NNRR 44 LLIIPPIIEECC 220011 33

UUlliiccaa 2266 SSttrreeeett AArrttXXXXVVII FFeessttiiwwaall TTeeaattrróóww UUlliicczznnyycchhKKRRAAKKÓÓWWBBaarrbbaakkaann --

ssyymmbbooll mmiiaassttaa

TTAATTRRYY SSTTAANN IIĄĄTTKKII FFeessttiiwwaallEETTNNOOmmaann iiaaDDooll ii nnaa

TToommaannoowwaaOOppaaccttwwoo ssiióóssttrr

BBeenneeddyykkttyynneekk

SSEERR GGAAZZDDOOWWSSKKII -- CCZZYYMM RRÓÓŻŻNN II SSIIĘĘ OODD OOSSCCYYPPKKAA

2

Zdjecie Miesiąca: Dolina KobylańskaSSPPIISS TTRREEŚŚCCII ::3 "Ulica 26 Street Art"

­ XXVI Międzynarodowy Festiwal Teatrów Ulicznych

7 Ser gazdowski

­ czym różni sie od oscypka

8 Barbakan

­ jeden z symboli Krakowa

10 Dolina Tomanowa

­ Tary poza utartymi szlakami

12 Staniątki

­ opactwo sióstr Benedyktynek"

14 Festiwal ETNOmaniaRedkacja Odkryjmalopolske.pltel . 51 2 003 235e-mail : odkryjmalopolske@gmail .com

3

UUlliiccaa 2266 SSttrreeeett AArrttXXXXVVII MMiięęddzzyynnaarrooddoowwyy FFeessttiiwwaall

TTeeaattrróóww UUlliicczznnyycchhcciiaaOd 11 do 1 lipca na ulicach Krakowa,Andrychowa i Limanowej odbywał się XXVIMiędzynarodowy Festiwal Teatrów UlicznychULICA 26 STREET ART

ULICA jest jednym z najstarszych festiwali teatruplenerowego w Europie Środkowej. Organizowanyprzez Teatr KTO od 1 988 roku, na stałe wpisał siew letni kalendarz kulturalny Krakowa.

Przedstawienia kameralne i wielkie widowiska, klauni,akrobaci i spektakle l iryczne - ta tradycyjna już dlaULICY wielość form została tym razem poszerzonao silną reprezentację teatru tańca. W tegorocznymprogramie domnowały spektakle z Hiszpanii i Polski, niezabrakło też artystów z Francji i Niemiec.

Spektakularnie był początek festiwalu - zachwycającypokaz Nit Magica oraz finał festiwalu. 1 4 l ipca w RynkuGłównym w Krakowie można było podziwiać (pierwszyraz w Polsce) światowej sławy zespół Voala Project, dlaktórego naturalną scenerią jest niebo. Zawieszeni poddźwigiem, artyści wykonywali powietrzne akrobacje,tworząc wyrafinowane choreograficzne kompozycjei wprowadzając w zachwyt i zdziwienie tysiące widzów.

Don Kichote Walny-Teatr (Ryglice)

everybodyskin

Teatr Tańca DF(Kraków) & Les Fil lesFöllen(Hiszpania/Barcelona)

4

Carmen Funebre Teatr Biuro Podróży (Poznań)

Rococó Bananas Los Excentricos (Katalonia/Hiszpania i Francja)

5

Nit Magica (Magiczna Noc) Xarxa Teatre (Hiszpania)

6

Voalá Station Voala Project (Hiszpania)

7

SSeerr ggaazzddoowwsskkiiczym różni się od oscypka

Ser gazdowski – gołka (pucok, kara) -tradycyjna nazwa wędzonego, krowiego seraprodukowanego w sposób zbliżony doOscypka, z którym czasmi jest mylony zewzględu na stosowanie podobnych form(Oscypek - wrzecionowaty, gołka -walcowata), jednak smak obu serów jestzupełnie inny.

