Terotehnologija odgovori

7/31/2019 Terotehnologija odgovori

1/42

1. Pojam i znaaj terotehnologije sa definicijom

Odravanje tehnikih sestema je interdisciplinarna djelatnost koja okuplja strunjake izpodruja mainstva, elektrotehnike, elektronike i druge u cilju optimalnog odravanja kao iunapreenja odravanja instalisane opreme.Problemu odravanja, danas, obino prilazimo s dva gledita:

organizacijskog i tehnikog.Pod pojmom terotehnologija se podrazumijeva da je to multidisciplinarna tehnologija koja se bavisvim tehno-ekonomskim mjerilima i aktivnostima tehnikih sistema, za sve vrijeme trajanjanjihovog ivotnog ciklusa, od samih poetaka-ekonomskih studija i projekata, preko

projektovanja, izgradnje, instalisanja, uhodavanja, odravanja i modernizacije, eksploatacije iupravljanja, do zamjene i otpisa, a u svrhu minimizacije ukupnih trokova u toku cijelog ivotnogciklusa sistema uz povratni tok informacija.

2. Industrijski razvoj i savremeni trendovi

Danas u svijetu postoji nekoliko pristupa (filozofija ili kola) sistemu odravanja, meu kojima

se izdvajaju: Terotehnologija Logistiki sistem odravanja Inteligentno odravanja Odravanja prema pouzdanosti ili skraeno OPP (Reliability Centered

Maintenance ili skraceno RMC) Totalno produktivno odravanje ili skraeno TPO (Total Productive

Maintenance ili skraceno TPM)

Terotehnoloski pristup odravanju tehnikih sistema

Efektivnost funkcioniranja tehnikih sistema u industriji i zavisi od mnogih faktora, kako subjektivnih,povezanih sa projektiranjem, izradom, eksploatacijom, odravanjem, planiranjem osnovne proizvodnje isi., tako i od objektivnih, povezanih sa djelovanjem razarajuih faktora tehnologije - visokomtemperaturom, agresivnim sredinama, velikim optereenjem, starenjem tehnikih sistema(postrojenja) i dr.. Te faktore moemo nazvati faktorima ili funkcijama terotehnologije. Prvi faktor

je Kvaliteta tehnikog sistema koji karakterizira odgovaranje tehnikog sistema zahtjevimatehnolokog procesa, kao i prilagodenost tehnikog sistema za modernizaciju. Pri tome se kaovaan pokazatelj kvaliteta javlja pouzdanost. Slijedei terotehnoloki faktor je nivoeksploatacije tehnikih sistema, koji zavise od ispunjavanja zadatih tehnolokih reima, pravilatehnike eksploatacije i odgovaranja tehnikih karakteristika sistema zahtjevima tehnolokog

procesa. Jedan od najznaajnijih terotehnolokih faktora sigurno je i Odravanje tehnikih

sistema iji se zadatak sastoji u osiguranju visoke eksploatacijske pouzdanosti tehnikih sistema,koja se karakterizira stalnim poveanjem meuperioda izmeu preventivnih periodinih

popravaka i smanjenjem trokova za odravanje (direktnih i indirektnih) u toku cijelog ivotnogciklusa tehnikog sistema. Terotehnologija predvia i obaveznu analizu slabih mjesta,sprovedenu na osnovu ocjene njihovog utjecaja na smanjenje ope efektivnosti proizvodnje iuveanje trokova za odravanje.

Logisticki sistem odravanjaLogistika je u svojoj osnovi tehnika disciplina koja izuava rad, funkcioniranje i uvjete radatehnikih sistema obuhvaajui sve osnovne aktivnosti ivotnog ciklusa sistema. Zadataklogistike je osiguranje svih inilaca neophodnih za pouzdan rad tehnikog sistema i za vraanje

sistema iz stanja U OTKAZU u stanje U RADU .


2/42

Sa aspekta odravanja tehnikih sistema, logistika predstavlja inenjerski pristup problemimaodravanja jednog tehnikog sistema od njegovog idejnog nastajanja pa do konanograshodovanja, sa interakcijom svih faktora koji se javljaju u ovom vremenskom prostoru.U opcem sluaju, logistika moe da obuhvata i osnovne funkcije: snabdijevanje, odravanje,transport, postrojenja (ureaji i dr.) i slube (sektori, radne jedinice i dr.)

Logistika (logistiko inenjerstvo) predstavlja zbir svih segmenata ivotnog ciklusa sistemapotrebnih da osiguravaju efektivnu i efikasnu podrku sistema. Svi trokovi vezani za ivotniciklus sistema obuhvaaju faze: istraivanje i razvoj, projektiranje, izrada i montaa,eksploatacija i rashodovanje.Posebna panja, uvijek, mora biti usmjerena na logistiku u procesu razvoja sistema.Razmatranja pogodnosti podrke moraju da se ugrade u projekt ako sistem treba da bude

podravan na optimalan nain u procesu eksploatacije. Ovo ukljuuje planiranje logistike,defmiciju politike odravanja, ocjenu alternativa kroz analizu i studije kompromisa, revizije

projekta, ispitivanje i ocjenu proizvodnje i nabavke i ocjenu sveukupne mogunosti podrke uperiodu eksploatacije.

Totalno produktivno odrzavanjeKrajem 60-tih se uvodi takozvano Totalno produktivno odravanje (TPM), jer konvencionalnaekipa za odravanje nije mogla sama da odrava visoko automatizirane tehnike sisteme. Zbog toga

je rukovalac zaduen i za odravanje.Osnovana defmicija Totalno produktivnog odravanja moze se dati prema:

1. Cilj TPM je maksimalizacija iskoritenja (raspoloivosti) tehnikih sistema2. Formira ukupan sistem PM (Productive Maintenance) - produktivnog odravanja u

toku ivotnog ciklusa tehnikog sistema3. Pokriva sva odjeljenja (planiranje, eksploataciju, odravanje itd.)4. U odrzavanju uestvuju svi zaposleni (od rukovodilaca do izvrilaca u pogonu),5. Unapreenje PM motiviranjem rukovodstava

TPM ima za cilj da maksimizira uinak tehnikog sistema pri minimalnim trokovima u tokuivotnog ciklusa eliminacijom tzv. est velikih gubitaka koji smanjuju efektivnost sistema:

a) gubici zbog zastoja: iznenadni otkazi postavljenje i podeavanje opreme (recimozamjena alata)

b) gubici efikasnosti (brzina rad) prazni hodovi i mali zastoji smanjenje stvarnebrzine rada (u odnosu na projektiranu)c) greke u procesu:

otklanjanje greaka u toku radne operacijepad dohotka zbog gubitaka nastalih izmeu poetne i stabilne proizvodnje.

Nasuprot koncepciji odravanja prema pouzdanosti OPP, metodologija TPM daje mogunostsvim zaposlenim da utiu na proces odravanja, pa i da unose izmjene i poboljanja koja

poveavaju efektivnost i produktivnost postrojenja koje se odrava, odnosno, cijelog proizvodnogprocesa.

3. Uticaj slube odravanja na trokove (primjer britanskih strunjaka)Imajui u vidu sve faze kroz koje tehniki sistem prolazi od svog stvaranja do otpisa, postavljase pitanje u kojoj mjeri na te trokove djeluje odravanje. Na tu temu interesantan je prikaz naslici (primjer britanskih strunjaka).


3/42

Strunjaci razvoja

Konstruktori sistema

Montaeri sistema

80%

Uticaj slube

odravanja

20%

Strunjaci za odreivanje

pouzdanosti sis tema

Proizvoai sistema

Kupci sistema

(izbor i odrivanje cijene)

Uticajni faktori na trokove odravanja

Iz ovog grafikog prikaza proizilazi i potreba da sluba odravanja sa svojim strunjacimasudjeluje u svim fazama ivotnog vijeka opreme, ako se eli minimizirati troak odravanja i

poveati uticaj ove slube na iste.Takav iroki pristup koritenju opremom i djelovanjem u svim fazama ivotnog vijeka u zadnjevrijeme naziva se terotehnoloki pristup.Zato strunjaci odravanja treba da izuavaju i obrauju primljene podatke o stanju tehnikogsistema i sudjeluju u timovima koje obrauju pojedine ivotne faze sistema i to putem uticajana:

izvedbu odreene konstrukcije, ugovaranje potrebne dokumentacije proizvoaa, sudjeluju u montai sistema samostalno ili sa radnicima proizvoaa itd.

Terotehnologija ima zadatak da odrava to nii zbir trokova prouzrokovanih otkazima uukupnom ivotnom vijeku sistema, a zato u ovoj oblasti na raspolaganju stoje mnogemogunosti.

4. Zadaci strunjaka odravanja pri projektovanju i nabavci novih tehnikih sistemaPoslovi odravanja poinju prije nego to tehniki sistem doe u eksploataciju. Ti poslovi suvezani za definisanje zahtjeva koji su bitni kasnije u procesu odravanja i koji treba daobezbjede visoku pouzdanost sistema u procesu rada.Zahtjevi i kriterijumi koji se trae od tehnikih sistema definiu se jo u ranoj fazi projektovanjai konstruisanja sistema. U ovoj fazi moraju se optimalno rjeiti odreeni problemi vezani za

bolje odravanje, sigurniji i pouzdaniji rad sistema. Projektanti i konstruktori u definisanjuzahtjeva odravanja koriste sopstvena iskustva, ali i znaajne informacije koje dobiju ododravalaca sistema. Cilj je znai da se u fazi projektovanja sistema nae optimalno tehnikorjeenje koje e imati najmanje trokove odravanja.Takoe ako se nabavljaju gotovi tehniki sistemi onda se sa nabavnom slubom mora

uspostaviti takav odnos koji e obezbjediti da se nabavljaju sistemi koji ispunjavaju traenezahtjeve. Na osnovu definisanih zahtjeva treba obezbjediti da se izvre odreena ispitivanja da

bi se dokazale odreene traene karakteristike sistema.U fazi definisanja pripreme zahtjeva pri projektovanju i nabavci tehnikog sistema, od novihsistema se zahtjeva slijedee u pogledu potreba za boljim i efikasnijim odravanjem:

pouzdanost tehnikog sistema, pogodnost odravanja, sigurnost rada, podaci za rukovanje i odravanje, ostali vani zahtjevi, kao to su zatita ovjekove okoline i dr.

Sve to tehnolog odravanja sazna o ponaanju opreme, treba staviti na papir i u vidu krialjkerei koja je oprema najlaka za odravanje, tj. s kojom e, to se tie tih opih zahtjeva, biti


4/42

najmanje problema.

5. Priprema za eksplotacijePoslovi ove faze odravanja poinju od ugovaranja isporuke i traju do definitivnog preuzimanjasistema za proizvodnju.

O kvaliteti priprema za eksploataciju ovisit e kasnije cijeli sistem odravanja sistema. Upripremu za eksploataciju ulaze slijedee djelatnosti: treba izraditi tehnoloku i radnu dokumentaciju za rukovanje i odravanje, ako se radi o komplikovanoj opremi, trebat e posebno obuavanje rukovaoca i

odravaoca opreme, a ponekad treba ii na obuku kod proizvoaa opreme, izvriti odreene preglede, pribaviti odreene ateste nakon ispitivanja same opreme i

njenog djelovanja na okolinu, organizovati i pratiti probnu proizvodnju, kako bi se odredio kapacitet, kvaliteta i slaba

mjesta na novoj opremi, provesti novu opremu kroz knjigovodstvo i odrediti stopu amortizacije,

priprema proizvodnje trebala bi uskladiti svoje proizvodne planove s novimkapacitetom, ako se nabavom nove opreme poveao, tehnolog odravanja treba voditi rauna o rezervnim dijelovima koje e za novu

opremu planirati i osigurati, a isto tako mora razmiljati o potrebnom broju izvrilacaodravanja,

na kraju tehnolog odravanja u saradnji s rukovodiocem proizvodnje preuzima novisistema i

organizuje tehniki prijem.Tu treba rei da se preuzimanje nove opreme obino vri u dva dijela, i to kod proizvoaa,(mogunost odreenih popravki) i u proizvodnom pogonu, gdje se zapravo vri tehniki pregled

pri probnoj proizvodnji dotine opreme. Tu se tek moe odrediti da li oprema odgovara

postavljenim i eljenim zatjevima.

