O Sistema Urbano

O sistema urbano. Xeografa de Espaa. 2 de bacharelato. IES Losada Diguez 1

TEMA 2 O sistema urbano. ESQUEMA DA UNIDADE 2.1. O proceso de urbanizacin en Espaa.

2.1.1. Concepto de cidade. 2.1.2. Axentes sociais urbanos. 2.1.3. Urbanismo e ordenacin do territorio. 2.1.4. Morfoloxa urbana (tipos de planos). 2.1.5. Funcins urbanas.

2.2. Fenmeno urbano en Espaa. 2.2.1. A cidade preindustrial, 2.2.2. A cidade industrial, 2.2.3. A cidade postindustrial. 2.2.4. Xerarquas e redes urbanas en Espaa.

2.3. Transformacins recentes na estrutura das cidades. 2.3.1. Cidade difusa. 2.3.2. Os cambios no centro urbano (degradacin /vs/ rehabilitacin). 2.3.3. Cambios de uso no solo urbano.

2.4. Impacto ambiental da urbanizacin. TEMAS (pregunta terica) Urbanismo e ordenacin do territorio en Espaa e Galicia.

- Axentes sociais. - Planeamento urbanstico.

Transformacins recentes na estrutura das cidades. - Cidade difusa - Os cambios no centro urbano (degradacin /vs/ rehabilitacin). - Cambios de uso no solo urbano.

PRCTICOS - Comentario plano urbano sinalando as sas partes e a evolucin histrica. (Barcelona, Toledo, Vitoria, Madrid). - Paisaxe: comentario dun espazo urbano (alturas, tipoloxas, problemas econmicos e sociais). - Comentario de textos e informes sobre a planificacin urbana, os problemas da especulacin e a crise inmobiliaria. - Mapa do sistema urbano en Espaa e en Europa. - Mapa do subsistema urbano galego. VOCABULARIO rea suburbana/ rea metropolitana/ Cualificacin do solo/ Plan Xeral de Ordenacin Urbana (PXOU) / Unidade Vecial de Absorcin (UVA)/ Xentrificacin. (6) 1. O proceso de urbanizacin en Espaa 1.1. Concepto de cidade

A definicin do que entendemos por cidade complexa. En primeiro lugar non hai un criterio universalmente aceptado (en Dinamarca considrase cidade, por exemplo, todo ncleo de poboacin que tea polo menos 200 habitantes, mentres que en Xapn o mnimo establcese en 30.000). Por outro lado, todo criterio cuantitativo ou cualitativo pode poerse en cuestin.

- Criterios cuantitativos. O nmero de habitantes. O Instituto Nacional de Estadstica establece como urbano todo concello que ten mis de 10.000 habitantes. Este criterio xa de por si discutible: a dispersin da poboacin que hai en Galicia ou, no caso contrario, a concentracin nos ncleos poboacionais do sur de Espaa


(Castilla-La Mancha, Murcia ou Andaluca) onde mis que cidades deberamos falar de vilas grandes ou agrocidades. Anda as este o criterio aplicado estatisticamente.

- Criterios cualitativos: morfolxicos, funcional, sociolxico e influencia territorial. O criterio morfolxico fxase no aspecto formal do ncleo de poboacin: concentracin, alta densidade de edificacins e poboacin, predominio da vivenda colectiva e en altura. O punto de vista funcional est relacionado coa actividade econmica. Nun ncleo urbano predominan as actividades terciarias. Incluso podemos establecer un criterio cuantitativo (mis do 90% da poboacin que habita nun ncleo urbano traballa nos sectores secundario e terciario). A socioloxa fala de cidade cando hai mis diversidade social e as relacins son mis impersoais e annimas, fronte a homoxeneidade e relacins mis directas que ten mbito rural. Unha cidade ten, por outro lado, unha influencia territorial que excede o seu marco fsico. A cidade concentra moitas actividades (administrativas, culturais, comerciais, de servizos...) que amplan a sa rea de influencia a un contorno mis extenso. Polo tanto a cidade vertebra e xerarquiza ese espazo.

1.2. Axentes sociais urbanos Os axentes sociais urbanos son aqueles grupos e institucins que interveen na creacin e producin de espazo urbano: os propietarios privados de solo urbano, os promotores inmobiliarios, os empresarios, os vecios e os poderes pblicos. Os propietarios do solo pretenden que o crecemento urbano se dirixa cara os seus terreos para beneficiarse da revalorizacin que supn a conversin do solo rural en solo urbano. Os promotores e as inmobiliarias tratan de crear solo urbano e lograr a maior edificabilidade posible. Os empresarios industriais entran en conflito cos propietarios do solo, que prefiren dedicalo a usos residenciais, e coa cidadana, que sofre os inconvenientes da industria. Os cidadns, representados polo movemento vecial, defenden o valor de uso (incremento de zonas verdes, equipamentos, acceso a vivenda de promocin pblica...). Os poderes pblicos teen que dar solucins e mediar nestes conflitos, intervindo a travs da planificacin urbana.

1.3. Urbanismo e ordenacin do territorio Planificar prever ou orientar a evolucin do crecemento futuro da cidade ou dun territorio. Un plan urbanstico un documento tcnico, poltico e legal que establece os tipos, formas e ritmos de evolucin da cidade. Nos plans urbansticos ten moita importancia o transporte pblico, a viabilidade do trnsito privado, a provisin de equipamentos e servizos, as normativas e ordenanzas de edificabilidade, os estndares de habitabilidade dunha vivenda. O Plan Xeral de Ordenacin Urbana (PXOU) o instrumento de planificacin que teen os distintos concellos. Anda que as denominacins son cambiantes (segundo a lexislacin de cada Comunidade Autnoma) o solo clasifcase en tres grandes categoras: urbano, urbanizable e non urbanizable. O solo urbano inclense os terreos xa urbanizados. O solo urbanizable comprende aqueles terreos que se queren desenvolver para o crecemento futuro da cidade. Cualifcanse segundo o seu uso (residencial, comercial, industrial, etc.) e regulando a densidade da sa ocupacin. Tamn se incle a planificacin dos equipamentos e das vas pblicas. O solo non urbanizable aquel adicado producin agraria ou conservacin da natureza.

Os Plans Parciais concretan o PXOU para cada rea urbana, e os Plans Especiais ordenan aspectos especficos, como as reas degradadas ou o casco antigo.


1.4. Morfoloxa urbana (tipos de planos) Denominamos morfoloxa ao aspecto externo que presenta a cidade. Cinco elementos a configuran a localizacin, a situacin, o plano, a trama e os usos do solo. - Localizacin e situacin Chamamos localizacin ao espazo onde est asentada unha cidade. O medio fsico e as funcins para a que se creou condicionan o tipo de localizacin (preto dun ro, porto natural, outeiro cunha finalidade defensiva...). A situacin a posicin dunha cidade con respecto ao seu contorno xeogrfico (no centro dunha encrucillada de rutas comerciais, nun lugar estratxico, por exemplo).

- Tipos de plano Un plano unha representacin grfica a gran escala onde se representa bidimensionalmente o espazo urbano: os espazos libres (ras, prazas, parques) e superficies construdas (edificios en maz ou en bloques). O plano irregular ou regular, dentro deste ltimo destacan o ortogonal e o radiocntrico. O plano irregular presenta unha forma anrquica, non ordenado, ras estreitas, non reguladas. Este tipo de plano vai asociado aos cascos antigos, cando a cidade medraba espontaneamente -case sempre dentro duns lmites fsicos como a muralla- sen ningunha planificacin.

