြငရကရည ခစားခြင၊ ခငပြနးသညအတြကပါခြငခစားခြင၊ ရငေသြးေစာငေရာကျခငးဆငရာ ခစားခြငမားအျပင သကၾကး ရြယအတ႔အတြက ကနးမာေရးေစာငေရာကမႈမား၊ ၄) သယယပ႔ေဆာငေရး၊ လပစစစြမးအင၊ ေရရရေရးဆငရာ

15

အေျခခအေဆာကအဥမား စသညတ႔ကျဖညဆညးေပးျခငးသညလညး အမးသမးမားပမအလပလပကငႏင လာေစေအာင ကညျဖညဆညးေပးႏငၾကပါသည။ �

ျပနလညစဥးစားသးသပရန - ျမနမာႏငငအတြကမညသညအရာကအလပျဖစမညနညး?

အထကတြငေဖာျပခသည IMF ၏ မဝါဒမားကစဥးစားသးသပၿပး မညသညတ႔က ျမနမာႏငင တြငအေကာငအထညေဖာ၍ရႏငသည၊ မညသညတ႔ကအေကာငအထညေဖာ၍မရႏင ဆသညက စဥးစားသးသပပါ။ အဘယေၾကာငနညး?

ကား-မေရးရာတနးတညမရျခငးသည လမႈအသငးအဝငးတစခလးအတြကေရရညတြငအကးျဖစ ထြနးေစသည ဆသညကကၽြနမနားလညသေဘာေပါကသည။

၄။ ႏငငေရးသမားတစဥးအျဖစ ေဆာငရြကစဥ မညကသ႔ ျပမေနထငရမညဆသညက

ကၽြနမ နားလညသေဘာေပါကသည

၄.၁။ ခႏငရညရမႈကေလလာသငယျခငး

အထကတစေနရာတြငေဖာျပခသညအတငး အမးသမးႏငငေရးသမားတစဥးသည သမ၏မဆႏၵရငျပညသ မား၊ သမ၏ရပရြာလမႈအသငးအဝငးႏင သမ၏ႏငငတ႔၏ေကာငးကးအတြက ျဖညဆညးလပေဆာငေပးရနတာဝနရပါ သည။ ႏငငေရးေဆာငရြကျခငး၏အေျခခအခကၾကးတစခကမာ ကၽြႏပတ႔႔အားလးပါဝငသည လမႈအသငး အဝငးအတြက လနညးစမားအပါအဝင အားလးအတတကြယဥတြေနထငႏငမည ဥပေဒသမားကေဖာထတ သတမတေပးသြားရနျဖစပါသည။ အကးစးပြားျခငးမတသမားရေနသည ရႈတေထြးေသာ လမႈအသငးအဝငး တစခတြငမ ထကသ႔ လပဆာငေပးရနခယဥးပါသည။ သ႔ရာတြင အားလးအတတကြ ယဥတြေနထငႏငမည ဥပေဒသမားေဖာထတျခငးျဖစသညနငငေရးလပကငျခငးသည တနဘးအရဆး၊ အေရးအၾကးဆးအလပျဖစပါ သည။ မမအလပ၏အေရးပါမႈက ပငပနးႏြယလာသညအခနမားတြင ေမေလာတတၾကသလ အေရးမပါသည ကစၥရပမား ေဆာငရြကေနရသညဟ ထငျမငလာသညအခနမားတြငလညး ေမေလာတတၾကပါသည။ ႏငငေရးသမားတစဥးသည သ၏ေန႔တဓဝလပငနးစဥတြငအေရးၾကး ကစၥရပမားကသာ အာရစကေဆာငရြက ေနရနမျဖစႏငပါ၊ မမအာရစကေဆာငရြကရန မသငေတာ၊ မလအပဟ ထငျမငယဆထားေသာအလပမား ကလညး လပကငေနရနငပါသည။

ပမေလလာသငယမႈမား၊ ဥးစားေပးသတမတလပေဆာငမႈမား၊ ေစစပညႏႈငးမႈမားႏင အေပးအယအေလာ အတငးမားက တခနလးလပေဆာငသြားရမညျဖစပါသည။ ထ႔အျပင တခနလးပင မဆႏၵရငမား၏ ေတာငးဆ ခကမား၊ မဒယာေလာက၏ေတာငးဆခကမား၊ မမပါတ၏ေတာငးဆခကမား၊ မသားစေဆြမး မတသဂၤဟမား၏ ေတာငးဆခကမား စသညျဖငအေတာမ သတနငေအာငၾကေတြ႔ရႏငပါသည။

16

တခနတညးမာပင အရညအခငးျပညဝကာ နငငေရးေလာကထေျခစပစဝငလာၿပး ျပညသမားအတြကတစ စတစခလပေပးႏငမညဟ သမကယၾကညၾကသမားအား အကအညအေထာကအပေပးျခငးအားျဖင ၎တ႔တြင ေရ႕ခရးဆကရန ခႏငရညအားမား တးပြားလာမညျဖစပါသည။ ျဖစေလျဖစထရသညမာ အရညအခငးရသ အမး သမးတစဥးသည ႏငငေရးေလာကထဝငရနဆးျဖတကာ ေရြးေကာကပြတြင ဝငေရာကယဥၿပငကာ ေရြးေကာကတငေျမာကခရၿပးကာမ ႏငငေရးေလာက၏အျပငအဆငမားႏင နငထကစးနငးလပမႈမားက စတကနလာကာ ေနာကေရြးေကာကပြတြင ပါဝငယဥျပငျခငးမရေတာသညအထျဖစသြားတတပါသည။ ထသ႔ျဖစလင အလြနဝမးနညးဖြယေကာငးပါသည။ မေသခာေသာလညးျဖစနငေခရသညမာ အကယ၍သာ ေရြးေကာကတငေျမာကခလႊတေတာမား၊ ႏငငေရးပါတမားပါဝငသည ဒမကေရစစနစ အစကနဥးကာလ ကတညးကသာ အမးသမးတ႔ ႏငငေရးတြင ပါဝငေဆာငရြကခပါက ႏငငေရးသည ယခေလာက ျပငးထနၾကမးတမးသည သေဘာသဘာဝရမည မဟတႏငပါ။ သ႔ရာတြငလကေတြ႔ဘဝတြငနငငေရးသည အမသားမားၾကးစးေသာနယပယတစချဖစၿပး ၾကမးတမးခကခကာ ရနလမႈမားျဖငျပညႏကေနေသာ ေနရာတစခၿဖစေနပါသည။ အမးသမးအမားစအတြက ထအခကသည ခကခၾကမးတမးပါသည။ တခနတညးမာပင ႏငငေရးတြငအမးသမးတ႔ပါဝငကာ ႏငငလဥးေရ၏ တစဝကမေသာပမာဏ ရသညအမးသမးထၾကးႏငသကဆငသညကစၥ ရပမားကေဆာငရြက အေကာငအထညေဖာၾကရန ဆသည အခကကလညး အေရးၾကးပါသည။

ကၽြနမလပကငေဆာငရြကေနသညအလပသည တနဖးရေၾကာငးသသလ ကၽြနမ၏လပေဆာငခက မားသည အျခားသမားအတြကအကးျဖစထြနးေစေၾကာငးသရသည။

လဥးေရ၏ထကဝကက ကယစားျပမႈမရလင ဒမကေရစစနစသည ၿပးျပညစသညစနစ မဟတေၾကာငး က ကၽြနမ နားလညသေဘာေပါကသည။ လႊတေတာ သ႔မဟတ ေကာမတအဖြ႔မားတြင ပါဝငျခငးအားျဖင ကၽြနမသည အမးသမးမား လႊတေတာအတြငးကယစားျပပါဝငမႈကတးတကလာေစကာ ဒမကေရစစနစအျပညအဝရရကင သးမႈတြငပါဝငအေထာကအကျပပါသည။

၄.၂။ လငပငးဆငရာအေႏာကအယကၿပျခငး

လငပငးဆငရာအေနာကအယကျပျခငးဟသည အျပခရသအတြက အေစာကားခရျခငး သ႔မဟတအရကတကြ ျဖစရျခငးမားျဖစေပၚေစသည မေလာကနေသာ မညသညလပရပမးကမဆ ဆလပါသည။ လငပငးဆငရာ အေႏာကအယကျပျခငးဟသည တစတဥးအား လပငနးခြငအတြငး စကားျဖငျဖစေစ၊ အမအယာျဖငျဖစေစ၊ ကယထလကေရာကျဖစေစ ေျပာဆလပေဆာငျခငးမားပါဝငၿပး အျပခရသအတြက စတအေႏာကအယက ျဖစျခငး၊ အလန႔တၾကားျဖစေစျခငး၊ မေလာၾသဇာသးျခငး၊ သကၡာချခငး၊ ေျခာကလန႔ျခငး၊ သမငယေစျခငး၊ နမခေျပာဆဆကဆျခငး၊ အးတ႔အနးတနးျဖစေစျခငး စသညတ႔ကခစားျဖစေပၚေစသညကဆလပါသည။ ဤကသ႔ အေႏာကအယကေပးျခငးသည ပမနအားျဖင အျဖစအပကမား ဆကတကတစခၿပးတစခအျဖစ ေပၚေပါကတတပါသည။ အလပတာဝနစြမးေဆာငမႈဆငရာ အျငငးပြားျခငး သ႔မဟတ လပငနးခြငႏငပတသက သည ျငငးခနေဆြးေႏြးမႈမားက လငပငးဆငရာေႏာက ယကမႈအျဖစမသတမတပါ။�

လငပငးဆငရာေႏာကယကမႈသည လပငနးခြငအတြငး မေလာၾသဇာသးကာ လငအျမတထတ ဆကဆျခငး ျဖစသည တစတဥးအား အရကရေစသည မလလားအပေသာ လငပငးဆငရာ ခဥးကပမႈမး၊ လငဆကဆရန ခြငေတာငးျခငး၊ လငပငးဆငရာသေဘာ အဓပၸါယသကေရာကသညစကား၊ အျပအမ သ႔မဟတ အမအယာ စသညတ႔ကဆလပါသည။ ေယဘယအားျဖင လငပငးဆငရာ ေႏာကယကမႈပစအမးမးရေသာလညး ၎တ႔အထမ

17

ျဖစရပတစခသညပငလင ထကသ႔ေႏာကယကေပးျခငးမညပါသည။ လငပငးဆငရာ အေနာကအယကျပျခငးသည အမးသားႏငအမးသမးအၾကား ျဖစပြားတတသလ အမးသားအခငးခငး အၾကားႏင အမးသမးအခငးခငးအၾကားတြငလညး ျဖစပြားတတပါသည။�

လငပငးဆငရာ အေႏာကအယကေပးျခငးသည ၾကးမားေသာျပသနာတစချဖစပါသည။ ကမာၻေပၚရမညသည ႏငငမ ဤျပသနာႏငမကငးၾကပ မတညသညလမႈအသငးအဝငးမားအၾကား ျပသနာျဖစပြားမႈႏႈနး ကြျပားျခား နားျခငးသာရပါသည။ ထအခကမာ သတငးေကာငးျဖစပါသည။ အေၾကာငးမာ လငပငးဆငရာအေႏာက အယကေပးျခငးသည ယဥေကးမႈဆငရာလကၡဏာတစချဖစသညအတြက ၎အျပအမမား ေလာနညး ပေပာကသြားေစရန ဥပေဒမားျပ႒ာနးျခငး၊ သတငးအခကအလကမားျဖန႔ေဝကာ စညးရးလႈ႔ေဆာျခငး၊ လငယမားက ပညာေပးျခငး စသညတ႔ကေဆာငရြကသြားႏငပါသည။ အမးသမးမားသည လငပငးဆငရာ အေနာကအယကျပခရျခငး၏ အဓကသားေကာငမား ျဖစၾကေသာလညး အမးသားမားသညလညး သားေကာငျဖစနငပါသည။ ကးလြနသမားသည မားေသာအားျဖငအမးသားမား ျဖစၾကေသာလညး အမးသမးမားသညလညး ကးလြနတတၾကပါသည။

ျပနလညစဥးစားသးသပရန - မညသညတ႔က လငပငးဆငရာအေႏာကအယကေပးျခငးအျဖစ သတမတႏငပါသလ?

ကၽြနမငယစဥတနးက ေယာကားေတြကကၽြနမရ႕ရပရညသြငျပငကၾကညၿပးေဝဖနတာေတြ ေၾကာင အေတာကစတကသကေအာက ျဖစခရတယ။ အဒအခနေတြတနးကေတာ ကၽြနမတ႔ဟာ လငပငးဆငရာ ထပါးေႏာငယကတယ ဆတစကားလးက ၾကားေတာငမၾကားဖးခၾကပါဖး။ အခလညးတခါတေလ ကၽြနမ မၾကကတအေျခအေနေတြန႔ ၾကေတြ႔ေနရဆပါပ။ ဥပမာေျပာရရင ကၽြနမတ႔ပါတဝငအမးသား တစဥးရတယ။ သက လေတာတစေယာကပါ၊ ကညတတတယ၊ ပါတအတြက အကးရေအာင လပေပးႏငသလ႔သတမတခရတယ။ တစခါေတာ ပါတစညးရးေရး ခရးစဥတစခမာ သရယ၊ ကၽြနမရယ ကားတစစးတညး စးရဖ႔ၾကလာတယ။ သက အတပါလာတတျခား အမးသားေတြက တလမးလးလပ ရယစရာေတြေၿပာၿပး ေနာကေျပာငေျပာေနခတယေလ။ သေျပာတာက လငပငးဆငရာ မေတာေလာတ အဓပၸါယတကရကၾကး၊ ကြကကြကကြငးကြငး မဟတေပမယ အဓပၸါယႏစခြထြကတ စကားလးေတြေလ။ ကၽြနမအေနန႔ အေတာေလးစတကသကေအာကျဖစရ တယ။ ထအျဖစအပကႏငပတသကၿပး မညကသ႔တန႔ျပနခပါသလ? အျဖစအပကကမညသ႔ထသတငးပ႔ခပါသလ?

ကလသမဂၢ ဆငရာအမးသမးမားအဖြ႔ (UN Women) သည လငပငးဆငရာထပါးေႏာကယကမႈ တ႔အတြက တန႔ျပနေဆာငရြကႏငမႈမားပါဝငသည “လငပငးဆငရာ ထပါးေႏာကယကမႈမားရပတန႔ေရး ဆသ႔ - #MeToo ကၽြနမလအတတပါပ ေခတအတြငး ေျပာငးလမႈ၏သဘာဝႏငအေရးၾကးပ” ဆသည လကစြစာေစာငက အငတာနကမတဆငျဖန႔ေဝထားပါသည။ �

ျမနမာႏငငသည အရြယအစားၾကးမားေသာႏငငတစႏငငျဖစပါသညအတြက နငငေရးသမားတ႔အေနျဖင ဆငရာမဆႏၵနယေျမမားဆသ႔ေရာကရရန ခရးအတနငယမ သြားရပါသည။ အမးသမးႏငငေရးသမားမား

18

အေနျဖင သကဆငရာမဆႏၵနယေျမမားဆ သြားေရာကၾကစဥ သ႔မဟတ ေရြးေကာကပြမဆြယကာလအတြငး အၾကမးဖကမႈၾကေတြ႔ရျခငး (သ႔မဟတ) အၾကမးဖကရနျခမးေခာကခရျခငးမားရခသညဟ သတငးပ႔ခၾကပါ သည။ ဤကစၥရပသည အလြနဆးရြားေသာ ျပနာတရပျဖစပါသည။ အျခားနငငမားတြငလညးအလားတ ၾကေတြ႔ရမႈမား ရေသာလညး အရာအားလးကသရရနမာ မၿဖစႏငပါ။ လကေတြ႔တြင ဆရယမဒယာ ၏အစြမးျဖင ႏငငအမားအျပားတြင ႏငငေရးခယခကအယအဆမားဝငရးစြနးႏစခသဖြယ အကြျပားၾကး ကြျပားေနၾကခနတြင ယချဖစရပက ယခငကတစၾကမတစခါမျဖစပကချခငးမးမရခဖးသည ႏငငမားတြငပါ ျဖစေပၚေနသညက ေတြ႔ၾကရပါသည။ ထ႔အျပင ဆရယမဒယာသည ထတလန႔ဖြယရာေကာငးသည အမနးစကားကသ႔ေသာ အျခားလမးေၾကာငးသစတစခကလညး လအမားအၾကားပမျပန႔ပြားေစေနပါသည။ အမးသမးမားသည အမးသားမားထက ပမတကခကျခငးခၾကရပါသည။

အၾကမးဖကျခငးသည ရာဇဝတမႈျဖစၿပး ကးလြနခသညအတငးသတမတေျဖရငးရမညျဖစပါသည။ ထသ႔ ေျဖရငးရာတြင အခနႏငအားစကထတမႈမားစြာၿဖငလပေဆာငရသညၿဖစေသာလညး အဆးသတရလဒတြင ကးလြနသမားသည တရားဥပေဒအတငး ျပစဒဏစရငျခငးမခရသညမးလညး ၿဖစတတပါသည။ အမနးစကား မာမ ရာဇဝတမႈအျဖစ သတမတေျဖရငးရနပမခကခပါသည။ ႏငငမားစြာမာပင အမနးစကားႏင ပတသကၿပး ဥပေဒျပ႒ာနးထားျခငး မရေသးသညအျပင ဥပေဒရပါကလညး ျပစမႈေျမာကသည၊ မေျမာကသညက တရားရးတြင ခြျခားဆးျဖတရနမာ အလြနခကခၿပး အခနအလြနေပးရပါသည။ အငတာနကမတဆင အမနးစကားမားျဖင တကခကျခငးခရေသာ အမးသမးမားက သတ႔ကတကခကထားမႈမားက တစခါမဖတမၾကညမပါဟ ေျပာၾကားေနၾကပါသည။ ထအတြက အတကခကခရသ အမးသမးမားအေနျဖင စတအေႏာကအယကျဖစစရာ မၾကေတြ႔ ရေတာေပ။

ကၽြနမသည လငပငးဆငရာထပါးေႏာကယကမႈက ခြျခားသရၿပး ၎ကလးဝသညးခမညမဟတပါ။ကၽြနမသည အၾကမးဖကမႈက လးဝသညးခမညမဟတပ၊ ၎တ႔ကၾကေတြ႔ရတငး ရတပဖြ႔ထတငတနး ပါသည။ကၽြနမသည အမနးစကားကမညကသ႔ရငဆငေျဖရငးရမညဆသညနညးလမးမားကသရပါသည။

၄.၃။ ႏငငေရးႏငမသားစဘဝကေပါငးစညးျခငးအမးသမးႏငငေရးသမားအမားအျပားတ႔သည မဘအပထနးမႈေအာကတြငရေနဆ၊ သားသမးမားရေနၾကဆ ျဖစပါသည။ လကမလြတေသးေသာသားသမးမားရသညမခငတစဥးအဖ႔ ျပငပတြငအလပလပကငရနမာ မလြယ ကပါ။ လပငနးခြငတြငရေနစဥ အမတြငကနခသညကေလးမားအေၾကာငးေတြးမသညအခါ သတ႔ကထားခ ရသညအတြက အျပစမကငးသလခစားရပါသည။ အလပခြငမ အမသ႔ျပနလာရပါကလညး အလပမားအေၾကာငး ေတြးကာ အျပစမကငးသလခစားရျပနပါသည။ အမးသမးမားအေနျဖင ထအျပစမကငးသညခစားခကမ မည သညအခါမ လြတေျမာကမညမဟတပါ။ သ႔ရာတြင သငတစေယာကတညးဤကသ႔ခစားေနရသည မဟတဘ ကမာၻတဝနးရ အမးသမးမားအားလးသညလညး ထနညးတခစားေနၾကရသညက သငသတၿပမရန လပါသည။ (ထးဆနးသညမာ ရငေသြးငယမားရၾကေသာဖခငမားအထမ အနညးငယသာ မခငမားခစားရသလခစားၾကရ ျခငးျဖစပါသည။ သ႔ေသာ ထစတခယခကသည တျဖညးျဖညးခငးေျပာငးလေနၿပျဖစပါသည။)

အမးသမးတ႔အေနျဖငသထားရမညမာ မမသညသာ မမရငေသြး၏မခငစစျဖစနငသညဆျခငးျဖစပါသည။ မမရင ေသြးမားႏငအတရေနစဥ ကာလမားကေနာငတစခနတြင ၾကညႏးစြာျပနေျပာငးသတရႏငမည အခနကာလ မားအျဖစ ကနဆးေစရနျဖစပါသည။

19

မမရငေသြးငယမားအတြက အခနလေလာကေအာငမေပးႏငျခငးကအျပစမကငးသလခစားရျခငးသည ကၽြနမနညးတ ကမာၻအဝနးရ အမးသမးမား အၾကားတညစြာျဖစေပၚေနေသာ ခစားခကတစချဖစ ေၾကာငး ကၽြနမ သေဘာေပါကနားလညပါသည။

ထ႔ေနာကတြင မၿပးႏငမစးႏငရေနသည အမမႈကစၥမားလညးရေနေသးသည။ အမနတကယအားျဖငအမမႈ ကစၥမားက အမရငမတစဥးတညးကသာ တာဝနယလပကငရမညမဟတပါ။ ခငပြနးသညႏငတကြ ၾကးျပငး လာၾကျပျဖစေသာ သားသမးမားကပါ တာဝနခြယကာဝငးဝနးလပကငၾကရမညျဖစပါသည။ သင၏မဘမားႏင ညအကေမာငႏမမားကေရာ ဝငးဝနးမကညႏငၾကဖးလားဟေမးစရာရပါသည။ သ႔မဟတပါကလညး အမအက မားငားရမးကာအမမႈ ကစၥမားေဆာငရြကခငးလငေရာမရဖးလား ဟေမးစရာရေနပါသည။

အမမႈတာဝနကစၥမားက မသားစဝငမားႏငအျခားသမားကတာဝနခြေဝေပးႏငေၾကာငး ကၽြနမ နားလည သေဘာေပါကသည။

စကတစခလ မညသမမရပမနားအလပမလပနငပါ။ အလပၿပးအလပ တစခနလး သငမလပႏငပါ။ သတစပါး အတြကခညးသကသကသာမဟတဘ သငကယသငၾကညရႈေစာငေရာကရန၊ ေကာငးမြနစြာအသကရငရပတည ႏငရနအတြကလညး လအပပါသည။ အထကတြငေဖာျပခသည တာဝနဝတရားမားကအေရးၾကးမႈအလက မတညၿပးလပေဆာငရာတြင မသားစအတြကႏင သငအတြကအခနမားသတမတဖယထားရနလညး ပါဝငပါ သည။ သင၏ ရပပငးဆငရာကနးမာေရးအေျခအေနက အၿမသတျပ ေနရနလအပပါသည။ ထ႔အျပငလညး စာဖတျခငး၊ သခငးနားေထာငျခငး တ႔ကသ႕ေသာ ကယပငအပနးေျဖခနမားလညး လအပသညအျပင အနားယခန၊ စဥးစားေတြးေတာခန၊ တရားထငျခငးတ႔အတြကလညး အခနလအပပါသည။

ကၽြနမသည လေလာကစြာအနားယၿပး ကယပငအခနလညးလေလာကစြာရပါသည။ကၽြနမသည ကၽြနမ၏ ရပပငးဆငရာ၊ စတပငးဆငရာ၊ စတဝဥာဥဆငရာ ကနးမာေရးေကာငးမြနမႈက ထနးသမး ေစာငေရာကသည။

၅။ ကၽြနမသည လမးသစက ေလာကလမးသတစေယာကၿဖစသည၊ ေရ႕ေဆာငလမးၿပ

လပကငသည၊ အျခားသမားထမ အကအညမားကလညး ရယႏငသည

ျမနမာႏငငတြင အမးသမးႏငငေရးသမားမားေပၚေပါကခသညမာ ကာလတသာရပါေသးသည။ သငသည လမးသစက ေရ႕ေဆာငေဖာကလပသတစဥးျဖစပါသည။ ဆယစႏစေပါငးမားစြာၾကာၿပးသညအခါ အျခားႏငင မားတြင ပထမဆးထြကေပၚလာသည အမးသမးဥပေဒၿပအမတမားအား သတ႔၏ျပညသ ျပညသားမားက အမတရေနၾကသလ ျမနမာႏငငရ လအမားက သငလပကငေဆာငရြကခသညမားက အမတရေနၾကပါလမ မည။ ထ႔အျပငလညး ျမနမာဒမကေရစစနစသည နနယေနေသးၿပး တညေဆာက ပးေထာငဆကာလတြငသာရ ေနဆျဖစပါသည။ ထအခကက ေကာငးကးမားအျပငဆးကးမားကပါျဖစ ေပၚေစပါသည။ အကးေကးဇးမား အနကတစခမာ “ပစခြကအတြငးကထြကကာေတြးေတာဆငျခငႏငျခငး” ျဖစပါသည။ ပြငလငးျမငသာရျခငးင တာဝနခတာဝနယျခငး ဆသည နယာမအတြငးကေနၿပး လပငနးလပေဆာငျခငးႏငစပလဥးသည စတကး

20

အသစမား၊ ခဥးကပရႈျမငပအသစမား နညးလမးအသစမား စသညတ႔ကေတြ႔ရလာႏငပါသည။

ပြငလငးျမငသာမႈရျခငးႏင တာဝနချခငးသည ေကာငးမြနစြာလညပတျဖစတညေနသည ဒမကေရစစနစတစခ၏ အဓကအေၾကာငး အခကမားျဖစပါသည။

ကၽြနမတ႔အားလးသည တစဥးအေပၚတစဥးမခေနၾကပါသည။ မဘေဆြမးသားခငးႏငမတေဆြသငယခငးမား၏ အကအညအေထာကအပမားမရပႏင ကၽြႏပတ႔သည မမတ႔၏စြမးေဆာငရညကအျပညအဝ မသျမငႏငပါ။ ဤရးရငးထငရားသည အသအျမငဥာဏပညာသည အားလးအတြကအၾကးဝငသညျဖစေသာလညး ႏငငေရး သမားမားအတြက အထးတလညအေရးၾကးလပါသည။ ႏငငေရးသမားမား ၏မသားစမားသည စနေခၚခကမား ျဖင ျပညႏကေနကာ ႏငငေရးသမားအေပၚျဖညဆညးေပးသမား ျဖစတတၾကပါသည။ မသားစဝငမားသည ႏငငေရးသမားတစဥး အခကအခအၾကပအတညးႏငၾကေတြ႔ရသညအခါ ဝငးရေပးရသလ ေအာငျမငမႈမား ရသညအခါတြငလညး ေပာတၿပးၿပးႏငပါဝငဆငႏႊၾကရပါသည။ ကမာၻေကာႏငငေရးသမားအမားအျပားကပင မသားစမား၏အေထာကအကသာမရရပါက သတ႔အေနနင ေအာငျမငမႈမားရရႏငမညမဟတပါဟ ေျပာၾကား ထားခၾကၿပးလညးျဖစပါသည။

အကအညအေထာကအပရႏငမနးကၽြနမသသည။ကၽြနမမသားစ၊ ညအကေမာငႏမေဆြမးမား၏ အကအညအေထာကအပႏငခစခငမႈက ရရသည။ကၽြနမမတေဆြသငယခငးမားႏင ကၽြနမပါတ၏ အကအညအေထာကအပကရရသည။ကၽြနမမဆႏၵရငမား၏ ယၾကညမႈက ရရသည။

M

Y

VOTERS

WHO BELIEVE

IN

M

E

MY PARTY

MY

FRIEND

AND MY SUPPORT

G

RO

UP

MY

FAMILY AND

KI N

21

22

tcef;(c) uRefr vkyfEd kifonf

၁ ။ လအမားေရ႕တြင မန႔ခြနးေျပာျခငးႏင အေခအတငေဆြးေႏြးျခငး (Debate) က ကၽြနမလပႏငသည

ႏငငေရးသမားတစဥးအေနၿဖင လအမားလကခလာႏငေစရနၾကးပမးရာတြင ေကာငးစြာေရးသားတငၿပတတရန၊ အထးသၿဖင အေၿပာအဆပငႏငကၽြမးကငရနလအပပါသည။ ၿမနမာႏငငတြင ထသ႔ကၽြမးကငမႈရရန ေလကငႏင သည အခြငအလမးမားစြာမရသညအတြက အမးသမးမားအတြက စးရြ႔ဖြယၿဖစႏငပါသည။ ပထမဥးစြာ မမဘာသာ တစဥးတညးေၿပာဆၿခငး၊ မနၾကညၿပးေၿပာဆကငၿခငး၊ ၄ငးေနာက မသားစဝငမား (သ႔မဟတ) သငယခငးမားက ပရတသတသကသ႔ သေဘာထားၿပး မမ၏ စကားေၿပာစြမးရည ထကၿမကလာေစရန ေလကငၿခငးတ႔သည အကးမားပါသည။ ေကာငးမြနေသာနညးလမးတစခမာ မမကယမမ ဗဒယရကထားၿပး ၿပနလညၾကညရႈသည နညးၿဖင သငယၿခငးၿဖစသည။

မန႔ခြနးတစခသညရငးလငးရနႏင အဓက အခက ၃-၄ ခကသာရရမညၿဖစၿပး မမေဟာေၿပာမည လထ ပရတသတႏငသကဆငေသာအေၾကာငးအရာၿဖစရပါမည။ ထ႔အတြကေၾကာင သငအေနၿဖင ပရတသတ အေၾကာငးက ေသခာစြာသရနလအပသည။ ေၿပာဆမညအေၾကာငးအရာႏငပတသကသညမားက ေကာငးစြာ၊ မနကနစြာ သထားရနမာ ကနဥးအခကၿဖစသည။ ပရတသတက မညသ႔ေသာ သတငးစကား သင ေပးမညလ ဆသညက ပထမဆး ဆးၿဖတပါ။ သငရ႕မန႔ခြနးပစက ရငးလငးစြာတညေဆာကပါ။ သင၏ ေၿပာပဆပႏင အေၾကာငး အရာသည လထ၏ ေန႔စဥဘဝႏင ခတဆကႏငပါက လထပရတသတသည သင ေၿပာဆသည ေနာကသ႔ပါလာပါလမမည။ ၿဖစႏငပါက ဗဟသတမတသားဖြယအခကအခ႕ထညသြငးၿခငးႏင မန႔ခြနးအဆး တြင ေရးပညာရ အဆအမန႔အခ႕ထညသြငးေၿပာဆၿခငးမးၿပလပသငသည။

ရငးလငးစြာေၿပာဆပါ။ စာရြကအား တစစကမတမတၾကညၿပးမဖတပါႏင (တစခက တစခကၾကညႏငသည)။ မန႔ခြနးမေၿပာဆမ အဓကေၿပာဆမညအခကအလကမားက ခေရးထားၿပး ေပါပါးလြတလပစြာေၿပာဆၿခငးသည အေကာငးဆးမန႔ခြနးေၿပာနညးၿဖစသည။

ႏငငေရးမန႔ခြနးက ကၽြနမ ေကာငးစြာေၿပာဆႏငသည။ လပရတသတအမားေရ႕တြင မန႔ခြနးေၿပာရန ကၽြနမ မမကယ မမ ယၾကညမႈရသည။

ႏငငေရးသမားတစဥးအေနၿဖင လအမားေရ႕တြငမန႔ခြနးေၿပာဆတတၿခငးတစခထႏင မလေလာကပါ။ မဆႏၵရငမားႏငပပးကညသမားက မဆႏၵနယႏငအမားၿပညသေနရာမားတြငေတြ႔ဆၿခငးသည ႏငငေရးသမား တစဥး၏ အလပအစတအပငးတစခပငၿဖစသည။ လထႏင ပြငလငးၿပးအဖြငသေဘာေဆြးေႏြးၿခငးသည ဒမကေရစ၏အေၿခခကတညေဆာကသည။ သ႔ရာတြင ႏငငေရးသမားတစေယာကအေနၿဖင ေရြးေကာကပြခန တြင ေရဒယသတငးဌာန သ႔မဟတ ရပသလငးမတဆင မဆႏၵရငမားႏငစကားေၿပာရာတြင ေမာလငမထားေသာ၊ ေဘးကပနကပေမးခြနးမားႏင မၾကာခဏ ၾကေတြ႔ရတတပါသည။ သ႔တညးမဟတ အတကအခပါတမားမ ကယစားၿပသမားႏင တစဥးႏငတစဥး အေခအတငၿငငးခနေၿပာဆရေသာ လထေရ႕တြငစကားစစထးျခငး (ဒဘတ - Debate) သ႔ဖတေခၚၿခငးမးလညး ၾကရတတပါသည။ မမအားေစာငၾကညအကၿဖတေနေသာအေၿခအေနတြင ခကခေသာေမးခြနးမားက သေဘာကလကခလာေအာင ေၿဖဆၿခငးသည မန႔ခြနးေၿပာရသညအေၿခအေန ထကပၿပးခကခပါသည။ ေကာငးစြာၾကတငၿပငဆငၿခငးသည အေထာကအကမားစြာၿဖစသည။ ၿဖစႏငေၿခရေသာ အေၾကာငးအရာမားႏင ေမးႏငေၿခရေသာေမးခြနးမား အားလးကစဥးစားၿပး မညကသ႔ေၿဖမညကလညး

23

အၾကမးၿပငဆငထားသငသည။ ၿပငဖက၏ စကားသက ေသခာစြာနားေထာငပါ။ သဘာကဆလေနသညက သငသသည ဟသည အေတြးမးမေပၚပါေစႏင။ နားေထာငၿခငးသညသင၏ေဆြးေႏြးပြကၿမငဆငေစၿပး ပရတသတ၏ ေထာကခမႈကလညး ပရေစသည။ မမ၏ၿပငဖကမ အေၿခအၿမစမရ ေသာစကားမားႏင မမနကနေသာ အေၾကာငးအရာမားကၾကားရေသာအခါ ေဒါသမထြကမေစရနမာ ခကခေသာလညး ထအရာကေကာငးစြာထမးခပႏငသသည စကားစစထးရာတြင ပရတသတကလညး ပမဆြေဆာင စညးရးႏငပါသည။

အေခအတငေဆြးေႏြးပြတစပြကေကာငးစြာ လပေဆာငႏငခၿပဆပါက မမကယကေကနပမႈေပာရႊငမႈကလညး ၿဖစေစသည။ အကယ၍ ေကာငးစြာလပေဆာငႏငခၿခငးမရပါကလညး မမကယက အၿပစမတငသငပါ။ မညသ တစဥးတစေယာကမ အၿမတမးေအာငၿမငမေနပါ။ ေဆြးေႏြးပြက ၿပနလညသးသပၿပး ဆနးစစကာ ပေကာငး ေအာင မညသ႔ လပခသငသည ေနာကတစၾကမအတြက သငခနးစာအေနၿဖငယၿခငးက ပ၍သငေတာပါသည။ အေခအတငေဆြးေႏြးပြလပရာတြင မမၿပငဖကမာ အမးသမးၿဖစၿခငး (သ႔မဟတအမးသားၿဖစၿခငး) ေၾကာင မညသ႔ကြာၿခားသညက သးသပၿခငးသညလညးအသးဝငေကာငးဝငပါမည။