Pochodzenie:

Tradycja wytwarzania serów z mleka krowiego jestbardzo długa i przekazywana z pokolenia napokolenie. Nazwa sera pochodzi od wyglądugotowego produktu: Gołka – kłotek to jest serwędzony podobnego do kłotka drewna (klocka). Aledawniej można było znaleźć inne nazwy na seryz mleka krowiego: „kłodki”, „klocki”, „gołki”, „pucoki”czy „sery gazdowskie”. Początkowo sery z mlekakrowiego wytwarzano na własne potrzeby w domu,jednak z czasem zyskały na popularności. Naprodukcję sera z mleka krowiego miał wpływograniczony czas dojenie owiec, który odbywa siętylko przez kilka miesięcy w roku, oraz koniecznośćzagospodarowania nadmiarów krowiego mleka awędzony ser okazał się na to świetnym sposobem.Sery gazdowskie były przygotowywane na wesela,święta rodzinne, a także z okazji odpustu.

Wytwarzanie:

Mleko do produkcji sera musi być podgrzane dotemperatury 36–37 stopni a następnie zaprawione

podpuszczką. Dawniej, gdy nie było podpuszczki,mleko zaprawiano klagiem, czyl i żołądkamicielęcymi. Następnie ser należy dobrze zagnieśći wyparzyć w wodzie, a na koniec uformować kształt.Tradycyjnie gołki powinny być wytwarzane wpucierze drewnianej a następnie wędzone w„wędzarniku”. W przeciwieństwie do oscypka iinnych serów owczych gołka nie jest wędzona wpasterskim szałasie, a w przydomowej wędzarni.Dawniej ser wytwarzany był w okresiejesienno–zimowym, kiedy nie doiło się owiec.

Wygląd:

Gołka ma walcowaty kształt i jest zdobionawypukłymi oraz wklęsłymi wzorami. Ma długość:6–1 5 cm oraz waży 0,3-0,6 kg. Miąższ jest jednolity,miękki i elastyczny. Po przekrojeniu barwa sera jestlekko żółtawa, przy skórce ciemniejsza, której kolorjest jasnobrązowy.

Smak i zapach:

Ser jest lekko słony i ma wyraźny zapach wędzenia(dymu). Charakterystyczną cechą gołki jest to, że wcałości wytwarzana jest z mleka krowiego, cozapewnia jej del ikatny smak.

07.1 0.2008 ser gazdowski (gołka) został wpisany naListę Produktów Tradycyjnych

Źródło:http://www.minrol.gov.pl

8

Barbakan w Krakowie to jeden z symboliKrakowa. Ta niezwykła budowla, którastrzeże historyczne wejście do miastaprzyciąga każdego dnia rzesze turystów.Z kolei mieszkańcom Krakowa takspowszedniała, że nie zwracaja na niąuwagi. I jednych i drugich zapraszamy dolektury.

Architektura

Barbakan powstał na planie koła o średnicywewnętrznej prawie 25 metrów. Barbakan togotycka budowla z 7 wieżyczkami. Kiedyśpołączony był z Bramą Floriańską długą szyją. Jejmury były zaopatrzone w otwory strzelnicze. DoBarbakanu prowadziło też wejście od stronyKleparza. Było ono umieszczone równolegle dolini i murów obwodowych. Do 2 bram fortecywiodły mosty zwodzone, przerzucone nad fosąo głębokości sięgającej 6 metrów. Ponadto odstrony Kleparza znajduje się znacznie wysunięta

na zewnątrz przybudówka, pod którą niegdyśprzepływała woda. Przybudówka ta związana byłaz funkcjonowaniem bram i mostów zwodzonych.Z czasem, w wyniku rozbudowy miasta fosazostała zasypana. Podziemną część obiektustanowił sklepiony chodnik. Prowadził on dospecjalnych furt, które pozwalały członkom załogi,poprzez wodę fosy, wydostawać się z fortecy.Ściany Barbakanu postawiono niezwykle solidniei z dużą znajomością sztuki budownictwa. W myśljej zasad do dawnego poziomu wody w fosiewykonane były one z kamieni wapiennych.Połączono je ze sobą wapienną zaprawąmurarską. Cała budowla powyżej poziomu wodyzostała wykonana z dobrze wypalonej cegły. Muryna całej wysokości były odporne na ogieńartyleryjski. Ich grubość sięga 3 metrów.

Historia

Barbakan powstał w samym końcu wieku XV i byłnajmocniejszym elementem rozbudowywanychprzez wieki fortyfikacji miasta Krakowa. Kamień

BBaarrbbaakkaannjeden z symboli Krakowa

9

węgielny pod jego budowę położyłsam król polski Jan Olbracht. Budowaspowodowana zagrożeniem państwapolskiego ze strony Wołochów,Tatarów i Turków. Od 1 566 rokuzadaniem Barbakanu stała sięobrona dostępu do ArsenałuMiejskiego.