6. Odreivanje amortizacije tehnikih sistema

Amortizacija (od Francuske rijei amortir-slabit, otpisati, vratiti) je proces koji obuhvata s jednestrane postepeno smanjenje njihove vrijednosti, a sdruge strane osiguranje odnosno izdvajanjenovanih sredstava potrebnih za nabavku novih sistema za rad.U knjigovodstvu amortizacija se upotrebljava u smislu godinjeg iznosa naknade onog dijelavrijednosti sistema koji je utroen eksploatacijom sistema. Iznos amortizacije, definisan kaostopa amortizacije u praksi se obino izraunava primjenom dva osnovna naina:

vremenska ili proporcionalna amortizacija i funkcionalna amortizacija.

Vremenski nain temelji se na pretpostavci da e se sistem istroiti poslije odreenog vremena,bez obzira na to u kojoj e se mjeri on koristiti u procesu proizvodnje.Zato se kod ovog naina amortizacija raspodjeljuje na broj godina za koji se pretpostavlja da eodreeni sistem trajati.Godinji iznos amortizacije za vremensku amortizacionu stopu izraunava se po obrascu:

=

.god

KM

100

pNAp

gdje su: N osnovica za amortizaciju [ ]KM

p

amortizaciona stopa [ ]%Osnovica za amortizaciju izraunava se:


5/42

[ ]KMTTVN mtn ++=gdje su:

nV nabavna vrijednost tehnikog sistema [ ]KM

tT trokovi transporta tehnikog sistema [ ]KM

mT trokovi montae tehnikog sistema [ ]KMPrednost ove metode je u jednostavnoj tehnici obraunavanja pa se najvie primjenjuje u praksi.Prosjena godinja stopa amortizacije )p( propisana je za sve tehnike sisteme unutar jedneskupina, bez obzira na njihova razliita tehnika svojstva.Godinji iznos za funkcionalnu amortizaciju izraunava se po obrazcu:

=

god.

KMUkAf

gdje su:

U ostvareni godinji uinak tehnikog sistema

god.

KM i

K koeficijent funkcionalne amortizacije koji se odreuje na slijedei nain:

gU

Nk=

gdje je:

gU globalni planirani uinak tehnikog sistema za cijeli radni vijek [ ]KM .

7. Modernizacija i zamjena tehnikih sistemaPod pojmom modernizacija podrazumjevaju se zahvati na tehnikim sistemima koji omoguaju:

poveanje kapaciteta,

smanjenje trokova eksploatacije, poveanje sigurnosti na radu, lake rukovanje, lake odravanje.

Potrebe za modernizacijom tehnikih sistema proistiu iz vie razloga: izmjene proizvoda, ponude (na tritu) usavrenih ili drugih boljih tehnikih sistema iste namjene, fizika dotrajalost pojedinih vitalnih sastavnih elemenata, ili nedostatak odgovarajuih radnika.

Ug1avnom, u praksi se trae mogunosti ispitivanja ta je ekonomski i tehniki racionalnije, da

li vriti zamjenu zastarjelog tehnikog sistema ili ga modernizovati u vidu popravki, dorada iprerada. To se moe sagledati praenjem trokova za oba sluaja.Ukupni trokovi zamjene zastarjelog tehnikog sistema mogu se dobiti preko slijedeegobrasca:

[ ]KMV)1(VC kNzam +=gdje su:

NV vrijednost novog tehnikog sistema [ ]KM ,

kV trenutna knjigovodstvena vrijednost starog tehnikog sistema se odreuje:[ ]KMVV 0k =

odnos izmeu knjigovodstvene i trine vrijednosti ( < l)


6/42

100

Tp1 0

= odgovarajui koeficijent,

koeficijent slobodnog tehnikog sistema iz amortizacije, odnosno ostatak u fonduamortizacije,

p godinja stopa amortizacije [ ]% ,

0T minuli period eksploatacije starog tehnikog sistema [ ].god ,

0V nabavna vrijednost starog tehnikog sistema [ ]KM .pa se dobije:

[ ]KMV)1(VC 0Nzam +=Na slian nain se dolazi i do visine trokova modernizacije (vee popravke, dorade ili prerade):

[ ]KMTVTVC modr0modrkmod +=+=gdje je:

modrT kapitalni trokovi modernizacije.Poreenjem trokova zamjene i modernizacije opredjeljenje e biti za manje trokove.

8. Izdvajanje tehnikog sistema iz procesa proizvodnje

U principu, tehniki sistemi nisu nikada toliko fiziki istroeni da se ne bi mogli popraviti. Zbogtoga i nema jasne granice kad bi se, s tehnikog stanovita, moglo rei da tehniki sistem trebaizdvojiti iz procesa proizvodnje.Jedini faktor koji jasno ukazuje na potrebu izdvajanja sistema iz procesa je ekonominostkoritenja.Osim toga mogu biti i odreeni tehniki razlozi:

promjena proizvoda, promjena tehnologije,

promijenjeni zahtjevi kvaliteta, zatita okoline, zdravlja i sl.Ovi faktori diktiraju izdvajanje tehnikog sistema iz procesa proizvodnje bez obzira naekonaminost koritenja istih.Pored postojanja ovih faktora, ipak, kompleksna tehno-ekonomska analiza moe dati jasnu slikuopravdanosti izdvajanja sistema iz procesa proizvodnje. Na osnovu izvrenih analiza organupravljanja privrednog drutva donosi odluku o izdvajanju rashodovanju sistema. Na osnovuovoga raspisuje se ponuda i prodaja. Kao orjentacija za odreivanje prodajne cijene moe

posluiti ova formula:

prM

uv

prnp TCT

TCC

= [KM]

gdje su: Cp prodajna cijena starog sistema, Cn sadanja vrijednost slinog sistema, Tpr preostali radni vijek sistema, Tuv ukupni radni vijek sistema, CM poveani godinji trokovi zbog istroenosti.

Na ovaj nain odreena prodajna cijena prilino je realna.

9. Sistemski pristup tehnikom odravanju


7/42

Tehniki sistemi predstavljaju skupove elemenata (dijelova) i relacija izmeu njih i njihovihkarakteristika, povezanih meusobno u cjelinu, na nain pogodan za obavljanje rada. Pojamsistem je izveden od grke rijeci "to systema", a oznaava "cjelinu sastavljenu iz dijelova". Toznai da sistem predstavlja integriranu cjelinu, to podrazumijeva meusobnu povezanost iuslovljenost dijelova, na bazi postavljene funkcije kriterijuma. Ovo, dalje, znai da za

funkcionisanje sistema nije dovoljan samo kvalitet dijelova ve i potpuna odredenost relacijaizmeu njih. Sistemski prilaz je novijeg vremena - rezultat je savremenog naina miljenja.Sistemski prilaz omoguuje odreivanje sistema u funkciji posmatraa. U osnovi su to radnisistemi, koji pretvaraju ulazne u izlazne veliine u skladu sa potrebama vrenja odreenog rada.Ulazne veliine su, po pravilu, materijal, energija i informacija, a izlazne veliine proizvodirazliite vrste (snaga, obrtni momenat, koliina toplote, reduktori, maine, vozila).

10. Efektivnost tehnikih sistema, pojam i definicijaPoznato je da se ukupna svojstva jednog tehnikog sistema u pogledu izvravanja njegovogzadatka, odnosno postavljane funkcije cilja mogu dobro izraziti funkcijom efektnosti. Poto jerad sistema u vremenskom periodu izloen brojnim sluajnim utjecajima kao i svih drugih

dogaaja u ivotu tehnikog sistema, funkcija efektnosti se izraava kao vjerovatnoa da eposmatrani sistem uspjeno stupiti u dejstvo u trenutku potrebe i da e uspjeno izvrsavatizadatu funkciju kriterijuma u projektovanom vremenu i pod datim uslovima okoline. Definicijafunkcije efektivnosti E(t) se moe analitiki iskazati u obliku:

E(t)=R(t)-G(t)-FPgdje je:

R(t) - Pouzdanost, odnosno vjerovatnoa rada bez otkaza u toku vremena t, G(t) - Raspoloivost ili Gotovost, odnosno vjerovatnoa da e sistem u bilo kom

trenutku (kalendarskog) vremena t biti raspoloiv, odnosno da ce biti u stanju da radi ilida se ukljui u rad

FP Funkcija pogodnosti, odnosno stepen zadovoljenja funkcionalnih zahtjeva(prilagoavanja okolini, fleksibilnosti).

11. Pouzdanost tehnikih sistema, definicija i znaajPouzdanost (R) sistema predstavlja vjerovatnou da e sistem viekratne upotrebe uspjenovriti funkciju kriterijuma u projektovanom vremenu trajanja i datim uslovima okoline,odnosno vjerovatnoa da e sistem jednokratne upotrebe uspjeno izvriti postavljeni zadatak udatom vremenu i datim uslovima okoline. Teorijska analiza pouzdanosti bie posebno izloenau narednom poglavlju.

12. Osnovne karaktristike funkcije pouzdanosti

Osnovne jednaine - Osnovu prouavanja, na bazi vremenske slike stanja sistema, pruaosnovna statistika jednaina data u obliku :F(t)+R(t)=1

gdje je : R(t) - pouzdanost F(t) - nepouzdanost

Diferenciranjem ovog izraza po vremenu, dobija se :

0)()(

=+dt

tdR

dt

tdF

pri emu :

)()( tfdttdF =


8/42

predstavlja diferencijalnu funkciju raspodjele ili funkciju gustine vjerovatnoe pojaveintervala ,,u otkazu" posmatranog sastavnog dijeljnja sistema, a izvod :

)()(

tpdt

tdR=

predstavlja diferencijalnu funkciju raspodjele ili funkciju gustine vjerovatnoe pojave stanja ,,u

radu", odnosno vjerovatnou bezotkaznog rada posmatranog sastavnog dijela sistema (zaneprekidne promjene), pa je sada :

)()(

0)()(

tptf

tptf

=

=+

Funkcije vjerovatnoa pojave odreenih stanja sistema mogu u opem sluaju biti dvojake, i to: diskretne ili funkcije prekidnih promjena kod kojih promjenljive uzimaju konaan -

odreen broj vrijednosti, kontinuirane ili funkcije neprekidnih promjena kod kojih promjenljive uzimaju bilo

koju vrijednost u okviru datog intervala - podruja.

13. Funkcija gustine pojava stanja ''U OTKAZU''Za sluaj neprekidnih promjena data je izrazom:

)()(

tfdt

tdF=

i predstavlja izvod kumulativne funkcije stanja "U OTKAZU" F(t) posmatranog dijela sistema.Funkcija gustine pojava stanja "U OTKAZU" je funkcija raspodjele pojave u vremenu pa imaza dimenziju recipronu vrijednost vremena, odnosno:

1)( spojavatfZa sluaj prekidnih pojava data je izrazom:

[ ]1)(

= spojavatn

ntf

gdje su:N - ukupan broj stanja "U OTKAZU" u trenutku posmatranja,n - ukupan broj stanja,t - interval posmatranja.

14. Kumulativna funkcija gustine pojava stanja ''U OTKAZU''Kumulativna funkcija gustine pojava stanja "U OTKAZU" sistema se dobija za sluajneprekidnih promjena u vidu:

=1

0

)()(t

dttftF

i predstavlja povrinu ispod krive funkcije gustine pojave stanja OTKAZU" koja obuhvata

podruje u granicama 0-t promjenljive t.


