ANAMNEZA (ANAMNESIS MORBI)

Anamneza (lat. anamnesis-sjećanje) je izraz koji u medicini označava skup podataka o bolesniku koji se odnosi na njegove životne prilike, nasljednost bolesti, preboljele bolesti, odnosno sve okolnosti koje su prethodile stanju prethodne bolesti. Ponekad se umjesto ovoga termina koristi izraz historija bolesti.

Prilikom pregleda pacijenta on govori o svojim subjektivnim tegobama koje se upisuju u anamnezu. Anamneza se obično smatra prvim i najvažnijim korakom postavljanja dijagnoze.

DIJELOVI ANAMNEZE

Generalno

Ovaj dio sadrži opšte podatke, značajne za administraciju zdravstvene ustanove i vođenje evidencije. On obuhvaća prezime i ime bolesnika, spol, datum i mjesto rođenja, adresu stanovanja, bračno stanje, zanimanje, dan prijema u bolnicu, podatke o tome ko plaća bolničke troškove.

Glavne tegobe

U ovom dijelu se bilježe dominantne tegobe bolesnika, navedene veoma kratko.

Sadašnja bolest

Ovo je jedan od najznačajnijih dijelova anamneze, gdje se vrši razrada glavnih tegoba. U praksi se svakoj tegoba poklanja posebna pažnja i za svaku se bilježe tri bitna podatka: otkad tegoba traje (što je ponekad teško precizno utvrditi), kako su se tegobe mijenjale i kakav je njihov odnos prema oboljelom tijelu.

Ukoliko bolesnik iz različitih razloga nije u stanju da pruži sve neophodne anamnestičke podatke, onda se isti uzimaju od srodnika ili drugih osoba (heteroanamneza).

Ranije bolesti (Anamnesis vitae)

U ovom dijelu anamneze se bilježe svi važni podaci o ranijim bolestima pacijenta, od najranijeg djetinjstva do momenta prijema u zdravstvenu ustanovu. Postavljaju se pitanja o eventualnim ranijim operacijama, povredama, bolničko liječenje, vakcinisanje, preležanim bolestima i sl..

Također se bilježe štetne navike što se tiče pušenja, uzimanja alkohola, lijekova. Navodi se koliko dugo osoba puši, koliko cigareta dnevno, kad je eventualno ostavila pušenje; od kada pije, koju vrstu i količinu alkohola konzumira; koje lijekove koristi ili je koristila i u kojoj količini i ritmu. Također se unose podaci vezani za hobije, kućne ljubimce, neuobičajne navike u prehrani, navode se opširniji podaci o zanimanju

Ispitivanje o sadašnjem stanju (Status praesens)

U okviru anamneze po sistemima imamo slijedeće dijelove: opšte pojave, glava i vrat, organi za disanje, organi za krvotok, organi za varenje, mokraćni-spolni organi, kosti, zglobovi, mišići, koža i nervni sistem.

U dio opšte pojave bilježe se podaci o nespecifičnim tegobama, koje su karakteristične za veći broj bolesti (gubitak apetita, malaksalost, slabost, pojačano znojenje, promjene u tonalitetu i boji glasa, temperatura, suhoća usta, nesanica).

Usmjerenom anamnezom glave i vrata se otkrivaju i analiziraju poremećaji na razini centralnog nervnog sistema, čula, limfnih čvorova, štitne žlijezde, kičmenog stuba itd. Obično se ispituju sljedeći faktori: glavobolje (kako i kada se javljaju, lokalizacija, širenje, intenzitet, trajanje, propratni simptomi), vrtoglavice (vertigo), stanje i broj zuba, pokretljivost vrata, stanje čula, eventualno uvećanje limfotoka i tiroidne žlijezde, prisustvo bola i sl.

Nakon glave i vrata, ispituju se funkcionalni simptomi koji ukazuju na oboljenja disajnih organa. Ovdje se ubrajaju: kašalj, iskašljavanje, osjećaj otežanog disanja (dyspnoe), osjećaj gušenja, zvučni fenomeni disanja (zviždanje, hroptanje), bolovi u grudnom košu, cijanoza, sekrecija i krvarenje iz nosa, iskašljavanje krvi.

Za anamnezu u dijelu organa za krvotok važni su sljedeći simptomi: dispneja, brzo zamaranje, bol iza grudne kosti, napadi noćnog gušenja, osjećaj jačeg lupanja i preskakanje srca, otok na nogama, grčevi, nesvjestice, iskašljavanje krvi, cijanoza, gastrointestinalne smetnje ...

Kod organa za varenje ispituju se: smetnje pri gutanju hrane, poremećaji apetita, mučnina, povraćanje, štucanje, podrigivanje, gađenje na hranu, nadutost, krčanje crijeva, tegobe u predjelu anusa, karakteristike stolice, pražnjenje crijeva.

Simptomi važni za mokraćni-polne organe su: bol u predjelu bubrega ili mjehura, tegobe pri mokrenju, učestalo noćno mokrenje, promjene u izgledu i količini mokraće, krv u mokraći.

Dio kosti, zglobovi, mišići i koža analizira promjene na koži, svrab, tegobe pri kretanju, bol u zglobovima i mišićima, grčenje, promjene u pokretljivosti, zamaranje, otok, crvenilo i druge slične simptome.

Za nervni sistem je važno ustanoviti kako pacijent spava, da li se javljaju nesvjestice i koliko često, da li su one praćene mučninom i povraćanjem, da li osoba dobro vidi, čuje, osjeća miris, okus i dodir, da li je prisutna nesigurnost u hodu i stajanju, da li pacijet nosi naočale.

Porodična anmneza (anamnesis familliae)

U porodičnoj anamnezi se istražuju i analiziraju podaci o bolestima u užoj i široj obitelji, koji su često veoma dragocjeni za otkrivanje tačne prirode bolesti. Naročito su važne informacije o bolestima u bližoj porodici (roditelji, braća i sestre, djeca). Postavljaju se pitanja o svim bolestima za koje naslijeđe igra bitnu ulogu: tuberkuloza, šećerna bolest, hipertenzija, bolesti srca, maligniteti, psihičke bolesti, pretilost, hemofilija.

Socijalno-epidemiološki podaci

Ovi podaci se odnose na porodični, profesionalni, stambeni i materijalni status, odnosno na probleme koje bolesnik ima iz jedne od ovih sfera života.

ODNOS LJEKAR – SESTRA – PACIJENT

Etički aspekti odnosa ljekar-pacijent:

1.Samo dobar čovek može biti dobar ljekar (Notnagel)

2. Povjerenje u ljekara kao temelj odnosa (ljekar je u odnosu na pacijenta u „tipičnom odnosu nadmoćnosti“,ali zato pacijent treba da ima pravo na slobodan izbor ljekara.

Sa druge strane,ljekar može postupati po svojoj savjesti samo ako slobodno donosi odluke,ne slijedeći uputsva viših organa,ali se držeći zakona i medicinske etike

3.Ljekar ne liječi bolest nego bolesnika („ I riječ je lijek“)

Odnos ljekar- pacijent pravno predstavlja vrstu ugovora o ljekarskoj usluzi,ili se

odnosi na odredjene medicinske postupke. Ljekar preduzima u dijagnozi i lečenju

pravila medicinske nauke,odnosno standard medicine,I saopštava informacije o njima pacijentu i to čini sa posebnom pažnjom.

Osnovna dužnost ljekara je da pacijenta liječi,a iz toga proističu i sljedeće obaveze:

1.obaveza da uslugu izvrši lično

2.obaveza da uzima podatke za anamnezu

3.obaveza da izvrši pregled,odnosno ispitivanje pacijenta

4.obaveza da postavi dijagnozu.

Medjutim,pravno, dijagnoza ne mora biti istovjetna sa konačnim utvrdjivanjem bolesti i njenih uzroka,nije stalna i nepromenljiva i nego je vremenski uslovljena.U vremenu se mogu promijeniti tok bolesti i tok medicinske nauke.

Dijagnoza se prilagodjava pojedinim novim momentima,i prilagodjava slici bolesti u toku

oboljenja,i ne mora biti konačno završena

Medicinska sestra jedini je profil zdravstvenih djelatnika osposobljen za zdravstvenu njegu. Zadaća je medicinske sestre njega bolesnika, održavanje osobne higijene, promatranje bolesnika, izvođenje medicinsko-tehničkih zahvata ili sudjelovanje u njima, prepoznavanje alarmantnih stanja, pružanje prve stručne pomoći, zdravstveni odgoj. Uloga je medicinske sestre pomoći zdravom ili bolesnom pojedincu u obavljanju aktivnosti u svrhu očuvanja zdravlja ili oporavka, koje bi obavljao samostalno kada bi imao potrebnu snagu, volju ili znanje.

Medicinske sestre i tehničari rade na području unapređenja zdravlja, sprječavanja bolesti, liječenja i rehabilitacije. Rade na vrlo različitim radnim mjestima – od patronaže do jedinica intenzivne njege – ponekad samostalno, ponekad u timu. Zbog svega toga postoje velike razlike u poslovima različitih sestara/tehničara. Ipak, ono što je zajedničko jeste pristup otkrivanju i rješavanju zdravstvenih problema iz njihovog djelokruga. Oni posmatraju i procjenjuju tjelesno i psihičko stanje i ponašanje svojih pacijenata i tako prepoznaju potrebe za njegom i osiguravaju važne podatke doktorima za prepoznavanje i praćenje toka bolesti.

Odgovornosti medicinske sestre/tehničara:

Posmatranje i procjena tjelesnog i psihičkog stanja i ponašanja pacijenata

Sprovođenje terapije i njega bolesnika

Podučavanje pacijenata o pravilnom konzumiranju lijekova i ishrani

Vještine i osobine koje bi trebalo da imaju medicinske sestre/tehničari:

Emocionalna zrelost i stabilnost

Humanost

Stručnost

Dobre komunikacione vještine

Strpljivost i osjetljivost za ljudske probleme

Odgovornost

Spremnost na timski i samostalan rad

BESVJESNA STANJA

Pos sviješću ppodrazumjeamo svijest o samom sebi, jasna orijentacija u vremenu i prostoru i drugim ličnostima, komunikativnost, posjedovanje svih čula i sposobnost reagovanja u različitim situacijama.

Pod besvjesnim stanem podrazumjevamo naglo pomućenje ili gubitak svijesti

Sam poremećaj svijesti u odnosu na patofiziološke procese i kliničke manifestacije se dijeli na:

1. Sinkopa (uslovljen naglim poremećajem u

regulaciji krvotoka u mozgu)

2. Cerebralna koma (gubitak svijesti zbog intrakranijalnih procesa

3. Metabolička koma (nastale uslijed endogenim trovanjem zbog

poremećaja u metabolizmu ili egzogenim intoksikacijama)

Besvjesno stanje nije bolest već simptom

SINKOPA

Sinkopa ili nesvjestica je prolazan gubitak svijesti či je najčešće uzrok hipoksija CNS zbog slabog proticanja krvi krz mozak.

Nastaje poslije: psihičkog uzbuđenja, udarac u osjetljivi dio tijela, srčanih oboljena, izenadna bol, strah, pada krvnog pritiska, gubitka krvi, izraženog povračanja i proliva, hipoglikemije, boavka na velikim visinama, ali i kod naglog ustajanja.

Simptomi:mučnina, blijedilo, slabost, zijevanje,mrak pred očima, pad pritiska ispod 70 mm Hg stuba, puls ubrzan a kasnije obično usporen.kada pacijent legne svijest se brzo vraća

Prva pomoć:

- ležeći položaj sa podignutim nogama,

- bradu podići zbog zapadanja jezika,

- poprskati bolesnika hladnom vodom(nadražaj receptora na

periferiji)

- ukoliko je sinkopa izazvana bolestima srca-transportovati u

nadležnu ustanovu

CERBRALNA KOMA

Cerebralna koma najčešće nastaje kod povreda mozga, ali i tumoa, ICV i rupture aneurizme mozga

Sa dijagnostičkog i prognostičkog aspekta veoma je značajno procjeniti dubinu poremećaja svijesti i da li poremećaj svijesti ide u smislu poboljšanja ili pogoršanja što je osnovni znak orijentacije.

Za brzu dijagnozu i procjenu može se koristiti podjela na:

1. koma: ne reaguje na bone draži, zjenice široke ne reaguju na

svijetlo,duboko disanje, ubrzan puls

2. plića koma: reguje na bolne podražaje ali necjelishodnim

pokretima, zjenice ne raguju na svijetlo-široke

3. sopor: reakcija na bolne podažaje scjelishodna-pokretima želi

ukloniti izvor bolne draž, odeaguje na neke komande

4. somnolencija:je plići poremećaj svijesti, bolesnik je pospan, moguć

kontakt, odgovara na jednostavna pitana, ali nemože održavati dugo

kontakt,zjenice reaguju na svijetlo i nešto su šire

5. delirijum: je isti nivo poremećaja svijesti kao i somnolencija, ali je

bolesnik nemiran, agresivan, viče,

nekomunikativan,neorijetisan

6. konfuzija: koperatian, sjedi, odgovara na kraća pitana,

neorijentisan u vremenu i prostoru, ne zna gdje se

nalazi,

7. Automatiza: najplići poremećaj svijesti, obavlja čitav niz radnji

automatizmom

Prva pomoć:

- što hitniji transport u nadležnu ustanovu

- obezbjediti respiratorni put

- spriječiti zapadanje jezika

- aspiracija povraćanih masa

- koma položaj

Urgentna medicinska pomoć

-intubacija

- airway

Metaboličke kome

Metaboličke kome karakteriše težak poremećaj izmjene materija i trovanje organizma toksičnim supstancama koje nastaju bilo u toku poremećene izmjene materija ili supstncama koje su unesene u organizam.

U diferencijalnoj dijagnozi metaboličkih koma d izzetne važnosti su laboratorijski podaci

Metaboličke kome zahtijevaju hitnu hospitaliaciju, tačnu dijagnozu i opsežno urentno liječenje

Koma koja nastaje zbog manjka šećera u krvi

Nastaje kod dijabetičara koji se liječe in

HIPOGLIKEMIČNA KOMA

Koma koja nastaje zbog smanjenja šećera u krvi

Nastaje kod dijabetičara koji se liječe inzulinom, izuzetno rijetko zbog spontane hipogliemije i kod uzimanja oralnih antidijabetika

- predoziranje inzulinom

- smanjenog unošenja hrane

- veliki trošak kalorija (fizički napor, febrilnost)

Simptomi:mučnina, naglo blijedilo, znojenje, osjećaj gladi i straha, uznemirenost, grčevi i koma

Fizikalni nalaz: bolesnik oznojen, RR nomalan, zjenice nisu proširene, refleksi prisutni, nema neurološkog ispada, puls jak, nema mirisa na aceton

Postupak sa bolesnikom:

-prva pomoć:ako je svjestan uzeti šećera, ako je komatozan-čišćenje usne šupljine, spriječiti zapadanje jezika, koma položaj

- medicinska pomoć: 5-20% glukosa i transport u nadležnu zdravstvenu ustanovu

DIJABETIČNA KOMA

Dijabetična koma nastaje kao rezultat anoksije mozga i oštećenja tkiva uslijed acidoze i dehidratacijeketonskim tijelima koja nastaju razvojem šećerne bolesti.