ကၽြနမသည လပရတသတမကေမာက အေခအတငေဆြးေႏြးမႈက စြမးေဆာငႏငသတစဥး ၿဖစသည။

၂။ အျခားသမားေျပာသညက ကၽြနမ နားေထာငေပးႏငသည။ ညႏႈငးမႈမား လပေဆာငႏငၿပး

ႏငငေရး သေဘာတညခကမားရရေအာငလပကငႏငသည

ပါတစဒမကေရစစနစသည မတကြၿပားသညအၿမငမား၊ ယဆခကမားႏင ဥးတညခကမားရၾကေသာ ၿပညသမားႏင ႏငငေရးပါတမား၏ပါဝငမႈက အားေပးသည။ ႏငငေရးသမားတစဥး၏ အေရးၾကးေသာ အရည အေသြးတစရပမာ အၿခားသမားေၿပာေနသညအေၾကာငးကစၥမားက ဂရတစကအေလးထားကာ နားေထာင ေပးႏငသည စြမးရညပငၿဖစသည။ အခ႕ေသာသမားသည ပငကယအားၿဖင နားေထာငေပးႏငၿခငးစြမးရည ၿပညဝေနသမား ၿဖစၾကသည။ ကအားေလာစြာပင ၄ငးစြမးရညက ေလကငေပးၿခငးအားၿဖငလ ပ၍ေကာငးရန သငအေနၿဖင လပေဆာငႏငပါသည။ နားေထာငေပးႏငစြမးရညရသ တစေယာကၿဖစလာေစရန ထမးခပမႈႏင အာရစးစကမႈလသည။ ၄ငးစြမးရညသည ေစစပညႏႈငးေဆြးေႏြးေပးသညေနရာတြင အသးဝငသညအတြက သငအေနၿဖင ေလလာထားရန သငေလာပါသည။ ေစစပညႏႈငးေဆြးေႏြးေပးႏငသည စြမးရညမရဘ ႏငငေရးသမားေကာငးတစဥး ၿဖစႏငလမမညမဟတပါ။

ပါတစဒမကေရစစနစကကငသးေသာနငငမားတြင ႏငငေရးပါတတစခ၏ အားလးေသာရညမနးခကမား သ႔မဟတ ပဂၢ လတစဥး၏ အားလးေသာရညမနးခကမား ျပးေျမာကေအာငျမငနငရနအတြကမာ မျဖစနငပါ။ ထကသ႔ရညမနးခကမားျပးေျမာကလပါက သငသည ညႏႈငးမႈက မၿဖစမေနျပလပရမညျဖစသည။ ေအာငျမင ထေရာကေသာညႏႈငးမႈသ႔ေရာကရရန သငသည အေပးအယ၊ အညအႏႈငး၊ အေလာအတငးမားက ၿပလပနငစြမးရရမညျဖစသည။ ထကသ႔ေသာအေျခအေနမးတြင အေလးအနကထားၿပး နားေထာငၿခငးမ တစဆင ညႏႈငးမႈအဆငသ႕ေရာကရရန၊ ညႏႈငးမႈမတစဆင အၿပသေဘာေဆာငေသာ အေပးအယ အေလာ အတငးၿပလပသညအဆငသ႔ေရာကရရန၊ ထမတစဆင ေဆြးေႏြးမႈတြငပါဝငသမားအားလး စတေကနပမႈ ရရရန လအပပါသည။ အဆပါညႏႈငးမႈမားသည သင၏ပါတတြငးတြငၿဖစေကာငးၿဖစႏငပါသည။ သ႔ေသာ မားေသာ အားၿဖင အေရးၾကးေသာႏငငေရး ရညမနးခကမားအတြကမ ပါတၿပငပတြငၿဖစႏငပါသည။

တပါးသ၏ ေၿပာစကားမားက ကၽြနမ အေလးအနကနားေထာငသည။ ကၽြနမ ညႏႈငးသည။ ထ႔ေနာက

24

ကၽြနမ အေပးအယ၊ အေလာအတငးၿပလပသည။ သ႔ေသာ အလြနအမငး ေလာေပးၿခငးမၿပလပပါ။

မမ၏ၿပငဖကႏင (ဥပမာ၊ ပါတတြငး၊သ႔မဟတ အမးသမးေကာမတအတြငး) သ႔မဟတ အတကအခဖကႏင လႊတေတာတြငးတြငၿဖစေစ၊ ေကာမတတြငးတြငၿဖစေစ အၾကးအကယသေဘာမတသည အေၿခအေနမးက စဥးစားၾကညၾကပါစ႔။ သငအေရးနမသြားေသာေၾကာငေသာ၄ငး၊ အၿခားသမားမ သငအား မမနမကန ေၿပာဆေနေသာေၾကာငေသာ၄ငး၊ သင အလြနအမငးေဒါသၿဖစကာ ပေလာငေကာငး ပေလာငေနပါလမမည။ သ႔တညးမဟတ လတငးက သငလပရပမနကနသညဟၿမငၾကၿပး သငအေနႏငေအာငၿမငမႈရရသညမးလညး ၿဖစႏငပါသည။ ရႈးနမေသာေၾကာင အၿပစတငရနၾကးပမးသညၿဖစေစ သ႔မဟတ မမေအာငၿမငေသာေၾကာင တစဖကၿပငဖကအားအႏငယ စေနာကရန အားထတသညၿဖစေစ၊ မမ၏ ရညမနးခကက ရရရနအတြက အမနတကယ အကးမရပါက ထသ႔မၿပလပပါႏင။ ထသ႔ေသာၿပမခကက ႏငငေရးတြင “တတားမားကမးရႈ႕ၿခငး” သ႔မဟတ “ဆကဆေရးအၿပးအပငပကၿပားၿခငး” ဟေခၚၾကၿပး မကမေသာ လပေဆာငခကလညးၿဖစသည။ သငႏငထကစးနငးေၿပာဆ ၿပမခေသာသ၏ ေထာကခပပးမႈက လေကာငး လလာမညအခန မၾကာခင (ၿဖစပကၿပး ႏစဝကအတြငး) ေရာကလာႏငသညက မညသမမသႏငပါ။ ထသသည (သ သ႔မဟတ သမ) သငကသ႔ကအမားေရ႕တြင ေလာငေၿပာငၿခငးခထားရသညအတြက သငလအပေနခနတြင သငကေထာကခပပးမႈေပးရန အလားအလာ နညးပါးပါသည။ ထ႔ေၾကာင အေရ႕က ၾကတငစဥးစားထားၿခငးသည လပသငေသာအရာၿဖစသည။ ”တတားမားကမးရႈ႕မပစၿခငး” သညလညးကငသးရနသငေတာေသာ အခက ၿဖစသည။ တစဖကသားအေပၚထားရသည သင၏သေဘာထားအမနက မေပၚလြငေစဘ (မေဖာၿပဘ) သသပစြာ ေနထငရန အၾကၿပလသည။ မမ လပေဖာကငဖကမားႏငဆကဆရာတြင ယဥေကးေသာအမအကငဟလညး ေခၚဆႏငသည။ ဤေနရာတြင သတမနနညး/သတမနဆနၿခငး “Diplomacy” ဟေသာ စကားလးက ေၿပာလသည။ သတမနနညး/သတမနဆနၿခငး သညႏငငေရးတြင အလြနအေရးပါသည။ ၿပတသားခငမာရန၊ တခနတညးမာပင သတမနဆနၿခငးစြမးရညရရနတ႔သည ကငသးသငေသာ အခကမားၿဖစသည။

25

ဥပမာ - ၿမနမာသတမနတစဥး

ကမာၻက ယခထကတငသတတရရေနၾကေသာ အထငကရ ၿမနမာသတမနတစဥးရပါသည။ ၄ငးမာ ဥးသန႔ ၿဖစၿပး ၁၉၆၁ မ ၁၉၇၁ အထ ကလသမဂၢ အေထြေထြအတြငးေရးမႈးခပတာဝနကထမးေဆာငခပါသည။ ၄ငးမတငမ အေထြေထြ အတြငးေရးမႈးခပတာဝနယထားေသာ ဒကဟမးမားရႈး ေလယာဥပကက ကြယလြနၿပးေနာက ဥးသန႔က ခန႔အပခသည။ ကးဘား အေရးအခငးႏငပတသကၿပး အေမရကနႏငရရားႏငငၾကား ၿဖစပြားေသာ ပဋပကၡၾကးထြားမလာေစ ရနၾကးပမး လပေဆာငမႈတြင ဥးသန႔သည အေရးပါေသာ အဓကေနရာ မ ပါဝငခသည။ ၄ငးသည ကြနဂၿပညတြငးစစက အဆးသတ ရနလညး လပေဆာငႏငခသည။ ဗဒၶဘာသာက သကဝငယၾကညသတစဥးၿဖစေသာလညး လအပေသာအခါတြင အငအားသးရန မတြန႔ဆတခပါ။ ၁၉၆၆ ခႏစတြငကငးပေသာ ကလသမဂၢအေထြေထြညလာခတြင ဥးသန႔အား လၿခေရးေကာငစ၏ တစခနက ေထာကခခကၿဖင အေထြေထြအတြငးေရးမႈးခပတာဝနကထပမ ထမးေဆာငရန ေရြးခယခၾကသည။ ၄ငးတာဝန ထမးေဆာငေနစဥအတြငး အာရႏငအာဖရကႏငငမားစြာက ကလသမဂၢအဖြ႔ဝငႏငငမား အၿဖစၿဖင စညးရးစြမးေဆာငႏငခၿပး ေတာငအာဖရကႏငငတြင လမးေရးခြၿခားသညစနစက ၿပတသားခငမာစြာ ဆန႔ကငခသည။ ဥးသန႔သည ကလသမဂၢ ဖြ႔ၿဖးေရးႏင သဘာဝပတဝနးကင အဖြ႔အစညးမား၊ ရပေငြမား ႏင စမကနး မားစြာကလညး ဖြ႔စညးထေထာငခပါသည။ ၄ငး၏ေၿပာငေၿမာကေသာ သတမနေရး စြမးရညက အသးခကာ အေမရကန၏ဗယကနမ ကးေကာစစပြအေပၚ ေဝဖနေထာကၿပခသည။ ဥးသန႔သည တတယအၾကမေၿမာက ကလသမဂၢ အေထြေထြအတြငးေရးမႈးခပ တာဝနကထမးေဆာငရန တာဝနေပးအပၿခငးခရေသာလညး ၿငငးဆကာ ၁၉၇၁ ခႏစတြင အၿငမးစားယခသည။ �

အၿပသေဘာေဆာငေသာ အေပးအယ၊ အေလာအတငးၿပလပရာတြင သတမနနညး/ သတမနဆနၿခငး စြမးရည လအပေၾကာငး ကၽြနမ နားလညသည။

၃။ မဟာဗဟာ ခမတသည အဆင ျမင ေဆြးေႏြးပြ မား / အစညးေဝးမားတြင

(အဆငတ ငး ကၽြနမ ပါဝင ေဆြးေႏြးႏ ငသည)

မဟာဗဟာဆသညမာ အဘယနညး။ အေရ႕သ႔ သင ေမာၾကညသည၊ သင ေရာကခငေသာပနးတငက သတမတသည၊ ထ႔ေနာက ပနးတငသ႔ေရာကရန နညးလမးမားကရာၾကသည ဟ ရးရငးစြာဖြငဆပါမည။ အေရး ၾကးေသာအခကမာ ဘာကလခငလ ဆသညက သငသရနပငၿဖစသည။ အေၾကာငးမာ ကၽြႏပတ႔သည မမတ႔ ဘာၿဖစခငသလဆသညႏငပတသကၿပး မၾကာခဏဆသလပင ေဝဝါးေနတတၾကေသာေၾကာငၿဖစသည။ သငေရာကခငေသာ ပနးတငသ႔သြားရန နညးလမးမားရသည။ ထနညးလမးမားက အစအစဥမားဟ၍လညး ေခၚေဝၚသးစြၾကသည။ အဆပါ အသးအႏႈး ၂ မး လးသည တကခကေရးႏငပတသကေသာ ကစၥရပမားတြင သးစြၿခငးမ ဆငးသကလာၿခငးၿဖစၿပး ယခအခါ ႏငငေရး၊ အဖြ႔အစညးမား၊ ႏင စးပြားေရးလပငနးကစၥရပမားတြငပါ သးစြလာၾကၿပၿဖစပါသည။

26

ဥပမာ - ဗဟာ မရၿခငး

ႏငငငယေလးတစခတြင ေဆးရၿပငရနလအပေနသည။ နရမားအကကြေနသည၊ ေခါငမးေရယေနသည၊ ပစၥညးကရယာမားမာ ေခတမမေတာေခ။ အစးရက ေဆးရကမြမးမၿပငရနဆးၿဖတၿပး အစအမမားအတငး လပငနးတာဝနက ေအာငၿမငေအာငေဆာငရြကၿပးစးႏငခသည။ စစဥထားသည ကနကစရတပ၍မားေသာ လညး လတငးေပာရႊငပရပါသည။ ငါးႏစၾကာေသာအခါ ထေဆးရကပတလကရသည။ အေၾကာငးမာ ထေဆးရရသည ၿမ႕ငယကေလးသ႔လာ ေရာက အလပလပကငရနဆရာဝနမားအား မဆြေဆာငႏငေသာေၾကာငၿဖစသည။ မြမးမၿပငဆင စရတမား ဆးရႈးသည။ ဘာေတြမားခလ ? မြမးမၿပငဆငမညဟေသာ ဆးၿဖတခကခေသာအခနတြင အလးစအေျခအေနကေဖာျပေပးေသာဗဟာ ရမေနပါ။ ေဆးရကပတလကၿပးေနာက ဌာနဆငရာဝနထမးမား သြားေရာကၾကညရႈ႕သညအခါတြင ထၿမ႕ကေလးတြင ေနထငသနညးပါးသညကေတြ႔ရသည။ လအမားသည ၿမ႕ၾကးမားဆသ႔ ေရႊ႕ေၿပာငးေနထငေနၾကသညက ေတြ႕ရသည။ ဆရာဝနမားက အလပတာဝန အလြနမားၿပး လပေဖာကငဖကမား၏ကညေပးမႈ လြနစြာနညးပါးသညက ေထာကၿပေၿပာဆၾကသည။ သတ႔သည ပ၍ၾကးေသာ ေဆးရတြငလပရန လလားၾကသည။

အထကပါ ၿဖစရပသည မညသညေနရာတြငမဆၿဖစပြားႏငသည။ ၿမ႕ၾကးမားသ႔ေရႊ႕ေၿပာငးေနထငၿခငးသည ကမာၻ႔ေရစးေၾကာငးၿဖစေနရာ အနာဂါတကၾကတငမနးဆရန ခကခပါသည။ ထ “အနာဂါတ“ သည ႏငငေရး ပငၿဖစသည။ မညသညေနရာမာေဆးရလလဆသညကသရန သ႔မဟတ ဆရာဝနမားလာေရာက အလပလပရန ဆႏၵရ/မရ ဆသညက ၾကတငမနးဆရနမာ အခကအလကမားသရန လအပသည။

အထကပါၿဖစရပတြင လဥးေရဆငရာသတငးအခကအလကမားကသရနလသည။ ဥပမာ -

o လြနခသညႏစမားက တစႏစလင ကေလးေမြးႏႈနးမညမရသည၊

o ကေလးေမြး ဖြားႏ ငသညအသကအရြ ယ ရသညအမးသမးမားအေရအတြကေပ ၚအေ ၿခ ၿ ပ ၿ ပး ၾကတငခန႔မနးခက မညမရသည၊

o ခြစတကသသညအၾကမအေရအတြက (ႏစစဥ)၊ ခြစတကသၿခငးအတြကကနကစရတ (ခြစတ ေဆာင အေသးႏင အၾကး)၊ စသည

သ႔မဟတ အခကအလကက စစတမးေကာကယၿခငးမလညးရႏငသည။ ဥပမာ -

o ၿပညသမားသည ခြစတကသမည ကစၥမားအတြကခရးသြားရန ဆႏၵရၾကပါသလား?

o ဆရာဝနမားသည ေဆးရအေသးမားတြင ေပာရႊငစြာတာဝနထမးေဆာငလစတရၾကပါသလား?

o ေဆးရအၾကးမားတြင တာဝနထမးေဆာငၾကေသာဆရာဝနမားက လထက ပမယၾကည စတခၾကပါသလား?

ၿဖစႏငေခရသညအတငးအတာႏငပတသက၍ ႏငငေရးဆးၿဖတခကတ႔က အခကအလကမားေပၚအေၿခၿပၿပး ဆးၿဖတသငပါသည။ ဆးၿဖတခကမားသည မဟာဗဟာတစခ၏အစတအပငးၿဖစသငသည။ ကယၿပန႔စြာ ရႈၿမင တတၿခငးသည ကၽြႏပတ႔က ကၽြႏပတ႔ခမတထားေသာ ပနးတငဆသ႔ေရာကရန တညမတေပးသည။

27

source: Theoryofchange.org

ေအာငၿမငေသာ ၾကတငမနးဆခကအခ႕သည မဟာဗဟာေကာငးအတြက လအပခကတစရပပငၿဖစသည။ သငခမတထားေသာ ပနးတငမားသည (ပါတတြငး၊ အဖြ႔စညးအတြငး၊ လႊတေတာအစအဖြ႔) လကေတြ႔ၿဖစလာေစ ရမညၿဖစသည။ ရညမနးခကႏင လကေတြ႔ဘဝက ေရာစပရမညၿဖစသည။ မဟာဗဟာခမတသည ေဆြးေႏြးပြ မား (မညသညအဆငတြငၿဖစေစ) တြငပါဝငသညအခါ ေဆြးေႏြးမညအေၾကာငးအရာမားႏငပတသကၿပး စတခ ယၾကညရေသာ ခငမာသညအခကအလကမား ရရထားၿပးၿဖစေနရနေသခာေနပါေစ။ သ႔မဟတ စတခယၾကည ရေသာအခကအလကမားက မေပးႏငပါက မညသ႔ရာေဖြရယႏငသညက အၾကၿပပါ။ တစခနတညးမာပင တထြငဆနးသစမႈရရနၾကးစားပါ၊ ေတြးေခၚမႈပစအသစမားႏင ေၿဖရငးရနနညးလမးသစမားအား မတဆကေပးရန ပစခြကအတြငးကထြကကာေတြးေတာဆငျခငသညအၿမငၿဖငၾကညပါ။ ၾကတငၿပငဆငမႈက ေသခာစြာလပပါ။

ေဆြးေႏြးမညအေၾကာငးအရာႏငပတသကၿပး မမကယက ေအာကပါအတငးေမးပါ -

၁) ကၽြနမတ႔ မညသညေနရာတြငရေနသနညး?

၂) ကၽြနမတ႔ မညသညေနရာသ႔သြားမညနညး?

၃) မညသည နညးလမးမားၿဖင ထေနရာသ႔ သြားမညနညး?

၄) မညမကနကမညကသရရန ကၽြနမတ႔တြငနညးလမးတစရပရပါသလား?

မဟာဗဟာခမတသညေဆြးေႏြးပြမားတြင (အဆငတငးတြင) ကၽြနမ ပါဝငေဆြးေႏြးႏငသည။

28

၄။ ကၽြနမသည ပါတႏငအဖြ႔အစညးနယနမတမားကေကာလြနၿပး မဟာမတမား ဖြ႔စညးလပကငႏငသည။

အရပဖကလမႈအဖြ႔အစညးမားႏငလညး မတဖကၿပလပႏငသည

၄.၁။ ပါတနယနမတကေကာလြနၿပး မဟာမတဖြ႔စညးၿခငး

ပါတစဒမကေရစစနစတြင ႏငငေရးပါတမားႏင မဟာမတဖြ႔ၿခငးသည ဘရညမနးခကပနးတငမားက ေရာကရ ရန အဓကအခကတစရပၿဖစပါသည။ ႏငငေရးပါတမားႏင မဟာမတဖြ႔ရနလပေဆာငမႈသညလညး စြမးရည အၿမတမးလအပသည။ ပါတအသးသးႏင မဟာမတဖြ႔လပေဆာငရန သငပါတက သငက တာဝနေပးအပထား မႈရရန မားေသာအားၿဖငလအပသည။ အကယ၍ သငသည ၿပညေထာငစအဆငေရြးေကာကခ လႊတေတာ ကယစားလယတစဥးၿဖစပါက အာဏာရပါတမားသည ညႏႈငးေဆာငရြကၿခငးႏငပးေပါငးလပေဆာငၿခငး တ႔က လပကငသညအေလအထရၿပး အတကအခပါတမားသည ၎တ႔အခငးခငးၾကား ညႏႈငးေဆာငရြကၿခငးႏင ပးေပါငးလပေဆာငၿခငးတ႔က လပကငၾကသည။

ေဒသဆငရာ အပခပေရးတာဝနမားကလပေဆာငရန ႏငငေရးပါတမားက သတသတမတမတ တာဝန ေပးအပထားၿခငးမး ရမေနေသာ ေဒသႏရအဆင (တငးႏငၿပညနယမား)တြငမ ပါတမားအၾကား မဟာမတဖြ႔ၿခငး သည သကဆငရာေဒသ၏အေလအထေပၚတည၍ ကငသးေလရၾကသည။ လအပေသာအကအည အေထာက အပ (ပးေပါငးေဆာငရြကၿခငး) ကလညး လသညေနရာတငးအတြက သငအေနၿဖင အလဥးသငသလရာေဖြ ေနရတတသည။ မဟာမတဖြ႔လပေဆာငမညသမားအတြက (မမပါတမၿဖစေစ၊ အၿခားပါတမၿဖစေစ) ထသ႔ လပေဆာငႏငရန တာဝနႏငလပပငခြငမားေရးသားၿပ႒ာနးထားၿခငးမးသည ေယဘယအားၿဖင ေကာငးေသာ မဝါဒတစရပၿဖစသည။ သငအေနၿဖင တစခနခနတြင ကစၥရပတခလပေဆာငရန အကညေတာငးခရန လအပလာပါက ဖနးဆကလကရမၿဖင အလပကစၥၿပးေၿမာကႏငမညၿဖစသည။ သ႔မဟတ အၿခားတစေယာက အေနၿဖင ယငးသ႔လအပလာပါကလညး သငက ဖနးဆကအကညေတာငးခႏငမညၿဖစသည။

အခ႕လႊတေတာမားတြင လႊတေတာအမးသမးအစအဖြ႔မား (အပငး ၂၊ အခနး ၆ တြငၾကညပါ) ဖြ႔စညးထားၿခငး မးရတတၾကပါသည။ အဆပါအမးသမးအစအဖြ႔မားသည မတညေသာပါတမားမ အမးသမးမားစစညး ေတြ႔ဆၾကၿပး မဝါဒမားစေပါငးေဆြးေႏြးသည အခြငအလမးကေဖာေဆာငထားသည ေနရာလညးၿဖစပါသည။ ႏငငအေတာမားမားတြင အမးသမးအစအဖြ႔ထားရကငသးမႈေၾကာင အမးသမးေရးရာကစၥရပမားႏင သကဆင ေသာ မဝါဒအမားအၿပားက အမးသမးမားစေပါငးညညြတစြာၿဖင ေအာငၿမငစြာလပေဆာငႏငခသည သာဓက မား မားစြာရပါသည။ အကယ၍ အၿခားပါတမ အမးသမးတစဥး သငအကအည လအပ၍ အၾကဥာဏေတာငးရန ရနခဥးကပလာပါက သမက ခကၿခငးၿငငးမပစလကပါႏင။ ထငၿမငယဆခကမား ဖလယရနကမးလမးခကက စဥးစားရန ေခတေစာငဆငးပါ။ အၿပနအလနအားၿဖင အကယ၍ အေၾကာငး အရာတစခအေပၚအၿခားပါတမ အမးသမးမား၏ထငၿမင ယဆခကကသလေသာအခါမးတြငလညး ဖနးေခၚဆ ရန မတြန႔ဆတပါႏင။ သ႔ရာတြင ပါတဝငမားသာသရမည လ႕ဝကထားရမည သတငးအခက အလကမားက မေဝၿခငးမၿပရန ရငးလငးစြာသထား ရမညၿဖစသည။

တရားဝငနညးလမးႏငသာမက အၿခားနညးလမးမားၿဖငပါ ပါတႏငအဖြ႔အစညးနယနမတမားက ေကာလြနၿပး ကၽြနမ လပကငႏငသည

29

၄.၂။ အရပဖကလမႈအဖြ႔အစညးႏငပးေပါငးေဆာငရြကၿခငး

ပါတစဒမကေရစစနစကကငသးမႈ၏ လကၡဏာတစရပမာ အရပဖကလမႈအဖြ႔အစညးမား အားေကာငးေနၿခငးပင ၿဖစသည။ ကအားေလာစြာပင ၿမနမာႏငငတြင အားေကာငးေသာ အမးသမးအဖြ႔အစညးမား ရေနပါသည။ ၄ငးတ႔တြင အၾကမးဖကၿခငး၊ လကနကးၿခငး ကသ႔ေသာ ၿပသနာရပမားႏငပတသကၿပး ကနဥးသတငးအခက အလကမားရၾကၿပး မညသညနညးလမးမားသည အေကာငးဆးေၿဖရငးနညးမားၿဖစသညဆသညက သၾကပါ သည။ အရပဖကလမႈ အဖြ႔အစညးမားႏင အမးသမးေရးရာလႈတရားသမားသည ႏငငေရးသမားမား၏ မဟာမတေကာငးမား ၿဖစၾကပါသည။ ၄ငးတ႔၏ အၾကဥာဏမားက ရယရန မတြန႔ဆတပါႏင။ ၄ငးတ႔သည အသကအရြယ အားလးရ အမးသမးမား အကးၿဖစထြနးေစမည မဝါဒမားအတြက ဆနးသစေသာအၾကဥာဏမားက ကညေပးပါမည။ ေသခာ ေစရနလပေဆာငရမညအခကမာ ၄ငးတ႔ႏငဆကသြယလပကငရာတြင သင၏ ပါတတစခ တညးအတြကသာ ၄ငးတ႔ႏငခတဆကၿခငးမဟတသညက သေစၿခငးၿဖစသည။ သ႔မသာ ၄ငးတ႔၏ အကအညရယရနအတြက ၄ငးတ႔ႏင ညႏႈငးသည သေဘာေဆာငပါမည။ ထ႔အတြကေၾကာင အစးရမဟတေသာ အဖြ႔အစညးမားႏငပးေပါငးလပေဆာငရန အေကာငးဆးနညးလမးမာ လႊတေတာအမးသမးအစအဖြ႔ (women’s caucus) မတစဆငခတဆကေဆာငရြကၿခငးၿဖစသည။ အကယ၍ အရပဖကလမႈအဖြ႔အစညးမ အရညအခငး ရေသာ အမးသမးေရးလႈပရားသမား သင၏ပါတက ဝငေရာကလၿပး ကယစားလယေလာငးအၿဖစ ေရြးေကာက ပြတြင ဝငေရာကယဥၿပငမညဆပါက ၾကဆလကခပါ။ ၄ငးတ႔၏ ကယပငဆးၿဖတခကအတငး ႏငငေရးေလာက သ႔ဝငေရာကၿခငးၿဖစလာမညၿဖစသည။

အရပဖကလမႈအဖြ႔အစညးႏငပးေပါငးဆကသြယလပေဆာငခကသည (ႏငငေရးပါတႏငအရပဖကလမႈအဖြ႔ အစညးတ႔) တညေသာ ဘသေဘာထားရေသာအခနတြင အေကာငးဆးၿဖစေၾကာငးေတြ႔ရပါသည။ သင၊ သငပါတ သ႔မဟတ အမးသမးအစအဖြ႔သည အရပဖကလမႈအဖြ႔အစညးမားမ ကနဥးသတငးအခကအလက မားကရရၿပး သင၏ႏငငေရးအသငးအဝငးမအဆကအသြယမားႏင ဘ႑ာေငြေၾကးရမႈတ႔ကလညး အဆပါ အရပဖကလမႈအဖြ႔အစညးမား၏ တနဖးရေသာအလပက ကညပပးေပးႏငမညၿဖစသည။

အရပဖကလမႈအဖြ႔အစညးမား၏တနဖးက ကၽြနမ နားလညသည။ လကတြလပကငရမည အဖြ႔အစညးမားက ကၽြနမ ရာေဖြႏငသည။

၅။ မမ၏ ပါတ၊အဖြ႔အစညးအတြငး ဥးေဆာငမႈ အခနးက႑ရယျခငးက အဟန႔အတား ျဖစေစသည

အတားအဆးမားက ေဖာထတႏငျခငး

ၿမနမာႏငငတြင အမးသမးေခါငးေဆာငမားစြာမရခဘးပါ။ ကလသမဂၢ က အဖြ႔ဝငႏငငမားအားလးအား ေရ႕အနာဂါတတြင ႏငငေရး အာဏာမေဝၿခငးက ဥးစားေပးလပေဆာငၾကရနတကတြနးထားသည။� အကယ၍ တကတြနးခကအတငး ၿမနမာႏငငတြငလပေဆာငလာပါက၊ အဆငၿမငရာထးေနရာ အေတာမားမားက အမးသမးမားသ႔ ခြေဝေပးရမညၿဖစသည။ ထလပေဆာငခကအေကာငအထညေပၚလာေစရနအတြက အရည အေသြးၿပညဝေသာ အမးသမးမားဝငေရာကလာရမညၿဖစၿပး ဥးေဆာငဥးရြကၿပႏငရနအတြကလညး ၄ငးတ႔အေနၿဖင အခနေပးပါဝငရမညၿဖစသည။

အကယ၍ သငသည ပါတ၏ထပတနးအဆငထေရာကရနဟသည ရညရြယခကၾကးၾကးမားမားရပါက ၾကတင

30

ၿပငဆငပါ။ သင၏ ဗဟာကၽြမးကငမႈႏငစြမးရညမားက အသးခရနလအပေသာေနရာၿဖစပါသည။ ထ႔ထကလညး လႏငပါေသးသည။ အမးသမးမားသည ၄ငးတ႔တြငအရညအခငးရေၾကာငးၿပသလကသညႏင အခြငအာဏာ ရသညေနရာက ေငြလငဗနးထထညၿပးလာေပးလမမညဟ မၾကာခဏ မားယြငးစြာထငၿမငတတၾကသည။ ထအရာသည စတကးသကသကမသာၿဖစပါသည။ သင အလပၾကးစားရမည၊ ေခါငးေဆာငပငးေနရာက ရရရန တကသငလင တကယရမည။ ထ႔ေၾကာင အစအစဥခပါ။ ေအာကတြငေဖာၿပထားသည ဥပမာကၾကညပါ (ပ၍ေကာငးေသာ နညးလမးမားကလညး သငရာေတြ႔ႏငပါမည)။

ဥပမာ - ပါတထပတနးေခါငးေဆာငပငးေနရာဆသ႔ဗဟာခငးကငးၿခငး

အဆင ၁) ေခါငးေဆာငမႈပညာရပက ကၽြနမ ေလလာမည။ ကၽြနမ၏ အရညအခငးက (ေခါငးေဆာငတစဥးၿဖစရန အားသာခကမား၊ အားနညးခကမား) မမဘာသာ ၿပနလည ဆနးစစမည။ (အမးသမးမားသည ကယကယက အလြယတက ေလာတြကတတၾကသည။ မမကယက အထငမေသးပါႏင/ေလာမတြကပါႏင။ မမပါတတြငး ေခါငးေဆာငမႈ ေနရာရရထားေသာ အမးသားမား၏ အရညအေသြးႏင ႏႈငးယဥၾကညၿခငးသညလညး အခညးအႏးမၿဖစပါ။ သေတသန ေတြ႔ရခကမားအရ ၿမနမာႏငငရ အမးသမးလႊတေတာကယစားလယမားသည အမးသမားကယစားလယမားထက ပညာ အရညအခငးၿမငမားၾကေၾကာငးႏင ၄ငးတ႔၏စြမးေဆာငရညႏင ပတသက၍ ယၾကညမႈမရၾကေၾကာငး ေတြ႔ရရသည။)အဆင ၂) ခငပြနးႏင မသားစက ကၽြနမ၏ရညမနးခကအေၾကာငးေၿပာၿပမည။အဆင ၃) ကၽြြနမ၏ အစအစဥက ပါတတြငး ကၽြနမႏငအနးကပဆးၿဖစၿပး သစၥာရေသာလပေဖာကငဖက မားက ေၿပာၿပမည။ ကၽြနမတ႔ အတတ အစစဥဆြမည။ ပထမဥးစြာ ကၽြနမအတြကအေရးၾကးေသာ ပါတေကာမတ၏ ဥကဌ ေနရာရရရနၾကးစားမည။ ေကာမတက ဥးေဆာငရေသာအခါတြင ကၽြနမအေနႏင ေခါငးေဆာငမႈအေတြ႔အၾကရၿပး အၿခားသမားကလညး ကၽြနမသည စြမးေဆာငႏငသညအရညအခငး ရေၾကာငးက ၿမငၾကမည။အဆင ၄) သငေတာသည ေနရာ/အေၿခအေနမားအားလးတြင ကၽြနမ၏အရညအေသြးကအသးခမည။ ကၽြမးကငမႈႏင အားတကသေရာရမႈတ႔ၿဖင ပပးကညမည။အဆင ၅) လထက ကၽြနမနာမညကသေနေစရန ၾကးပမးအားထတမည။ သတငးထတၿပနခကမား လပေဆာငမည၊ အငတာဗးမားေၿဖဆမည။အဆင ၆) လပေဖာကငဖကမားႏငအတ ပါတ၏အမးသမးအဖြ႔အတြငး (သ႔မဟတ ပါတတြငး) မဟာမတဖြ႔ရန စတငရာေဖြလပေဆာငမည။ သငေတာလေလာကသညေထာကခမႈရရသည အခနေရာကပါက ကၽြနမ၏ ရညမနးခကက ထတေဖာေၿပာဆမည။အဆင ၇) ပါတတြငးရ အဓကပဂၢလမားကခဥးကပၿပး ကၽြနမ၏ ႏငငေရးရညမနးခကက ေထာကခပပးရန ေၿပာဆစညးရးမည။ ပါတမဝါဒမားကလညး ပ၍အေကာငအထညေဖာရနႏင ပါတ၏ဖြ႔ၿဖးတးတကမႈက ဥးတညလပေဆာငရနအတြက ထအခနတြင ပါတတြငးေကာမတ ဥကဌရာထးက စြန႔လႊတမညဆသညကလညး ရငးရငးလငးလငး ေၿပာၿပထားမည။

31

မဟာဗဟာေကာငးတစရပသည အေၿပာငးအလၿပလပႏငရမညကလညး သတခပသငပါသည။ လးဝအေၿပာငးအလတစခက မေမာလငဘ ရတတရပၿပလပရေကာငးၿပလပရပါလမမည။ ၄ငးေနာက အေနအထား/ အေၿခအေန အသစႏင အဂြငဝငကၿဖစမည အစအစဥက သငႏငသငက ပပးေထာကခ သမားအေနၿဖင အေသအခာစဥးစားဆငၿခငၿပး ေၿပာငးလလပေဆာငရပါမည။ အထကေဖာၿပပါ အဆငမားက အစဥလက သ႔မဟတ အခ႕အဆငမားကေပါငးစပ၍ေသာလညးေကာငး လပေဆာငရာတြင ေလးစား ေထာကခမႈကရရရန တတႏငသမ ရးရငးစြာလပေဆာငရပါမည။ ႏငငေရးဆသညမာ အခြငအာဏာ (ပါဝါ) အတြကကစားပြတစခၿဖစသည အားေလာစြာ အခ႕ေသာအရာမားက သသသပသပ လပရၿခငးမး လညးရတတပါသည။ အခြငအာဏာ (ပါဝါ) ပမားသညေနရာ/အရာၿဖစေလေလ၊ သသပစြာလပရၿခငးမား မားေလေလၿဖစသညဟေသာ ပစမးၿဖစပါသည။ သ႔ရာတြင သသပလ႕ ဝကလပေဆာငၿခငးသည အေလအထတစရပၿဖစမလာသငပါ။ ရးရငးမႈမရဘ ေကြ႔ေကာကစြာလပေဆာငၿခငးကကငသးၿပး သသပ လ႕ဝကလပေဆာငတတေသာသမားသည ေယဘယအားၿဖင အၿခားသမား၏ေလးစားမႈကမရႏငပါ။

အကယ၍ သငလခငေသာ ပါတထပပငးေခါငးေဆာငမႈေနရာကရလာၿပဆပါစ႔။ သငသရနအခကမာ ထပပငး ေခါငးေဆာငေနရာမားသည အထးကနဆနပါသည။ ထ႔အတြက ၿပငဆငထားရနလအပပါသည။

ပါတတြငးထပပငးေနရာသ႔ေရာကရန မညသ႔ညႏႈငး တကလမးရမညက ကၽြနမသသည။

၆ ။ လအပသညသတငးအခကအလကက ကၽြနမ ရယရာေဖြႏငသည

ယခေခတ ႏငငေရးသမားတစဥးအတြက သတငးအခကအလကမား မားစြာရေနၿပၿဖစပါသည။ အခကအလက မားက ေနရာအႏ႔ကရရေနၿပၿဖစပါသည။ သ႔ရာတြင သငအလြနအမငးလအပေနေသာ ဗဟသတ (သတငး) အတြက အနညးငယမပငမရႏငသညအေၿခအေနမးလညးၾကရတတပါသည။ သ႔မဟတ သငရရထားေသာ သတငးအခကအလကသည ယၾကညစတခရေလာကေအာင တကမနကနမႈရ-မရဆသညက မေသခာေသာ အေၿခအေနမးလညး ၾကရတတပါသည။ ယၾကညစတခရမႈ ေပာကဆးေနၿခငးသည ယခေခတ၏ ၾကးမားေသာ ျပနာတစရပၿဖစပါသည။ လမညာထားေသာ၊ ရညရြယခကရရၿဖင ရႈတေထြးမႈၿဖစေစေသာ သတငးအခက အလကမားၿဖင မဆႏၵရငမားအား မားယြငးယဆေစၿပး ဆးရြားေသာ အကးဆကမားကၿဖစေစၿခငးမးမား ယခႏစပငးမားတြငေတြ႔ရသည။

32

ၿပနလညစဥးစားသးသပရန - ၿမနမာႏငငမ သတငးစာေစာငမားသည ယၾကညစတခရပါသလား?

