ONDERNEMINGSVORMEREG 300 (ONR300) EERSTE …learning.ufs.ac.za/ONR314_ON/Resources/1. RESOURCE… · Web viewDit kan gemeenskaplike, finansiële of sosiale ondersteuning wees. Hierdie

ONR314

(Voorgraads)

Ondernemingsreg2012

Afrikaans

Departement Handelsreg

Saamgestel deur Prof E Snyman-Van Deventer

Aangepas deur A Koorsen & HJ Moolman

Evalueerder: Prof JV du Plessis

Kopiereg vestig in UV en mag op geen wyse geskend word nie.

16-krediet module

160 Veronderstelde leerure

ONR314 Studiegids 2012 © E Snyman-Van Deventer, UV, Bloemfontein

DIE UNIVERSITEIT VAN DIE VRYSTAAT

FAKULTEIT REGSGELEERDHEID

DEPARTEMENT HANDELSREG

KURSUS: ONR314

ONDERNEMINGSREG

EERSTE SEMESTER: 2011

1. WELKOM

Welkom by die module Ondernemingsvormereg of kortweg Ondernemingsreg.

Alhoewel die kursus op die oog af baie omvangryk voorkom, is dit inderwaarheid

slegs ‘n ondersoek na vier ondernemingsvorme. Laasgenoemde het te doen met

die bedryf van ‘n onderneming.

ONR 314 is ‘n semesterkursus wat aangebied word gedurende die eerste semester

van die jaar. Die kursus bestaan uit vier afdelings, naamlik Vennootskapsreg,

Beslote Korporasiereg, Handeldrywende Trusts en Stokvels en word aangebied

deur Adv. H.J. Moolman en Me. A. Koorsen en ONR324 handel met die

maatskappyereg.

Die doel van die module is om u vertroud te maak met die regsbeginsels

onderliggend aan hierdie ondernemingsvorme asook hoe dit prakties aanwending

vind. Ten einde hierdie doel te bereik, word gebruik gemaak van formele lesings,

transparante, ‘n handboek, voorgeskrewe materiaal soos hofsake en selfstudie.

2


Studente is welkom om enige probleme wat hulle aangaande die kursus mag

ondervind met die betrokke dosent gedurende die klasperiodes, spreekure of per

afspraak te bespreek.

2. DOEL VAN KURSUSHANDLEIDING

Die handleiding het ten doel om u vertroud te maak met die volgende:

2.1 Die inhoud van die kursus;

2.2 Die werkprogram wat gevolg sal word gedurende die kursus, insluitende

lesingtye, toetsdatums, ens.

2.3 Algemene reëlings met betrekking tot studiebronne wat gebruik sal word

asook die aanbieding en evaluering van leerstof;

2.4 Administratiewe reëlings met betrekking tot jaarsyfers, toelating tot

eksamens, slaagvereistes, afwesigheid van toetse en spreekure.

2.5 Uitkomste, besprekings, opdragte, besprekingsvrae, hersieningsvrae en

aktiwiteite.

3. KURSUSMATERIAAL

3.1 Voorgeskrewe materiaal

Uittreksels uit handboeke en hofsake is beskikbaar op Xerox.

4. WERKPROGRAM

4.1 Lesingtye en plan

Twee lesings A en twee lesings B word elke week aangebied.Daar word van ‘n student verwag om ‘n lesing A en ‘n lesing B per week by te woon in die taal van sy/haar keuse.

3


4.2 Lesingindeling

Lesing 1: Agtergrond en administrasie

VENNOOTSKAPSREG

Lesing 2 & 3: Die vennootskap as regsfiguur

Lesing 4: Die vennootskap as ondernemingsvorm

Lesing 5 & 6: Interne verhoudinge

Lesing 7: Eksterne verhoudinge

Lesing 8: Ontbinding

BESLOTE KORPORASIEREG

Lesing 9: Agtergrond en konsep

Lesing 10 & 11: Lidmaatskap

Lesing 12 & 13: Interne verhoudinge

Lesing 14 & 15: Eksterne verhoudinge

Lesing 16: Persoonlike aanspreeklikheid

STOKVEL

Lesing 17: Omskrywing van ‘n stokvel

Lesing 18: Regsaard van ‘n stokvel

HANDELDRYWENDE TRUSTS

Lesing 19: Omskrywing van die handeldrywende trust

Lesing 20: Regsaard van die handeldrywende trust

4


5. ASSESSERING

5.1 Toelating en slaagvereistes

U moet die Algemene Regulasies en die Spesifieke Regulasies wat op die Fakulteit

Regsgeleerdheid van toepassing is in die Jaarboek raadpleeg.

Semestersyfer

Aangesien die twee toetse in die kursus gelykwaardig is word die toetspunte

bymekaargevoeg en as persentasie bereken vir semestersyferdoeleindes.

Subminimum

‘n Subminimum word nie in enige afdeling vereis nie.

5.2 Toetse en Eksamen

5.2.1 Toetsbeleid van die Universiteit

Die toetsbeleid van die Universiteit, asook die beleid van die Fakulteit

Regsgeleerdheid, is op hierdie kursus van toepassing. (Sien 5.3.2.1 hieronder)

5.4.2 Evaluering

5.4.2.1 Toetse (vir die verwerwing van ‘n semesterpunt)

Daar sal slegs drie assesseringsgeleenthede gedurende die semester wees. Elke

student moet punte vir twee sodanige geleenthede indien ten einde ‘n

semesterpunt te verwerf. Die eerste- en tweede assesseringsgeleenthede bly

onveranderd, soos tans in departemente gereël. Enige geldige metode van

5


assessering is aanvaarbaar, byvoorbeeld twee toetse of ‘n toets en ‘n werkstuk. ‘n

Derde assesseringsgeleentheid sal ‘n toets wees wat uit twee dele bestaan:

Afdeling A: Dieselfde werksomvang as die eerste toets.

Afdeling B: Dieselfde werksomvang as die tweede toets.

Die derde assesseringsgeleentheid kan of skriftelik of mondeling afgeneem

word, of beide skriftelik en mondeling, ten opsigte van die toepaslike

(voorheen onbenutte) deel. ‘n Voorvereiste om aan die derde geleentheid deel te

neem, is dat die student reeds die eerste of tweede assesseringsgeleentheid moes

benut het. Die eerste twee assesseringsgeleenthede sal in lesingvrye weke

wees, maar die derde assesseringsgeleentheid sal nie in ‘n lesingvrye week

wees nie.

NB: Bevestig asb u toetstye op die amptelike toetsrooster van die Fakulteit

Regsgeleerdheid. Toetsuitslae is gewoonlik beskikbaar in die tweede week na die

toets en dra gelyke gewig in die berekening van u semestersyfer.

5.4.2.2 Promovering

Slegs studente wat 'n semesterpunt van 70% en hoër verwerf het, kwalifiseer vir

promovering. Hierdie punt sal ook, indien die student promoveer, die finale punt vir

die betrokke module wees. Die promoveringsgeleentheid sal nie hierdie punt

verander nie. (As u semesterpunt byvoorbeeld 73% was en u promoveer, bly u punt

vir die betrokke kursus 73%).

GEEN PUNT SAL AANGEPAS WORD OM U IN STAAT TE STEL OM TE

PROMOVEER NIE. DIE PUNT WAT U BEHAAL HET IN DIE

ASSESSERINGSGELEENTHEDE IS U FINALE PUNT.

5.4.2.3 Eksamen

6


U moet self hierdie datum kontroleer op die finale rooster. Indien u die rooster

verkeerd lees, moet u onmiddellik die eksamenafdeling nader om spesiale

oorweging van u saak. ‘n Student moet al die toetse aflê alvorens toelating tot die

eksamen verleen word. Om ‘n kursus te slaag moet ‘n gesamentlike syfer van 50%

behaal word met dien verstande dat u voldoen aan die voorgeskrewe subminimum

van 40% in die eksamen. Om ‘n kursus met onderskeiding te slaag moet ‘n

gesamentlike syfer van minstens 75% behaal word. (Regulasie A 17).

Toelating tot eksamen: Geen student sal tot die eksamen toegelaat word tensy al

die voorgeskrewe toetse afgelê is nie. (Reg A14(c)).

Slaagsyfer 50%: Gesamentlike punt eksamen en semestersyfer

Subminimum: 'n Subminimum van 40% moet verwerf word in die eksamen ten

einde te kan slaag.

(Raadpleeg Algemene en spesifieke Regulasies in hierdie verband)

5.4.2.4 Spesiale eksamen

‘n Studente kwalifiseer vir ‘n spesiale eksamen indien hy/sy ‘n maksimum van

TWEE semesterkursusse of EEN jaarkursus (druipkursusse) benodig vir die

voltooiing van ‘n graad (Regulasie A 21).

7


5.4.2 Eksamen en toetsuitslae

Punte word bekend gemaak op die kennisgewingborde in die C R Swart-gebou, en

geen punte mag telefonies verstrek word nie.

‘n Student kan ‘n eksamenskrif met ‘n dosent en die departementshoof bespreek

BINNE 5 EKSAMENDAE na die uitslae bekend gemaak is, met ‘n reg van

onmiddellike appèl via die departementshoof na die Dekaan. [Regulasie A 27].

‘n Student moet binne een week na bekendstelling van toetspunte beswaar

daarteen aanteken indien dit na bewering foutief bereken is.

5.4.3 Antwoordstelle

Studente wat nie self hul antwoordstelle in ontvangs geneem het of reëlings getref

het by die uitdeling daarvan nie, moet binne 3 weke daarna dit by die dosent of

assistente in ontvangs neem. By gebreke daaraan sal die antwoordstelle vernietig

word. Indien ‘n student aangeleenthede i.v.m. sy antwoordstel of die berekening

van sy semesterpunt met die dosent wil bespreek, moet die antwoordstel voorgelê

word.

6 ADMINISTRATIEWE INLIGTING

6.4 Missie en Visie van die departement

Die missie en visie van die departement is by die dosent beskikbaar vir

kennisname deur studente.

6.5 Kleredrag

Netjiese en paslike kleredrag vir lesings en toetse word van studente vereis.

8


6.6 Spreekure:

Na of voor klastye, of sioos gereël per afspraak.

Adv. H.J. Moolman

Johannes Bril gebou

0514017084

[email protected]

Me. A. Koorsen

CR-Swart gebou 8B

Tel. 0514017073

[email protected]

6.7 Departementshoof

Studente is welkom om enige probleme rakende die kursus met Prof JV du Plessis,

departementshoof, Johannes Brill-gebou 30 te bespreek.

Toeligting: Verpligte klasbywoning

Sedert ‘n vorige regulasie wat verpligte klasbywoning afdwingbaar gemaak

het en in die lig van beskikbare alternatiewe leeraktiwiteite geskrap is, het

verskeie faktore die fakulteit genoop om die situasie te heroorweeg.

Die saak is weer via die Fakulteitsraad by die UB aanhangig gemaak, en die

fakulteit het goedkeuring ontvang om klasbywoning weer verpligtend te maak.

Wanneer studente registreer, moet hulle dus alreeds aanvaar dat hulle hulle

kontraktueel verbind tot ten minste 75% betrokkenheid per module. Sodanige

onderneming moet in studiegidse aangetoon word en moet deur ‘n regulasie

afgedwing word.

9

mailto:[email protected]

mailto:[email protected]


In die lig van die Studente Etiese Kode en ter bereiking van die gestelde

leeruitkomste van die LL.B program, gerig op ‘n professionele loopbaan, word

studente dus deur die fakulteit aangeraai om dienooreenkomstig hulle

“werkvermoë tot die volle potensiaal te benut”.

Reg. A19 – Hertoelating en stuiting van student

(Toeligting tot Reg A10)

(a) Behalwe waar anders in fakulteitsjaarboeke bepaal word, word ‘n

student nie toegelaat om meer as twee keer vir ‘n module te registreer

nie, behalwe met toestemming van die dekaan in oorleg met die betrokke

departementele voorsitter.

Aanbied van modules van ander universiteite

(Toeligting tot Reg A10)

1. Alle versoeke van studente om modules by ander universiteite aan te

bied, moet skriftelik gemotiveer word.

2. (a) Indien die betrokke departementele voorsitter nie oortuig is dat

daar ‘n aanvaarbare rede bestaan waarom die ekwivalente UV-

module nie aangebied kan word nie, sal ‘n versoek van ‘n student

om erkenning van ekwivalente module(s) wat hy/sy by ‘n ander

universiteit wil aanbied, slegs deur die Dekaan ingevolge Reg A31

toegestaan word.

(b) Indien ‘n student die ekwivalente UV-module reeds tweemaal of

meer gedruip het, sal sy/haar versoek om erkenning van ‘n module

wat hy/sy by ‘n ander universiteit wil aanbied, slegs in

uitsonderlike omstandighede, met inagneming van Reg A31

toegestaan word.

10


(c) Geen uittree-/finale jaar modules mag deur ander universiteite

aangebied word nie.

L.W.: Die voorgraadse programme in hierdie fakulteit veronderstel voltydse

studies. Geen deeltydse studies kan geakkommodeer word nie!

11


ONDERNEMINGSVORMEREG 314 (ONR314)

EERSTE SEMESTER

AGTERGROND

Ondernemingsreg bou voort op u kennis van die verbintenisreg. Die meeste

ondernemingsvorme het as onderbou ‘n kontrak. U moet dus seker maak dat u

vertroud is met die algemene beginsels van die kontraktereg. Ook is die deliktereg

van toepassing ten aansien van aanspreeklikheid op grond van ‘n delik. Die

staatsreg is ook belangrik vir die ondernemingsreg aangesien die Grondwet van die

Republiek van Suid-Afrika 106 van 1996 ook van toepassing is op alle

ondernemings in Suid-Afrika.

Die ondernemingsreg handel met die onderskeie soorte ondernemings waarin ‘n

sakepersoon, hetsy in die formele of informele sektor, sy/haar besigheid kan bedryf.

Die ondernemer het die keuse tussen die eenmansaak, die vennootskap, die

beslote korporasie, die maatskappy en die handeldrywende trust. Ons gaan hierdie

semester die basiese beginsels van die vennootskap, die beslote korporasie,

stokvel en die handeldrywende of besigheidstrust bestudeer. Die maatskappy as

ondernemingsvorm word in ONR324 bestudeer.

Dit is ‘n goeie benadering om altyd een of ander onderneming (besigheid) wat u

ken, in gedagte te hou wanneer u die werk bestudeer. As u so ‘n benadering volg,

glo ek dat die werk vir u meer sinvol sal wees end at u die module van groot nut sal

vind, omdat almal wat ‘n werk verrig maar op een of ander wyse by ‘n onderneming

betrokke is, hetsy as eienaar, belanghebbende of werknemer. Selfs die Universiteit

en die staatsdiensis maar ondernemings in die publieke sektor (alhoewel dit nie op

winsbejag ingestel is nie). Ondernemings is oral om ons en deel van ons daaglikse

bestaan.

12


HOE OM HIERDIE GIDS TE GEBRUIK

Die studiegids is ‘n uiteensetting van hierdie semester se lesings. Die lesings word

as volg in die gids uiteengesit:

Onderwerp (as ‘n opskrif) - Die opskrif sê vir u waaroor die lesing gaan.