9/42

Ako se rafirana povrina na proiri na ukupno podruje ispod krive funkcije gustine pojavastanja ,,U OTKAZU" dobija se po defmiciji :

==0

1)()( dttftF

Za sluaj prekidnih (diskretnih) promjena kumulativna funkciji gustine pojava stanja "UOTKAZU" se dobija iz:

=

=n

j

tftF1

)()(

odnosnon

NtF =)(

15. Funkcija gustine pjava stanja ''U RADU''Funkcija gustine pojava stanja "U RADU" ill funkcija gustine bezotkaznog rada sistema se zasluaj:

neprekidnih promjena dobija prema:

dt

tRtp

)()( =

za sluaj prelidnih promjena za sluaj:

[ ]1)( = spojavanNntp

Funkcija gustine bezotkaznog rada predstavlja diferencijalnu funkciju raspodjele vjerovatnoapojava stanja ''U RADU'' posmatranih sistema. Na osnovu predhodnih razmatranja je funkcijagustine pojave stanja ''U RADU'' data kao komplementarna funkcija funkciji gustine pojavestanja ''U OTKAZU'', odnosno:

)()( tftp =

16. Kumulativna funkcija gustine pojava stanja ''U RADU''Kumulativna funkcija gustie pojava stanja ''U RADU'' ili funkcija bezotkaznog rada se, za sluaj

neprekidnih promjena stanja dobija na osnovu:

==1

0

)(1)(1)(t

dttftFtR

Sada se pouzdanost moe pokazati kao:

=1

)()(t

dttftR

I moe se pokazati kao komplementarna funkcija kumulativnoj funkciji gustine pojava stanja ''uotkazu''.Za sluaj prekidnih promjena stanja sistema kumultivna funkcija bezotkaznog rada data je:

nNntR =)(


10/42

Gdje je: n-N ukupan broj ispravnih sastavnih dijelova u trenutku posmatranja n ukupan broj sastavnih dijelova u trenutku t=0

Funkcije pouzdanosti R(t) i nepouzdanosti F(t)

17. Intenzitet otkaza

Slijedea karakteristika pouzdanosti, je intenzitet otkaza. Predstavlja odnos funkcije gustinepojava stanja ,,u otkazu" i gustine pojava stanja ,,u radu".Za kontinualne promjene stanja je intenzitet otkaza :

dt

tdR

tRtR

tft

)(

)(

1

)(

)()( ==

Za prekidne promjene stanja intenzitet otkaza se dobija prilazom kao odnos broja ispravnihdijelova u vremenskom inte At=[t -(t+At)] i srednje vrijednosti broja ispravnih dijelova u

intervalu, to daje:

[ ]1)()(

)()(

=

== spojava

tNn

N

n

Nntn

N

tR

tft

gdje je:(n-N) - broj dijelova sistema "U RADU". Kako se radi o intervalu kome su na poetku svidijelovi u stanju "U RADU", na kraju je broj dijelova (n-N), to se za izraunavanje intenzitetaotkaza uzima srednja vrije broja dijelova "U RADU" u obliku:

2

)()(

NnnNn sr

+=

Pa je tada:

[ ]1)(

)(

= spojavatNn

Nt

sr

18. Intenzitet otkaza krivulja kadeFunkcija intenziteta otkaza (t) pokazuje odnos izmeu broja otkaza u vremenskom intervaluti i broja elemenata koji nisu otkazali na poetku tog intervala. Funkcija intenziteta otkaza

predstavlja vjerovatnou da e element koji se nalazio u ispravnom stanju do trenutka t, otkazatiu narednom periodu (to je ustvari dinamika pojave otkaza).


11/42

Funkcija intenziteta otkaza tokom ivotnog vijekaAnalize stanja u otkazu pokazuju da se tokom ivotnog vijeka sistema intenziteti otkazarazlikuju i da imaju oblik kade. Znai imaju tri karakteristina perioda.

Period Ipredstavlja podruje uestalih stanja u otkazu koja se javljaju u poetku rada sistema(period uhodavanja ili djeijih bolesti sistema) izazavanih ugraenim grekama, u procesu

projektovanja, izgradnje i montae sistema.Period II predstavlja podruje sluajnih stanja u otkazu. Za najvei broj sistema intenzitetotkaza u ovom periodu je stabilnog karaktera i dati period se naziva period normalnog rada.

Period III predstavlja period veih uestalosti stanja u otkazu izazvanih procesom starenja,zamora materijala, pojavom korozije, procesom intenzivnog habanja i slinim uzrocima.

19. Srednje vrijeme otkazaSrednje vrijeme do otkaza novog dijela sistema je jednoznano definisano kao (MTTF - MeanTime To Failure):

==0

)( dttRTMTTF ur

Ukoliko je dio uspjeno radio T asova, pouzdanost za sljedeih t asova ce biti :

)(

)1(

),( TR

TR

TtR

+

=

20. Pouzdanost sistema izraenog iz vie dijelovaPouzdanost Rs(t) tehnikog sistema koji je izraen od n dijelova zavisi od pouzdanosti R;(t)svakog pojedinanog dijela i naina povezivanja dijelova u sistem (tzv. strukture sistema).

Navode se osnovne veze dijelova sistema:Redna veza - Dijelovi su tako povezani da otkaz bilo kog redno vezanog dijela izaziva i otkaz.Pouzdanost sistema sa n redno vezanih dijelova je:

)()....()()( 21 tRtRtRtR ns =Ako su intenziteti otkaza svih dijelova u rednoj vezi konstantni pouzdanost sistema je:

=

==n

iins tRtRtRtRtR

121 )()()....()()(

Paralelna veza - Dijelovi su tako povezani da je ispravan (radi bez otkaza) ako je bar jedan odm paralelno vi dijelova ispravan (svi osim jednog da otkazu). Pouzdanost sistema od m

paralelnih dijelova je:

[ ] [ ] [ ] =

===n

iisns tRtRtRtRtRtR

121 )(11)()(1....)(1)(11)(


12/42

Redno-paralelna veza - Sistem je izgraden od redno vezanih dijelova, od kojih svaki objedinjujevie paralelno vezanih dijelova. Pouzdanost sistema od n redno vezanih dijelova, od kojih svakiima po m paralelno vezanih dijelova, je:

[ ]=

=n

jjnjjs tFtFtFtR

121 )()....()(1)(

Paralelno-redna veza - Sistem je izgraden sa vie paralelnih grana, s tim to u svakoj granipostoji vie redno vezanih dijelova.Pouzdanost sistema sa m paralelnih grana, od kojih svaka ima po n redno vezanih dijelova, je:

[ ]=

=m

imis tRtRtRtR

11121 )()...()(1)(

Pasivna paralelna veza - Sistem ima u svom sastavu i paralelno vezane dijelove, ali takougraene da se ukljuuju u rad samo ako doe do otkaza na aktivnom dijelu, koji se nalazi uradu. Ukljuivanje ove pasivne rezerve ostvaruje se nekim posebnim sistemom (ukljuivaem).Ukoliko je pouzdanost sistema za ukljuivanje pasivne rezerve raven jedinici (ne postojimogunost da ovaj sistem otkae) sistem od dva dijela, od kojih je jedan u pasivnoj rezervi, ima

pouzdanost:

+=

t

t

tt

s dtdttftfdttftR0

1211

1

)()()()(

Djelimicno paralelna veza - Sistem je izgraden sa m vezanih dijelova.Pouzdanost sistema ovakve strukture, kod koga broj ispravnih dijelova mora biti vei ili jednakminimalnom potrebnom broju k jednak je:

xmi

xi

mx

kxs RRxmx

mtR

=

=

= )1()!(!!

)(

Gdje je R=Ri(t) pouzdanost pojedinanih dijelova u paralelnoj vezi.

21. Operativna gotovost, definicija i nain izraunavanja

22. Unutranja gotovost, definicija i nain izraunavanja

23. Ostvarena gotovost, definicija i nain izraunavanjaOstvarena gotovost ima iri smisao. U ovom sluaju se pored vremena aktivnog odravanjaanalizom obuhvata i vrijeme ekanja, i to najee samo u vezi sa rezervnim dijelovima.

24. Operativna raspoloivost, definicija i nain izraunavanja

25. Sopstvena raspoloivost, definicija i nain izrainavanja

26. Izraunavanje raspoloivosti za sistem koji se preteno nalazio u rezervi


13/42

Ukoliko se posmatrani sistem u periodu vremena koji se analizira preteno nalazio u rezervi (uskladitu) raspoloivost oigledno treba da se definie na drugi nain. Jedna od mogunosti je da seraspoloivost iskae kao vjerovatnoa povoljnog ,,odziva" sistema, odnosno kao vjerovatnoa da esistem ,,pozitivno odgovoriti" na poziv za ukljuenje u rad.

27. Funkcionalna pogodnost, definicija i nain izraunavanjaFunkcionalna pogodnost se moe definisati kao vjerovatnoa da e se sistem uspjeno

prilagoditi i vriti funkciju kriterijuma u datom vremenu i u granicama odreenimprojektovanjem sistema. Funkcionalna pogodnost je funkcija sloenosti sistema i predstavljaprojektovanu vrijednost koja se u tom vremenu ne mijenja.Funkcionalna podobnost oznaava mjeru fleksibilnosti sistema ili, jo bolje, osnovnu podlogu -uslov koji treba zadovoljiti procesom projektovanja sistema. Ona nije tokom vremena nekakonstanta, ve takoe, neka vremenski odreena funkcija.

28. Odravanje i pogodnost odravanjaOdrzavanje i Pogodnost odravanja imaju razliita znaenja. Odravanje se odnosi na aktivnosti

koje preduzima korisnik sistema da bi se zadrao postojei sistem u operativnom stanju ill gapopravkom doveo u takvo stanje. Pogodnost odravanja se odnosi na aktivnosti koje preduzimakonstruktor sistema, u toku razvoja, da bi ugradio takve konstrukcijske karakteristike koje e

poveati lakou odravanja. Funkcija pogodnosti odravanja je da obezbijedi da se sistem (kadase proizvede, instalira i pusti u rad) moe odravati uz minimalne trokove odravanja u tokuvijeka trajanja i minimalnog vremena zastoja.Pogodnost odravanjaja je vjerovatnoa da e se projektovani postupci odravanja izvoditi

brzo, u datom vremenu i datim uslovima okoline, pri minimalnim trokovima odravanja.Odravanje je skup poslova kojima se sistemu omoguava funkcionisanje u predvienim ilioekivanim performansama za postojee uvjete djelovanja sistema.

29. Pogodnost odravanja, pojam i znaajTo je unutranja karakteristika sistema vezana za lako, sigurno, tano i ekonomino izvoenjeaktivnosti odravanja. Pogodnost odravanjaja je vjerovatnoa da e se projektovani postupciodravanja izvoditi brzo, u datom vremenu i datim uslovima okoline, pri minimalnimtrokovima odravanja. Zahtjevi za pogodnost odravanja su: standardizacija i unifikacijadijelova sistema, tehnoloki redoslijedi odravanja, laka dostupnost dijelovima, zamjenjivostdijelova (istih ili slinih) i pogodnost za dijagnostiku dijelova.

30. Funkcija gustina minimalnih intervala ''U OTKAZU''

31. Kumulativna funkcija minimalnih intervala ''U OTKAZU''

32. Intenzitet odravanjaTo je vjerovatnoa da e dio tehnikog sistema koji nije vraen iz stanja ,,u otkazu" u stanje ,,uradu" do vremena t biti vraen u stanje ,,u radu" u trenutku ti.

33. Opti zahtjevi za pogodnost odravanja

Opti zahtjevi obuhvataju odgovarajue uslove eksploatacije, potrebnu dokumentaciju(tehniko-tehnoloku i operativnu), kvantitativne pokazatelje pogodnosti (intenzitet odravanja,trokove rada, broj i kvalifikacije potrebnih izvrilaca itd) odravanja i dr.

34. Pokazatelji zahtjeva za pogodnost odravanja


14/42

Postoji vie pokazatelja pogodnosti odravanja koji se mogu raunati, a to su:Koeficijent dostupnosti za dio

od

dd tt

t1k

+=

gdje su: td vrijeme dopunskih radova, to vrijeme osnovnih radova.

Koeficijent montae (demontae)

dm

dmdm T

T1k

=

gdje su: Tdm odstupanje od potrebnog vremena za montau/demontau i Tdm vrijeme potebno za montau/demontau.

Koeficijent zamjenjivosti

u

zz N

Nk =

gdje su: Nz broj konstruktivno meusobno zamjenjivih elemenata u sistemu, Nu ukupni broj elemenata u sistemu.

Koeficijent unifikacije

u

unifu N

Nk =

gdje je: Nunif broj unificiranih elemenata.

35. Metode predvianja pogodnosti odravanjaPostoji vie metoda koje se koriste za predvianje pogodnosti odravanja. One se razlikujuzavisno od postavljenih zahtjeva za sistem, kao i specifinih svojstava i slinosti razmatranogsistema.Utvrivanje srednjeg aktivnog vremena popravke bazira se na kvalitativnim karakteristikamakonstrukcije sistema. Vremena odravanja dobijaju se iz raspoloivih podataka za slinesisteme, podataka dobijenih a raznim fazama razvoja, strunim rasuivanjima, simulacijom isintezom, provjerom konstrukcije, ekstrapolacijom i metodoml matrica.Prilikom izbora odreene metode predvianja (ili pogodnosti odravanja, ne moramo seograniiti na koritenje jedne metode. Moe se koristiti vie metoda predvianja jednom

projektu, s tim to e biti jedna osnovna metoda na glavni oslonac. Izbor metode imae uticajsamo na prikupljanje podataka i kontrolu programa. Na izbor metode pogodnosti odravanjamogu uticati neka praktina razmatra kao to su:

- razmatranja uslova okoline (nivo i vrsta odravanja odravanja - ta, kada, gdje, zato ikako e se vriti situacija u vezi logistike podrke),

- slinosti s drugim sistemima,- obim predvidanja (ili alokacije),- zahtjevana tanost predvidanja,- nivo u okviru sistema do kojeg se zahtijeva predvianje.