၂၀၁၆ ခႏစတြင ၿဗတနႏငငသည ဥေရာပသမဂၢမခြထြကၿခငးႏငပတသကၿပး ဆႏၵခယပြကငးပခသည။ ခြထြကေရးကမပနးက မဆႏၵရငမားအားေပးသည သတငးအမားမာ ၿဗတနႏငငက ဥေရာပသမဂၢသ႔ တစပါတလင ေပါငစတာလင သနး ၃၅၀ အပါတစဥေပးေနရၿပး အကယ၍ ၿဗတနႏငငအေနၿဖင ဥေရာပသမဂၢမ ခြထြကမညဆပါက အဆပါေငြေၾကးက “ႏငငေတာကနးမာေရးဝနေဆာငမႈ“ အတြက အသးၿပႏငမည ဟ၍ၿဖစသည။ ႏငငတြငးရ အဝါေရာင သတငးစာ/စာေစာငမားက အဆပါသတငးအမားက ၿဖန႔ေဝလကၾကသည။ ေနာကဆးတြင ခြထြကေရးကမပနး အသာစးရသြားကာ ၅၂-၄၈ မၿဖငကပၿပး အႏငရသြားသည။ ၿမနမာႏငငရ အဝါေရာင သတငးစာေစာငမားက အယအၾကညရပါသလား?သင၏တငး/ၿပညနယရ ၿပညသမား အရညအေသြးၿပညဝေသာ သတငးစာေစာငမား ဖတၾကပါသလား သ႔မဟတ လမႈကြနယကကအသးၿပၾကပါသလား?ႏငငေရးသမားတစဥးအေနၿဖင သတငးအမားမားၿဖန႔ေဝေနမႈက သင မညကသ႔တားၿမစ ႏငမညနညး?သငမဆႏၵရငမား ႏင သင ဖတရႈေနေသာသတငးစာေစာငမားက မညသပငဆငသညကသငသပါသလား?သတငးစာေစာငမားကပငဆငေသာလပငနးရငမားအေနႏင ၿမနမာႏငငက သ႔မဟတ မမတ႔၏ေဒသက မညသ႔ဖြ႔ၿဖးတးတကေစခငသညက သငသပါသလား? မညကသ႔ေသာ မဝါဒမားက စတဝငစားသညက သငသပါသလား?

ေကာငးမြနေသာအေလအထတစခမာ မမလကခရရေသာ သတငးအခကအလကမားက အၿမတေစ ေမးခြနး ထတၾကညၿခငးပငၿဖစသည။ ယၾကညစတခရေသာသတငးဌာနမားသည ၄ငးတ႔၏သတငးမားႏင အခက အလကမားက ပမနစစေဆးၾကပါသည။ သ႔ေသာ ယၾကညစတခရေသာ သတငးဌာနမားက သငမညကသ႔ သရႏငပါမညနညး? သတငးစာမားမ သ႔မဟတ အငတာနကသတငးဌာနမားမသတငးမားကဖတရနႏင ၄ငးတ႔ကေပးသည သတငးအခကအလကမားက ခနထးၾကညၿခငးသည အေကာငးဆးၿဖစပါသည။

လအပေသာသတငးအခကအလကက ဂဂလ (Google) ကသး၍၄ငး၊ သ႔မဟတ အၿခားေသာ အငတာနက အရငးအၿမစမားသး၍၄ငးရာေဖြႏငပါသည။ သ႔ေသာ ရာေဖြရရထားေသာအခကအလကမားက ဆနးစစရန လအပပါသည။

အငတာနကအဘဓါနၿဖစေသာ ဝကပးဒးယား Wikipedia https://simple.wikipedia.org/wiki/Main_Page တြင သတငးအခကအလကမားစြာက ရးရငးေသာအဂၤလပဘာသာၿဖင ရာေဖြႏငပါသည။ သ႔ေသာ ထအရာသည လညးယၾကညရပါမညလား? အကယ၍ Wikipedia ကသးပါက သတငး ေဆာငးပါး၏ ေအာကေၿခကစစေဆးပါ။ ေအာကေၿခတြင သတငးအရငးအၿမစက ထညသြငးေဖာၿပထားၿခငးေတြ႔ရရပါက စတခရသညဟ ေယဘယဆႏငေသာလညး ၁၀၀% မေသခာပါ။ လႊတေတာ/ေကာငစ တ႔တြငေၿပာဆသညအခါတငး၊ သတငးအခကအလကမားက ကးကားသညအခါတငးတြင ထသတငးႏင ၄ငးသတငးအရငးအၿမစကလညး တစခနတညးမာပင ထညသြငးေၿပာဆပါ။ အၿမတမးလပပါ။

ကား-မေရးရာႏငဖြ႔ၿဖးမႈ၊ ကား-မေရးရာစာရငးအငး၊ ႏငငေရးနယပယတြင အမးသမးမား၏တးတကဖြ႔ၿဖးမႈ၊ အစရသညအေၾကာငးအရာမားႏငပတသကၿပး သတငးအခကအလကရာေဖြေလလာရန ေအာကပါအရငး အၿမစအခ႕တ႔က ညႊနးလပါသည။ အမားအားၿဖင အဂၤလပဘာသာၿဖငၿဖစပါသည။

33

https://www.wikigender.org/

http://www.iknowpolitics.org/en

http://www.unwomen.org/en

သတငးအခကအလကက မညသ႔ရာေဖြရမညက ကၽြနမ သသည။လမႈကြနယကႏင ေရးသားထတေဝေသာစာေစာငမားမ သတငးအခကအလကမားသည မားယြငး ယဆေစတတသညက ကၽြနမသေဘာေပါကသည။

၇ ။ ကၽြနမသည ကနးဂဏနးမားကသေဘာေပါကနားလညျပးအဓပၸါယဖြငဆႏငသည

ေအာငၿမငေသာဆးၿဖတခကမားအားလးသည အခကအလကမားေပၚအေၿခၿပပါသည။ အခကအလက မားသည ကနးဂဏနးမားေပၚတြင အၿမအေၿခၿပသည။ ယၾကညစတခရေသာအခကအလကမားသည အထးသျဖင ဖြ႔ျဖးေရးအတြက အလြနပငအေရးၾကးပါသည။

ကလသမဂၢ စဥဆကမၿပတဖြ႔ၿဖးမႈပနးတငမား (အပငး ၂၊ အခနး ၆ တြငၾကညပါ) က ကမာၻတဝနးလးမ ေကာကယထားေသာ ကနးဂဏနးမားကအေၿခၿပၿပး ခမတထားပါသည။ ပနးတငမားသ႔ေရာကရမႈက ကနးဂဏနးမားေပၚ အေၿခၿပၿပး ေစာငၾကပၾကညရႈႏငပါသည၊ ခန႔မနးႏငပါသည။

ႏငငေရးသမားတစဥးအေနၿဖင အခနအေတာမားမားအား ဘတဂကေရးရာမားအတြကအသးၿပရႏငပါသည။ ဘတဂကမားသည အနာဂါတအေရးအရာပငၿဖစသည (လကထတြငအကန႔အသတအားၿဖငရေနေသာ ေငြေၾကးက လာမညႏစအတြက သ႔မဟတ လႊတေတာသကတမးအတြငး အထေရာကဆးနညးလမးၿဖင မညသ႔ ခြေဝမညနညး)။ ထသ႔လပေဆာငရန ယခငကအေၾကာငးအခငးအရာမားကသရနလအပသည။ ယခငက အေၾကာငးအခငးအရာမားက သရန အေကာငးဆးႏင နားလညရနအေကာငးဆးမာ ကနးဂဏနး မားမတစဆင ၿဖစသည။ ေဆးရပတလကရေသာ ၿဖစရပကသတယပါ (အပငး ၁၊ အခနး ၃ တြငၾကညပါ)။ ေဆးရက မြမးမၿပငဆငရန ဆးၿဖတခၾကသည ႏငငေရးသမားမားသည ကနးဂဏနးမားက လစလရႈခၾကသည။

34

ေလကငခနး - ေမြးဖြားသည ႏငေသဆးမႈအေရအတြကမားက ကနးဂဏနးအၿဖစ

ေနရာ ေသ ဆး သ ည အေရအတြက (၂၀၁၈)

လဥးေရေၿပာငးလမႈ (၂၀၁၈)

ေကးရြာ ၁ ၁၀၃ ၉၁ +၁၂

ေကးရြာ ၂ ၃၅၇ ၁၀၂ + ၂၅၅

ေကးရြာ ၃ ၁၅ ၂၃ -၈အထကေဖာၿပပါဇယားသည ရးရငးေသာကနးဂဏနးပစတစခၿဖစသည။ ၿမနမာႏငငရ ရြာ (၃) ရြာဟ စတကးႏင ပေဖာထားၿပး ေမြးဖြားၿခငးႏငေသဆးၿခငးကမတတမးတငထားသည။ အဆပါရးရငးေသာ ပစက အေၿခၿပလငေတာင ထရြာမားႏငပတသကၿပး အခ႕ေသာေကာကခကမား ခမတႏငပါလမမည။ ကနးဂဏနး ဆသညထက ေကာလြန၍ၾကညပါ။ ေကးရြာ (၃) ရြာသည မညသ႔ေသာရပရြာမား ၿဖစေနသနညး? မညသညတ႔ ေပာကဆးေနသနညး? မညသ႔ေသာ အေၿခခဝနေဆာငမႈမား ေပးသငသနညး?

ကလသမဂၢအဖြ႔ၾကးသည ကား-မခြၿခားထားကနးဂဏနးအခကအလကမားရယၿခငးက အထးအေလးထား ဥးစား ေပးပါသည။ ဆးၿဖတခကမားက သတငးအခကအလကမားေကာငးစြာရရၿပးမခမတႏငရန မနးကေလးငယမား ေကာငးတကႏႈနး (ေယာကားေလးမားႏငယဥလင) ကသရနလသည၊ ေကာငးထြကႏႈနးကသရနလသည။ အမးသမးမား လပငနးခြငသ႔ဝငေရာကလာေစရန အဟန႔အတားမား၊ အခကအခမားက နားလညရန၊ အမးသမးမားသည အမးသားႏင ႏႈငးယဥလင ဝငေငြမရေသာ ၿပစေစာငေရာကရသည အလပမားအတြက တစပါတလင အခနနာရမညမ အသးၿပေနၾကရသညက သရနလအပသည။

ႏငငအမားစတြငအမးသားမား၏ သကတမးသည အမးသမးမားထကနညးသည။ ထကသ႔နညးရသည အေၾကာငးရငးကရာၿခငးအားၿဖင အမးသားမားကနးမာစြာ အသကရညေနထငေနေရးက အေထာကအက ၿပေစမည မဝါဒမားခမတနငရနအတြက အမးသားမားဘဝကမညသ႔ေနထငသညက ကၽြႏပတ႔အေနၿဖင ပမသရရန လအပသည။ ထ႔အတြက ကၽြႏပတ႔ ကား-မခြၿခားထားကနးဂဏနးအခကအလကမားလအပသည။

ေလကငခနး - ကား-မခြၿခားထားကနးဂဏနးအခကအလကမား

ၿမနမာႏငငစာရငးအငးအဖြ႔၏ အငတာနကစာမကႏာကၾကညပါ။ ကား-မခြၿခားထားေသာ ကနးဂဏနး အခကအလကမားက သငေတြ႔ပါသလား? မနးကေလးႏငေယာကာၤးေလးေကာငးတကႏႈနးႏင ပတသက ေသာ သတငးအခကအလကက သငရာေတြ႕ပါသလား?

ကၽြနမသည ကနးဂဏနးမား၏ အေရးၾကးပက နားလညသေဘာေပါကၿပး ရးရငးေသာ ပစၿဖင တငၿပလာေသာ ကနးဂဏနးမားက ဖတတတသည။

35

36

tcef; (*) Ed kifiHa&;udk uRefr aumif;pGm vkyfudkifEd kifonf

၁။ ႏငငေရးက ကၽြနမ ေကာငးစြာလပကငႏငသည

ႏငငေရးသမားေကာငးတစဥး၏အရညအခငးမားကဘာေတြလ? အေရးအၾကးဆးတစခကမာ- သမ လပကငႏင ၿခငးၿဖစသည။ သမ၏ပနးတငက သမကယတငခမတကာ ထပနးတငသ႔ ေရာကရေအာငအေရာကေလာကလမး ႏငျခငးပငျဖစသည။ မဆြြယေသာကာလမားတြင သမ၏မဆႏၵနယရျပညသမားက သမေပးခေသာ ကတကဝတ မားက သမမႏငျပးကာလတြင ထကတကဝတမားက ေကပြနေအာင သမကတ အတငးရြကေဆာင ျခငးပငျဖစ သည။

ေငြေၾကးအရငးအျမစမားမျပညစသညအခါမားတြင ထကသ႔ ျပထားေသာကတကဝတမားက အခနတအတြငး ျပညမရန(မဆႏၵရငမားေမာလငသကသ႔) စြမးေဆာငႏငျခငးမရသညအခါမား၊ ျပညမရနခကခ သညအခါမား ရတတပါသည။ သ႔ျဖစရာ မညသညကတကဝတကဥးစားေပးေဆာငရြကမညဟ ေရးဆြသတမတထားျခငးသည နညးလမးဗဟာေကာငးတစခပငျဖစသည။

- ဘယအရာကအရငျပးေအာငေဆာငရြကမလ?

- အဒအခကဟာ ၿပညနယဘတဂကက ဘယလအကးသကေရာကႏငလ?

- ရနပေငြအတြက အျခားနညးလမးမားရႏငဥးမလား? သတမတထားတအခနကာလ အတငးအတာက ဘယေလာကလ?

- ပနးတငေရာကဖ႔ဘယသေတြန႔ ငါမတဖကဖြ႔သငလ?

ႏငငေရးသမားတစေယာက၏အလပသည ဥပေဒျပေရး ႏင ဘ႑ာေရး သာမကဘ၊ သင၏ႏငင ေရးရညမနးခကမား၊ ပနးတငမားျပညမေရးအတြက သငကယတငက ဥးေဆာငဥးရြကျပေသာ seminars မား၊ သတငးစာရငးလငးပြမားျပလပျခငး၊ ေဆာငးပါးမားေရးသားျခငး၊ အျခားႏငငေရးသမားမား၊ သေတသနသမား မား၊ အရပဖကလမႈအဖြ႔အစညးမားနင လကတြလပေဆာငျခငး စသညတ႔ကလပေဆာငႏငပါသည။

37

ဥပမာ- လႊတေတာကယစားလယတစေယာကဟာျပျပငေျပာငးလမႈကဘယလလပႏငသလ?

ျပညသ႔လႊတေတာသည လကထပႏငေသာအသကအရြယ ၁၈ႏစကပယဖကကာ၊ ဓေလထးတမး ဥပေဒ၏ အသက သတမတခကက အတညျပခပါသည။ ယငးဥပေဒၾကမးက အမးသား လႊတေတာတြငမေဆြးေႏြးမ အမးသမး လႊတေတာ ကယစား လယတစဥးက (ယခငကအမးသမးအခြငအေရးတကၾကြလႈပရားသ) ေအာကေဖာျပပါ လပေဆာငမႈမားက လပေဆာငခပါသည။

၁) “အနမဆးလကထပသငတအသကဟာ အဘယေၾကာင ၁၈ နစျဖစသငလ” ဟသည လမႈကြနယကလႈပရားမႈတရပ၊ ၂) စာနယဇငး(သတငးမဒယာ)မားမ ေမးၿမနးမႈမား၊၃) လႊတေတာအတြငး အဓကေထာကခမညသမားႏငမတဖြ႔ျခငး (တပမေတာသား ကယစားလယ မား အပါအဝင အျခားပါတမား) ႏင ေထာကခအားေပးမႈရရေအာငဆြေဆာငစညးရးသည၊(တစခနးဝင တစခနးထြက သြားေရာကေၿပာဆၿခငး၊ လႊတေတာကငးပေနခနတြင မကႏာခငးဆင ေျပာဆတကတြနးျခငး၊ ဖနးဆကေၿပာဆၿခငး၊ စာတ (မေဆခ႕) မားပ႔လႊတျခငး ႏင၄) ”ကေလးသငယဥပေဒ ၁၉၉၃ အေပၚ ဥပေဒၿပၿပးေနာက စစစၿခငးေလလာသးသပခက ႏင အၾကျပခကမား” က ျဖန႔ေဝျခငး၊ (ယငးတြင လကထပရနအနမဆးအသကသတမတခကက ၁၈ႏစဟအၾကျပခကအထးျပပါရသည) မအမားစျဖင လကထပႏငသညအနမဆးအသကအရြယက ၁၈ ႏစဟ အမးသားလႊတေတာတြင သတမတႏငခသည။ အဆပါဥပေဒၾကမးက ျပညေထာငစလႊတေတာတြင ဆကလကေဆြးေႏြးရန လအပေသးေသာလညး ထအမးသမး လႊတေတာကယစားလယသည အမးသားလႊတေတာတြင ေအာငၿမငမႈရရခပါသည။

မမ၏လပေဆာငခကက မမကယတငျပနလညအကျဖတသးသပၿခငးသည အလြနပငခကခပါသည။ ေနာက ကငးပမညေရြးေကာကပြသည ကယလပေဆာငခကမားအတြက အေကာငးဆး အကျဖတ ေပးမညပြျဖစသည ဟဆလငမမားေပ။ သ႔ရာတြင မမ၏လပေဆာငခကမားအေပၚ မမကယတင ပမနအကျဖတသးသပမႈ ျပလပ ေနျခငးသည ပမေကာငးမြနေသာလပေဆာငခကမားကျဖစေပၚေစရနအတြက အေထာကအကျဖစပါသည။ သငအေနႏင မမကယကအကျဖတျခငးဇယားတစခ က အသးျပရနေလလာဖးပါသလား (ဥပမာ-ယခသငရးက သ႔ေသာ)။ အကယလ႔ သငသည ေရြးေကာကခကာလအစျပကာ၊သင၏ပနးတငမား၊ ကတကဝတမားက စာရငးျပစကာခေရး လာခသညဆပါစ႔၊ သငဘာလပေဆာငျပးျပ၊ ဘယကေရာကေနျပဆတာက ၄ငးစာရငးက ျပဆေနေပလမမည။ သင၏ မမကယကအကျဖတျခငးဇယားက သငအားေအာကပါအခကတ႔ ကျပဆေနပါမည။

လပငနးျပးေျမာကသည

လပငနးတစဝကသာျပးေျမာကသည

လပငနးစလပကငေနသည

လပငနးေရႊ႕ဆငးထားသည

လပငနးသညလပေဆာငရနလကေတြ႔မကေသာေၾကာင ပယဖကရသည

38

စးပြားေရးဆငရာကနဥးလအပခကမားကနားလညရနမလြယကပါ။ အကယ၍သငသည ဘ႑ာေရးဆငရာ သငတနးမားက တကေရာကထားပါက ၄ငးသည အေထာကအကျဖစေစပါသည။ သငယႏငရနအခြင အလမးမားကအျမရာေဖြကာ ေလလာႏငသမေလလာဆညးပးရမည။ သင အေနျဖင လႊတေတာသကတမး ကာလအစမားတြင အထးသငတနးတစရပကေတာငးခေကာငး၊ ေတာငးခႏငခြငရေပမည။ သ႔မဟတ သင၏ လႊတေတာအေနျဖင လႊတေတာကယစားလယမားက ေလကငေပးရန အရငးအျမစမားမရပါက၊ ထ႔အတြက ကညပပးေပးႏငေသာ ႏငငတကာအဖြ႔အစညးတစရပရပအား အကညေတာငးခႏငပါသည။ အငတာနကမ တဆငသငယရေသာသငတနးမား (online training) သညလညး ၿဖစႏငေခရေသာ နညးလမးတစခၿဖစၿပး၊ ယခအခါ ယငးနညးလမးက ကယကယၿပန႔ၿပန႔ အသးၿပေနၿပၿဖစသည။

ကၽြနမသညလကေတြ႔ကေသာပနးတငမားကခမတထားသည။ ၄ငးပနးတငသ႔အေရာကသြားမည နညးဗဟာ ကလညးခမတထားကာ၊ ထနညးဗဟာအတငး လပေဆာငလကရသည။ ကၽြနမသည စးပြားေရးဆငရာႏငဘ႑ာေရးဆငရာဘာသာရပမား ပ၍ေလလာရနအခြငအလမးမား ရာေဖြေနပါသည။

၂။ ကၽြနမသည မမပါတႏင မမ၏မ ဆႏၵရငျပညသမားအတြကေကာငးစြာ အမႈထမးႏငသည

၂.၁။ ပါတအတြငး နင ပါတအတြကအမႈထမးျခငး

ပထမဆးအခကအေနျဖင သငနငသငပါတသည တညေသာႏငငေရးပနးတင ႏင ႏငငေရးမဝါဒ မားရၾကသည ဟသညအခကျဖစျပး၊ ယငးအခကသညသငအားႏငငေရးအတြငးသ႔ပါဝငရန ကနဥး ဆြေဆာငမႈျဖစေပလမမည။ သငအေနျဖင ပါတတစခကေရြးခယလကျခငးသည ယငးပါတႏင သငအၾကားတြင တညေသာႏငငေရးသေဘာတရား၊ ခယခက၊ တနဖးထားမႈမားရေသာေၾကာငျဖစသည။ သငအနးအနားရလမား အား သင၏ရညမနးခကမားက ေဝမႏငလငေတာင ထရညမနးခကက ေရာကမညနညးႏငပတသကၿပး ၄ငးတ႔၏အၿမငမားက သငအားေဝမၿခငးမးရခငမရပါမည။

ႏငငေရးသမားတစေယာကနင သမ၏ပါတအၾကားဆကဆေရးသည တစဥးကတစဥး အျပနအလနတညမေန သည ႏစဥးနစဖကအကးျပမႈမးျဖစသည။ (သင “ရ“ သည။ သင “ေပးဆပ“ သည။) သငလပေဆာငေနသည တာဝနမား လပေဆာငေနမႈမားက ပါတအေနျဖင တစဖကတစလမးမ အေထာကအကေပးေနမညျဖစျပး၊ တစခနတညးမာပင၊ သငအေနျဖငလညး သင၏အရညအေသြး၊ အရညအခငးမားျဖင သငပါတ၏အကးက သယပးေနရမညျဖစသည။ သငတြင သငပါတကအကးျပနငသညအရညအေသြး ဗဟသတမားရေနႏင ပါသလား? သငတြငရေသာ ဗဟသတမား အရညအေသြးမားက ထတေဖာေျပာဆရနမရကေၾကာကပါႏင။ တစခနတညးတြင သငအေနျဖင မေမအပသည သတျပရမညအခကမာ လမားသည ေနရာတကာတြင “သ“ “တတ“ ျဖစေနတတသည၊ လတြငကယ လပတတသညသမား (know-it-all type of persons) ကမ သေဘာက ႏစျခကေလမရၾကပါ။

39

ျပနလညစဥးစားသးသပရန- - သငပါတတြငးတြင ကား-မေရးရာတနးတညမမႈ ကမညကသ႔တကတြနးေျပာဆမညနညး?

သငပါတသည ကား-မတနးတညမေရးသညအလြနအေရးၾကးသည၊ တနးတညမမႈမရဘ ဖြ႔ျဖးမႈမရႏငဟေၾကြးေၾကာေကာငး ေၾကြးေၾကာေနပါလမမည။ သ႔ေသာ သငပါတ၏ေခါငးေဆာငမႈအပငး အားလးကအမးသားမားကသာ ေနရာယထားျပး အမးသမးမားအေနျဖင ေရြးေကာကပြတြင ကယစားလယေလာငးအျဖစ အမညတြငသြငးခရရနပင အလြနခကခေနပါသည။ သငအေနျဖင ကား-မေရးရာကယစားၿပစနစ (ဂနဒါ ကတာ) က သတမတေပးရန သငပါတတြငးတြင ေျပာဆတကတြနး ႏငပါသည။ ယငးသည ပါတတြငးေခါငးေဆာငေနရာ၊ ကယစားလယေလာငးအျဖစအမညတင သြငးခရနအေရးပါပါသည။ ယငးသ႔ “ဂနဒါကတာ“ ရရန ေျပာဆတကတြနးမႈသည အတကအခ ၾကေတြ႔ႏငေခရပါသည။မညသ႔ေရ႕ဆကၾကမညနညး? အဆးဆးသငတန႔ျပနႏငတပစကေတာ “ကမးရႉးထး ေဒါသတၾကး“ ေၿပာၿခငးမးၿဖစသည။ သမေမြ႔စြာဆြေဆာငတကတြနးၿခငးသည အေကာငးဆးပစၿဖစသည။ ဥပမာ- ပါတညလာခတြင အမးသမးအတြက ၃၀% “ကတာစနစ“ အသးျပရနစာၿဖငတငၿပႏငပါသည။ တရားဝငစာမတငမ မမကေထာကခမညမတဖကမားက ရာေဖြမတဖြ႔ထားရပါမည။ သငမတဖကမား၊ မတေဆြမားက အျခားႏငငအေတြ႔အၾကေကာငးမားအား မေဝထားရပါမည။ UN ၏ ၁၉၉၅ အမးသမးဖရမ မ အမးသမးအနညးဆး ၃၀% ပါရနတကတြနးခက (၂၀၃၀ တြင ၅၀% �) ကလညးကးကားႏငပါသည။ အမးသမးက ၃၀% “ကတာ“ ေပးၿခငးသည အမးသားမားက ခြျခားဆကဆၿခငးဟ အေျပာခရႏငပါသည။ “ကတာစနစ“ ဆသည ယာယအထးျပလပေဆာငခက ၿဖစေၾကာငးရငးျပပါ။ အျခားႏငငအေတြ႔အၾကမားအရ “ကတာစနစ“ ကငသးျခငးေၾကာင အမးသမးလႊတေတာကယစားလယမား၊ အမးသမးနငငေရးသမားမား အေရအတြက သသာတးတကလာေၾကာငးျပး၊ ေရရညမာ ပါတ၏ေကာငးကးကျဖစေစမည ျဖစေၾကာငး ေျပာျပပါ။ ထကသ႔ စညးရးေျပာဆေနစဥ တညတညျငမျငမ ႏင အာရစကထားပါ။ အကယ၍ သငေျပာဆမႈ အရာမေရာကပါက မတနလႈပပါႏင၊ သငဒပါတကထြကၿပး တၿခားပါတကသြားမယဟ၍လညး မျခမးေျခာကပါႏင။ အရႉးက လကခပါ။ ေနာကတစၾကမမထပေျပာပါ။

ပါတအတြက ႏင ပါတတြငးလပေဆာငခကမားအတြက ကၽြနမကေလးစားၾကသည။

၂.၂။ မမ၏ မဆႏၵနယ ေကာငးကးအတြက အမႈထမးျခငး

ႏငငေရးသမားတစေယာကအေနျဖင သငမ ဆႏၵနယမျပညသမားက သငအားေပးအပထားေသာမားေျမာငလ သညတာဝနမားရပါသည။ သတ႔၏အသမားက သငမကယစားျပရပါသည။ သင၏ မဆႏၵနယမမ ဆႏၵရငမား သည အျခားေသာကယစားလယေလာငးမားအနက သငသည သတ႔အတြကရပတညကာ သတ႔၏ျပသနာမား၊ အခကအခမားက သတ႔ကယစားတငျပ ေဆြးေႏြး ကာ၊ အေကာငးဆးေျဖရငးလပကငေပးမညသတစဥး၊ သတ႔၏ ဘဝမားက အနာဂတတြင ပမေကာငးမြနလာေအာငလပေဆာငေပးမညသတစဥးဟ ယၾကညကာ သငက မထညခၾကပါသည။

40

သငမဆႏၵနယမျပညသမားႏငပမနေတြ႔ဆရနအေရးၾကးပါသည။ မဆႏၵရငမားႏင စာသငေကာငး၊ ဘနးၾကး ေကာငး၊ ဘရားရခးေကာငး၊ ျမ႕နယခနးမစသညတ႔တြငေတြ႔သညအခါတငး၊ သငအေနျဖင ျပညသမားက မညသညရက၊ မညသညအခနတြငပမနဆေတြ႔မညက အသေပးေျပာဆထားျခငးျဖင ၾကသထားၾကပါေစ။

သင၏နားေထာငႏငမႈစြမးရညကအသးျပ၍ မဆႏၵရငျပညသမား၏ေျပာၾကားမႈမား၊ ေမးျမနးမႈမားက ေကာငးစြာ နားေထာင မတသားပါ။ ထ႔ေနာက မဆႏၵရငျပညသမားမ သငအားတငျပလာသညျပသနာမားက ျပ႒ာနးထား သည မဝါဒမားအရ၊ သငျပညနယ၊တငးေဒသၾကးတြင ေၿဖရငးလပကငရန စဥးစားပါ။ ထ႔ေနာက သငမဆႏၵ ျပညသမား၏ အသကထငဟတသည ယငးျပသနာမားက လႊတေတာ သ႔ေဆာငယၿပး တငျပေဆြးေႏြးရမည အခကသည အေရးၾကးသညအခကပငျဖစပါသည။ သင၏ပါတသည အစးရဖြ႔ႏငသညပါတၿဖစပါက လအပေသာ ျပျပငေျပာငးလေရးလပရန ပါတသ႔အၾကျပတငျပပါ။ ယငးကသ႔ျပလပျခငးျဖင သင၏မဆႏၵရင ျပညသမား၏အေျခအေနမားက ပမေကာငးမြနလာေအာငလပေဆာငေပးၿခငးၿဖစပါသည။

ႏငငအမားစတြင အတကအခပါတမားသည လႊတေတာ၏ေမးခြနးေမးျမနးႏငေသာအခနမားတြင ၄ငးတ႔၏ မဆႏၵနယမျပညသမား၏ေဝဖနခကမား၊ အၾကျပခကမားက အစးရျဖစေသာပါတမား (ျဖစႏငပါက သတငး မဒယာသမားမားပါ) သေစရန တငျပေဆြးေႏြးေလရၾကပါသည။ တခါတရ ၄ငးအတကအခပါတမားသည ေဝဖန ေထာကျပမႈမားသာမက၊ ၄ငးျပသနာမားက မညသ႔ေျဖရငးသငသညဆသညတ႔ကပါတစပါတညး အၾကျပေလ ရၾကပါသည။

သင၏ပါတအေနျဖငလညး၊ ၄ငးတ႔ေျပာၾကားခကမား၊ ျပနာမားက မကေျခမျပတ ၾကားသေနပါေစ။ သငအေနျဖငလညး ယငးျပသနာမားက ေျဖရငးႏငမည မဝါဒဆငရာအၾကျပခကမားက ပါတသ႔တငျပ ေဆြးေႏြးႏငပါသည။

ျပနလညစဥးစားသးသပရန - ဆရာမတစဥး၏အခကအချပသနာမား

ကၽြနမ၏မဆႏၵရငတစဥးသည ေကာငးဆရာမတစဥးျဖစပါသည။ သမေျပာျပသညမာ- သမ၏ အခ႔ေသာ ေကာငးသားမားသည စာသငေနစဥ ဗကဆာေနေသာေၾကာင စာကအာရစးစကႏငမႈ မရပါဟဆပါသည။ သေတသနမားအရ ဥးေဏာကသညအဟာရျပညဝစြာမရပါက သငၾကားေလလာ မႈ မျပနငဟျဖစပါသည။ဤဆရာမ၏အခကအခကေၿဖရငးရန လႊတေတာတြငမညသ႔ အၾကျပတငျပမညနညး?