*Voorvereistes - Dui aan (waar van toepassing) watter voorafkennis of

voorafleer u nodig het om hierdie onderwerp suksesvol aan te pak.

Studiedoelwitte - Sit die basiese kennis en vaardighede wat u moet bereik

het nadat u die lesing afgehandel het. Wanneer u studeer vir toetse of die

eksamen, dien dit as u afbakening.

Bestudeer - Voorgeskrewe materiaal wat u MOET bestudeer. Dit sluit die

toepaslike gedeeltes in u voorgeskrewe handboek in. Hieronder is ‘n lys met

‘n kontrolelys (“ckecklist”) van al die voorgeskrewe hofsake ingesluit vir u eie

gebruik - merk die saak af nadat u dit gelees en opgesom het. Waar ‘n saak

by meer as een lesing gebruik word, kan u selfs fotostate van u opsommings

maak en by die verskillende lesings gebruik.

Lees - Materiaal wat u mag lees indien u wil. Dit word egter aanbeveel dat u

hierdie bronne wel raadpleeg angesien dit u basiese kennis en begrip van

die vak sal verbeter.

Doel van voorgeskrewe materiaal - ‘n Kort uiteensetting van die belang

van die voorgeskrewe materiaal sodat u dit binne verband kan bestudeer en

die kern kan uithaal.

Bespreking - ‘n Kort uiteensetting van die onderwerp van die leereenheid

ter opheldering.

13


Aktiwiteite - Verskillende aktiwiteite soos besprekingsvrae, en

probleemstellings word ingesluit om u te help om die werk te bemeester en

toe te pas.

Woordelys - ‘n Lys van belangrike terminologie word ingesluit. U moet die

betekenis van hierdie woorde naslaan. Daar is plek in die gids by elke lesing

waar u die betekenis van die begrippe kan inskryf.

Hersieningsvrae - Dié vrae is bloot ingesluit vir u eie gebruik om u kennis te

toets. Die vrae word nie noodwendig in toetse en eksamens gevra nie, maar

sal u deur die werk lei en indien u al hierdie vrae kan beantwoord, sal u

enige vraag in ‘n toets of die eksamen kan beantwoord.

Kontrole - aan die einde van elke lesing, sal u ‘n kontroleblokkie vind wat

verwys na die toepaslike gedeelte in die handboek wat u moes bestudeer

het. U kan daain afwerk of u die werk gelees het, opgesom het en/of geleer

het.

BETEKENIS VAN AKSIEWOORDE VIR ASSESSERING

Hierdie lys van aksiewoorde met hul betekenis het ten doel dat u verstaan wat van

u verwag word in toetse en eksamens. Die uiteensetting van die aksiewoorde is

reeds aan u bekend aangesien u reeds in Strafreg daarmee kennis gemaak.

AKSIEWERKWOORDE OP KENNISVLAK

NOEM / LYS: Skryf in kort sinne die verlangde inligting neer, sonder ‘n

bespreking daarvan.

BESKRYF: Gee ‘n gedetailleerde uiteensetting van ‘n saak deur melding te maak

van die verskillende dele, eienskappe of kwaliteite van die saak.

14


SOM OP: Gee ‘n samevatting van die belangrikste feite sonder detail, illustrasies,

kritiek of bespreking.

BEGRIP OF INSIG

VERDUIDELIK: Gee ‘n duidelike uiteensetting (verklaring). Lig toe met voorbeelde

en/of illustrasies en voer redes aan vir uitsprake of resultate.

IDENTIFISEER: Gee die wesenlike kenmerke (hoofmerke) weer.

GEE ‘N UITEENSETTING: Gee ‘n samevatting van die hoofpunte van die

onderwerp in ‘n duidelike en logiese volgorde sodat verskille, ooreenkomste en

raakpunte duidelik aangetoon word.

ILLUSTREER: Maak gebruik van ‘n skets, diagram of grafiese voorstelling om ‘n

begrip te verduidelik of ‘n probleem op te los.

IN VERBAND BRING: Dui duidelik aan hoe verskillende aspekte met mekaar

verband hou, by mekaar aansluit of ooreenstem.

TOEPASSING

INTERPRETEER / VERTOLK: Lewer kommentaar oor beskikbaar feite, met

verwysing na toepaslike voorbeelde. Gee ‘n duidelike aanduiding van u eie

vertolking daarvan.

ADVISEER: By ‘n probleemstelling waar gevra word om ‘n kliënt te adviseer oor die

regsposisie of oor die beste wyse van optrede, moet soos volg te werk gegaan

word: i) idenitifseer die regsvrae of geskilpunte wat ter sprake is; ii) beskryf die

regsreëls/beginsels wat by hierdie regsvrae of geskilpunte ter sprake is of mag

wees sonder om dit toe te pas (beskryf dus die toepaslike teorie); iii) pas vervolgens

15


die teorie of regsreëls/beginsels op die bepaalde feitestel of probleem toe; iv) sit die

advies of oplossing vir die probleem uiteen.

ANALISE

ONDERSOEK/ONTLEED: Verdeel die gegewens in dele en bespreek dit krities.

BESPREEK: Verduidelik die betekenis van iets aan die hand van logiese

argumente.

KONTRASTEER: Beklemtoon verskille, teenstellings en ongelykhede van die feite

of gebeure.

SINTESE

GEE ‘N OORSIG: Gee ‘n samevatting (opsomming, ‘n verkorte weergawe) van die

hoofpunte van ‘n vraagstuk en lewer kommentaar daaroor.

INTEGREER: Maak eers ‘n ontleding van die gegewe begrippe of standpunte

voordat wesenlike kenmerke daarvan tot ‘n eenheid saamgevoeg word.

EVALUEER

EVALUEER: Maak ‘n waardebeoordeling op grond van bepaalde uitgangspunte of

kriteria. Verwys na voor- en nadele en gee ook u eie mening of die van ‘n kundige.

Moet nie bespreek nie.

KRITISEER: Gee u beredeneerde opinie oor iets deur te wys op die goeie en

slegte punte. U opinie moet deur feite en argumente ondersteun word. Om te

kritiseer beteken nie om aan te val nie.

16


GEE U MENING: Bespreek een of meer menings oor die aangeleentheid of beskryf

die status quo (byvoorbeeld die heersende regsposisie) en gee dan u eie

gemotiveerde standpunt daaroor.

MOTIVEER: Gee redes vir u standpunt of stelling.

LEWER KOMMENTAAR: Spreek ‘n eie mening uit met betrekking tot die gegewe

vraagstuk. Sê of u met ‘n bepaalde stelling saamstem of nie.

VERGELYK: Stel die feite, gebeure of probleme teenoor mekaar en dui

ooreenkomste en verskille aan of ontleed die ooreenkomste en verskille tussen

stellings, idees ens. (Let op die verskil tussen kontrasteer en vergelyk).

Bron: Aangepas uit McMillan, 1997 en Monteith, 1997.

HOFSAKE: WAT WORD VAN U VERWAG?

Die onderstaande uiteensetting is reeds aan u bekend. U het ook reeds daarmee in

Strafreg kennis gemaak.

Wanneer ‘n hofsaak vir u voorgeskryf word om te bestudeer, volg die volgende

wenke:

IDENTIFISEER ONDERWERP

Stel vas: onder watter onderwerp is saak voorgeskryf: bv vennootskap:

aanspreeklikheid

BESTUDEER ONDERWERP

Bestudeer eers hierdie onderwerp (algemene regsbeginsels) in u gids en handboek

17


HOFSAAK

Lees nou hofsaak: fokus op onderwerp

Eers trefwoorde

kopstuk (kry opsomming)

feite (begin van regter se uitspraak)

bevinding (meestal aan einde van saak)

res van saak ( kry detail)

Hofsake word dikwels in die volgende formaat in toetse gevra:

Bespreek die

(a) feite, (baie kortliks) (1)

(b) regsvraag, (1)

(c) beslissing en (1)

(d) ratio decidendi van S v Hartmann (1 of meer punte)

Beantwoord dit soos volg:

FEITE

kortliks relevante feite (Gewoonlik aan begin van regter se uitspraak)

REGSVRAAG

18


Wat is in geskil? (regsprobleem) = (Begin by kopstuk vir crux, detail in res van saak)

BEVINDING

Antwoord regsvraag ( ja / nee) = Kry bevinding gewoonlik aan einde van saak

RATIO DECIDENDI

Rede vir hof se bevinding = Belangrikste deel van antwoord – doen volledig!!

VOORGESKREWE HOFSAKE

VENNOOTSKAPPE:

VOORGESKREWE SAAK GELEES OPGESOM

Ally v Dinath 1984 2 SA 451 T

Carmel Trading Co Ltd v Commissioner, South African Revenue Service 2008 2 SA 433 SCA

Chipkin (Natal) (Pty) Commissioner, SARS 2005 5 SA 566 SCA

Commissioner, SARS v Hawkers Air Services 2006 4 SA 292 SCA

Geldenhuys v East and West Investment (Pty) Ltd 2005 2 SA 74 SCA

Joubert v Tarry and Co 1915 TPD 277

Mulhmann v Mulhmann 1984 3 SA 102 A

19


Pezutto v Dreyer 1992 2 SA 379 A

Purdon v Muller 1961 2 SA 211 A

Robson v Theron 1978 1 SA 841 A

Venter v Naude 1951 1 SA 156 O

BESLOTE KORPORASIES:


Airport Cold Storage (Pty) Ltd v Ebrahim 2008 2 SA 303

C

De Franca v Exhaust Pro CC 1996 All SALR 503 C

Die Dros (Pty) Ltd v Telefon Beverages CC 2003 4 SA

207 C

Du Plessis v Oosthuizen 1999 2 SA 191 O

G&C Construction v De Beer 2000 2 SA 378 T

Gatenby v Gatenby 1996 3 SA 118 E

Hanekom v Builders Market Klerksdorp (Pty) Ltd 2007 3

SA 95 SCA

Klaas v Summers 2008 4 SA 187 C

L&P Plant Hire v Bosch 2002 2 SA 662 SCA

Schwartz v Pike 2008 3 SA 431 SCA

20


HANDELDRYWENDE TRUST:


Cupido v Kings Lodge Hotel 1999 4 SA 257 E

Goodricke v The Registrar of Deeds, Natal 1974 (1) SA

404 N

Land and Agricultural Bank of South Africa v Parker 2005

2 SA 77 (SCA)

Nieuwoudt v Vrystaat Mielies (Edms) Bpk 2004 3 SA 486

(SCA)

21


LESING 1: ADMINISTRASIE

ADMINISTRASIE

AGTERGROND

Lees:

1. Hoofstuk 1 "Begin van die onderneming” pp4-6 in Ondernemingsreg.

‘n Onderneming tree nie in ‘n vakuum op nie. Daar is verskillende belanghebbendes

en ander persone betrokke by enige onderneming. Dit sluit in skuldeisers, klante,

leweransies, werknemers ens. Waar daar ‘n meervoud van persone betrokke is, is

daar ook onderlinge regte en verpligtinge ter sprake.

Terwyl die meeste ondernemings se oogmerk is om wins te maak, moet daar

strukture bestaan waaronder die regte en verpligtinge van alle partye wat op een of

ander wyse met die onderneming te doen het, gebalanseer word tot wedersydse

voordeel. Die reëls wat so ontwikkel het enm in sommige gevalle statutêer

uiteengesit is, is dus die basis van die verskillende ondernemingsvorme.

Elke spesifieke ondernemingsvorm het dus ‘n eie voordelige plek van aanwending,

terwyl daar uiteraard ook oorvleueling tussen die verskillende vorme is.

TEMA 1: DIE VENNOOTSKAP AS REGSFIGUUR

Studiedoelwitte:

Nadat u hierdie lesing voltooi het, moet u in staat wees om:

1. Die vennootskap te kan definieer;

2. Die algemene kenmerke van die vennootskap te kan noem en kortliks te

bespreek;

3. Die geskiedkundige agtergrond van die vennootskap kortliks en in breë trekke

22


te kan beskryf;

4. Die bronne van die Suid-Afrikaanse vennootskapsreg te kan bespreek;

5. Die begrip “regspersoonlikheid’ te kan verduidelik;

6. Die regsaard van die vennootskap en die toepassing van die twee teorieë ten

aansien van die regsaard te kan bespreek en die uitsonderings te kan noem;

7. Die tipes vennootskappe in die Suid-Afrikaanse vennootskapsreg te kan noem

en kortliks te bespreek en van mekaar te kan onderskei.

Bestudeer:

1. Hoofstuk 2 "Die Vennootskap as Regsfiguur" pp10-16 in Ondernemingsreg.

2. Muhlmann v Muhlmann 1984 3 SA 102 A.

3. Ally v Dinath 1984 2 SA 451 T.

4. Commissioner, South African Revenue Services v Hawkers Air Services

2006 4 SA 292 SCA.

5. Chipkin (Natal) (Pty) Commissioner, SARS 2005 5 SA 566 SCA.

6. Venter v Naude 1951 1 SA 156 O.

Doel van voorgeskrewe materiaal

Muhlmann v Muhlmann 1984 3 SA 102 A en Ally v Dinath 1984 2 SA 451 T:

Belangrike sake ten aansien van die gebruik van die vennootskap as

billikheidsremedie.

Ally v Dinath 1984 2 SA 451 T: Hierdie uitspraak handel oor die universele

vennootskap, maar wys ook hoe ‘n vennootskap stilswyend deur gedrag tot stand

kan kom.

Commissioner, South African Revenue Services V Hawkers Air Services 2006 4

SA 292 SCA: In aanhangsel A is ‘n bespreking oor die regsaard van ‘n

vennootskap en die invloed van die pdev-appèlsaak. hierdie uitspraak van die

hoogste hof van appèl verwerp die Pdev-saak.

Chipkin (Natal) (Pty) Commissioner, SARS 2005 5 SA 566 SCA: ‘n Vennootskap

kannie ‘n belasbare inkomste hê aangesien ‘n vennootskap nie deur

inkomstebelstingwetgewing as ‘n belasbare entiteit beskou word nie.

Venter v Naude 1951 1 SA 156 O: Handel oor buitengewone vennootskappe.

23


Lees:

1. pp185-203; 227-238 in "Partnership" deur Henning en Delport in The Law of

South Africa (LAWSA) Vol 19. Eerste heruitgawe 1997.

2. Strydom v Protea Eiendomsagente 1979 2 SA 206 T.

Aktiwiteit

Stel vas of u die onderstaande paragraaf uit die werk van Pothier, vertaal uit die

oorspronklike Frans na Nederlands deur Van der Linden, kan verstaan:

Het contract van Societeit of Compagniefchap is een Contract, waar bij twee of

meer perfoonen eene zekere zaak in't gemeen aanbrengen, of zig verbinden te

zullen aanbrengen, om daar mede gemeenfchappelijk eene eerlike winstte doen,

met wederzijdsch verband, om dezelve aan elkander behoorlijk te verantwoorden.

Vergelyk dit nou met die Engelse vertaling deur Tudor:

Partnership is a contract, by which two or more persons put, or oblige themselves to

put, something in common, in order to make there from in common a lawful profit, of

which they reciprocally bind themselves to render each other an account.

Vergelyk nou beide hierdie paragrawe met die definisie van ‘n vennootskap in u

handboek.