O plano ortogonal, tamn denominado en cuadrcula ou taboleiro de damas, un plano regular formado por ras paralelas que se cortan con outras perpendiculares en ngulo recto.

O plano radiocntrico tamn un plano regular pero formado por un punto (unha praza) da que parten ras radiais cortadas por outras que forman aneis en torno a ese centro.

- Trama e usos do solo. A disposicin das reas onde van as edificacins arredor das ras e prazas denomnase trama. Esta pode ser pechada (se compacta formando mazs). En cambio, se na mesma parcela onde van as edificacins dixase espazo libre para zonas verdes ou outro tipo de equipamentos falamos de trama aberta. O tipo de edificacin pode ser colectivo e en altura (bloques e torres) ou individual (vivendas acaroadas ou exentas). Os usos do solo poden ser variados: residencial, industrial, comercial, equipamento... 1.5. Funcins urbanas. Chamamos funcins urbanas s actividades desenvolvidas habitualmente pola poboacin da cidade. Poden ser de residencia, traballo, transporte, ocio... Polo xeral, a cidade multifuncional. Canto mis grande un ncleo urbano ou rea metropolitana mis funcins exerce. Pero as veces, algunha funcin especfica especializa a unha cidade nunha ou varias funcins.

Estas poden ser: residencial, comercial (grandes reas comerciais que atraen a poboacin non residente no ncleo urbano), industrial (cada vez menos presente pois esta afstase dos ncleos urbanos; terciarizacin da vida urbana), militar (existencia de acuartelamentos e infraestruturas que lle dan peso a esta funcin), poltico-administrativa (a administracin


pblica nos seus distintos graos xera este tipo de especializacin, como se pode observar no caso de Santiago), terciario superior (como se observa nas cidades onde se atopan as principais direccins de empresas do pas), cultural-histrica-relixiosa (como no caso de Santiago) ou tamn ldica e turstica. Existen cidades especializadas en actividades do sector primario (agrocidades) localizadas en Andaluca, Murcia, Castilla La Mancha ou no Levante. Cidades especializadas no sector secundario como as cidades mineiras de (Asturias ou Len) ou industriais (cornixa cantbrica), ou a periferia de Barcelona. Pero o predominio est nas actividades de tipo terciario.

2. Fenmeno urbano en Espaa Denomnase proceso de urbanizacin concentracin progresiva de poboacin na cidade, das actividades econmicas (asociadas estas ao sector secundario e terciario) e a funcin rectora dun espazo mis amplo que a propia rea urbana coa difusin e influencia cara ese contorno. Hai que distinguir entre o termo urbanizacin e urbanismo (planificacin ou construcin do espazo urbano).

A vida e o espazo urbano existe dende a idade Antiga, pero ser co proceso de industrializacin que arranca no sculo XIX, cando este medre moito. Diferenciamos varias etapas: urbanizacin preindustrial (ata mediados do XIX), industrial (de mediados do XIX a 1975) e pos-industrial.

2.1. A cidade preindustrial (da antigidade mediados do XIX) A urbanizacin era modesta. Menos do 10% da poboacin viva en cidades cunha poboacin estable, arredor de 5.000-10.000 habitantes, poucas tian 25.000-100.000. As funcins das cidades eran estratxico-militar, poltico-administrativo, econmicas (centros de intercambio comercial a travs dos mercados o centro de rutas de distribucin) e relixiosas.

Corresponde, polo xeral, parte da cidade que actualmente denominamos casco histrico. herdanza de distintas etapas histricas, de varias xeracins, polo que o seu trazado irregular e heteroxneo. A orixe de moitas cidades espaolas o produto de 2.000 anos de evolucin constante, algunhas incluso de mis.

Etapas: Anda que na etapa prerromana podemos clasificar a algns ncleos de poboacin como cidades (colonizacin fenicia e grega; Tartesos) non ser ata a romanizacin cando se expanda o mundo urbano. O plano ortogonal ordenado por dous eixes que se cortaban perpendicularmente na praza principal ou foro: o cardo (eixo N-S) e decumanos (E-O), pdese apreciar nalgunhas cidades, como Zaragoza (Caesar Augusta), Barcelona (Barcino) ou Mrida (Emrita Augusta). A cidade de Lugo, en Galicia, a mis significativa. Coa cada do imperio romano e as invasins xermnicas o mundo urbano entrou en declive. Na Idade Media diferenciamos o territorio musulmn (al-ndalus): o plano urbano constite un autntico labirinto de ras estreitas que se torcen e retorcen infinitas veces. Na cidade musulm o centro a medina (cidade propiamente dita), onde se atopaban a mesquita principal e o zoco. Fra deste conxunto atopbanse os arrabaldes, as veces separados entre si por murallas, onde se agrupaba a poboacin segundo os seus oficios. Esta anarqua no trazado viario percbese anda en moitas cidades ou barrios: o Albaicn de Granada, Toledo, Ronda, Crdoba, cija, Mlaga...

No territorio cristin a cidade comprmese nas murallas, polo xeral de trazado circular que protexen ras sinuosas e irregulares. O plano desordenado e parcialmente catico e con marcada tendencia cara o radioconcntrico. Sobre as apertadas casas sobresaen os edificios relevantes: igrexas, pazos. Se a cidade creca, tia que facelo fora do recinto


amurallado creando arrabaldes. Durante esta poca revisten especial importancia as cidades xurdidas xunto ao Camio de Santiago. Normalmente de plano alongado, seguindo o Camio e, polo tanto, regular. Exemplos: Santo Domingo de la Calzada, Estella, Puente La Reina, Logroo...

No Renacemento (XVI), o trazado viario mantn as caractersticas herdadas da Idade Media, con escasas rectificacins ou ampliacins, e s se asiste a aparicin de edificios significativos. Porn, nesta poca aparece o mis xenuno elemento da urbanstica espaola: a praza maior, de constante plano cuadrangular, consolidadas no sculo seguinte, no perodo barroco (XVII). No XVIII, coas ideas da Ilustracin, a cidade concbese como lugar onde os cidadns vivan agradablemente. Bscase a uniformidade, co predominio da lia recta; a monumentalidade en edificios privados e pblicos; brense xardns, paseos e alamedas, para beneficio dos cidadns, e progrmanse barrios enteiros de construcin homoxnea (barrio da Madalena de Ferrol, por exemplo). a partir destes momentos cando se pode comezar a falar propiamente de urbanismo. Durante o reinado de Carlos III acometeranse as reformas urbansticas de Madrid en torno ao Paseo do Prado.

2.2. A cidade industrial (do XIX a 1975) A taxa de urbanizacin experimentou un gran crecemento neste perodo. Debido a factores administrativos, como a aparicin das capitais provinciais, pero sobre todo econmicos: a industrializacin.

a) Ata mediados do XIX o crecemento urbano foi pequeno: 24,6%.

b) De mediados do XIX ata Guerra Civil grande: 40%.

c) Na posguerra (ata 1960), estancamento.

d) Desenvolvemento (1960-75) gran expansin industrial: 70% da poboacin urbana.

- Cambios no casco histrico Derribo das murallas antigas. Na maiora das cidades espaolas (a excepcin de vila, Lugo...), foron derrubadas as murallas. No permetro xerado abrronse ras ou roldas que rodean ao casco histrico (isto pdese observar en Santiago).