Pierwszy poważny egzamin barbakanzdał w 1 587 roku, kiedy w batal i i okoronę polską pod murami Krakowastanął arcyksiążę Maksymil ianHabsburg. Atak jego wojsk zostałodparty, a pretendent do tronupolskiego był zmuszony doodstąpienia miasta. Drugie oblężenieKrakowa w czasach nowożytnych miało miejscew czasie potopu szwedzkiego. W 1 655 rokuzałoga Barbakanu skapitulowała z powoduwyczerpania amunicj i i głodu. W 1 768 roku wczasie konfederacji barskiej, Barbakan służyłobrońcom w walce z wojskami rosyjskimi.

Początek XIX w. to walka o przetrwanieBarbakanu. W 1 806 roku rozpoczęto l ikwidacjękrakowskich murów miejskich zarządzony przezAustriaków. Staraniem architekta, konserwatorai senatora Feliksa Radwańskiego udało się ocalićpółnocny fragment murów, z Barbakanem.

Dziś znajduje się pod opieką MuzeumHistorycznego Miasta Krakowa, jest udostępnionyzwiedzającym, którzy mogą zapoznać się w jegownętrzu z zarysem historycznym rozwojufortyfikacji krakowskich.

Został wzniesiony w latach 1 498-1 499 zapanowania króla Jana Olbrachta w obawie przednajazdem wołosko-tureckim zagrażającymKrakowowi po klęsce bukowińskiej. Według ocenyspecjal istów w okresie od XV do XVI I I wieku byłfortecą nie do zdobycia.

Obecnie barbakan jest oddziałem MuzeumHistorycznego Miasta Krakowa. Wykorzystywanyjest jako miejsce ekspozycji różnorodnychwystaw, jako arena walk sportowych np.mistrzostw Polski w szermierce bądźhistoryzowanych walk rycerskich i tańcówdworskich.

Ciekawostki

- Fel iks Radwański w obronie Barbakanu i BramyFloriańskiej przed wyburzeniem użył m. in.argumentacji , iż do pozbawionego fortyfikacjicentrum miasta wtargną silne wiatry północnenarażając mieszkańców na częste fluksje,reumatyzmy, a może i paral iże.

- Barbakan wieńczyły kiedyś machikuły, czyl iwysunięte ganki z otworami w podłodze, przezktóre wylewano na nieprzyjaciela stopiony ołów,wrzący olej i miotano pociski.

- Na barbakanie znajduje się płyta poświęconaMarcinowi Oracewiczowi. Jak głosi legenda,podczas konfederacji barskiej, gdy zabrakło muamunicj i przy obronie Krakowa, nabił karabinguzikiem od czamary i zabił rosyjskiego dowódcęPanina.

1 0

Dolina Tomanowa to jedna z najrzadziejuczęszczanych tatrzańskich dolin,stanowiąca górne, wschodnieodgałęzienie Doliny Kościeliskiej.Prowadzi przez nią szlak na CzerwoneWierchy i zazwyczaj nie jest onagłównym celem turystycznym. Spokojnaatmosfera sprawia jednak, że towyjątkowe miejsce na mapie Tatr.

Geografia

Dolina przylega do głównej grani Tatr. Otaczająją szczyty Tatr Zachodnich od Ciemniaka przezTomanowe Stoły, TomanowąPrzełęcz,Tomanowy Wierch Polski poSmreczyński Wierch. Dolina opada spodTomanowej Przełęczy poprzez Kamienisty Żlebw północno-zachodnim kierunku, przy PolanieSmytniej uchodząc do Doliny Kościel iskiej.Dnem Doliny Tomanowej spływa Tomanowy

Potok, będący dopływem Kościel iskiegoPotoku. Dolinę budują 2 rodzaje skał:południowe zbocza odchodzące od granigłównej Tatr zbudowane są ze skałkrystal icznych, północne z wapieni i dolomitów.

Przyroda

Dolina leży na głównym szlaku wędrówekdzikich zwierząt. Dlatego też wiosną można tuspotkć niedźwiedzia, sarnie i jelenie. Z rzadkichrośl in stwierdzono tu obecność złoci małeji ostrołódki polnej.