U kan dus verstaan dat taal ‘n groot verskil aan betekenis kan maak en u kan u

voorstel hoe moeilik dit moet wees om sin te maak van argaïse Frans wat as ons

hoofbron van die gemenereg van die vennootskapsreg beskou word?

Woordelys:

Vennootskap: ____________________________________________________

__________________________________________________________________

Samewerkingselement: _____________________________________________

__________________________________________________________________

24


Entiteitsteorie: ____________________________________________________

__________________________________________________________________

Versamelingsteorie: _________________________________________________

__________________________________________________________________

Stille vennootskap: _________________________________________________

__________________________________________________________________

Vennootskap en commandite: __________________________________________

__________________________________________________________________

Universele vennootskap: _____________________________________________

__________________________________________________________________

Hersieningsvrae:1. Noem die verskillende betekennisse wat aan die begrip vennootskap geheg kan word.

(3)

2. Lys die algemene kenmerke van die vennootskap. (5)

3. Hoeveel vennote mag ‘n vennootskap hê? (1)

4. Kan ‘n vennootskap vir ‘n nie-finansiële doel opgerig word? (1)

5. Wat beteken samewerkingselement? (1)

6. Noem die bronne van die Suid-Afrikaanse vennootskapsreg. (2)

7. Het Suid-Afrika ‘n vennootskapswet? (1)

8. Noem die belangrikste Romeins-Hollandse juriste wat gesaghebbend oor die

vennootskapsreg geskryf het. (6)

9. Verduidelik die belang van Pothier as ‘n bron van die Suid-Afrikaanse vennootskapsreg.

(2)

10. Verduidelik die entiteitsteorie. (3)

25


11. Verduidelik die versamelingsteorie. (3)

12. Watter teorie word in Suid-Afrika nagevolg? (1)

13. Noem die gevalle waar ‘n vennootskap as afsonderlike entiteit behandel word. (2)

14. Wat is die gevolge van die feit dat ‘n vennootskap nie ‘n regspersoon is nie? (4)

15. Noem die verskillende soorte vennootskappe in die Suid-Afrikaanse reg. (3)

16. Noem die verskillende soorte universele vennootskappe. (2)

17. Noem die verskillende soorte buitengewone vennootskappe. (3)

18. Lys die verskille tussen die stille vennootskap en die vennootskap en commandite. (2)

Kontrole:

HOOFSTUK 2 GELEES OPGESO

M

GELEER

Muhlmann v Muhlmann 1984 3 SA 102 A. GELEES OPGESO

M

GELEER

Ally v Dinath 1984 2 SA 451 T GELEES OPGESO

M

GELEER

Commissioner, South African Revenue

Services v Hawkers Air Services 2006 4 SA

292 SCA

GELEES OPGESO

M

GELEER

Chipkin (Natal) (Pty) Commissioner, SARS 2005

5 SA 566 SCA

GELEES OPGESO

M

GELEER

Venter v Naude 1951 1 SA 156 O GELEES OPGESO

M

GELEER

TEMA 2: DIE VENNOOTSKAP AS ONDERNEMINGSVORM

Voorvereistes:

Voordat u hierdie studiedoelwitte kan bereik, moet u eers die uitkomste van Lesing

1 bereik het. U kennis van die kontraktereg is baie belangrik vir hierdie lesing.

26


Studiedoelwitte:


1. Die belangrikste vereistes van 'n vennootskapskontrak te kan noem;

2. Die essentialia van die vennootskap te kan identifiseer en bespreek en kan

toepas op 'n feitestel;

3. Toepaslike gesag te kan bespreek.

4. Die naturalia van die vennootskap te kan identifiseer;

5. Die vennootskapsvermoë volledig te kan bespreek.

Bestudeer:

1. Hoofstuk 3 "Die Vennootskap as Ondernemingsvorm" pp18-27 in

Ondernemingsreg.

2. Joubert v Tarry and Co 1915 TPD 277.

3. Pezutto v Dreyer 1992 2 SA 379 A.

4. Purdon v Muller 1961 2 SA 211 A.


Joubert v Tarry and Co 1915 TPD 277: Hierdie saak is die locus classicus oor die

essentialia van die vennootskap.

Pezutto v Dreyer 1992 2 SA 379 A: ‘n Appèlhofuitspraak oor onder meer die

essentialia.

Purdon v Muller 1961 2 SA 211 A: Handel ook oor die essentialia van ‘n

vennootskap.

Woordelys:

Wesenselemete: ____________________________________________________

__________________________________________________________________

Essentialia: _______________________________________________________

27


__________________________________________________________________

Naturalia: _______________________________________________________

__________________________________________________________________

Sekwestrasie: ____________________________________________________

__________________________________________________________________

Mede-eiendomsreg: _________________________________________________

__________________________________________________________________

Vennootskapsvermoë: _____________________________________________

__________________________________________________________________

Vennootskapsbates: _________________________________________________

__________________________________________________________________

Hersieningsvrae:

1. Wat is die noodsaaklike eienskappe waaraan ‘n kontrak moet voldoen om as ‘n

vennootskapsooreenkoms gekenmerk te kan word? (4)

2. Noem die essentialia van die vennootskap. (4)

3. Verduidelik die bydrae wat elke vennoot aan die vennootskap moet maak. (5)

4. Welke vorme kan die bydraes tot die vennootskapsooreenkoms aanneem? (4)

5. Verduidelik wins as doel van die vennootskap.

6. Verduidelik vermoënsvoordeel vir elkeen. (2)

7. Noem die naturalia van die vennootskap. (5)

8. Wat is die verskil tussen die noodsaaklike vereistes en die natuurlike gevolge

28


van ‘n vennootskap?

9. Wat is die vennootskapsvermoë? (1)

10. Verduidelik mede-eiendomsreg van die vennote. (3)

11. Verduidelik ‘n vennoot se onverdeelde aandeel in die vennootskapsbates. (5)

12. Verduidelik die beperkte gebruik van die vennootskapsbates.

Kontrole:


M

GELEER

Joubert v Tarry and Co 1915 TPD 277 GELEES OPGESO

M

GELEER

Pezutto v Dreyer 1992 2 SA 379 A GELEES OPGESO

M

GELEER

Purdon v Muller 1961 2 SA 211 A GELEES OPGESO

M

GELEER

TEMA 3: INTERNE VERHOUDINGE

Studiedoelwitte:


1. Die verhouding tussen die vennote inter se te kan omskryf en bespreek;

2. Die regte van die vennote te kan bespreek;

3. Die verpligtinge van die vennote te kan bespreek;

4. Die wyse waarop hierdie regte en verpligtinge afgedwing kan word, te kan

bespreek.

Bestudeer:

1. Hoofstuk 4 "Interne verhoudinge" pp30-36 in Ondernemingsreg.

2. Robson v Theron 1978 1 SA 841 A.

29


3. Carmel Trading Co Ltd v Commissioner, South African Revenue Service 2008

2 SA 433 SCA.

4. Purdon v Muller 1961 2 SA 211 A.

Doel van voorgeskrewe materiaalRobson v Theron 1978 1 SA 841 A: ‘n Appèlsaak wat die remedies van vennote inter se

volledig uiteensit.

Carmel Trading Co Ltd v Commissioner, South African Revenue Service 2008 2 SA 433

SCA: In hierdie saak is bevind dat ‘n vennoot of gewese vennoot geen aanspraak het op die

ontbinde vennootskap se bates nie, maar slegs op ‘n proporsionele deel van die opbrengs na

die likwidasie van die bates.

Purdon v Muller 1961 2 SA 211 A: Let op die bevestiging van die goeie trou verhouding

tussen vennote.

Woordelys:

Uberrima fides:

_____________________________________________________

__________________________________________________________________

_

Societas leonine:

_____________________________________________________

__________________________________________________________________

_

“mutual mandate”:

__________________________________________________

__________________________________________________________________

_

30


redelike sorg:

_____________________________________________________

__________________________________________________________________

_

Actio pro socio:

_____________________________________________________

__________________________________________________________________

_

Actio communi dividendo:

______________________________________________

__________________________________________________________________

_

31


ONDERLINGE REGTE EN VERPLIGTINGE

1. VERHOUDING TUSSEN VENNOTE

Uberimae fidei / hoogste goeie trou.

Uit dié besondere verhouding tussen die vennote spruit bepaalde regte en

verpligtinge.

Die verhouding tussen die vennote (maw die regte en verpligtinge van die vennote)

word in hoofsaak bepaal deur die vennootskapsooreenkoms. In die afwesigheid

van enige bepaling in hierdie verband in die vennootskapsooreenkoms, is die

gemeenregtelike bepalings daaroor op die vennootskap van toepassing.

2. REGTE VAN VENNOTE

5 regte tussen die vennote inter se: reg op 'n aandeel in die wins;

bestuursbevoegdheid; reg op vergoeding; reg op verdeling van bates by ontbinding;

reg op insae.

2.1 REG OP 'n AANDEEL IN WINS

* doel van die vennootskap: maak van wins vir onderlinge verdeling tussen die

vennote

* verhouding na willekeur gereël (maw hoeveel elkeen kry kan onderling bepaal

word), BEHALWE dat geen vennoot geheel en al van winsdeling uitgesluit mag

word nie

* indien 'n vennoot geheel en al van winsdeling uitgesluit word, is dit 'n leeue-

vennootskap / societas leonina

* die leeue-vennootskap: die vraag ontstaan of die hele vennootskapskontrak

nietig is en of net die bepaling nietig is? Beide standpunte word op die Kontinent

(Europa) aangehang. Volgens Henning staan die leeue-klousule in die weg van 'n

32


geldige vennootskapsooreenkoms en is beide die kontrak en die bepaling nietig (as

vennootskap), maar dit kan geldig wees as byvoorbeeld 'n skenkingsooreenkoms.

* kan 'n vennoot wel uitgesluit word van deelname in verliese? (naturalia - kan

onderling verander word)

* indien die vennote nie in die vennootskapsooreekoms bepaal wat elke vennoot

se deel in die wins is nie, word wins verdeel in verhouding tot die waarde van die

onderskeie vennote se onderskeie bydraes

* indien die bydraes gelyk is of indien die waarde daarvan nie bepaal kan word

nie, deel die vennote gelyk in die wins

2.2 BESTUURSBEVOEGDHEID

* binne die werkkring van die vennootskap is die vennote elk afsonderlik in staat

om enige regshandeling namens die vennootskap te verrig wat die vennootskap

bind

* mutua praepositio / oor-en-weer aanstelling as verteenwoordiger

* wedersydse volmag = naturalia van die vennootskap

* kan uitgesluit of beperk word

* kan een vennoot (of meer as een) uitsluit van bestuur of gedeeltelik uitsluit

* vennoote gee oor en weer volmag aan mekaar

* vennote tree op as verteenwoordigers van die vennootskap

* lasgewers kan spesiale magte enige tyd onttrek van lashebbende behalwe as

hy sy magte aan die vennootskapskontrak self ontleen

* bestuursbevoegdhede verleen ook aan vennote toegang tot die goedere /

bates van die vennootskap

* elke vennoot het die reg om die vennootskap se goedere te gebruik tot vir die

doel waarvoor dit bestem is

2.3 REG OP VERGOEDING

* Tensy ander ooreengekom het geen vennoot die reg op vergoeding nie

* Maar kan wel vergoed word vir besondere dienste gelewer (Bell v Estate

33


Douglas)

* is geregtig op redelike vergoeding

* word ook skadeloos gestel vir alle uitgawes gemaak in diens van die

vennootskap

* en tov skade wat hy persoonlik gely het in die uitvoering van sy pligte teenoor

die vennootskap (De Groot, Pothier, Voet)

2.4 REG OP VERDELING VAN BATES BY ONTBINDING

* ‘n Vennoot het 'n onverdeelde aandeel in die vennootskapsbates totdat die

vennootskap ontbind en die vennootskapsboedel gelikwideer word

* nadat die skulde van die vennootskap betaal is, het 'n vennoot die reg om sy

aandeel in die surplusbates (oorskot) van die vennootskap op te eis

* die vennootskapsbates word tydens likwidasie gewoonlik in kontant omskep en

die vennoot se aandeel in die oorblywende (indien enige) word aan hom uitbetaal.

2.5 REG OP INSAE

* elke vennoot is geregtig op toegang tot die rekeninkundige rekords van die

vennootskap

* toegang tot finansiële inligting word benodig ten einde 'n vennoot in staat te

stel om bestuursbesluite te kan neem

* 'n vennoot het die reg om die rekords te alle redelike tye te inspekteer, tensy

anders ooreengekom is

* ‘n vennoot kan ‘n ander persoon bv ‘n ouditeur of rekenmeester aanstel om die

rekords namens hom te inspekteer en ontleed

* betrokkenheid van die ouditeur of rekenmeester mag egter nie ly tot die

verbreking van die vertroulik van die vennootskap nie

* vennoot mag ook, binne perke, uittreksels en afskrifte van die rekords maak

* vennoot mag vereis dat die rekords by die hoofbesigheidsplek van die

vennootskap gehou word

34


3. VERPLIGTINGE

As teenkant van elke reg is daar ook 'n verpligting!

3.1 INBRING DEUR VENNOTE

* elke vennoot moet 'n bydrae lewer soos beloof

* geld, arbeid, regte, ens

* as nie net gebruik bydra nie, word ook die vrugte (rente) van die bydrae ook die

vennootskap s'n

3.2 DELING IN VERLIESE

* vennote deel in netto-wins - netso ook in netto-verlies

* naturalia

* verliese gedeel in dieselfde verhouding as winsdeling, behalwe waar anders

ooreengekom

3.3 SORGSAAMHEIDSVERPLIGTINGE

* elke vennoot moet die belange/sake van die vennootskap met sorg en

vaardigheid behandel

* skade deur nalatigheid van die vennoot veroorsaak, kan van hom verhaal word

* redelike man-toets / redelike vennoot-toets?

* aanvanklik soos goeie vader

* optrede soos in eie sake

* toets deels objektief, deels subjektief

* korrekte benadering: kan slegs van 'n vennoot verwag om die sorgsaamheid

aan die dag te lê waartoe hy redelikerwys in staat was volgens sy kennis en

ondervinding

35


3.4 VERANTWOORDELIKHEIDSPLIG

* vennootskap = verhouding soos tussen broers (uberimae fidei)

* vennoot mag dus nie vir hom voordele verkry wat binne die bestek van die

vennootskapsbesigheid val nie

* 2 reëls kom na vore in Olifants Tin "B" Syndicate

i) vennoot moet rekenskap gee van geheime wins gemaak

ii) hy moet homself nie in 'n posisie plaas waar sy eie belange met die van die

vennootskap bots nie

4. AFDWINGING VAN REGTE EN VERPLIGTINGE

* Robson v Theron

* twee aksies: actio pro socio en actio communi dividundo

* die actio pro socio kan tydens en na ontbinding van die vennootskap gebruik

word

* wanneer die actio pro socio tydens die bestaan van die vennootskap ingestel

word, hoef die vennootskap nie noodwendig te ontbind nie, bv wanneer ‘n bydrae

afgedwing word om betaling van deel van wins geëis word

* die actio pro socio kan na ontbinding ingestel word om bv sy deel van die

balans van die vennootskapsbates te eis of om opstel van finale rekeningstate te

eis

* die actio communi dividundo word gebruik vir verdeling van bates na ontbinding

en eis dus om verdeling van bates wat in mede-eiendomsbesit gehou word.