မဆႏၵနယတစခတြင ကယစားလယတစဥးသာရေသာ ျမနမာႏငငကသ႔ေသာ ေရြးေကာကပြစနစမး ကငသး လကရေသာ နငငမားတြင၊ ႏငငေရးသမားမားသည မေလာကငေသာအရငးအျမစမားက ခကခကခခယဥျပင ခြေဝယၾကရေလရပါသည (ဥပမာ။ သငမဆႏၵနယအတြက အေဆာကအဥ၊ လမး၊ တတား အတြက ေတာငးခရ ျခငး)။ ဘ႑ာေငြေၾကးခြေဝမႈတြင ခကခကခခယဥျပငရယရျခငးသည သငကယသင ပမၾကခငေအာင သငယရျခငး ပငျဖစပါသည။ ထသ႔ျပလပစြမးေဆာငႏငရန စတဓာတအငအားၾကးမားၾက႕ခငရနလပါသည။ သငအေနျဖင “ဒါဟာ ကယအတြကကယလပ ေနျခငးမဟတ။ မမ၏မဆႏၵနယမ မဆႏၵရငျပညသမား အတြကလပေနျခငးျဖစတယ။ တနညးအားျဖင ျမနမာႏငငအကးအတြက မမလပေနျခငးျဖစတယ“ ဟ ကယကကယအားေပးမႈသည အလြနအကးမားပါသည။

41

မ ဆႏၵရငမားသည ကၽြနမက ယၾကညအားကးသည။ သတ႔၏ သတငးစကားမားက ကၽြနမ ကယစားျပ မည။ သတ႔သတငးစကားမားက လႊတေတာသ႔ေရာကေစမည။ သတ႔အတြက ကၽြနမ ၾကးစားမည။

၃။ ကၽြနမသည အျခားသမားနငေကာငးစြာပးေပါငးေဆာငရြကႏငသည

၃.၁။ အသငးအဖြ႔ႏငလပေဆာငျခငး

ႏငငေရးသည အသငးအဖြ႔ႏငပးေပါငးလပေဆာငရေသာအလပျဖစသည။ တစဥးတစေယာက တညးျဖငႏငငေရး မလပနင။ အထးသျဖင သငအေနျဖင ပါတႏငပးေပါငးလပေဆာငမႈ၊ ပါတ၏ အေထာကအပရရမႈ၊ ပါတ၏မဝါဒေရးဆြမႈ၊စသည တ႔သည အသငးအဖြ႔ႏငလပေဆာငမႈမား ျဖစၾကသည။ ေအာငျမငေသာ အားကစား အသငးေကာငးတစခတြင ေခါငးေဆာငလပသသည အသငးတြငရေသာ အသငးသားတငး၏မတညေသာ အရညအေသြးေကာငးမားက ေကာငးစြာနားလညျပး၊ လအပသညေနရာတြင အသငးသားမား၏ ကၽြမးကငမႈ ကလအပသလအသးချခငးျဖင ေအာငျမငမႈမားရရ သကသ႔ပင၊ ႏငငေရးတြငလညး တညေသာဘပနးတငသ႔ ေရာကရန ထသ႔ကငရာ၏။

လႊတေတာကယစားလယအျဖစ လႊတေတာထရသငအလပသည သငမဆႏၵနယရျပညသအမား လေနမႈ အဆငျမငမားေရး ႏင ျမနမာႏငငၾကး တးတကဖြ႔ျဖးေရးပငျဖစသည။ ယငးတ႔က လပေဆာငရာတြင၊ ေတြ႔ၾက လာရေသာ လအမးမး၊ စတအေထြေထြတ႔ႏင အလပ လပကငေဆာငရြကႏငရနလအပသည။ ဘဝတြင “ေရ႕ေနာကစဥးစားဆငျခငမႈမရ၊ေဒါသမထနးႏင၊ ကမးရႉးထးလပတတေသာ၊ ေျပာတတေသာသမား” ႏငေတြ႔ရ တတသည။ ယငးကသ႔ေသာလမးမားက ႏငငေရးေလာကတြငလညးေတြ႔ႏငသည (သင၏ပါတတြငလညး ယငးကသ႔လမား ရေနမညမလြ)။ ၄ငးတ႔သည တခါတရစတအငအားၾကးသမားျဖစတတၾကေသာလညး ႏငငေရးသမားေကာငးမားေတာမဟတၾကေပ။ ယငးကသ႔လမားက အထကေဖာျပပါ သတမနဆနဆန ဆကဆမႈသည အလပျဖစႏငသည။ တျခားသကကယကေဒါသထြကေအာငမညသ႔ပင ”ဆြ” ေစကာမ၊ မတနလႈပသသည သေဘာမတညမႈမားရေနေစျငား ျပနာမားျဖစလငကစား အႏငရသပငျဖစသည။

ကၽြနမသည အလြယတက ရနမလတတသျဖစသည။ “ကမးရႈးတးလပသမား“ ႏငဆေတြ႔ရပါက မညကသ႔ ကငတြယဆကဆရမညက ကၽြနမသရထားသည။ ကၽြနမသည အသငးအဖြ႔ႏငအလပလပရာတြငေတာသည။ မမပငကယစြမးရညမားက မမသျပး ယငးတ႔က ေကာငးစြာအသးခလကရသည။

၃.၂။ အျခားသမားအားအကအညေပးျခငး

အျခားလမားနငအလပအတလပျခငးသည အမးသမးျဖစေစ၊ အမးသားျဖစေစ၊ သတ႔၏အရညအေသြးမားက အသအမတျပျခငးပငျဖစသည။ သ႔ေသာ ေယဘယအားၿဖင အမးသမးမား၏အရညအေသြးသည အမးသားမား ေလာကအသအမတျပမခရပါ။ အာရေဖာငေဒးရငးႏင ဖနတးအမ၏ေလလာခကအရ ျမနမာႏငငတြင အမးသမးႏငငေရးသမားမားသည အမးသားႏငငေရးသမားမားထကပ၍ ပညာအရညအခငးၿမငမားၾကေၾကာငး ေတြ႔ရရ ပါသည။� သ႔တင ႏငငေရးပါတအမားစတြငအမးသမးမားသည ေကာဖေဖာျခငး၊ ႏငငေရးပါတမားက ကငးပေသာပြမားတြငဧညချခငးစသညအလပမားတြငသာ ေနရာေပးခရျခငးမား ရၾကပါသည။ ယငးအခကသည

42

အမးသမးမား၏အရညအေသြးမားက အလဟ ျပရာကပါသည- လတငးေကာဖေဖာႏငသည။ သ႔ရာတြင မန႔ခြနးေကာငးမားေရးနငျခငး၊ စညးရးေရးပြမားက စစဥႏငျခငးတ႔သည လတငးမလပႏငေသာ အရညအေသြးမားျဖစသည။ အကယလ႔ သငပါတတြင ေကာဖေဖာသညတာဝနက အမသမးမားကေပးထားပါက သငအေနျဖင ယငးအမအကငက ေျပာငးလရန နညးလမးရာၾကးစားသငသည။

အမးသားမားဘကအေလးသာထားေသာ ယငးယဥေကးမႈသည ယခတငခငျမေနဆျဖစျပး၊ ထ႔အတြက ေၾကာငပင အမးသမးမားသညနငငေရးနယပယတြင အမးသားမားႏငယဥျပငႏငရန ပမအားထတၾက ရသည။ သငတြင ရညမနးခကၾကးေသာပါတတအမးသမးမတေဆြရပါသလား? သမအားေဝဖနမႈ ကရပထားျပး၊ သမတြင အရညအခငးရသည၊ ေခါငးေဆာငႏငသညဆပါစ႔၊ သမအား သငကညလကပါ။ ကမာၻတစဝမးရ အမးသားမား သညအခငးခငးရငးပငးကညၾကသည။ ကယကကေသာ၊ ကယကကေသာ အမးသမးကြနယကတညေထာငပါ။ အမးသမးမား အေနျဖငေလလာစရာေတြအမားၾကးရပါေသးသည။ အျပနအလနအေထာကအပေပးႏငေသာ ညအစမ ကြနယကမားလအပပါသည။

အျမသတရပါ- အမးသမးေခါငးေဆာငေတြဟာ အျမငဆးမာရေလ၊ အထးကနေလပါဘ။ အမးသမးေခါငးေဆာင မားဟာ ကၽြနမတ႔ေပးမစညးလးမႈန႔ေထာကခမႈအားလးကလအပပါတယ။

အကယ၍ ကၽြနမအေနန႔ အရညအခငးရတ ကၽြနမ လပေဖာကငဖက အမးသမးမား ေတြ႔ရင သတ႔က ၁၀၀% အကအညေပးပါမယ။

၃.၃။ နညးေပးလမးျပျပလပျခငး

အမးသားမားသည လမႈကြနယကမားကေကာငးစြာတညေဆာကအသးျပတတသလ တစဥးက တစဥးလညး အျပနအလနေထာကပကညတတၾကသမားျဖစသည။ ယငးအခကသညအမးသားမားထမ အမးသမးမား ေလလာကငသးသငေသာအရာျဖစသည။ အမးသားမားသညအခငးခငးစညးလးမႈရေနခနတြင၊ အမးသမးမား သညအခငးခငးမစညးလးသညအတြက အေျပာခေနၾကရသည။ အမနတကယမာ အမးသမးမားက အစအဖြ႔ ျပလပျခငး၊ စညးလးေစျခငးသည အမးသားမားက စေပါငးကာ အတကအချပရနမဟတ။ အမးသမးမား စညးလးေစျခငးျဖင ၄ငးတ႔၏ပနးတငမားက စေပါငးအားျဖင လြယကစြာရယနငရနျဖစသည။ တစခနတညးမာ ပင တစဥးကတစဥးအမသဟျပကာ အားျပနငရနျဖစသည။

စညးလးမႈကေဖာျပေသာနညးလမးတစခမာ ယခမအသစဝငလာသလသစအားလမးညႊနမႈျပျခငးႏင အေတြ႔ အၾကနညးသက အေတြ႔အၾကရသကမေဝေပးျခငးတ႔ျဖစသည။ သငေလာသညအခါမးတြင သငအေနျဖင သငထကအေတြ႔အၾကႏေသာသမားက သငအေတြ႔အၾကမား၊ ဗဟသတမားမေဝပါ။ (သငအေနျဖငသတ႔က တြနးအားေပးတာမး၊ ဖအားေပးတာမး ႏင အရာအားလးကသေနသလမးမျဖစေအာငဂရစကပါ) သငအေနႏင လမးညႊနမႈေပးႏငေသာ အစအစဥတစခကေရးဆြကာပမနလပသြားႏငပါသည။ (ဥပမာ- တစလ တစခါ)။ ယငးတြင တစဥးကတစဥး ယၾကညျခငးႏင သကေတာငသကသာျဖစ ရနလအပသည။ သငအစအစဥတြင ပါဝငမညသမားက ဘာအေၾကာငးအရာကသခငလ၊ ဘယေနရာမာခကခေနလ စတာေတြကေမးျမနးျပး သတ႔ဆက ဘာလခငတယဆတာထြကလာပါေစ။

သတ႔၏လအပခကမားသည တစခါတစရ “ႏငငေရးသမားတစေယာကအေနန႔မားေျမာငလတ တာဝနေတြ န႔ မသားစတာဝနေတြက ဘယလေပါငးစပလပကငလ႔ရနငမလ?” ကသ႔ေသာ ေခါငးစဥမးလညးျဖစေနႏငပါသည။“ကယရ႕ကေလးေတြကသမားလကမာထားချပး၊ ကယကႏငငေရးလပေနေတာ ကယကကယအျပစတင ေနစတကဘယလရငဆငမလ?”၊ “ရးမာ အလပေတြကမားလ႔ ကယကအမမာ ကေလးန႔ေနခနမာလညး

43

မေပာႏင၊ ကယကအျပစတငေနတစတ ကဘယလရငဆငမလ?”၊ ”အမးသားေတြသငအေပၚေျပာဆ လကတ လငန႔ပတသကတမတခကေတြက မသကမသာရငဆငရတအခါ ဘာျပနတန႔ျပနမလ?”၊ “သငကယတင ကျဖစေစ၊ သငက မကျမငသကေသအျဖစေတြ႔တာျဖစေစ၊ အာဏာပါဝါရတလ၊ အသကၾကးတလေတြ ကးလြနတ လငပငးဆငရာအၾကမးဖကမႈ၊ အျမတထတမႈေတြကဘယလတန႔ျပနမလ?”၊ “သငရ႕ႏငင ေရးဆင ရာအၾကျပခကေတြကအကနလစလျပခရတယ၊ သငကယသငႏငငေရးမာအသးမဝငဘးခစား ေနရတယဆရင ဘယလလပမလ? ”၊“သငပါတထမာ သငေျပာသမဘယသမနားမေထာငေနဘး”၊ “သငမ ဆႏၵရငေတြန႔ေတြ႔ဖ႔ သြားတအခါ လျခေရးရရဘယလသြားမလ?”၊ “အကယလ႔သငရ႕မဆႏၵနယေျမက လေတြဟာသငအေပၚမာ ေတာငးဆတာေတြသပမားေနျပး၊ သငရ႕လႊတေတာကယစားလယအခနးက႑ကနားမလညဘ၊ သငက လမႈေရး လပသားထငေနသလား?”၊ “အလပသပ မားတအတြက အားအငကနခမး အရပၾကးျပတျဖစေနလား?”။

သငမတေဆြမားက သတ႔အေၾကာငးသတ႔ျပနသးသတေစျခငးျဖငလညး ကညႏငသည- ႏငငေရးသမား တစေယာကအေနန႔သတ႔ဘာေတာသလ? သတ႔ရ႕အရညအခငးေတြကဘာေတြလ? သမအေနန႔ ဆကလက ျဖညဆညးဖ႔လေနတာကဘာေတြလ? သမအတြက လကေတြ႔ကတ ေရာကရႏငတ ပနးတငက ဘယလခမတ ရမလ? ကြနယကခတဆကေဆာငရြကတယဆတာ ဘာကေခၚလ? ဥပေဒအသစျပ႒ာနးျခငး တ႔အတြက မမကယမမယၾကညမႈရေအာငဘယလလပ မလ?

အကယလ႔သငဟာငယရြယသျဖစျပး၊ ယခမႏငငေရးေလာကထကဝငေရာကလာသျဖစပါက၊ သငအား တနဖးရ ေသာအၾကညဏေပးနငမည အေတြ႔အၾကရငကကေသာ၊ အသကၾကးေသာ အမးသမးႏငငေရး သမား(ေဟာငး) တစဥးႏငေတြ႔ဆသငပါသည။ ယငးအေတြ႔အၾကမားမ တစဆင သငသည သမမားျပးေသာ အမားမားကသငခနးစာယနငျခငးျဖင ယငးကသ႔ေသာအမား မားကထပမကလြနစရာမလေတာပါ။ အေတြ႔အၾကရငကကသက ေျပာၾကားေသာနညးလမးမား သညသငအားအကးရေစမညမလြေပ။ သငကယတင၏ အေတြ႔အၾကမားသညလညး တစေန႔တြင သငထကငယေသာ အမးသမးႏငငေရးသမားမား အတြက အသးဝငမညမာမချဖစသည။

ကၽြနမသည အေတြ႔အၾကရငကကသမားထမ ေမးျမနးရမာမရကပါ။ အၿခားသမားက မေဝလမးျပ ရနလညး ျပငဆငထားသည။

၄။ ကၽြနမသည မဒယာမားနငေကာငးစြာ ပးေပါငးေဆာငရြကႏငသည

ႏငငေရးသမားတစေယာကအတြက မမ၏ ႏငငေရးဆငရာသေဘာထား၊ အယအဆ၊ တနဖးထားမႈႏင ရညမနး ခက ပနးတငမားက အသေပးေျပာၾကားရနသည အေရးၾကးပါသည။ ယငးအတြက ႏငငေရးသမားမားသည မဒယာက ေကာငးစြာအသးျပေလရပါသည။ မဒယာသည မတေဆြျဖစႏငသလ၊ ရနသလညးျဖစႏငပါသည။ သငသညရညရြယခကၾကးေသာႏငငေရးသမားျဖစပါမ၊ ျပညတြငးမဒယာသာမက၊ လမကြနယကမားကပါ မညကသ႔အသးျပမညဟေသာ ႏငငေရးဗဟာရရနလအပပါသည။ သ႔မသာ မဒယာကသငကအသးခသညက ခရမညအစား သငက မဒယာကအသးခနငမညျဖစပါသည။ မဒယာမားတြင yellow papers ဟေခၚေသာ ကငဝတမရေသာမဒယာအမးအစားမား (အဝါေရာငသတငးစာေစာငမား) ရပါသည။ စတမေကာငးစြာပင ႏငငေရးသမားအမားအျပားသည ၄ငးတ႔၏မလတာဝနျဖစသည ျပညသလထကအလပအေၾကြးျပရနက ေမေလာၾကကာ၊ ၄ငးတ႔၏ကယကးအတြကသာၾကညၾကျခငး၊ လာဘေပး၊ လာဘယမႈျပျခငးမား ျပလပေလ ရၾကပါသည။ ကမာၻ၏မညသညေနရာတြငမဆ ျပညသလထသည သတငးစာေစာငမားက ႏငငေရးသမားမား၏ အရႈပေတာပမား၊ လာဘစားျခငးအမႈမား စသညတ႔ကေရးသားေဖာျပျခငးမားက ႏစျခက အားေပးၾကပါသည။

44

ႏငငေရး သမားတစဥးရ႕ အပပသတငးဟာ အခန႔မသငလင လမားကႏငငေရးအေပၚတြင လးဝစတကန၊ စတပက ၿဖစသြားေစႏငသည။

ၿပနလညစဥးစားသးသပရန - မတမႈမရေသာ သတငးမဒယာ

ေရြးေကာကပြနးကပလာျပ။ သငသည အတကအခပါတမ အသက ၅၀ အရြယရ ကယစားလယေလာငး အမးသားတစေယာကႏင “လာမညအစးရအေနျဖင အခြနဘ႑ာ မားက မညကသ႔ထေရာကေအာင လပေဆာငမည” ဟေသာေခါငးစဥျဖင စကားစစထးၿခငး (Debate) ယဥျပငေျပာရန ရသည။ ေနာကေန႔တြင နာမညၾကး ျပညတြငးစာေစာငတစခမ ယငးစကားစစထးပြက သတငးေရးသည။ ယငးသတငးစာသည သင၏အတကအခပါတမ ကယစားလယေလာငး၏ ေျပာၾကားခကမား၊ ေခပမႈမားက အေသးစတေဖာျပျပး၊ သငအေၾကာငးကမအထးမေဖာျပ၊ ထအထတြင သင၏ ဆပငပစအသစအေၾကာငးကေရးသားထားသည။ သငမညကသ႔တန႔ျပနမညနညး?

မေကနပစရာေကာငးသညအခကမာ သတငးစာေစာငအမားစသည အမးသားႏငငေရးသမားမားက အမးသမး ႏငငေရးသမားမားထက ပမအေလးေပးေရးသားေဖာျပေလရျခငးပငျဖစပါသည။ အမးသားမားက မားေသာအား ျဖင သတ႔ဘာေျပာသညဆသညဆသညအေပၚတြင ေဝဖနေလရၾကျပး၊ အမးသမးမားကမမၾကာခဏ သတ႔ ဘာဝတသည၊ သတ႔ဘယလပစရသည၊ သတ႔အၾကညကဘယလ စသညတ႔အေပၚတြင အေျပာအဆ အေဝဖန ခၾကရပါသည။ ထကသ႔ျဖစေနျခငးကလတတေလာတြင ေျပာငးလေစရန သငဘာမလပႏငမညမဟတ။ သငလပႏငသညကေတာ ထကသ႔ၾကေတြ႔ လာပါက သငမညကသ႔ကငတြယေၿဖရငးမည ဆတာသာျဖစပါသည။ သတငးစာရငးလငးပြျပလပျခငး၊ အယဒတာသ႔စာပ႔ျခငး၊ သငအျမငႏငမဝါဒရပတညခကမားကေျပာဆျခငး တ႔ကသာ စဥဆကမျပတျပရမညျဖစသည။ သငအေနျဖင သငမဆႏၵနယအတြက သငတစစတစခ လပ ေပးနငပါက၊ ယငးအေၾကာငးသငေျပာဆႏငပါသည။ သ႔ရာတြင ဝါၾကြားျခငးကမ မညသမ မၾကကၾကပါ။

မညသမအရာရာတငးတြငေတာေန၊ တတေန၊ စငးလးေခာေနသညမဟတပါ။ သငအမား လပမႏငသညအခါမး လညးရတတပါသည။ ယငးကသ႔ေသာအေျခအေနက မဒယာမားက ေဖာထတတတပါသည။ ယငးအခါမးတြင မမကယကတညျငမေအာငၾကးစားပါ။ အကယလ႔ သငအမားသည ၾကးမားေသာ အမားမးျဖစပါက၊ သတငး သမားမားကလ ၄ငးကသငထဥးတည ေမးျမနးလာပါက၊ အေကာငးဆးသည ရးသားစြာပင မမအမားက မမဝနခကာ ေတာငးပနျခငးပငျဖစသည။

တစခါတစရ သငလးဝမလပခေသာ ကစၥအတြက သတငးမားတြငသငကအျပစတငျခငးမား ၾကေတြ႔ရတတ ပါသည။ ယငးအေျခအေနသည ရႈပေထြးေသာအေျခအေနမးျဖစပါသည။ သငအေနျဖင သငကယသင ကာကြယရနအတြြက ယငးကလထေရ႕တြင သငကစတငဖြင ထတေျပာဆပါက သငသည ပမားေသာအျပစတင ေဝဖနမႈမားကဖတေခၚသလျဖစပါလမမည။ အေကာငးဆးမာ တညတညျငမျငမ တတတတဆတဆတေနရငး၊ ကယႏငငေရးအလပမားက ကယမနမနကနကနဆကလပေနဖ႔ပငျဖစပါသည။

45

မဒယာမားန႔ ဘယလ အလပလပရမယဆတာ ကၽြနမသသည။ ကၽြနမ၏ မဝါဒမားအတြက အေထာကအပ ရေအာင မဒယာက နညးလမးတစရပအေနၿဖင မညသ႔ အသးျပရမညကသသည။

ယခေခတႏငငေရးသမားမားသည ေဖစဘတ(Facebook)၊ တြစတာ(Twitter)စေသာ လမႈေရးကြနယကမားတြင ၄ငးတ႔၏သတငး စကားမားက ပ႕ႏ႔ေအာငႏင မဆႏၵရငမားနင ဆကသြယမႈမားျပလပရနအသးျပၾကပါသည။ လမႈကြနယကမား၏ အထးအားသာခကသည ဆကသြယမႈမားျပလပေျပာၾကားရာတြင ဆၾကနမျမင သတမတခကမ ကငးလြတပါသည။ အျခားတစဖကတြငမ လမႈကြနယကမားက သးရာတြငစနေခၚမႈမား၊ အရစြန႔ရမႈမားလညးရပါသည။ လမႈ ကြနယကက ဆငျခငညဏရစြာ အသးျပႏငမညဆပါက ယငးသည မဝါဒမားအတြက အေထာကအပေပး ႏငေသာ၊ စညးရးလႈ႔ေဆာႏငေသာ နညးလမးေကာငးတစခပငျဖစပါသည။

ယခေခတတြင အထးသျဖငေငြေၾကးမလြယကသမားသည လမႈကြနယကကအသးျပကာ crowd funding ဟေခၚေသာနညးလမးျဖင ရနပေငြရာေဖြၾကပါသည။ ယငးရနပေငြက မဆြယစညးရးေရး အတြကကနကစရတ အျဖစအသးျပၾကပါသည။ သငအေနျဖင မတေဆြမား၊ ေထာကခသမားႏင မဆႏၵရငမားထမ ေထာကပေငြေၾကး အနညးငယလကခႏငပါသည။ တစဥးခငး၏ထညဝငေငြမားသညအလြနနညးေကာငး နညးေနမညျဖစေသာ လညး ယငးတ႔ကစေပါငးလကသညအခါ သငစညးရးေရးအတြကထေရာကမႈရပါလမမည။ ႏငငတကာ အဖြ႔အစညးတစချဖစေသာ IDEA သည အြနလငးကအသးျပကာ ႏငငေရးဆငရာ Crowdfunding ကလပေဆာငေနေသာ အဖြ႔အစညးတစချဖစပါသည။�

လမႈကြနယကမားက ဂရမစကဘ ေပါဆစြာသးစြျခငးသည အကးမမားစြာျဖစေပၚေစပါသည။ ႏငငေရးသမား တစေယာကသည လမႈကြနယကကအသးျပေသာအခါ လမႈကြနယကမတစဆင ဘယလစကားသးမလ စသညမ အစ အလြန႔ အလြန ေသေသခာခာ စဥးစားျပးမသာလင သးစြသငပါသည။ လမားသည သငအား လမႈကြနယကမတစဆင လြယကစြာတကရကဆကသြယ ေျပာဆနငပါသည။ ေဝဖနေျပာၾကားႏငပါသည။ ထမတဆင အခ႕သည နားလညမႈလြမားျခငး လညးျဖစႏငပါသည။ သငသညစတတ၊ စတဆး၊ စတလႈပရားမႈ ျဖစေနပါက ယငးအခနမးတြင လးဝစာမေရးပါႏင။ မေကနပမႈေဒါသသည ေဒါသသကသာ ဆကလကသယ ေဆာငလမမည။ သငအေနနင စကားမာမာ၊ အသးအႏႉနးထနထနေျပာနငသည။ သ႔ရာတြင သငေျပာသမသည အခကအလကေပၚတြငသာအျမတမးအေျခခရမည။ ဟာသညဏရျခငး၊ ဟာသေျပာဆျခငး သည လပရတသတ ကဆြေဆာငႏငသညမာမနသည။ သ႔ေသာ ဟာသကပငလင ပကၾကညျပးျဖစေစ၊ စာသားေၾကာငျဖစေစ၊ အလြယတက နားလညမႈလြမားသြားႏငသည။

အျခားေသာျပနာၾကးတစခမာ သတငးမားမားပငျဖစသည။ စတမေကာငးစရာပင လမႈ ကြနယကသည တမဟတျခငးခဏအတြငးမာပင သတငးမားမားက အလငအျမနစးဆငး သြားေစသည ဇာတခၾကးျဖစသည။

ကၽြနမသည လမႈကြနယကက အကးရရ သတရစြာ သးစြေနသတစေယာကျဖစသည။

46

၅။ ကၽြနမသည စညးရးလႈပရားမႈမားက ေကာငးစြာ လပေဆာငႏငသည

မဆြယေရးလႈပရားမႈမားသည ႏငငေရးသမားမားအတြက မရမျဖစအေရးပါေသာလပငနးစဥ တစချဖစ ပါသည။ မဆႏၵနယတြငအေရြးခယခရျခငးအတြက သငကေထာကခေသာ မဆႏၵရင ျပညသမားရရနလအပပါသည။ ထေရာကေသာ မဆြယလႈပရားမႈမားအား မညကသျပငဆင၊ ျပလပရမည ႏငသကဆငေသာ ညႊနၾကား လမးညႊနမႈမား မားစြာရပါသည။

အေရးၾကးေသာအခကမာ အမးသမးႏငငေရးသမားတစေယာကအေနျဖင စညးရးလႈပရားမႈမားအတြက သငအခနးက႑က သငဥးစြာေလလာသးသတရန၊ ျပငဆငရနျဖစပါသည။ အမးသမးမားအေပၚတြငထားရေသာ လမႈအသငးအဝငး၏ပေသကားကယဆခကမား၊ အမးသမး၏ အခနးက႑အေပၚရႈျမငမႈမားသည အမးသမး မားအတြက ႏငငေရးလပရန၊ စညးရးလ႔ေဆာမႈျပလပရန အတားအဆးျဖစေစျပး၊ ယငးအခကမားကပင အမးသမးမား၏ မဆြယစညးရး လႈပရားမႈမားသည တစခါတစရ အမးသားမားထက ပမအခကအခရတတ ပါသည။ အမးသမးတစေယာကအေနျဖင သငသည မဆြယစညးရးလႈပရားမႈျပမညဟ သငဆးျဖတလက သညနင သငသည နာမညၾကး “စတား” တစေယာကကသ႔ လအမား၏အာရစးစကျခငးက ခရမညျဖစသည။ အမးသမးအမားစသည ယငးကသ႔အာရစးစကခရမႈက မခႏငၾကေပ။ ယငးအတြက ရရငမႈလအပသည။ ယငးအေျခအေနတြင သငသည သငကယသငသတေပးရမည- “ငါကယအတြကကယ အခလေရ႕ထြကေနတာ မဟတ။ ငါအျမင၊ အေတြးအေခၚ၊ တနဖးထားမႈေတြန႔ ငါႏငင၊ ငါေဒသရ႕အနာဂတ က ေရ႕ရႈ႕ျပး ငါအခလ ေရ႕ထြကရျခငးျဖစတယ။”

ႏငငေရးသမားတစေယာကအေနျဖင၊ သငတြင မဆြယစညးရးမႈအေတြအၾကအခ႕ရျပးျဖစမည။ ေရြးေကာကပြ တစချပးတင၊ ယငးသည တစျဖညးျဖညးပမလြယကလာလမမည။ သငသည အေတြ႔အၾကႏငအတ ရရငမႈ ကလညး ရရပငဆငျပးျဖစသည- ေငြေၾကးတစခကေတာ မျပညမစျဖစေနႏငသည။

ေငြမရဘနင မဆြယစညးရးေရးဆငးရနမျဖစႏင၊ ကမာၻတြင မညသညႏငငတြငမ အမးသမးမားသည အမးသား မားနငယဥလင မဆြယစညးရးသညေနရာတြင ေငြေၾကးအရ တနးတညမမႈမရၾကေပ။ ထ႔ေၾကာင၊ လထအေျချပ ရနပေငြ (crowdfunding) (အပငး ၁၊ အပဒ ဂ၊ အခနး ၄ တြင ၾကညပါ။) ရာေဖြျခငးသည အမးသမးမားအတြက ထေရာကေသာနညးလမးျဖစသည။�

အေရးၾကးသညအခကသည သငအတြကအလပလပေပးမည သစၥာရေသာ၊ လပရညကငရညရေသာ ေပာေပာ ရြငရြငအလပလပႏငမည အဖြ႔တစခက စစညးထားရနျဖစသည။ သငက ယၾကညစတခအားထားရေသာသ တစေယာကက ေခါငးေဆာငအျဖစခန႔အပထားပါ။ သငအဖြ႔ထတြင အသကအရြယစလမားပါရနလသလ၊ အမးသားမားလညးပါဝငရနလအပသည။ ထကသ႔ အမးသားမားပါမသာ မဆႏၵရငမား၏မကလးတြင သငသည ပမ အားကးထကေသာသျဖစျပး အသကအရြယစ၊လတနးစားစပါဝငျခငးသညလညး မတညေသာ လတနးစား အသးသးသ႔ သင၏သတငးစကားအလြယတကေရာကရႏငမညျဖစသည။ သငအဖြ႔ရလမားတြင စညးရးေရး စြမးရည အားေကာငးေသာသမားပါဝငေစရန အေသအခာလပေဆာငပါ။

မဆြယစညးရးျခငးသည တစနညးအားျဖင မဆႏၵရငမားသ႔ သငကယသငေရာငးချခငးႏင အနညးငယဆငတ ပါသည။ ယငးသညလြယကသညသေဘာတရားတစခေတာမဟတပါ။ နငငမားစြာတြင ကယစားလယေလာငး မားအၾကားျပငဆငမႈမားသည ျပငးထနၾကပါသည။ တစဥးႏငတစဥးအၾကား ကယ၏အၾကညဏမား၊ လပေဆာငခကေကာငးမားကတငျပရမညအစား အတကအခတစဥးႏငတစဥး အပတခ၊ သကၡာကေအာင ျပလပေျပာဆစညးရးေလရၾကပါသည။ ေကာငးမြနေသာ ႏငငေရးဆငရာမဆြယစညးရးမႈမားတြငမ လအခငးခငးဥးတည ယဥျပငၾကျခငးထက မဝါဒ သေဘာတရားမားကအဓကထားေျပာဆစညးရးၾကပါသည။

47

ကၽြနမသည ထကၿမကေသာ မဆြယစညးရးေရးမႈးေကာငးတစဥးျဖစပါသည။ မဆႏၵရငမားသ႔ မမ၏ မဝါဒမားက အဓကထားေျပာဆကာ မဆြယစညးရးပါသည။

48

tydkif;(2) todynm A[kokw odrIudk pGrf;&nf S`r S ifhwifjcif;

၁ ။ ကား-မ ေရးရာ အၿမငအရ တန႔ျပနထားေသာ မဝါဒမား ခမတရာတြင သသငသည အခကမား

“ကား-မေရးရာအျမငအရတန႔ျပနေဆာငရြကျခငး“ ဆသညမာအဘယနညး?