Dijabetes može biti:esencijalni i sekundarni

Znaci:glavobolja. osjećaj zamora, mlitavost, česta mučnina i povraćanje, bolvi u trbuhu, žeć,pretjerano mokrenje, duboko disanje, suh jezik,pospanost, stupor i konačno koma. Miris na aceton

Hitna medicinska pomoć: hipotoničan rastvor Nacl,bikarbonati, davanje levuloze koja koja prolazi ćelijsku membranu bez inzulina

Pacijenta pod svim uzusima komatoznog pacijenta ušputiti u nadležnu zdravstvenu ustanovu

HEPATIČNA KOMA

Hepatična koma nastaje kod teških oštećenja jetrenih ćelija (ciroze, trovanja i infektivnih oboljenja)

Simptomatologija: žutica-dominantan simptom, ,povišena temperatura, povraćanje, loše opšte stanje, krvarenje, pshomotorni nemir.

Prva pomoć: zbrinjavanje po principu svih komatoznih pacijenta-opšte mjere, infuzije levuloze i tansport u nadležnu ustanovu

UREMIČNA KOMA

Uremična koma je završna stadij trovanja raspadnim produktima metabolizma koji se normalno izlučuju urinom.

Uremije se po mjestu nastanka dijele na :

- prerenalne, renalne, postrenalne

Znaci uremičke kome:nezainteresovan i apatičan bolesnik, odbija hranu, svrbež kože, pospan, mršav, blijed, jezik suh, povraća, ponekad psihotični, duboko i ubrzano disanje, povećan krvni pritisak, zadah na amonijak, proljevi, krvarenje na nos, usta i debelo crijevo, ukoliko se ne liječi pada u komu.

Prva pomoć: kao i kod drugih koma hitan transport, uz obezbjeđenje dišnih puteva i odgovarajući položaj.

U HMP dati infuzione rastvore-fiziološka otopina ili glukozu sa inzulinom

BOLESTI SRCA I KRVNIH ŽILA

Bolesti srca i krvnih žila glavni su uzrok smrti u razvijenim zemljama svijeta. Najčešće u skupini srčanožilnih bolesti su ishemične bolesti srca, cerebrovaskularne bolesti te hipertenzija, koja je i zasebna bolest i rizični čimbenik za ove bolesti. Bolesti srca i krvnih žila su vodeći uzrok umiranja i u Hrvatskoj. Svaka druga umrla osoba u Hrvatskoj umre zbog neke od ovih bolesti. Prema procjeni stručnjaka Svjetske zdravstvene organizacije polovicu ovih smrti moguće je sprije čiti. Najpraktičniji i najjeftiniji način njihova sprječa vanja je zdrav način života. Promjena načina života može smanjiti većinu rizičnih čimbenika.

Rizični čimbenici za nastanak bolesti srca i krvnih žila se dijele na one čimbenike koji se mogu kontrolirati i na one koji se ne mogu kontrolirati.

Rizični čimbe nici koji se ne mogu kontrolirati su:

1. dob (starija dob veći rizik)

2. spol (muškarci imaju veći rizik od žena do menopauze, a nakon toga su im rizici izjednače ni)

3. nasljedna sklonost (ako unutar bliže obitelji već postoje oboljeli od srčanožilnih bolesti)

Rizični čimbenici koje možemo kontrolirati su:

1. povi šeni krvni tlak

2. povišene masnoće

3. šećerna bolest

4. debljina

5. pušenje

6. tjelesna neaktivnost

7.stres

POVIŠENI KRVNI TLAK

Povišeni krvni tlak predstavlja najvažniji čimbenik rizika za moždani udar i jedan je od najbitnijih rizičnih čimbenika za bolesti srca i krvnih žila. Hipertenzijom se smatra stalno povišen sistolički krvni tlak iznad 140 mmHg (tlak koji se stvara prilikom stiskanja srca) i/ili dijastolički iznad 90 mmHg (što označava tlak kad se srce odmara)(Tablica 1.).

Vrijednosti krvnog tlaka nisu stalne, nego se mijenja ju ovisno o tjelesnoj aktivnosti, stupnju psihičkog stresa, dobu dana... Povišeni krvni tlak je u više od 90% slučajeva nepoznata uzroka, tzv. esencijalna, a u manje od 10% sekundarna, dakle s poznatim uzrokom.

Poznati čimbenici rizika za nastanak povišenog krvnog tlaka su:

debljina, prekomjerni unos soli, alkohol, tjelesna neaktivnost, stres, pušenje, visoki kolesterol, šećerna bolest, rasa, naslijeđe, dob i spol.

Simptomi koji mogu ukazivati na povišeni krvni tlak

● glavobolja (ponekad)

● umor

● smetenost

● promjene vida

● mučnina, povraćanje

● anksioznost

● pretjerano znojenje

● bljedilo/crvenilo kože lica ili drugih područja

● drhtanje mišića

● bolovi u prsnom košu.

Dodatni simptomi koji mogu biti povezani s ovom bolešću su i krvarenje iz nosa, osjećaj lupanja srca, zvukovi ili zuja nje u ušima Neliječeni povišeni krvni tlak dovodi do niza komplikacija koje su odgovorne za lošiju kvalitetu života i skraćenje duljine života oboljelih osoba.

Najčešće komplikacije su :

● infarkt srca

● moždani udar

● zatajenje srca

● oštećenje krvnih žila (ateroskleroza)

● oštećenje bubrega i mozga

● gubitak vida.

Promjene u načinu života mogu biti korisne za kon troliranje visokog krvnog tlaka. Prekomjerna tjeles na težina opterećuje srce. U nekim slučajevima, smanjenje tjelesne težine može biti jedini potreban način liječenja. Izmjene u prehrani mogu biti korisne, posebno smanjeno konzumiranje soli

Cilj liječenja je smanjiti krvni tlak na razinu na kojoj je smanjen rizik od komplikacija. Za svakog bolesni ka treba odrediti specifični terapijski plan liječenja s ciljem da se postigne sniženje tlaka i smanji ukupni rizik.

POVIŠENE MASNOĆE U KRVI

Kolesterol je vrsta masnoće koja je prisutna u sva koj živoj stanici ljudi i životinja jer je esencijalni metabolit. Sudjeluje u metaboličkim procesima u izmjeni tvari, služi za sintezu hormona kore nad bubrežne žlijezde i spolnih hormona, te vitamina topivih u mastima.

Koles terol se u krvi prenosi pomoću čestica zvanih lipo proteini.

Postoje dva tipa tih čestica, LDL (čestice niske gustoće) i HDL (čestice visoke gustoće). LDL čestice prenose kolesterol koji se nazi va ”lošim kolserolom” i odlaže se u tkiva i stijenke krvnih žila.

Trigliceridi su masnoće koje unosimo hranom, a važne su jer organizmu daju energiju. Visoka razi na triglicerida je štetna jer smanjuje HDL koleste rol i povećava rizik za bolesti srca i krvnih žila. Smatra se da je oko 20% ukupnog kolesterola u tijelu dobiveno iz hrane, a oko 80% se sintetizira u jetri. Način prehrane, odnosno količina i vrsta masti koje se unose u organizam utječu na sintezu kolesterola u tijelu. Do povećane razine kolestero la u krvi dolazi zbog nepravilne prehrane, prekom jerne tjelesne težine i obiteljske sklonosti.

Povišene vrijednosti kolesterola predstavljaju, pored pušenja, najsnažniji pojedinačni čimbenik rizika za raz voj srčanožilnih bolesti. Smanjenje prekomjerne tjelesne težine, odgovarajuća prehrana i umjerena dnevna tjelesna aktivnost su prve i najvažnije mjere koja se poduzimaju za smanjenje po višene razine kolesterola u krvi. Ukupni kolesterol trebao bi biti niži od 5 mmol/L, a LDL kolesterol („loši kolesterol“) niži od 3 mmol/L. Vrijednost HDL kolesterola („dobrog kolesterola“) u muškaraca trebaju uvijek biti više od 1,0 mmol/L, a u žena više od 1,2 mmol/L. Vrijednosti triglicerida u krvi ne bi smijele biti više od 1,7 mmol/L.

POVREDE

Pod povredom se podrazumjeva oštećenje tkiva, koje dovode do otkazivanja funkcije organa, uzrokovani različitim mehaničkim, termičkim i hemijskim reagesima

Povrede dana čine 20% ukupnog morbiditeta a 80% usluga urgentne medicine

Prema uzroku nastanka mgu se podijeliti na:

1. mehaničke

2. toplotne

3. električne

4. hemijske

5. radijacione

6. blast povrede

Mehaničke povrede

Nastaju dejstvom mehaničke sile najčešće u industriji, saobraćaju i sportu

Zavisno od toga da li je koža- sluzokoža otvorena dijele se na :

-zatvorene

-otvorene

Rana su mehaničke povrede kod kojih je došlo do povrede integriteta kože ili sluzokože

Obzirom na način nastanka mogu se podijeliti na:

a. Excoriatie (oguljotine)

b. Vulnus scisum (posjekotine oštrim oruđem)

c. Vulnus lacerum (razderotine) dejstvom tupog oruđa

d. Vulnus contusum (nagnječenja) nastaju dejstvom tupe sile

e. Vulnus punctum (ubodne rane)

f. Vulnus morsum (ujedne rane)

g. Vulnus sclopetarium (rane od atrenog oružja)

h. Vulnus explosivum (rane od explosivnog sredstva)

Penetrantne rane:koje dovode do otvaranja seroznih ovojnica-pleure, peritoneuma, sinovija zglobova i dure

Nepenetrantne rane:kod kojih nedolazo do otvaranja seroznih ovojnica

Perforantne rane koje dovode do otvaranja šuoljig organa

Neperforantne koje ne dovode do otvaranja šuplji organa

Komplikacije rane

Osnovne komplikacije svake ane su infekcija i krvarenje.

Krvarenje: može biti primarno i sekundarno.Primjeniti u HMP ednu d metoda zaustavljanja krvarenja.

Infekcija:prema traumatološkoj doktrini svaka rana je kontaminirana (izuzetak hirurška incizija), da li će doći do infekcije ovisi od načina zbrinjavanja. Obično je mješovita infekjcija-aerobi/anaerobi

Zaustavljanje krvarenja, pažljiva obrada rane u prvih 6 sati su preduslovi da ne dođe do infekcije

Posebna pozornoist kod ujednih rana i dubokih rana sa džepovima i “prljave”rane-anaerobi (tetanus) Antibiotika i SAT

Zbrinjavanje rane u HMP: skinuti odjeću, privremena hemostaza, sterilan zavoj, kod opsežnih povreda extremiteta-imobilizacija, kontrola rane tokom tansporta,

Nesmije se: ne ispirati vodom-alkoholom, posipati praškom, duhanom, vaditi strana tijela, stavljati vatu

Prelomi

Definicija: prekid kontinuiteta kosti usljed delovanja mehaničke sile naziva se prelom

Po učestalosti povrede na drugoom mjestu iza rana

Kost ima moć regeneracije vlastitim tkivom

Podjela preloma: otvoreni i zatvoreni (ovisno o kontinuitetu kože i sluzokože iznad mjesta preloma)

Patološki prelomi nastaju kada je kost oštećena patološkim procesom (tumor, osteomijelitis, osteoporoza)

Znaci preloma: - izražena bol

- nemogućnost/ograničenost pokreta

- otok, patološka pokretiljivost

- deformacija i skraćenje ekstremiteta

Komplikacije: - razvoj šoka

- osteomijelitis

- povreda krvnog suda, nerva

Komplikacije se mogu izbjeći adekatnim pružanjem pomoći (imobilizacija, pravilno rukovanje i transport)

Zbrinjavane pacijenta sa preolomom:

- imobilizacija na mjestu povrede

- kod otvorenog preloma skinuti odjeću

- previti ranu kod otvorenog preloma i zaustaviti

kravrenje

- imoblizacija

Imobilizacija

Definicija: stavljanje dijale tijela u položaj nemogućnosti pokretanja.

Imobilizacijom utičemo značajno da:

- smanjenje bola

- smanjenje mogućnosti krvarenja

- smanjenje mogućnosti sekundarnog

krvarenja

Principi imobilizacije:

GDJE: imobilizaciju treba činiti na mjestu povrijeđivanjaprije bilo kakvog pomjeranja i transporta povrijeđenog

KADA: što prije-odmah

KAKO: mora zahvatiti dva susjedna zgloba

ČIM : improvizovanim sredstvima (daska, drvo, puška)

trougla marama

standardna sredstav imobilizacije (Kramerova, Tomasova, Diterchsova šina, pneumatske udlage, Šanc,

Iščašenja i uganuća

Iščašenje (luxatio):podrazumjeva iskakanje kosti iz zgloba

Znaci iščašenja: bol,ograničen ili nemogućnost pokreta, deformacija i otok zgloba

Uganuće (distorsio) je natezanje zglobnih sveza i može biti:

- distenzija (nategnuće

- disrupcija (djelimična ruptura sveza)

- ruptura (prskanje zglobih sveza

Prva pomoć i tretman:imobilizacija,ne pokušavati namještati, analgetika, transport u nadležnu ustanovu

Posebne vrste povreda

Povrede glave: često su udružene sa povredama mozga, čak 2/3 povrijeđenih imaju izolovanu ili udruženu povredu glave

Extracerebralne: (povreda poglavine i kosti)koje karakteriše jako krvarenje, prelom kosti,krv i likvor na nos, usa, uši, periorbitalni hematom

Intracerebralne (oštećenje mozga) koje karakterišu proširene zjenice, gubitak svijesti, apnea,ne reaguju na svijetlo

Prva pomoć:kod krvarenja –kontrola krvarenja(kompresivni zavoj, kolut od trougle marame), kod besvjesnog pacijenta-položaj i transport u nadležnu ustanovu

Povrede kičme

Mogu biti sa i bez povrede kičmene moždine

Povrede kičme bez povrede kičmene moždine: praćene su bolom, poremećaj motiliteta i pojavom gibusa na mjestu frakture.

VAŽNO adekvatan transport spračava povredu kičmene moždine

Povrede kičme sa povredom kičmene moždine: spinalni šok, bradikardija, neurološki deficit ( koji visi o visini povrede- kompletna oduzetost, respiratorne smetnje(cervikalna kičma), paralitički ileus, retencija mokraće

Postupak sa povrijeđenim: ne prenosti povrijeđenog dok se ne bezbjedi adekvatan transport, kod pdizanja povrijeđenog trebaju 4 osobe, staviti nešto mekano ispod lumbalnog i cervikalnog dijela kičme, bez jastuka, plasiranje urinarnog katetera, analgetci, antibiotika, kortikosteroidi, infuzioni rastvor.

Povrede lica

Rijetko predstavljaju opasnost životu, mgu jako krvariti, te dovesti do respiratornih problema.

Prva pomoć: zaustaviti krvarenje, očistiti snu duplju, obezbjediti transport.

Pacijent se transportuje u sjedećem položaki,ako nije u besvjesnom stanju izbaciti sadžaj iz usta, iskašljati sardžaj iz traheje..

Luksacija TMZ_se može na licu mjesta reponirati

Povreda grudnog koša i srca

Kod povreda grudnog koša dolazi do ugroženosti disanja.

Povrede grudnog koša može direktno ili indirektno uticati na srčanu funkciju

Pneumothoraks(otvoreni, zatvoreni, ventilni)

Hematotoraks:

Serijski prelom rebara

Klinička slika:obilna krvarenja,dispnea, šok zbog ugrožavanja cirkulacije i respiracije,bol, cijanoza

Povrede srca:

Više od 50% povrijeđenih umire u prvih 30 minuta.