Novo aliamento de ras e prazas: ensanchar, ras e prazas, para facilitar a circulacin do trfico rodado.

Creacin de grandes vas, no ltimo tercio do sculo XIX e principios de XX, que conectan o casco antigo con barrios novos (ensanches) ou coa estacin ferroviaria. Instlanse funcins terciarias (comercios, banca, aseguradoras, casinos, teatros...). O exemplo mis importante tmolo na Gran Va de Madrid. A poltica de renovacin e modernizacin levada a cabo a partir da dcada dos sesenta do sculo XX, destruu sectores do casco antigo e modificou o trazado dalgunhas ras e abriu outras novas.

A trama densificouse na poca industrial para aproveitar mis o espazo e a edificacin. Incremntase o volume das edificacins tanto en altura como en anchura de medianeiras.

Terciarizacin dos usos de solo. Aparecen grandes galeras comerciais, oficinas centrais bancarias, aseguradoras... O papel residencial faise secundario e marxinal no centro, onde tende a localizarse, igual que na rea do ensanche, o chamado CBD ou distrito central de negocios. Houbo un proceso de segregacin social que variou temporalmente. Na actualidade atopmonos cunha dualidade social: ocupacin de colectivos marxinais ou poboacin anci con rendas moi baixas naqueles sectores do casco antigo degradado e non rehabilitado e, por


outro lado, un proceso de xentrificacin ou elitizacin no que, persoas con notables recursos econmicos rehabilitan e ocupan este espazo no que se incorporan usos terciarios de alto valor engadido (galeras de arte, tendas de deseo, restaurantes de luxo, bares de moda).

- A cidade industrial: o ensanche urbano Como consecuencia da revolucin industrial, as cidades coeceron profundas transformacins. A industria atraeu cara a cidade moita poboacin. Producronse intensos movementos migratorios de campesios que buscaban novas posibilidades de traballo, xodo rural. Nas etapas iniciais desta fase as cidades foron evolucionando sen ningn tipo de direccin, orientado polos intereses especulativos privados. Os novos poboadores urbanos procedentes do mundo rural formaron a man de obra das industrias, polo que os seus barrios estaban nas proximidades das fbricas. O crecemento das cidade foi catico e creou moitos problemas de salubridade e benestar.

Para poer remedio a esta situacin multiplcanse as ideas sobre a necesidade de planificacin urbana, principalmente nos proxectos de ensanche, que supoen o derribo das murallas tradicionais e a planificacin meticulosa dun sector urbano, conectado mis ou menos morfolxica e funcionalmente con outros sectores da cidade tradicional.

O ensanche burgus. Os ensanches do sculo XIX foron concibidos e planificados como sectores da cidade totalmente novos e sobre solo virxe, mellor ou peor conectados cos barrios tradicionais ou, simplemente, xustapostos. Dos proxectos iniciais, por causa dos cambios provocados pola especulacin, s queda nos planos actuais a regularidade do trazado viario, ortogonal, as como a uniformidade e a ordenacin das mazs. Os ensanches mis importantes a mediados do XIX, foron executados en Barcelona (plan Cerd) e Madrid (plan Castro para o Barrio de Salamanca). O problema comn a todos eles que s puideron ser ocupados por persoas de alto ou medio poder adquisitivo e, polo tanto, non resolveron os problemas da vivenda das clases traballadoras.

Dende os anos sesenta actualidade, a trama densificouse e a edificacin medrou en altura. Nela reside a clase media-alta cun progresivo envellecemento pobacional e hai unha crecente terciarizacin do uso do solo, que medra tamn verticalmente.

Barrios obreiros e industriais do extrarradio. A finais do sculo XIX e, sobre todo, nas primeiras dcadas do sculo XX, comezaron a xurdir nos arredores das grandes cidades, xunto s principais vas de acceso, preto dos portos,


estacins de ferrocarril e ncleos fabrs, barrios desorganizados no seu plano debido parcelacin privada realizada polos seus propietarios. Son barrios con gran densidade de vivendas, pequenas e de moi mala calidade (s veces, s chabolas). Xunto s vivendas xurdiron industrias, obradoiros ou almacns. O resultado un plano irregular, anda que adaptado en moitas ocasins s vas de comunicacin que conectan coa grande cidade, coa que, co correr do tempo, acaban fusionndose. Exemplos deste proceso prodcense en Madrid e Barcelona ao longo do s. XX.

Actualmente estas reas sufriron unha importante transformacin e remodelacin. As zonas industriais foron baleiradas (trasladndose a actividade industrial cara a periferia ou simplemente desmantelndose) e o solo ser ocupado por usos terciarios (centros comerciais ou recreativos, museos, campus universitarios) ou transformndose nunha rea residencial que ser ocupada por clase media-alta. As antigas reas residenciais foron remodeladas e revalorizadas nos sectores mis accesibles. Nos menos accesibles e desorganizados, mantense a degradacin e a marxinalidade social.

Barrios axardinados. Os barrios-xardn ou cidade xardn aparecen a finais do sculo XIX e no primeiro terzo do sculo XX, como resultado da divulgacin de ideas naturalistas, hixienistas (o efecto positivo do sol e o aire libre na sade) e de superacin da dualidade campo-cidade (urbanizar o campo, ruralizar a cidade). A cidade-xardn ten como modelo os proxectos do urbanista ingls Howard, anda que a idea de realizacin en Espaa foi menos ambiciosa. Este modelo, que foi pensado para mellorar as condicins de vida da clase obreira, foi progresivamente ocupado polas clases medias-altas que son os que residen na actualidade. Ademais da funcin residencial, tamn hoxe en da, hai unha certa terciarizacin da actividade neste sector. Terciario asistencial, sanitario e educativo conviven coa zona de residencia.

A cidade lineal, deseado polo urbanista espaol Arturo Soria e Mata en Madrid, un dos proxectos mis interesantes do urbanismo contemporneo pola sa calidade e pola transcendencia que tivo fra de Espaa.

Os anos posteriores guerra civil foron do estancamento urbano. A partir dos anos sesenta as cidades medraron de xeito espectacular. Sobre todo as grandes cidades. O cambio no modelo de actividade produtiva responsable desta situacin que provoca un forte xodo rural. A cidade expandiuse cara a periferia. Entre os anos cincuenta e oitenta destacan os seguintes modelos:

Barrios marxinais de infravivendas ou chabolas como o Pozo del To Raimundo e Madrid.

Barrios de vivendas de promocin oficial: como o barrio de Vista Alegre en Santiago.

Barrios sen planificar (crecemento en mancha de aceite): Castieirio en Santiago ou o Agra do Orzan en A Corua.

Polgonos de vivenda de promocin pblica e privada: Fontias en Santiago. A zonificacin: a finais da posguerra, no mundo occidental e a partir dos anos sesenta en Espaa xorde a planificacin por especializacin dos usos do chan. a poca da creacin dos grandes polgonos industriais que van estar asentados na periferia das cidades e a creacin dos polgonos de residencias de baixa, media ou alta densidade. As tramas son abertas. Este modelo proseguir ata a actualidade.


2.3. A cidade postindustrial (desde 1975) O ritmo de crecemento descende. Inicialmente pola crise econmica que afecta sobre todo a actividade industrial. A terciarizacin tamn afecta s caractersticas das cidades. Dende os oitenta ata hoxe frase o proceso de crecemento nas maiores cidades e prodcese a dispersin da urbanizacin ou urbanizacin difusa.