ပထမဆး “ကား-မေရးရာအျမငမရျခငး” ဆသညကေဆြးေႏြးပါမည။ ကား-မေရးရာအျမငမရေသာသ တစေယာကသည အမးသားမား၊ အမးသမးမား၊ ေယာကားေလးမား၊ မနးကေလးမားအား တစစတညး အတတၿဖစသညဟရႈျမငကာ၊ ၄ငးတ႔က ပစတစမးတညးၿဖင စဥးစား၊ ဆကဆ၊ လပကငေလရကာ၊ ယငးကသ႔ တသမတတညး ဆကဆျခငးကပင “တနးတညမမႈရသည” ဟခယလပကငေနသ ျဖစသည။ “လတငးသည တစဥးႏငတစဥးလးဝတညတ တစပစတညးေသာ (တစေၿပးည) လပေဆာငေပးမႈကသာရသငသည” ဟေသာ ယငးအေတြးအေခၚႏင ကငသးမႈသည ကား-မတနးတညမမႈရရေရးတြင ၾကးမားေသာအတားအဆးက ျဖစေစသည။ ယငးကငသးမႈသည အမးသမးမား၏ ေခတအဆကဆကခြျခားခလာရေသာ အေျခအေန၊ ဇဝသေဘာအေပၚအေၿခခကာ ခြျခားခရေသာအေျခအေန (ဥပမာ- အမးသမးကသာကေလးေမြးႏငသည၊ သ႔ အတြက ကေလးငယက ျပစေစာငေရာကသညတာဝနသည အမးသမးမားသာ အဓကျပလပရသည) မားက မကကြယျပထားျပး၊ အခြငအလမးကဖမးဆတႏငမႈတြင အမးသားႏင အမးသမးသည တနးတညမရႏငျပး ျဖစသညဟ ယဆရာေရာကသည။

ထသ႔ေသာ ယဆခကေၾကာငပင ကၽြနမတ႔သည အမးသား ႏင အမးသမးမားက ညမစြာမဆကဆၾကပါ။ အမည ေဖာၿပမထားေသာ ကယေရးရာဇဝင ဥပမာက အမတရေစလပါသည။ အႏၵယရေကးရြာသားမားသည အမးသားမန႔ခြနးေျပာၾကားမႈက ပမအမတေပးခၾကျပး ထအမးသားကသ႔ပင လးဝတစထပတညး တညေသာမန႔ခြနးက အမးသမးေျပာၾကားသညအခါ ေလာနညးေသာအမတက ေပးခၾကပါသည။ အလားတ ေလလာမႈတရပက ေယးလတကသလ(Yale University) မျပလပခပါသည။� ဓာတခြခနးမနေနဂာ ရာထးအတြက ေကာငးသား၊ ေကာငးသမား၏အလပေလာကလႊာမားက သပၸပညာရငမားကလကခရရ ၾကပါသည။ ကယေရးရာဇဝင တစခထညးကပင အပစတစစမ သပၸပညာရငမားက အမးသားနာမညႏင ရခၾကျပး၊ ေနာကအပစတစစမ သပၸပညာရငမားကေတာ အမးသမးနာမညႏငရခၾကပါသည။ သေတသနအေျဖအရ အမးသမး၏ အလပေလာကလႊာက အမးသားအလပေလာကလႊာထက သသာစြာ ပမနမေသာအမတက ေပးခၾကပါသည။ အလပေလာကသအမးသမးကလညး အမးသားထကပနညးေသာ လစာေငြကကမးလမးခၾကသည။ အမးသားမားနင၊ အမးသမးအား အလပခန႔ရနအတြက အမတေပးေရြးခယ သမားမာ သပၸပညာရငမားျဖစၾကသည။ သပၸပညာရငမားသည ၄ငးတ႔၏တကမႈ၊ ဘကမလကမႈတ႔က ေယဘယအားျဖင ဂဏယေလရသမားျဖစၾကသည။ သ႔ရာတြင သေတသနေတြ႔ရခကအရ ၄ငးတ႔၏ အမအကငသည တကေသာ၊ ဘကလကမႈမရေသာ အမအကငမားမဟတဘ အမးးသားႏငအမးသမးအေပၚ တနးတညမျဖစေသာစတထားကလညး မေတြ႔ရေပ။

ယငးေလလာခကမားႏင စမးသပခကမားကေဖာျပေနသညအခကမာ မားစြာေသာသတ႔ (ကား၊ မ မဟ) ၄ငးတ႔ကယတငပင မသပါဘ “ကား-မ ခြျခားေသာ၊ ဘကလကေသာလပေဆာငမႈမား“ ရေနသည ဟသညအခကျဖစပါသည။ ယငးကသ႔ေသာ ဘကလကေနေသာအေတြးအေခၚ၊ ကငသးမႈမားက ဖယရားပယ ဖကလကရနမာခကခပါသည- အေၾကာငးမာ ကၽြနမတ႔ေမြးစကပင ယခအထ (တစခါတစရ အလြနသမေမြ႔စြာ)

49

ရရခေသာ သတငးစကားမာ အမးသားမားကပျမငျမတသည။ ပဘနးကရသည ဟျဖစပါသည။ ထသတငး စကားမားက လမႈဝနးကငမခမတထားေသာ စႏႈနးမားမတစဆငလညး ေမြးစကပင ကၽြနမတ႔ သငၾကား လာခၾကပါသည။ ထ႔ေၾကာငပင ထခြၿခားေသာ၊ ဘကလကေသာကငသးေနမႈမားကပင “ဒါဟာမတ ညမတယ၊ ဒလပျဖစသငတယ“ ဟ မားစြာေသာသတ႔ကယၾကညလကရေနဆပငျဖစသည။

ကား-မေရးရာဘကလကေနမႈမား ပေပာကေစျပး၊ ကား-မေရးရာကထညသြငးစဥးစားထားေသာ အျမငရရန အတြက ကၽြနမတ႔သည ေလာကက (ကၽြနမတ႔လမႈအသငးအဝငးက) မကမနအသစတပျပးၾကညရနလပါသည။ ကၽြနမတ႔၏ မကစမားကဖြင၊ နားမားကစြငကာ အမးးသမးမားေတြ႔ၾကေေနရေသာ အတားအဆးမားက ျမငေအာငၾကည တတရပါမည- ထ႔အတပင၊ အခ႕ေနရာမားတြင အတားအဆးျဖစေနသမားမာ အမးသားမား ျဖစေနတတပါသည။ ကၽြနမတ႔သည နဂၿဖစေနကပစျဖစေနေသာ၊ မညမမႈမားကျဖစေစေသာ၊ မညမမႈမားက ထမးသမးထားသည အေတြးအေခၚမား၊ အမအကငမားက ျပျပငေျပာငးလရန လအပပါသည။ သ႔မသာ “ကား-မေရးရာအျမငအရတန႔ျပနေဆာငရြကျခငး“ ဟေသာေနရာေသာေရာကရလာမည ျဖစသည။ အဆပါစကားရပမား က ထထဝငဝငၾကညၾကပါစ႔။

“ကား-မေရးရာ“(Gender - ဂနဒါ) ဆသညအဓပၸါယဘာဆသညက ကၽြနမတ႔သၾကပါသည။ ရးရငးစြာေျပာရလင ယဥေကးမႈဆငရာ တနဖးထားမႈ၊ စႏႈနးမားက ဇဝေဗဒအရကြျပားမႈထသ႔ ေပါငးစပထညသြငးထားျခငး ဟသာ ေျပာရမညျဖစသည။ ကမာၻ႔ကနးမာေရးအဖြ႔ၾကး (WHO) က “ကား၊မေရးရာ” က ေအာကပါကသ႔ ဖြငဆ ထားပါသည။

“ကား-မေရးရာ (Gender - ဂနဒါ) ဆသညမာ အမးသမးျဖစျခငး၊ အမးသားျဖစျခငးအေပၚ လမႈအသငးအဝငး၏ သတမတခကဝေသသလကၡဏာမားျဖစသည။ ယငးတ႔တြင အမးသား၊ အမးသမးတ႔အတြက သတမတထားေသာ စႏႈနးမား၊ အခနးက႑မား၊ အမးသားႏင အမးသမး အပစမား အၾကား ဆကဆေရး မားပါဝငသည။ ယငးသတမတခက စႏႈနးမားသည လမႈအဖြ႔အစညးတစခႏင တစခအၾကား မတညစြာ ကြျပားေနၿပး ယငးတ႔သည ေျပာငးလႏငပါသည။”�

ကၽြနမတ႔သညကား-မေရးရာစသတမတခကမားက မညသ႔ျမငပါသနညး?- ကား-မေရးရာစသတ မတခကမား (gender norms) ဆသညမာ မညသညအရာက အမးသမးမားအတြကသငေလာသည၊ မညသညအရာက အမးသားမားအတြကသငေလာသည ဟေသာသတမတခကမား ျဖစျပး၊ ယငး သတမတခကမားသည အခနႏငအမေျပာငးလကြာျခားလကရသည။ ဥပမာ- ယခကာလတြင အမးသမးမားသာ ေဒါကျမငဖနပမား စးပါသည။ မလအစက ေဒါကျမငဖနပမားက အထကတနးလႊာမ အမးသားမား ျမငးစး၍ အမလကထြကရာတြင စးရန ပစေရးဆြချခငး ျဖစသည။ ယငးတ႔သည ၁၈ ရာစႏစ ျပငသစဘရငမား၏ နနးတြငးရ သေကာငးမးမားအၾကား အလြန ဖကရငကခသည။

ယဥေကးမႈတငးတြင အတငးအတာတစခအထ ကနေနျခငးႏင ကၽြနေတာတ႔တြင နက႐ႈငးစြာ အျမစတြယေနေသာ အမးသားက လသားႏင တနးတ ထားသည ခယမႈေၾကာင ကၽြနေတာတ႔ ကား-မေရးရာဟ ေျပာတငး ကၽြနေတာတ႔၏ စတထတြင အမးသမးတစဥးကသာ ပေဖာမေနပါသည။ သ႔ေသာ အေရးႀကးသညမာ ကား-မေရးရာဟေသာ စကားလးသည ေယာကားမားကလညး ရညညႊနးသညက မတမေနရပါမည။ လတငးတြင ကား-မေရးရာ အခနးက႑ ရပါသည။ ပမနအားျဖင ကၽြနေတာတ႔တြင မညသည ကား-မေရးရာ အခနးက႑ ရၿပး အမးသားႏင အမးသမး ၂ ဥးလးအတြက မညသညက အေရးပါေၾကာငး အသအမတျပ ရာေဖြေဖာထတျခငးက ယဥေကးမႈ၊ ယၾကညမႈမားႏင စႏႈနးသတမတခကမားက ဆးျဖတေပးေနပါသည။

“ကား-မေရးရာ” ဟေသာ အသးအႏႈနးသည အျခားအေျခအေနတစခအတြကလညး အသးဝငပါသည။ ကၽြနေတာတ႔တြင ဇဝေဗဒသေဘာအရ လငဟေခၚေသာ အရာထက ပ၍ ကယျပန႔သည “ကား-မေရးရာ” ဟေသာ သေဘာတရားတစခ ရျခငးသည လသားတစဥးျဖစရျခငးမာ မညသ႔ျဖစသညဟသညက ကၽြနေတာတ႔၏ နားလညမႈအား ကယျပန႔ေစရန ကညေပးပါသည။ ဥပမာ - လသားအားလးသည ေယာကားေလး သ႔မဟတ

50

မနးကေလးဟေသာ ေခါငးစဥမား ေအာကတြငသာ ရသည မဟတပါ။ အခ႕မာ လငအဂၤါ ႏစခလးပါေသာသမားျဖစၾကပါသည။ ထ႔ျပင မတညေသာ လငစတခယမႈ ရၾကၿပး ယငးက LGBT ဟအတေကာက ေခၚဆၾကသည (အမးသမးခငးလငတစတဝငစားသ၊ အမးသားခငး လငတစတဝငစား သ၊ အမးသမး၊ အမးသားႏစမးလးက စတဝငစားသ၊ လငျပျပငေျပာငးလ ထားသ)။ ထ႔ေၾကာင ကား-မ ေရးရာ သည တစဖကတြင ကၽြနေတာတ႔၏ လ႕အဖြ႕အစညးတြင အခနကာလတစခ၌ “ကား”ျဖစျခငး ႏင “မ”ျဖစျခငးအေပၚ စသတမတခကမားက ညႊနးဆေျပာၾကားသလ၊ အျခားတစဖကတြငလညး ကြျပားေသာ လငစတခယမႈ ရသမားအတြက ေျပာဆသည။

တ႔ျပနေဆာငရြကျခငး(responsive) ဆသညမာအဘယနညး? “တ႔ျပနေဆာငရြကျခငး” ဆသည မာ အျခားလမား ၏လအပခကမား၊ အမးသမးမား၏လအပခကမား၊ အမးသားမား၏လအပခကမားက ထညသြငးစဥးစား တတေသာ စတေနစတထား၊ သေဘာထား ရျခငးကဆသည။ ထ႔ေၾကာင “ကား-မေရးရာ တ႔ျပနေဆာငရြကျခငး” တြင ကၽြနမတ႔သည-

၁။ လကရ အမးသား၊ အမးသမး၊ ေယာကာၤးေလးႏင မနးကေလးမားအေပၚသတမတထားေသာ စႏႉနးမား၊ ပေသကားကယဆခကမားက သရရနျပျခငး

၂။ ယငးစႏႈနး ႏင ပေသကားကယဆခကမားသည ကၽြနမတ႔လပေဆာငလေသာအခကမားက အျပညအဝ လပေဆာငခြငမရဘ အကန႔အသတခရႏငျခငးဟသျမငျခငး

၃။ အမအကင ႏင ကငသးမႈ၊ ဥပမာ- အမးသမးႏငအမးသားမား မနးကေလးႏင ေယာကားေလးမား၊ LGBT တ႔၏ ကြျပားေသာလအပခကမားက ထညသြငးစဥးစားထား ေသာ ေရးသားထားေသာမဝါဒမားခမတျခငး

51

ဥပမာ- ကား-မ ေရးရာအၿမင ထညသြငးထားေသာ ရာသဥတ ေၿပာငးလၿခငး ကစားေရး လပေဆာငခက23rd Conference of the Parties to the (UN Framework Convention on Climate Change) ကမာၻ႔ကလသမဂၢရာသဥတေျပာငးလမႈဆငရာ ႏငငတကာသေဘာတညခကမႈ ေဘာငတြငေျပာၾကားခေသာ ေျပာၾကားခကျဖစသည။Sheila Oparaocha, ENERGIA ႏငငတကာအဖြ႔အစညး:ENERGIA သည ကား-မေရးရာႏငေရရညတညတခငျမသည စြမးအငမားအတြက လပကငေဆာငရြကေနသည အၿပညၿပညဆငရာကြနယကတစခၿဖစၿပး၊ စြမးအငတညျငမေရး အတြက အာရႏင အာဖရကရႏငငေပါငး ၁၈ ႏငငရအဖြ႔အစညးေပါငး ၃၆ ဖြ႔နငလကတြလပကငလက ရပါသည။ ကၽြႏပတ႔အဖြ႔၏ရညရြယခကတြင စဥဆကမျပတဖြ႔ျဖးမႈအတြက စရတနညး ေလာငစာ စြမးအငပပးမႈမ တစဆင အမးသမးမားအား ဆငးရတြငးမလြတေျမာကေစရန၊ ယငးမတဆင အမးသမးမား၏ စြမးရည ျမငမားလာေစရန ရညရြယပါသည။ ႏစ၂၀ အတြင ကၽြနမတ႔သည အစးရအဖြ႔အစညးမားႏင အလပတြလပကာ အမးသားအဆင စြမးအငမဝါဒမား ေရးဆြျခငးက စြမးအငဌာနမား ႏင ပးေပါငးေရးဆြျခငး၊ ေကးလကလပစစ ေအဂငစမားႏင အတတကြ လကတြအလပလပျခငးမားျပလပခပါသည။ ကၽြနမတ႔၏အလပ မား၏အေျခအေနက သးသပ ဆနးစစပါက၊ အလြနေဝးလ ေခါငသေသာေဒသမား၊ အလြန အခကအချဖစေနေသာအပစမား၊ အေမေလာခအပစမား (ေဘးဖယခထားရေသာ အပစမား) က ထေရာကစြာပပးေဆာငရြကေပးျခငးမား မရသညကေတြ႔ရသညအတြက ကၽြနမတ႔၏ ဥးတညအပစက မျပညမဟေျပာရမညျဖစ သည။ ကၽြနမတ႔သည စြမးအငဝနေဆာငမႈျဖန႔ျဖးသညစနစတြင အမးသမးမားက စြန႔ဥးတထြငလပ ငနးရငမားအျဖစ ထညသြငးပါဝငေစပါသည- အမးသမးစြန႔ဥးတထြငမား၏ စြမးအငဆငရာ တနဖးျမင လပေဆာငခကမား တးတကေအာငလပေဆာငျခငးျဖင အမးသမးမား၏ ဝငေငြတးလာ ေစျခငး၊ အျခားတစဖကတြငလညး၊ အမးသမးအမားစ လပကငေနေသာလပငနးမား အထးသျဖင လယယာ စကပးေရးက႑ႏင အလပလပကငျခငး၊ စကပးေရးထတကနမား အထြကတးေအာင စြမးအငႏင ဆကစပေသာပပးမႈမားလပေဆာငျခငးမားျပလပပါသည။ ျပးခေသာ သးႏစအတြငး ကၽြနမတ႔အဖြ႔သည စြန႔ဥးတထြငအမးသမးေပါငး ၄၀၀၀ေကာႏင အလပလပခပါသည။ သတ႔၏လပငနးမား ၂၀ ရာခငႏႉနးေကာတးတကလာခကာ၊ စြမးအငဆငရာထတကနမားက လ ၂.၆သနးသ႔ ျဖန႔ျဖးနငခပါသည။ယငးကသ႔ေအာငျမငရျခငးသည မညသမ (အစးရအပါအဝင၊ မညသညပဂၢလကမ) မေရာကရႏငေသာ၊ သြားေရာက အလပမလပႏငေသာ စြနစားရသညေနရာမားကသြားေရာကကာ စြမးအငမားပပးေပးႏငချခငး ေၾကာငျဖစပါသည။ ယခအခါ ကၽြနမတ႔တြင ယငးေဒသမားတြင စြမးအငဝနေဆာငမႈေပးေနေသာ အမးသမးမားရလာျပျဖစသည။ အမတြင “ဆလာမား” တတ ဆငလာႏငျခငးသည အမးသမးမား စာဖတနငျခငး၊ မးျဖငထမငးခကနငျခငး၊

52

၂။ ကား-မ ေရးရာအၿမင ေပါငးစပထညသြငး လပေဆာငၿခငး (Gender mainstreaming) တြင

ရသသငသည အခကမား

“ေပါငးစပထညသြငးလပေဆာငျခငး (mainstreaming)” ဆတာဘာကေျပာပါသနညး? အဘဓာနတြင ယငးက “ဘတညမႈရ ေသာကငသးမႈ“ ဟဘာသာျပနဆထားပါသည။ ဆရပါမ “ေပါငးစပထညသြငး လပေဆာငျခငး“ ဆသညမာ တစစတစရာက အားလးတြငဘတညမႈျဖစေအာင တညေသာကငသးလကခမႈက ေျပာငးလ ျဖစေစျခငး ဟဆရပါလမမည။

“ကား-မေရးရာအၿမငေပါငးစပထညသြငးလပေဆာငျခငး (gender mainstreaming)” သည သေဘာတရား တစရပျဖစျပး၊ ယငး သေဘာတရားက ျပန႔ပြားစညပငေအာင ကလသမဂၢ အပါအဝင အဖြ႔အစညးအသးသးမ ဆယစႏစမားစြာကတညးက လပေဆာငခၾကပါသည။ ကလသမဂၢ၏ အဓပါယဖြငဆခကအရ “ကား-မေရးရာ အၿမငေပါငးစပထညသြငးလပေဆာငျခငး ဆသညမာ ကား-မတနးတညမေရးတးတက ရနအတြက အျပညျပည ဆငရာႏငငတကာမလကခကငသးေနေသာ ဗဟာတစရပျဖစပါသည။ ကား-မ တနးတညမေရး ရညမနးခက ကရရရနအတြကနညးလမးတစခ ခဥးကပနညးတစချဖစပါသည။ ယငးအတြက လပေဆာငမႈအဆငတငးတြင ကား-မေရးရာအေလးေပးေသာအျမငျဖငၾကညျမငရနလအပပါသည။ စမကနး၊ စမခက၏အဆငတငး ဆသည မာ- မဝါဒေဖာေဆာငျခငး၊ သေတသနျပလပျခငး၊ တကတြနးေျပာဆျခငး၊ ဥပေဒျပျခငး၊ အရငးအျမစမား ခြေဝျခငး၊ အစအစဥချခငး၊ လကေတြ႔အေကာငအထည ေဖာျခငး၊ ေစာငၾကပၾကညရႉျခငး” ဟေသာ အဆငအားလးကဆလသည။

ေပါငးစပထညသြငးလပေဆာငျခငးဆရာဝယ လကရလပငနးအစအစဥတြင “အမးသမး” က သ႔မဟတ“ကား-မ တနးတညမေရး” က အေၾကာငးအရာတရပ၊ အစအစဥတရပအျဖစ ထညသြငးျခငးမက ဆလျခငးမဟတပါ။ ယငးသည “အမးသမးမား၏ပးေပါငးပါဝငမႈ တးတကလာသည” ဟေသာအခကထက မားစြာ ကယျပန႔နကနပါသည။ ကား-မတနးတညမမႈ၏ အဓက အခရာကမႈသည ႏငငေရး၊ မဝါဒ ဆးျဖတခက ခမတမႈမား၊ ေရတ-ေရလတအစအမမား၊ ဘတဂကခြေဝမႈမားႏင အဖြ႔တြငး ဖြ႔စညးပ ႏင ျဖစစဥမား ေပၚတြင တညမပါသည။ တနညး အားျဖင ဖြ႔ျဖးေရးလပငနးစဥ၏အဆငတငးတြင အမးသမးႏင အမးသားတ႔၏ ပါဝငမႈ၊ ကယစားျပမႈ၊ ဆးျဖတခကခမႈ ႏင အကးခစားခြငရမႈတ႔က ေသခာေစေသာ မဝါဒ၊ ဗဟာ ႏင ပနးတငမား ေျပာငးလခမတလာမႈက ကား-မေရးရာသေဘာတရားမားေပါငးစပထညသြငးျခငးမ တစဆငသာရရ ေဖာေဆာင မညျဖစပါသည။ ယငးအတြက အဖြ႔အစညးမားရ ဖြ႔စညးပ၊ လပထးလပနညး၊ ဌာနတြငးယဥေကးမႈ (ထးစ) တ႔က ကား-မတနးတညမမႈကေဖာေဆာငသည ယဥေကးမႈ၊ ပတဝနးကငျဖစရန ေျပာငးလရပါမည။26

ကလသမဂၢ စားနပရကာအဖြ႔ (FAO) တြင စားနပရကၡာဖလေရးစမခကမားအတြက ကား-မေရးရာအၿမငေပါငးစပ ထညသြငးလပေဆာငရန (Guide to mainstreaming gender in FAO’s project cycle.) ဟသညလမးညႊနစာအပေကာငးတစအပရပါသည။ �

53

ဥပမာ- FAO ႏင ကား-မေရးရာသေဘာတရားမားက ေပါငးစပထညသြငးျခငး

The Grameen Krishi (Agricultural) Foundation (GKF) က ၁၉၉၁ ခႏစတြင ဘဂၤလားေဒခ တြင the Grameen Bank မတညေထာငခပါသည။ GKF သည လယယာစကပးေရးဖြ႔ျဖးတးတက ေရးအတြက ေရသြယမႈမား၊ စေငြေခေငြမား ႏင ဝနေဆာငမႈမားပပးေပးျခငးမားမတစဆင လပေဆာငပါသည။ ယငးေဖာငေဒးရငး၏ ကားမေရးရာမဟာဗဟာက ခမတေဆာငရြကခပါသည။ ပထမတြင အမးသာမားသာ GKF ၏သးႏ ထတလပေရးတြငပါဝငႏငျပး၊ အမးသမးမားသည ၄ငးတ႔၏ရးရာဓေလအတငး အမတြငးအေျချပ အမတြငးမႈလပငနးေလးမား (ဆနဖြတျခငး၊ အေသးစားတစႏငတစပင ေမြးျမေရးစသည) ကသာ လပကငၾကရပါသည။ တၿဖညးၿဖညး ႏင GKF သည သးႏထတလပေရးတြင အမးသမးမား၏ အေရးပါေသာ အခနးက႑က သတျပမလာပါသည။ ယငးသတျပမျခငးသည အသအမတျပျခငးျဖစလာျပး GKF ၏ ကားမေရးရာမဟာဗဟာသည ၄ငးစမခက၏ ေရသြငးမႈမား၊ စကပးေရးလပငနးမားတြင အမးသမးမားအား အမးသမးလယသမားမားအျဖစလကခဥးတညကာ ပါဝငေစချခငးျဖင ၄ငးတ႔၏ ကားမေရးရာ မဟာဗဟာက ေျပာငးလခပါသည။ လယယာေျမ၊ ေရအရငးအျမစ အသးခႏငမႈ၊ မးေစ၊ ရငးႏးမတညေငြ၊ ဓာတေျမျသဇာ ႏင ေစးကြကလအပခကမား ပပးေပးမႈတ႔က အမးသမးမားရရၾကျခငးျဖင လယယာစကပးေရးထတလပမႈတြင အမးသမးမား၏ လကလမးမမႈမာ တးျမငလာပါသည။ အမးသမးမား သည ယခငေရးရးအတငးလပေနကအလပမားထကပေသာ ဝငေငြမားက လယယာစကပးေရးမရရ ၾကပါသည။�

ကား-မေရးရာအၿမငမားကေပါငးစပထညသြငးလပေဆာငျခငး သည ကား-မေရးရာတနးတညမမႈ အတြက မဝါဒမားဆငရာအေျခခလအပခကတစချဖစပါသည။ ထေရာကေသာေပါငးစပထညသြငးျခငးက ရရႏငရန အတြက စမကနးတြငျပလပေသာလပေဆာငခကမားအားလးတြင “ကား-မေရးရာအျမငမား”က မကေျခမျပတ ဂရျပကာ ထညသြငးလပေဆာငရနလအပသည။ “ကား-မေရးရာသေဘာတရားအျမငမား” ဆရာ မညသည မဝါဒမား၊ စမကနးမား၊ တကတြနးခကမားလပေဆာငသညရာတြင ပထမဥးစြာ အေလးထားရမညအခကသည ယငးကငသးေနသည မဝါဒ၊ စမကနး၊ ႏင တကတြနးခကမားသည အမးသမး၊ အမးသား၊ မနးကေလး ႏင ေယာကားေလးမားအေပၚ မညသညအကးသကေရာကမႈက ျဖစေစသလ ဟေသာအခကျဖစပါသည။ ယငးကသ႔ မတညသညအကးသကေရာကမႈမားက ဆနးစစျခငးျဖင “ျမငသာေသာ ကား-မေရးရာအျမင ထညသြငးျခငး”က ျဖစေစပါသည။

ယငးသညအလြနရးရငးလြယကသညဟထငရေသာလညး လညကြကအနညးငယပါရပါသည။ လပငနးအစ အစဥမား မလပခငမာပင ယငးလပေဆာငခက၏ လမားအေပၚအကးသကေရာကႏငေျခကဆနးစစရသည။ ယငးအတြက စမကနးမစခင စမကနးဧရယာရလအမား၏ အေျခအေန ဆနးစစခက -အမးသားမား၊ အမးသမး မား၊ ေယာကားေလးမား၊ မနးကေလးမား၏ အေျခအေနဆနးစစခက-က (ပေသကားက ထငျမငေတြးဆ ခကမားေပၚတြင အေျခမခဘ) တကယသတငးအခကအလကမားအေပၚတြင အေျခခကာျပလပရပါမည။ ယငးအတြက ကား-မ ခြျခားထားသည သတငးအခကအလကမားက ရရရနသည အလြန အေရးၾကးပါသည။

54

စမခက သ႔မဟတ စမကနးတစခက ကား-မေရးရာရႈေတာငမ အကျဖတရနအတြက ေအာကပါ ေမးခြနးမား ေမးရပါသည။28

၁။ သငေျဖရငးရနၾကးစားေနေသာျပနာတြင အမးသမးမား၊ အမးသားမား၊ မနးကေလးမား ႏင ေယာကား ေလးမား၏ အျမငမားက ထညသြငးရႈျမငထားပါသလား?

၂။ စမကနး၏လပေဆာငခကမားသည ဥးတညအပစက ရညရြယထားပါသလား?

၃။ စမကနးမလပေဆာငမညလပေဆာငခကမားတြင အမးသမးမား၊ အမးသားမား၊ ေယာကာၤးေလး ႏင မနးကေလးမား၏ မတညေသာလအပခကမားက ရငးရငးလငးလငးျမငပါရ႕လား?

၄။ စမကနး ဥးတညအပစတြငပါဝငသည အမးသမးမား ႏင အမးသားမား၊မနးကေလးမား ႏင ေယာကာၤးေလးမား၏ ပါဝငမႈအခးအစားမာ ဘယေလာကပါလ?

၅။ ရညရြယသည ရလဒရရရနအတြက လပေဆာငခကမားသည ကား၊မ မတသညအေလာက ကြျပားသည လပေဆာငခကမားလပေဆာငရနလအပပါသလား?

၆။ လပေဆာငမညစမခကသည မတညေသာအပစမား - အမးသား၊ အမးသမး၊ ေယာကာၤးေလးမနးကေလး မားက ဥးတညပါရ႕လာ?

ၿပနလညစဥးစားသးသပရန - ၿခးၿခေခၽြတာၿခငး၏အကးဆကမားအားတငးတာၿခငး

ရနပေငြအခကအခရသျဖင သငမဆႏၵနယရေကာငးတစေကာငးကပတသမးေတာမညျဖစျပး၊ ယငးေကာငးမ ေကာငးသားမားသည အနးအနားေကးရြာရေကာငးက ေျပာငးတကၾကရမညျဖစသည။ ထ႔ေၾကာင ေကာငးသားမားသည ေန႔စဥ ၁-၂ နာရၾကာေအာင အနးအနားေကးရြာ ရေကာငးကသြားၾကရမညျဖစသည။ေကာငးပတလကရသညအတြက ရြာရမနးကေလးမား၊ ေယာကာၤးေလးမား၊ မနးမမား ႏင ေယာကာၤးေလးမား အေပၚ ကေရာကႏငေျခရသည အကးဆကမားကေဖာျပ ေရးခပါ။ အစးရသည အခြနေငြပလအပသညအတြက စြမးအငသးစြေရးအေပၚအခြနႏႈနးထားအသစမား ေကာကခမည ၿဖစပါသည။ လပစစႏင ေလာငစာဆတ႔မ ရရေသာအခြနေငြသည ၁၀ ရာခငႏႉနးၿမငတကလာပါလမမည။ ယငးသည သငမဆႏၵနယရအမးသမး ႏင အမးသား၊ မနးကေလး ႏင ေယာကာၤးေလးမားအေပၚ မညကသ႔ သကေရာကမႈရမညနညး?