Hemoragični šok, srčana tamponada,cijanoza, dispnea

Mehanizam povrede: penetrantne (hladno i vatreno ružje) tupa sila

Pomoć povrijeđenom:hitan transport

Povrede trbuha

Povrede mogu nastati tupom silom, hladnim i vatrenim oružjem

Povrede trbuha idu u vidu tri sindroma zavisno od vrste povrede:

- hemoragični sindrom (povreda krvnih sudova i parehimatoznih organa)

- peritonealni sindrom (povreda šupljih organa)

- retroperitonealni sindrom (povreda orgaa urotrakta i struktura retroperitoneuma

Simptomatologija: bol, znaci peritonitisa, pad prtiska, pulsa, cijanoza, prolabiranje organa.

Pomoć povrijeđenom: ne davati niša da jedu ili piju,adominalni zavoj,plasiranje nazogastrične sonde i urinarnog katetera, obezbjediti venski put, transprtovati na leđima sa savijenim nogama u koljenima, ne reponirati organe u trbušnu duplju, dati infuzione rastvore i antibiotika širokog spektra, upotreba analgetika je upitna.

Povreda urogenitalnog trakta

Spadaju u red teških povreda, obično udružene sa povredom trbušnih ili grudnih organa

Etiologija povreda UGT: vatreno oružje

hladno oružje

tupa sila

Patologija: kontuzija, laceracija i ruptura organa

Organi urotrakta: bubreg, ureter, mokraćni mjehur, uretra i vanjske genitalije

Klasifikacija povreda: - otvorene i zatvoene

- izolovane i kombinovane

- intra i extraperitonealne

Simptomatologija: bol, krvarenje, hematurija, curenje mokraće , flegmona, šok

Urgentna pomoć povrijeđenom: zaustaviti krvarenje, previjanje rane, kateterizacija, cistostomija

Prignječenje trupa i ekstremiteta (Crush sindrom)

Je specifična vrsta povređivanja, najčešće donjih extremiteta i donjih dijelova trupa, često su bez rana i bez preloma.

Astaju najčešće zatrpavanjem(rudnici) i prignječenjm u industriji

Mehanizam oštećenja je kompresija koja dovdi do kompromitovanja venske i limfatičeke drenaže a potom i arterijske.Te zbog nagnječenja mišićne mase oslobađanje mioglobulina i posledično oštećenje bubrežen funkcije

Simptomatologija: blijed i otečen extremiet, hladan,bol

Tretman: što prije osloboditi extremitet i donji dio tijela, ne zagrijavati, dati dosta tekućine, plasirati TK, kontrola diureze.

TERMIČKE POVREDE-OPEKOTINE

Termičke povrede nastaju dejstvom povišene ili snižene temperature

OPEKOTINE

Su povrede koje nastaju dejstvom povišene temperature na površinu tijela-plamen, vruća para, vrela tečnost, vreli predmeti

Opekotine su najčešće kod djece (80%)

Klinička slika, tok i evolucija ovisi od :procenta opečene površine, dubine opekotine, lokalizacije i opšteg zdravstvenog stanja opečenog

Procenat opečene površine se računa na osnovu Wallacova pravila ili pravila devetke.

Dubina opečene površine se dijeli u 4 stadija

1. zahvaćeni samo epidermis (koža je crvena, bolna,lokalno otečena)

2. Zahvata dublje slojeve kože ali ne stratum germinativum (mjehurići ispunjeni bistrom tekućinom, koža bolna crvena

Opekotine 1 i 2 stepena ako se pravilno liječe zarstaju za 7-14 dana bez ožiljka

3. Zahvata duboke slojeve ispod stratum germinativum (koža sivo blijeda, neosjetljiva, ali pacijent ima jake bolove.

4. Koža je karbonizirana kao i podkožno tkivo

Pored % opečene površine, dubine, važna je i lokalizacija opečene površine (funkcionalna opekotina) lice, zglobne površine i genitalije

Postupak sa povrijeđenim:

- izvlačenje iz zone,

- zabraniti da trče ili se valjaju,

- po mogućnosti obmotati ga mokrim čaršafom ili ćebetom,

- ne svlačiti opečenu površinu

- ne ispirati opečenu površinu i ne stavljati nikakve masti

- previti opečenu površinu sterilnim zavojem

- transport u prvih 6 sati

-hladni napitci ili rastvor sa kuhinjskom soli

- infuzioni rastvori

- analgetia i antibiotika

- Transport

Lakše opekotine: do 10% tijela zavaćeno, dubina 1. i 2. stepena

Srednje teške opekotine: 10-20% sa različitim stepenom dubine

Teške opekotine: 20-60% opečena površina

Kritčne opekotine: >60% opečene površine

SMRZAVANJE i SMRZOTINE

Pod smrzavanjem podrazumjevamo gubiak tolote u čitavom tijelu uslijed dejstva niske temperature

Patogeneza smrzavanja: pod dejstvom niskih temperatura u oganizmu nastaju slijedeće promjene

- vazokonstrikcija periferije

- vazodilatacija zbog poremećaja tonusa

- usporena cirkulacija, pad RR, puls slaba perfuzija

tkiva, hipoksija, anaerobni metabolizam, acidoza, otećenje

membraskog potencijala, štećenje ćelija i smrt.

Klinička slika: koža blijeda,hladna,naježena, drhtanje

- koža tamnocrvena, zamor,ukočenost

- apatija, euforija, gubitak refleksa, šok i

smrt

Smrzotina: povrede nastale dejstvom niske temperature ili loksalni gubiak toplote

Niska temperatura je bian faktor ali veliki uticaj imaju i: vlaga, vjetar, manjek odjeće i obuće, umor, uhranjenost, pijanstvo, glad, iscrpljnost, bolesti krvnih sudova.

Najčešće se javljaju kod alpinista i u ratu

Najčešće stradaju istureni dijelovi tijela (ruke, nos,uši)Važni su dubina smrzotine i veličina smrznute površine.

Prema dubini razlikujemo 4 stepena (koji semogu razlikovati tek nakon zagrijavanja)

1. epidermalne (crveno, bolnoi osjećaj hladnoće

2. površni sloj dermisa (otok i napetost kože, bolnost i neosjetljivost,

pojava mjehurića)

Ukoliko se adekvatno liječe za 10-14 dana bez posljedica

3. zahvaćen stratum germinativum i dublje (blijedo siva ploča sa okolnim cvenilom,

krvavi mjehrući

4. zahvaćeni svi slojevi kože, mišići, živci, kosti. (ne osjeća taj dio tijela, mjehrići, znaci

gangrene.)

LIječenje: skidanje vlažne odjeće, utopljavanje, topli napitci, analgetika, antibiotika SAT

SUNČANICA

Sunčanica je stanje koje nastaje diretnim dejstvom sunčanih zraka na nezaštićenu glavu. Javlja se kod dužeg boravka na suncz tokom ljetnih ana, ali kod osjetljivih osoba može i kratko izlaganje suncu doesto do ozbiljnih problema koje čak može biti i fataln.

Mehanizam nastanka: zbog okazivanja hipotalamične regulacije tjelesne temperature ili iscrpljenosti žlijezda znojnica.

VAŽNO je da kod sunčanice temerature raste a nema znojenja, tako da tjelesna temperatura može dostivi do 42 step. Cel.

Simptomatologija: pacijent se ne znoji, koža suhai topla, simptomi centralnog porijekla zbog moždanog edema(glavobolja, vrtogavica, smetenost, psihoa i koma.) Simptomi od strane bubrega i jetre.

Prva pomoć: pacijenta prenijeti u hlanešto uzdignuto uzglavlje, hladni oblozi a glavu, ledena pića u većim količinama, polivanje hladnom vodom, infuzioni rastvori (hladni) 5% glucose,analgetici, kortiksteroidi (zbog moždanog edema)

Sa tretmanom stati kada temperatura padne ispod 38 step Cel.

Toplotni udar

Toplotni udar nastaje kod povišene temperature okoline i prezasićenosti vodenom parom.

Prekomjerno znojenje i gubitak soli iz organizma, uz nemogućnost hlađena tijela zbog pretople odjeće ili prezasićensti vazduha vodenom parom su glavni razlozi nasanka toplotnog udara

Najčešćče se javlja kod vojnika na marševima, prostorijama gdje ima dosta osoba, industrjskim prostorijama

Simtomatologija: zamor, slabos, žeđ, crveno lice, površno disanje, ubrzan i slabo punjen puls, bolesnik oznojen i topao,ponekad grčevi, treperenje pred očima i gubitak svijesti

Tretma: smjestiti bolesnika u razhlađenu prostoriju, sloboditi ga odjeće, polijevanje hladnom vodom, hladni napitci uz dodatak kuhinjske soli, mirovanj. Kod problema sa disanjem pristupiti vještačkom disanju, u ambulantnim uslovima-inf. Fziološke otopine

Povrede električnom strujom

Eletrična energija može izazati povrede čak smrt na dva načina:teničkom električnom strujom i prirodnim elekricitetom.

Povrede strujom mogu nasati sa strujom niskog napoa do 250 volti i visokg napona peko 250 volti.

Za dejstvo električne struje na organizam odlučujuća je količina struje koja prođe roz tijelo i uspostavi strujno kolo.

Oštećenje električnom strujom ovisi od:količine i apona električne energije, dužine dejstva, načina dodira, vlažnosti tijela, odjeće i obuće, podloge na kojoj se nalazi povrijeđeni.

Lektrična struja putuje kroz organizam nervima i krvnom strujom (najmanji otpror) stoga stradaju najviše srce i moak.

Koža dolazi prva u kontakt sa slektričnom energijom i mista s pretvara u topltnu tako da mogu nastati opekotine-kje su male površine ali duboke i ne bole.

Povrede gromom:najvećim dijelom ide kožom te ostavlja karakteristične šare u bliku grančice paprati-crvenoljubičaste boje.

Električna energija na srcu dovodi do treperenja predkomora-može dovesti do prestanka rada srca.,Unesrećeni je u plavoj asfiksij-prestaje disati,prestaje mu srce raditi, čitavo tijelo je plavo

Kod dejstva električne energije na živčani sistem-nastaje bijela asfiksija, drhtavica

Postupak sa povrijeđenim:nikad ne dolaziti u konakt sa povrijeđenim prije iskljčenja iz kla električne energije, reanimacija cirkulacije i disanja, položaj tijela kod besvjesnih, previjanje rane sterilnom gazom napitci-čaj, sok i male količine alkohola, transport u nadležnu ustanovu

Povrede hemijskim sredstvima

Ove povrede nadstaju u ndustriji gdje se radi sa jakim bazama i kiselinama i njhovim kaustičnim solima.

Ova sredstva djeluju na kožu direktnim kontaktom izazivajući nekrozu, a unesena u organizam teška trovanja i oštećenja unutrašnjih organa

Hemijske opekotine kože:

- kiselina na koži izaziva suhu nekrozu različite boje

ovisno od vrste kiseline

- baza na koži izaziva kolikvacionu nekrozu (vlažna

duboka nekroza, nepravilnih rubova, prljavo siva)

- Prva pomoć: otkloniti kaustično sredstvo sa kože, ne brsati već tufati, spiranje mlazom vode, primjena antidota za bazenabolje limun, a kiseline rastvor sode bikarbone ili mlijeko.Previjanje rane, analgetika iantibiotika i transport u nadležnu ustanovu

Trovanje kaustičnim sredstvima

Unošenem kaustičnih sredsava u organizam na usa dolazi do oštećenja digestivne cijevi zbog nekroze sluznice

Najčešće nastaje pri pokušaju sicida i kod male djece.

Nastaje kod uzimanja: žive sode, amonijakom, sirćetnom, sonom,oksalnom kiselinom, cinkov oksid itd.

Simptomatologija: jaki bolovi u trbuhu, povraćanje, proliv, znaci šoka. A usnama i usnoj duplji znaci nekroze.

Prva pomoć: čim prije ublažiti ili neutralisati unešeno sredstvo, kod trovanja kiselinom-mlijeko, trovanja bazom-limun, velike količine vode, analgetika(potentni analgetici-Morfin, antibiotika,sedativi, infuzioni rastvori i transport u nadležnu ustanovu

ŠOK

• Šok je pojava među teškim bolesnicima i teško povrijeđenim. Šok zahtijeva intenzivnu pomoć bolesniku i hitan transport u stacionarnu zdravstenu ustanovu.

• Treba preduprijediti razvijanje šoka i pri pružanju pomoći uticati na uzroke koji dovode do njega

• Definicija šoka: šok je izuzetno teško stanje organizma gdje su njegove vitalne funkcije svedene na minimum a razvija se kao odgovor organizma na tešku povredu ili štetnu noksu.To je bolest cijelog organizma, progredijentna i dinamična.

• U osnovi šoka je diskrepanca između volumena cirkulirajućeg korita i količine cirkulirajuće krvi uslijed čega dolazi do neadekvatne perfuzije tkiva što ima za posljedicu hipoksiju, anoksiju i propadanja ćelije

Patofiziologija šoka

• U patofiziologiji šoka krajnji izhd je poremećaj mikrocirkulacije te s toga patofiziologiju i evoluciju šoka možemo podijeliti u 4 faze

• Prva Faza vazokonstrikcije: zbog gubitka volumena cirkulirajuće krvi iz bilo kojih razloga (krvarenje, opekotine, povraćanje, kapacitet vaskularnog korita postaje već od volumena cirkulirajućre krvi.dolazo do psada arterjskog pritiska, protok se usporava, perfuzija tkiva je slabija.

Da bi organizam zaštitio vitalne organe i sjetljivija tkiva na hipoksiju reaguje lučenjem vazopresina- supstanci koje dovode do vazokonstrikcije arteriola periferije čime se vrši centralizacija krvotoka u vitalne organe-mozak i srce. Uslijed pada perfuzije tkiva periferije

• Druga faza-vazodiltacija

nastala hipoksija tkiva dovodi do anaerobnog metabolizma i stvaranja kiselih produkata koji imaju depresivan efekat na srce, dolazo do acidoze , relaksacije prekapilarnih sfinktrea i posljedične vazodilatacije, povećava se vaskularno korito, protok krvi slabi, dolazi do preaska tečnsti iz vaskularnog u perivaskularni prostor zbog čega dolazi do hemokoncentacije i povećane viskoznosti krv

• Treća faza- diseminirana intravaskularna koagulacija (DIK)- astaje uslijed oslobađanja tromboplastinadolazo do hiperkoagubilnosti krvi i stvaranja ugrušaka u malim kapilarama zbog čega se još pogoršava perfuzija i hipoksija ćelija a zatim aktiviranja ćelijskih enzima i u konačnici smrt ćelije

• Četvrta faza- ireverzibilni šok: nastaje sa aktiviranjem fibrinolizina uslijed čega dolazi do fibrinolize sa ppokušajem liziranja tromba te nastaje potrošna koagulopatija sa skolonošću krvarenju uz istovremenu prisutnu tendencu zgrušavanja.

•

ETIOLOŠKE KATEGORIJE ŠOKA

• U zavisnosti koji je faktor u nastanku šoka

dominantan, šok se može podijeliti u više etioloških kategorija: insuficijencija cirkulatornog volumena, insuficijencije srca i insuficijencije perifernog vaskularnog kapaciteta i otpora.