Historia

W 1 61 5 roku górale otrzymali od królaZygmunta I I I Wazy zezwolenie nawykarczowanie i wypasanie tej dol iny, dlategoteż dolina była duzo mniej zalesiona niżobecnie. Były tu 3 hale: Tomanowa, Smreczynyi Smytnia. Wypasu owiec i bydła zaprzestano w

DDoolliinnaa TToommaannoowwaaTTaattrryy ppoozzaa uuttaarrttyymmii sszzllaakkaammii

11

1 957 roku, po utworzeniu ścisłegorezerwatu przyrody. Po halachpozostały obecnie nieduże i stopniowozarastające lasem polany: NiżniaPolana Tomanowa, Wyżnia PolanaTomanowa i Wyżnia SmreczyńskaPolana. W Dolinie wydobywano kiedyśrudy metal i . Wspominają o tymdokumenty z 1 736 roku. Później halęwykupił hrabia Władysław Zamoyski. W1 927 roku wybudowano tu wzorcowąbacówkę i urządzono pokazowyośrodek szkolenia baców. W czasie I Iwojny światowej w budynku tej bacówkiukrywali się radzieccy partyzanci.

Dolina Tomanowa, z racji położenia ifaktu, że ponad nią znajduje się jedna znajniższych w głównym grzbiecie TatrTomanowa Przełęcz, była od dawnagłównym szlakiem wiodącym na drugąstronę Tatr. Wędrowali nią kupcy,zbójnicy, górnicy, pasterze iprzemytnicy. W 1 899 roku planowanonawet wybudowanie tędy szosy łączącejPodhale z Liptowem.

Szlaki

Szlak niemieski ze schroniska na HaliOrnak w Dolinie Kościel iskiej naCiemniak. Czas przejścia ze schroniskado rozdroża na końcu doliny (około 1 h).

Ciekawostki

- W 2004 r. znaleziono w CzerwonymŻlebie trzy tropy dinozaurówpochodzące z górnego triasu (znajdująsię w Muzeum PrzyrodniczymTatrzańskiego Parku Narodowego).

1 2

Opactwo Sióstr Benedyktynek wStaniątkach to bardzo stary, cichyi uroczy klasztor, w którym na co dzieńmieszka niespełna 20 sióstr. Opactwoma bardzo długą historię siegającą XIIIwieku, a przyklasztorny kościół to jedenz najstarszych kościołów gotyckichw Polsce.

Historia opactwa

Klasztor w Staniątkach został ufundowany w1 228 przez Klemensa z Brzeźnicy. To onwyposażył klasztor w całe swoje dziedzictwoi wielkie ziemie. W 1 253 przywileje klasztornezostały potwierdzone bullą papieżaInnocentego IV. Najprawdopodobniej już wśredniowieczu przyjmowano tu dziewczęta nawychowanie, co dało początek szkoleklasztornej. Szczególny rozkwit opactwa miał

miejsce w XVII wieku, kiedy l iczyło ono zwykleponad 50 zakonnic. Niestety klasztor zostałpoważnie zniszczony podczas potopuszwedzkiego i później, podczas wojnypółnocnej. Uniknął kasacji przez władzeaustriackie w XVII I wieku. , ze względu naprowadzoną przez siostry szkołę dla dziewcząt.Szkoły rozwinęły się w XIX wieku. , a w 1 923roku dodano pięcioletnie gimnazjum. Wszystkieszkoły zostały zamknięte przez władzekomunistyczne w 1 953 roku . W latach 1 954-6siostry zostały zmuszone do przeniesienia siędo Alwernii . Wtedy też władze odebrałysiostrom resztę posiadanej. Część dawnejziemi klasztornej udało się odzyskać, ale i takzostała natychmiast sprzedana dla opłacenianajkonieczniejszych remontów w kościele.Obecnie w klasztorze mieszka 1 9 sióstr.

W 201 2 roku dzięki wsparciu MinisterstwaKultury rozpoczęto remont dachu.