၃ ။ ကား-မေရးရာ အျမငအရ တန႔ျပနထားေသာ ဘ႑ာေရး ခြေဝလာထား သတမတမႈ

(Gender Responsiv Budgeting - GRB) အေၾကာငးသသငသညအခကမား

ကား-မေရးရာအျမငမား ေပါငးစပထညသြငးလပေဆာငမႈ၏ အေရးႀကးသညအစတအပငးတစခသည ကား-မေရးရာအျမငအရတန႔ျပနထားေသာ ဘ႑ာေရးခြေဝလာထားသတမတမႈ (gender responsive budgeting)

55

ျဖစပါသည။ ယငးသည အမးသမးမားအတြက သးသန႔ရညရြယထားေသာ ဘတဂကဖနတးရန မရညရြယပါ။ Wiki-Gender အရ ကား-မေရးရာအျမငအရတန႔ျပနထားေသာ ဘ႑ာေရးခြေဝလာထားသတမတမႈသည - �

• “စတငစဥးစားျခငး၊ အစအစဥခမတျခငး၊ အတညျပခက ေပးအပျခငး၊ လကေတြ႔ေဆာငရြကျခငး၊ ေစာငၾကညေလလာျခငး၊ ခြျခားဆနးစစျခငး၊ ဘ႑ာေရး စာရငးစစျခငး” စသည ျဖစစဥမားက ကား-မေရးရာ အျမငျဖင ထညသြငးစဥးစား၊ ေဆာငရြကျခငး ကဆလသည။

• ယငးတြင အမးသမးႏင မနးကေလးငယမားအတြကအသးျပေသာ လကေတြ႔ကနကသည (မားေသာ အားျဖငအစးရ၏) အသးစရတ ႏင အမးသား ႏင ေယာကားေလးမားအတြကအသးျပသည အသးစရတတ႔က ႏႈငးယဥ ခြျခားဆနးစစျခငး ပါဝငသည။

• မဝါဒမား ေရးဆြျခငး၊ ျပနလညခနညႇျခငး၊ ဥးစားေပးက႑မားျပနလည သတမတျခငး တ႔က မညကသ႔ ဆးျဖတရမညက အစးရမားအား ကညေပးသည။

• ခြေဝမႈမားသည မဝါဒ ကတကဝတမားႏင ကကညမႈ ရမရ၊ လအပေသာ အကးသကေရာကမႈ ရမရ တ႔က စစေဆးႏငမည ထေရာကေသာ မဝါဒ အေကာငအထညေဖာမႈမား အတြက ကရယာတစခ ျဖစသည။

Wiki-Gender သည ကား-မေရးရာအျမငထညသြငးထားေသာ ဘ႑ာေရးခြေဝလာထားသတမတမႈ၏ အဆင ငါးဆင က စာရငးျပစထားသည �

၁။ က႑တစခတြင အမးသမး ႏင အမးသားမား၊ မနးကေလး ႏင ေယာကားေလးမား (ႏင မတညေသာအပစခြမား) ၏ အေျခအေနအေပၚ ခြျခားဆနးစစျခငး

၂။ ပထမအဆငတြင ေဖာျပထားေသာ ကား-မေရးရာ ကစၥရပမားႏင ဟာကြကမားက က႑၏ မဝါဒက မညမအထ ေျဖရငးသညက အကျဖတ ဆနးစစမႈ။ ဤအဆငတြင သကဆငေသာ ဥပေဒမား၊ မဝါဒမား၊ စမခကမား၊ ႏင အစအစဥမားက အကျဖတဆနးစစမႈ ပါဝငသငသည။ ယငးတြင ေရးသားထားေသာ မဝါဒမားသာမက အစးရ၏ လပေဆာငမႈမားတြင ထငဟပေနသည မထငရားေသာ မဝါဒမားက ခြျခားဆနးစစမႈ ပါဝငသည။ ယငးတြင အမးသမးမား၏ လမႈစးပြားႏင အျခား အခြငအေရးမားက အထကပါ အခကမားက ျဖညဆညးေပးေနသည အတငးအတာက သးသပမႈ ပါဝငသငသည။

၃။ အထက အဆင ၂ တြငေဖာျပထားေသာ ကား-မေရးရာအျမငထညသြငးထားသည မဝါဒႏငစမကနးမား အေကာငအထညေဖာရနအတြက လေလာကေသာဘတဂကခြေဝ လာထားမႈ အေပၚေလလာဆနးစစမႈ။

၄။ ခြေဝထားေသာဘတဂကမားက လာထားခကအတငး သးစြမႈရမရ၊ မညသ႔က ဘယေလာကခြ ေဝသည၊ မညသ႔ အသးျပသညတ႔က ေစာငၾကညေလလာျခငး။ ယငးတြင ဘ႑ာေငြေၾကးအား စစေဆးျခငးအျပင၊ ႐ပဝတပစၥညးမားကစစေဆးျခငး ႏစမးလးပါဝငသည။ (ကား-မ ခြျခားထားေသာ ကနးကဏနး အခကအလကမား)

၅။ မဝါဒ၊ စမကနး၊ မေဘာငမား၏ အကးသကေရာကမႈႏင အဆင ၁ တြငေဖာျပထားေသာ အေျခအေနမား ပ၍ေကာငးေသာ ကား-မေရးရာ တနးတညမႈထ ဥးတညခကသ႔ မညမအထ ေျပာငးလလာသညက အကျဖတဆနးစစမႈ။

”အာရပစဖတေဒသအတြငး ကာ-မေရးရာအျမငထညသြငးထားေသာ ဘ႑ာေရးခြေဝလာထားသတမတမႈ GRB ဆငရာ သေဘာတရားမားႏင အမအကငေကာငးမား (၂၀၁၈ခႏစ ကလသမဂၢ၏အစရငခစာ)”� သည ေဒသတြငးႏငငအသးသး၏ မတညေသာ ဘတဂကေငြေၾကးခြေဝလာထားမႈမားက ေလလာထားပါသည။ ျမနမာႏငငသည ကားမေရးရာအၿမငထညသြငးထားေသာဘ႑ာေရးအသးစရတ ဆငရာက႑တြင တးတကမႈ အခ႕ကေတြ႔ရေသာလညး၊ ဖလစပငသည အဆပါက႑တြင ေဒသတြငး ဥးေဆာငမႈျပေနေသာ ႏငငျဖစပါသည။

56

ဥပမာ- ဖလစပင ႏင ကား-မေရးရာအျမငထညသြငးထားေသာဘ႑ာေရးခြေဝလာထားသတမတမႈ

GRB ထညသြငးလပေဆာငေနေသာ ဘတဂကစကဝနး၏ အဆငမား - ေရးဆြျခငး၊ ဥပေဒျပျခငး၊ အေကာငအထညေဖာျခငး၊ စာရငးစစဝငျခငး/ျပနလညသးသပျခငး

အဓကတကတြနးဥးေဆာငသ - ဖလစပင အမးသမး ေကာမရင (Philippine Commission on Women - PCW)

ေအာငျမငမႈအတြက အခကမား - ခငမာအားေကာငးေသာ အဖြ႔အစညးမေဘာငရျခငး၊ အစးရႏင အစးရမဟတေသာ အဖြ႔အစညးမားက စြမးေဆာငရည ျမႇငတငေပးျခငး၊ ေစာငၾကညေလလာျခငးႏင တာဝနခမႈရေသာ စနစယႏရားမား

၁။ အေျခအေန - ဖလစပငသည ကာ-မေရးရာအျမငထညသြငးထားေသာ ဘ႑ာေရး ခြေဝလာထား သတမတမႈက ႏငငေတာအဆငႏင ေဒသႏရအဆငမားတြင ေပါငးစပကငသးခသညမာ ဆယစႏစ ႏစခေကာ ရခၿပျဖစသည။

လကရ “ကား-မေရးရာႏင ဖြ႕ၿဖးတးတကမႈ (Gender and Development - GAD) ဘတဂကမဝါဒ“ သည Magna Carta of Women (၁၉၉၉) အပါအဝင အျခားေသာဥပေဒဆငရာ လပပငခြင ညႊနၾကားခကမား မတဆင တးတက ျဖစေပၚလာသည။ အဆပါ မဝါဒအရ အစးရအဖြ႔အစညးမားအားလးသည ၄ငးတ႔ နစအလက ဘတဂကလာထားမႈ၏ အနညးဆး ၅ ရာခငႏႈနးက ကား-မေရးရာဆငရာ ကစၥရပမားအား ေဆာငရြကေပးရနအတြက ခြေဝခထားရန လအပပါသည။ ရညရြယခကမာ ထ ၅% မ ကန ၉၅% အေပၚ လႊမးမးမႈ ျဖစေစရန ျဖစသည။

၂။ အေကာငအထညေဖာျခငး - အစးရအဖြ႔အစညးမားသည ႏစစဥ GAD အစအစဥႏင ဘတဂက သာမက အစရငခစာ တစခကပါ ထတလပေပးရန လအပသည။ ထအဖြ႕အစညးမားအတြက နညးပညာပပးမႈမား ႏင စြမးေဆာငရညျမႇငတငျခငး ေထာကပမႈမားက PCW က သငတနးမား၊ အလပရေဆြးေႏြးပြမား၊ အၾကေပးဝနေဆာငမႈမား၊ လမးညႊနမႈမားေရးသားျခငး မားမတစဆင ေပးအပပါသည။ PCW အျပင GAD ဘတဂက မဝါဒ အေကာငအထညေဖာမႈက ေစာငၾကညေနသည အဖြ႕အစညးမားတြင ဘတဂကႏင စမခန႔ခြမႈ ဌာန၊ ျပညထေရးႏင ေဒသႏရအစးရ ဌာန၊ ႏငငေတာအဆင စးပြားေရးႏင ဖြ႕ၿဖးတးတကမႈ အာဏာပငအဖြ႕၊ ႏင စာရငးစစေကာမရငတ႔ ပါဝငသည။ ဖလစပငႏငင GRB ၏ ထးျခားခကတစခမာ ကား-မေရးရာအျမငျဖင စာရငးစစေဆးျခငး (gen-

57

“ကမာၻ႔စးပြားေရးဖရမ The World Economic Forum” မ ကား-မေရးရာအျမငထညသြငးထားသည ဘ႑ာေငြေၾကး ခြေဝလာထားမႈအတြက လမးညႊနမႈအခ႕ကျပဆထားပါသည။32

• ဥပေဒေၾကာငးအရေဘာငဝငေအာငျပထားျခငးသညအေရးပါသည။- ဘ႑ာေငြေၾကး ခြေဝလာထားမႈ အတြက ဥပေဒအရေဘာငဝငေနျခငးသည အေရးၾကးေသာေခါငးေဆာငပငး၊ အစးရ အေျပာငးအလရေစ ကာမ စဥဆကမျပတေသာ ေငြေၾကးေထာကပမႈက ေသခာေစပါသည။ ၾသစေတးလႏငင၊ ဘေလးဗးရား ႏငင၊ ရဝမဒါႏငငတ႔တြင ကား-မ ေရးရာအျမငလႊမးသည ဘ႑ာေငြေၾကး ခြေဝလာထားမႈက ၄ငးတ႔၏ အေျခခဥပေဒတြင ထညသြငးေရးဆြထားပါသည။

• စမကနးႏငဘ႑ာေရးဝနၾကးဌာန၏ ဥးေဆာငမႈသညအေရးၾကးသည။- ေလလာဆနးစစ ခကမားအရ “စမကနးႏင ဘ႑ာေရးဝနၾကးဌာန” ၏ဥးေဆာငမႈ ခငမာေကာငးမြနပါက ကား-မေရးရာအျမငလႊမးသည ဘ႑ာေငြေၾကး ခြေဝလာထားမႈသည ပမတညျငမကာ သကတမးရညေၾကာငး ေတြ႔ရရပါသည။ (ဥပမာ- အယလဘားနးယားနငင၊ ကးရးယားႏငင၊ ယဂနဓါနငင)

• အရပဖကလမႈအဖြ႔အစညး၊ ကား-မေရးရာဝနၾကးဌာန နင အျခားဝနၾကးဌာနမား၊ လႊတေတာႏင ပညာေရး တ႔သည အဓကပါဝငပတသကသမားျဖစၾကသည။ တေမာလကစတြင၊ ဝနၾကးခပႏင လႊတေတာကယစားလယမားသည အေရးၾကးသည ဆးျဖတခကမား (resolutions) ေအာငျမငေအာင ျပရာတြင အဓကအေရးပါသမားျဖစၾကသည။ ျဗတနႏငငတြင Women’s Budget Group က ၁၉၈၀ ခႏစတြင စတငတညေထာင ချပး၊ အစးရဘတဂကခြေဝလာထားမႈမားက ႏစစဥ ေလလာဆနးစစမႈမား ျပလကရ သည။

• ႏငငေတာအဆငဖြ႔ၿဖးမႈအစအစဥမား သ႔မဟတ စဥဆကမျပတဖြ႔ျဖးမႈပနးတငမား ႏင ခတဆကမႈ ရပါေစ။ ေမာရကႏငင၊ အာဖဂနနစၥတနႏငငတ႔တြင အေစာပငးတြင၄ငးတ႔၏ ႏငငေတာအဆငဖြ႔ျဖး တးတကမႈအစအစဥမားက ေထာငစႏစပနးတငမားႏငခတဆကကာ ယခတြင ၄ငးတ႔၏ ရညရြယခကမားက စဥဆကမျပတဖြ႔ျဖးးမႈပနးတငမား ႏငဆကလက ခတဆကေရးဆြခမတခပါသည။

• အခြနေငြထမးျခငးက႑က မေမမေလာ အေလးထားပါ။- ႏငငအမားစသည “သးစြမႈ” အပငးကသာ အာရစကၾကကာ၊ “အခြနေငြထမးျခငး” ေမေလာထားၾကပါသည။ အမနမာ အခြနေငြထမးျခငး က႑သည အျမအားျဖင ကား-မတနးတညမမႈရေနသညမဟတေပ။ ၾသစေတးလႏငငသည ၄ငး၏ကား-မတနးတညမေရးဆငရာရညမနးခကမားတြင လညးေကာငး၊ အျခားႏငငမား (ဖငလန၊ အငယာလန ႏင စပနႏငငတ႔) တြငလညးေကာငး၊ ၄ငးတ႔ႏငင၏ ဝငေငြႏငအခြနမဝါဒမားက ကား-မေရးရာအျမင ရႈေထာငမ ေလလာမႈမားျပလပခၾကသည။

• အစးရ၏ေနရာအဆငတငးတြင လပေဆာငရနအခနးက႑ကယစရပါသည။ ယဂနဓါႏငင၏ “Local bud-get clubs” သည အစးရ၏တာဝနခယ ႏင ဥးစားေပးမႈမား ဆငရာတ႔က ႏငငသားတငး တကေရာက ေဆြးေႏြးႏငေစရန လမးဖြငထားသည။ အႏၵယႏငငသည မလတနးအဆငေကာငးဝငခြင တးျမငလာ ေစေရးေဆာငရြကရန လအပေသာဘ႑ာေငြေၾကး ခြေဝမႈက ေသခာေစျခငးျဖင ကား-မတနးတညမေရး က ေဆာငရြကသည။

58

၄။ အမးသမးႏငငေရးသမားမားအတြက “ကတာစနစ” အေၾကာငး သသငသည အခကမား

စေဒါကြနဗငးရငး အပဒ ၄ တြင တနးတညမမႈလငျမနစြာ ရရေစေရးအတြက ယာယအထးလပေဆာငခကမား ေဆာငရြက ေပးရနႏင အပဒ ၇ တြင ႏငငေတာအစးရအေနျဖင အမးသမးႏင အမးသားမား ႏငငေရးတြင တနးတညမပါဝငမႈရေစေရး ေဆာငရြကေပးရနဟ၍ ေဖာျပထားပါသည။ ကြနဗငးရငးတြင အခနကာလ သတမတထားသည ရညမနးခက ေဖာျပထားျခငးမရပါ။ စေဒါကြနဗငးရငးေရးဆြစဥကတညးကပင ကလသမဂၢက ၁၉၉၅ ခႏစ ေဘဂငးညလာခတြင အမးသမးမား ႏငငေရးတြငပါဝငမႈမာ ၃၀% ရရမညဟ ရညမနးခကခမတခၿပး ျဖစပါသည။ ၂၀၁၉ ခႏစ မတလတြင ကလသမဂၢစေဒါ ေကာမတႏင ပါလမန အဖြ႔အစညး (IPU) တ႔က ၂၀၃၀ ျပညႏစတြင အမးသမးဥးေဆာငမႈ ၅၀% ျဖစရမညဟ ပးတြ ေၾကညာခက ထတျပနခပါသည။�

အဆပါ ပနးတငမားသည အထးလပေဆာငခကမား မရဘ ေအာငျမငႏငမညမဟတပါ။ တးတကမႈျမနဆနေစရနအတြက စေဒါကြနဗငးရငးကျပ႒ာနးထားသည အထးလပေဆာငခကအေနျဖင အမးသမးမား ႏငငေရးတြင ပါဝငႏငေစေရး ကတာစနစထားရရန ႏငငအေျမာကအမားက ခမတခပါသည။ “ကတာစနစ“ တြင အဓက သးမးရပါသည -

(၁) ဥပေဒျပရာတြင ထညသြငးသည “ကတာစနစ” - လႊတေတာထတြင အမးသမးမားအတြက သတမတထားေသာ ပမာဏျဖင ေနရာဖယထားေပးျခငး။

(၂) ဥပေဒျပ ေရြးေကာကခကတာစနစ - ႏငငေရးပါတမားက ေရြးေကာကပြတြင သတမတထားသည အမးသမး ပမာဏအား တငသြငးေရြးေကာကခေစျခငး။

(၃) ပါတမ ဆႏၵအေလာကေပးသည “ကတာစနစ” - ပါတမားက လႊတေတာေရြးေကာကပြတြင ၄ငးတ႔၏ စာရငး၌ သတမတထားသည အမးသမးပမာဏအား ဆႏၵအေလာက ထညသြငးေပးျခငး။

အထကပါအားလးတြင အားနညးခကႏင အားသာခကမားရၾကေသာလညး ႏငငအမားအျပား၏ လႊတေတာထ တြင ပမ အကးဝငမႈ ရေစရနအတြက အသးျပခၾကပါသည။ ပါတမ ဆႏၵအေလာကေပးသည ကတာစနစတြင ပါတႏင လႊတေတာႏစမးလး၌ အမးသမးမားအတြက ေနရာဖနတးေပးရန ေျပာငးလေပးႏငသည အကးေကးဇး ရပါသည။ ၿပးခေသာ ေရြးေကာကပြစနစ၏ အေစာပငးကာလတြင ပါတမားက အမးသမးမားအား ႏငေျခရသည ေရြးေကာကခနယေျမမားအတြက ေရြးခယၾကရနအေရးႀကးပါသည။ ထသ႔မဟတပါက အမးသမးမားအား ေရြးေကာကပြ ဝငရန ေရြးခယျခငးက အေျပာငးအလတစတရာျဖစႏငမညမဟတပါ။

International IDEA က ကမာၻတဝမးလးရ ႏငငအသးသးတြင ကငသးသည ကား၊ မ ေရးရာကတာစနစဆငရာ သတငးအခကအလကႏင ပတသကသည အြနလငးေဒတာစနစက ပပးေပးပါသည။�

ၿပနလညစဥးစားသးသပရန - ျမနမာႏငငႏင အမးသမးမားအတြကကတာစနစ

ေဖာထတရန - ႏငငေရးတြင အမးသမးမားပါဝငမႈ တးျမငရနအတြက ျမနမာႏငငသည ကတာစနစက အသးျပပါသလား? ကၽြနမတ႔၏ ပါတတြငးတြငေရာ? ဆႏၵအေလာကေပးသည ကတာစနစက မတဆကေပးရနအတြက ေဆြးေႏြးမႈမး ရခၿပးၿပလား ?

59

အခြငအလမး တနးတညမမႈက နားလညသေဘာေပါကလငအမးသမးမားအတြက “ကတာစနစ” လအပမည မဟတပါ။ ထသ႔ ဆပါက အမးသမးမားသည အမးသားမားနညးတ ေရြးေကာကခသမား၊ ႏငငေရးပါတမားႏင ေကာမတမား၏ ဥကဌမား၊ ၄ငးတ႔ႏငင၏ အစးရဌာနဆငရာ ဝနႀကးမားႏင ေခါငးေဆာငမားအျဖစ အေရြးခယခႏငရန ယဥျပငႏငမညျဖစသည။ သ႔ေသာ ကား၊ မ ေရးရာမညမမႈ (အႏၵယေကးရြာျပညသမား၊ အမညမသ ကယေရးအခကအလကမား၊ ေယးလတကသလမ သပၸပညာရငမား စသညဥပမာမားက သတရပါ။) က ခစားခရသညအတြက အမးသမးမား ကငလညရာ နယပယသည အမးသားမားႏင မတညၾကပါ။ ဤအခကက ယာယအထးလပေဆာငခက အဘယေၾကာငလအပသညက ေဖာျပေနပါသည။ “တနးတ အခြငအလမး” အေနျဖင “ကတာစနစ” က ေဆာငရြကျခငးျဖင “တနးတရလဒ” အတြက အာမခခက ရရႏငေစမည ျဖစပါသည။

ျမနမာႏငငရ အမးသမးမားႏင အမးသားမား တနးတညမေရးတြင တညရေနသည ကြာဟခကမား၏ အေျခ အေနက ေကာငးစြာေဖာျပထားသည အေၾကာငးအရာအား ၂၀၁၄ ခႏစ ၿမနမာႏငင သနးေခါငစာရငး အစရငခစာျဖစသည ကား၊ မ ေရးရာ ရႈေထာငမ သးသပသည အစရငခစာတြင ေတြ႔ျမငႏငပါသည။�

၅။ အမးသမးမားအား နညးမးစျဖင ခြျခားမႈပေပာကေရးဆငရာ ကလသမဂၢ သေဘာတ စာခပ

(CEDAW) မသသငသညအခကမား

၅.၁။ စေဒါသေဘာတစာခပ (စေဒါကြနဗငးရငး)

ျမနမာႏငငသည ကလသမဂၢအဖြ႔ဝငႏငငျဖစသည။ ဒတယကမာၻစစအျပး ၁၉၄၈ခနစတြင ေရးဆြခသည လ႔အခြငေရးေၾကျငာစာတမး (UDHR) သည ကလသမဂၢက လသမားထငရားေစသည။

လ႔အခြငအေရးေၾကျငာစာတမး (UDHR) သည ကလသမဂၢ ေရးဆြခ႔သည လ႔အခြငအေရးဆငရာ တစခတညး ေသာစာတမးမဟတေပ။ စေဒါဟလသမားေသာ “အမးသမးမားအေပၚနညးမးစျဖင ခြျခားမႈပေပာကေရး အျပညျပညဆငရာသေဘာတစာခပ” (CEDAW)သည အမးသမးအခြငအေရးဆငရာ အျပညျပညဆငရာ ဥပေဒ တစရပျဖစပါသည။ ကလသမဂၢ အေထြေထြညလာခသည ၁၉၇၉ခႏစ ဒဇငဘာလတြင စေဒါသေဘာတစာခပက ျပ႒ာနးခပါသည။ ယငးစာခပတြင ဥေယာဇဥ ႏင အမးသမးမားအားခြျခားမႈဆငရာအေျခခ အေၾကာငးအရာမား ကေဖာျပထားသည အပဒ ၃၀ ပါဝငျပး၊ ကားမတနးတညမေရးအတြက ႏငငေတာမ တန႔ၿပနေဆာငရြကရမည ႏငငေတာအဆငလပငနးအစအစဥမားပါဝငပါသည။ စေဒါစာခပက အမးသမးမားႏငသကဆငသညစာခပဟ ညႊနးဆၾကသည။ အဘယေၾကာငဆေသာ “စေဒါ” သညအျခားသေဘာတစာခပ မားႏငမတဘ၊ ဥပေဒမားႏင စညးေႏာငထားသည “မ” (legally-binding principles) ပါဝငေသာ၊ အမးသမးအခြငအေရးက အသအမတျပထား ေသာ “စ” (standards) ပါဝငေသာ စာခပျဖစေသာ ေၾကာငျဖစပါသည။

60

စကားရပ - ေၾကျငာစာတမး (Declaration) and သေဘာတစာခပ (Convention)

ေၾကျငာစာတမး(ဥပမာ- UDHR) ႏင သေဘာတစာခပ (ဥပမာ- စေဒါ CEDAW) တ႔၏ ကြျပားျခားနားခကသည အဘယနညး? “ေၾကျငာစာတမး”သည ဥပေဒနင စညးေနာငထားျခငး မဟတ၊ သ႔ရာတြင ယငးကမၾကာ ခဏညႊနးဆၾက အသးျပၾကကာ၊ ႏငငေရးအရ “သမေမြ႔ေသာဥပေဒ” (soft law) ဟရႈျမင ၾကပါသည။ “သေဘာတစာခပ” သည ပခငမာ၊ျပငးထနေသာသေဘာရပါသည။ ယငးသည ဥပေဒအရ စညးေႏာငထားေသာ၊ အေကာငအထညေဖာရသညစာခပစာတမးတစရပျဖစပါသည။ ဆလသညမာ ႏငငေတာအစးရ အေနျဖင စာခပတစခကသေဘာတကတကဝတျပထားပါက (ဥပမာ- စေဒါ) ယငးသေဘာတထားသည စာခပပါအခကအလကမားက လကနာရန၊ ကငသးရနႏင အေကာငအထညေဖာေဆာငရြကရန ႏငငေတာအစးရတြင တာဝနရပါသည။ ႏငငေတာသည ယငးတာဝနရမႈက ျပးေျမာကေအာင ေဆာငရြကရပါမည။

၁၉၈၂ ခႏစမစကာ စေဒါေကာမတသည ပမနအစညးအေဝးမားကငးပျပလပကာ၊ စာခပပါ အဖြ႔ဝငႏငငမားမ ေလးႏစတစၾကမတငသြငးလာေသာ စေဒါအစရငခစာမားက ဖတရႈကာ အဖြ႔ဝငႏငငမားအေနျဖင စာခပပါ တာဝနမားအား ျပညမေဆာငရြကေနမႈမားက သးသပ အကျဖတမႈမားျပလပပါသည။

ေလကငခနး- ျမနမာ ႏင စေဒါ

ကမာၻေပၚတြင ႏငငအမားစသည စေဒါစာခပပါအခကမားက သေဘာတ လကနာၾကပါသည။ အနညးငယမေသာႏငငမားသာ စေဒါအဖြ႔ဝငႏငငမားမဟတၾကေပ။ ေျဖဆရန-ျမနမာႏငငသည မညသညအခနမစတငကာ စေဒါသေဘာတစာခပအဖြ႔ဝငနငငျဖစလာ ပါသနညး? ျမနမာႏငငအစးရ၏သည စေဒါေကာမတသ႔ ေနာကဆးတငသြငးခ႔ေသာ စေဒါအစရငခစာက မညသညခနစတြင တငသြငးခပါသနညး?

စေဒါအဖြ႔ဝငႏငငမားမ အရပဖကလမႈအဖြ႔အစညးမားသည ၄ငးတ႔၏ “စေဒါ စငျပငအစရငခစာ” က စေဒါ ေကာမတသ႔ တငသြငးေလရၾကပါသည။

61

ေလကငခနး- ျမနမာႏငင နင စေဒါစငျပငအစရငခစာ

အခကအလကရာေဖြပါ။ျမနမာႏငငမ အရပဖကလမႈအဖြ႔အစညးမားသည “စေဒါစငျပငအစရငခစာ” က တငသြငးခ ပါသလား? တငသြငးခပါက စေဒါေကာမတသ႔ ေနာကဆးတငသြငးခေသာ ၄ငးတ႔၏ စငျပင အစရငခစာက ဘယႏစခနစတြင တငသြငးခပါသနညး?

၂၀၀၀ ခႏစတြင စေဒါ သေဘာတစာခပတြင “စေဒါသေဘာတစာခပ၏ေနာကဆကတြ သေဘာ တညခက” က အသစထပမျဖညသြငးခပါသည။ ယငးေနာကဆကတြသေဘာတညခကသည အမးသမးတစဥးျဖစေစ၊ သ႔မဟတ အမးသမးအစအဖြ႔ျဖစေစ ၄ငး(တ႔)၏အခြငအေရးမားအားေလးစားမႈမရဘ၊ ခးေဖာကခရပါက ၄ငးအမးသမးတစဥးမျဖစေစ၊ အမးသမးအစအဖြ႔မျဖစေစ စေဒါေကာမတသ႔ တငျပေလာကထားႏငေသာ ယႏရားတစချဖစပါသည။ ျမနမာသည စေဒါက သေဘာတလကမတေရးထးထားေသာလညး၊ ၄ငး “စေဒါသေဘာတစာခပ၏ ေနာကဆကတြသေဘာတညခက” ကမ လကမတေရးထးထားျခငးမရေသးပါ။

စကားရပ - သေဘာတလကမတထးျခငး (Signing) ႏင ကတကဝတျပျခငး (Ratifying)

“သေဘာတလကမတထးျခငး” ႏင “ကတကဝတျပျခငး” တ႔၏ ကြာျခားခကသည အဘယနညး? ႏငငေတာအစးရသည သေဘာတစာခပက “လကမတေရးထးျခငး (Signing)” ျပးေသာအခါ၊ ၄ငးအေန ျဖင ၄ငးႏငင၏အေျခအေနက စတငၾကညရႉသးသပပါသည။ သေဘာတ စာခပပါအခကမားက လကနာ ကငသးႏငရနရညသန၍ လအပပါက အစးရသည ႏငငေတာအဆငဥပေဒျပျခငး စသညတ႔က လပေဆာင ရနၾကးပမးေဆာငရြကပါသည။ (သေဘာတလကမတေရးထးျပးေသာအခါ၊ ဖငလနႏငငသည ကနဥးေဆာငရြကမႈအျဖစ ၄ငးနငင၏ ျပညေထာငစအဆငဥပေဒျပေရး က ျပငဆငေရးသားေဆာငရြကခပါသည။)၄ငးကသ႔ လအပေသာျပငဆငမႈမားက ေဆာငရြကျပးေသာအခါ ႏငငေတာသည သေဘာတစာခပပါ အခကအလကမားအားေဆာငရြကရန အာမခခကေပးေၾကာငး အျခားအဖြ႔ဝငနငငမားက အသေပး အေၾကာငးၾကားပါသည။ ယငးက “ကတကဝတျပျခငး (Ratifying)” ဟေခၚပါသည။

စေဒါသည အဖြ႔ဝငႏငငမားတစႏငငခငးက ၄ငးတ႔ႏငငရအမးသမးမား ႏင မနးကေလးငယမား၏တနးတ ညမမႈရရေစရနအတြက လကေတြ႔ကေသာလပေဆာငခက၊ လပငနးစဥက ခမတလပကငႏငေစမႈက ပပးပါ သည။ စေဒါသည အမးသမးႏငမနးကေလးငယမားက ပညာသငၾကားေလလာေစေရး၊ လမႈႏငဆးျဖတ ခကခႏငေသာေနရာမားတြငပါဝငလာေစေရး၊ ဝငေငြရရေစေရး၊ အၾကမး ဖကမႈေလာခေရး၊ ဆငးရမြေတမႈေလာခေရး၊ ဒမကေရစစႏႉနးမား ထြနးကားေရး ႏင စးပြားေရးတးတကေအာငေဆာငရြကေရး တ႔တြင အခြငအလမးမားရရလာေအာင ပပးလပေဆာငပါသည။ စေဒါစာခပပါအခကမားက ေလးစားလကနာ ေဆာငရြကရန ကတကဝတျပ ထားေသာႏငငမားတြင အမးသမးမားသည ၄ငးတ႔၏အစးရႏငအတပးေပါ

62

ငး ေဆာငရြကကာ မဝါမားခမတျခငးျဖင ၄ငးတ႔ႏင ၄ငးတ႔မသားစမား၏ဘဝမားအတြက အခြငအလမးမား ေဖာေဆာငကာ ပမလျခေသာဘဝမားက ဖနတးၾကပါသည။

ဥပမာ-

• ပညာေရးဆငရာအခြငအလမးမား- ဥပမာ- ဘဂၤလားေဒခ ႏငငသည စေဒါစာခပပါ အခကအလကမား ကအသးျပ၍ မလတနးအဆငတြင မနးကေလးႏင ေယာကားေလးအေရအတြက တညစြာ ေကာငးဝငခြင ရရေရးက ၂၀၁၅ခႏစအတြက ရညမနးခကပနးတင ခမတကာေဆာငရြကချခငး၊ အလယတနးအဆင ေကာငးဝငခြငရရမႈရတြင မနးကေလး ႏင ေယာကာၤးေလးအေရအတြကကြာဟမႈက ေလာကေအာင ျပလပျခငးမားက ေဆာငရြကခပါသည။

• အမးသမးႏငမနးကေလးငယမားအေပၚအၾကမးဖကမႈ- ဥပမာ- မကဆကႏငငသည စေဒါစာခပပါ သေဘာတရားမား၊ စာသားမားကအသးျပကာ ၄ငးတ႔၏ ခငမာထေရာကမႈမရေသာ အၾကမးဖကမႈဆငရာ ဥပေဒမားက ျပျပငခပါသည။ ၂၀၀၉ ခႏစတြင မကဆကရ ျပညနယ (၃၂) ျပညနယ အားလးတြင ယငးျပျပငမႈကလပေဆာငႏငခပါ သည။

• လကထပထမးျမားေရးႏင မသားစဆကဆေရး- ဥပမာ- ကငညာႏငငသည စေဒါစာခပ ပါအခကအလက မားကအသးျပ၍ မညမေသာအေမြဆကခပငခြင၊ မဆးမႏင ေရာဂါရေသာ သမးမားအား ခြျခားမႈမားက ကငတြယေျဖရငးျခငး ေလာကေအာင ေဆာငရြကျခငးမား ျပလပခပါသည။

• ႏငငေရးတြငပါဝငေဆာငရြကမႈ- ဥပမာ- ၂၀၀၅ ခႏစ ကဝတႏငင၏လႊတေတာတြင ၄ငးႏငင၏ ခြျခားမႈရေနေသာေရြးေကာကပြဥပေဒရ “အမးသမးမား မေပးခြင” က တးျမငရန မခြဆးျဖတခၾကရာတြင စေဒါေကာမတ၏တကတြနးအၾကျပခကမားက ကးကား ေဆာငရြကခပါသည။ �

• ႏငငအမားစသည စေဒါသေဘာတစာခပက သေဘာတေၾကာငးေဖာျပ၍ျဖစေစ သ႔မဟတ စတဝငစား ေၾကာငးျပသ၍ျဖစေစ၊ ႏစမးလးျပ၍ျဖစေစ လကမတေရးထးျခငး ႏင ကတကဝတျပျခငးမားအားျပ လပၾကပါ သည။ ဥပမာ- အယဂးရးယားနငင၊ အဂစႏငင၊ ဘဂၤလားေဒခႏငင၊ ကဝတႏငင၊ လကဘႏြန ႏငင၊ မေလးရားႏငင၊ ေမာရကနငင၊ အမနနငင၊ တနးရားနငင၊ ႏင တရကႏငငတ႔က စေဒါစာခပပါ အခကအလကမားထမ “လကထပထမးျမားျခငးဆငရာဥပေဒ” သည ၄ငးတ႔ႏငင၏ ဘာသာေရးဆငရာ ရရယာ ဥပေဒႏငေသာလညးေကာငး၊ လကရျပ႒ာနးဥပေဒမားႏငေသာလညးေကာငး ဆန႔ကငေနေသာ အခါ၊ စေဒါသေဘာတစာခပက အဖြ႔ဝငႏငငအျဖစဝငေရာကထားေသာလညး စေဒါစာခပက လကမတ မထးဘ၊ “စတဝငစားေၾကာငး”အဆငတြငျပသၾကပါသည။

• ျမနမာႏငငသည စေဒါသေဘာတစာခပ၏ အပဒ ၂၉ (၁) က စတဝငစားေၾကာငး အဆငတြငရေၾကာငး စာျဖငအေၾကာငးၾကားထားပါသည။

63

ၿပနလညစဥးစားသးသပရန - ျမနမာႏငင၏ စေဒါသေဘာတစာခပတြင “စတဝငစားေၾကာငး“ ျပသထားျခငးအပဒ ၂၉

“ျမနမာႏငငအစးရသည ေအာကေဖာျပပါအခကထမ အပဒ ၁ က လကနာကငသးရန ကတကဝတ ျပထားၿခငး (Ratifying) မရပါ။”၁။ ယခသေဘာတညခကစာခပက အဓပၸါယဖြငဆရာတြငၿဖစေစ၊ ေလာကထားရာတြငၿဖစေစ၊ စာခပအဖြ႔ဝငႏငင အၾကားတြငၿဖစေစ၊ ထထကပမေသာ ႏငငမားအၾကားတြငၿဖစေစ၊ ေပၚေပါကလာသည မညသည အၿငငးပြားမႈကမဆ ေစစပညႏႈငးၿခငးအားၿဖင မေၿဖရငးႏငပါက ခရးဖြ႔၍ဆးၿဖတေပးရန၊ အဆပါတငသြငး ေသာေန႔မ (၆) လအတြငး ခရးဖြ႔၍မရပါက အၿပညၿပညဆငရာတရားရးသ႔ အဆပါႏငငမား၏ တရားရး ဥပေဒအဆငဆငႏငအည လႊေပးႏငသည။ ၂။ လကရသေဘာတညခကက လကမတေရးထးေသာအခန (သ႔မဟတ) လကနာကငသးမညဟ ကတ ကဝတၿပေသာ အခန (သ႔မဟတ) လကခေသာအခနတြင ယခအပဒ၊ အပဒ (၁) ပါ အခကႏငအည ခဝနခကလပထားၿခငးက စဥးစားမညမဟတေၾကာငး ႏငငတငးကေၾကျငာႏငသည။ မညသညအဖြ႔ဝင ႏငငကမဆ ထားရေသာ အဆပါၿခြငးခကႏင စပလဥး၍ အၿခားႏငငမားသည ထအပဒႏင ခညေႏာငထားၿခငး မရေစရ။ ၃။ ဤအပဒ၏ အပဒ (၂) ႏငအည ၿခြငးခကထားရေသာ ႏငငတငးသည ထၿခြငးခကက ရပသမးလပါက ကလသမဂၢ အေထြေထြအတြငးေရးမႈးခပထ အခနမေရြး အေၾကာငးၾကားႏငသည။ ကးကား - အမးသမးမားအဖြ႔ခပ (ဗမာၿပည)