Šok se dijeli na:

1. hipovolemični šok

2. kardiogeni šok

3. distributivni šok

Hipovolemični šok

• Hipovolemični šok nastaje kao poslijedica velikog gubitka tečnosti prvenstveno plazme zbog čega dolazi do smanjenja ili gubitka cirkulatornog volumena, a s obzirom šta se dominantno gubi razlikujemo:

a. Hemoragični šok (vanjsko ili unutrašnje

krvarenje)

b. Gubitak plazme: opekotine-gubitak plazme i elektrolita, sepsa-cirkulatorni sistem biva oštećen endotoksinima, nefrotski sindrom-gubitak velikih količina proteina)

c. Gubitak vode i elektrolita (prekomjerno

znojenje, proliv, bolesti bubrega)

Kardiogeni šok

• Kardiogeni šok nastaje uslijed slabosti srčanog mišića koji nije u mogućnosti da pumpa krv i puni krvne sudove pod dovoljnim pritiskom da bi obezbjedilo cirkulaciju.

• Kardiogeni šok nastaje kod: tamponade srca, infarkta, masivne plućne embolije,poemećaja rita, urođenih ili stečenih srčanih mana

• Zbog slabosti miokarda pada minutni volumen, da bi kompenziralo pad volumen asrce radi ubrzanom frekvencom, posljedično dolazi do smanjenja pritiska i smanjenja diureze

Distributivni šik

• Kod distributivnog šoka dolazi do poremećaja vazomotornog tonusa i promjene u distribciji normalnog cirkulatornog volumena. Distributivni šok može nastati kod anafilaktične reakcije, neuroloških povreda (trauma glave i kičmene moždine). anafiaktički šok koji nastaje kao posljedica oslobađanja histamina koje dovode do obaranja pritiska i vazodilatacije . Anafilaktički šok karakterizira: bljedoćom, nemirom, padom krvnog pritiska, povraćanjem, dispneom, cijanozom, znojenjem, končastim ubrzanim pulsom.

Klinička slika šoka

• Subjektivne tegobe i klinička slia šoka zavise od evolutivnog stadija šoka.

• Klinička slika se može podijelti u dvije faze:

- prva faza razvoja šoka: u kojoj organizam se brani i mdjeluje kompenzatornim mehanizmom-vazokonstrikcijom koja dovodo do centralizacije krvotoka.

Subjektivni simptom u prvoj fazi: bolesnik se žali na hladnoću, omaglicu, nemoć, nagon na povraćanje

Objektivni simptom u prvoj fazi:

- koža blijeda, hladna orošena znojem

- arterijski pritisak normalan ili nešto povišen

- puls ubrzan, slabo pipljiv na periferiji, ali na art.karotis

dobro punjen

- disanje ubrzano, površno

- diureza smanjena ispod 50 ml na sat

Klinička slika šoka

• Druga faza razvoja šoka (dekompenzaciska faza šoka): ukoliko se ne poduzima ništa ili neadekvatno šok postepeno prelazi u ireverzibilnu fazu

• Pacijent u ovoj fazi je:

- miran, apatičan, nezainteresovan, ali potpuno svjestan,

- blijedo-sive boje, cijanoza okrajina,

- puls ubrzan i veoma mekan, jedva opipljiv,

- pritisak snižen,

- anurija

- disanje mirno, plitko, površno

• Laboratorija: pad p O2,raste p CO2, pada Ph, acidoza

Nemaju sve etiološke kategorije istu kliničk sliku, kod nekih formi, šok može započeti ireverzibilnom fazom (masivna iskrvarenja, masivan infarkt miokara)

Liječenje šoka

• Prva pomoć kod šoka: sastoji se od

- osiguranje prohodnosti disajnih puteva i disanja

- privremeno zaustavljanje krvarenja nekom od metoda

- imobilizacija (smanjuje bol, sprečava sekundarno krvarenje i oštećenje tkiva)

- autotransfuzija (položaj na leđima sa podignutim nogama i sa niskim uzglavljem)

- sedativa kod agitiranog pacijenta

- kod pacijenata sa opekotinam može se dati voda u koju je stavljena kuhinjska so

Hitna medicinska pomoć kod šoka

• Poslije uspostavljanja prohodnosti disajnih puteva, obezbjeđenja disanja, uspostavljanja cirkulacije i privremene hemostaze liječenje šoka je prioritet:

- provjera i kontrola disanja

- provjera i kontrola spostavljene cirkulacije

- provjera i korekcija privremene hemostaze

- provjera i korekcija imobilizacije standardnim udlagama

- suzbijanje boli (analgetika)

- zaštita od hladnoće

- korekcija hipovolemije kristaloidima (0.1% Nacl, Ringer laktat)

- Koloidni rastvori Dextran,haemacel ne više davati od 1000-1500 ml u toku 24 saa u omjeru 1:1 izgubljenog volumena

Hitna medicinska pomoć kod šoka

- oksigenacija

- antibiotika

- kateteriacija mokraćnog mjehura

- endotrahealna intubacija

Kod kardiogenog šoka ne davati više od 200-300 ml tečnosti, kod fibrilacija dati xylocain, 2% 2-5 ml,

Kod anafilaktičkog šoka dati antihistaminika, kortikosteroide, calcium i eventualno adrenalin

Kod traumatskog šoka i opekotina dati Fortral amp. i.v

Ne davati morfin kod šoka udruženog sa povredom

Glava i vrat

Pregled glave i vrata

● Promjene u veličini i obliku glave - hidrocefalus, microcephalia,

dolihocephalia, brachiocephalia/.

● Kosmatost glave i lica, boja i kvalitet kose.

● Simetrija lica i mimike, otok i boja lica, veličina i pokretljivost očnih

jabučica, veličina i oblik zjenica, njihovo reagovanje na svjetlost i

akomodaciju, stanje konjuktiva i suznih kanala.

● Promjene na mehkim i koštanim odnosno koštano hrskavičavim

dijelovima nosa kao i izgled i prohodnost nosnica.

● Stanje usana, zuba, sluznice usne duplje, jezika, nepčanih lukova,

tonzila i ždrijela.

● Oblik i veličina vrata / cilindričan /, pokretljivost, limfne žlijezde i

stanje arterija i vena.

● Perkusija i auskultacija glave i vrata

Pregled grudnog koša i pluća

● Disanje predstavlja jednu od osnovnih “vitalnih” funkcija svakog živog organizma.

● Učestvuju: respiratorni centar, centralni i periferni motorni neuroni, grudni koš sa disajnom muskulaturom i dijafragmom, pluća sa disajnim putevima, krv, srce i krvni sudovi.

● Grudni koš / eliptičan oblik / i pluća / plućna krila, bronhalno stablo, plućni parenhim i plućni krvni sudovi / , su dijelovi gdje se obavlja razmijena gasova između spoljašnje i unutrašnje sredine.

● Vazdušni putevi-nosna duplja, nasofarinks, larings, traheja, bronhije i bronhiole.

● Tipovi / oblici / plućne insuficijencije:

1. Ventilatorna /hipoksemija i hiperkapnija zbog neadekvatne ventilacije

alveola/,

2. Hipoksemična insuficijencija / hipoksija bez hiperkapnije - poremećen

odnos ventilacija-perfuzija,/ i

3. Ventilaciono- hipoksemična insuficijencija /alveolarna hipoventilacija i

poremećena ventilaciono-perfuziona funkcija.

■ Plućna cirkulacija

● Mala plućna cirkulacija - predstavlja tzv. funkcionalni krvotok plućne

arterije i njenih grana sve do kapilara i dalje preko venula i vena do lijeve

pretkomore.

● Plućna hipertenzija - prema faktorima koji dovode do povećanja pritiska u

plućnoj arteriji: vazokonstriktorni / hipoksija alveola /, opstruktivno

obliterantni, pasivni /mitralna stenoza /hiperkinetički/ urođene srčane

mane/, mješoviti.

● Fizičke metode pregleda /inspekcija, palpacija, perkusija i auskultacija

/+ funkcionalne metode ispitivanja pluća / spirometrija/, + rtg

pluća /rentgenoskopija, rentgenografija, tomografija, bronhografija /.

■ Dominantni simptomi u oboljenjima pluća

● Normalno disanje / eupnea/- stoji pod kontrolom respiratornog centra,

perifernih nervnih završetaka, parcijalnih pritisaka ugljen dioksida i kiseonika u

arterijskoj krvi, kao i PH krvi.

● Ubrzano disanje / tahipnea/ - kod povećane tjelesne temperature, pri većoj

ekscitaciji respiratornog centra.

● Usporeno disanje / bradipnea /- kod poremećene funkcije respiratornog

centra.

Povećana alveolarna ventilacija/hiperventilacija/- poslije napora npr :

- Cheyn-Stokes-ovo disanje se odlikuje smjenjivanjem apnee sa fazom

postepenog , ali sve jačeg i dubljeg disanja, koje se zatim postepeno smanjuje i

prelazi u apneu.

- Biot -ovo disanje se odlikuje pojavom jedne,dvije ili tri do četiri repiracija

različite dubine, koje se pojavljuje poslije izvijesnog vremena.

- Kusmaull - ovo disanje odlikuje se dubokim i jako intenzivnim respiracijama.

Često u uremiji i dijabetičkoj acidozi.

Auskultacija pluća

Je osluškivanje zvučnih pojava u plućima tokom disanja, govora ili

kašlja.

● Neposredna i posredna auskulatacija, od vrhova prema bazama pluća

uz ravnomjerno i duboko disanje.

- Normalni disajni /vezikuarni/ šum pluća.

- Fiziološko mješovito disanje / veziko-bronhijalno,bronho-vezikularno

disanje/.

Patološki tipovi disanja:

- Pojačano vezikularno disanje-oko dijelova pluća koji su isključeni iz

disanja.

- Pooštreno vezikularno disanje karakteriše izmijenjen i oštar

inspirijum, kod postojanja manjih plućnih infiltracija.

- Produžen ekspirijum ,kod bronhijalne astme i emfizema.

- Oslabljeno vezikularno disanje znači slabiji prodor vazduha u alveole

i neadekvatnu ventilaciju plućnog parenhima.

- Nečujno disanje, stepenasto disanje, hrapavo disanje.

Bronhijalno disanje - bronhijalni huk

Se čuje nad izmijenjenim bezvazdušnim kondenzovanim plućnim tkivom.

- Patološko vezikobronhijalno (bronhovezikularno) disanje je mješavina

vezikularnog i bronhijalnog disanja / inspirijum- ekspirijum/.

- Pneumatičan huk, u bolesnika sa lobarnom pneumonijom .

- Kavernozni huk je laringotrahealni cijevni huk.

- Amforičan huk je ustvari kavernozni huk sa metalnim prizvukom –puhanje

u prazan i probušen krčag /amfora/.

- Pleuritičan huk ili kompresiono disanje, prisustvo tečnosti, eksudata.

Patološki / propratni / šumovi u oboljenjima bronhija

● Bronhijalni šumovi nastaju usljed prisustva sekreta u lumenima bronhija:

- Suhi bronhijalni šumovi /krkori/ -prisustvo sluzavog sekreta u lumenima

bronha.

- Strugavi bronhijalni šumovii, nastaju u većim bronhima sa dubokim

tonalitetom.

- Piskavi bronhijalni šumovi zbog prisustva sluzavog sekreta u sitnim

bronhijama uz visok tonalitet /pisak /.

- Vlažni bronhijalni šumovi , nastaju za vrijeme prolaska vazduha kroz tečan

sekret - krupni, srednji i sitni vlažni šušnjevi.

- Bezvučni / nekonsonantni / i zvučni / konsonantni/ bronhijalni šušnjevi

Patološki / propratni / šumovi u oboljenjima plućnog parenhima

● Je zvuk tranja kose iznad uha, škriputanje ili krepitacija.

- Pneumonične krepitacije, nastaju u toku infiltartivnog procesa u alveolama

/pneumonija, tbc, apces,lues/ ,tj. odljepljenje zidova alveola.

- Alektatične krepitacije se javljaju u uslovima bezvazdušnosti alveola

/ fiziološke i patološke /.

● Patološki /propratni / šumovi u oboljenjima pleure.

- Pleuralni tarež, pleuralno struganje i pleuralno škripanje parijetalne i

visceralne pleure.

■ Rendgenonografija pluća

● Rentgenoskopija, rentgenografija, rentgenotomografija, bronhografija,

zahtijevaju određenu aparaturu, uvježbanu ekipu tehničkog osoblja i stručnost

u interpretaciji dobijenih nalaza.

● Rentgenografija normalnih pluća - obratiti pažnju na stanje koštanog sistema

grudnog koša, položaj i oblik dijafragme, stanje frenikokostalnih sinusa, položaj

medijastinuma, traheje i srčane siluete, stanje plućnog parenhima od vrha do

baza pluća.

● Patološke sjenke u plućnom parenhimu su posljedica specifičnog ili

nespecifičnog procesa na plućima.

- Milijarni čvorići su posljedica zahvaćenosti nekoliko alveola kao sitne mrlje.

- Acinusna ili acino-nodozna ognjišta, javljaju se kao posljedica afekcije

jednog ili više acinusa sa mrljastom sjenkom.

- Pneumonična infiltracija /alveolitis/, stvaraju se zasjenćenja.

- Lobularna ognjišta sa sjenkom, nejasno ograničena prema okolnom tkivu.

- Segmentna i lobarana zasjenčenja, zahvata alveole čitavog segmenta ili

lobusa.

- Šupljine ili kaverne su svijetle zone / šupljine/.

- Atelektaza ili bezvazdušnost plućnog parenhima, tumori pluća, sjenka

tečnosti, prisustvo vazduha itd.

Tomografija, bronhografija, angiopneumokardiografija selektivna angiopneumografija, scintigrafija pluća.

● Tomografija pluća je metoda snimanja pluća u određenim nivoima u

horizontalnoj ravni, dragocjen u određivanju tačne lokacije pojedinih sjenki.

● Bronhografija je osjenčenje bronhija kontrastnim sredstvom.

● Angiopneumokardiografijom se mogu osjenčati plućne arterije u pojedinim

dijelovima pluća.

● Primjena radioizotopa u oboljenjima pluća-scintigrafija pluća, inhalaciona

i perfuziona scintigrafija pluća,sa radioaktivnim tehnecijumom 99mTc

■ Akutni bronhitis/ bronchitis acuta /

● je akutno zapaljenje bronhijalne sluznice bakterijama, virusima, fizičkim

agensima / prašina, prehlada /, hemijskim agensima / udisanje para,gasova/.

- Simptomi: kašalj sa ili bez sekreta.

- Inspekcija: otežano disanje, ispljuvak .

- Palpacija: fremitus pectoralis normalan.

- Palpacija: uredan nalaz do hipersonorosti.

- Auskultacija : vezikularno disanje, može biti oslabljeno.

■ Bronhiolitis

● je zapaljenje sluznice najsitnijih bronhiola.

- Inspekcija: disanje naporno, ubrzano.

- Palpacija: fremitus pectoralis normalan.

- Perkusija : hipersonornost perkutornog zvuka.

- Auskultacija : oslabljeno vezikularno disanje.

Bronhijalna astma/ Asthma bronchiale/

● pod djejstvom alergena / inhalacioni, alimentarni, medikamentozni/, nastaje

bronhospazam sa pojačanom sekrecijom ljepljivog sekreta, te napadima

gušenja i dispneje.

- Inspekcija: krakterističan sjedeći položaj, oslanjanje rukama, podignuta

ramena, grudni koš proširen, expirujum jako produžen, pacijent cijanotičan,

oznojen, kašlje, ispljuvak ljepljiv.

- Palpacija: fremitus normalan ili laho oslabljen.

- Perkusija: hipersonoran plućni zvuk.

- Auskultacija: oslabljen vezikularni inspirijum sa produženim ekspirijumom i

bronhijalnim strugavim i piskavim šumovima.

■ Hronični bronhitis / Bronchitis chronica /

● Dijagnoza: Ako bolesnik kašlje i iskašljava tri mjeseca i više tokom jedne

godine i to tako u posljednje dvije ili više godina.