Prije izbora metode predvianja neophodno je razviti odravanja i definisati potrebu zanaknadnim i preventivnim odravanjem.

36. Metode odravanja tehnikih sistema


15/42

Tehniki sistemi za proizvodnju se sve vie mehanizuju i automatizuju, to znai da morajuraditi to pouzdanije. U procesu rada tehnikih sistema u vremenu trajanja dijelovi sistema suizloeni stalno dejstvu uticaja okoline i poremeaja koji se javljaju u procesima promjene stanjaunutar sistema, to rezultira otkazima razliite vrste i izaziva potrebu odravanja sistema,odnosno primjene postupaka za spreavanje pojava stanja u otkazu ili vraanja sistema po

pojavi stanja u otkazu u stanja u radu.Osnovni ciljevi koji treba da se postignu procesom odravanja su: obezbjeenje (maksimiziranje) potrebnog nivoa pouzdanosti tehnikih sistema u

procesu eksploatacije, minimiziranje ukupnih treokova odravanja, spreavanje i ograniavanje zastarjevanja tehnikih sistema, poveanje produktivnosti u proizvodnji i boljeg kvaliteta proizvoda, uvanje svih raspoloivih resursa u privrednom drutvu, zatita ovjekove okoline od neispravnog rada tehnikih sistema i dr.

Kao osnovni parametar koji karakterie metode odravanja tehnikih sistema moe da seprihvati karakter informacija o tehnikom stanju i pouzdanosti sistema koji e se koristiti kod

odreivanja periodinosti i obima planskih aktivnosti odravanja.Prilikom izbora metode odnosno strategije odravanja prije svega potrebno je ispitatieksploatacione karakteristike (pokazatelje) pouzdanosti intenzitet otkaza (t) i gustine otkazaf(t).Opredjeljenjem za jednu od metoda odravanja stvara se osnovni preduslov za izbor strategijaodravanja, pri emu se pod pojmom strategija podrazumjeva model (ili nain) pomou kojegase odreuje nepoznati parametar odabrane metode:

vrijeme zamjene elemenata ako je u pitanju preventivno odravanje zamjenom ili, vremenski period nakon koga je potrebno izvriti pregled-inspekciju radi utvrivanja

stanja ako je odabrana metoda odravanja po stanju.Imajui na umu navedene okolnosti, mogu se primijeniti tri klasine metode odravanja:

korektivno odravanje, preventivno odravanje, kombinovano.

37. Vremenska slika stanjaStruktura vremena odravanja analizira se u Rjeniku IEC. Ovo je ematski objanjeno na slici

Uoava se da je struktura vremena odravanja u ovom sluaju neposredno vezana za prikazosnovnih stanja sistema. Tako se za pojmove stanje u radu i stanje u otkazu definiraju iodgovarajua vremena, tj. vrijeme u radu i vrijeme u otkazu kao i slijedei pojmovi:

- vrijeme radne nesposobnosti koje odgovara vremenu u kome je sistem u stanju radnenesposobnosti,

- radno vrijeme ili zahtijevano vrijeme u kome se od sistema trai da izvrava svojufunkciju na propisan nain, vrijeme nerada u kome se ne trai da sistem izvrava svojufunkciju, odnosno u kome ne postoji potreba da sistem radi, kao i vrijeme neplaniranogzastoja, i vrijeme funkcionalnog zastoja koja odgovaraju odgovarajuim stanjimasistema.


16/42

Struktura samog vremena odravanja vezana je za slijedeu definiciju: Vrijeme odravanjapredstavlja interval vremena u kome se na promatranom tehnikom sistemu runo ili automatskisprovode postupci odravanja, obuhvaajui pri tome i tehnike ili logistike zastoje.

38. Definicije vremenskih kategorija

Odravanje se moe vriti i u vremenu u kome sistem radi, odnosno u kome izvrava svojufunkciju. Uz pojam vrijeme odravanja, utvruju se i slijedei pojmovi:- aktivno vrijeme odravanja koje je isto to i vrijeme odravanja, ali bez vremena

logistikih zastoja,- vrijeme preventivnog odravanja koje se odnosi na sprovodenje postupaka preventivnog

odravanja, vrijeme naknadnog odravanja koje se odnosi na sprovodenje postupakanaknadnog odravanja, aktivno vrijeme preventivnog odravanja, aktivno vrijemenaknadnog odravanja,

- vrijeme neotkrivenog otkaza koje odgovara intervalu vremena izmeu pojave otkaza iotkrivanja ili uoavanja njenog efekta, odnosno posljedica na rad sistema,administrativni zastoj, to odgovara vremenu zakanjenja u sprovodenju korektivnih

postupaka zbog administrativnih razloga, logistiki zastoj, to odgovara vremenuzakanjavanja u sprovoenju postupaka odravanja zbog nedostatka nekog od potrebnihelemenata za odravanje, ali iskljuujui elemente administrativnog karaktera, tehnikizastoj, ime se zbirno obuhvata vrijeme utroeno na pripreme za sprovoenje postupakaodravanja, vrijeme otklanjanja otkaza koje odgovara dijelu aktivnog vremenanaknadnog odravanja u kome se otklanja uoena greka, vrijeme kontrole koje

predstavlja dio aktivnog vremena odravanja u kome se provjerava funkcija,odnosno ispravnost sistema, vrijeme dijagnostike koje odgovara vremenu u kome seutvruje uzrok otkaza,

- vrijeme lokalizacije otkaza koje ini dio aktivnog vremena naknadnog odravanja ukome se lokalizira uoena greka i

- vrijeme popravke, koje zahtjeva onaj dio aktivnog vremena preventivnog odravanja ukome se sistem opravlja tako da ponovo bude u radnom stanju (izvoenje preventivnih

periodinih popravaka i profilaksi).

39. Sistem tehnikog odravanjaPored prikupljanja i obrade podataka o tehnikim parametrima ponaanja sistema ueksploataciji i odravanju, potrebno je prikupiti i analizirati i trokove eksploatacije iodravanja, na osnovu ega je mogue izabrati odgovarajuu metodu, odnosno strategijuodravanja.Prilikom izbora metode odnosno strategije odravanja prije svega potrebno je ispitati

eksploatacione karakteristike (pokazatelje) pouzdanosti intenzitet otkaza (t) i gustine otkazaf(t).Opredjeljenjem za jednu od metoda odravanja stvara se osnovni preduslov za izbor strategijaodravanja, pri emu se pod pojmom strategija podrazumjeva model (ili nain) pomou kojegase odreuje nepoznati parametar odabrane metode:

vrijeme zamjene elemenata ako je u pitanju preventivno odravanje zamjenom ili, vremenski period nakon koga je potrebno izvriti pregled-inspekciju radi utvrivanja

stanja ako je odabrana metoda odravanja po stanju.Strategija odravanja proistie iz vrste oteenja elemenata sistema. Ako su svojstva oteenjasvih elemenata koji pripadaju jednom sistemu razliita, onda e za te elemente postojati irazliite strategije, koje e za njih biti najprihvatljivije. Znai treba razlikovati strategije

odravanja elemenata i strategije odravanja sistema.


17/42

40. Tradicionalne metode odravanja

41. Savremene metode odravanjaPosljednjih godina pa i decenija s razvojem odravanja i hemije razvio se itav niz razliitih

proizvoda koji se koriste u operacijama odravanja za:

uvrivanje pominih dijelova sklopova,pojaavanje srednjih i presovanih sklopova, osiguranje vijaka, navrtki, aura i sl. protiv odvrtanja, zaptivanje povrina, zaptivanje navojnih spojeva cjevovoda, lijepljena metala, sintentike, gume i stakla.

U nove tehnologije odravanja mogu se uvrstiti i teni metali koji se koriste u obnavljanju izatiti od korozije.

42. Naknadno odravanje

Kod metode odravanja na osnovu pojave otkaza element ostaje u sistemu do momentaoteenja. Po nastanku oteenja, po pravilu, dolazi do naglog otkaza sistema. Ovo je prvametoda koja se pojavila u odravanju. U organizaciji koja podrava ovo odravanje potrebno jeimati vei broj odravalaca koji su aktivni tek nakon pojave otkaza.Posle otkaza, oteeni element zamjenjuje se novih ili se popravlja. Stohastiko vrijemekoritenja elementa izaziva i stahastiko trajanje vremena zastoja.Ova metoda moe se interpretirati pomou krive pouzdanosti R(t), ako se posmatra samo prvoobnavljanje elemenata. Elementi e se koristiti do konanog oteenja, odnosno rezervaupotrebljivosti elementa e se u potpunosti iskoristiti.

R(t)

1

Rp

Air - zona iskoritenog

resursa elemenata

Anr - povrina rezerve upotrebe

(zona neiskor . resursa elementa )

T tp t

F(t)

Naknadno odravanje

Oteenje nekog elementa esto za posljedicu ima oteenje ostalih elemenata pa je ukupna

teta vea.Za korektivno odravanje postoji jo nekoliko naziva: naknadno odravanje, interventno, pooteenju, po pozivu itd. Popularni naziv za ovo odravanje je ekaj pa vidiIzbor ove metode u skladu predvienih izbornih parametara ima smisla u slijedeimsluajevima:

kada su ukupni trokovi korektivnog odravanja manji od ukupnih trokovapreventivnog odravanja (Ck Cup).

ako su ukupni trokovi naknadnog odravanja manji od zbira ukupnih trokovapreventivnog odravanja i troka jedne inspekcije (Ck < Cup + Ci).

Prednosti ove strategije su: puno iskoritenje "rezerve upotrebljivosti",

nije potrebno poznavati zakonitost oteivanja elemenata.Nedostaci su:


18/42

tehniki sistemi naglo ispadaju iz rada, a termini ispada se ne mogu unaprijedpredvidjeti, pa predstavljaju rizik po pitanju sigurnosti i oteenja drugih elemenata iosoblja,

svi otkazi moraju se operativno otkloniti, pa je velika vjerovatnoa da e doi do duihzastoja,

nema mogunosti planiranja periodinosti i ciklinosti odravanja. Mogue je samoglobalno planiranje kapaciteta za odravanje za dui vremenski period, vei broj zaposlenih na odravanju u rezervi i pripremi za otkaz, vei zahtjevi za koliinama rezervnih dijelova na skladitu.

Zbog nabrojanih nedostataka primjena ove metode mogue je samo kod pomone opreme, amanje za radni proces znaajnije opreme.Meutim, na tehnikim sistemima su uvijek mogui iznenadni otkazi, a samim tim i udiokorektnog odravanja u ukupnom odravanju.

43. Preventivno odravanjePod preventivnim odravanjem smatraju se aktivnosti odravanja izvedene po zacrtanom planu

sa ciljem smanjenja vjerovatnoe otkaza sistema ili njegovih elemenata.U svijetu je razvijen veliki broj modela preventivnog odravanja, a najee koriteni modeli ikriterijumi pomou kojih su definisani prikazani su na slici.

PREVENTIVNOODRAVANJE

CIKLINO

EKSPLOATACIONIRESURSI

VREMENSKIRESURSI

ODRAVANJEPO STANJU

SA KONTROLOMNIVOA POUZDANOSTI

SA PROVJEROMPARAMETARA

KONTINUIRANOPERIODINO

Modeli preventivnog odravanja

Ova metoda odravanja naziva se jo i plansko preventivno odravanje. Odreene operacijeodravanja (pregledi, ienja, podmazivanja i zamjena dijelova) obavljaju se po vremenskomresursu ili po eksploatacionom resursu (prijeeni put, izraena koliina proizvoda ili obavljenihoperacija, broj ispaljenih zrna kod vojnih orua itd.). Preventivno odravanje po vremenu("Hard Time") sprovodi se na osnovu informacija o pouzdanosti, tj. na osnovu raspodjele

vremena do pojave otkaza za sistem, odnosno njegove sastavne dijelove. Izvodi se u fiksnimvremenskim intervalima i ima unaprijed utvenu radnu sadrinu u vidu propisanih preventivnih

postupaka odravanja i zamjene sastavnih dijelova, ili se ovaj termin moe podeavati(adaptirati) prema stanju sistema, konstatovanom pri predhotnom pregledu.U preventivno odravanje ubraja se i odravanje po stanju koje se zbog svog znaaja estodefinie kao posebna, nova strategija odravanja.Ova metoda odravanja prihvatljiva je kada su ukupni trokovi preventivnog odravanja manjiod ukupnih trokova naknadnog odravanja (Cup < Ck).