SSttaanniiąąttkkiiOOppaaccttwwoo SSiióóssttrr BBeenneeddyykkttyynneekk

1 3

Kościół

Budowę kościoła zakończono w1 238 roku. Jest to jedna znajstarszych świątyń gotyckichw Polsce, a najstarsza typuhalowego. Konstrukcja kościołato przede wszystkim krótka,trójprzęsłowa nawa,z dwuprzęsłowym prezbiterium,w XVI I wieku przebudowana wstylu barokowym. Donajważniejszych dzieł sztuki wkościele należą rzeźby Madonnz XIV wieku, rzeźba ChrystusaFrasobliwego z XVI wieku z warsztatu WitaStwosza i obraz Matki Boskiej Bolesnej z XVIwieku. Klasztor posiada też bogate zbiorysprzętów liturgicznych i ksiąg oraz dokumentóww klasztornej bibl iotece (w tym bulle papieskiez XI I I wieku).

Muzeum

Opactwo staniąteckie zachowało bogaty zbiórzabytków: dokumentów, rękopisów,starodruków oraz przedmiotów i szatl iturgicznych, w przeciwieństwie do Tyńca,który skasowany w XIX wieku, utraciłwiększość ze swoich dawnych zbiorów.Staniątki ocali ły szczęśliwie kilka z tynieckichpamiątek, w tym m.in. siedemnastowiecznycykl obrazów przedstawiających sceny z życiaKazimierza Odnowiciela. W kościelestaniąteckim znajduje się sala muzealna, gdziemożna zobaczyć bogatezbiory szat i sprzętówkościelnych, w tymmonstrancję późnogotyckąz 1 543 roku, obrazy, rzeźby,zabytki piśmiennictwa, czykolekcje figurek woskowych,które produkowano wklasztorze. Zwiedzaćmuzeum można w każdąniedzielę po Mszy Świętej,o godz. 11 .00 lub powcześniejszym zgłoszeniu nafurcie lub przez telefon.

Msze Święte

Niedziela: 6.30; 9.00; 1 1 .00; 1 3.00 (kaplica nacmentarzu); 1 8.00

Ciekawostki

- Klasztor został uszkodzony podczas działań wlistopadzie 1 91 4 – specyficzną pamiątką sąpociski artyleryjskie wbite w północny murkościoła.

- Opactwo znajduje się w fatalnym stanemtechnicznym. W związku z tym organizowanesą tam regularne koncerty charytatywne zezbiorką pieniędzy na ratowanie obiektu.Szczegóły: http: //www.benedyktynki.eu/

- Przy klasztorze działa sklepik, gdzie możnazakupić słodkie i słone przysmaki. Są tam takżeręcznie haftowane serwety i zdobione donice.

1 4

FFeessttiiwwaall EETTNNOOmmaanniiaa21 lipca w Skansenie NadwiślańskiegoParku Etnograficznego w Wygiełzowieodbył sięFestiwal ETNOmania.

W programie znalazły się m. in. całodziennewarsztaty rzemiosła i rękodzieła ludowego np.garncarstwo, wikl iniarstwo, bibułkarstwo, koronkaklockowa, zabawkarstwo, bednarstwo,łyżkarstwo, malarstwo na szkle, haft, zielarstwo,rzeźbiarstwo i wiele, wiele innych.

Można było posłuchać koncertów młodych,topowych zespołów folkowych – Kapelaz Orl iczka oraz Future Folk oraz wziąć udziałw warsztatach tańców ludowych, pokazachtradycyjnych instrumentów ludowych.W srefie folkdizajnu odbywały się targii warsztaty, a w niej twórczo przetworzonatradycja na stoiskach młodych polskichprojektantów.

ETNOmania to także kiermasz rękodziełaartystycznego i produktów regionalnych orazmożliwość spróbowania loklanych potraw.

Pomyślano także o najmłodszych - dla dzieci

1 5

FFeessttiiwwaall EETTNNOOmmaanniiaa

1 6

Humor z gór:

Turysta w wakacje zachodzi w deszczu do bacówki, baca gościnnie częstuje go gorącąstrawą, turysta zajadając spostrzega, że do talerza leci mu z góry woda. . .- Baco dach ci przecieka!- Wim. . .- To dlaczego nie naprawisz?!- Ni mogę, przecież dysc pada.- To dlaczego nie naprawisz, kiedy nie pada?! !- A bo wtedy nie cieknie. . .

Napisz do nas!redakcja@odkryjmalopolske.pl

Zdjecie użytkoników: Okolice Kłaju Fot. ewamaya