● dugotrajni kašalj sa izbacivanjem sekreta / pušači, fizički radnici/.

- Inspekcija: pacijent dispnoičan, koristi pomoćnu ekspiratornu muskulaturu,

kašalj sa izbacivanjem sekreta, lice cijanotično.

- Palpacija: fremitus pectoralis je oslabljen.

- Perkusija: hipersonoran zvuk.

- Auskultacija: ekspirijum duži, oslabljeno disanje. Čujni strugavi

bronhitični krkori, do sitnih vlažnih šušnjeva ovisno o sekretu.

- Može nastati plućna hipertenzija sa insuficijencijom desnog srca.

Bronhiektazije

● su proširenja zidova bronhija, mogu biti urođene i stečene.

- Urođene bronhiektazije su u vidu poluloptastih izbočenja

- Stečene bronhiektazije mogu biti cjevaste / difuzne/ ili vrećaste.

- Mogu biti klinički asimptomatske i manifestne.

- Inspekcija: pacijent kašlje i iskašljava ispljuvak u tri sloja, naročito ujutro.

- Palpacija: pojačan fremitus pectoralis.

- Auskultacija: disanje od vezikularnog sa produženim ekspirijumom do

veziko - bronhijalno sa bronhijalnim strugavim i vlažnim šušnjevima.

■ Opstruktivni sindrom

● Ljepljivi sekret u lumenu bronhija i bronhiola onemogućava protok vazduha kroz

disajne puteve uz česti bronhospazam što povećava otpor u disajnim putevima.

● Fizički znaci u opstruktivnom sindromu:

- Poremećaji u disajnim šumovima, inverzija dužine inspirijum ekspirijum u odnosu na

normalno vezikularno disanje.

- Nalaz bronhijalnih šumova, piskavi-sluzav sekret u bronhiloama, strugavi - krupne

bronhe, vlažni - tečni sekret.

- Hiperinflacija / Astma bronchiale-reverzibilno stanje/ - povećani sadržaj vazduh u

alveolama.

- Hiperinflacija / Emphisema pulmonum/- zbog destrukcije alveola,

ireverzibilno stanje.

- Cijanoza je pad kiseonika u arterijskoj krvi / analiza gasova u krvi/.

- Plućna hipertenzija, hiperkapnija /povećan sadržaj CO2 u krvi/.

● Spirometrijski nalaz u opstruktivnom sindromu - tzv.forsirani ekspiratorni

volumen je dinamički test .

PLUĆA

■ Pneumonična infiltracija

● Zapaljenje alveola/alveolitis/ sa pojavom eksudacije i ćelijske infiltracije,

specifične ili nespecifične etiologije.

- Inspekcija: pacijent ubrzano i površno diše.Bolnost dovodi do još

površnijeg disanja.

- Palpacija: pojačan fremitus pectoralis nad zonom plućne infiltracije.

U slučaju afekcije pleure i izliva tečnosti fremitus će biti oslabljen.

- Perkusija :tmuo ili potmuo zvuk nad zonom infiltracije.

- Auskultacija:bronhalno disanje

■ Atelektaza pluća

● najčešće nastaje usljed zapušenja lumena bronha sekretom.

- Inspekcija : Bolesnik je dispnoičan, uz smanjenu respiratornu pokretljivost grudnog koša.

- Palpacija : Fremitus pectoralis je oslabljen.

- Perkusija : Potmuo ili tmuo perkutorni znak.

- Auskultacija: Nema huka,tišina.

■ Infarkt pluća

● Nastaje začepljenjem plućne arterije ili njene grane embolusom ili

trombom. Protiče dramatično uz intenzivan bol, praćen dispnejom,

cijanozom, i iskašljavanjem tamnocrvene krvi.

- Palpacija : Fremitus pectoralis je oslabljen.

- Perkusija : Potmuo ili tmuo zvuk.

- Auskultacija : Disanje oslabljeno ili nečujno.

■ Tumor pluća

● Mogu biti benigni i maligni. Simptomi-dispnea, kašalj sa ispljuvkom.

Dijagnoza: Fizički nalaz, rentgen sa znacima kondenzacije plućnog

parenhima ili uvećanje limfnih žlijezda hilarno. U određenim situacijama

bronhoskopija daje dragocjene podatke.

■ Fibroza pluća

● Palpacija : pojačan fremitus pectoralis

● Perkusija : oslabljen,potmuo zvuk

● Auskultacija : hučan inspirijum i produžen ekspirijum/bronhijalno ili

vezikobronhijalno disanje.

■ Šupljine/ kaverne/ u plućnom parenhimu

● Tuberkulozna kaverna: nastaje nakon izbacivanja kazeoznih masa iz

tuberkuloznog ognjišta.

-Inspekcija: pacijenti obično mršavi ,blijedi, grudni koš cilindričan, ponekad asimetrija grudnog koša.

- Palpacija : fremitus pectoralis pojačan iznad kaverne.

- Perkusija : timpaničan perkutorni zvuk.

- Auskultacija : Hučno bronhijalno disanje, bronhofonija pojačana.

■ Apsces pluća

● Javlja se kao komplikacija pneumonije ili bronhopneumonije.

- Inspekcija : bez osobitosti

- Palpacija : fremitus pectoralis obično pojačan.

- Perkusija : potmuli timpanizam,

- Auskultacija : disanje bronhijalno

■ Plućne embolije u srčanih bolesnika

● Najčešće u bolesnika sa mitralnom manom i miokardiopatijama.

- Uzrok : je razvoj venske tromboze u donjim ekstremitetima i karlici, desnoj

pretkomori i komori zbog usporene venske cirkulacije.

- Simptomi : neodređena bol u grudnom košu uz napad kašlja i

dispneu, strah i kolaps, hemoptoe.

- Inspekcija : dispnoa,cijanoza.

- Palpacija : oslabljen fremitus pectoralis.

- Perkusija : ograničena potmulost ili tmulost

- Auskultacija : oslabljeno ili nečujno disanje.

■ Pleuritis sicca / fibrinosa /

● Zapaljenje pleura dovodi do hiperemije i izliva fibrina.

- Inspekcija: prinudni položaj ,tj.štedi bolesnu stranu svakog pokreta.

- Disanje je površno, ubrzano uz kratko suho kašljucanje.

- Palpacija : fremitus pectoralis oslabljen.

- Perkusija : perkutorni zvuk je normalan ili nešto potmuo.

- Auskultacija : disanje je vezikulrno, nešto oslabljeno uz pleuralni tarež ili

struganje.

■ Pleuritis exsudativa

● Označava eksudaciju serozne ili serofibrozne tečnosti.

- Inspekcija : dispnoa, suh kašalj, prinudan položaj.

- Palpacija : oskudan fremitus pectoralis nad izljevom.

- Perkusija : tmuo perkutorni zvuk.

- Auskultacija : oslabljeno vezikularno disanje i pleuralno trenje,kompresiono

disanje / jako oslabljeno disanje /.

- Transudacija pleure: u toku dekompenzacije desnog srca zbog staze u

bronhijalnim venama.

■ Athezije pleura / Pleuritis adhesiva /

● označava srastanje parijetalne sa visceralnom pleurom nakon suhog ili eksudativnog pleuritisa.

- Inspekcija : asimetrija grudnog koša sa ograničenim respiracijama.

- Palpacija : fremitus pectorals je najčešće oslabljen.

- Perkusija : obično potmuo ili tmuo.

- Auskultacija : vezikularno disanje je oslabljeno.

■ Pneumotoraks

● je prodor vazduha u pleuralni prostor.

- Spontani pneumotoraks nastaje usljed prskanja plućnog parenhima /alveola/.

- Traumatski pneumotoraks nastaje kod povreda grudnog koša.

- Vještački pneumotoraks nastaje prodorom igle / terapijski,dijagnostički/.

- Unutrašnji i spoljni pneumotoraks /parijetalna ili visceralna pleura/.

- Otvoren, zatvoren i ventilni prema načinu kako vazduh ulazi kroz otvor.

- Inspekcija : bol,dispnea,cijanoza

- Palpacija :fremitus pectoralis se ne osjeća

-Perkusija : ovisi od količine vazduha u pleuralnom prostoru,od hipersonornog i timpaničog zvuka do potmulog perkutornog zvuka.

- Auskultacija : oslabljeno ili nečujno vezikularno disanje, do bronhijalnog disanja.

■ Hidropneumotoraks

● Istovremeno prisustvo vazduha i tečnosti u pleuralnom prostoru.

- Inspekcija : slabija respiratorna pokretljivost

- Palpacija : fremitus pectoralis se ne osjeća .

- Perkusija : jasan timpaničan zvuk.

- Auskultacija : nad tečnosti ne čuje se nikakav šum. Gdje je disajni šum oslabljen.

■ Restriktivni sindrom

● je poremećaj ventilacije zbog gubitka funkcionalnog dijela pluća.

/ -oboljenja pluća-tbc,pneumokonioze,sarkoidoza,sklerodermija,tumori,

-oboljenja pleure - pneumotoraks,hidropneumotoraks,

-oboljenja grudnog koša - deformacija grudnog koša,kifoza,skolioza./

Hirurgija i traumatologija sa ortopedijom

UVOD I PODJELA

■ Ortopedija /”orthos” =uspravan i ”paidos “ =dijete ,1740 g.Nicholas Andry/ , je medicinska disciplina koja se bavi izučavanjem nastanka, spriječavanja i liječenja trajnih funkcionalnih poremećaja i deformiteta onih dijelova čovjekovog organizma koji služe održavanju uspravnog stava, hodanja i vršenja pokreta.

■ Drugim riječima ortopedija proučava i liječi trajne funkcionalne smetnje lokomotornog aparata čovječijeg organizma.

● Podjela na :

- Prirođene anomalije ili deformiteti koštano zglobnog sustava.

- Bolesti kosti.

- Bolesti zglobova

- Bolesti mišića , tetiva, tetivnih ovojnica, burza i drugih struktura koje sudjeluju u lokomociji.

- Bolesti i posljedice bolesti živčanog sistema.

- Bolesti krvnih žila.

- Statički deformiteti

- Povrede i posljedice povreda lokomotornog aparata.

■ Pregled ortopedskog bolesnika

● Anamneza : porodična i lična.

- Glavne tegobe

- Način početka bolesti

- Karakter bolova, tip, distribucija boli

- Trauma

● Klinički status : subjektivni i objektivni klinički znakovi.

● Inspekcija – nas informira o stanju tijela kao cjeline.

● Palpacija – lokalna toplina, osjetljivost, šumovi, krepitacije , fluktuacija itd.

● Mjerenja – obim, dužina ekstremiteta.

● Pokretljivost zglobova i kičme : aktivne i pasivne.

● Auskultacija za zglobove - škripanje, krepitacije, ribanje.

● Neurološki status.

● Punkcija zgloba – kod i.a izljeva.

● Rendgenološki pregled.

● Patološko – anatomsko ispitivanje / biopsija /.

■ Metode ortopedskog liječenja

■ Neoperativne / konzervativne / i operativne metode liječenja.

● Neoperativne /konzervativne / metode liječenja su sve nekrvave procedure i zahvati.

- Imobilizacija ili mirovanje: Potporni zavoji, kruti fiksirajući zavoji, gipsani zavoj / 1852-Mathysen / = kalcijef sulfat.

Ekstenzija ili istezanje : direktna i indirektna.

- Repozicija je nasilno dovođenje u anatomski odnos fragmenata.

- Redressement je ispravljanje prirođenih ili stečenih deformiteta.

- Osteoklasis korekcija deformacije kod sasvim malog djeteta.

- Ortotička i protetička sredstva- korzeti, aparati, cipele, ulošci.

- Medicinska gimnastika,masaža.

- Medikamentozno liječenje.

■ Operativne metode ortopedskog liječenja

■ Operacije na kostima :

- Osteotomia je presijecanje kosti.

- Osteosynthesis je povezivanje kosti

■ Operacije na zglobu :

- Arhrotomia je otvaranje zgloba.

- Arthrodesis,postiže se ukočenje / ankylosis / zgloba.

- Arthrorrhysis,ograničavamo pokrete hipermobilnog zgloba.

- Arthroplastica,metoda kojom ukočenom zglobu vraćamo potpunu ili djelomičnu pokretljivost.

■ Operacije na mehkim tkivima:

- Tenotomia je presijecanje tetive.

- Tenodesis je metoda pomoću tetive se vrši stabilizacija zgloba.

- Tenoplastica je zamijena uništene ili nefunkcionalne tetive drugom tetivom.

- Transplantatio tendinis je presađivanje tetivnog pripoja.

- Myotomia je prerezivanje mišća.

- Netotomia je prerezivanje živca.

- Neurolysis je oslobađanje živca od priraslica.

- Transplantatio cutis je presađivanje kože.

■ Genetika u ortopediji

● Razvoj genetike je od velikog značaja, posebno za bolje razumijevanje i liječenje prirođenih anomalija.

● Razlikujemo :

- monofaktorijalne anomalije-nastaju zbog promjena u jednom genu i

- Multifaktorijalne ili poligene,zbog promjena u više gena.

● Genetske promjene nisu samo nasljedne,i vanjska štetna djelovanja mogu dovesti do tih promjena u jednom ili više gena / mutacija /.

● Čovjek ima 46 hromosoma,a svaki hromosom na hiljade gena.

● Geni se ne smiju shvatiti kao enzimi, nego kao skup funkcionalnih osobina koje biohemisjku utječu na sintezu polipeptida iz čega prizilazi materijalna posljedica njihovih funkcionalnih značajki.

● Pojednostavljeno rečeno, dominantna svojstva gena najizraženija su u nasljednim anomalijama / atipične i rjeđe teratogene anomalije /, a recesivna u sklonosti, odnosno nepovoljnom reagiranju na štetna djelovanja u bolestima, opterećenjima i mehanički nepovoljnim okolnostima u doba intrauterinog i kasnijeg razvoja / tipične, češće deformacje – malformacije i malpozicije /.

● Dermatoglifi – odnos kožnih nabora i brazda dlana i prstiju ruke i tabana.

■ Prirođeni / kongenitalni / deformiteti koštano-zglobnog sistema

■ Deformitet podrazumijeva trajnu promjenu normalnog anatomskog oblika nekog dijela tijela.

■ Prirođeni deformiteti su prisutni rođenjem i dijele se na:

- primarne,nastaju zbog manje vrijednog,nedovoljno diferenciranog

zametka / endogeni etiološki faktori /.

- sekundarni kod postojanja normalnog zametka na koji intrauterino

nepovoljno djeluju egzogeni faktori.

- kombinirani deformiteti – uzrokovani su manje vrijednim zametkom

kao i djelovanjem vanjskih faktora.

■ Veliki mutilirajući deformiteti / defekti /

● Amelia – je kompletan nedostatak jednog ili više ekstremiteta.

● Peromelia – odgovara amputaciji,nedostaje samo jedan dio ekstemiteta.

● Phocomelia – nedostatak ruke ili noge uz zaostatak rudimenta ekstremiteta.

● Ektromelia, hypoplasia, aplasia, su sinonimi za nedostatak samo dijela kosti, cijele kosti ili više kostiju jednog ekstremiteta.

● Prirođeno iščašenje kuka / luxatio coxae congenita / ili RPK / displazija kuka, subluksacija i luksacija kuka / sa regionalnom,rasnom i spolnom predispozicijom.