Preventivno odravanje po konstantnom datumuKod ove strategije aktivnosti odravanja izvode se po unaprijed odreenim vremenskimterminima, nezavisno od oteenosti elemenata, ili nakon pojave otkaza.


19/42

Na slici data je varijanta prve zamjene u funkciji pouzdanosti. Ovdje se sada postavlja zadatakda se za vrijeme koritenja (T) postigne pouzdanost Rp.Sa slike, se takoe, vidi da ovoj pouzdanosti pripada momenat tp.Za svako t > tp bie R(t) < R(tp) = Rp.Prema tome, elementi e biti zamjenjeni ili popravljeni nezavisno od stanja oteenosti, ako je

osigurana predviena pouzdanost Rp.Optimalan termin zamjene ( oT ) je onaj koji daje najmanje ukupne trokove:

+=as

KM

T

)t(HCCC

o

'k

'p

pd

gdje su:

'

pC trokovi pojedinane preventivne intervencije [ ]KM ,

'kC trokovi pojedinane naknade intervencije [ ]KM ,

)t(H funkcija obnavljanja koja predstavlja matematiko oekivanje broja obnavljanja

tj. srednji broj obnavljanja u intervalu [ ]t0 ,

oT period rada kada su trokovi odravanja najmanji [ ]h .Prednosti ove strategije su:

granice oteenosti ne moraju biti poznate, bolje planiranje u odnosu na korektivno odravanje, jednostavnije sprovoenje.

Nedostaci su: "rezerva upotrebljivosti", zona neiskoritenog resursa samo djelimino se iskoritava, trokovi odravanja usljed toga su poveani.

Ova metoda je zastupljena kod odravanja odreenih tehnikih sistema (strojevi u rudarstvu,dizalice, odreena vozila itd.) u cilju ouvanja pouzdanosti i sigurnosti sistema i bezbjednosti.

Korisnika gdje se zamjena odreenih elemenata vri u propisanom vremenu bez obzira to nijeuzrokovana otkazom.Problem s kojim se susreemo prilikom primjene predhodne dvije metode preventivnogodravanja sastoji se u pravilnom izboru intervala intervencija, jer u praksi, vrijeme rada jednogsistema, prije nego to je preventivna intervencija nuna, varira mnogo u razliitim situacijamazbog razliitih uslova djelovanja i razliitog ponaanja elemenata sistema.Ako izaberemo kratak prvi interval stroj e biti pregledan mnogo prije nego to je potrebno,ime izazivamo nepotreban zastoj u proizvodnji i stvaranje mogunosti pojave greaka koddemontae i zbog pregleda, a time i poveanje trokova odravanja i zastoja.

BrojotkazaN

Najdue vrijemerada bez otkaza

Prvi interval radabez otkaza

Tur

Vrijeme (t)

Kretanje otkaza u vremenu

Treba imati na umu da postrojenja vrlo rijetko oslabe najedanput i da otkaz skoro nikad nije

iznenadan.


20/42

Mnogo ee otkaz je uzrokovan postepenim slabljenjem elemenata pa i postrojenje postepenoulazi u otkaz. Taj fenomen, traje mjesecima, a i godinama.Prihvatljiv kompromis je da se napuste unaprijed planirane intervencije odravanja i svoenjena intervencije iji intervali zavise od stanja postrojenja ili njegovih elemenata.Prema tome, vrlo je vano poznavati stanje sistema i sve promjene za vrijeme njegovog

eksploatacionog vijeka.Odravanje po stanju smatra se takoe, kao preventivna aktivnost, jer se izvodi prije nastankaotkaza, ali je inicirano kao rezultat poznavanja stanja sistema ili njegovih elemenata i stanjakoje je poznato kroz rutinirane i kontinuirane kontrole.Razlika je, dakle, temeljna i ako oba naina predstavljaju preventivnu aktivnost. Meutim, dokkod preventivnog odravanja pregled ili zamjena dolazi nakon isteka odreenog vremena, kododravanja po stanju kontinuirano se prate odreeni parametri i intervenie se samo onda ako jeodreena mjera iznad odreenih granica.U odnosu na plan inspekcije, pri odreivanju optimalnih uestalosti moraju se uzeti u obzirslijedee varijable:

trokovi intervencija odravanja prije otkaza,

trokovi intervencija kod otkaza, trokovi inspekcije, intenzitet otkaza.

Optimalnu uestalost inspekcija moemo odrediti pomou srednjih vrijednosti spomenutihvarijabli, imajui na umu, osim stope otkaza i karakteristiku samog otkaza.Pravilna primjena metode odravanja po stanju bie onda kada je troak inspekcije iC , manji od

razlike izmeu trokova naknade intervencije kC , i trokova planske intervencije kC . Pored

toga, iC uvijek mora biti manja od trokova pC i kC :

kpi CCC


21/42

Prema tome, elementi e biti zamjenjeni ili popravljeni nezavisno od stanja oteenosti, ako jeosigurana predviena pouzdanost Rp.Optimalan termin zamjene ( oT ) je onaj koji daje najmanje ukupne trokove:

+=

as

KM

T

)t(HCCC

o

'k

'p

pd

gdje su:

'

pC trokovi pojedinane preventivne intervencije [ ]KM ,

'kC trokovi pojedinane naknade intervencije [ ]KM ,

)t(H funkcija obnavljanja koja predstavlja matematiko oekivanje broja obnavljanja

tj. srednji broj obnavljanja u intervalu [ ]t0 ,

oT period rada kada su trokovi odravanja najmanji [ ]h .Prednosti ove strategije su:

granice oteenosti ne moraju biti poznate,

bolje planiranje u odnosu na korektivno odravanje, jednostavnije sprovoenje.Nedostaci su:

"rezerva upotrebljivosti", zona neiskoritenog resursa samo djelimino se iskoritava, trokovi odravanja usljed toga su poveani.

Ova metoda je zastupljena kod odravanja odreenih tehnikih sistema (strojevi u rudarstvu,dizalice, odreena vozila itd.) u cilju ouvanja pouzdanosti i sigurnosti sistema i bezbjednosti.Korisnika gdje se zamjena odreenih elemenata vri u propisanom vremenu bez obzira to nijeuzrokovana otkazom.

Preventivno odravanje po konstantnom vijekuMetoda da se aktivnosti odravanja izvode nakon odreenog vremena rada naziva se

preventivno odravanje po konstantnom vijeku.Trokovi odravanja u jedinici vremena za ovaj model odravanja manji su nego za strategijuodravanja po konstantnom datumu.Kriterijum za izbor ovog modela preventivnog odravanja su minimalni ukupni trokovi koji seizraunavaju po obrascu:

T

)t(RC)t(FCC

ur

pkpv

+=

gdje su: kC trokovi naknadnog odravanja [ ]KM ,

pC trokovi preventivnog odravanja [ ]KM ,

)t(R funkcija pouzdanosti,

urT srednje vrijeme u radu [ ]h .Preventivno odravanje po konstantnom ciklusu (po vremenskom ili eksploatacionom)omoguava:

smanjenje pojave oteenja, otkaza i havarija, usklaivanje odravanja s proizvodnim planovima, poslovi preventivnog odravanja se planiraju i pripremaju unaprijed.

Nedostaci preventivnog odravanja po konstantnom ciklusu su: trokovi odravanja rastu s obzirom da je vrijeme izmeu i do preventivnih pregleda

manje od vremena do pojave otkaza,

temelji se na razliitim normativima i preporukama koji mogu za svaki konkretni sluajodstupati od realnog stanja.


22/42

Ovi su nedostaci razlog da se u novije vrijeme preventivno odravanje po konstantnom ciklusukoristi uglavnom kao dopuna drugim strategijama odravanja

45. Odravanje po stanju

Problem s kojim se susreemo prilikom primjene predhodne dvije metode preventivnog

odravanja sastoji se u pravilnom izboru intervala intervencija, jer u praksi, vrijeme rada jednogsistema, prije nego to je preventivna intervencija nuna, varira mnogo u razliitim situacijamazbog razliitih uslova djelovanja i razliitog ponaanja elemenata sistema.Ako izaberemo kratak prvi interval stroj e biti pregledan mnogo prije nego to je potrebno,ime izazivamo nepotreban zastoj u proizvodnji i stvaranje mogunosti pojave greaka koddemontae i zbog pregleda, a time i poveanje trokova odravanja i zastoja.

Brojotkaza

N

Najdue vrijemerada bez otkaza

Prvi interval radabez otkaza

Tur

Vrijeme (t)

Kretanje otkaza u vremenu

Treba imati na umu da postrojenja vrlo rijetko oslabe najedanput i da otkaz skoro nikad nijeiznenadan.Mnogo ee otkaz je uzrokovan postepenim slabljenjem elemenata pa i postrojenje postepenoulazi u otkaz. Taj fenomen, traje mjesecima, a i godinama.

Prihvatljiv kompromis je da se napuste unaprijed planirane intervencije odravanja i svoenjena intervencije iji intervali zavise od stanja postrojenja ili njegovih elemenata.Prema tome, vrlo je vano poznavati stanje sistema i sve promjene za vrijeme njegovogeksploatacionog vijeka.Odravanje po stanju smatra se takoe, kao preventivna aktivnost, jer se izvodi prije nastankaotkaza, ali je inicirano kao rezultat poznavanja stanja sistema ili njegovih elemenata i stanjakoje je poznato kroz rutinirane i kontinuirane kontrole.Razlika je, dakle, temeljna i ako oba naina predstavljaju preventivnu aktivnost. Meutim, dokkod preventivnog odravanja pregled ili zamjena dolazi nakon isteka odreenog vremena, kododravanja po stanju kontinuirano se prate odreeni parametri i intervenie se samo onda ako jeodreena mjera iznad odreenih granica.

U odnosu na plan inspekcije, pri odreivanju optimalnih uestalosti moraju se uzeti u obzirslijedee varijable: trokovi intervencija odravanja prije otkaza, trokovi intervencija kod otkaza, trokovi inspekcije, intenzitet otkaza.

Optimalnu uestalost inspekcija moemo odrediti pomou srednjih vrijednosti spomenutihvarijabli, imajui na umu, osim stope otkaza i karakteristiku samog otkaza.Pravilna primjena metode odravanja po stanju bie onda kada je troak inspekcije iC , manji od

razlike izmeu trokova naknade intervencije kC , i trokova planske intervencije kC . Pored

toga, iC uvijek mora biti manja od trokova pC i kC :kpi CCC


23/42

pki CCC Crops

Ck>Crops

Crk>Crpz

Crpz>Crops

DA

DA

Odravanjepo stanju

Preventivnazamjena

Korektivneintervencije

DA

NE

NE

NE

NE NENE

NE

DADA

DA

DA

Ck


26/42

52. Kontrolni pregledi

Tehniki sistemi (maine) se sastoje iz niza dijelova iji pojedinani kvalitet utie na vrijednostproizvodnog sistema. Kvalitet svakog dijela je njegova tanost izrade, a kvalitet maine je uvelikoj mjeri funkcija tih dijelova i njihove usklaenosti u sklopu. Kvalitet gotovih dijelova

proizvodnih sistema se kontrolie u procesu njegove izrade, a ispitivanje (samo nekih dijelova)

se vri u sklopu tanosti proizvodnih sistema (iji su sastavni dijelovi).Kontrola svojstva tehnikih sistema se obavlja u dvije faze: prva faza je kontrola sistema,spremnosti za proces rada i druga faza praenje kvaliteta u njegovom procesu koritenja.Kontrolni pregledi imaju zadatak zadrati sigurnost u radu opreme u doputenim ekolokimgranicama, ili sigurnost od povrede na radu koje bi mogle nastati otkazom ili oteenjemsistema. Pojam kontrolni pregledi koristi se i kod pregleda i tanosti alatnih strojeva, pregledaradnika, (radijacija, zdravstvena sposobnost za obavljanje odreenih poslova), pregledaautomobila kod registracije itd. Metode za kontrolu tehnikih sistema vezuju se za njegovekarakteristike:

- geometrisku i radnu tanost,- statiku krutost,

- dinamiku krutost,- dinamiko energetski bilans,- zvunost,- startnost i zaustavljanje,- prilagoavanje maine ovjeku,- kontrola radnih karakteristika (uinka, kvaliteta, potronje, ekonominosti i sl.).