As transformacins tecnolxicas e sociais modifican a cidade e o seu plano. A cidade en Espaa, igual que no conxunto das cidades europeas, divdese en reas con morfoloxa e funcins caractersticas. Ten unha estrutura complexa; a cidade convencional divdese en: casco antigo, relacionado coa cidade preindustrial; ensanche e barrios obreiros coa zona industrial e a periferia actual. Noutros ncleos, mesturronse con ncleos de poboacin prximos: aglomeracins urbanas. A partir dos anos oitenta xorden novos espazos urbanos relacionadas co auxe do transporte:

O quinteiro pechado constitudo por bloques de vivenda de trama aberta dotados con instalacins de uso privado (xardns, xogos infants, piscinas) ou pblico (prazas).

reas de vivendas unifamiliares na periferia da cidade con urbanizacins de vivendas exentas ou acaroadas. Dando lugar chamada cidade difusa.

reas industriais: polgonos industriais organizados ou desorganizados que aparecen a partir dos anos sesenta. Aos que hai que sumarlle os parques empresariais e tecnolxicos.

reas de equipamento descentralizadas: grandes superficies comerciais, centros educativos, sanitarios e de servizos situados na periferia urbana.

Transformacins actuais no casco historico: poltica de rehabilitacin integrada: conservacin, recuperacin e revitalizacin da morfoloxa tradicional, evitando o conservacionismo sen concesins e a renovacin especulativa.

2.4. Xerarquas e redes urbanas en Espaa As cidades espaolas estn integradas nunha malla ou rede de relacins que establecen entre elas. Teen unhas caractersticas de tamao e funcins. Exercen unha influencia sobre unha rea mis ou menos ampla (local, rexional, nacional ou mundial) e ocupan unha posicin xerrquica dentro do sistema urbano.

- Xerarqua urbana. O peso demogrfico das cidades ou aglomeracins urbanas pode servir de base a xerarqua urbana. A regra rango-tamao relaciona a poboacin dunha cidade e o seu rango (nmero de orde). un


instrumento de anlise e interpretacin que permite comparar a distribucin xerrquica das cidades ou aglomeracins dun sistema na realidade coa sa distribucin ideal.

O sistema urbano espaol vertbrase sobre dezaseis aglomeracins urbanas que superan os 500.000 habitantes. Madrid e Barcelona contan con mis de 3.000.000 de habitantes. As das configuran un sistema bipolar. Cinco aglomeracins superan os 800.000 habitantes (Valencia, Sevilla, Bilbao, Centro Astur e Mlaga) e outras nove superan os 500.000.

Por debaixo delas hai un elevado nmero de cidades entre 400.000 e 100.000 habitantes. O sistema urbano espaol fundamentalmente perifrico (predominando no sector Mediterrneo), con das macrourbes no interior da pennsula (Madrid, e outra secundaria en Zaragoza). O espazo interior est pouco urbanizado.

No mapa das cidades espaolas distinguiremos xerarquicamente os seguintes postos: metrpole (global nacional, rexional e subrrexional), cidades medianas, e capitais de comarca todas elas vertebradas nunha rede urbana que configura unha serie de eixes dentro do espazo espaol e europeo.

Metrpoles globais nacionais. o primeiro nivel xerrquico. Estn representadas por Madrid e Barcelona. Nelas reside o 20% da poboacin espaola. A sa influencia abarca a todo o territorio espaol e manteen relacins estreitas co sistema urbano europeo e mundial. Teen funcins moi diversificadas, servizos moi especializados, numerosas oficinas centrais de empresas nacionais e multinacionais e as sedes das principais institucins pblicas culturais, polticas e econmicas do pas. O seu tamao e a sa condicin pode xerar, por outro lado, serios problemas como por exemplo a conxestin das redes de transporte.

Metrpoles rexionais e subrexionais. As metrpoles rexionais son un segundo nivel xerrquico estn representadas na actualidade en Espaa por cinco aglomeracins: Valencia, Sevilla, Bilbao, Mlaga e Zaragoza. Cunha poboacin comprendida entre os 1.750.000 e 750.000 habitantes. Ben comunicadas, con funcins diversificadas e servizos especializados. A sa rea de influencia abarca unha extensa rexin e manteen unha forte ligazn coas metrpoles globais ou nacionais.

As metrpoles subrexionais ou rexionais de segundo orde (terceiro nivel xerrquico) son pequenas reas metropolitanas como Vigo, A Corua, Oviedo, Valladolid, Palma de Mallorca, Alacant... Cunha aglomeracin entre 200.000 e 750.000 habitantes. Igual que as metrpoles rexionais, teen funcins diversificadas e servizos especializados pero a sa rea de influencia menor que unha metrpole rexional.

Cidades medianas. Representan o cuarto nivel xerrquico. Tamn se lles denomina centros subrexionais. Teen unha poboacin entre os 50.000 e 200.000 habitantes. Son centros administrativos (moitas son capitais provinciais e incluso autonmicas), con importantes servizos. Santiago, Santander, Cdiz, Logroo, Ciudad Real... son exemplos deste modelo.

Capitais comarcais. Representan o quinto nivel xerrquico. Son ncleos que teen entre 10.000 e 50.000 habitantes. Posen equipamentos, infraestruturas e servizos bsicos a sa rea de influencia abarca unha comarca. Monforte, Ponferrada, Miranda do Ebro... son exemplos deste nivel xerrquico.

- Rede urbana. Dende 1960 o sistema urbano espaol foi evolucionando e trazando uns eixes de desenvolvemento que coinciden coa localizacin das principais reas econmicas e coas redes de transporte.

Miles de habitantes


Por outro lado Europa Occidental na actualidade ou ben un espazo urbano ou un territorio organizado polas cidades. O 50% da poboacin da Europa Occidental reside en reas metropolitanas. Podemos considerar que a rede espaola unha subrede da rede europea.

A rede urbana espaola est vertebrada por eixes ou reas que son os seguintes:

O eixe mediterrneo. A megalpole que vai dende Cartagena fronteira francesa. Esta incle grandes metrpoles como Barcelona e Valencia. Os transportes (autoestrada, ferrocarril e trfico areo), a actividade industrial e o turismo facilitaron o seu desenvolvemento. Practicamente todo o litoral est urbanizado. Este eixe relacinase co eixe urbano mediterrneo francs. O eixe cantbrico. Estndese dende a fronteira francesa ao centro da rexin asturiana. Cara o occidente asturiano e a costa cantbrica galega este eixe menos vigoroso. Trtase dun eixe descontinuo con grandes aglomeracins como Bilbao, que forma un tringulo con Vitoria e Donosti, e Oviedo, Gijn e Avils. Conta con Santander como cidade media intermedia. Ten ramificacins cara o interior da Meseta (Len, Burgos e Logroo). A reconversin industrial fixo que este eixe urbano deixase de ter a importancia que tivo no pasado. O eixe do val do Ebro. Caracterzase por formar un corredor que une os eixes anteriores. A cidade principal Zaragoza que crea un enlace moi importante con Logroo ou o sur de Navarra. un eixe novo, moi dinmico, mantendo equilibrio entre a industria e o sector sevizos. O eixe atlntico. Estndese entre Ferrol e a aglomeracin de Vigo. Prolngase polas pennsulas e puntos costeiros (Morrazo, Salns, Barbanza, Noia) e cara Lugo e Ourense polo interior. Est especializado fundamentalmente na actividade comercial. O eixe andaluz. Ten dous corredores. Un litoral que se estende dende Huelva cara a Almera. Especializado no turismo, comercio e agricultura moi tecnificada. Outro eixe estndese dende Sevilla a travs do val do Guadalquivir cara Jan, descontinuo e menos dinmico. As sas cidades estn relacionadas co desenvolvemento agrcola do contorno, o comercio e o turismo. Madrid. O carcter de centralidade e capitalidade fai que sexa o ncleo urbano mis grande de Espaa. Ten un carcter multifuncional terciario. polo de atraccin doutras cidades crcanas pertencentes a outras comunidades autnomas (vila, Segovia, Toledo, Guadalajara). Mantn importantes relacins coas principais cidades espaolas e esta integrada no sistema urbano europeo. Arquiplagos. En Baleares e Canarias a insularidade dificulta a formacin de eixes. As cidades mis importantes son as capitais autonmicas como Palma de Mallorca no caso Balear e un sistema bipolar (Tenerife e Las Palmas) no caso canario. Existe un claro predominio de actividade turstica. Por ltimo destacar, que no interior peninsular non existen eixes urbanos. Predominan medianas e pequenas cidades (a excepcin de Valladolid) especializadas na administracin, comercio e agroalimentacin.

- As Comunidades Autnomas e o sistema urbano. A creacin das Comunidades Autnomas influu no sistema urbano anterior, equilibrando este cara un sistema urbano rexional en detrimento coa centralidade de Madrid e outros sistemas rexionais.

Atopmonos con varias tipoloxas: sistema monocntrico primario. Unha gran cidade ou media representa o lugar central dentro do sistema rexional sen cidades intermedias (Madrid, Aragn, Cantabria, Catalunya, A Rioxa ou Baleares). Monocntrico xerarquizado no que unha cidade xerarquiza o sistema pero na que existen cidades intermedias con importantes servizos (Murcia, Comunidade Valenciana, Andaluca Occidental e Navarra). Sistema policntrico das ou varias cidades reprtense as funcins e manteen fluxos bidireccionais entre si ou unidireccionais con outras de menor rango (Galicia, Asturias, Pas Vasco, das Castelas, Extremadura, Andaluca Oriental e Canarias).


- Rede urbana europea: o arco centroeuropeo e mediterrneo. Varios eixes articulan o espazo urbano europeo. O mis importante e mis dinmico o arco centroeuropeo que une o sur de Gran Bretaa co norte de Italia. o corazn econmico de Europa do cal Espaa atpase nunha situacin perifrica. Anda as hai unha importante ligazn a travs do arco mediterrneo que une a costa oriental espaola co sur de Francia e norte de Italia e lgase ao centro de Europa. Nos ltimos anos estase a consolidar o eixe diagonal peninsular que une Barcelona-Zaragoza-Madrid-Lisboa, asociando este tamn Europa Central.

- O sistema urbano en Galicia A implantacin tarda da actividade industrial en Galicia fixo que o proceso de urbanizacin fose tardo. O crecemento urbano despegou na segunda metade do sculo XX. O subsistema urbano galego ten como caractersticas un forte desequilibrio demogrfico e funcional entre as provincias occidentais e as orientais. O peso urbano concntrase no oeste a travs do corredor atlntico que une das rexins urbanas do Golfo rtabro (A Corua-Ferrol) con Vigo-Pontevedra e que ten como centro a Santiago como capital autonmica. Este corredor concentra a mis do 60% da poboacin galega e o 80% da renda. Por outro lado, amplase cara o norte de Portugal unndose coa aglomeracin de Oporto.

Resumindo, o sistema organzase do seguinte xeito: das metrpoles rexionais de segundo orde xerarquizadas por Vigo e A Corua, cinco cidades medias (Ourense, Lugo, Santiago, Pontevedra e Ferrol) con importante especializacin en servizos e actividade comercial e un numeroso conxunto de vilas de tamao variable que actan como cabeceiras de comarca (Carballo, A Estrada, Laln, As Pontes, Monforte de Lemos, Viveiro...).

3. Transformacins recentes na estrutura das cidades.

3.1. Cidade difusa.

Algunhas cidades creceron ata conectar con outros ncleos de poboacin. Cranse as aglomeracins urbanas de diferentes tipos:

Chamamos rea metropolitana grande extensin urbana que rodea a unha cidade importante e abarca administrativamente varios municipios, entre os que existen importantes relacins econmicas e sociais. As caractersticas bsicas son: Unha cidade central que preside toda a rea, cun rea de influencia econmica e social; unha rede de comunicacins que soporta movementos pendulares diarios entre a metrpole e os ncleos perifricos; unha gran heteroxeneidade social e unha estrutura de coroas concntricas arredor do ncleo central.

Orixinariamente as reas metropolitanas constituronse en Madrid, Barcelona, Bilbao e Valencia. Actualmente teen maior amplitude e dispersin (cidade difusa). Canto mis ampla a rea de influencia falaremos de metrpole nacional, rexional ou subrexional.


Outros tipos de aglomeracins son a conurbacin, a rexin urbana e a megalpole. Conurbacin: fusin de das cidades de tamao similar que medran en paralelo ata

unirse. Cada cidade mantn a sa independencia administrativa. A maiora prodcese en reas tursticas pero pode haber outro tipo de factores. Anda que non son de tamao similar a conexin de Pontevedra e Marn podera considerarse como unha conurbacin.

Rexin urbana: rea urbana descontinua, que forma unha nebulosa urbana de cidades dispersas. Por exemplo, a chamada T asturiana (Avils-Gijn-Oviedo), golfo rtabro corus (Ferrol-A Corua), Vigo-Pontevedra-Vilagarca.

Megalpole: Nunha escala suprarrexional, constituda por diversos elementos urbanos (rea metropolitana, conurbacins, rexins urbanas, pequenas cidades) que forman practicamente un continuo urbano en centenas de quilmetros como por exemplo o eixe Mediterrneo entre Cartaxena e a fronteira francesa, que pode continuar pola rea litoral do Mediterrneo francs (incle as reas metropolitanas de Barcelona, Valencia e Alacant).

- A cidade difusa Nos ltimos anos producronse decisivos cambios na morfoloxa urbana. O modelo de cidade mediterrnea, compacta, foise substitundo polo tipo de cidade difusa, de modelo anglosaxn.

A cidade difusa ou dispersa estndese horizontalmente e est separada en reas especializadas e monofuncionais: zonas residenciais (diferenciadas por prezos e clases sociais), reas comerciais, zonas de lecer, centro de ensino, universidades, barrios administrativos e de oficinas Ademis dimine aquilo que propio da cidade: o contacto humano, os intercambios e a sociabilidade.

Trtase dunha zona urbana caracterizada pola mestura de usos e de funcins con tendencia a ocupar un territorio moi extenso. A dispersin ou espallamento urbano implicou unha aceleracin na ocupacin do espazo, xa que os modelos de urbanismo suburbano son altamente consumidores de solo; tamn implicou un crecemento da mobilidade individual: as viaxes pendulares cotis (por motivos de traballo, estudo ou lecer) aumentaron en nmero e distancia xa que o ambito de relacin pasou a ser o da escala rexional metropolitana.