● Pes Equinovarus congenitus/ prirođeno ćopavo stopalo / - od 4 komponente:

- Equinus stopala /konjsko stopalo/ je fiksirana plantarna fleksija

- Abdukcija prednjeg stopala

- Supinacija ili uvrnuti položaj stopala

- Unutarnja rotacija potkoljenice

● Torticollis congenita /caput obstipuum musculare /,nagib vrata fleksijom na jednu stranu,dok je lice i brada rotirano na drugu stranu.

■ Rjeđi prirođeni deformiteti

● Spina bifida occulta – rascjep luka lumbalnog ili sakralnog kralješka.

● Scapula alata – prirođeno elevirana scapula /lopatica /.

● Syndactilia – koštano ili samo kožno srasla dva ili više prsta ruke ili noge.

● Costa cervicalis – prekobrojno cervikalno rebro.

● Brevicollis – kongenitalno kratak vrat.

● Arthrogryposis multiplex congenita – Myodystrophi foetalis.

■ Bolesti kosti i zglobova

■ Upale kosti i zglobova, nastaju kao posljedica bakterijskih infekcija,podjela na nespecifične ili akutne gnojne upale i na specifične ili hronične upale.

■ Nespecifične upale kosti i zglobova

● Osteomyelitis haematogenes acuta / akutni hematogeni osteomijelitis /, je metastatska infekcija koja potiče iz nekog ektopičnog žarišta.

- Karakteristika akutnog hematogenog osteomijelitisa je ako posmatramo kost izvana, sloj novostvorene podražajne kosti, sloj odumrle kosti, sekvestre koji plivaju u gnoju i šupljine u novostvorenoj kosti kroz koje se cijedi gnoj. Prema tome kod akutnog hematogenog osteomijelitisa istovremeno postoji jaka destrukcija kosti,sa stvaranjem

sekvestara, kao i stvaranje nove kosti pretežno iz periosta. Najčešći uzročnik je Staphylococcus pyogenes aureus,potom streptokok, pneumokok i tifusni bacil. Infekcija se širi krvnim putem,najčešća lokacija metafiza kosti,zbog usporenog krvotoka.

- Brodiev apsces kosti ,subperiostalni apsces, fistule,koštani sekvestri/nekroza kosti/.

■ Patogeneza i klinička slika

● Obolijevaju najčešće djeca od 3-14 godina.

● Abscesus Brodie- umjereno povišena temperatura i bolovi metafize,lagani otok i osjetljivost na pritisak.Rtg pokaže jasno ograničeno okruglasto prosvijetljenje u metafizi kosti.

● Akutni hematogeni osteomijelitis počinje visokim temperaturama, tresavicama,općim lošim stanjem zbog piemije,jak bol.

● Subperistalni absces karakteriše oteklina uz fluktuaciju kože i crvenilo iznad metafize. Daljnja progreija ide ka fistlizaciji,zadebljanje kosti,nekada patološke frakture i deformacije kosti uz visoku leukocitozu,povišenu Se i anemiju.

■ Liječenje je teško i dugotrajno,skupo uz velike doze Penicilina,Lyncocina, trepanacija kosti i oticanje gnoja,sekqestrectomia.

■ Traumatski osteomijelitis nastaje direktnom inokulacijom klica prilikom traume.

■ Akutni nespecifični / purulentni / artritis nastanak i širenje identični akutnom osteomijelitisu. Razlikujemo:-serozni,- serofibrinozni i –purulentni artritis.

- Najčešća lokalizacija je kuk i koljeno.

■ Akutni reumatizam /Artritis / i reumatoidni artritis

● Uzrok artritisu je infekcija,dok kod reumatidnog artritisa postoji više teorija uzroka nastanka/ upalna i infektivnaendokrina,kongenitalna i gastrointestinalna/.

- Karakteristika je edem sinovije sa jakom eksudacijom.

- Kod raumatidnog artritisa nastaje akutna infiltracija kapsule,proliferacija sinovijalne membrane uz stvaranje panusa i granulacija koje razaraju zglobnu hrskavicu uz stvaranje ankiloze zglobova koje mogu biti fibrozne,hrskavične i koštane.

- Nastale promjene na zglobu kod akutnog reumatizma/artritisa/ su reverzibilne,dok kod reumatidnog artritisa su ireverzibilne.

● Liječenje je akutnog reumatizma je internističko, a liječenje reumatidnog artritisa je medikamentozno / salicilati, kortizonski preparati, soli zlata /, ortopedsko konzervativno / imobilizacija, redresmani /, ortopedsko operativno /sinoviektomija, osteotomija, artrodeza, artroplastika / i fizioterapeutsko.

■ Tuberkuloza kosti i zglobova

● Uvijek je sekundarna infekcija iz primarnog žarišta limfnih žlijezda ili pluća, koja se krvnim putem, rjeđe limfnim, embolusi bacila tuberkuloze nasele na metafizu ili dijafizu kosti ili kralješka, sinovijalnu membranu.

● Bacili se brzo razmnožavaju a okolno tkivo reagira stvaranjem specifičnog granulacionog tkiva koje okruži žarište uz postepenu destrukciju kosti uz stvaranje detritusa sastavljenog od propalog tkiva, leukocita, što čini kazeoznu masu, potom gnoj.

● Tuberkuloza je bolest koja ima svoju evoluciju, stagnaciju i zaliječenje.

- Početak bolesti je neprimjetan. Anamneza je bitna. Krvna slika je sa limfocitozom sa povišenom SE. Glavni simptom je bol, lagana oteklina uz hladnu površinu kože pa do pojave tuberkuloznih hladnih abscesa.

- Rtg u početki nije karakterističan, do pojave destrukcije hrskavice.

- Liječenje je dvojako: - Opće liječenje uz primjenu higijensko dijetetskih mjera, klimatske mjere itd.

- Tuberkulostatska terapija tuberkulostaticima prvog reda u kombinaciji sa tuberkulostaticima drugog reda.

- Lokalna terapija / imobilizacija u gipsu, ekstenzija /-operativna terapija.

■ Spondilitis tuberculosa

● je oboljenje kralježaka i to obično korpusa. Proces počinje u apofizama pokrovnih ploča dvaju susjednih kralježaka.

● Karakteristika je gibus uz eventualnu pojavu gnoja / hladni absces /.

● Najozbiljnija komplikacija je paraplegija ili quadriplegija.

● Klinička slika u početku je nejasna praćena povremenim bolovima i rigiditetom PVM, noćni bolovi i krikovi u snu, tempratura lagano povišena, SE ubrzana, rtg pokaže osteoporozu.

■ Liječenje kao i ostale afekcije lokomotornog sistema bacilom tubekuloze.

■ Coxitis tuberculosa

● Tuberkuloza kuka je oboljenje djece i mladih osoba. Proces se iz kosti ili sinovije proširi na ostali dio zgloba uz destrukciju kosti, razaranje hrskavice do razvoja ankiloze zgloba.

- Klinička slika,brzo zamaranje kod hoda,bolovi, šepanje,hipotrofija i atrofija muskulature, rtg pokaže proširen zglobni prostor, potom skraćenje noge nakon početnog produženja saznacima destrukcije glavice femura, vrata femura i acetabuluma.

■ Gonitis tuberkulosa

● Obolijevaju djeca i odrasli.Dvije su forme oboljenja zgloba koljena:

- Sinovijalna forma-hydrops genus tbc.

- Destruktivno proliferativna forma fungus genus.

■ Lues kosti i zglobova

● Uzročnik je Spiroheta pallida koja krvnim putem dolazi u kost i zglob.

● Manifestacije kod kongenitalnog sifilisa djece:

a) Kongenitalni luetični artriti, javlja se ili u formi artralgi ili simetričnog odnosno višeartrikularnog hidropsa.

b) Sifilitični osteohondritis novorođenčadi ili epifizitis odnosno jukstaepifizarnim luetičnim inflamatornim promjenama.Najčešća lokalizacija je rame ,ručni zglob i koljeno.Rtg pokaže proširenu i epifiznu liniju i proširen zglobni prostor. Terapija je antiluetična.

c) Dactylitis syphilitica congenita je gumozna promjena na falangi prsta s centralnim raspadom i periostalnim naslagama na kosti.

d) Syphilis congenita tarda ili simetrični sifilitični hidrops javlja se kod djece i mlađih adolescenata sa simetričnim bezbolnim otokom zglobova.

e) Syphilis congenita tarda sa zadebljanjem i krivljenjem kosti uz Hutchinsonov trias / parenhimatozni keratitis, polumjesečaste promjene na gornjim sjekutićima i nagluhost /.

■ Promjene na zglobovima i kostima kod stečenog luesa

● Sekundarni stadij :

a) Ostealgia luetica,bolovi kostiju potkoljenica,posebno noću.

b) Arthralgia luetica-bolovi zglobova posebno noću .

c) Ostitis et periostitis gummosa sa stvaranjem intraosalnih guma i fistula.

d) Ostitis luetica diffusa hypertrofica sa zadebljanjem i sklerozom kosti.

● Tercijarni stadij

- Gumozni artritis - sinovijalna forma, zahvaća koljeno, skočni zglob,rame i lakat.

- Gumozni artritis- osalna forma,posebno razara zglobne plohe.Obično kod starijih osoba. Zglob i pored destrukcija bezbolan.

■ Zajedničko u kliničkoj slici koštano-zglobnog luesa:

- bezbolnost,simetrija pojave sinovitisa,opće zdravstveno stanje dobro, liječenje salicatima i tuberkulostaticima bezuspješno,bol noću.

■ Gonakokni artritis

● Javlja se obično od treće sedmice infekcije gonakokom genitala kao metastatska infekcija.

-Visoke temperature sa tresavicama i jakim bolovima, otokom i crvenilom.

-Najčešće zahvaćeno koljeno ali može biti i višeartikularna infekcija. Terapija je antibiotska i sulfonamidna.

■ Bolesti epifiza u rastu

■ Osteochondritis ili epiphysitis označava neupalne i promjene normalnog procesa rasta kosti.

Najčešće bolesti epifiza u rastu su :

● Osteochonditis coxae juvenilis / - Coxa plana - M. Perthes, Legg,Cavle /.

● Osteochondritis tuberositatis tibiae / - M Osgood-Schlatter /.

● Epiphysitis ossis navicularis pedis / M. Köhler I /.

● Osteochondritis capituli ossis metatarsalis / M. Köhler II /.

● Osteochondritis ossis lunati manus / M Kienböck /

● Epiphysitis calcanei / M. Sever /.

● Epiphysistis vertebrae / thoracalis /- M Calve

● Osteochondritis vertebrarum thor / M Schenermann-juvenilna kifoza /.

■ Osteochondritis deformans coxae juvenilis / - Coxa plana,Pseudo coxalgia, -M Perthes,Legg,Calve/

● Obolijevaju najčešće dječaci u dobi od 3-14. godine.

● I stadij : Karakteristika je bol, umor kuka nakon hodanja uz lagano šepanje.

Rtg – spljoštenje glavice femura sa povećanjem kalcija u epifizi.

● II stadij : stadij aktivnosti bolesti, nekonstantno šepanje uz ograničenost pokreta kuka. Rtg – spljoštenje i fragmentacija epifize zbog patoloških fraktura.

● III stadij je stadij reparacije, kada subjektivni simptomi potpuno nestaju, a objektivni zavise od stupnju deformacije glavice, trohantera i vrata femura.

Rtg - spljoštena glavica , fragmentacija nestaje i frakture zarastaju.

● IV stadij - Krajnji ishod je artroza kuka,glava u obliku gljive

■ Hronične degenerativne bolesti zglobova

■ Arthrosis deformans-osteoartritis je bolest karakterizirana primarnim degenerativnim promjenama zglobne hrskavice sa reaktivnim bujanjem i stvaranjem kosti na rubovima zglobnih ploha kod osoba srednje životne dobi.Razlikujemo primarnu artrozu-obično simetrična i sekundarnu artrozu nastalu usljed ranijih bolesti i ona je unilateralna.

● Klinička slika-ukočenost zgloba,bol,izljev u koljeni zglob, ograničenost pokreta uz čujne krepitacije.

● Rtg – izražena skleroza zglobnih ploha uz suženje zglobnog prostora i rubni osteofiti.

● Liječenje : Prvencija /ukloniti štetno djelovanje,korekcija statičkih deformiteta/.

● Konzervativno liječenje /davanje lijekova parenteralno ili i.a.,balneofizikalna terapija/.

● Operativno liječenje / uklanjanje osteofita,sinoviektomia,osteotomia, artroteza,parcijalna ili totalna artroplastika /.

■ Najčešće lokalizacije :

● Spondylosis ili spondylarthrosis – degenerativna bolest kičme uz odgovarajuće neurološke simptome.

● Coxarthrosis - degenerativna bolest kuka.

● Gonarthrosis – degenerativno oboljenje koljena.

● Arthrosis talocruralis – degenreativno oboljenje skočnog zgloba obično nakon povrede,a liječenje se sastoji u artrodezi ili artroplastici.

■ Spondylarthritis ankylopoetica,bolest nerazriješene etiologije,sa međusobnim srastanjem više kralježaka u savijenom položaju,bolnošću,povišenom SE, kahekisjom.

- U torakalnom dijelu-M Bechterew,a u lumbalnom i sakroilijakalnim zglobovima- M Strumpel-Pierre-Marie.

● Liječenje: imobilizacija,fizikalne procedure,soli zlata,indometacin.

■ Bolesti metabolizma

■ Rachitis je metabolička bolest ranog djetinjstva sa sljedećim deformacijama:

● Genu varum-je deformitet kada femur i potkoljenica stvaraju luk konveksan prema lateralno / O koljeno /.

● Genu valgum – je kada femur i potkoljenica stvaraju luk konveksan prema medijalno / X koljeno /.

● Genu recurvatum je kada natkoljenica i potkoljenica stvaraju ugao otvoren prema naprijed.

● Crura ili femora vara je deformitet kada je natkoljenica ili potkoljenica tako

savijena da stvara luk konveksan prema lateralno.

● Crura ili femora valga je obratno od prethodnog.

● Gibbus rachiticus označava oblu ili oštru kifozu kičme.

■ Terapija : -Konzervativna terapija - antirahitična terapija , pošteda opterećenja,korektivne udlage,aparati.

- Operativne korekcije - klinastim osteotomijama.

■ Tumori kosti

● Dijelimo ih na :

- Primarne i sekundarne / metastatske / tumore,na benigne /dobroćudne/ i maligne / zloćudne / tumore.

- Prema histološkom porijeklu :

● Benigni tumori: koštani fibromi,chondroma,osteom,exostosis,hemangioma.

- Imaju polagan neekspanzivan rast i ne metastaziraju.

● Maligni tumori: fibrosarcoma, chondrosarcoma, sarcoma osteogenes, angiosarcoma, angioendothelioma, Ewing sarcoma, myeloma.

- Rasu brzo i ekspanzivno destruiraju kost i okolno tkivo,daju metastaze u pluća,mozak,jetru,bubrege,kičmu.

Bolesti mehkih tkiva

■ Bolesti mehkih tkiva lokomotornog aparata

● Tendovaginitis crepitans / peritendinitis crepitans / je bolest tetivnih ovojnica i to ekstrasinovijalnog dijela, a nastaje nakon prenaprezanja tetive kao posljedica mehaničkih podražaja.

- Klinički znaci : otok, bol, krepitacija. Najčešća lokalizacija su tetive radijalnih ekstenzora šake i palca, Ahilova tetiva, ekstenzori stopala i prsta na nozi i fibularne tetive.

- Liječenje je konzervativno - mobilizacija u gipsu ili ubrizgavanje kortikosterida u ovojnicu tetive.