Sva ova svojstva se kontroliu pomou razraenih metoda, kada sistem ulazi u procesproizvodnje, dok se u fazi koritenja kontroliu samo neka od navedenih svojstava. U procesu,se najee na osnovu razraevih metoda, kontroliu geometriska i radna tanost kao i krutostmaine.Geometrijska i radna tanost se kontroliu pomou metoda ''lezingera''. Ova metoda je dala

bazu za stvaranje standarda za kontrolu tih karakteristika. Podloge za kontrolna ispitivanjaalatnih strojeva sadrane su u ISO9001 i preporukama VDI / DGQ3441.Polazei od toga da je korisniku potrebno da u svakom datom momentu zna kvalitet ovihkarakteristika, a imajui u vidu da se svi dijelovi sistema (radna vretena) ne habaju u procesurada podjednako, postavlja se pitanje koji je to postupak kontrole od ulaska sredstava u

proizvodnju do preventivne generalne opravke.Ta injenica zahtjeva modifikaciju postojeih metoda koji za bazu imaju iste dijelove, one sesamo prilagoavaju kontroli kada se za to ukae potreba. Ispitivanje krutosti tehnikih sistema

je dopunska provjera kvaliteta koja karakterie tanost pod optereenjem. Ispitivanje krutosti sevri za svaki sistem po postojeim metodama.

Provjera sistema po normama krutosti se sastoji na odreivanju veliine krutosti, saglasnouslovima i metodama provjere datim u standardima koji sadre norme krutosti odgovarajuihmaina. Ostale karakteristike vezane za kvalitet sistema i kontrola istih se u procesu koritenjavrlo malo, a negdje uopte, ne primjenjuje.Sve ove karakteristike kvaliteta sistema, kao i one vezane za predmet rada, u procesu obrade se

prenose na kvalitet proizvoda. U optem sluaju, za nas je bitan kvalitet proizvoda, sve to,vezano za kontrolu dijelova tehnolokog sistema, usmjereno je da se kvalitet proizvoda stvari uzadovoljavajuim granicama. Polazi se od poznavanja kvaliteta i kontrole kvaliteta ulaznihdijelova tehnolokog sistema da bi se stvorio kvalitet proizvoda. Meutim, na osnovu kvaliteta

proizvoda se moe odrediti (na osnovu metode ocjene sposobnosti) kvalitet dijelovatehnolokog sistema i na taj nain utie da se njihov kvalitet odvija u ovim ili onim granicama.

Po nainu pripreme i planiranja kontrolni pregledi su slini preventivnim pregledima. Razlikujuse po namjeni i nainu izvoenja.


27/42

Cilj kontrolnih pregleda, kako je ranije reeno, je :- utvrivanje sposobnosti tehnikih sistema za odreenu proizvodnju (tanost,

kapacitet),- utvrivanje sigurnosti za okolinu (sigurnost korisnika i ljudi u okolini, sigurnostod eksplozije, poara, trovanja, zagaivanja i sl.).

Kontrolni pregledi imaju specifian nain izvoenja, zbog posebnih pribora koji se najeekoriste (instrumenti za mjerenje otpora, debljine zida, tanosti dimenzija). Isto tako, ovipregledi su specifini i po sloenim postupcima mjerenja, pa je potrebna posebna obukaradnika.Kontrolne preglede obavljaju naroito obueni strunjaci iz odravanja ili strunjaci drugihslubi unutar predzea (najee iz tehnike kontrole), a mogu ga izvoditi i strunjaci izvan

privrednih drutava iz tzv. specijaliziranih institucija (npr. institucije zatite na radu,inspekcijske slube i sl.).Kao i preventivni pregledi, i kontrolni pregledi predstavljaju normalnu i redovnu aktivnost

preventivnog odravanja u privrednom drutvu. Kontrolni pregledi izvode se po utvrenimstandardnim postupcima, zakonskim propisima, propisima privrednog drutva. Tako mogu

postojati kontrolno-inspekciski pregledi:- protiveksplozivnih ureaja,- sudova pod pritiskom,- dizalica (kontrola kuke, ueta, tokova, konica, kotura za izravnanje i dr.),- liftova (nosivost, konice i dr.),- relejne zatite i dr.

I ovi pregledi mogu se izvoditi ''u radu'' ili ''u stanju'' tehnikog sistema.

53. Organizacija odravanjaOsnovno odravanje obuhvata postupke od strane rukovaoca u toku smjene bez nekih posebnihureaja i alata. U ove postupke spadaju:

snadbijevanje gorivom, mazivom, raznim tenostima i drugim potronim materijalima, pranje i ienje, zamjena ulja, podmazivanje, zamjena tehnikih tenosti, itd, kontrola procesa funkcionisanja tehnikog sistema preko komandnih tabli, te vizuelna

kontrola ili pomou jednostavnih instrumenata, jednostavnije aktivnosti odravanja, kao to su pritezanje olabavljenih spojeva i slino, antikoroziona zatita, primopredaja tehnikih sistema itd.

Za ove postupke potrebna je odgovarajua obuka rukovaoca koji se sprovodi paralelno saobukom za rukovanje. Postupci odravanja trebaju biti opisani u uputstvu za rukovanje iodravanje, koji se obavezno nalaze uz tehniki sistem.Primopredaja tehnikog sistema koji se obavlja izmeu onoga koji predaje i onoga kojinastavlja da rukuje tehnikim sistemom, obuhvata mjere i postupke kojima se ispunjavajuzahtijevi u pogledu ispravnosti rada i bezbjednosti rukovaoca, odravaoca i drugih radnika kojiimaju kontakt sa sistemom.

54. Tehniko odravanje preduzea kao organizacioni sistem

55. Centralizovani oblik organizacije odravanja

56. Decentralizovani oblik organizacije odravanja

57. Kombinovani oblik organizacije odravanja


28/42

Kombinirano odravanje predstavlja kombinaciju naknadnog i preventivnog odravanja usmislu koristenja tehnikog sistema od pojave prvog stanja u otkazu na nekom od sastavnihdijelova sistema, a zatim se naknadnim odravanjem obavlja vraanje sistema u stanje u radui kasnije vre zahvati preventivnog odravanja po propisanom postupku.

58. Prednosti i nedostatci jednog u odnosu na drugi oblik organizovanjaRazvoj i primjena navedenih metoda odravanja mora da se zasniva na sveobuhvatnom

poznavanju karakteristika pouzdanosti sastavnih dijelova sistema, dobroj organizacijiosiguranja potrebnih informacija, sirokom koritenju sredstava i metoda tehnike dijagnostike,uz osiguranje visoke eksploatacijske tehnologije sistema. Osim toga, potrebno je i dobroorganiziranje, planiranje i upravljanje funkcijom odravanja u poduzeu (uz formiranje slubiza tehniku dijagnostiku i informatiku) pomou raunara.

59. Osnovne grupe poslova u okviru odreenih organizacionih cjelina

60. Ukupna priprema poslova odravanja

61. Poslovi tehnike pripreme

62. Poslovi operativne pripreme

63. Organizacija slube za tehniku dijagnostiku

64. Trokovi odravanja

Trokovi predstavljaju vrijednost utroenih elemenata u proizvodnji uinaka (proizvod iusluga). Kako se vrijednost izraava cijenom, trokovi su u novcu izraena koliina utroeneradne snage, te utroenih sredstava za rad i predmeta rada.Koliina utroenih elemenata proizvodnje moe se izraziti i naturalno (koliinski). Meutim,naturalne mjere razliitih elemenata utroenih u proizvodnji (ako se uopte moe koliinskiizraziti, npr. utroak radnog sredstva za rad) su nemjerljive, pa se njihova novana vrijednostkoristi kao zajedniko mjerilo za sve vrste koliinskog troenja. Zato su trokovi ustvari, zbirkoliina utroenih elemenata proizvodnje pomnoenih s odgovarajuim cijenama.Takva definicja trokova, meutim obuhvaa samo ui smisao pojma "trokovi".Osim tih trokova za neposrednu proizvodnju, trokovi nastaju i u vezi s obavljanjem drugihfunkcija u poslovnom sistemu, koje su u vezi s neposrednom proizvodnjom (trokovi:

planiranja, pripreme rada, nabave, prodaje, finansijskog poslovanja, usluga drugih itd.).Izraz "trokovi" u irem smislu, oznaavaju sva troenja koja su nastala u direktnoj ili

indirektnoj vezi s proizvodnjom.Prema tome, prethodnu definicju trokova u uem smislu trebaovako dopuniti: trokovi su u novcu izraena koliina utroenih elemenata proizvodnje, te ostaliizdaci koji su sastavni dijelovi cijene kotanja uinka.Otkazi kod tribomehanickih sistema (masina) mogu se posmatrati kao otkazi izazvanitriboloskim procesima i oni nastali zbog ostalih uzrocnika. Ovo stoga sto praksa pokazuje da sutriboloski procesi dominantni uzrocnici otkaza kod dinamickih masinskih sistema. Istrazivanja

pokazuju da u metalopreradivackoj industriji preovladuju triboloski otkazi i iznose 60%, a da sumaterijalni troskovi za opravku tih sistema za tri puta veci od onih izazvanih netriboloskim

procesima. Prema podacima japanske firme Nipon, 40% svih otkaza je prouzrokovanotriboloskim procesima.

Na visinu trokova u poslovnom sistemu utie vei broj raznovrsnih faktora, ali u principu je

mogua podjela na sljedee dvije grupe: unutranji faktori, koji djeluju na visinu ukupnih trokova:


29/42

objektivnog, npr. tehniki normativi utroka materijala, subjektivnog, gdje spadaju karakteristike postojee organizacije.

vanjski faktori, koji djeluju na visinu ukupnih trokova poslovnog sistema,na koje jemogue djelimino utjecati (to su npr. trite, ugovorne obaveze, zakonske obaveze,osiguranje i dr.).

Visina trokova odravanja se mijenja u vremenu i razliita je u raznim poslovnimsistemima.To je posljedica djelovanja velikog broja faktora utjecaja ije mehanizme djelovanjaesto ne znamo.Osnovni uticajni faktori na trokove odravanja su:

vrsta tehnikog sistema gdje se sa stanovita intenziteta i uzroka troenja mogurazlikovati:

sistem sa statistikom funkcijom gdje uglavnom nema habanja ve su trokovi troenjadruge prirode (atmosferalije, hemijski procesi, mijenjanje strukture itd.),

sistemi sa dinamikom funkcijom gdje su troenja uzrokovana uglavnom habanjem ideformacijama, odnosno lomovima.

uslovi eksploatacijegdje se sa stanovita intenziteta troenja mogu razlikovati: sistem podvrgnut djelovanju visokih temperatura, sistem podvrgnut razarajuim hemijskim uticajem, sistem podvrgnut abrazivnom djelovanju praine i predmeta rada, sistem podvrgnut djelovanju dinamikih sila i udara i sistem podvrgnut razliitim kombinacija prethodih uticaja.

vrijeme u radu odnosno stepen koritenja. to je due vrijeme u radu vea sutroenja sistema odnosno trokovi odravanja,

starost sistema zavisno u kom dijelu krive intenziteta otkaza se nalazi tehniki sistem, nivoa unificiranosti tehnikih sistema i njihovih dijelova, kvalitet kadrova koji rukuju sredstvima rada,

kvaliteta kadrova u odravanju, cijena rezervnih dijelova i materijala odravanja, zahtjevi zatite na radu i ovjekove okoline.

Radi sto brzeg uspostavljanja normalnog stanja i otklanjanja posljedica otkaza dijelova sistema,preduzeca nastoje da sto spremnije docekaju ove otkaze (dobra organizacija odrzavanja,dovoljno zaliha rezervnih dijelova, organizacija reparaturnih radionica i si.).Doskora se smatralo da je najefikasniji nacin brzog osposobljavanja tehnickih sistema zamjenaostecenog ili istrosenog dijela novim rezervnim dijelom. Zbog toga su preduzeca pribjegavalavelikim zalihama rezervnih dijelova - da bi ih po potrebi mogla sto prije ugraditi ili zamijeniti.Osposobljavanju i popravljanju istrosenih dijelova pristupalo se samo u slucajevima krajnjenuzde hitnosti. Poslijednjih godina prednost sve vise dobija osposobljavanje, dok se zamjeni

pristupa samo u odredenim slucajevima.