No territorio da cidade difusa organzanse as actividades en funcin das necesidades da metrpole e que dificilmente se poderan localizar dentro da cidade propiamente dita: urbanizacins, polgonos industriais, instalacins deportivas, campos agrcolas destinados ao mercado urbano, centros comerciais, aeroportos, vas de transporte... Trtase dunha especie de difusin das funcins e actividades tradicionais da cidade, que agora se desenvolven sobre un territorio mis extenso, de a que se fale de cidade difusa.

O crecemento da cidade difusa dbese bsicamente ao elevado prezo do solo da gran cidade e foi posible, a maiora das veces, grazas ao desenvolvemento do transporte privado (autombiles, camins, furgonetas) e ao aumento das infraestruturas viarias (autoestradas, autovas, estradas). Esta aproximacin campo-cidade converte en habitual o feito de que as persoas vivan nun lugar e que o traballo e os espazos de lecer se localicen en lugares considerablemente afastados


No caso de non levarse a cabo unha planificacin urbanstica axeitada, as repercusins do modelo de crecemento da cidade difusa poden chegar a ser moi negativas polas seguintes razns:

- Elevadsimo consumo de solo. A expansin da cidade leva a gastar solo para desenvolver actividades. Incremento dos servizos. Aumenta a necesidade de infraestruturas de luz, auga, gas, vixilancia, recollida do lixo e toda clase de servizos pblicos.

- Constante mobilidade. As persoas viven nun lugar, e traballan, estudan e divrtense, ou relacinanse, noutros. Esta fragmentacin das sas actividades obriga a que existan moitas estradas e autoestradas, co conseguinte gasto enerxtico e de tempo.

- Desenvolvemento dun modelo social mis individualista. O espallamento das actividades sobre un territorio tan amplo dificulta a interaccin entre as persoas, xa que se fai mis difcil ter puntos de encontro. Ademais, as urbanizacins de casas acaroadas (unifamiliares) ou de chals illados contriben a crear este modelo social mis individualista.

3.2. Os cambios no centro urbano (degradacin /vs/ rehabilitacin)

A partir da 2 metade do s.XIX, os centros histricos de moitas cidades espaolas comezaron a sufrir unha progresiva deterioracin e abandono; en efecto, coa construcin dos ensanches, as clases altas comezaron a deixar os centros histricos e despois tamn o fixeron outros grupos sociais.

Desde mediados do s.XX, intensificouse a perda de poboacin nestas zonas. A maior parte dos que permaneceron eran ancins con baixos niveis de renda, polo que o centro experimentou un proceso de envellecemento e empobrecemento. Todo isto reflectiuse nunha deterioracin urbana, xa que moitas vivendas quedaron baleiras e noutras non se realizaron as obras necesarias de mantenemento e renovacin.

Ao mesmo tempo a actividade econmica tamn se foi desprazando cara os ensanches, onde se poda dispoer de edificis mis amplos e modernos para instalar os negocios. O centro histrico s foi capaz de reter algns centros administrativos e eclesisticos instalados en edificios monumentais, as como os comercios tradicionais; pero, gran parte do emprego trasladouse a outras zonas.

Ao longo das ltimas dcadas (especialmente, a partir dos anos oitenta do sculo pasado), as tendencias anteriores vronse, en parte compensadas por procesos de revitalizacin destas zonas debido a:

- Polticas pblicas de conservacin e


revitalizacin. As administracins pblicas investiron contiosas sumas na rehabilitacin dos edificios e na mellora dos espazos pblicos, ras e prazas. Ademis, deron un novo uso a vellos monumentos, convertndoos, por exemplo, en edificipos administrativos ou universitarios, e dinamizando as a vida dos centros histricos.

- Desenvolvemento do turismo cultural. Nos ltimos anos produciuse en toda Europa unha autntica explosin do turismo urbano, particularmente do denominado turismo cultural que potenciou a rehabilitacin dos centros histricos espaois, mediante a restauracin de edificios e a peatonalizacin de ras e prazas. No interior dalgunhas cidades estn atraendo poboacin nova e de maior niovel de renda, o que contribe a conservar os edificios residenciais e dinamizar estas zonas.

- Cambio de actitude da poboacin local. A poboacin local tamn mudou a sa valoracin sobre o centro histrico, xa que en lugar de percibilo como un espazo deteriorado, comeza agora a velo como unha rea de oportunidades econmicas e tamn como un lugar agradable para vivir. As, os centros dalgunhas cidades estn atraendo poboacin nova e de maior nivel de renda, o que contribe a conservar os edificios residenciais e revitalizar estas zonas (xentrificacin).

Pese a esta transformacin dos centros histricos nos ltimos anos, anda subsisten algns problemas, especialmente algns barrios onde, ao envellecemento da poboacin e o baixo nivel de renda, se unen a marxinacin social e a conformacin de reas cunha forte concentracin de inmigrantes, o que dificulta a integracin no conxunto da sociedade.

2.3.3. Cambios de uso no solo urbano.

Os usos do solo son as diferentes utilizacins do espazo urbano: comercial e de negocios, residencial, industrial, de equipamento, etc. Na cidade preindustrial (dende a sa orixe ata mediados do s.XIX) o casco antigo era a parte da cidade urbanizada. Ocupaba unha pequena superficie da cidade actual; pero, ten un gran valor polo legado cultural que contn. Nesta poca os usos do solo eran moi diversos (multifuncionalidade).

A cidade preindustrial sufru notables modificacins como resultado dos procesos de industrializacin desde mediados do s. XIX ata a dcada de 1960. Os usos do solo no casco antigo experimentaron unha progresiva tercerizacin, que consolidar ao casco antigo como o centro comercial e de negocios da cidade (CBD). O resultado foi, como citamos no punto anterior, o desprazamento dos usos residenciais e a deterioracin dos edificos pola contaminacin e polas vibracins do trfico.

As cidades que nesta poca implantaron industrias modernas atraeron unha numerosa poboacin campesia e estendronse creando ensanches para os burgueses, barrios industriais e obreiros, e barrios axardinados. Nos usos do solo acabou producndose unha divisin social entre unha rea residencial e cara para a burguesa e as zonas industriais e os barrios marxinais -con escasos servizos e equipamentos- para o proletariado que creceron arredor do ensanche, ao longo das estrada e camios que partan da cidade ou xunto s industrias e s estacins ferroviarias.

Os barrios-xardn creronse a finais do s. XIX e no primeiro terzo do s. XX. Son o resultado da difusin en Espaa das ideas naturalistas, que propugnaban o achegamento natureza. Tratbase, en principios de vivendas destinadas s clases medias e baixas, se ben co tempo tamn as clases altas demandaron este tipo de espazos. Co posterior crecemento da cidade, estes espazos quedaron situados en zonas relativamente cntricas, o que favoreceu a sa revalorizacin e, en bastantes casos, o seu cambio de uso, xa que numerosas casas foron ocupadas por pequenos negocios; por exemplo gardaras ou clnicas privadas.

Desde mediados do 1950 e sobre todo na dcada de 1960, as principais cidades espaolas iniciaron un enorme crecemento. As sas causas foron o crecemento natural da poboacin e a inmigracin campesia, atraida polo auxe industrial e o progresivo desenvolvemento dos servizos, especialmente do turismo. As, as cidades ampliaron considerablemente a rea edificada e crearon extensas periferias ao longo dos principais eixes de transporte. Estas


reas chegaron a unirse s veces cos municipios vecios, constituindo aglomeracins urbanas.