● Tendovaginitis stenosans / De Quarvain׳ / je hronična upala abduktora i ekstenzora palca.

- Klinički znaci : palpatorna osjetljivost, bol u abdukciji i ekstenziji palca.

- Terapija je u prerezivanju tetivne ovojnice i tetiva.

■ Tendinitis purulenta

- Su gnojne upale tetiva, specifične ili nespecifične etilogije.

- Klinička slika : jaka bolnost, oslabljena funkcija i bolne otekline.

- Terapija : antibiotika ili tuberkulostatika, incizija i ekstirpacija upaljene ovojnice.

● Bursitis je podražajna ili upalna reakcija normalne burze.

- Klinička slika : oteklina sa fluktuacijom seroznog izljeva ili upalna reakcija kože burze sa serofibrinoznim ili gnojnim sadržajem. Sve praćeno bolom, a najčešća lokalizacija je olekranon ulne i prepatelarna burza.

- Terapija : punkcija i evakuacija sadržaja, kompresivni zavoj i imobilizacija. U nekim slučajevima recidiva terapija je operativna - ekstipacija burze.

■ Myalgia - miogelosis

- Mišićni reumatizam označava razna bolna stanja mišića. Radi se o reflektorno izazvanoj promjeni na jednom mišiću ili mišićnoj grupi. Uzrok su podražaji živčanih korijenova.

- Klinička slika - palpacija bolnih tačaka ili čvorova u muskulaturi koje zovemo miogelozama.

- Liječenje - aplikacija topline, masaža i ubrigavanje novokainskih preparata i hidrokortizona u svrhu postizanja lokalne hiperemije.

■ Myosistis ossificans

- Nastaje najčešće kao posljedica povrede mišića. Najčešća lokalizacija je biceps brachii,u adduktornoj muskulaturi natkoljenice.

- Klinička slika : nakupljanje kalcija u mišiću i njegovo postepeno okoštavanje čime je funkcija mišića jako smanjena.

- Liječenje : imobilizacija, izazivanje hiperemije .

- Masaža i vježbe kontraindicirani. Operativna ekstirpacija.

■ Dystrophio musculorum progressiva

- Slične joj bolesti : Spinalna progresivna atrofija mišića, myatonia congenita, myastenia gravis - predstavljaju sistemne bolesti sa progresivnom atrofijom i nestajanjem mišića. Uzrok je nepoznat.

- Terapija - aplikacija bandaža, aparata i korzeta za spriječavanje nastanka teških deformiteta. Uz medikamentoznu, potrebna je i stalna fizikalna terapija.

● Degeneratio disci intervertebralis - prolapsus disci i.v.

- Degenerativne promjene na diskusu nastaju usljed smanjenja količine tečnosti u diskusu, što smanjuje unutarnju tenziju.

- Posljedično diskus se spljošti te olabavi postojeći pritisak između korpusa pršljenova. Diskus se pod težinom prelijeva preko rubova trupa kralješka, i to je prolaps diska.

- Lokalizacija - donja lumbalna i cervikalna kičma.

- Klinička slika: bol u križima i niže. Rtg suženje i.v. prostora.

- Liječenje : - konzervativno, ekstenzija kičme, mirovanje, primjena toplote, masaža, analgetika, lokalno novokain uz kortizonske preparate, ortopedski steznik, operativno liječenje - hemilaminektomia sa ekskohleacijom nukleusa, artrodeza.

■ Ortopedske reperkusije patoloških stanja i bolesti živčanog sistema

■ Poliomyelitis anterior acuta je infektivna bolest centranog nervnog sistema uzrokovana fitrabilnim virusom koji napada živčane stanice prednjih rogova izazivajući u početku edem i hiperemiju, a potom i njihovu destrukciju.

- Posljedično nastupa pareza ili paraliza ili njihove kombinacije različitih regija tijela.

- Lezije gornjih ekstremiteta su rijetke, česte donjih ekstremiteta.

- Liječenje u subakutnoj fazi - spriječavanje nastanka deformiteta primjenom udlaga ili aparata.

- Deformiteti na stopalu :

- Pes equinus paralyticus - konjsko stopalo koje visi .

- Pes calcaneus – dorziflektirano stopalo sa uporištem na kalkaneus .

- Pes varus paralyticus - stopalo izvijeno prema lateralno .

- Deformitet koljena :

- Contractura flexoris genus - koljeno savijeno, nemogućnost ekstenzije zbog paralize quadricepsa.

■ Poliomyelitis anterior acuta

- Deformitet koljena :

- Contractura flexoris genus - koljeno savijeno, nemogućnost ekstenzije zbog paralize quadricepsa.

- Genu valgum paralyt / deformacija u obliku slova X /

- Genu recurvatum paralyt - koljeno savijeno u AP smjeru sa konkavitetom naprijed.

- Deformiteti na kičmi :

- Scoliosis paralyetica / lateralna i torziona devijacija kičme /.

- Deformiteti na kuku / Luxatio paralytica coxae / :

- Coxa valga paralytica - kolodijafizarni ugao vrata femura povećan, iznad 140 stepeni.

- Contractura coxae in flexione - kuk savijen , opružanje nije moguće .

- Liječenje : vakcinacija - preventiva, konzervativno, operativno i kombinirano.

■ Paralysis spastica cerebralis - M. Little

- Bolest se očituje u spastičnoj ukočenosti i grčevima muskulature, najčešće donjeg ekstremiteta. Karakteristika su pored spazma i atetoze – neprekidni spastički pokreti prsta, smanjenje inteligencije i slinjenje.

- Bolest nastaje usljed oštećenja piramidalnih puteva / krvarenja, trauma, infekcija / .

- Klinička slika: od laganih do najtežih slučajeva – dijete je idiot, leži ukočeno, strabizam, slinjenje, noge maksimalno adducirane u kukovima.

- Liječenje je uglavnom konzervativno, primjenom vježbi, školovnjem u posebnim ustanovama.

Operativne intervencije služe za pomoć vježbanju :

- Försterovom operacijom - presijecanje stražnjih korijena, smanjenje spazma

- Stoffelovom operacijom - isto, samo se siječe živac na ulasku u mišić.

- Tenotomia - korekcija deformacija.

■ Periferne labave kljenuti

- Nastaju kao posljedica povrede ili bolesti perifernih živaca.

- Razlikujemo :

- Erbovu kljenut, gornji ili nadlaktični tip - 5. i 6. cervikalni korijen.

- Koumpkesova kljenut ili donji podlkatični - 7.i 8. cervikalni korijen.

- N.medianus, n. ulnaris i n.radialis.

- Liječenje svježih slučajeva vježbanjem radi spriječavanja kontraktura, medikamentozno i elektroterapijom.

- Zapušteni slučajevi-operativno.

- Paralysis n. radialis - tipičan položaj padajuće ruke uz nemogućnost dorzifleksije i gubitak senzibiliteta.

- Paralysis n. ulnaris - šaka oblika kandže uz ispad senzibiliteta ulnarne strane šake i prsta.

- Paralysis n. fibularis/peronei, paralitični equinus, nemogućnost dorzalne fleksije stopala.

- Liječenje je konzervativno uz vježbe i aplikaciju ortopedskih sredstava i aparata u svrhu korekcije funkcije ili operativno - transpozicija tetiva.

■ Promjene i bolesti krvnih žila

- Arterijske smetnje cirkulacije na ekstermitetima ili su funkcionalne ili nastaju zbog organskih promjena arterija.

- Funkcionalni poremećaji cirkulacije nastaju zbog spastičnih kontrakcija krvnih žila i to najčešće na gornjim ekstermitetima i oni su reverzibilne prirode. Obolijevaju najčešće žene mlađih i srednjih godina.

- Klinička slika: bolno bljedilo prstiju ili cijele ruke, do nekroze jagodica prsta. Uzrok može biti konstitucionalna vazolabilnost ili cervikalna osteohondroza, sy scalenusa i smrzavanje.

- Liječenje – vazodilatatorima, toplinom, masažom, izmjeničnim toplo-hladnim kupkama.

- Organske promjene krvnih žila

- Nazivamo ih Endangiitis obliterans / M. Buerger /.

- Javlja se obično kod muškaraca u mlađoj ili srednjoj dobi i napada donje ekstremitete. Riječ je o sistemskoj bolesti arterija, kada usljed infektivnog bujanja intime nastaju tromboze uz sužavanje lumena ili potpuno začepljenje.

- Klinička slika: - povremeno šepanje / claudicatio intermitens / zbog slabe cirkulacije, grčeviti bolovi u potkoljenici, peti, stopalu, pa do razvoja gangrene stopala i potkoljenice.

– oslabljen puls art.dorsalis pedis i art.tibialis .

- Liječenje :

- Konzervativno liječenje – vazodilatatori, primjena toplote, masaža.

- Operativno liječenje : lumbalna simpatektomija, amputacija.

■ Statički deformiteti

- Su trajne promjene oblika pojedinih dijelova ekstremiteta / noge i kičme /, nastale zbog dizbalansa opterećenja, težine tijela u odnosu na izdržljivost.

Funkcija stopala :

- Kod stajanja nosi tjelesnu težinu .

- Kod hoda odiže od tla istu tu težinu .

- Mora istovremeno održavati elasticitet hoda .

■ Pes planus – pes planovalgus / dustaban, ravno stopalo /, se očituje abdukcijom i pronacijom stopala.

- Četiri tipa dustabana:

- Pes planovalgus infantum - nastaje zbog preopterećenja stopala preuhranjene djece i djece od 6-12 godina uz iskrivljenje pete prema lateralnovalgus poziciji uz spuštanje uzdužnog svoda stopala .

- Adolescentni dustaban, između 12 i 18 godina života kod dužeg hoda i zamaranja, stopalo je fiksirano u maksimalnoj vereziji uz spastičku kontrakturu peronealnih mišića, te jake bolove, otekline.

● Statički pes planus odraslih

Mehnika i statika ovog deformiteta još uvijek nije u potpunosti razjašnjena.

- Teorija Hohmana kaže da tjelesna težina djeluje preko talusa na kalkaneus koji se oko svoje uzdužne osovine okreće u pronaciji .

- To je deformitet usljed stalnog opterećenja, slabosti vezivnog tkiva, povećanja tjelesne težine, problem obuće .

● Pes transverzo – planus, deformitet nastaje usljed opterećenja,kombinirani pes plano valgus.

- Profilaksa i liječenje - palmatogram ili obojeni otisak opterećene noge na papiru.

- Profilaksa u ranom djetinjstvu :

- bosonogo hodanje

- podupirati puzanje

- ne umarati djecu hodom

- cipele sa mehkim djonom

- izbjegavati modne cipele

- Liječenje : konzervativno i operativno liječenje

■ Hallux valgus

- Deformitet se sastoji u ekstremnoj addukciji proksimalne falange palca prema srednjoj crti stopala, uz varus položaj I MT kosti / metatarsus varus /, te subluksaciju u prvom metatarsofalangelanom zglobu .

- Liječenje – konzervativno i operativno

■ Metarsalgije

● Mortonova bolest – bolni napadaji u predjelu treće do pete metatarsalne kosti, plantarne strane stopala. Prouzrokovani su neuralgijom n. plantarisa usljed uklještenja u metatarsalne kosti.

- Liječenje : konzervativno, metatarsus jastuče i operativno .

● Maršovska fraktura / march – bone / - nakon većih napora, bolna oteklina na dorzumu stopala u projekciji metatarzalnih kostiju.

- Odgovara neprepoznatoj frakturi metarsalnih kostiju / ” stres fractura “/ .

- Liječenje je konzervativno – imobilizacija .

■ Scoliosis

Skolioza je trajna lateralna devijacija kičme uz veću ili manju rotaciju pojedinih kralježaka.

- Razlikujemo :

- Funkcionalna ili posturalna skolioza - kada dijete voljno može da korigira deformitet / “loše držanje tijela “/. Ne iznosi više od 12- 15 °.

- Strukturalna ili rigidna skolioza gdje bolesnik ne može voljno da korigira deformitet .

- Podjela na :

1. Habitualna skolioza, nastala zbog pogrešnih navika držanja tijela, kratkovidnosti itd .

2. Statička skolioza, nastala kao posljedica stat. smetnji - skraćenje noge, ankiloza zgloba.

3. Paralitična skolioza, zbog uzetosti leđnih mišića .

4. Rahitična skolioza, nastala kao posljedica rahitisa .

5. Cikatricijalna skolioza, nastaje usljed velikih ožiljnih kožnih ili unutrašnjih Ožiljaka .

6. Traumatska skolioza, uzrok prijelomi kičme .

7. Kongenitalna skolioza, zbog smetnji osifikacije kralježaka za vrijeme i.u.života .

- Klinička slika skolioze

- Je karakteristična : primarna zakrivljenost sa kompenzatornom krivinom kičme. Tako kičma ima izgled slova S. Jedno rame je obično više , drugo niže, rebra izbočena prema nazad ili prema naprijed ovisno od smjera krivine. Asimetrija sprijeda uočljiva i bočno.

- Rtg – S deformacija kičme, klinasti kralješci i rotacija kralježaka.

- Liječenje je uvijek dugotrajno, mukotrpno, bolest rezistentna, sklona recidivu.

- Konzervativno liječenje : imobilizacija u korekcionom gipsanom krevetu , redresman , svakodnevno gimnasticiranje. Korekcioni steznik, ekstenzija kičme.

- Operativno liječenje / Harrington, Hibbs /.

■ Komplikacije traume

● Volkmanova ishemična kontraktura, javlja se kao posljedica aplikacije tijesnog cirkularnog gipsa zbog liječenja prijeloma u predjelu lakta.

- Etiologija – nastaje zbog ishemije i refleksnog spazma kolatralne cirkulacije. U toj situaciji najosjetljiviji su mišići koji degeneriraju a potom fibroziraju.

- Klinička slika, simptomi najduže 24 h nakon intervencije: bol, šaka i prsti su hladni, otečeni, cijanotični. Na kraju ruka neupotrebljiva, ručni zglob flektiran, prsti ekstendirani u MCF zglobovima, a flektirani u IF zglobovima. Podlaktica je fiksirana u pronaciji, lakat savijen. U težim slučajevima stradaju živci.

- Liječenje: Pažljiva prevencija i nježna repozicija uz stalnu kontrolu gipsa i imobilizacije.

■ Smetnje normalnog zarastanja prijeloma kosti

Prijelom kosti smatramo zaraslim kada postoji kontinuitet između slomljenih fragemenata kosti. Normalan proces zarastanja kosti odvija se u 4 stadija:

- Stadij preliminarnog fibroznog spajanja ili cijeljenje granulacionim tkivom .

- Stadij formiranja mekanog kalusa .

- Stadij formiranja čvrstog kalusa / kosti / .

- Stadij adaptacione rekonstrukcije čvrstog kalusa .

● Nakon prijeloma postoje 4 mogućnosti :

- Normalno zarastanje kosti, vremenski nejednako .

- Zakašnjelo zarastanje kosti postoji ako u predviđenom vremenu nije ostvaren čvrsti kontinuitet frakturiranih ulomaka .

- Nezarastanje kosti-pseudoartroza - ako ni nakon 8 mjeseci ne dođe do zarastanja prijeloma govorimo o pseudoartrozi .

- Zarastanje kosti u lošem položaju – fractura malle sanata .

■ Pseudoartroza

- Je najteža kasna komplikacija prijeloma kosti .

- Uzroci nastanka :

a/ lokalni faktori

- Interpozicija mehkih tkiva, veliki gubitak koštane mase, loša repozicija fragmenata, nepravilna i neadekvatna imobilizacija, prejaka ekstenzija.