၅.၂။ စေဒါအစရငခစာတငသြငးျခငးလပငနးစဥ

အထကတြငေဖာျပသကသ႔ပင အဖြ႔ဝငနငငတငးသည ၄ငးတ႔၏စေဒါစာခပပါအခကအလကမားအေကာင အထညေဖာေနမႈအေျခအေနအား စေဒါေကာမတသ႔ ကနဥးအစရငခစာတငသြငးျခငးႏင ေလးႏစတစၾကမ အစရငခစာတငသြငးျခငးတ႔မတစဆင တငျပၾကပါသည။ စေဒါေကာမတတြင လြတလပေသာ ကၽြမးကငပညာရင (၂၃) ဥးပါဝငပါသည။ ၄ငး (၂၃) ဥးသည စေဒါစာခပပါ အခကအလကမား အေကာငအထညေဖာေနမႈ အေျခအေနမားက တငသြငးလာေသာ အစရငခစာမားအေပၚအေျခခ၍ သးသပ အကျဖတၾကပါသည။ လပငနးစဥအဆငမားမာ-

၁။ အစးရ၏စေဒါအစရငခစာအားျပငဆငျခငး/ စေဒါစငျပငအစရငခစာျပငဆငျခငး

• အဖြ႔ဝငနငငတငးသည ၄ငးတ႔၏ စေဒါစာခပပါအခကအလကမားအေကာငအထညေဖာေနမႈ အေျခ အေနအား စေဒါေကာမတသ႔ ကနဥးအစရငခစာတငသြငးျခငးႏင ေလးႏစတစၾကမ အစရငခစာတင သြငးျခငးတ႔မတစဆင တငျပၾကပါသည။

၂။ ပဏာမ ေဆြးေႏြးခက (အခကအလကမား၊ ေမးခြနးမားထတႏႈတျခငး)

• ပဏာမေဆြးေႏြးခက လပငနးေကာမတတြင အဖြ႔ဝင (၅) ေယာကမ (၁၀) ေယာကပါဝငကာ၊ တငသြငး လာေသာအစရငခစာမားကသးသပျခငး၊ အေရးၾကးေသာအခကအလကမားထတႏႈတျခငး၊ ေမးခြနးမား ျပငဆငျခငးတ႔ျပလပၾကပါသည။

၃။ ထတႏႉတထားေသာအခကအလကမား၊ ေမးခြနးမားကေပးပ႔ျပနၾကားျခငး

64

• ထတႏႉတထားေသာ အခကအလကမားႏငေမးခြနးမားက သကဆငရာအစးရဆသ႔ေပးပ႔ကာ သကဆင ရာအစးရမ လအပေသာသတငးအခကအလကမားႏင ေမးခြနးမားကေျဖဆကာ သတငး (၆)ပတ အတြငး ျပနလညျပနၾကားေပးပါရနေတာငးဆထားပါသည။

၄။ အျပသေဘာေဆာငေသာ အျပနအလန ေဆြးေႏြးမႈမား

• စေဒါေကာမတသည ျပနလညေပးပ႔ေသာ သတငးအခကအလကမား ေျဖၾကားခကမားက သးသပျပး ေနာက၊ စေဒါေကာမတႏင သကဆငရာနငင၏အစးရတ႔ မကနာခငးဆငေဆြးေႏြးမႈမား ျပလပၾက ပါသည။

၅။ စေဒါေကာမတ၏အႏစခပသးသပခက

• ယငးအႏစခပသးသပခကတြင စေဒါေကာမတ၏ အေရးၾကးေထာကျပလေသာအခကမား၊ တကတြနး အၾကျပခကမားပါဝငပါသည။ စေဒါေကာမတသည အေထြေထြအၾကျပခကမားက လညးေဖာျပထား ပါသည။ ယငးတ႔သည (အေၾကာငးအရာတစရပအေပၚ) ႏငငအားလးက ျခငသးသပထားေသာ အၾကျပခကမား ျဖစပါသည။

စေဒါလပငနးစဥအားလြမးမးရန သးသပေနစဥကာလအတြငးျပလပႏငေသာနညးလမးသြယ ၃ ခရပါသည။

၁။ အစရငခစာတငသြငးျခငး သ႔မဟတ သကဆငရာသတငးအခကအလကအား ပဏာမ ေဆြးေႏြးခကလပငနးေကာမတသ႔ ေပးပ႔ျခငး။

၂။ ပဏာမေဆြးေႏြးခကလပငနးေကာမတေဆြးေႏြးပြသ႔တကေရာကျခငး ႏင လအပေသာသတငး အခကအလကပပးျခငး။

၃။ စေဒါစငျပငအစရငခစာတငသြငးျခငး။ �

ၿပနလညစဥးစားသးသပရန - စေဒါႏင သာမာနအမးသမးတစဥး

ကယမသတအျခားႏငငတစခကေရ႕ေနမားေရးဆြထားတသေဘာတညမႈစာခပန႔ ပတသကတ ေျပာဆ ခကေတြဟာ သငအတြက ရႈပေထြးေကာငးရႈပေထြးေနပါလမမည။ ျမနမာႏငငရလမား၏ဘဝတြင ဤသေဘာတစာခပကမညသ႔လကခကငသးၾကမညနညး?ဥပမာတစခစဥးစားရန- စေဒါသေဘာတစာခပသည ျမနမာႏငငရအမးသမး တစဥး သ႔မဟတ မနးကေလးငယ တစဥး၏ ဘဝအေပၚ အဘယကသ႔ အကးသကေရာကမညနညး?

၆။ စဥဆကမျပတ ဖြ႔ၿဖးတးတကေရး ပနးတငမားႏင ပတသက၍ သသငသည အခကမား

ကလသမဂၢအဖြ႔ဝငႏငငမားသည စဥဆကမျပတဖြ႔ၿဖးတးတကေရး ရညမနးခကပနးတငမားက ၂၀၁၂ ခႏစတြင အစျပ ေဆာငရြကခၾကပါသည။ ဥးတညခကမာ ကြ ႏပတ႔ ကမၻာေျမႀကး၏ သဘာဝပတဝနးကင၊ ႏငငေရးႏင စးပြားေရးဆငရာ အေရးေပၚ စနေခၚမႈမားက ေျဖရငးေဆာငရြကေပးႏငသည ပနးတငမား ခမတေဆာင ရြကရနျဖစပါသည။ အဖြ႔ဝငႏငငမားသည စဥဆကမျပတဖြ႔ၿဖးတးတကေရးရညမနးခကပနးတငမားက သေဘာ

65

တညခၾကၿပး အဆပါ ပနးတငမားအား ၂၀၁၆ ခႏစမ စတငေဆာငရြကခၾကၿပး ၂၀၃၀ ထ ေဆာငရြကၾကရ မညျဖစပါသည။

စဥဆကမျပတဖြ႔ၿဖးတးတကေရး ရညမနးခကပနးတငမားသည ကမၻာေျမႀကးအား ကာကြယရာတြင ၄ငး၏ ၾကြယဝမႈက ျမငတငလပေဆာငႏငေရးအတြက ဆငးရ၊ ခမးသာ၊ အလယအလတႏငငမားအားလးက ေခၚယကာ ေဆာငရြကချခငး ျဖစသျဖင စစညးညညြတမႈ ရပါသည။ ဆငးရႏြမးပါးမႈ ပေပာကေရးအတြကလပေဆာငရာတြင စးပြားေရးျမငတငေဆာငရြကၿခငးႏင ပညာေရး၊ ကနးမာေရး၊ လမႈကာကြယေစာငေရာကေရး၊ အလပအကငအခြင အလမးမား အစရသည လမႈေရး လအပခကမားအား ေျဖရငးေဆာငရြကၿခငး မဟာဗဟာမားႏင ဟနခကညည လပေဆာငရမညၿဖစၿပး ရာသဥတေျပာငးလမႈႏင သဘာဝပတဝနးကငထနးသမးေရးကလညး ကငတြယၾကရမညျဖစပါသည။

စဥဆကမျပတဖြ႔ၿဖးတးတကေရးပနးတငတြင - ၁) ဆငးရႏြမးပါးမႈပေပာကေရး၊ ၂) ငတမြတေခါငးပါးမႈ မရေရး၊ ၃) ေကာငးမြနေသာ ကနးမာေရးေစာငေရာကမႈရရေရး၊ ၄) အရညအခငးျပညဝေသာ ပညာေရး ရရေရး၊ ၅) ကား၊ မ တနးတ ညမမႈရေရး၊ ၆) သန႔ရငးေသာေသာကသးေရႏင မလာစနစရရေရး၊ ၇) လတငးလကလမးမမႈရၿပး သန႔ရငးေသာ စြမးအင ရရေရး၊ ၈) သငတငေလာကပတေသာ အလပအကငႏင စးပြားေရးဖြ႔ၿဖးမႈ ရရေရး၊ ၉) စကမႈလပငနး၊ ဆနးသစတထြငမႈႏင အေျခခအေဆာကအအျမငတငေရး၊ ၁၀) မညမမႈမား ေလာနညးသြားေစေရး၊ ၁၁) ေရရညတညတေသာ ၿမ႕ျပေဒသမားႏင ေကးလကလမႈ အဖြ႔အစညးမားထေထာငေရး၊ ၁၂) တာဝနသေသာစားသးမႈပစျဖစေပၚေစေရး၊ ၁၃) ရာသဥတ ထနးသမးေရးဆငရာ လပငနးစဥမား ခမတေဆာငရြကေရး၊ ၁၄) ေရေအာကသကရေလာက ထနးသမးေစာငေရာကေရး၊ ၁၅) ေျမေပၚသကရေလာက ထနးသမးေစာငေရာကေရး၊ ၁၆) ၿငမးခမးေရးႏင တရားမတမႈတညေဆာကေရး၊ ၁၇) ရညမနးခကမားအားလးအတြက မတဖကပးေပါငးေဆာငရြကေရး စသည ပနးတငစစေပါငး ၁၇ ခ ရပါသည။ ရညမနးခက ပနးတငမားသည တစခႏငတစခ ခတဆကေနေၾကာငး ရငးလငးစြာ ေတြ႔ျမငရပါသည - ဆငးရႏြမးပါးမႈပေပာကလင ငတမြတေခါငး ပါးမႈမရႏငပါ၊ ထ႔ေၾကာင အေၾကာငးအရာတစခ၏ အကးဆကသည အျခားအေၾကာငးအရာတစခေပၚတြင သကေရာကမႈရေနပါသည - ကား၊ မ တနးတညမမႈရလင မညမမႈမား ေလာနညးသြားမညသာ ျဖစပါသည။

ကလသမဂၢ၏ စဥဆကမျပတဖြ႔ၿဖးတးတကေရး ရညမနးခကပနးတင အငတာနကစာမကႏာတြင - “အမးသမး မားႏင အမးသမး ငယမားအား ပညာေရး၊ ကနးမာေရးေစာငေရာကမႈ၊ သငတငေလာကပတေသာ အလပအကင မားအား တနးတလကလမးမ ရရေစရနႏင ႏငငေရး၊ စးပြားေရးတြင ဆးျဖတခကခမတသည လပငနးစဥမား၌ ကယစားျပမႈမား ရေစရနပပးေပးျခငးျဖင စဥဆကမျပတစးပြားေရးတးတကမႈ၊ လမႈအသကအဝနး အကးေကးဇး ရရေစမႈႏင လသားခငး စာနာေထာကထားမႈမား ျမငတကလာမညျဖစသည” ဟ ေဖာျပထားပါသည။ လပငနးခြင တြငး အမးသမးမား၏ တနးတညမမႈဆငရာဥပေဒမေဘာငသစအား အေကာငအထညေဖာျခငးႏင အမးသမး မားအား ပစမတထားသည ထခကနစနာေစေသာ အေလအထ မား ပေပာကေစျခငးတ႔သည ကမာၻတစဝမးလးရ ႏငငအမားအျပားတြင ႀကေတြ႔ေနရသည ကား၊ မ အေျချပ အၾကမးဖကမႈ မားအား အဆးသတေစေရးအတြက အဓကကပါသည။�

66

ၿပနလညစဥးစားသးသပရန - ထခကနစနာေစေသာ အေလအထမား

ထခကနစနာေစေသာ အေလအထမားဆသညမာအဘယနညး? ကလသမဂၢသည ကား-မ တနးတ ညမေရးႏင အမးသမးမားႏင အမးသမးငယမား၏ အခြငအေရး စသညတ႔ ျဖညဆညးေဆာငရြကရာတြင အဟန႔အတားျဖစေနသည ရးရာဓေလထးတမးမားက စာရငးျပစထားပါသည။ ၄ငးတြင ကေလးသငယထမးျမားမႈ၊ အတငးအၾကပလကထပေစမႈ၊ လကထပေၾကးတငေတာငးမႈႏင သကဆင သည အၾကမးဖကမႈ သ႔မဟတ ထပါးေႏာငယကမႈ၊ အမးသမး လငအဂၤါျဖတေတာကမႈ၊ ဂဏသကၡာ ေၾကာင ျဖစပြားရသညဟ ေခၚဆသည ျပစမႈမား၊ မးျဖငရႈ႕မႈ၊ အကဆစျဖင တကခကမႈ၊ မဒမးမႈ ကးလြနခရသည သားေကာငအား ကးလြနသႏင အတငးအၾကပလကထပေစမႈ၊ ေလာေၾကးျပန ေပးရမႈ သ႔မဟတ လကတ႔ျပနသည မဒမးကငမႈ၊ အမးသမးမား အေမြဆကခပငခြငမရမႈ၊ မဆးမမားအား လြမားစြာ ျပမဆကဆမႈ အစရသည အေလအထမား ပါဝငပါသည။ကလသမဂၢတြင ၄ငးႏင ပတသက၍ သတငးအခကအလကပမျပညစသည အသးဝငေသာ စာတမး တစခ ရပါသည - အမးသမးမားအား “ထခကနစနာေစသည အေလအထမား” ဆငရာ ဥပေဒျပမႈႏင သကဆငသည ေကာငးေသာ အေလအထမား။ � အဆပါထခကနစနာေစသည အေလအထမားသည ျမနမာႏငငတြင ျဖစပြားေနပါသလား? အကယ၍ ျဖစပြားေနပါက အဆပါအေလအထမား ကငသးေနသညသမား ရပတန႔ေစရနအတြက မညသညတ႔ လပေဆာငႏငမညလ?

စဥဆကမျပတဖြ႔ၿဖးတးတကေရး ရညမနးခကပနးတငမားႏင ပတသက၍ ကလသမဂၢအငတာနကစာမကႏာ (UN page) “စဥဆကမျပတ ဖြ႔ၿဖးတးတကေရး ရညမနးခကပနးတငမား - ဗဟသတလမးေၾကာငး” တြင ရာေဖြေလလာ ႏငပါသည။ 40

၇။ အမးသမးမား ပးေပါငးပါဝငမႈအတြက သသငသည အခကမား

၇.၁။ ပါတတြငး အမးသမးအဖြ႔မား (Women’s Wings – WW)

အာရေဖာငေဒးရငးႏင ျမနမာႏငငရ အရပဖကလမႈအဖြ႔အစညးျဖစသည ဖနတးအမတ႔၏ “ျမနမာႏငငရ အမးသမးမား ႏငငေရးတြင ပါဝငမႈ” သေတသန အစရငခစာအရ ျမနမာႏငငမ အမးသမးႏငငေရးသမားမား သည အမးသားႏငငေရးသမားမားထက ပညာအရညအခငးပမျမငမားေၾကာငးေတြ႔ရရပါသည။41 အမးသမး မား ႏငငေရးနယပယတြင တးတကျမငမားေရးမာ ခကခပါသည။ အဆပါအစရငခစာတြင အမးသမးႏငငေရး သမားမားက မမကယကယၾကညမႈမရျခငးသည ၄ငးတ႔၏ အဓက ျပနာမားထမ တစချဖစေၾကာငး ေျပာၾကားခၾကပါသည။ ထအတြက တစတခ လပေဆာငရန လအပေနပါသည။

ႏငငအေျမာကအျမားရ ႏငငေရးပါတမား၌ အဆပါ ပါတ၏ အမးသမးအဖြ႔ဝငမားသာ ပါဝငဖြ႔စညးသည အမးသမးအဖြ႔မား Women’s Wings (WW) ရပါသည။ အဆပါအဖြ႔မားတြင အမးသမးမားေဆြးေႏြးႏငျခငး၊ သငအေနၿဖင ဥကဌတာဝနက ယႏငျခငး၊ ပါတ၏ မဝါဒမားတြင ကား-မ ေရးရာအျမငေပါငးစပ ထညသြငးလပေဆာငျခငးစသည အခြငအလမးမားရရလာၿပး အဆပါ စတကးအႀကဥာဏမားက ပါတတစခလး၏

67

အေျခခမမားတြင ေဆာငရြကႏငပါသည။ အမးသမးအဖြ႔ တစဖြ႔သည ႏငငေရး မညသ႔လပကငရမညဆသညက သငယႏငသည ဖရမတစခလညး ျဖစႏငပါသည။ သ႔ရာတြင ၄ငးသည စတပငးဆငရာ ဖြ႔ၿဖးတးတကမႈအတြက လမးေၾကာငးတစချဖစႏငသလ ျဖစလညးျဖစသင ပါသည။ အထကတြင ေဖာျပထားသည အာရေဖာငေဒးရငးႏင ဖနတးအမတ႔၏ သေတသနအစရငခစာအရ ႏငငေရး၌ တကၾကြ ေဆာငရြကသည အမးသမးထအတြငး ညညြတမႈမရျခငးကလညး ျမနမာႏငငတြင ႀကးမားသည ျပနာတစရပ ျဖစေနပါသည။ သငပါတတြငးမ အမးသမးအဖြ႔မားသည ေကာငးမြနသည အမးသမးအဖြ႔မား ျဖစရန ရညမနးခကမားထားရသည ေကာငးစြာလပငနးလညပတေဆာငရြကေသာ ညအစမသဖြယ အဖြ႔အစညးျဖစပါက ၄ငး၏ပပးမႈျဖင အျခားအမးသမးမားအား ယၾကညမႈရရနႏင ၄ငးတ႔ႏငအတတကြ ပးေပါငးေဆာငရြကရန သငယႏငမညျဖစပါသည။

ေကာငးစြာလပငနးလညပတရနအတြက အမးသမးအဖြ႔မားသည ပါတ၏အဓကကေသာ အစတအပငး တရပ ျဖစသငပါသည - ပါတ၏ ဆးျဖတခကခမတသမားထတြင ကယစားျပမႈရသငၿပး ပါတ၏အဆငအသးသးသ႔ ျမငတငေရာကရေစရနအတြက လမးေၾကာငး တစခအေနျဖင ေဆာငရြကသငပါသည။ အခ႕ေသာႏငငမားတြင ပါတေခါငးေဆာငမား၏ ဇနးမားႏင ညအစမ မားသည အမးသမးအဖြ႔မား၏ ဥကဌမားျဖစၾကပါသည။ ၄ငးသည ဒမကေရစနညးလမးမကပါ - လတစဥးတစေယာက၏ ကယပင အရညအေသြးသညသာလင ေရြးခယမႈ၏ အေျခချဖစရပါမည။

၄ငးတြင ကယျပန႔ေသာ အျမငတစရပလညးရေနပါသည။ အမးသမးမားသည မမတ႔၏ ရပရြာအသကအဝနး၊ မမၿမ႕ႏင ႏငင၊ မမ ေဒသႏင ကမၻာႀကးတစခလးက ေျပာငးလလသည တကၾကြမႈရလာပါက အတတကြ ေရာကရ လာၾကပါသည - ဥပမာ ကလသမဂၢညလာခႀကးမားတြင ေတြ႔ဆၿပး ပမေကာငးမြနေသာ အေျပာငးအလမား ျဖစလာေစေရးအတြက မဝါဒမား ေဆြးေႏြးျခငးျဖင ၄ငးတ႔သည ဝမးေျမာကဖြယရာ အစဥအၿမ ပးေပါငး ေဆာငရြကၾကပါသည။ ညလာခၿပးသညေနာက ၄ငးတ႔၏အမ၊ ၄ငးတ႔၏လႊတေတာမားသ႔ ျပနလည ေရာက ရၾကၿပး ပးေပါငးေဆာငရြကမႈ ရပတန႔သြားၾကပါသည။ ၄ငးတ႔၏ သကဆငရာေနရာမားသ႔ ျပနလညဝငေရာက သြားၾကၿပး အျခားေသာပါတမားမ အမးသမးမားက ၿပငဘကမား သ႔မဟတ ရနသမား အျဖစ စတငရႈျမငလာၾကပါသည။

အမနအားျဖင ပါတမားအတြငး ပးေပါငးေဆာငရြကျခငးျဖင ၄ငးတ႔သည ပမ၍ ေအာငျမငႏငၾကပါသည။ သင၏ လႊတေတာ၊ ေကာငစအတြငးမအမးသမးမားအားလးဂရစကရမညေခါငးစဥတစခ (ဥပမာ - အမးသမးမားအေပၚ အမတြငးအၾကမးဖကမႈ သ႔မဟတ လကနကးမႈ သ႔မဟတ လငပငးဆငရာ ထပါးေႏာငယကမႈ) ရလာၿပး အမးသမးမားက အဆပါျပနာက ေျဖရငးရနအတြက ဥပေဒျပမႈ သ႔မဟတ ေငြေၾကးခြေဝခထားမႈက အေျပာငးအလ ျပလပလပါက အျခားပါတမားမ အမးသမးမားဆသ႔ သြားေရာကေလလာရနမာ အလြနအေရးႀကးပါသည။ ယငးသည ပါတႏစခတညးသာရသည လႊတေတာထက ပါတစစနစတြင ပမ၍ လြယကပါသည။ ထကသ႔ေသာ လႊတေတာမားတြင အမးသမးမား ပါတျပငပႏင ခတဆကေဆာငရြကမႈမာ ပမျမငမားပါသည။

68

သးသပမႈျပလပရန: အမးသမးအဖြ႔မား တညေထာငျခငး

သငပါတတြင အမးသမးအဖြ႔ ရပါသလား? မရလင သငပါတအတြငး အမးသမးအဖြ႔ ဖြ႔စညးတညေထာငရနအတြက ျဖစႏငေျခရသညဟ ေတြးမပါသလား ? စတငတညေထာငရနအတြက အခနေကာငးျဖစပါသလား ? ျဖစသညထငပါက ေအာကပါ အခက အခ႕အား သငစဥးစားသငပါသည။• အမးသမးအဖြ႔ စတငတညေထာငရနအတြက အမးသမးမား၏ စတဝငစားမႈက မညသ႔ ရယမလ? • အမးသမးအဖြ႔ တညေထာငရန လအပေၾကာငး ပါတ၏ ေခါငးေဆာငမႈပငးအား မညသ႔ တကတြနးစညးရးမလ?• အမးသမးအဖြ႔ ၏ အလပမားအတြက အဓက ရညရြယခကမားက သငဘယလေဖာထတမလ? ၄ငးအား ေရတ၊ ေရရည ရညမနးခကပနးတငမားအျဖစ ခြျခားေဖာထတပါက အသးဝငႏငမညျဖစသည။ • အဖြ႔ဝငေတြကေရာ - ပါတတြငးမ အမးသမးမားသးသန႔လား သ႔မဟတ အားလးဖတေခၚမာလား?• ဥကဌရာထးအား အလညကတာဝနယႏငေရးအတြက နညးဥပေဒမာ ထညသြငးေရးဆြရင ေကာငးမလား? (ဥပမာ - လတစဥးသည အခနကာလတစခအတြငး ၂-၃ ႀကမသာ တာဝနယရန)• ရးခပန႔ ေအာကေျခအဆငၾကား ဆကႏြယမႈက ဘယလ စမေဆာငရြကမလ?• အမးသမးအဖြ႔ မာ လြတလပတ ရနပေငြရေအာင ဘယလလပမလ?

၇.၂။ အမးသမးလႊတေတာကယစားလယမားအစအဖြ႔ (Women’s Caucus)

ႏငငအေျမာကအမား၏ လႊတေတာမားတြင အမးသမးမား၏ ညလာခဟေခၚသည - အမးသမးလႊတေတာ ကယစားလယမား အစအဖြ႔ရပါသည။ ႏငငေရးပါတအသးသးမ အမးသမးလႊတေတာကယစားလယမား အားလးသည အမးသမးမား အေနျဖင ၄ငးတ႔ႏင သကဆငသည အေၾကာငးအရာမားက ေလလာရန စစညးေတြ႔ဆၾကပါသည။ ဥပမာ - အရပဘက လမႈအဖြ႔အစညးမ တစစ တစေယာကသည ညလာခအစညး အေဝးသ႔ လာေရာကကာ ကလသမဂၢ လၿခေရးေကာငစ၏ ေၾကညာခက ၁၃၂၅ - အမးသမး၊ ၿငမးခမးေရးႏင လၿခေရးအေၾကာငးက ေျပာၾကားသည။ ထ႔ေနာက အမးသမး လႊတေတာကယစားလယမားက ေဆြးေႏြးကာ ၄ငးတ႔အဖြ႔ဝငျဖစေနသည လႊတေတာအေနျဖင ပဋပကၡအတြငးမ အမးသမးမား၏ ထခကခစားရမႈမားအား မညသ႔ ေျဖရငးေဆာငရြကေပးႏငမညႏင အမးသမးၿငမးခမးေရးကယစားလယမားတးျမင လာေစေရးအတြက မညသ႔ ေဆာငရြကႏငမညက စဥးစားၾကပါသည။

သငလႊတေတာထတြင အမးသမးမား၏ အစအဖြ႔ ရပါသလား? အမးသမးလႊတေတာ ကယစားလယမား အစအဖြ႔ (women’s causus) အေနျဖင အမးသမးမား၏ အေျခအေန တးတကလာေစေရးအတြက ရညမနးခက ပနးတငမား ေအာငျမငေစရနႏင မဝါဒမားေရး ဆြႏငေစရန အလရသညဆပါက အေရးႀကး သညအခကမာ ေျဖရငးေဆာငရြကရမည ကစၥရပမားက ေဖာထတၿပး သငတ႔အားလး သေဘာတႏငမည မဝါဒမားအေၾကာငး ေျပာၾကားရနျဖစပါသည။ သငတ႔အားလးက ကား၊ မ အေျချပ အၾကမးဖကမႈသည ႀကးမားသည ျပနာ တစရပျဖစသညဟ ယဆပါက ထအရာက တကဖကႏငသည မဝါဒတစခက သေဘာတႏငပါသည။ ၄ငးသည ဥပေဒျပၿပးျဖစသလား၊ အမးသမးရဝနထမးမား ပမခန႔ထားသလား၊ အၾကမးဖကခရသက အကအညေပးသည ရမား၊ တရားေရးက႑မ တာဝနရသမားႏင လမႈေရးလပငနးလပကငေဆာငရြကသမားအား သငတနးေပး ထားသလား၊ အမးသမးမားအတြက နားခရနေနရာမား၊ ဥပေဒႏငကနးမာေရးဝနေဆာငမႈမား ရသလား သ႔မဟတ သတငး အခကအလကေပးရန လႈပရားမႈမား စတငမလား။ ညလာခတြင အားလးအတတကြ ေဆြးေႏြးၿပးသညေနာက သငတ႔

69

တစဥးခငးစသည အဆပါအေၾကာငး အရာအား မမတ႔၏ သကဆငရာ ပါတသ႔ ယေဆာငသြားၿပး ျပနာကေျဖရငး ေဆာငရြကႏငရနအတြက လအပသည ေဆာငရြကမႈမား လပေဆာငႏငရန ေဆြးေႏြးမႈ စတငႏငပါသည။

၈။ ျမနမာႏငင၏ ႏငငေရး အေျခအေနႏင ပတသက၍ သသငသညအခကမား

၈.၁။ ျမနမာႏငင၏ စတနဖးမား

ဤလမးညႊနစာအပတစအပလးတြင စတနဖးအေၾကာငး အထးသျဖင ခြျခားဆကဆမႈမရေစေရး အေၾကာငး ေျပာခပါသည။ ”ခြျခားဆကဆမႈမရေစေရး” ဆသညမာ မညသညကဆလေၾကာငး သရနားလညရန အေရးႀကးၿပး ခြျခားဆကဆမႈ မျပလပေစေရးႏင ခြျခားဆကဆသည အျပအမမားအား လကမခေစေရး အတြက မညသ႔ေသာ အေျခအေနမားတြင လအမား ခြျခားဆကဆမႈ ျပေလရေၾကာငးက ေဖာထတ ရနလအပပါသည။

အျခားအေရးႀကးသည စတနဖးမာ မတကြျပားမႈျဖစပါသည။ ျမနမာႏငငသည မတကြျပားသည တငးရငးသား လမးစမား တညရေနသည ႏငငတစႏငငျဖစပါသည - ဘာသာ၊ ယဥေကးမႈ ကြျပားျခားနားသည တငးရငးသား လမးစေပါငး (၁၃၀) ေကာ ရပါသည။ တညသည တငးရငးသားလမးစထမာပင ယဥေကးမႈ ထးတမးစဥလာ ကြျပားႏငပါသည။ ကြ ႏပတ႔သည မတ ကြျပားမႈ၏ အလတရားက သျမငရနလအပၿပး ၄ငးက အားသာခက အျဖစ ရႈျမငႏငၾကရန သငယၾကရပါမည။ ကြ ႏပတ႔ႏင မတညသညလမးစထမလမားအား သသယရေန ၾကမညအစား ၄ငးတ႔အားယၾကညရနသငယၾကဖ႔ လအပပါသည။ ႏငငေရးသမားတစေယာကအေနျဖင သငသည လအမား ႏငငေရးသမားမားက မယၾကညၾကသညက သရမညျဖစပါသည။ အထးသျဖင အေထြေထြေရြးေကာကပြနးကပ လာသညအခါ ႏငငေရးသမားမားသည အျပစတငခၾကရပါသည။ ကြ ႏပတ႔သည အေတြးအေခၚမားကေျပာငးလ ရန လအပပါသည - မတကြျပားမႈက ၿခမးေျခာကမႈအျဖစမရႈျမငပ ၄ငး၏တနဖးကနားလညရန သငယၾကရပါမည။ ႏငငေရးသမား တစေယာကသည အဆပါယၾကညမႈတညေဆာကရာတြငစနမနာျပအျဖစ ျပမေနထငႏငပါသည။

ျမနမာႏငငသည ႀကးမားၿပး မတကြျပားမႈမား ရသညအေလာက ကြ နမတ႔သည လကေလာညေထြ ေနထငႏငရန လအပပါသည။ လကေလာညေထြရမႈသည ဖြ႔ၿဖးတးတကမႈ၏အဓကအခကျဖစၿပး ၄ငးသည ကား၊ မ တနးတည မမႈရေစေရးအတြက လအပသညအခကျဖစပါသည။

ျမနမာႏငငသည တညၿငမမႈမရသညႏငငတစချဖစေနပါသည (၁၇၈ ႏငငထတြင ၂၂ ႏငငေျမာက ျဖစသည)။ � လကနကကငအဖြ႔အစညးအသးသးအၾကား ပဋပကၡမား (တငးရငးသား လကနကကငအဖြ႔မားၾကား၊ တပမေတာ ႏင ေဒသတြငးပဋပကၡမား) ႏစေပါငးမားစြာ ျဖစပြားခၾကပါသည။ ၄ငးအခကက ဖြ႔ၿဖးဆႏငငတစခအတြက ႀကးမားသည ဝနထပဝနပးတစချဖစေစပါသည။ သ႔ရာတြင ႏငင၏တေနရာရာ၌ ပဋပကၡမားမညသ႔ပင ျဖစပြား ေစကာမ ပဋပကၡမားရပတန႔ေစေရးမာ ျမနမာႏငငရႏငငေရးသမားတငးစတထတြင ထားရရမည ရညမနးခက တစရပျဖစပါသည။ ျမနမာႏငငရ ႏငငေရးသမားတစေယာကသည ပဋပကၡမားက ေကာငးစြာသေဘာေပါက နားလညမႈရသည မနကနသည ခဥးကပမႈက သငယရန လအပပါသည။

70

ကလသမဂၢ လၿခေရးေကာငစ၏ ေၾကညာခက ၁၃၂၅

၂၀၀၀ ျပညႏစတြင ကလသမဂၢ လၿခေရးေကာငစသည အမးသမး၊ ၿငမးခမးေရးႏင လၿခေရးဆငရာ ေၾကညာခက ၁၃၂၅ က ခမတခပါသည။ ၄ငးေနာကတြင အမးသမး၊ ၿငမးခမးေရးႏင လၿခေရးႏင သကဆငသည အျခား ေၾကညာ ခကမားျဖစေသာ ဆးၿဖတခက (၇) ခက (ကလသမဂၢ လၿခေရးေကာငစ ေၾကညာခက ၁၈၂၀၊ ၁၈၈၈၊ ၁၈၈၉၊ ၁၉၆၀၊ ၂၁၀၆၊ ၂၁၂၂ ႏင ၂၂၄၂) တ႔က ခမတခပါသည။ ရညရြယခကမားမာ ပဋပကၡအတြငး အမးသမးမား၏အသက နားေထာငေပးရန၊ စစပြႏင ပဋပကၡ မားအတြငး ကား-မ အေျချပအၾကမးဖကမႈရပတန႔ေစရန၊ ၿငမးခမးေရး ညႏႈငးေဆြးေႏြး ပြမားတြင အမးသမးမားပါဝငေစရန၊ လတငးအကးဝငေသာ ဒမကေရစနညးလမးကသညၿငမးခမးေရးေဆာငရြကမႈ လပငနးစဥမားဖနတးရနႏင ပမ၍တနးတညမမႈရေသာ ၿငမးခမးေရးသေဘာတညခကမားေရးဆြရန စသညတ႔ျဖစပါ သည။ႏငငအေတာမားမားတြင အမးသမး၊ ၿငမးခမးေရးႏင လၿခေရးဆငရာ ႏငငအဆင လပငနးစမခကမား ေရးဆြခၾကပါ သည။ ျမနမာႏငငတြငမ ယခအခနထမရေသးပါ။ သ႔ရာတြင ႏငငအဆင လပငနးစမခက ရသညျဖစေစ၊ မရသညျဖစေစ ကလသမဂၢအဖြ႔ဝငႏငငမားသည ေၾကညာခက ၁၃၂၅ ႏင ၄ငး၏ ဆကစပ ေၾကညာခကမားက လကနာၾကရမည ျဖစပါ သည။ျမနမာႏငင၏ လကရ ၿငမးခမးေရး လပငနးစဥမားတြင သငအေနျဖင ပါဝငရန အခြငအလမးရရသညဆပါက ေကးဇးျပ၍ အမးသမး၊ ၿငမးခမးေရးႏင လၿခေရးဆငရာ လပငနးအစအစဥက ေဆာငယသြားေစခငပါသည။ သ႔မဟတပါက ထသ႔ ေဆာငရြကႏငသည လမားအား သငအေနျဖင ပပးမႈေပးပါ။