Na actualidade poca postindustrial- co crecemento urbano algunhas zonas industriais e barrios obreiros quedaron nunha posicin mis cntrica no espazo urbano, o que revalorizou o solo que ocupan, dando lugar a diversas transformacins deste espazo (baleirado industrial e aparicin de usos terciarios e residenciais). Pola contra, os espazos menos accesibles e desorganizados mantense como espazos marxinais cuxa deterioracin se acenta.

Nos ltimos anos as grandes cidades teen un ritmo de crecemento menor; pero, continan estendndose no espazo, debido difusin de parte da sa poboacin e da actividade econmica cara as periferias cada vez mis afastadas. Estas periferias estrutranse en diferentes reas: barrios residenciais, reas industriais e reas de equipamento:

- Os barrios residenciais da periferia responden a diversas tipoloxas e presentan bastante homoxeneidade social derivada do prezo do solo e da distancia do centro:

a) Os barrios marxinais de infravivenda ou choupanas xorden sobre solo ilegal, rstico ou verde, e sen organizacin urbanstica. As vivendas son autoconstruidas con materiais de refugallo e carecen de servizos elementais. b) Os barrios de vivendas de proteccin oficial constituidos con axuda estatal e con limitacins nos prezos de venda ou de aluguer. Na maiora dos casos, formaron barrios de trama aberta con vivendas en bloques, caracterizados pola monotona, a baixa calidade construtiva, que motivou o seu envellecemento prematuro, e graves carencias en equipamentos e servizos. c) Os polgonos de vivendas de promocion privada adoptaron trama aberta en bloques ou torres con amplos espazos entre as vivendas para xardns ou aparcamentos. Os edificios xeomtricos, creadores dunha paisaxe montona, deron a estes barrios a imaxe de colmea. O uso destes polgonos foi sobre todo residencial; os comercios e as dotacins de barrio concentrronse en certas zonas. d) Os barrios de quinteiro pechado rexurdiron nas dcadas de 1980 e de 1990, como forma de recuperar en altura a escala humana e a organizacin das ras. Teen menor densidade e danlle un uso colectivo ao patio, ben privado (xardns xogos infants, piscina), ou ben pblico (prazas).


e) As reas de vivenda unifamiliar proliferan na periferia a partir da dcada de 1980, favorecidas polo desexo da clase media de contacto coa natureza e polo uso do autombil. Presentan un uso do solo fundamentalmente residencial. Nalgns casos xorden zonas residenciais exclusivas, construdas con capital privado, separadas do resto da cidade por muros e valos, con gardas de seguridade que controlan o seu acceso s persoas que non residen nelas.

As reas industriais localzanse xunto s principais vas de acceso cidade, buscando a proximidade urbana e solo abundante a prezo asumible. Estas reas inclen polgonos industriais das dcadas de 1950 e 1960, ben planificados ou desorganizados, que nalgns casos se rehabilitaron para acoller novas empresas. Tamn inclen espazos industriais novos, como parques industriais e tecnolxicos, en reas de gran calidade ambiental; ou polgonos de naves acaroadas destinadas a empresas con menos recursos.

As reas de equipamento son froito da actual descentralizacin das actividades econmicas cara periferia urbana. As mis frecuentes son grandes superficies comerciais, centros escolares, sanitarios e administrativos e outros servizos.

Do centro periferia. Unha porcentaxe crecente da poboacin vive nos novos espazos perifricos, xa que, debido ao menor custo do solo, posible adquirir al vivendas de maior extensin e calidade cas que hai no centro. Ademais, moita xente mostra o desexo de vivir preto da natureza e escapar das incomodidades do centro das cidades: contaminacin atmosfrica, rudos...

As actividades econmicas tamn se foron trasladando desde o centro periferia. Nun principio fixrono as industrias, pero agora tamn as oficinas, o comercio, os hospitais e as universidades. O resultado que as periferias teen cada vez maior importancia como espazos de actividade econmica. O anterior modelo centralizado, cunha concentracin de actividades no centro, est dando lugar a outro mis descentralizado e complexo, con diversos polos de actividade na periferia.

Os novos centros comerciais, parques empresariais ou urbanizacins constrense en lugares cuxos arredores non presentan ningunha outra edificacin. Neste sentido, flase dun proceso de fragmentacin do espazo urbano, xa que este se presenta como un conxunto de espazos illados e conectados entre si por autovas e estradas.

O centro das cidades espaolas mantense vivo e conserva un gran dinamismo. A isto contriburon as polticas da Administracin para rehabilitar edificios e facer mis atractivas as ras e prazas.

- Causas dos cambios na estrutura urbana das cidades espaolas A mellora dos sistemas de transportes fixo que moitas actividades econmicas se

trasladasen cara periferia. O avance das telecomunicacins permitiu a dispersin da poboacin e os

empregos, pois redcese a necesidade de situarse preto do centro. Os prezos do solo tenden a baixar segundo nos afastemos do centro e das principais

vas de transporte. A reestruturacin produtiva. As empresas canalizan ao exterior gran parte das sas

actividades subcontratndoas a outras compaas, polo que reducen o seu tamao.


Ademais, unha mesma empresa pode ter distintas unidades de producin repartidas pola cidade.

Os cambios no consumo e o ocio provocou unha maior demanda de espazos orientados cara a esta actividade. Moitos destes espazos localzanse en grandes superficies situadas na periferia, o que causou un retroceso do pequeno comercio e dos espazos de ocio do centro das cidades.

A planificacin urbana. Para evitar un crecemento catico, os procesos de crecemento urbano son orientados por medio da planificacin urbana, que establece diferentes usos aos que pode destinarse o solo en cada cidade.

O crecemento da economa espaola supuxo un importante aumento da urbanizacin. A construcin de vivendas, infraestruturas, edificios de oficinas e centros comerciais multiplicouse, xerando problemas medioambientais al onde non se planificaron ben estes.

4. Impacto ambiental da urbanizacin

As cidades e as aglomeracins urbanas teen moitos problemas. As propostas de solucin correspndelle aos axentes sociais pero sobre todo a actuacin realizada polos distintos concellos, a travs da planificacin urbana os que teen que procurar dar remedio a estes. O prezo e alugueiro do solo e das vivendas moi caro, en gran medida pola especulacin urbanstica. A planificacin, a construcin de vivendas de proteccin oficial e a rehabilitacin de vivendas antiguas, son as polticas que intentan paliar este problema. Tamn hai dificultades nos abastecementos bsicos (auga e enerxa) e equipamentos (educativos, culturais, zonas verdes, etc.).

Outro gran problema o trfico. Os constantes desprazamentos entre a vivenda e o traballo provocan atascos e dificultades de apararcamento. As autoridades teen fomentado a construcin de vas de circunvalacin e aparcadoiros de pago, cando se debera limitar o uso do autombil no centro e potenciar o transporte pblico. Problemas ambientais Nas cidades crase un microclima urbano, con temperaturas e precipitacins mis altas que no seu entorno. O centro da cidade conforman unha illa de calor polo trfico, as calefaccins, a industria e a altura das edificacins (limitan a ventilacin e reflicten radiacin solar cara o chan).