65. Trokovi odravanja u ivotnom ciklusuTrokovi ivotnog ciklusa ne mogu se analizirati i ocjenjivati bez informacija o drugimefektima rada posmatranog tehnikog sistema, odnosno bez podataka o stepenu zadovoljenjanjegove funkcije cilja. Tako se dolazi do kompleksne mjere uspjenosti tehnikih sistema, kojase naziva efektivnost uloenih sredstava ili efektivnost ukupnih trokova ivotnog ciklusa. Ovakompleksna karakteristika zavisi od vie elemenata, vezanih za sam tehniki sistem i okolinu ukojoj sistem radi, odnosno za konstrukciju sistema i njegovu logistiku podrku. Drugimrijeima, efektivnost uloenih sredstava je efektivnost tehnikog sistema svedena na jedinicu

uloenih sredstava, raunajui pri tome sredstva koja su ulagana tokom svih faza njegovogivotnog ciklusa.


30/42

Ovakav prilaz tehnikim sistemima dolazi do izraaja i u metodama analize i procjene njihovihtrokova. Analiza trokova tehnikih sistema se, naime, vri u naelu za cio ivotni ciklus. Ima,meutim, i sluajeva da se analiziraju trokovi samo u jednom dijelu ivotnog ciklusa, tj. usamo jednoj ili nekoliko faza, pa i samo neke aktivnosti u odreenim periodima posmatranja.

66. Ukupni trokovi odravanja

67. Direktni trokoviPojedinani (direktni) trokovi su oni koji se mogu neposredno obuhvatiti ne samo po mjestimagdje su nastali ve i po nosiocima.Meutim, u pojedinane trokove ubrajaju se:

materijal izrade (osnovni i pomoni materijal, te tehnoloko gorivo, energija ako semoe obuhvatiti po uinku),

lini dohodci izrade, tj. lini dohoci koji su neposreno uestvovali u izradi proizvodaili usluge.

Ti se trokovi ubrajaju u direktne jer je mogue tano ustanoviti koliko je materijala potrebno

za izradu odreenog proizvoda, odnosno koliko je sati neposrednog rada utroeno pri toj izradi.

68. Indirektni trokovi

Opi (indirektni trokovi) ne mogu se neposredno evidentirati, pa ine zajednike trokove zavie mjesta trokova ili vie vrsta uinaka.Opi trokovi mogu biti:

opi trokovi izrade (pogonska reija) i opi trokovi upravci prodaje (upravno-prodajna reija).

Ovi trokovi po svojoj strukturi su sloeni trokovi.

69. Uticaj metoda odravanja na trokove

Visina trokova odravanja se mijenja u vremenu i razliita je u raznim poslovnimsistemima.To je posljedica djelovanja velikog broja faktora utjecaja ije mehanizme djelovanjaesto ne znamo.Osnovni uticajni faktori na trokove odravanja su:

vrsta tehnikog sistema gdje se sa stanovita intenziteta i uzroka troenja mogurazlikovati:

sistem sa statistikom funkcijom gdje uglavnom nema habanja ve su trokovi troenjadruge prirode (atmosferalije, hemijski procesi, mijenjanje strukture itd.),

sistemi sa dinamikom funkcijom gdje su troenja uzrokovana uglavnom habanjem ideformacijama, odnosno lomovima.

uslovi eksploatacijegdje se sa stanovita intenziteta troenja mogu razlikovati: sistem podvrgnut djelovanju visokih temperatura, sistem podvrgnut razarajuim hemijskim uticajem, sistem podvrgnut abrazivnom djelovanju praine i predmeta rada, sistem podvrgnut djelovanju dinamikih sila i udara i sistem podvrgnut razliitim kombinacija prethodih uticaja.

vrijeme u radu odnosno stepen koritenja. to je due vrijeme u radu vea su troenjasistema odnosno trokovi odravanja,

starost sistema zavisno u kom dijelu krive intenziteta otkaza se nalazi tehniki sistem, nivoa unificiranosti tehnikih sistema i njihovih dijelova, kvalitet kadrova koji rukuju sredstvima rada, kvaliteta kadrova u odravanju, cijena rezervnih dijelova i materijala odravanja,


31/42

zahtjevi zatite na radu i ovjekove okoline.

70. Uticaj intenziteta odravanja na trokovePolazeci od znaaja proizvodnog sistema i tehniko-tehnolokog nivoa opreme, neophodno jedefinisati intenzitet odravanja, koji ima dominantan uticaj na trokove

Uticaj intenziteta odravanja na trokoveSa sl. se vidi da sa poveanjem intenziteta odravanja dolazi do smanjenja trokova koji seodnose na zastoje opreme. Oigledno je da pri ovome dolazi i do smanjenja vremenskihgubitaka u proizvodnji. Poveanje intenziteta odravanja dovodi do poveanja direktnihtrokova.

71. Uticaj gotovosti na trokoveTakoe je neophodno napomenuti da se za odreene uslove i postavljene zahtjeve navedenitrokovi mogu minimizirati. Veoma je bitno koliko se na ovaj nain odreene optimalnevrijednosti (pri minimalnim trokovima odravanja), na primjer za gotovost i pouzdanostrazliite od onih koje diktira znaaj tehnikog sistema, odnosno uslovi njegove eksploatacije.Ukoliko su razlike beznaajne, moe se rei da je primijenjen optimalni nain odravanja

72. Uticaj zahtjevane eksplotacione pouzdanosti na trokoveU toku eksploatacije tehnikih sistema posebnu panju treba posvetiti njihovoj pouzdanosti.Zahtijevana eksploataciona pouzdanost mora da bude realno odreena, jer ona ima bitan uticajna izbor metoda odravanja, a samim tim i trokove koji se pri tome stvaraju.

73. Na trokove odravanja utie se u svim fazama ivotnog vijeka

Ostvarivanje svake aktivnosti u ivotnom ciklusu, pa i svakog segmenta ovog ciklusa

pojedinano, zahtijeva ulaganje odreenih materijalnih sredstava, odnosno odgovarajue


32/42

,,napore". U torn smislu se moe govoriti i o ukupnim trokovima ivotnog ciklusa ili oukupnim uloenim sredstvima.Troskovi ivotnog ciklusa ukljuuju sljedee pojedinane trokove: - trokove nabavke, kojiukljuuju i transport, dopremu, osiguranje i druge obaveze, itd.

74. Prikazati i objasniti zavisnost trokova odravanja i trokova zastoja u odnosu naraspoloivost

Zahtjevana gotovost (raspoloivost) definise znaaj tehnikog sistema, odnosno metododrvanja, a to sve zajedno utie na trokove.Za visoku zahtjevanu gotovost, vie se primjenjuje odravanje prema stanju u odnosu nanaknadno.

Naknadno odravanje se izvodi poslije nastanka otkaza, a odravanje prema stanju predviastalnu kontrolu tehnikog stanja sistema kako ne bi dolo do otkaza.

75. Tehnologija naknadnog odravanja

76. Tehnologija preventivnog odravanjaTehnologija kao skup metode i postupaka koji se primjenjuju u proizvodnim procesima,znaajni je materijalni faktor privrednog razvoja. Takoe, tehnologija odravanja definie

postupke odravanja i nain sprovoenja postupaka odravanja. Tehnologijom odravanjaodreuje se na koji nain postupak treba da se obavi, kojim alatom, kojim redosljedom i ukojem vremenu.Dugo vremena tehnoloke operacije za poslove odravanja izvodile su se prema iskustvu iznanju odravaoca. Vremenom s porastom zahtijeva kojim su se postavljali pred odravaoca,razvojem naunih dostignua, razvijale su se metode i postupci za obavljanje pojedinih poslovaodravanja.Bez obzira na sve do sada primjenjivanje metode i postupke, tehnologije odravanja nisudovoljno sistematizovane i obraene na jednom mjestu. Najee se nalaze u vidu uputstava za

pojedine tehnike sisteme, posebno za one kojima su zakonski ili odreenim propisimaodreene. Zbog svega izneenog, metode i postupke moemo definisati kroz slijedee oblike:

-

osnovno odravanje od strane rukovaoca,- tehnoloke operacije za pojedine strategije preventivnog odravanja,- kontrolni pregledi,- traenje i otklanjanje slabih mjesta,- tehnoloki postupci za obavljanje remonta,- tehnologija osposobljananja rezervnih dijelova,- tehnologija zatite,- nove tehnologije u odravanju,- izrada dijelova i sklopova za potrebe odravanja.

Za posebne tehnike sisteme kao to su u rudarstvu, eljeznika ili motorna vozila postoje idrugi nazivi za pojedine postupke odravanja kao naprimjer servisi ili kontrolni pregledi itd.

77. Informacioni sistem odravanja


33/42

Informacioni sistem je onaj sistem u strukturi organizacionog sistema koji ima zadatak daprikuplja, kontrolie i memorie podatke koji dolaze, a zatim prikupljene podatke obradi iprenese kod korisnika u svrhu upravljanja i postizanja odreenog cilja sistema.Upravljanje se vri u svrhu postizanja odreenog cilja sistema a na osnovu prijema, prenosa,

prerade i koritenja informacijea. Ima zadatak da smanji ili u potpunosti otkloni nepovoljni

uticaji okruenja na sistem, ali i uzroke unutar sistema i da vodi sistem u pravcu ostvarivanjapostavljenog cilja.Informacio (lat.) razrjeenje, osvjedoenje.U svakodnevnom argonu: informacija je saoptenje, ili izvjetavanje, ili obavjetavanje, kojanjenom primaocu smanjuje ili otklanja neizvjesnost u saznanju o nekom objektu, pojavi, ilidogaaju.Informaciju ini ureena etvorka:

objekat koji odrava informaciju, objekat posredstvom kojeg se odrava, smisao i intezitet ili koliina informacije.

Podatakje je sve ono to opisuje, odnosno konkretizira neku injenicu.Sa informacijom se esto dovodi u vezu podatak. Razlika izmeu njih je relevantna. Podatak

predstavlja ulaz odreenog obima znanja. Ako se obim znanja promjeni dobije se kao rezultat tepromjene informacija.

78. Od ega zavisi u opem sluaju kvalitet informacionog sistema

Informacioni zahtjev je odraz informacione potrebe korisnika:Informacioni zahtjev prema IS se mora definisati:

sadrinom ili smislom ta,

koliinom u smislu maksimalno ili priblino, vremenom tj. kad nam je potrebna informacija, lokacijom gdje treba da dobijemo informaciju i nainom iskazivanja kako (na radnom mjestu, na ekranu, zvukom itd.)

79. Osnovna obiljeja kvaliteta informacijaSutina je u tome, da se samo za unaprijed definisane informacione zahtjeve, moe projektovatii izgraivati IS, koji e sa punom sigurnou zadovoljavati postavljene zahtjeve, i to naoperativnom i taktikom nivou.Projektant IS ima zadatak da utvrdi informacione zahtjeve, a da bi to utvrdio treba mu korisnikIS, koji mu pomae da zajedniki dou do informacionih zahtjeva.Svaki IS sastoji se iz tri logike komponente:

unos i organizacija unosa podataka, memorisanje i organizacija memorisanja podataka i interpretacija podataka.

80. Tok informacija

IS mora slijediti organizacionu strukturu privrednog drutva, a informacije moraju bitistruktuirane i saete u zavisnosti od potreba korisnika na razliitim nivoima upravljanja.Upravljani sistem ima sposobnost mijenjanja svog kretanja, odnosno prelaska iz jednog stanja udrugo pod uticajem raznih dejstava koje nazivamo upravljake akcije

81. Nain obrade i analize inforamacija


34/42

Projektant IS ima zadatak da utvrdi informacione zahtjeve, a da bi to utvrdio treba mu korisnikIS, koji mu pomae da zajedniki dou do informacionih zahtjeva.Svaki IS sastoji se iz tri logike komponente:

unos i organizacija unosa podataka, memorisanje i organizacija memorisanja podataka i

interpretacija podataka.Treba pomenuti da postoji nekoliko nivoa moguih rjeenja IS, od rune obrade (pisanje,

prikupljanje i obrada), do IS koji svoje zadatke izvrava savremenim sredstvima informacionihtehnologija, a ine ga:

raunarski sistemi i mree, telekomunikacioni sistemi i mree za prijenos podataka i

sredstva za automatizaciju kancelarijskih poslova

82. Osnovne podjele informacionih sistema

U zavisnosti od funkcionisanja privrednog drutva njegov informacioni sistem se moe

podijeliti u slijedee podsisteme: programska podrka planiranju i praenju proizvodnje, programska podrka poslovnom sistemu, programska podrka odravanju, programska podrka osiguranju kvaliteta, programska podrka za inenjerske poslove i komjutersko voenje procesa.