Hersieningsvrae:1. Noem die regte van die vennote inter se. (5)

2. Noem die verpligtinge van die vennote inter se. (4)

3. Verduidelik goeie trou tussen die vennote. (3)

4. Onder welke omstandighede besit ‘n vennoot nie die bevoegdheid om namens die

vennootskap op te tree nie? (5)

5. Welke vorme kan die bydraes tot ‘n vennootskap aanneem?

6. Hoe word wins en verlies in die vennootskap verdeel? (8)

36


7. Noem die remedies beskikbaar waarmee vennote hul regte inter se kan afdwing. (4)

8. Gee ‘n kort uiteensetting van die actio pro socio as remedie tot die beskikking van

vennote. (5)

9. Som kortliks die gebruik van die actio communi dividendo as remedie tot die beskikking

van die vennote op.

10. Onder welke omstandigehde sal die actio pro socio wat tydens die bestaan van die

vennootskap ingestel is, nie noodwendig ontbinding van die vennootskap tot gevolg hê nie?

(6)

11. Waarvoor kan die actio pro socio nog na ontbinding van die vennootskap gebruik word?

(3)

Kontrole:


M

GELEER

Robson v Theron 1978 1 SA 841 A GELEES OPGESO

M

GELEER

Carmel Trading Co Ltd v Commissioner, South

African Revenue Service 2008 2 SA 433 SCA

GELEES OPGESO

M

GELEER

Purdon v Muller 1961 2 SA 211 A GELEES OPGESO

M

GELEER

TEMA 4: EKSTERNE VERHOUDINGE

Studiedoelwitte:


1. Die kontraktuele aanspreeklikheid van vennote te kan bespreek;

2. Die deliktuele aanspreeklikheid van vennote te kan bespreek;

3. Die aanspreeklikheid van ‘n vennootskap wees ‘n onregmatige optrede van ‘n

vennoot te kan bespreek.

4. Die strafregtelike aanspreeklikheid van vennote te kan bespreek;

37


5. Gedingvoering deur en teen vennootskappe te kan bespreek;

6. Die aanspreeklikheid van vennote vir vennootskapskulde te kan bespreek;

7. Te onderskei tussen die aanspreeklikheid van die vennoot vir

vennootskapskulde voor ontbinding van die vennootskap en na ontbinding van die

vennootskap.

8. Die verteenwoordigingsbevoedgheid van ‘n vennoot wat tot aanspreeklikheid

van die vennootskap lei, te verduidelik aan die hand van die reëls van die

verteenwoordigsreg.

9. Die verskillende wyses van ontstaan van volmag by ‘n vennoot te kan beskryf.

10. Die vereiste dat die kontrak in die naam van die vennootskap gesluit moes

gewees het te kan omskryf aan die hand van die begrippe van ongeïdentifiseerde

en ongeopenbaarde prinsipaal.

Bestudeer:

1. Hoofstuk 5 "Eksterne verhoudinge" pp38-43 in Ondernemingsreg.

2. Geldenhuys v East and West Investments (Pty) Ltd 2005 2 SA 74 SCA


2 SA 433 SCA.

Doel van voorgeskrewe materiaalGeldenhuys v East And West Investments (Pty) Ltd 2005 2 Sa 74 Sca: Hierdie

Appèluitspraak Gaan Oor Die Aanspreeklikheid Van Vennote Vir Vennootskapskulde.


SCA: In hierdie saak is bevind dat ‘n vennot of gewese vennoot geen aanspraak het op die



Venter v Naude 1951 1 SA 156 O: Let op die aanspreeklikheid van buitengewone vennote.

Woordelys:

Verteenwoordigheidsbevoegdheid:

_______________________________________

38


__________________________________________________________________

_

Volmag:

____________________________________________________________

__________________________________________________________________

_

Mutua praepositio:

__________________________________________________

__________________________________________________________________

_

Estoppel:

_________________________________________________________

__________________________________________________________________

_

Middelike aanspreeklikheid __________________________________________

__________________________________________________________________

_

Hersieningsvrae:

1. Noem die drie hoofvereistes vir die sluiting van ‘n kontrak names die

vennootskap. (3)

2. Welke omstandighede moet bestaan voordat ‘n vennootskap gebind is aan ‘n

transaksie deur ‘n persoon namens die vennootskap gesluit? (6)

3. Noem die vereistes vir ‘n kontrak gesluit ten behoewe van ‘n vennootskap. (4)

39


4. Op welke grondslae kan volmag ontstaan? (3)

5. Verduidelik die beginsel van mutua praepositio. (10)

6. Verduidelik die bevoegdheid van ‘n vennoot om ‘n kontrak namens die

vennootskap te sluit. (5)

7. Welke tipe handelinge of transaksies word gedek deur die wedersydse

verteenwoordigingsbevoegdheid tussen vennote? (5)

8. Verduidelik wanneer ‘n derde party estoppel as verweer kan gebruik ten

aansien van ooreenkomste met ‘n vennootskap. (5)

9. Verduidelik die vereiste dat ‘n kontrak in die naam van die vennootskap gesluit

moet word. (5)

10. Hoe is die leerstuk van die versweë pronsipaal van toepassing op opterde

namens ‘n vennootskap? (5)

11. Verduidelik die leerstuk van die versweë prinsipaal. (5)

12. Verduidelik die toepassing van die leerstuk van die versweë prinsipaal in die

vennootskapsreg. (5)

13. Is ‘n vennoot aanspreeklik vir die onregmatige dade gepleeg deur sy mede-

vennote? Indien wel, wanneer? (3)

14. Wat is middelike aanspreeklikheid? (2)

15. Wat beteken die begrip “middelike aanspreeklikheid” in vennootskapsverband?

(2)

16. Kan ‘n vennootskap ‘n misdaad pleeg? (2)

17. Is ‘n vennoot aanspreeklik vir die misdade gepleeg deur sy mede-vennote? (2)

18. Kan ‘n vennootskap gedagvaar word of dagvaar? (2)

19. Wie is aanspreeklik vir die skulde van ‘n vennootskap gedurende die bestaan

van die vennootskap? (2)

20. Kan ‘n vennoot op sy eie ‘n eis instel vir die verhaling van ‘n

vennootskapskuld? (2)

21. Wanneer kan ‘n skuldeiser ‘n vennootskapskuld van ‘n vennoot verhaal? (2)

22. Verduidelik gesamentlike en afsonderlike mede-skuldenaars. (4)

Kontrole:

HOOFSTUK 5 GELEES OPGESO GELEER

40


M

Geldenhuys V East And West Investments

(Pty) Ltd 2005 2 SA 74 SCA

GELEES OPGESO

M

GELEER



GELEES OPGESO

M

GELEER

Venter v Naude 1951 1 SA 156 O GELEES OPGESO

M

GELEER

TEMA 5: ONTBINDING VAN DIE VENNOOTSKAP

Studiedoelwitte:


1. Die gronde vir die ontbinding van die vennootskap te kan noem en elk kortliks

te kan bespreek;

2. Die formaliteite vir die ontbinding van 'n vennootskap te kan bespreek;

3. Die gevolge van die ontbinding van die vennootskap in die algemeen volledig

te kan bespreek;

4. Die gevolge van die ontbinding van die vennootskap op die verhouding tussen

die vennote te kan bespreek;

4. Die gevolge van die ontbinding van die vennootskap op die verhouding tussen

die vennote en derdes te kan bespreek.

Bestudeer:

1. Hoofstuk 6 "Ontbinding" pp46-52 in Ondernemingsreg.

2. Commissioner, South African Revenue Services v Hawkers Air Services

2006 4 SA 292 SCA.


2 SA 433 SCA

41


Doel van voorgeskrewe materiaalCommissioner, South African Revenue Services v Hawkers Air Services 2006 4 SA 292

SCA: Handel met die sekwestrasie van vennote en ‘n vennootskap.


SCA: In hierdie saak is bevind dat ‘n vennoot of gewese vennoot geen aanspraak het op die



Woordelys:

Ontbinding:

_________________________________________________________

__________________________________________________________________

_

Sekwestrasie:

_____________________________________________________

__________________________________________________________________

_

Likwidasie:

_________________________________________________________

__________________________________________________________________

_

Verdeling:

_________________________________________________________

__________________________________________________________________

_

42


Hersieningsvrae:1. Noem die gronde vir die ontbinding van ‘n vennootskap. (10)

2. Verduidelik die formaliteite vir die ontbinding van ‘n vennootskap. (3)

3. Beëindig ontbinding van die vennootskap ook die verhouding tussen die vennote? (2)

4. Is ‘n vennoot steeds aanspreeklik vir die vennootskapskulde na ontbinding van die

vennootskap? (2)

5. Is ‘n skuldeiser van die vennootskap steeds aanspreeklik teenoor die vennootskap vir

betaling van die uitstaande skulde na die ontbinding van die vennootskap? (2)

6. Wat is die invloed van sekwestrasie van ‘n vennoot se persoonlike boedel op die

vennootskap?

Kontrole:


M

GELEER

Commissioner, South African Revenue

Services v Hawkers Air Services 2006 4 SA

292 SCA

GELEES OPGESO

M

GELEER



GELEES OPGESO

M

GELEER

43


AANHANGSEL A

INLEIDENDE OPMERKINGS OOR DIE REGSAARD VAN ‘N VENNOOTSKAP– PROF. J.J.

HENNING

DIE ALGEMENE REëL

'n Vennootskap word beskou as 'n groep persone wat gesamentlik handel. As algemene reël

geld dat deur die oprigting van 'n vennootskap geen regspersoon in die lewe geroep word

wat as 'n afsonderlike regsubjek geskeie van sy lede die draer van regte en verpligtinge kan

wees nie. 'n Vennootskap het derhalwe regtens geen bestaan apart van die vennote nie. Die

regte en verpligtinge van die vennootskap is die regte en verpligtinge van die vennote en die

bates daarvan is die eiendom van die vennote in gesamentlike onverdeelde aandele.1

'n Kontrak gesluit tussen twee vennootskappe met dieselfde lede is dus in beginsel nietig,

aangesien 'n vennootskap nie 'n persona iuris is nie en 'n persoon nie in dieselfde

hoedanigheid met homself kan kontrakteer nie.2

Daarbenewens bepaal artikel 31 van die Maatskappywet 61 van 1973 dat geen vereniging

van persone opgerig met die doel om sake te doen wat die maak van wins deur die

vereniging of lede as oogmerk het 'n regspersoon is nie, tensy dit ingevolge die

Maatskappywet ingelyf is of opgerig is ingevolge 'n ander wet nie.

As gevolg van die praktiese gerieflikheid om met 'n enkele entiteit liewer as met 'n groep

individue te werk, word 'n vennootskap soms as 'n afsonderlike entiteit beskou en is dit al

bestempel as 'n "quasi persona".3

Dié gerieflikheidsoorwegings het tot gevolg gehad dat die vennootskap in 'n aantal gevalle

statutêr en andersins as 'n afsonderlike entiteit behandel word. Hierdie gevalle doen egter

1 Muller v Pienaar 1968 3 SA 195 (A).

2 Strydom v Protea Eiendomsagente 1979 2 SA 206 (T).

3 Potchefstroom Dairies v Standard Milk Supply Co. 1913 TPD 506.

44


geen afbreuk aan die algemene reël dat 'n vennootskap nie 'n regspersoon soos 'n

maatskappy is nie.4

AKSIES DEUR OF TEEN 'N VENNOOTSKAP

Alhoewel beklemtoon word dat 'n vennootskap op sigself regtens geen bestaan apart van die

vennote het nie, kan 'n individuele vennoot gedurende die bestaan van die vennootskap nie

vir 'n vennootskapskuld gedagvaar word nie en 'n enkele vennoot kan nie ter afdwinging van

'n eis van die vennootskap sondermeer aksie instel nie. Aksie moet deur of teen al die

vennote gesamentlik of in naam van die vennootskap ingestel word. 'n Aksie deur of teen die

vennootskap in eie naam is in effek 'n aksie deur of teen die vennote gesamentlik.5

Hierdie aangeleentheid word gereël deur reël 14 van die Hooggeregshofreëls en Reël 54 van

die Landdroshofreëls. Hiervolgens kan in die Landdroshof en Hooggeregshof 'n vennootskap

in eie naam dagvaar of gedagvaar word. Die reëls is egter nie gebiedend nie, slegs

veroorlowend, met die gevolg dat aksies ook deur of teen al die vennote gesamentlik ingestel

kan word. In beide howe kan enige party deur middel van 'n kennisgewing vereis dat 'n

vennootskap wat in eie naam dagvaar of gedagvaar word, 'n opgawe verstrek van die name

en adresse van die persone wat op die tydstip toe die skuldoorsaak ontstaan het, vennote in

die vennootskap was, sodat die gevolglike uitspraak ook teen hulle ten uitvoer gelê kan word.

Verkry die eiser vonnis teen die vennootskap sonder dat die name van die vennote

geopenbaar is, mag hy slegs die vennootskapsbates uitwin en nie ook die afsonderlike

boedels van die vennote nie.6

Hooggeregshofreël 14(5)(h) en Landdroshofreël 40(3) is van besondere belang in soverre dit

die beskouing van 'n vennootskap as afsonderlike entiteit betref. Hiervolgens moet, indien

vonnis teen 'n vennootskap gevel is, eers die vennootskapsbates uitgeput word, alvorens die

vonnis teen die afsonderlike eiendom van die vennote ten uitvoer gelê kan word.

4 Parker v Rand Motor Transport Co. 1930 AD 353; Vrystaatse Lewendehawe Ko-op v Van Jaarsveld 1970 4 SA 292 (NK) 293.

5 Vrystaatse Lewendehawe Ko-operasie v Van JAarsveld supra; Standard Bank v Lombard 1977 4 SA 808 (W).

6 Rees v Feldman 1927 TPD 884.

45


Van belang is ook die vraag of 'n vennootskap 'n aksie kan instel teen 'n vennoot. in

Shingadia Bros v Shingadia7 het 'n vennootskap wat bestaan het uit A,B en C 'n gedeelte van

die vennootskapseiendom aan A verhuur. A het versuim om die huur te betaal en die vraag

het ontstaan wie aksie teen A moet instel. Die hof het beslis dat alhoewel die normale

vereiste is dat al die vennote gesamentlik aksie moet instel, die vereiste nie in hierdie geval

sal kan geld nie, aangesien A dan sowel eiser as verweerder in een en dieselfde aksie sal

wees. Die hof het bevind dat aksie teen die versuimende vennoot ingestel moet word deur

die ander vennote, met die bede dat die verskuldigde bedrag in die vennootskapsfonds

gestort moet word. Die korrekte metode is dus dat nie A, B en C teen A aksie moet instel nie,

maar slegs B en C.

Die gevolg is dus dat indien een vennoot, wat daartoe gemagtig is deur sommige of al die

ander vennote, behalwe die vennoot wat verweerder is, namens elkeen van die ander

vennote afsonderlik aksie instel teen die verwerende vennoot vir die nakoming van sy

verpligtinge teenoor die vennootskap, die aksie behoort toegelaat te word. Indien die vennoot

wat aksie instel egter daartoe gemagtig is deur al die vennote in die vennootskap, behoort die

aksie vir eksepsie vatbaar te wees.