O trfico e as calefaccins causan a camp de po, que afecta a sade, s plantas e aos edificios. O trfico, as obras, o ocio mal entendido (botelln, por exemplo) causan contaminacin acstica, coas conseguintes consecuencias negativas para a sade (estrs, insomnio, cefaleas...).

As cidades tamn xeran unha gran cantidade de residuos, incinerados ou depositados en vertedoiros de lixo cun gran impacto ambiental. A reciclaxe e a depuracin das augas son as posibles solucins a eses problemas.


COMENTARIO DUN PLANO URBANO. Analizar un plano urbano serve para entender a situacin, evolucin histrica, morfoloxa e a estrutura interna dunha cidade. A partir dun plano urbano poden elaborarse outros planos temticos como pode ser o de lias do transporte pblico, plano turstico, planeamento urbanstico... ELEMENTOS A TER EN CONTA HORA DE COMENTAR. a) Situacin e localizacin. Determinar a situacin e localizacin. A situacin est relacionada co contorno xeogrfico onde se localiza a cidade ( beira dun ro, na costa, nunha encrucillada de camios) sempre facendo referencia a outros elementos. A localizacin est relacionada co punto concreto onde est instalada a cidade orixinariamente (o casco antigo) (nun outeiro, nunha baa...) hai que dar explicacin do porqu desa localizacin (defensiva, comercial...). .A evolucin do crecemento urbano dunha cidade debe ter en conta a situacin orixinaria (onde est o casco antigo) e os barrios que foron crecendo ao seu redor (establecendo a sa cronoloxa).

b) Diferenciar as distintas partes do plano e analizar cada unha delas. b.1) Casco antigo. Plano Observar se o casco antigo est, estivo rodeado de muralla ou se conserva parcialmente. Explicar a sa funcin (defensiva, fiscal e sanitaria). Se tivo ampliacins, se haba internamente barrios delimitados por murallas... Tipo de plano: predomina o irregular explicar por que. Tamn pode aparecer o cuadricular ou radiocntrico. Explicar tamn os porqus. Observar modificacins posteriores no plano do casco antigo: apertura de prazas, novos viais (mis anchos, mellor alineados). Cando e por que se fixo. Tendo en conta a importancia da desamortizacin e o proceso de industrializacin e a revolucin dos transportes por exemplo. Trama Como a trama (compacta e pechada) e por que (crecemento dentro da muralla). Anlise dos edificios


Anda que non se pode observar nun plano, si pode supoerse. No casco antigo localzanse os principais monumentos histricos civs e relixiosos. Os cambios nos edificios (crecemento en altura). Que predominou (isto tamn pode afectar ao plano): destrucin, renovacin ou conservacin. Uso do solo Uso tradicional: residencial, artesanal ou comercial. Uso moderno: crecente terciarizacin (comercio e negocios: CBD) ou modificacin no uso residencial (xentrificacin ou marxinalidade). Problemas e solucins Deterioro fsico de ras e casas, deterioro social (envellecemento e marxinalidade), excesivo uso da actividade terciaria... Rehabilitacin fsica, social e funcional. b.2) O ensanche, os barrios obreiros e barrios xardn da etapa industrial Causas da expansin da cidade Explicar por que crece a cidade a partir da 2 metade do sculo XIX: eleccin das capitais provinciais, a industria... Explicar o novo modelo de planificacin adaptado as ideas do hixienismo, racionalismo, modernidade e progreso (ensanche e barrios xardns) e a segregacin social (barriadas obreiras). Distinguir as reas da cidade industrial Ensanche. Barrios obreiros. Barrios-xardn (clase baixa e clase alta) Explicar, igual que no casco antigo: tipo de plano, trama, edificacins e usos de solo. Problemas e solucins Envellecemento de inmobles (modernizacin ou rehabilitacin) Deterioro fsico de ras e casas, deterioro social e servizos nos antigos barrios obreiros. Excesiva actividade terciaria no ensache (CBD). Renovacin fsica, social e funcional para novos usos terciarios e residenciais nas vellas reas industriais. b.2) Periferia Causas da expansin cara a periferia Explicar que o momento se produce a partir da dcada dos sesenta: industrializacin, xodo rural e urbanizacin. Tendencia residencia suburbana. Descentralizacin econmica. Diferenciacin de reas na periferia Explicar o tipo de plano, trama, edificacins e usos de solo. reas residenciais: tipo: polgonos de promocin oficial, crecemento en mancha de aceite (mal planificado), polgonos de promocin pblica ou privada, vivendas unifamiliares. reas industriais (polgonos), comerciais e outro tipo de equipamentos (zonificacin). Problemas e solucins Chabolismo (erradicacin, vivendas sociais). Barrios non planificados en mancha de aceite, falta de equipamento e servizos, rehabilitacin de vivendas, transporte.

VOCABULARIO rea suburbana: Territorio prximo s cidades que polas sas caractersticas constite unha zona de transicin entre o ncleo urbano cunha edificacin densa e o espazo rural adxacente, anda que forma parte da cidade. Anda que en lingua espaola designa aos barrios pobres da periferia das cidades, en xeografa utilzase para nomear as zonas residenciais do extra radio. Por exemplo, o barrio da Pontepedria ou o do Castieirio pdense considerar suburbios de Santiago.

rea metropolitana: unha aglomeracin urbana formada por unha cidade central, que concentra importantes funcins que organizan unha rea extensa que abrangue varios municipios entre os cales se manteen importantes relacins socioeconmicas. Por exemplo


a rea metropolitana de Vigo abrangue a Vigo e outros 13 concellos de menor entidade (Cangas, Moaa, Redondela, Baiona, Porrio, etc.) Cualificacin do solo: Categora que se lle d ao solo na planificacin urbanstica. O solo urbano aquel que forma parte dun ncleo de poboacin existente; todos os solos urbanos comparten uns servizos de infraestruturas e urbanizacin mnimos, teen ou non unha edificacin consolidada. O solo non urbanizable aquel que no que non se pode edificar, por exemplo as zonas verdes. O solo urbanizbel son os terreos declarados como edificables. Plan Xeral de Ordenacin Urbana (PXOU): o documento onde se recolle a ordenacin urbanstica dun municipio. Proxecta o desenvolvemento urbano para o futuro: os usos do solo de cada zona, a clasificacin do solo (urbano, urbanizable e non urbanizable), a densidade e altura dos edificios, a rede viaria, os equipamentos e as medidas de proteccin ambiental. Os Plans Parciais detallan o PXOU para cada zona urbana e os Plans Especiais ordenan aspectos especficos, como as reas degradadas ou o casco antigo. Unidade Vecial de Absorcin (UVA): Foron unha proposta do Instituto Nacional da Vivenda da poca franquista para combater o chabolismo, sobre todo no que era daquela a periferia de Madrid. Planificronse como construcins prefabricadas, de carcter provisional (anda que despois prolongronse moito mis dos cinco anos previstos) e levantadas en lugares estratxicos da paisaxe urbana madrilea: Fuencarral, Hortaleza, Vallecas, Villaverde... Xentrificacin: un concepto urbanstico que se refire a un proceso de transformacin dun barrio, antigamente degradado ou de clase baixa que acaba sendo de clase media-alta cando se restauran os edificios. Este fenmeno estase a dar no centro de moitas cidades (casco antigo, ensanche) que, ao aumentar o valor dos edificios, acaban por expulsar aos antigos habitantes, mis pobres.

Documents

O Sistema Urbano