ျမနမာႏငငကသ႔ေသာ ႏငငတစခတြင သတမနဆနမႈ မာလညး ႏငငေရးသမားတစေယာကအတြက အျခားေသာ အဓက ကသည အခကတစခကျဖစပါသည။ ၄ငးက အပငး ၁၊ အခနး ၂ တြင ေျပာၾကားခၿပး ျဖစပါသည။ အခနး ၉ တြငမ တရားဥပေဒစးမးေရးႏင ေကာငးမြနေသာ အပခပမႈ အစရသညတ႔ကသ႔ေသာ မညသည ဒမကေရစစနစ တြငမဆ အဓကကလသည စတနဖးမားအေၾကာငး ေျပာၾကားမညျဖစပါသည။

၈.၂။ ဖကဒရယစနစ (Federalism)

ျမနမာႏငငကသ႔ေသာ ပထဝအေနအထားႏင လဥးေရရသည ႏငငအမားအျပားတြင ဖကဒရယစနစက ကငသးၾကပါသည။ ၄ငးႏငငမားတြင လြတလပမႈ အမားအျပားရၿပး ျပညေထာငစအဆငက အဓကဥပေဒျပမႈႏင ႏငငျခားေရး မဝါဒမားက ေဆာငရြကပါသည။ ျမနမာႏငငတြင ဖကဒရယစနစက ထေထာငရန ေျပာၾကားမႈ မားရခၾကၿပး လအေတာမားမားကလညး ႀကကႏစသကၾကပါသည။ ဖကဒရယစနစထေထာငရနမာ ၂၀၀၈ ခႏစ ဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒက ျပငဆငေရးဆြရန လအပပါသည။ အဆပါ ျပျပငေျပာငးလေရးမာ တငးေဒသႀကးအဆင လႊတေတာမား၏ ဥပေဒျပေရးအခနးက႑က ေျပာငးလရနအတြက ႀကးမားသညလပေဆာငမႈတစခ ျဖစပါသည။

UN Women အဖြ႔သည “ျမနမာႏငင၏ ဖကဒရယစနစအတြငးမ ကား၊ မ ေရးရာ တနးတညမမႈ” ဟသည ဖကဒရယစနစ၏ အားသာခက၊ အားနညးခကမားက ကား၊ မ ေရးရာရႈေထာငမ သးသပသည သေတသန အစရငခစာက ထတျပနခပါသည။�

71

၈.၃။ ပထဝႏငငေရး

ကြ ႏပတ႔ ကမာၻႀကး၏ ႏငငအေတာမားမားတြင အမနးခငးႏငငမားႏင ျပနာအခ႕ရၾကသကသ႔ ျမနမာႏငင တြငလညး ရေနပါသည။

ၿပနလညစဥးစားသးသပရန - ျမနမာႏငငမ တရတက ျပနေပးရမည ျပနာ

ၿဗတနသတငးစာျဖစသည ဂါးဒးယနးတြင ၂၀၁၉ ခႏစ၊ မတလ၌ အဆပါ ေဆာငးပါးေဖာျပခပါသည (၄ငးသည ခကခ သည အမနးခငးက မညသ႔ေသာ ျပနာမား ႀကေတြ႔ႏငသညဆသညက ေဖာျပသည တစခတညးေသာ ဥပမာျဖစ ပါသည)။ျမနမာႏငင၏ ကခငတငးရငးသားလနညးစထမ အမးသမးမားအား တဖကႏငငသ႔ ျဖတေကာကာ တရတမား၏ ဇနးမယားမားအျဖစေရာငးခၿပး ကယဝနရရသညအထ မဒမးကငခၾကရသည ကနသြယမႈလပငနးတးျမငလာသညက တငၾကားမႈမားအား ျမနမာႏင တရတအာဏာပငမားသည မကကြယျပေနခၾကပါသည။လ႔အခြငအေရး ေစာငၾကညေလလာမႈအဖြ႔၏ “ငါတ႔က ကေလးတစေယာကေပး၊ မငးတ႔က ျပနလႊတမယ” ဟ အမညရသည စစမးေလလာမႈအရ အခ႕ေသာအမးသမးမားသည ကေလးမား ေမြးဖြားၿပးေနာက မမအမသ႔ ျပနခြင ရခၾကေသာလညး ၄ငးတ႔၏ ကေလးမား က ထားခရန ဖအားေပးခၾကေၾကာငးေတြ႔ရရပါသည။ေဘးအႏရာယမ ျပနလညလြတေျမာကခသ တစဥးက “ကြနမ ကေလးေမြးၿပး တစႏစအၾကာမာ တရတအမးသားက ဘာလပရမယဆတာ ေရြးခယခငးခပါတယ၊ ကြနမအမက ျပနခြငရခေပမယ ကေလးကေတာ ေခၚလာခြငမရခပါဘး” ဟေျပာၾကားခပါသည။ �

ထကစၥေတြရ႕ အေျခခအေၾကာငးရငးကဘာေတြလ? ဒလကစၥမးထပမျဖစပြားေအာင ဘာေတြလပသငသလ? ဘာေတြ လပႏငသလ?

ျမနမာႏငငအား အျခားေသာ အမနးခငးႏငငမားက အဘယေၾကာင စတဝငစားသလဟသည အေၾကာငးျပခက မားထမတစခမာ ႏငင၏သယဇာတေပါၾကြယဝမႈေၾကာငျဖစပါသည။ ေဖာျပခၿပးေသာ စဥဆကမျပတဖြ႔ၿဖး တးတကေရး ရညမနးခက ပနးတငမား (အပငး ၂၊ အခနး ၅ တြငၾကညပါ) တြင သဘာဝ သယဇာတမားက စဥဆကမျပတ ထနးသမးေစာငေရာကရန ပါဝငပါသည၊ အထးသျဖင ရညမနးခကပနးတင ၁၄ ႏင ၁၅ က ၾကညပါ။ အဆပါ သယဇာတမားေပါၾကြယဝျခငးက စစပြမားျဖစပြားရျခငးႏင ဆကစပမႈ ရေနပါသည။ သဘာဝ သယဇာတမားအား မညသပငဆငပါသနညး? ၄ငးတ႔၏ အသကေမြးဝမးေၾကာငးမႈအတြက ပတဝနးကငက မခေနရသည ေဒသချပညသမားက ပငဆငပါသလား သ႔မဟတ အရငးျမစမားအား ပမဖြ႔ၿဖးတးတကေအာင ေဆာငရြကေပးႏငၿပး ပမကယျပန႔သည လစမား၏ ဝငေငြႏင အကးေကးဇးက ဖနတးေပးႏငသည ႏငငတစခလးက ပငဆငပါသလား? သ႔မဟတ ကနၾကမးမ ကနေခာအျဖစ ထေရာကစြာထတလပေပး ႏငသည ကမၸဏႀကးမားက ပငဆငပါသလား ?

72

ၿပနလညစဥးစားသးသပရန - သဘာဝသယဇာတမားအား ပငဆငမႈ

သငေနထငသည ေနရာတြင အမးမးေသာသမားက စတဝငစားသည သဘာဝသယဇာတမားရေနပါသလား? သငေနထငသည နယပယအတြငးမ ျပညသမားအား သဘာဝသယဇာတမား၏ အကးေကးဇးက စဥဆကမျပတ ရရခစားႏငဖ႔ သငကညႏငသညဟ ထငျမငပါသလား?

၈.၄။ လႊတေတာအဆငတြင စေဒါအေကာငအထညေဖာ ေဆာငရြကမႈ

အပငး ၃၊ အခနး ၄တြင စေဒါကြနဗငးရငးအေၾကာငး ေျပာခၾကပါသည။ လႊတေတာကယစားလယမားသည စေဒါလပငနးစဥ မားအတြငး ပါဝငႏငသည အခြငအလမးရပါသည။ စေဒါေကာမတမ အဖြ႔ဝငႏငငမားအတြက အႀကျပခကအမားအျပား ရပါသည။ ၄ငးတ႔ထတြင ေအာကပါတ႔ ပါဝငပါသည -

- လႊတေတာမားသည အစရငခစာတငသြငးေရးလပငနးစဥႏင ကြနဗငးရငးႏင ၄ငး၏ ကငဝတမားအား အေကာင အထညေဖာေဆာငရြကျခငးတ႔တြင ျပညဝစြာ ပါဝငေဆာငရြကရမည။

- ကယစားလယမားမ မေပးသမားက စေဒါေကာမတ၏ လပငနးမားအေၾကာငးအသေပးရန လႊတေတာက တကတြနးအားေပးရမည။

- ႏငငေတာက သကဆငရာ သတငးအခကအလကမားအားလးက လႊတေတာကယစားလယမားအား ပမန ပပးေပး ရမည။

- အဖြ႔ဝငႏငငတစရပအေနျဖင သတငးအခကအလကမားရယရနမာ ႏငငေတာ၏ တာဝနဝတရားျဖစၿပး အျခားေသာ ေျဖရငးေဆာငရြကေပးရနရသညကစၥရပမားက လႊတေတာကယစားလယမားထ ေဆာငယ ေပးရမည။

- စေဒါေကာမတအဖြ႔ဝငမားအား အဖြ႔ဝငႏငငသ႔ ဖတၾကားသညအခါမားတြင အဖြ႔ဝငႏငငအေနျဖင ဆႏၵရပါက လႊတေတာကယစားလယမားႏင အစညးအေဝးမား ကငးပေပးႏငသည။

ေကာမတသည လႊတေတာအဆငတြင တနးတညမမႈရေစေရးအတြက ကား၊ မ တနးတညမေရး ေကာမရငမား၊ အမးသမးမားအေပၚ အၾကမးဖကမႈဆငရာ စစမးေလလာမႈႏင သတငးအခက အလကရယမႈမား၊ အမးသမးမား ႏင အမးသား မားၾကား တနးတညမမႈအတြက ဥပေဒျပေရးဆငရာ တးတကမႈမားအစရသညႏငငေတာအဆင ယႏရားအားေကာငးေစရန အေရးႀကးေၾကာငးေဖာျပပါသည။ လမႈဝနထမး၊ ကယဆယေရးႏင ျပနလညေနရာခ ထားေရးဝနႀကးဌာနသည အမးသမးမား ဖြ႔ၿဖးတးတကေရး ဆငရာ အမးသားအဆင မဟာဗဟာစမကနး (၂၀၁၃-၂၀၂၂) က အရပဘက လမႈအဖြ႔ အစညးမား အားလးပါဝငမႈျဖင ေရးဆြခပါသည (ေအာကတြငၾကညပါ)၊ အြနလငးတြငလညး ဖတရႈႏငပါသည။ �

73

ေဘဂငးလပငနးအစအစဥ၊ စေဒါႏင ျမနမာႏငင

ျမနမာႏငငအစးရသည စတတအႀကမ ကမာၻ႕အမးသမးမားညလာခ(ေဘဂငး ၁၉၉၅)တြင ပါဝငတကေရာက ခၿပးေနာက ျမနမာႏငငလးဆငရာ အမးသမးေရးရာေကာမတ (My-anmar National Committee on Women’s Affairs – MNCWA) က ၁၉၉၆ ခႏစတြင စတငဖြ႔စညးတညေထာငခပါသည။ ေကာမတအား ၂၀၁၈ ခႏစတြင အရပဘကလမႈအဖြ႔ အစညးမား ႏင ကား-မေရးရာကြနရကအဖြ႔မားမ ကယစားလယမား၏ ပါဝငမႈျဖင ျမနမာႏငငလးဆငရာ အမးသမးေကာမတ (Myanmar National Committee on Women – MNCW) အျဖစ ျပနလညဖြ႔စညးခပါသည။ကလသမဂၢစေဒါႏင ေဘဂငးလပငနးအစအစဥမားအေပၚ ႏငငေတာအစးရမ ကတျပေဆာငရြကသညအေနျဖင လမႈ ဝနထမး၊ ကယဆယေရးႏင ျပနလညေနရာခထားေရး ဝနႀကးဌာနသည ကလသမဂၢ ကား-မ ေရးရာအဖြ႔ႏင ကား၊ မ တနးတညမေရးကြနရကတ႔၏ နညးပညာဆငရာ ပပးမႈျဖင ”အမးသမးမား ဖြ႔ၿဖးတးတကေရးဆငရာအမးသားအဆင မဟာဗဟာစမကနး (၂၀၁၃ -၂၀၂၂)” � က ေရးဆြခမတခပါသည။ အဆပါ စမကနးသည ေဘဂငးလပငနးအစအစဥမ ဥးစားေပးနယပယ ၁၂ ရပႏင စေဒါ၏ စညးမဥးမားေပၚတြင အေျခခထားပါသည။ စမကနးထေရာကစြာ အေကာငအထည ေဖာေဆာငရြကေရးအတြက လမႈဝနထမး၊ကယဆယေရးႏငျပနလညေနရာခထားေရး ဝနႀကးဌာနသည နညးပညာဆငရာ လပငနးအဖြ႔ ၄ ဖြ႔ျဖစသည - (၁) အမးသမးမားအေပၚ အၾကမးဖကမႈ နညးပညာဆငရာ လပငနးအဖြ႔ (၂) အမးသမး၊ ၿငမးခမးေရးႏင လၿခေရးနညးပညာဆငရာလပငနးအဖြ႔ (၃) အမးသမးမား ပါဝငေဆာငရြကမႈ နညးပညာဆငရာ လပငနးအဖြ႔ႏင (၄) ကား၊ မေရးရာအၿမငေပါငးစပ ထညသြငးလပေဆာငျခငး နညးပညာဆငရာလပငနးအဖြ႔ တ႔က ၂၀၁၈ ခႏစတြင ဖြ႔စညးခပါသည။

စေဒါေကာမတသည လႊတေတာမ အမးသမးအခြငအေရးက တးျမငေဆာငရြကရာတြင အရပဘက လမႈအဖြ႔ အစညးမား၊ အမးသမးအဖြ႔အစညးမားႏငအဖြ႔အစညးဆငရာခတဆကေဆာငရြကမႈမားႏင အလြတသေဘာ ခတဆက ေဆာငရြကမႈမားရရန အေရးႀကးေၾကာငးေဖာျပပါသည။

လႊတေတာ၏ တာဝနဝတရားမားက ပမ သသာထငရားေစေရးအတြက အဖြ႔ဝငႏငငမား၏ အစရငခစာမားအား ေကာမတမ ၾကားနာစစေဆးျခငးမျပလပမ ကယစားလယအဖြ႔ထတြင လႊတေတာကယစားလယမားႏင အစးရႏင လႊတေတာၾကား ဆကသြယမႈဆငရာအထးအႀကေပးတစေယာကအားထညသြငးရန ေကာမတမ တကတြနးခ ပါသည။

၉။ ဒမကေရစ၏ စတနဖးမားႏင ကငသးမမားအေၾကာငး သသငသည အခကမား

ကမာၻတစဝမးလးတြင ဒမကေရစ စႏႈနး ရာႏႈနးျပည ရေသာႏငငဟ၍မရပါ။ အမားမကငးသည လသား မားျဖင တညေဆာကထားသည ကြ ႏပတ႔၏ ႏငငေရး စနစမားသညလညး မနကနတကမႈအျပညအဝမရႏငပါ။ ထသ႔ မဟတသညအတြက ဒမကေရစ၏ ပနးတငသ႔ တငးၿပညကပၿပည အားလး ေရာကရႏငေရးမာ ျဖစႏငမည မဟတပါ။ ေရြးေကာကခရသမားႏင ၄ငးတ႔အား ေရြးေကာကတငေျမာကၾကသည ႏငငသားတငးသည ေအာကပါ ဒမကေရစ၏

74

အေျခခမမားအားသရၿပး ၄ငးတ႔က တနဖးထားၾကရန အေရးႀကးပါသည။

တနးတညမမႈႏင လ႔အခြငအေရးလသားတငးသည တနးတညမ တနဖးထားခပငခြငရသည၊ တနးတအခြငအလမး ရသည၊ ၄ငးတ႔၏ လမး၊ ဘာသာ၊ တငးရငးသားျဖစမႈ၊ ဘာသာစကား၊ ကား၊ မ ေရးရာ သ႔မဟတ လငစတခယမႈ ကြၿပားၿခငးအေပၚ မတည၍ ခြျခားမႈ မရေစရပါ။ ႏငငသားတငး၏ လ႔အခြငအေရးအား အကာအကြယေပးရပါမည။ ဥပမာ -

• လသားတငးသည မမ၏ ႏငငတြင လြတလပစြာ လႈပရားသြားလာပငခြင၊ ေနထငခြငရၿပး မမႏငငမ ထြကခြာခြငႏင မမႏငငသ႔ ျပနလာပငခြငရသည။

• လသားတငးသည လြတလပစြာ ေတြးေခၚခြင၊ လြတလပစြာ သခြငႏင လြတလပစြာ ကးကြယပငခြင ရသည။

• လသားတငးသည လြတလပစြာ သေဘာထားပငခြငႏင ထတေဖာေျပာၾကားခြငရသည။

• လသားတငးသည လြတလပစြာ စစညးခြငရၿပး ၿငမးခမးစြာ စေဝးပါဝငခြငရသည။

စးပြားေရးဆငရာ လြတလပမႈအစးရသည ပငဆငမႈႏငစးပြားေရးလပငနးအခ႕အား ပဂၢလကပငဆငခြငျပသည။ ျပညသမားအား ၄ငးတ႔၏ ကယပငအလပက ေရြးခယခြငျပၿပး အလပသမားသမဂၢမားတြင ပါဝငခြငျပသည။ ေယဘယအားျဖင ဒမကေရစ စနစတြင လြတလပသညေစးကြကရသငေၾကာငးလကခၿပး အစးရအေနျဖင စးပြားေရးကထနးခပမႈ မျပလပ သငပါ။

အခြငအေရးဆငရာ ဥပေဒႏငငသားမား၏ အခြငအေရးႏင လြတလပခြငမားဆငရာ ေဖာျပခကတစချဖစသည။ အဆပါေဖာျပခကတြင အစးရ၏ အခြငအာဏာ က ကန႔သတထားၿပး လြတလပမႈသည ျပညသတငးအတြက ျဖစေၾကာငးႏင အစးရ၏ ျပညသမားအေပၚ အခြငအာဏာအလြသးမႈမ အကာအကြယေပးထားေၾကာငး ရငးလငးထားျခငးလညး ျဖစသည။

တရားဥပေဒစးမးမႈတရားဥပေဒ ေရ႕ေမာကတြင လသားတငး တနးတညမမႈရၿပး ဥပေဒ၏ အကာအကြယေပးမႈက ခြျခားမႈ မရပ ရရေစရမည။ တရားဥပေဒအထကတြင မညသမ မရေစရ - ၄ငးတြင ေရြးခယတငေျမာကခရသမား၊ ရႏင တပမေတာအဖြ႔ဝငမား ပါဝင သည။ ဥပေဒသည တနးတညမစြာ၊ မတစြာ၊ ညညြတစြာ စးမးမႈရရမည။

အာဏာအလြသးမႈက ထနးခပျခငးအစးရဝနထမးမားသည ျပညသပင ရနပေငြက ၄ငးတ႔ ကယကးအတြက သးစြလာသညအခါ သ႔မဟတ ၄ငးတ႔၏ အာဏာ က တရားမဝငသည နညးလမးျဖင အသးျပလာသညအခါတြင လာဘစားမႈျဖစေပၚလာသည။ အဆပါ အာဏာအလြသးမႈက ကာကြယရနအတြက ဒမကေရစအစးရမားသည အစးရရးမား၏ အခြငအာဏာဆငရာ တညေဆာကပမားက ကန႔သတ ထားေလရပါသည။

လြတလပ၍ မတေသာ ေရြးေကာကပြမား ေရြးေကာကခရသမားသည ျပညသမ လြတလပစြာ မတစြာ ေရြးခယခရသမားျဖစပါသည။ ေရြးေကာကပြမားအား သတမတ ႏစကာလအတြငး ပမန ကငးပၾကပါသည။ အရြယေရာကၿပးသ အမားစမာ မေပးပငခြငရၿပး လမး၊ ကား-

75

မ၊ တငးရငးသား ျဖစမႈႏင စးပြားေရးအေျခအေနေပၚ မတညျခငးမရပ မေပးႏငၾကပါသည။ ေရြးေကာကပြ မတငမႏင ေရြးေကာကပြ ကာလ အတြငး ဖအားေပးမႈ၊ လာဘစားမႈ သ႔မဟတ ၿခမးေျခာကမႈမား မရေစရပ မေပးရနအတြက အဟန႔အတားမားမရေစရပါ။

ပါတစစနစမားေရြးေကာကပြတြင တစပါတထကပေသာပါတမားပါဝငခၾကၿပး အစးရ၏အခနးက႑မားတြင ပါဝငေဆာင ရြကျခငးျဖစပါသည။ ပါတစစနစတြင အစးရအား ကစၥရပမားအေပၚ မတညသညအျမငရႈေထာငမားေပးၿပး မေပးသမားအား ေရြးေကာကခကယစားလယမား၊ ပါတမားႏငမဝါဒမားက ေရြးခယခြငေပးထားပါသည။ တစပါတ တညးသာရသည ႏငငမားသည အမားအားျဖင အာဏာရငစနစမား/သကဥးဆပင စနစမား ျဖစၾကပါသည။

ႏငငသားမား ပါဝငမႈအစးရတြင ႏငငသားမားပါဝငမႈမာ အခြငအေရးတစရပထကပပါသည - ၄ငးသည တာဝနဝတရားတစရပ ျဖစသည။ ပါဝငမႈသည ေရြးေကာကချခငး၊ ေရြးေကာကပြတြင မေပးျခငး၊ သတငးေပးခ ျပညသမားျဖစလာျခငး၊ ကစၥရပမားအေပၚ ျငငးခမႈရျခငး၊ ရပရြာလထအစညးအေဝးမားတြငတကေရာကျခငး၊ အခြနေပးေဆာငျခငး၊ တရားစရငေရးအဖြ႔တြင တာဝနထမးေဆာငျခငးႏင ကန႔ကြကျခငးမား ပါဝငပါသည။ ႏငငသားမား၏ ပါဝငမႈသည အားေကာငးေသာ ဒမကေရစစနစက ထေထာငႏငပါသည။

တာဝနခမႈႏင ပြငလငးျမငသာမႈေရြးေကာကခႏင အစးရ အမႈထမး/အရာထမးမားသည ၄ငးတ႔၏ လပေဆာငခကမားအတြက တာဝနရၾကၿပး ျပညသလထက တာဝန ခၾကရပါသည။ ၄ငးတ႔သည ဆးျဖတခကမားခမတရၿပး ၄ငးတ႔ကယတငအတြက မဟတဘ ၄ငးတ႔ကယစားျပသမား၏ဆႏၵအတငး တာဝနမားကထမးေဆာငၾကရပါသည။ အစးရ၏ တာဝနခမႈရ ေစရနအတြက ျပညသလထက အစးရအေနျဖင မညသညလပေဆာငခကမားေဆာငရြကေနသညက သရၾကရ မညျဖစပါသည။ ပြငလငးျမငသာမႈရေသာ အစးရသည လထအစညးအေဝးမားကငးပၿပး ျပညသလထ တကေရာကရန အခြငေပးပါသည။ ခမတခေသာ ဆးျဖတခကမားအား ရငးလငးပြမားျပလပၿပး ျပညသလထထ သ႔ အၿမသတငးေပးပါသည။

လြတလပေသာ တရားစရငေရးတရားရးမားႏငတရားစရငေရးစနစသည သမာသမတကပါသည။ တရားသႀကးမားႏငတရားစရငေရးဌာနမား သည အစးရ၏အပခပေရးႏငဥပေဒၿပေရးမ႑ငမား၏လႊမးမးမႈ သ႔မဟတ ခပကငမႈမရဘ လြတလပစြာ ေဆာငရြကႏငၾကသည။ ၄ငးတ႔သည အျခားေသာ လပဂၢ လမား၊ စးပြားေရး လပငနး မားႏင ႏငငေရးအပစမား၏ ေႏာငယကမႈ သ႔မဟတ လႊမးမးမႈလညးမရရပါ။

ႏငငေရးအရ သညးခမႈ (Political Tolerance)ႏငငေရးအရ သညးခမႈက နားလညသေဘာေပါကေစရန ”သညးခမႈ” ဆသညက ဥးစြာနားလညရနလပါသည။ ၿပငသစနပညာရင ေဗာလတယား ေၿပာဆသညဟယၾကညရေသာ အဆအမန႔တစရပတြင ”ခငဗားေၿပာတာ ကၽြနေတာလကမခဘး၊ ဒါေပမယ ခငဗားရ႕ေၿပာဆခြငအခြငအေရးက ကၽြနေတာေသသညအထ ကာကြယေပး သြားပါမယ” ဟေဖာၿပခသည။

76

ယငးသ႔ ေတြးေခၚမႈပစသည ”သညးခမႈ” က ေကာငးစြာေဖာညႊနးပါသည။ ”သညးခမႈ” ဆသညမာ အၿပသေဘာ ေဆာငေသာ သေဘာတရားတစရပဟ မနကနစြာနားလညရပါမည။ ”သညးခမႈ” သည ကၽြနမတ႔က ထတေဖာ ေၿပာဆႏငသညအခြငအလမးကေပးပါသည။ ယငးသည ဒမကေရစစနစက ကငသးမႈအားလးတြင အခရာ ပငၿဖစသည။ တစနညးဆရေသာ “သညးခမႈ” က ကယၿပန႔စြာစဥးစားပါက ဘကလကမႈကငးစြာၿဖင ခဥးကပ ၿခငးဟ ဆရပါမည။

လမႈအဖြ႔အစညးသည မတညသည ဘာသာေရး၊ မတညသည ကယစားျပလမးမား၊ မတညသည ကား၊ မ ေရးရာ ခယမႈမား သ႔မဟတ မတညသည လငစတတမးညြတမႈမားအစရသည မတညေသာ ယဥေကးမႈ ေနာကခရသည လမားျဖင ဖြ႔စညးထားျခငးျဖစသည။ အဆပါ မတကြျပားသည လမႈစးပြားေရးႏင တငးရငး သား အပစမားမ ျပညသမား အားလးသည တညသညႏငငေရးအျမငမားက တနဖးထား ဆပကငထား ၾကျခငးျဖစသည။ ဒမကေရစ လမႈအဖြ႔အစညးသည ႏငငေရးအရ သညးခမႈရရမညျဖစၿပး လနညးစမားႏင အျခားအပစမား၏ အခြငအေရးမားက အကာအကြယေပးရမည ျဖစသည။ အဆပါ အခြငအာဏာလကဝယ မရသညသမားအား စစညးခြငေပးၿပး ၄ငးတ႔၏သေဘာထားအျမငမားကမေဝခြငေပးရမည ျဖစသည။

ေရြးေကာကပြရလဒမားကလကချခငးလြတလပ၍တရားမတေသာ ေရြးေကာကပြမားတြင အႏင၊အရႈးရမညသာျဖစသည။ ဒမကေရစစနစသည အာဏာ က တစပါတမ အျခားပါတသ႔ ၿငမးခမးစြာ လႊေျပာငးေပးရမည ဆသညအခကေပၚတြင အေျခခထားျခငးျဖစသျဖင ရႈးနမသမား ႏင ၄ငးတ႔အား ပပးသမားသည ေရြးေကာကပြတြင ရႈးနမသညက လကခၾကရမညျဖစသည။ �

လြတလပစြာ ရငးလငးေျပာၾကားခြငမေပးသမား လြတလပစြာ ေတြးေတာ ဆးျဖတႏငေစရနအတြက မဒယာ အမားအျပားရရနႏင လြတလပမႈရရန အေရးႀကးၿပး ၄ငးတ႔အား အစးရက ထနးခပမႈမရေစရပါ။

“ကား၊ မ တနးတညမမႈရေသာ ႏငငမားသည ပမေကာငးမြနသည စးပြားေရးတးတကမႈရပါသည။ အမးသမးေခါငးေဆာင မားရသည ကမၸဏမားသည ပမ၍ ေကာငးမြနေအာင စြမးေဆာငႏငၾကပါသည။ အမးသမးမား ပါဝငသည ၿငမးခမးေရး သေဘာတညခကမားသည ပမ တညတပါသည။ အမးသမးမား ပမ ပါဝငသည လႊတေတာမားတြင အဓက လမႈေရးဆငရာ ကစၥရပမားျဖစသည ကနးမာေရး၊ ပညာေရး၊ ခြျခား ဆကဆမႈပေပာကေရးႏင ကေလးသငယပပးမႈ အစရသည ဥပေဒျပမႈ မားက ပမေဆာငရြကႏငၾကပါသည။ သာဓကမာ ရငးလငးပါသည - အမးသမးမားအတြက တနးတညမမႈသည အားလးအတြက တးတကမႈျဖစသည”

ဘနကမြနး၊ ကလသမဂၢလၿခေရးေကာငစ၏ အေထြေထြအတြငးေရးမး ၂၀၀၇-၂၀၁၇

77

ကမးကးစာရငး

7 Isabel Hardman 2018: Why We Get the Wrong Politicians

8 Banerjee & Duflo 2011: Poor Economics – A Radical Rethinking of the Way to

Fight Global Poverty

15 https://en.wikipedia.org/wiki/U_Thant

18 Beijing Platform for Action, 1995

19 https://www.ohchr.org/EN/NewsEvents/Pages/

DisplayNews.aspx?NewsID=24279&LangID=E

24 https://www.iisd.org/story/gender-responsive-climate-action/

27 http://www.fao.org/3/a-i6854e.pdf

39 https://www.un.org/womenwatch/daw/egm/vaw_legislation_2009/

Report%20EGM%20harmful%20practices.pdf

44 https://www.theguardian.com/world/2019/mar/21/kachin-women-from-

myanmar-raped-until-they-get-pregnant-in-china

46 https://myanmar.unfpa.org/en/publications/national-strategic-plan-

advancement-women-2013-2022

(Endnotes)

78

1 Myanmar School of Politics Core Programme Curriculum, 2015 (NIMD,

Demo Finland)

2 Myanmar School of Politics Core Programme Curriculum, 2015 (NIMD,

Demo Finland)

3 Ref: Vote for Women: Determinants of Voter’s Choice & Women’s Participation

in Election in Myanmar 2015, Socio-Economic and Gender Research Institute

(SERGI)

4 Ref: Gender Equality and Women’s Rights in Myanmar: A Situation Analysis,

Ministry of Social Welfare, Relief and Resettelment, Asian Development Bank,

United Nations Development Programme, United Nations Population Fund, and

the United Nations Entity for Gender Equality and the Empowerment of Women,

2016

5 https://asiafoundation.org/resources/pdfs/StateandRegionGovernmentsin

MyanmarCESDTAF.PDF

6 Myanmar School of Politics Core Programme Curriculum, 2015 (NIMD,

Demo Finland)

9 https://www.weforum.org/reports/the-global-gender-gap-report-2018

10 https://www.un.org/sustainabledevelopment/wp-content/uploads/2018/09/

Goal-5.pdf

79

11 https://blogs.imf.org/2018/11/28/economic-gains-from-gender-inclusion-even-

greater-than-you-thought/

12 https://www.un.org/womenwatch/uncoordination/antiharassment.html

13 Ref: https://www.un.org/womenwatch/uncoordination/antiharassment.html

14 ttp://www.unwomen.org//media/headquarters/attachments/sections/library/

publications/2018/towards-an-end-to-sexual-harassment-en.pdf?la=en&vs=4236

16 https://www.ohchr.org/EN/NewsEvents/Pages/DisplayNews. aspx? News ID=24279

& LangID=E

17 Shwe Shwe Sein Latt, Kim N. B. Ninh, Mi Ki Kyaw Myint and Susan Lee 2017:

Women’s Political Participation in Myanmar. Experiences of Women

Parliamentarians 2011-2015

20 Shwe Shwe Sein Latt, Kim N. B. Ninh, Mi Ki Kyaw Myint and Susan Lee 2017:

Women’s Political Participation in Myanmar. Experiences of Women

Parliamentarians 2011-2015

21 https://www.idea.int/sites/default/files/publications/online-political-

crowdfunding.pdf

22 https://news.yale.edu/2012/09/24/scientists-not-immune-gender-bias-yale-

study-shows

80

23 https://www.who.int/gender-equity-rights/understanding/gender-definition/en/

25 https://www.un.org/womenwatch/osagi/gendermainstreaming.htm

26 http://www.fao.org/3/a-i6854e.pdf

28 http://www.wom.fi/Tasa-arvon_valtavirtaistaminen_opas_2011.pdf

29 https://www.wikigender.org/wiki/gender-budgeting/

30 https://www.wikigender.org/wiki/gender-budgeting/

31 https://www.unescap.org/sites/default/files/SDD_Gender-Responsive_

Budgeting.pdf

32 https://www.weforum.org/agenda/2019/03/do-the-math-include-women-in-

government-budgets

33 https://www.ipu.org/news/news-in-brief/2019-03/womens-political-leadership-

striving-50-cent-balance-in-2030

34 https://www.idea.int/data-tools/data/gender-quotas

35 https://myanmar.unfpa.org/en/publications/thematic-report-gender-dimensions

36 https://demofinland.org/wp-content/uploads/2015/06/Gender_equality_with

in_political_parties_and_womens_crossparty_cooperation_WEB.pdf

81

37 https://demofinland.org/wp-content/uploads/2015/06/Gender_equality_with

in_political_parties_and_womens_crossparty_cooperation_WEB.pdf

38 https://www.un.org/sustainabledevelopment/gender-equality/

40 https://www.un.org/sustainabledevelopment/

41 Shwe Shwe Sein Latt, Kim N. B. Ninh, Mi Ki Kyaw Myint and Susan Lee 2017:

Women’s Political Participation in Myanmar. Experiences of Women

Parliamentarians 2011-2015

42 https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_countries_by_Fragile_States_Index

43 http://asiapacific.unwomen.org/en/digital-library/publications/2018/07/

advancing-gender-equality-within-a-federal-governance-model-in-myanmar

45 https://myanmar.unfpa.org/sites/default/files/pub-pdf/NSPAW2013-2022_0.pdf

47 http://studentvote.ca/federal2015/wp-content/uploads/2015/08/FED-SEC-EN-

Handout-1.11.pdf

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99