SEKWESTRASIE VAN DIE VENNOOTSKAPSBOEDEL

Volgens Muller v Pienaar8 en Michelow v Premier Milling Co9 word 'n vennootskap

vir doeleindes van die Insolvensiewet 24 van 1936 as 'n afsonderlike entiteit

geskeie van sy lede behandel. In Gardee v Dhanmanta Holdings10 is byvoorbeeld

ook beslis dat die skuldenaar die vennootskap is en die vennootskap alleen.

Alhoewel 'n vennootskap nie 'n regspersoon is nie, is die uitgangspunt van die

Insolvensiewet 1936 dat alle vennootskapsbates ter betaling van die skuldeisers

van die vennootskap aangewend moet word, terwyl die private skuldeisers

aangewys is op die bates in die afsonderlike boedels van die vennote. Derhalwe is

7 1958 1 SA 582 (FSC).

8 Supra.

9 1960 2 SA 59 (W).

10 1978 1 SA 1066 (N).

46


skuldeisers van die vennote nie geregtig om vorderings teen die

vennotskapsboedel te bewys nie en skuldeisers van die vennootskap nie geregtig

om eise teen die afsonderlike boedels van die vennote te bewys nie. Indien daar 'n

balans oorbly in een van die afsonderlike boedels van die vennote nadat al die

skuldeisers bevredig is, is die balans vir die kurator van die insolvente

vennootskapsboedel beskikbaar vir sover dit vir die vereffening van die skulde van

die vennootskap nodig mag wees. Bly daar 'n balans oor in die

vennootskapsboedel nadat al die skuldeisers bevredig is, is die kurator van die

insolvente boedel van 'n vennoot geregtig op dieselfde gedeelte daarvan, as

waarop die vennoot geregtig sou gewees het indien sy boedel nie gesekwestreer

was nie.

Artikel 92(5) van die Insolvensiewet 1936 bepaal dat aparte likwidasie- en

distribusierekenings opgestel moet word ten opsigte van die vennootskapsboedel

en die boedel van elke vennoot.

Om te bepaal of die aansoek van 'n vennoot om sy rehabilitasie, toegestaan

behoort te word, al dan nie, word slegs die eise teen sy private boedel ingedien in

aanmerking geneem en nie ook die eise teen die boedel van 'n vennootskap

waarvan hy lid was nie, alhoewel die hof egter wel die optrede van die vennoot met

betrekking tot vennootskapsaangeleenthede in aanmerking kan neem.11

ANDER UITSONDERINGS

Sien Strydom v Protea Eiendomsagente12, en gevalle en gesag na verwys.

11 Ex parte Cohen 1974 4 SA 674 (W).

12 Supra 209F - 210C.

47


DIE GELDIGHEID VAN DIE KONTRAK

In beginsel kan 'n vennootskap slegs 'n party tot 'n kontrak wees indien dit 'n regspersoon is.

Die geldigheid van die kontrak, aldan nie, behoort dus af te hang van die regsaard van 'n

vennootskap. In Potchefstroom Dairies v Standard Milk Supply Co.13

"....it makes little difference whether we regard a partnership as a persona or whether

we regard it as a contractual compound of several personae. In the one case the firm

name if properly signed is the signature of the persona, in the other case it is the

signature of the contractual compound. And the difference between the two seems

more academic than substantial...."

In Muller en 'n ander v Pienaar14 is egter onomwonde verklaar dat:

"Alhoewel vir sommige doeleindes soos bv. insolvensie 'n vennootskap beskou word

as sou dit 'n aparte entiteit wees, is dit inderdaad nie met regspersoonlikheid beklee

nie. 'n Vennootskap het regtens geen bestaan apart van die vennote soos bv. 'n

maatskappy nie."

Studente mag moontlik verwar word deur die twee op die oog af teenstrydige uitsprake. Suid-

Afrikaanse skrywers aanvaar as algemene uitgangspunt dat 'n vennootskap nie 'n

regspersoon is nie, hoewel sekere uitsonderings bestaan.15 Vir huidige doeleindes word diè

aspek egter die beste uiteengesit deur 'n Engelse skrywer Lindley:16

"THE MERCANTILE AND LEGAL NOTION OF A FIRM

13 Supra 513.

14 Supra 202

15 De Villiers "Partnership" in SA Encyclopedia Forms and Precedents vol 13 144; Bamford The Law of Partnership and Voluntary Associations 2de uitg. (1971) 64; Wille and Millin Mercantile Law of SA 17de uitg. (1975) 420; Gibson SA Mercantile and Company Law 4de uitg. (1977) 270; De Wet en Yeats Kontraktereg en Handelsreg 4de uitg. (1978) 191; Uys Die Genootskapsooreenkoms (1961) 62; Delport Gedingvoering tussen vennote (1977) 194.

16 Law of Partnership 14de uitg (1979) 29-30.

48


The Mercantile View

Partners are called collectively a firm. Merchants and lawyers have different notions

respecting the nature of a firm. Commercial men and accountants are apt to look

upon a firm in the light in which lawyers look upon a corporation, ie as a body distinct

from the members composing it, and having rights and obligations distinct from those

of members.

Hence, in keeping partnership accounts, the firm is made debtor to each partner for

what he brings into the common stock, and each partner is made debtor to the firm

for all he takes out of that stock. In the mercantile view, partners are never indebted

to each other in respect of partnership transactions but are debtors and creditors of

the firm...

The Legal View

But this is not the legal notion of a firm. The firm is not recognised by lawyers as

distinct from the members composing it. (T)he law, ignoring the firm, looks to the

partners composing it, ..... what is called the property of the firm is their property, and

what are called the debts and liabilities of the firm are their debts and liabilities. In

point of law, a partner may be the debtor and creditor of his co-partners, but he

cannot be a debtor or creditor of the firm of which he is himself a member....This

non-recognition of the firm...is one of the most marked differences between

partnerships and incorporated companies."

Alhoewel veel te sê is vir die erkenning van die vennootskap as 'n regspersoon en daar

aanduidings bestaan dat 'n vennootskap (maatchap, sociëteit, compagnieschap) in die

Romeins-Hollandse reg wel as 'n"corpus mysticium, een verbeeld lilchaem, of een lichaem

op zich zelven" beskou is, het ons howe hier die Engelse reg nagevolg en vir huidige

doeleindes moet dus as uitgangspunt aanvaar word dat 'n vennootskap nie 'n regspersoon is

nie.17

17 R v Schamosewitz & Schatz 1915 AD 693; Mcleod & Shearsmith v Shearsmith 1938 TPD 87; Parker v Rand Motor Transport Co. 1930 AD 353; R v Levy 1929 AD 312; Muller v Pienaar supra; Strydom v Protea Eiendomsagente supra, om slegs 'n paar te noem.

49


Die algemene reël is dus dat 'n vennootskap nie 'n party tot 'n kontrak kan wees nie;

alhoewel in bepaalde omstandighede moontlik uitsonderings mag bestaan:

"Implicit in this decision (Silbert) is the recognition of the underlying contract between

two partnerships. (I)t seems to me that....where as here there was no proof that the

plaintiff and Winskoop Belegging were being separately conducted ...their attempt to

contract with each other was, seeing they were the same persona, stillborn."18

In die Shingadia-saak is aanvaar dat die onderhawige kontrak wel geldig is, steunende op

Engelse gesag en Whitaker v Whitaker & Rowe:19

"The contract sued on, a lease by one partner to a partnership firm, appears to embody

a somewhat anomalous relationship, but its validity according to our law is admitted..."

Die standpunt lyk nie logies nie en is reeds betwyfel

"It is submitted that an agreement whereby a person purports to let property to, or

hire property from, a partnership of which he is a partner is not a lease because a

party to a lease cannot be both lessor and lessee which, since a partnership is not a

legal persona, would be the position if such an agreement were to be recognised...."20

Dit is egter duidelik dat regter Clayden in die Shingadia-saak self nie met die standpunt

tevrede was nie, want hy laat hom soos volg uit oor die aard van die onderhawige kontrak:21

"It may well be that in a true analysis such a contract is in effect a contract by

which the other partners allow the partner who leases the property to use

their interests in the partnership property in consideration of an undertaking

by him to pay the rent into the partnership funds....On such an analysis the

18 Strydom-saak supra 210-211.

19 1931 EDL 122 op 125.

20 Isaacs "The Law of Landlord and Tenant" 1960 Acta Juridica 94.

21 Supra 585.

50


obligation of the defendant to pay the rent is an obligation owed not to the

partnership but to his partners, but it is an obligation not to pay money to them

but to pay it into the partnership funds."

Die konstruksie van regter Clayden lyk korrek. Hiervolgens is die posisie dus dat W en X

deur Y en Z verplig kan word om die huurgeld in die vennootskapsfonds te stort ten spyte

van die feit dat die kontrak in naam van die vennootskap met W en X gesluit is. 22 W en X se

eerste verweer sal dus nie slaag nie (eienaardig genoeg).

DIE AKSIE

Die aspek word onder par 2 hierbo vermeld en word in die Shingadia-saak besprek. Word die

slotsom in die Shingadia-saak hier toegepas, moet die aksie ingestel word deur Y en Z en nie

deur al die vennote gesamentlik nie. Aangesien 'n aksie ingestel in naam van die

vennootskap in werklikheid 'n aksie is wat ingestel word deur al die vennote gesamentlik 23 vind dieselfde beginsel ook in die onderhawige geval aanwending en behoort W en X se

tweede verweer dus te slaag.

In werklikheid het ons met 'n geding tussen vennote te maak en omdat 'n vennootskap nie 'n

regspersoon is nie, kan dit nie as eiser of verweerder in 'n geding teen vennote optree nie 24.

In die Engelse reg mag 'n vennootskap as gevolg van uitdruklike statutêre voorsiening25 wel

aksie in eie naam teen 'n vennoot instel.

Volgens die Engelse skrywer Lindley26 "....an action in name of the firm may be maintained

by or against one of its own members...." Sodanige statutêre reëling bestaan nie in die Suid-

Afrikaanse reg nie. Word dié verskil tussen die Engelse en Suid-Afrikaanse reg in gedagte

22 Vir soortgelyke konstruksies vergelyk bv. Silbert & Co. v Evans & Co. 1912 TPD 425 en STandard Bank v Lombard 177 2 SA 808 (W).

23 Vrystaatse Lewendehawe Ko-operasie Bpk. v Van Jaarsveld supra; Parker v Rand Motor Transport Co. supra 358.

24 Delport a.w. 271.

25 Reël 6 van die Rules of the Supreme Court, uitgevaardig ingevolge The Supreme Court of Judicature (Consolidation) Act 1925.

26 Supra 521.

51


gehou, is die gevolgtrekking weer eens noodwendig dat W en X se tweede verweer behoort

te slaag.

P DE V REKLAME (EDMS) BPK V GESAMENTLIKE ONDERNEMING VAN SA

NUMISMATIESE BURO (EDMS) BPK EN VITAWARE (EDMS) BPK 1985 4

SA 876 (K)

INLEIDING

Hoewel 'n vennootskap nie 'n regspersoon is nie, word in die Insolvensiewet 24 van 1936 as

uitgangspunt aanvaar dat die vennootskapsbates ter betaling van die skuldeisers van die

vennootskap aangewend moet word, terwyl die bates in die afsonderlike boedels van die

vennote tot beskikking van die private skuldeisers gestel word. Die skema van die

Insolvensiewet het tot gevolg dat die gemeenregtelike regte van die skuldeisers van die

vennootskap ingekort word aangesien hul nie geregtig is om hul vorderings ook teen die

boedels van die vennote te bewys nie, maar slegs teen die vennootskapsboedel. Omgekeerd

is die skuldeisers van 'n vennoot nie geregtig om hul vorderings teen die boedel van die

vennootskap te bewys nie. Die skema van die Insolvensiewet kan slegs toegepas word

indien die boedels van die vennootskap en die vennote gelyktydig gesekwestreer kan word

soos voorsien deur artikel 13(1) van die Insolvensiewet. Die bepalings van atikel 13(1) is

gebiedend. Na die mening van regter Van den Heever is die keuse tussen óf die skema van

uitwinning wat die Insolvensiewet bepaal óf die gebruiklike uitwinning ooreenkomstig die

gemenereg. Die skema van die Insolvensiewet kan nie maar net halfpad toegepas word deur

die boedel van die vennootskap te sekwestreer en nie die boedels van die vennote nie.

Indien die boedels van een of meer van die vennote nie gesekwestreer kan word nie (bv

omdat die vennoot deur 'n statutêre moratorium beskerm word of omdat die vennote

regspersone, soos maatskappye, is wat slegs ingevolge die bepalings van die

Maatskappywet 61 van 1973 gelikwideer kan word) kan die vennootskap nie in terme van die

Insolvensiewet gesekwestreer word nie, maar moet die gemeenregtelike metode van

uitwinning gevolg word. Volgens regter Van den Heever is dit ook duidelik dat die

Insolvensiewet as sodanig nooit gemik was op 'n situasie waar die enigste lede van die

vennootskap twee ingelyfde maatskappye is nie en waar daar derhalwe nie 'n enkele

natuurlike persoon is "wat 'n vennoot is of die vennotskap as sulks kan verteenwoordig nie".

52


Die "gebruiklike uitwinning ooreenkomstig die gemenereg" is soos volg in Michalow v Premier

Milling Co. Ltd.27 beskryf:

"In the absence of special rules of procedure, a creditor 'of the partnership' would

be entitled to sue any individual partner for payment of the whole debt and failing

satisfaction sue the other partners one by one. Any partner unable to meet the

claim would be liable to have his estate sequestrated, and his trustee would be

entitled to sue the other partners for pro rata payments of the debts of the solvent

member. Some of them may as a result become insolvent and the trustees in those

estates would be entitled to claim their return of payments resulting in undue or

voidable preferences. The chain reaction and counter action of insolvency and

litigation would go on until all the creditors are paid in full or until all the classes of

creditors have found equitable dividend levels."

In the Michalow-saak is beklemtoon dat:

"Such a process of liquidation and distribution is so cumbersome and costly that the

Legislature substituted for it a practicable, though wholly artificial, scheme for dealing

with joint (partnership) debtors who are unable to meet their liabilities. Such a

scheme is embodied in the Insolvency Act."28

VENNOOTSKAP, MORATORIUM EN INSOLVENSIE

In geval waar een of meer van die vennote geregtig is op 'n statutêre moratorium

(byvoorbeeld ingevolge die Moratoriumwet 25 van 1963) en die vennootskapskuld betaalbaar

word voor enigeen van die vennote diens doen, is die tydstip van die instel van die aksie of

geding deurslaggewend.

27 1960 2 SA 59 (W) 63C.

28 Per regter Marais.

53


Indien geeneen van die vennote ten tye van die instel van die aksie of geding militêre diens

verrig nie kan normaalweg met die aksie of geding voortgegaan word. Die hof waarin die

aksie of geding ingestel is, mag dit egter opskort op sodanige voorwaardes as wat die hof

goedvind.