83. Struktura informacionog sistema odravanja

84. Radionice za odravanje

Nakon izbora lokacije za radionicu odravanja pristupa se izradi investicionog programa kojimse utvruje drutvena i ekonomska opravdanost ekonomskog ulaganja i analiziraju tehniko-ekonomski, tehnoloki i drugi uslovi za izgradnju objekta.Prije svega odrede se proizvodne, pomone, skladine i administrativne povrine i parkiralita.

Nakon toga odredi se veliina cjelokupnog zemljita.Proizvodne povrine namjenjene su za osnovnu proizvodnjuodravanje i zauzete su radnimmjestima, opremom, prilazima radnim mjestima i prolazima izmeu radnih mjesta, opreme i dr.Pomone povrine zauzimaju npr. kotlovnica, kompresorska stanica, laboratorije, prilazne staze,

putevi itd.U sastav administrativnih povrina ulaze povrine zauzete kancelarijama, prostorijama zaodmor, garderobe, drutvena ishrana, toalete, kupatila itd.

Za normalan rad radionice za odravanje neophodno je da postoje odreene rezerve materijala irezervnih dijelova koji se uvaju u skladitima kao i alatnica.Veliina planiranog prostora opredjeljuje razmjetaj radionica odnosno odjeljenja u jednojrazdjeljenoj zgradihali ili dvije (ili vie) pojedinanih zgradahala.Proizvodna hala, radionica, odnosno servis, moe da se sastoji od jedne ili vie hala. Rjeenje sa

jednom proizvodnom halom u odnosu na rjeenje sa vie hala je jeftinije.U jednoj zajednikoj prostoriji zbog protivpoarne bezbjednosti i higijensko tehnikih zahtjevamogu se kombinovati odjeljenja.Odjeljenja za pranje, lakirnica, kompresorska stanica, akumulatorsko odjeljenje i sl. treba da

budu odvojena.Kod projektovanja hala, bitno je da se ve u fazi idejnog rjeenja, dobiju pouzdane informacije

o slijedeim uticajnim faktorima: tehnoloki proces u hali,


35/42

potrebni ureaji za transport: kranovi, transportne trake, viljukari i sl., geomehaniki podaci o tlu i seizmika mikrolokacija, granica radne temperature i vlanosti vazduha u hali, potrebno osvjetljenje ili vrste radnih mjesta po pojedinim prostorijama, potreban nivo zvune izolovanosti, ako ima takvih potreba, grijanje i provjetravanje unutranjosti hale, eventualno budue proirenje objekta i dr.

Ovdje je vano naglasiti neophodnu saradnju izmeu projektanta (inenjera, arhitekte,tehnologa) i investitora u ranoj fazi izrade projekta, kako bi se dobilo ekonomino rjeenje koje

je najpogodnije za investitorove trenutne i budue zahtjeve.Prva faza na lokaciji raspoloivog prostora je utvrivanje rasporeda objekta u okvirusituacionog plana.U cilju efikasnijeg planiranja razmjetaja prostora i proizvodne opreme bitno je postavljanje

jasnih i realnih zahtjeva u samom poetku projektovanja. Planiranje pomenutog razmjetajamora da se zasniva na kompromisnim rjeenjima koja uzimaju u obzir razne prednosti i

ogranienja i koja se vremenom mogu korigovati.Ono to su konstruktivni crtei za izradu jednog proizvoda, to je dispozicioni plan za realizacijujednog proizvodnog ili tehnolokog procesa. Dispozicioni plan je nosilac informacija orazmjetanju proizvodne opreme i radne snage, tokovima materijala, svim saobraajnicama ienergetskim instalacijama. Sam proces izrade dispozicionog plana predstavlja kombinacijugeometrijskih i kombinatornih problema. Kod rjeavanja problema dispozicionog plana uindustriji, naglasak je stavljen na tok materijala.

85. Proraun kapaciteta za snadbjevanje energijomPotronja elektrine energije se obino uzima na godinjem nivou, na osnovu instalisane snagesvih potroaa i efektivnog fonda sati rada. Najee se koriste nominalni naponi od 220 V i

380 V. Transformatorska stanica i razvodna mrea se dimenzioniu prema ukupnoj instalisanojsnazi.Jedan od metoda prorauna elektrine energije koristi slijedei obrazac:

[ ]KWhkFNW eeve = gdje su:

N suma svih energetskih potroaa [KW], vF godinji fond rada opreme [h], koeficijent optereenosti opreme i usvaja se priblino 0,75, ek koeficijent potronje, koji uzima u obzir nejednovremenost rada svih potroaa i

usvaja se 0,3 0,5.

Proraun elektrine energije za osvetljenje odreuje se prema izrazu:[ ]KWhPWRW ooOS =

gdje su: oR norma potronje el. energije tj. W/m2, obino se usvaja 15-20 W/m2, W broj sati koritenja elektrinog osvjetljenja u toku godine (priblino 2200 sati) i oP povrina u m2 koja se osvjetljava.

86. Rezervni dijelovi i materijali za odravanjePotreba za rezervnim dijelovima proizilazi iz prirodnog procesa starenja i otkazivanja pojednihelemenata koji se javljaju tokom rada ali i kada su van upotrebe. Razlog tome je izloenostelemenata djelovanju trenja, zamora, korozije, unutranjih strukturnih promjena, kao lomova i


36/42

oteenja drugih elemenata. Za vrenje korektivnog i preventivnog odravanja potrebni suodreeni rezervni dijelovi i materijali.Trokovi rezervnih dijelova i materijala u ukupnim trokovima odravanja kreu se, uzavisnosti od vrste odravanja (preventivno, odravanje po stanju ili korektivno), izmeu 30 i65 %.

Danas postoji veliki broj modela, koji su plod operacionih istraivanja, pomou kojih se mogu,uz odreene uslove, odrediti optimalne koliine za naruivanje, ili koliine na zalihi uzodreene trokove. Svi ti modeli imaju odreenu teoretsku vrijednost, ali u praksi, naroito unaim privrednim drutvima, nisu naili na primjenu u veoj mjeri.Da bi se uspjeno pratili ekonomski efekti u privrednom drutvu potrebno je u prvom redurijeiti jedan od najosnovnijih problema iz oblasti odravanja, a to je problem upravljanjarezervnim dijelovima. Zastoji usljed nedostatka rezervnih dijelova prouzrokuju velike

potekoe. Pored direktnog smanjenja proizvodnje na datom tehnikom sistemu, obino dolazido lananog poremeaja na drugim tehnikim sistemima, nastaju trokovi usljed ekanja islino. S druge strane prekomjerne zalihe neposredno ongauju dodatna sredstva, to slabilikvidnost privrednog drutva i poveava trokove poslovanja. Prekomjerne zalihe ne znae i

dobru snadbjevenost rezervnim dijelovima. Dok su zalihe nekih rezervnih dijelova nepotrebnopoveane, pojavljuje se nedostatak drgih rezervnih dijelova.Osnovni element koji treba rijeiti je izrada sistema praenja, rjeavanja problematike planiranjarezervnih dijelova i nain skladitenja.

87. Upravljanje zalihama rezervnih dijelovaDjelatnost oko osiguranja rezervnih dijelova i materijala odravanja dijeli se na:

1. planiranje,2. nabavu,3. skladitenje i4. izuzimanje.

Planiranje rezervnih dijelova i materijala odravanjaPod planiranjem RD podrazumjeva se vrenje aktivnosti u cilju ostvarenja postavljenihzadataka privrednog drutva.Blagovremenim planiranjem potreba RD stvaraju se realne pretpostavke, da e na eventualnezastoje u procesu proizvodnje, funkcija odravanja moi odgovoriti u vremenu, obimu ikvalitetu u skladu postavljene funkcije cilja.esto se govori o materijalu odravanja openito, ali on se, u stvari, dijeli u dvije osnovnegrupe:

materijali kao poluproizvodi (ipkasti materijali, cijevi itd.) i gotova roba (vijana roba, maziva itd.).

Kada se razmilja koju koliinu rezervnih dijelova i materijala treba posjedovati na zalihiimamo sljedea dva sluaja: velika koliina rezervnih dijelova i materijala na zalihi omoguava veliku pouzdanost

opreme i manje zastoje, ali svakako poveava iznos uloenih obrtnih sredstava, manjom koliinom rezervnih dijelova i materijala smanjit e se koliina obrtnih

sredstava tj. trokovi odravanja, ali e se smanjiti i pouzdanost opreme.Izmeu te dvije krajnosti treba nai optimalno rjeenje na temelju sljedeih kriterija:

prema preporuci proizvoaa opreme, zavisno od stepena sloenosti rezervnih dijelova, analize potronje rezervnih dijelova u proteklom periodu eksploatacije opreme. Do ovih

podataka se moe doi i raunski, kao to smo naprijed rekli, znajui opremu i broj istihdijelova na opremi.


37/42

Na osnovu statistikih podataka o vremenu trajanja rezervnih dijelova u uslovimaeksploatacije. Statistiki se potronja nepopravljivih rezervnih dijelova (za godinu ili

plansku godinu) odreuje praenjem vrijednosti srednjeg vremena rada do otkaza.

[ ]komNT

365nk u

ur

gi

=

gdje su: gn broj godina za koje poruujemo rezervni dio,

uN koliina rezervnih dijelova ugraenih u mainama,

urT srednje vrijeme rada do otkaza u danimaStatistiki se potronja rezervnih dijelova koji se popravljaju odreuje takoe praenjemsrednjeg vremena rada izmeu otkaza.

piuur

gi kNT

365nk

= [kom]

gdje je: kpi koeficijent popravke (omjer rezervnih dijelova koji se popravljaju nakon otkaza

0 kpi 1) gubitaka izraenih u novanoj vrijednosti ili u satima do kojih dolazi kada nema

rezervnog dijela, a potrebna je njegova zamjena, rokova isporuke koji, svakako, zavise o izboru i mogunosti nabave (strani ili domai

isporuilac), cijene rezervnih dijelova, dozvoljenog vremena skladitenja (starenje maziva, korozija i dr.).

Nain upravljanja rezervnim dijelovima prikazan je na slici.

Nabavka

Izrada

Opravka

Zahtjev za

nabavku

Zahtjev za

nabavku

Novo stanje

sig. stanje

Ne

STOP

Po signalnoj

zalihi "B" ili "C"

Zahtjev za

nabavku

Predvieno

za zalihu

Start

Izdatnica

Rezervisanje

Nain

upravljanja

Procjena potrebne

dopune

Zalihu

dopunitiStop

-Preuzimanje

-Registrovanje

novog stanja

Stop

Ne

Po planu "A"

Predatnica

-Rezervisanje

-Izdavanje

-Registrovanje

novog stanja

Da

Da

ematski prikaz upravljanja zalihama RD i materijala

Nabava rezervnih dijelova i materijala odravanja


38/42

Tehnolozi pripreme odravanja planiraju, organizuju i prate sitem naruivanja rezervnihdijelova i materijala, a sve to u cilju smanjenja trokova odravanja i zastoja opreme radiekanja na rezervni dio.

Najjeftinije je rezervni dio naruivati tj. kupovati prilikom nabave nove opreme, no tada se zbogiskustva s dotinom opremom lahko deava da kupovina bude enormno velika po koliini.

Rezervni dijelovi i materijali odravanja nabavljae se u zavisnosti o grupi na dva sljedeanaina:a) po planu ili posebnoj narudbi koju pokreu tehnolozi opreme iz tehnoloke pripreme

odravanja prema unaprijed odreenom planu. Ako se izvede ABC analiza svihrezervnih dijelova i materijala po vrijdnosti, na ovaj nain naruivali bi se dijelovi izgrupe A. U prav

Documents

Terotehnologija odgovori