Word vonnis in die aksie of geding teen die vennootskap verleen, moet tenuitvoerlegging

daarvan allereers teen die vennootskapsbates geskied.29

Indien die vennootskapsbates nie voldoende is om die vonnisskuld te bevredig nie kan ter

bevrediging van die restant van die vonnisskuld slegs die bates in die afsonderlike boedel

van die vennote wat nie militêre diens verrig nie, uitgewin word aangesien die afsonderlike

boedel van die vennoot op militêre diens steeds deur artikel 2(1)(b) beskerm word.30 Na

verstryking van sy beskerming sal egter ook sy afsonderlike boedel uitgewin kan word en kan

sy vennote ook hul regresreg, indien enige, teen hom uitoefen.

Net so sal in 'n aansoek om die verpligte sekwestrasie van die vennootskap slegs die

boedels van die vennootskap en die van die nie-diensdoende vennote gelyktydig daarmee

gesekwestreer word maar nie die boedels van die vennote op militêre diens nie. Dié

benadering is soos volg verwoord in Partridge v A and R Harrison:31

"The position thus is that there are cases where sequestration of a partnership does

not necessarily involve sequestration of the private estates, that the estates when

sequestrated are separately administered, and that there seems to be no reason why

the legislature should have wished to withhold this protection from the partner on

active service."

Die dictum is uitdruklik onderskryf deur regter Van den Heever in Dunlop (SA) Ltd v Olivier:32

29 Reël 40(3) van die Landdroshowereëls en reël 14(5)(h) van die Eenvormige Hofreëls; Muller v Pienaar supra..

30 Partridge v Harrison & Harrison supra; SA Mercantile Co Ltd v Marlborough supra; Dunlop (SA) Ltd v Olivier supra.

31 1942 2 PH C 87 (W).

32 1942 OPD 146 147-148.

54


"From the provisions of sec 5(5)(b)(i) it seems to me inevitably to follow that the

proper course was adopted in the case of Partridge v Harris33 (1940 WLD 265) and,

that is, to sequestrate the partnership estate together with the private estate of the

member of the partnership not on active service is within the court's jurisdiction."34

Hierdie benadering wat konsekwent in 'n reeks beslissings toegepas is wat oor 'n tydperk van

meer as veertig jaar strek,35 is egter onlangs betwyfel in P de V Reklame (Edms) Bpk &

Gesamentlike Onderneming van SA Numismatiese Buro (Edms) Bpk en Vitaware (Edms)

Bpk.36 Regter Van den Heever bevind dat die bepalings van artikel 13(1) van die

Insolvensiewet 24 van 1936 gebiedend is. Indien die boedel van een van die vennote nie

gesekwestreer kan word nie, byvoorbeeld omdat die vennoot 'n regspersoon is of 'n

moratorium geniet, kan die vennootskap hoegenaamd nie in terme van die Insolvensiewet

gesekwestreer word nie, maar moet die metode van gemeenregtelike uitwinning ingevolge

die burgerlike prosesreg gevolg word.

Op sy beurt is die eindeffek van hierdie beslissing, met die grootste respek, egter ook nie

goedskiks bo alle kritiek verhewe nie37 aangesien 'n concursus creditorum, veral sover dit die

aanspraak van vennootskapskuldeisers op die vennootskapsbates betref, onmoontlik

gemaak word. Die gemeenregtelike voorkeurreg van vennootskapskuldeisers op

33 Sic!

34 Sien ook Dunlop (South Africa) Ltd v Unie Garage 1942 1 PH C 16 (O).

35 Partridge v Harrison & Harrison 1940 WLD 265; SA Mercantile Co Ltd v Marlborough Boot & Shoe Manufacturing Co 1940 2 PH C 79 (C); SA Mercantile Co Ltd v Labovitz 1940 CPD 581; Ex parte Commercial Hotel 1940 2 PH C 94 (C); Prosser v De Lange 1941 1 PH K 6 (W); Dunlop SA Ltd v Olivier 1942 OPD 146; Dunlop (South Africa) Ltd v Unie Garage 1942 1 PH C 16 (O); Laymore (Pty) Ltd v Five Streams Wattle Estate 1957 3 SA 671 (N); SA Incorporated Merchants Protection Agency Ltd v Kruger 1947 3 SA 304 (T); SA Leather Co (Pty) Ltd v Main Clothing Manufacturers (Pty) Ltd 1958 2 SA 118 (O). Sien ook Henning 1978 Tydskrif vir Hedendaagse Romeins-Hollandse Reg 5; Henning en Nieuwenhuis The Law of South Africa VII 240-241; B Bamford Law of partnership and voluntary association in South Africa 3 uitg (1982) 66; J F Coaker en D T Zeffert Wille and Millin's Mercantile law of South Africa 18 uitg (1984) 743; E M de la Rey Mars. The law of insolvency in South Africa 8 uitg (1988) 20-21 (hierna "De la Rey Mars").

36 1985 4 SA 876 (K).

37 J J Henning "Vennootskapsreg - Insolvensie" 1986 Simposiumbundel oor Regsontwikkelings (1986) 92-93; J J Henning Hersiening van die insolvensiereg. Voorstelle vir regswysiging en verdere navorsing (1987) 5-8; Sien ook C Smith The law of insolvency 3 uitg (1988) 70-71; Catherine Smith "Problem areas in insolvency law" 1989 SA Tydskrif vir Handelsreg 103; De la rey Mars 20-21.

55


vennootskapsbates ingevolge die stelreël ut creditores unius societatis negotationis in

eiusdem bonis et creditis praeferantur creditoribus alterius mercaturae38 word ook deur die

bevinding in gedrang gebring. Daarbenewens is dit onlogies om die beskikbaarheid van

sekwestrasie en die toepaslikheid van die voorskrifte en remedies van die Insolvensiewet

afhanklik te maak van 'n blote toevalligheid soos die samestelling van die lidmaatskap van

die betrokke vennootskap. Die posisie word vererger deurdat bepalings waarvolgens sekere

vennootskappe in terme van die Maatskappywet 46 van 1926 as ongeregistreerde

maatskappye gelikwideer kon word, nie opgeneem is in die Maatskappywet 61 van 1973 nie.

Soortgelyke bepalings kon egter wel aangetref word in die Britse Companies Act 194839 en

die Companies Act 1985.40 Dit verskyn steeds in die Insolvency Act 1986.41 'n Haalbare

oplossing vir die "onsekwestreerbare" en "onlikwideerbare" vennootskap sal gevind moet

word.42

NB: SIEN OOK COMMISSIONER, SOUTH AFRICAN REVENUE SERVICES V HAWKERS AIR SERVICES 2006 4 SA 292 SCA.

38 Henning Hersiening van die insolvensiereg 6.

39 Aa 398-405.

40 Aa 665-674.

41 Aa 220-229.

42 Kontrasteer die posisie in die Engelse reg soos uiteengesit deur E H Scamell en R C I'Anson Banks Lindley on the law of partnership 15 uitg (1984) 685-689.

56


TEMA 7: BESLOTE KORPORASIEREG

AGTERGROND EN BEGRIP; OPRIGTING EN OMSKEPPING

Studiedoelwitte:


1. Die historiese ontwikkeling van die beslote korporasie as ondernemingsvorm

bondig te kan verduidelik;

2. Kortliks die oogmerke met beslote korporasies te noem;

3. Die onderskeidende kenmerke van die beslote korporasie te kan noem;

4. Die beslote korporasie met ander ondernemingsvorme te kan vergelyk;

5. Die wyse waarop beslote korporasie opgerig was, te kan verduidelik;

6. Die samestellende dokumente van 'n beslote korporasie te kan bespreek;

7. Omskeppings van beslote korporasies na maatskappye te kan bespreek en die

gevolge daarvan te verduidelik; en

8. Die impak van die Maatskappyewet 71 van 2008 op beslote korporasies.

Bestudeer:

1. Hoofstuk 33 "Die Beslote Korporasie: Agtergrond en Begrip" pp574-581 in

Korporatiewe Reg.

2. Hoofstuk 34 "Oprigting en Omskeppings" pp584-593 in Korporatiewe Reg.

3. Wet op Beslote Korporasies 69 van 1984 aa2; 12-27.

4. Die Dros (Pty) Ltd v Telefon Beverages 2003 4 SA 207 C.

57


Doel van voorgeskrewe material

Die Dros (Pty) Ltd v Telefon Beverages 2003 4 SA 207 C: In hierdie uitspraak word

verskeie aspekte rakende die regspersoonlikheid van die beslote korporasie

aangeraak.

Woordelys:

Beslote korporasie: _________________________________________________

__________________________________________________________________

Samestellende dokumente: __________________________________________

__________________________________________________________________

Stigtingsverklaring: _________________________________________________

__________________________________________________________________

Hersieningsvrae:

1. Lys die belangrikste oogmerke vir die instelling van die beslote korporasie. (5)

2. Lys die onderskeidende kenmerke van die beslote korporasie. (11)

3. Noem die registrasievereistes van ‘n beslote korporasie. (10)

4. Hoe was ‘n beslote korporasie opgerig? Verduidelik. (10)

5. Wat is die samestellende dokumente van ‘n beslote korporasie? (2)

6. Maak ‘n lys van die inhoud van die stigtingsverklaring. (8)

7. Verduidelik die vereistes met betrekking tot die naam van die beslote

korporasie. (10)

58


Kontrole:

Hoofstuk 33 Gelees Opgesom Geleer

Hoofstuk 34 Gelees Opgesom Geleer

Wet op Beslote Korporasies 69 van

1984 aa2; 12-27.

Gelees Opgesom Geleer

Maatskappyewet 71 van 2008 Gelees Opgesom Geleer

Die Dros (Pty) Ltd v Telefon Beverages

2003 4 SA 207 C

Gelees Opgesom Geleer

59



LIDMAATSKAP EN LEDEBELANG

Studiedoelwitte:


1. Die lidmaatskap van beslote korporasies te volledig kan bespreek;

2. Die vereistes vir lidmaatskap van 'n beslote korporasie te kan verduidelik;

3. Die beëindiging van lidmaatskap van 'n beslote korporasie te kan verduidelik;

4. Die ledebelang van 'n beslote korporasie volledig te kan bespreek;

5. Die aard van 'n ledebelang in 'n beslote korporasie volledig te kan verduidelik;

6. Die verkryging van 'n ledebelang in 'n beslote korporasie volledig te kan

verduidelik; en

7. Die oordrag van 'n ledebelang in 'n beslote korporasie volledig te kan

verduidelik.

Bestudeer:

1. Hoofstuk 35 "Lidmaatskap en Ledebelang" pp596-607 in Korporatiewe Reg.

2. Wet op Beslote Korporasies 69 van 1984 aa28-41.

3. Kanakia v Ritzhelf 1004CC t/a Passage to India 2003 (2) SA 39 D.

4. Schwartz v Pike 2008 3 SA 431 SCA.


Kanakia v Ritzhelf 1004CC t/a Passage to India 2003 (2) SA 39 D: Handel oor die

beëindiging van lidmaatskap.

60


Schwartz v Pike 2008 3 SA 431 SCA: Handel oor ledebelang in ‘n beslote

korporasie.

Woordelys:

Ledebelang:

________________________________________________________

__________________________________________________________________

_

Trust intervivos:

______________________________________________________

__________________________________________________________________

_

Nomine officii:

_______________________________________________________

__________________________________________________________________

_

Lederegister:

________________________________________________________

__________________________________________________________________

_

Hersieningsvrae:

1. Kan ‘n regspersoon lid van ‘n beslote korporasie word? (1)

2. Mag ‘n beslote korporasie meer as 10 lede hê? (1)

3. Wat is die vereistes vir lidmaatskap van ‘n beslote korporasie? (2)

4. Wanneer kwalifiseer ‘n regspersoon vir lidmaatskap van ‘n beslote korporasie?

(2)

61


5. Hoe word lidmaatskap van ‘n beslote korporasie beëindig? (10)

6. Wat is ‘n ledebelang? (5)

7. Wat is die aard van ‘n ledebelang? (5)

8. Hoe word ‘n ledebelang verkry? (3)

62


Kontrole:


M

GELEER

Wet op Beslote Korporasies 69 van 1984

aa28-41.

GELEES OPGESO

M

GELEER

Kanakia v Ritzhelf 1004CC t/a Passage to

India 2003 (2) SA 39 D.

GELEES OPGESO

M

GELEER

Schwartz v Pike 2008 3 SA 431 SCA GELEES OPGESO

M

GELEER

63



INTERNE VERHOUDINGS

Studiedoelwitte:


1. Die vertrouens- en sorgsaamheidsverpligtinge van lede van 'n beslote

korporasie te kan bespreek;

2. Die samewerkingsooreenkoms volledig te kan bespreek;

3. Die samewerkingsooreenkoms se doel en funksie te kan verduidelik;

4. Die inhoud van die samewerkingsooreenkoms te kan verduidelik;

5. Die bestuur van die beslote korporasie te kan bespreek;

6. Die omstandighede te kan bespreek waaronder die lede van 'n beslote

korporasie regshulp by die hof kan aanvra;

7. Gedinge teen medelede te kan bespreek;

9. Te kan verduidelik wanneer betalings aan lede gemaak mag word;

10. Die verbod op lenings en sekuriteit in terme van a52 te kan verduidelik.

Bestudeer:

1. Hoofstuk 36 "Interne Verhoudings" pp610-623 in Korporatiewe Reg.


3. De Franca v Exhaust Pro CC 1996 All SALR 503 C.

4. Geaney v Portion 117 Kalkheuwel Properties CC 1998(1) SA622 (T)

5. Gatenby v Gatenby 1996 3 SA 118 E.

64


6. Hanekom v Builders Market Klerksdorp (Pty) Ltd 2007 3 SA 95 SCA.



De Franca v Exhaust Pro CC 1996 All SALR 503 C: Handel oor trouverhouding en

beëindiging van die BK op grond van verbreking van die trouverhouding.

Geaney v Portion 117 Kalkheuwel Properties CC 1998(1) SA622 (T): Handel oor

trouverhouding en beëindiging van die BK op grond van verbreking van die

trouverhouding.

Hanekom v Builders Market Klerksdorp (Pty) Ltd 2007 3 SA 95 SCA: Handel oor

borgstelling en art 52.

Schwartz v Pike 2008 3 SA 431 SCA: Let op die belang van die

samewerkingsooreenkoms.

Woordelys:

Samewerkingsooreenkoms:____________________________________________

_

__________________________________________________________________

_

Wysigbare klousules:

__________________________________________________

__________________________________________________________________

_

Nie-wysigbare klousules: ______________________________________________

__________________________________________________________________

_

Hersieningsvrae:

65


1. Wat is die doel van ‘n samewerkingsooreenkoms? (3)

2. Noem die algemene beginsels van toepassing in die afwesigheid van ‘n

samewerkingsooreenkoms. (6)

3. Wat is die funksie van ‘n samewerkingsooreenkoms? (3)

Kontrole:

Hoofstuk 36 "Interne Verhoudings" pp610-

623 in Korporatiewe Reg.

GELEES OPGESO

M

GELEER


aa42-52.

GELEES OPGESO

M

GELEER

De Franca v Exhaust Pro CC 1996 All

SALR 503 C.

GELEES OPGESO

M

GELEER

Geaney v Portion 117 Kalkheuwel

Properties CC 1998(1) SA622 (T)

GELEES OPGESO

M

GELEER

Gatenby v Gatenby 1996 3 SA 118 E. GELEES OPGESO

M

GELEER

Hanekom v Builders Market Klerksdorp

(Pty) Ltd 2007 3 SA 95 SCA.

GELEES OPGESO

M

GELEER

Schwartz v Pike 2008 3 SA 431 SCA. GELEES OPGESO

M

GELEER

66



EKSTERNE VERHOUDINGS

Studiedoelwitte:


1. Voorinlywingskontrakte van beslote korporasies te kan bespreek;

2. Alternatiewe metodes as voorinlywingskontrakte van beslote korporasies te kan

bespreek;

3. Die vermoë en verteenwoordiging van die beslote korporasie volledig te kan

bespreek;

4. Die lede van die beslote korporasie as verteenwoordigers van die beslote

korporasie volledig te kan bespreek;

5. Nie-lede as verteenwoordigers van die beslote korporasie volledig te kan

bespreek;

6. Kortliks die werking van artikel 55 van die Wet op Beslote Korporasies te

verduidelik.

Bestudeer:

1. Hoofstuk 37 "Eksterne Verhoudings" p626-636 in Korporatiewe Reg.


3. Die Dros (Pty) Ltd v Telefon Beverages 2003 4 SA 207 C.

4. Klaas v Summers 2008 4 SA 187 C.

67



Die Dros (Pty) Ltd v Telefon Beverages 2003 4 SA 207 C: Let op die gedeelte in die

uitspraak wat handel oor sluiting van ‘n kontrak namens die beslote korporasie.

Klaas v Summers 2008 4 SA 187 C: Hierdie uitspraak handel oor die bevoegdheid

om die beslote korporasie te bind.

Hersieningsvrae:

1. Noem die vereistes in terme van artikel 53 van die Wet op Beslote Korporasies

met verwysing na voorinlywingskontrakte. (3)

2. Verduidelik kortliks die vermoë en bevoegdhede van ‘n beslote korporasie. (5)

3. Waar staan die beslote korporasie betreffende die leerstuk van toegerekende

kennis en die ultra vires reël met betrekking tot verteenwoordiging? (4)

4. Wie kan die beslote korporasie verteenwoordig? (3)

5. Wat is die posisie ten opsigte van aanspreeklikheid van die beslote korporasie

waar ‘n transaksie binne die besigheidskring van die beslote korporasie is waar

die lid se volmag in die samewerkingsooreenkoms uitgesluit is? (8)

6. Wat is die posisie ten opsigte van aanspreeklikheid van die beslote korporasie

waar ‘n transaksie buite die besigheidskring/werkkring van die beslote

korporasie is? (5)

7. Verduidelik die werking van artikel 54 van die Wet op Beslote Korporasies. (5)

8. Wat is die omvang van artikel 54 van die Wet op Beslote Korporasies? (4)

Kontrole:

Hoofstuk 37 GELEES OPGESO

M

GELEER

68



aa53-55

GELEES OPGESO

M

GELEER

69


Die Dros (Pty) Ltd v Telefon Beverages

2003 4 SA 207 C

GELEES OPGESO

M

GELEER

Klaas v Summers 2008 4 SA 187 C GELEES OPGESO

M

GELEER

70



AANSPREEKLIKHEID VAN LEDE; ONTBINDING EN DEREGISTRASIE

Studiedoelwitte:


1. Die persoonlike aanspreeklikheid van 'n lid van 'n beslote korporasie as 'n

sanksie te kan verduidelik;

2. Die aanspreeklikheid van 'n lid vir die skulde van 'n beslote korporasie te kan

verduidelik;

3. Die aanspreeklikheid van 'n lid vir roekelose of bedrieglike bedryf van die

besigheid van die beslote korporasie volledig te kan bespreek;

4. Die gevalle van persoonlike aanspreeklikheid van 'n lid van 'n beslote

korporasie te kan opnoem;

5. Die gevolge van misbruik van die korporatiewe regspersoon te kan verduidelik;

6. Die strafregtelike aanspreeklikheid van 'n lid van 'n beslote korporasie te kan

verduidelik;

7. Die misdrywe geskep deur die Wet op Beslote Korporasies te kan noem;

8. Die administratiewe sanksie in terme van a15 te kan verduidelik.

9. Die likwidasie, akkoord, deregistrasie en ontbinding van ‘n beslote korporasie te

bespreek.

Bestudeer:

1. Hoofstuk 38 "Persoonlike Aanspreeklikheid ingevolge die Wet" pp637-646 in

Korporatiewe Reg.

2. Wet op Beslote Korporasies 69 van 1984 aa63-65, 15, 26 en 82.

3. Airport Cold Storage Ltd v Ebrahim 2008 2 SA 303 C.

71


4. G&C Construction v De Beer 2000 2 SA 378 T.

5. L&P Plant Hire v Bosch 2002 2 SA 662 SCA.



Airport Cold Storage Ltd v Ebrahim 2008 2 SA 303 C: Hierdie uitspraak handel oor

persoonlike aanspreeklikheid van lede van ‘n bk.

G&C Construction v De Beer 2000 2 SA 378 T: Aanspreeklikheid ingevolge art

63(a) word bespreek.

L&P Plant Hire v Bosch 2002 2 SA 662 SCA: Aanspreeklikheid van lede ingevolge

art 64.

Schwartz v Pike 2008 3 SA 431 SCA: By dood van lid van beslote korporasie moet

ledebelang ingevolge bepalings van die samewerkingsooreenkoms mee gehandel

word.

Kontrole:


M

GELEER

Airport Cold Storage Ltd v Ebrahim 2008 2

SA 303 C

GELEES OPGESO

M

GELEER

G&C Construction v De Beer 2000 2 SA

378 T

GELEES OPGESO

M

GELEER

L&P Plant Hire v Bosch 2002 2 SA 662

SCA

GELEES OPGESO

M

GELEER

Schwartz v Pike 2008 3 SA 431 SCA GELEES OPGESO

M

GELEER

72


TEMA 12 EN13 STOKVELS

Definisie en regsaard van ‘n stokvel

Nadat u hierdie module bestudeer het, moet u in staat wees om:

1. Kortliks die historiese ontwikkeling van stokvels te verduidelik;

2. Te verstaan en te kan verduidelik wat ‘n stokvel is;

3. Te kan onderskei tussen die verskillende soorte stokvels;

4. Te kan verduidelik wat die voordele en die nadele van stokvels is;

5 Te kan verduidelik of ‘n stokvel ‘n vennootskap is;

6. Die stokvel met ander ondernemingsvorme te kan vergelyk;

7. Die waarde van die stokvels as ondernemingsvorm te kan bepaal.

Bestudeer:

Die koerantberigte hierby aangeheg asook u eie klasnotas.

U kan ook die volgende lees indien u meer oor stokvels wil weet: “Die stokvel. ‘n

Ondernemingsregtelike studie.” DHC van der Merwe Transactions of the Centre for

Business Law No 26. 1996. Bloemfontein: UVS

Die stokvel

Geskiedkundige agtergrond

Die term "stokvel" het gedurende die vroeë 1800’s in die Kaap ontstaan tydens die

roterende beesveilings (stock fairs) van die Engelse setlaars. Gedurende hierdie

veilings het ŉ groep mense ŉ kudde beeste gekoop en dit dan onder mekaar

verdeel.

Na die ontdekking van goud op die hoofrif van die Witwatersrand, het ŉ

goudstormloop baie mense van regoor die wêreld na die Witwatersrand gelok. Baie

van die mense wat na die Rand gestroom het, was manlike werkers uit die Kaap en

73


hulle het die stokvelkonsep saamgebring. Die slegte omstandighede waaronder

hierdie mense moes werk en lewe, het baie mense aan cholera, waterpokkies,

tuberkulose en maagkoors laat sterf. Begrafnisse is baie belangrik in swart

samelewings en werkers het begin om begrafnisverenigings te stig. Dit was 'n soort

stokvel om hulle te help om die groot uitgawes van die begrafnisse te hanteer. Die

moderne stokvelbeweging dateer dus terug uit die middel van die 19de eeu en het

oorspronklik uit die begrafnisverenigings gegroei wat deur migrantewerkers uit

Afrika gevorm is.

Die stokvel is steeds aan die Suid-Afrikaanse samelewing bekend en word in

verskeie vorms gevind. Die Nasionale Stokvel Assosiasie van Suid-Afrika

(NASASA) is in 1988 gevorm en het ŉ ledetal van 11 500 groepe met ongeveer 150

000 individue wat aan hierdie groepe behoort. Daar is ongeveer 8 000 lede in die

NASASA Begrafnisskema. Integrated Market Research het in 1994 bevind dat 26%

van die Suid-Afrikaanse bevolking lede van stokvel- of begrafnisverenigings is; die

gemiddelde inkomste van lede was R450 00 per maand en die omset van stokvels

in Suid-Afrika was R200 miljoen per maand. In 1997 was daar ten minste 800 000

aktiewe stokvels in Suid-Afrika, met 'n totale ledetal van ongeveer 10 miljoen

mense, wat 'n formidabele ekonomiese mag verteenwoordig.

Die enorme groei van die stokvelbeweging het gelei na die vorming van ŉ ‘super-

stokvel’, die Nasionale Stokvelassosiasie van Suid-Afrika (NASASA). Dit is

geregistreer as ŉ ‘assosiasie sonder winsbejag," verteenwoordig die belange van

die beweging landswyd, onderhandel voordele vir sy lede by banke,

versekeringsmaatskappye en handelsfirmas, en poog om sy eie finansiële

instellings te vestig. Dit bestuur ook 'n begrafnisskema. Lede betaal jaarliks ŉ R30

fooi.

Dit het met ŉ groot Suid-Afrikaanse bank die People's Benefit Scheme (PBS) gereël

om 'n stokvel of ‘groep’ te help om sy eie fondse doeltreffend te bestuur en om ŉ

finansiële prestasierekord te verkry. Die skema dek spaarrekeninge en vaste

deposito’s, bied groepleenfasiliteite aan en beskik oor sy eie

eenheidtrustmaatskappy.

74


Wat is ŉ stokvel

ŉ Stokvel is gebaseer op tradisionele Afrikakonsepte van selfhelp en onderlinge

ondersteuning, en bestaan uit ŉ groep mense wat gevorm is om hulle te verbind om

gereelde bydraes te maak in ŉ gemeenskaplike fonds waaruit elke lid onttrekkings

kan maak, gewoonlik vir ŉ spesifieke doel. In baie stokvels word die geld in die poel

om die beurt aan elke lid toegeken om hom of haar in staat te stel om groot

kontantaankope te maak.

ŉ Stokvel is ŉ soort krediet-unie waaraan 'n groep mense behoort en hulle verbind

tot 'n ooreenkoms om weekliks, tweeweekliks of maandeliks ŉ vaste bedrag geld in

ŉ gemeenskaplike poel te deponeer.

Stokvels is dus klubs of sindikate wat in Suid-Afrika as roterende krediet-unies

funksioneer, waar lede vaste bedrae geld op ŉ weeklikse, tweeweeklikse of

maandelikse basis bydra. Elke maand ontvang ŉ ander lid die geld in die fonds wat

gedurende daardie periode ingesamel is, en niemand bly ooit in gebreke om sy

bydrae te lewer nie. Die lede kan dan die ingesamelde fonds vir eie gebruik

aanwend, as 'n betaling, of vir beleggingsdoeleindes. Hierdie stokvels is vir verskeie

beleggingsfirmas in Suid-Afrika ŉ teiken, Hulle hoop om hierdie informele

spaarskemas in die hoofstroom van die finansiële wêreld in te trek. Desondanks is

die stokvels steeds grotendeels deel van swart Suid-Afrikaanse gemeenskappe en

dit sal waarskynlik vir ŉ hele aantal jare so bly. (http://en.wikipedia.org/wiki/Stokvel

11/9/2010)

Die volgende is variasies van die woord “stokvel” of ander name wat in Suid-Afrika

vir hierdie soort onderneming gebruik word: Stockfel; Stockfair; Gooi-gooi;

Mahodisana; Mohodisana; Kuholisana; Umgalelo; Chita; Chitu; Istoki.

Die meeste outeurs beskryf ŉ stokvel as ŉ roterende krediet-unie wat deur 'n groep

deelnemers gevorm is en wat ooreengekom het om weekliks, tweeweekliks of

maandeliks gereelde bydraes tot ŉ gemeenskaplike poel te maak. Geld uit daardie

poel word dan ten volle of gedeeltelike aan elke deelnemer betaal. Dit word op ŉ

roterende basis of tydens finansiële nood uitbetaal.

75


Die samestelling van ŉ roterende krediet-unie kan in vereenvoudigde terme soos

volg verduidelik word: ŉ Aantal mense kom ooreen om op ŉ gereelde basis byeen

te kom en tydens die gebeurtenisse ŉ bydrae te maak. Die bydraes word dan aan ŉ

sekere lid van daardie groep gemaak. Tydens die volgende byeenkoms word weer

bydraes gemaak, maar dit word aan ŉ ander lid van die groep gedoen. Hierdie

prosedure word herhaal tot dat elkeen in daardie groep ŉ betaling ontvang het.

Veronderstel dat daar 10 mense in die groep is wat maandeliks vergader en ŉ

bydrae van R100 word gemaak. Oor verloop van 10 maande sal elke lid van

daardie groep ŉ bedrag van R1000 (10 x R100) bygedra het, om die bedrag van

R1000 te ontvang.

Party mense beskou ŉ stokvel as ŉ spaar-assosiasie, en ander beskryf ŉ stokvel in

terme van sy maatskaplike funksie.

Die Bankwet, nr. 94 van 1990, definieer ŉ stokvel deur aan te dui dat “stokvel-

aksies” nie beskou word as aksies wat binne die bestek van handeldryf van 'n bank

val nie, alhoewel dit lyk asof party van die definisies van 'n stokvel wel in staat is om

onder die "finansieel georiënteerde stokvels" onder die voorwaardes van afdeling11

van die Wet op Banke te sorteer. Verwys na die definisies in GN 2173, gepubliseer

in GG 16167 van 14/12/1994.

Die mening word tans gehuldig dat stokvels nie die insameling van geld en die stoor

daarvan in spaarrekeninge en vaste deposito’s is nie. Stokvels moet moderne

handelseienskappe gebruik en dit versmelt met hul eie tradisionele Afrika

waardestelsels. Stokvels loop baie winsgewende SEB onderhandelings mis. Die

Nasionale Bemagtigingsfonds word gebombardeer deur maatskappye wat hul

aandele aan breedgebaseerde groepe wil verkoop, maar hulle kan dit nie opspoor

nie.

Sekere organisasies wat daarop roem dat hulle stokvels is, kan in werklikheid besig

wees met onwettige, word-gou-ryk ‘piramiede-skemas’ wat buitengewone hoë rente

op beleggings aanbied, maar betalings uit lede se lopende bydraes maak sonder

om genoeg kapitaal in reserwe te hou. In 1996 het ŉ organisasie ŉ wins van 300

persent aan sy 53 000 lede gewaarborg en sy fondse is deur die Registrateur van

76


Banke gevries. Dis het gebeur toe die Registrateur bevind het dat die ongeveer

R50 miljoen besit het – R40 miljoen meer as die R9.9.miljoen limiet vir stokvels,

soos deur die Bankwet bepaal word.

Soorte stokvels

Daar is verskillende vorms van stokvels In Suid-Afrika. Die volgende soorte kom

dikwels voor:

Begrafnisverenigings (word ook makgotlas genoem): Die doel van ŉ

begrafnisvereniging is om aan ŉ gesin finansiële hulp te bied as ŉ gesinslid gesterf

het. Bydraes word op verskillende maniere gemaak. Onderskei tussen formele en

informele en begrafnisverenigings. In Afrika-gemeenskappe, in die besonder, dien

begrafnisverenigings nie slegs om informele versekering te verskaf om

begrafniskoste te betaal nie, maar dit verplig ook hul lede om die bedroefde gesin

op verskeie praktiese maniere te help. Dit is in baie gemeenskappe vir die mense

belangrik om begrawe te word waar hul voorvaders begrawe is en om die

tradisionele rituele na te kom. Die begrafnisvereniging sal derhalwe ook betaal vir

die vervoer van die oorledene se liggaam na haar/sy tradisionele woonplek en vir

die betrolle uitgawes van die rituele van roubeklag. Daar word van alle lede verwag

om die bedroefde gesin te besoek ten einde medelye en troos aan te bied, die

begrafnisdiens by te woon, asook die voorafgaande nagwake. Indien die oorledene

'n inkomste verdien het, help lede ook die afhanklikes om oor hul geldelike verlies te

kom. Van vrouelede kan verlang word om die gesin te help om die huis voor te

berei, byvoorbeeld om uit te vee, meubels uit die slaapkamer te verwyder, portrette

en spieëls om te draai om na die muur te wys, as aan die vensters te smeer om te

wys dat daar 'n dood in die gesin was, en om kos vir die roubeklaers voor te berei.

Beleggingsklubs

Umgalelo klubs: Die meeste van hierdie klubs is van godsdienstige aard.

Byeenkomste begin met gebed en duur twee dae. Gewoonlik ontvang jy die totale

bedrag bydraes wat jy gemaak het, plus 20%.

77


Jeugstokvels: Kinders mag ook lede van ŉ stokvel wees. Ouers van kinders wat

lede is, spaar vir hulle geld, maar die kinders is ook self betrokke. Die doel is om

finansiële bystand te verleen vir die versorging en opvoeding van kinders.

“Istoki”: Elke lid kry ŉ beurt om die gasheer van ŉ partytjie te wees. Kos word

aangekoop met die lede se bydraes. Die gasheer verkoop dat kos (teen ŉ hoë prys)

aan die gaste. Die gasheer ontvang dan die geld.

“Gooi-goois”: Werk vir ŉ relatiewe kort tyd. Bydrae kan in kontant of in natura wees.

Byvoorbeeld, elke lid dra kruideniersware by, wat dan aan 'n spesifieke lid gegee

word. Al die bydraes kan aan ŉ lid gegee word, of die groep kan verkies om aan die

lid net ŉ gedeelte van die bydraes te gee – die balans daarvan gaan dan na ŉ

sentrale fonds wat aan die einde van ŉ rotasietydperiode gelykop onder die lede

verdeel word.

Groot begrotingverenigings: Bydraes bestaan uit groot bydraes. Lede doen dan vir

ŉ betalings aansoek, na aanleiding van die bydraes. Die betaling val saam met 'n

groot feesviering, waar jy toegang moet betaal.

Beleggingsklubs: Differensieer tussen kollektiewe, oop en geslote beleggingsklubs.

Vroueklubs – om kruideniersware, meubels of geskenke te koop.

Gesamentlik ondernemings – om groot items soos busse, motors of taxi’s te

koop.

Belegging-sindikate – om lede te help om in vaste deposito's of eenheidtrusts te

belê ten einde hul eie ondernemings te begin.

Spaarklubs – hierdie spaarklubs het ŉ diepgaande impak op die sosiale en

ekonomiese ontwikkeling van swart mense in Suid-Afrika. Die redes waarom

hierdie klubs so suksesvol is, sentreer ook om die sosiale aspekte van hierdie

klubs – byvoorbeeld, vroue-organiseerdes hou op Sondagmiddae partytjies. In

die verlede het hulle die sosiale omgewing aan die gons gehou met

groepsname soos die 'Transvaalians','Black Lions', 'Victory Ladies' en die

'Double up 6Bs'. Hulle trek dikwels uniforms aan, sing inisiasie- en gewilde

liedjies sowel as gesange.

78


Stokvelpartytjies – waar lede beurte neem om groot vierings te organiseer waar kos

en alkoholies drank verkoop word. Die gasheer neem die wins. Hierdie partytjies

kan vir twee tot drie dae aanhou.

VOORDELE EN NADELE VAN STOKVELS

Voordele:

Mede-lede van ŉ begrafnisvereniging voorsien die bedroefde gesin nie slegs

met geld vir ŉ gepaste begrafnis nie, maar ook met morele en sosiale

ondersteuning.

Lede is afhanklik van, en simpatiek teenoor ander lede.

Stokvelbyeenkomste bied die geleentheid om sosiaal met vriende en familie

te verkeer.

Indien formele instellings soos banke nie aan ŉ persoon ŉ lening kan

verskaf nie, kan ŉ stokvel genader word.

Regspersoonlikheid.

Beperkte aanspreeklikheid.

Ewigdurende opeenvolging.

Aanleer van dissipline, byvoorbeeld, om te spaar.

Reëls kan verander word om vir lede te voorsien (wie se beurt om geld te

ontvang nog kom) om geld in tye van nood te ontvang.

Reëls kan verander word om aan die stokvel se behoeftes te voorsien.

Informele prosedure wat interne aangeleenthede betref.

Kan aan lede toegang tot lenings voorsien.

Verteenwoordig lede in die gemeenskap.

Kan as ŉ groep sekuriteit aan ŉ finansiële instelling verskaf. Indien een van

die lede sodanige sekuriteit benodig wat betref leningsaansoeke van lede, is

die lede se karakters belangriker as sy fisiese sekuriteit.

Nadele

79


Die geraas en alkoholiese drank wat onwettig tydens stokvelpartytjies verkoop

word, is problematies en kan lei na inhegtenisname deur polisielede.

Indien ŉ begrafnisvereniging nie genoeg kontant vir ŉ begrafnis kan voorsien

nie, moet die gesin van 'n geliefde uit hul eie sakke betaal.

Bakleiery tussen lede van die stokvel kan tot probleme lei.

Mense wat glo in spaarrekeninge by finansiële instellings beskou stokvels as

onsinnig.

Verpligte bydraes.

Lang periodes tussen betalings.

Betalings kan onvoldoende wees om in jou behoeftes te voldoen.

Die oorslaan van bydraes kan lei na geen betalings nie.

Party lede kan meer as ander bevoordeel word.

In die meeste gevalle is daar geen rente op bydraes nie.

Iemand kan die geld steel (die tesourier/aanvaller).

Lenings is nie so rojaal soos die van finansiële instellings s’n nie.

As lede in gebreke bly om te betaal.

DIE REGSAARD VAN ŉ STOKVEL

Inleiding

Anders as maatskappye, beslote korporasies en vennootskappe, is stokvels nie

deel van die formele sakesektor nie. Geen regsbeskerming word aan die stokvel en

sy lede verskaf nie. Te spyte van hierdie feit, groei die aantal stokvels in Suid-Afrika

vinnig, en stokvels is besig om toenemend ŉ belangriker bron van inkomste vir baie

mense te word. Dit is nogtans belangrik om daarop te let dat 'n stokvel nie 'n

piramiedeskema is nie.

Die Bankwet nr. 94 van 1990 verwys na stokvels as aktiwiteite wat nie binne die

definisies van bankfunksies val nie.

Essentialia van stokvels

80


Krediet en kredietskema: Die rotering van fondse tussen lede volgens ŉ

voorafbepaalde plan. Die krediet kan formeel of informeel wees.

Bydrae: Die bydrae van geld of hulp, ensovoorts, vir ŉ gemeenskaplike doelwit. Die

bydraes is hoofsaaklik geld of om as gasheer van die stokvelpartytjie op te tree.

Rotering: ŉ Vasgestelde bydrae aan die gemeenskap deur lede op vasgestelde tye.

Byvoorbeeld, indien 10 lede weekliks elkeen R10 bydrae, kry ŉ verskillende lede

elke week R100. Die kern is dat deelnemers ooreenkom om gereelde bydraes tot ŉ

fonds te maak, wat gedeeltelik of ten volle in rotasie aan elke bydraer gegee word.

Ondersteuning: Daar bestaan ŉ onderlinge verhouding waarvolgens lede

ooreenkom om mekaar te ondersteun in ooreenstemming met die doelwit van die

stokvel. Dit kan gemeenskaplike, finansiële of sosiale ondersteuning wees. Hierdie

element word op die filosofie van ubuntu gebaseer.

Kapitaalpoel: Geld en elke vorm van eiendom wat gebruik is of wat gebruik kan

word in die produksie van inkomste of welvaart.

Selfopgelegde regulering: Selfopgelê op en deur die lede, nie ekstern nie, om die

stokvel, geld ens. te reguleer of te beheer, ten einde die belange van die lede te

beskerm.

Regspersoon

Indien ŉ stokvel nie wins as ŉ doelwit het nie kan dit volgens afdeling 31 van die

Wet op Maatskappye deur gedrag ŉ regspersoon word. Indien ŉ stokvel

regspersoonlikheid het, kan ŉ lid slegs verantwoordelik gehou word vir sy/haar

bydrae tot die stokvel. Die stokvel sal oor ewigdurende opeenvolging beskik en sal

in staat wees om, afsonderlik van sy lede, eiendom te besit

Vennootskap?

Sedert 1863 het Suid-Afrikaanse howe op die essentiala van vennootskappe staat

gemaak om te bepaal of daar ŉ vennootskap tussen partye bestaan. Die howe het

bepaal dat daar ŉ vennootskap bestaan indien die volgende daar is: (1) ŉ bydrae

81


deur die partye, (2) 'n gemeenskaplike onderneming vir wedersydse voordele, en

(3) winsdeling.

Vergelyk die wesenlike elemente van ŉ stokvel sowel as al die eienskappe van ŉ

stokvel met die van ŉ vennootskap op te bepaal of ŉ stokvel ŉ vennootskap is.

Hersieningsvrae:

1. Verduidelik die regsaard van ‘n stokvel.

2. “’n Stokvel is slegs ‘n ander vorm van vennootskap” Stem u saam met hierdie

stelling? Motiveer u antwoord.

3. Met verwysing na die voorgeskrewe materiaal betreffende stokvels, bepaal die

voordele en nadele van stokvels.

82


Source: Daily Dispatch 9 March 2006 p10

83


Source: Citizen 8 March 2006 p10

84


85


Source: Weekend Post 31 December 2005 p2

86


87


Source: City Press 10 July 2005 p 29

88


Source: Business Day 24 May 2005 p 2

89


90


Source: Mail & Guardian 7 October 2004 p 42

91


Source: Daily Dispatch 12 November 2003 p 16

92


93


Source:Business Day 12 September 2003 p 2

94


95


Natal Witness 7 September 2001 p 9

96


Source: Sunday Independent 21 January 1996 p 12

97


TEMA 14: DEFINISIE EN REGSAARD VAN ‘N HANDELDRYWENDE TRUST

Studiedoelwitte:


1. Kortliks te verduidelik wat die oorsprong van handeldrywende trusts is;

2. Die drie belangrikste partye tot n trust te kan verduidelik;

3. Goodricke v The Registrar of Deeds, Natal te kan bespreek, evalueer en kritiseer;

4. Die verskil tussen ‘n vennootskap en ‘n handeldrywende trust, indien enige, te kan bespreek;

5. Die struktuur van ‘n trust en ‘n handeldrywende trust te kan verduidelik;

6. Kortliks te bespreek hoe om n geldige trust op te rig;

7. Die gevolge nadat n geldige trust opgerig is te bespreek;

8. Die doel van ‘n trust en handeldrywende trust te kan verduidelik;

9. Verduidelik die invloed van die Maatskappywet 2008 op die trust.

10. Die rol, funksie, bevoegdhede en verpligtinge van die partye tot ‘n trust kortliks te kan verduidelik.

Bestudeer:

1. Davis et al. Maatskappye en ander Besigheidstrukture in Suid-Afrika, Tweede

uitgawe pp. 381 tot 939.

2. Cilliers and Benade et al Ondernemingsreg pp. 348 tot 361.

3. Cupido v Kings Lodge Hotel 1999 4 SA 257 E.

4. Goodricke v The Registrar of Deeds, Natal 1974 (1) SA 404 N.

98


5. Land and Agricultural Bank of South Africa v Parker 2005 2 SA 77 SCA.

6. Nieuwoudt v Vrystaat Mielies (Edms) Bpk 2004 SA 486 SCA.

Woordelys:

Trust:

____________________________________________________________

__________________________________________________________________

_

Trustee:

____________________________________________________________

__________________________________________________________________

_

Trustoprigter:

_____________________________________________________

__________________________________________________________________

_

Trustbegunstigde:

__________________________________________________

__________________________________________________________________

_

Trustbate:

_________________________________________________________

99


__________________________________________________________________

_

Hersieningsvrae:

1. Wat is die betekenis van die regsbegrip “die trust”? (3)

2. Bespreek die aard van ‘n trust soos die hof vermeld het in Land and Agricultural Bank of South Africa v Parker 2005 2 SA 77 SCA. (3)

3. Wat word bedoel met ‘n trust inter vivos? (2)

4. Wat word bedoel met ‘n trust mortis causa? (2)

5. Wat word bedoel met ‘n besigheidstrust? (5)

6. Is die trust ‘n regspersoon? (1)

7. Waarom is die erkenning van ‘n trust as persoon in die Maatskappywet van belang?

8. Wie is die eienaar van die bates van ‘n trust? (4)

9. Aan watter vereistes moet ‘n trust voldoen om regsgeldig opgerig te kan word? (10)

10. Verduidelik die bevoegdhede van die trustee? (3)

11. Bespreek die magtiging van trustees. (5)

Kontrole:

Maatskappye en ander Besigheidstrukture

in Suid-Afrika pp. 381 tot 393

GELEES OPGESO

M

GELEER

Ondernemingsreg pp. 348 tot 361 GELEES OPGESO GELEER

100


M

Cupido v Kings Lodge Hotel 1999 4 SA

257 E

GELEES OPGESO

M

GELEER

Goodricke v The Registrar of Deeds, Natal

1974 (1) SA 404 N

GELEES OPGESO

M

GELEER

Land and Agricultural Bank of South Africa

v Parker 2005 2 SA 77 SCA

GELEES OPGESO

M

GELEER

Nieuwoudt v Vrystaat Mielies (Edms) Bpk

2004 SA 486 SCA

GELEES OPGESO

M

GELEER

101

Documents

ONDERNEMINGSVORMEREG 300 (ONR300) EERSTE …learning.ufs.ac.za/ONR314_ON/Resources/1. RESOURCE… · Web viewDit kan gemeenskaplike, finansiële of sosiale ondersteuning wees. Hierdie