- Laceracije mehkih tkiva, jaki edemi i otekline, poremećaj krvnog dotoka na mjestu prijeloma i izostanak okoštavanja.

- Lokalna infekcija razorno djeluje na granulaciono tkivo.

b/ opći faktori :

- Endokrini poremećaji, akutne i hronične bolesti

- Nedovoljan sadržaj kalcija i fosfora u krvi.

● Rtg - pukotina u kosti, zaobljeni sklerotični krajevi fragmenata.

● Liječenje je operativno

■ Bolno rame

● Tetiva m.supraspinatusa prolazi ispod akromiona, iznad glavice humerusa i pripaja se na veliki tuberkulum humerusa. Abdukcija ramena izaziva njena stalna mehanička oštećenja što dovodi do degenerativnih promjena i odlaganja soli kalcija ili pucanja tetive .

- Klinička slika: bol, ograničene kretnje uz atrofiju deltoidnog mišića i kontrakturu ramena.

- Rtg – naslage kalcija .

- Liječenje : konzervativno - imobilizacija u abdukcionoj šini uz instilaciju novokaina i kortizonskih preparata, fizikalna terapija, operativno liječenje .

■ Povrede i dislokacije meniskusa koljena

- Razlikujemo razdore prednjeg ili stražnjeg roga meniskusa, otkinuće medijalnog meniskusa od kolateralnog ligamenta sa dislokacijom meniskusa i uzdužni razdor meniskusa po cijeloj dužini .

- Razdori i iščašenja su u 80% slučajeva na medijalnom meniskusu .

● Klinička slika akutne povrede meniskusa

- Jaka bol, izljev u zglob, pokreti koljena blokirani .

a/ oteklina zgloba i atrofije quadricepsa .

b/ palpatorna osjetljivost medijalnog ili lateralnog ruba tibie .

c/ nemogućnost ekstenzije i eventulno fleksije / blokada / .

d/ bolno ograničenje potpune ekstenzije koljena .

e/ spontani bol na zglobnoj pukotini kod rotacije tibie pri savijenom koljenu / Steinnman I / .

f/ pomicanje bola na pritisak na zglobnoj pukotini od sprijeda prema nazad prilikom pasivnog savijanja koljena / Steinnman II / .

- Liječenje : svježe povrede – konzervativno, imobilizacija u gipsanoj udlazi, vlažne obloge, gips čizma i vježbe qudricepsa, kod uklještenja i blokade repozicija meniskusa .

- operativno liječenje: parcijalna ili totalna ekstirpacija meniskusa .

■ Gerijatrija u ortopediji

Ljudski vijek sadrži tri različita životna doba :

- Doba rasta i razvoja .

- Doba zrelosti .

- Doba starosti označava fiziološko propadanje te slabljenje organa kada slabi ili nestaje reproduktivna moć .

- Produljenje životnog vijeka ide zajedno sa visinom standarda ljudskog društva .

- Glavni preduvjet za dulji život je osiguranje pokretljivosti, uvjeta stanovanja, prehrana, socijalno ekonomski aspekti života .

- Za starenje su karakteristične degenerativne promjene zglobova i arterija, neoplazme su česte, infekcije takođe, trauma .

● Intelektualno stanje je bitan činilac u razvoju starenja .

● Smanjena pokretljivost – osnovni je znak popuštanja lokomotornog sustava i njegovog starenja. Razlog je bol, nemoć, fiziološka poremećenja i jatrogena oštećenja.

● Koštani bolovi-izazvani osteomalacijom, osteoporozom, neoplazmama, traumom.

● Boli u zglobovima - artroza, reumatoidni artritisi, psorijatične i druge artropatije .

- Zglobovi kralježnice , koljena , kukova, stopala .

● Mišićna bol - može uticati na smanjenu pokretljivost starih osoba – ishemija mišića, polimiozitis, polimialgia, bolna stopala zbog deformiteta .

- Nemoć – javlja se kod endokrinih bolesti / diabetes, bolesti tireoideae /, hematoloških bolesti /anemia/, neuroloških bolesti / CVI, Parkinsonova bolest, neuropatije /, hemodinamskih smetnji / infarkt / .

- Fiziološki razlozi imobilnosti - tromost zbog staračke demencije i depresije.

- Strah i briga - posebno zbog nestabilnosti i mogućnosti pada.

- Jatrogeni razlozi slabosti i imobilnosti zbog uzimanja većih količina lijekova

- Nestabilnost - usljed vanjskih / uslovi stanovanja / i unutrašnjih činilaca .

- neurološki - sinkopa, parapareze donjih udova, loš vid i sluh /, kardiovaskularna poremetnja / hipotenzija /, gastrointestinalne bolesti / proljevi, opstipacije /, genitourinarni razlozi / oboljenja prostate i bubrega, promjene u muskuloskeletnom sistemu, metaboličke promjene kod bolesti štitnjače, nadbubrega, hipoglikemije, hronične anemije .

P O L I T R A U M A

■ Načela liječenja politraume

● Politrauma zahvata najmanje dva organska sistema ili jedan širi visceralni prostor u kome je povrijeđeno više organa.

● U uslovima zbrinjavanja multiplih povreda i prijeloma,prihvaćeni doktrirarni pristup Američkog društva koji ima za cilj upravo preživljavanje pacijenta sa polisistemskom traumom.

■ Prvi niz postupaka po hitnosti :

1/ Disajni put, prohodnost i ventilacija organa za disanje .

2/ Kontrola i zbrinjavanje uočljive hemoragije .

3/ Liječenje traumatskog šoka .

4/ Kratak fizikalni pregled .

5/ Nazogastrična sonda

■ Drugi niz postupaka po hitnosti

1/ Rentgen snimak vratne kičme bočno .

2/ Rentgen snimak karlice sprijeda .

3/ Foley kateter, mjerenje diureze i eventualno prisustvo krvi na uretri .

4/ Rtg snimak pluća u uspravnom položaju .

5/ Fizikalni pregled i anamneza .

6/ Peritonealna lavaža, pomoćni rentgen snimci,CT.

- Prethodno u najkraćem vremenu ustanoviti kakav je :

- Respiratorni sustav .

- Kardiivaskularni sistem, što je presudno za pacijenta .

■ Klinička procjena težine traumatske lezije

● Metoda određivanja Trauma skora - odobren od Američkog društva za traumu 1981. godine.

● Trauma skor je numerički sistem za procjenjivanje težine povrede. Rezultat je sastavljen od vrijednosti Glazgov Koma Skale / umanjene na trećinu Vrijednosti / procijene kardiopulmonalnih funkcija. Svaki parametar je označen brojem / visok za normalnu vrijednost i nizak za poremećenu funkciju.

- Težina povrede se ocjenjuje sabiranjem brojeva / najniži skor je 1, najviši 16.

● Glazgovska Koma Skala,

Bazirana je na otvaranju očiju verbalnim i motornim odgovorima, što je praćenje promjena na nivou svijesti .

Odgovor pacijenta se dobija sabiranjem odgovarajućih brojeva na tabeli .

- Najniži zbir je 3, najviši 15.

■ Kritično stanje

- Ili stanje ugroženosti, odlikuje se otkazivajem fizioloških funkcija pojedinih organa .

- Faza kritičnog stanja može trajati nekoliko dana i tada treba preduzimati slljedeće mjere :

1/ Sprovoditi stalnu respiratornu i kardiovaskularnu reanimaciju .

2/ Utvrditi potpuni bilans lezije .

3/ Pristupa se neodložnim hirurškim intervencijama, definitivnoj hemostazi, ako nije pod potpunom kontrolom i hermetizaciji toraksa .

4/ Stalna briga o potpuno volemičnoj kompenzaciji cirkulacijskog volumena .

■ Stanje hirurškog zbrinjavanja

- Neodložna hirurška intervencija uslovljava kontrolu vitalnih funkcija.

- Prema redu hitnosti odvija se i redosljed hirurških intervencija :

1/ Hemoragija

2/ Toraks

3/ Abdomen

4/ Kraniocerebralne povrede

5/ Ekstremiteti

- Procjena stanja udruženih lezija direktno određuje i odluku o hirurškom pristupu, odnosno redoslijeda hirurškog zbrinjavanja .

1/ GRUPA

- Radi se o politraumi koja po težini ozbiljno ugrožava život / brojni prijelomi sa povredama glave, grudnog koša, trbuha, konvasacije oba uda / .

- Plan liječenja je izgledan samo u slučaju preživljavanja

2/ GRUPA

- Politrauma gdje su brojni prijelomi praćeni sa “više vodećih teških povreda”, koje su takve prirode da isključuju svaki pokušaj hirurškog liječenja prijeloma zbog produbljivanja šoka / brojni prijelomi sa zatvorenim povredama trbuha, rupturama unutrašnjih organa, intrakranijalnim krvarenjem, konkvasacijama ili amputacijama.

- Plan za liječenje prijeloma su najblaže palijativne metode.

3/ GRUPA

- Politrauma kod koje zajedno sa otvorenim ili zatvorenim prijelomima postoji i “vodeća teška povreda”, koja dominira u kliničkoj slici. Ugrožen je život / više prijeloma sa

teškom kontuzijom mozga /, ili višestrukim prijelomom rebara ili komplikovanim prijelomom karlice .

- Plan operativnog liječenja prijeloma se odlaže za najmanje trideset dana, a primjenjuju se najblaže palijativne metode liječenja-ekstenzija .

4/ GRUPA

- Tzv. srednje teška politrauma sa znacima inicijalnog šoka, ali je stanje kompenzovano. Nema tzv. vodeće teške povrede / obostrani prijelomi femura, prijelomi jednog femura i potkoljenice/ .

- Vrijeme, raspored i metoda liječenja utvrđuju se individualno prema uzrastu, karakteru prijeloma, povredama kože i mehkih tkiva. Po stabiliziranju općeg stanja operativni zahvat vrši se odvojeno ili u jednom aktu odmah ili unutar prve sedmice .

5/ GRUPA

- Tzv. ”laka ili benigna trauma”, kada postoji više prijeloma po težini slični, bez udruženih povreda organa / prijelom kostiju šake, podlaktice, olekranona klavikule / .

- Pristup operaciji odmah po prijemu .

● Ovakva sistematizacija koštano-zglobnih lezija na ovaj način treba da

omogući optimalno zbrinjavanje unutar politraume, a eventulne komplikacije

ovih povreda svede na minimum .

Osteosinteza

■ Osteosinteza je hirurški zahvat kojim se spajaju i učvršćuju fragmenti kosti nakon prijeloma ili osteotomije kosti sa materijalom od specijalne vrste čelika ili legura.

● Principi osteosinteze:

- Mogućnost tačnog namiještanja prijeloma

- Zadržavanje položaja fragmenata dok ne srastu čvrstim kalusom

- Mogućnost rane rehabilitacije

●Metoda kompresivne osteosinteze po AO metodi

● Osteosinteza se može obaviti sa žicom, vijcima, čavlima, pločama, vanjskim fiksatorima .

- Vijci: kortikalni, spongiozni, maleolarni, skafoidni. Upotrebljavaju se samostalno ili sa metalnom pločom .

- Metalne ploče : ravne ploče, ugaone ploče, L i T ploče, dinamičko kompresivne ploče.

- Metalni čavli : Küntscherov čavao, Steinmanov čavao, Kirschnerova žica.

- Vanjski fiksatori - raznih modela i kontrsukcija

Da bi se postigla rigidna unutrašnja fiksacija / osteosinteza / moraju biti ispunjena tri kriterija, i tada kost cijeli per primam / bez rentgenološki vidljiva stvaranja kalusa :

a/ Anatomska repozicija mora vratiti kosti originalan oblik.

b/ Mora se postići mehanički stabilno spajanje / fiksiranje / kosti.

c/ Opskrba krvlju fragmenata mora biti očuvana mogućnost revaskularizacije fragmenata kosti.

■ Operativni / hirurški / ortopedski zahvati

● Operacije na tetivama :

1. Šavovi tetive – osvježiti krajeve , paziti pri šivanju na napetost tetive, šavovi ne smiju ići u istom smjeru.

2. Tenotomije – presijecanje tetive, najčešće radi produženja tetive.

- Supkutane tenotomije – danas se izvode rjeđe.

- Plastične / otvorene / tenotomije, tenotomije pod kontrolom oka – sa presijecenjem kože i ostalih slojeva do tetiva / frontalni ili sagitalni Z rez ili kosi rez tetive sa imobilizacijom / .

- Skraćivanje tetiva - može se postići izrezivanjem dijela tetive u obliku slova V ili Z i spajanja okrajaka šavovima .

3. Translokacija tetive - premiještanje intaktne tetive .

4. Transpozicija tetiva i mišića - suština je da se funkcija nekog oduzetog mišića zamijeni funkcijom zdravog mišića .

5. Transplantacija tetiva - koristi se nakon velikih traumatskih ozljeda kada se plastičnim produžavanjem tetive ne može postići spajanje okrajaka / autoplastični i anaplastični transplantati / .

■ Operacije na kostima

1. / Trepanacija kosti / bušenje - otvaranje / i sekvestrektomija - u području promijenjenog dijela kosti učini se trepanacijski otvor / prozor / u kortikalisu iz kojeg se uzima dio koštane mase / probatorna biopsija, liječenje osteomijelitisa kosti - sekvestrektomija, otvaranje prozora u kosti – fenestracija / .

2. / Osteotomija je operativno prerezivanje kosti dlijetom ili pilom .

- Dijele se na : ravne, polukružne, klinaste, u obliku slova Z i slova V, “otvorene” i “zatvorene” osteotomije .

3. / Transplantacija kosti ili presadba kosti je prenošenje koštanog tkiva na mjesto gdje ono nedostaje, ili na mjesto gdje treba poslužiti za učvršćivanje druge kosti ili zgloba. Preneseno koštano tkivo naziva se transplantat ili presadak .

- Slobodni i vezani koštani transplantat .

- Autotransplantati – od samog bolesnika uzima se potrebni koštani presadak.

- Homotransplantati - kost uzeta od drugog čovjeka .

- Koštani morfogenetski proteini - sastojci kosti koji su pokazali osteogenetsku aktivnost .

4. / Resekcija kosti se čini radi produženja i skraćivanja kosti.

- Resekcija kosti - je hirurški zahvat kojim se odstranjuje kost ili dio kosti / djelomična ili totalna resekcija kosti / .

- Česta kod produženja kosti .

■ Operacije na zglobovima

1./ Punkcija zgloba je pristup u zglob tanjom ili širom iglom, ponekad i troakarom u cilju dijagnostike ili liječenja zgloba .

2. / Otvaranje zgloba / artrotomia / se poduzima radi hirurških zahvata na zglobu - artroplastika, artrodeza , artroskopija, odstranjenja slobodnih i stranih tijela iz zgloba, radi drenaže zgloba pri gnojnim procesima, kod dijagnostike

3./ Kapsulotomija i sinovektomija su operativni zahvati na fibroznoj odnosno sinovijalnoj čahuri

4./ Artroliza je hirurški zahvat kojim se ukočenom zglobu ili zglobu sa vrlo smanjenim opsegom pokreta nastoji vratiti gibljivost - debridement / čišćenje toilete zglobnih tijela .

5. / Otvorena repozicija zgloba je hirurški zahvat otvaranja zgloba i pod kontrolom oka namještanje iščašena zglobna tijela .

6. / Artrodeza je hirurški zahvat kojim se izvodi ukočenje zgloba .

- Uspješna artrodeza dovodi do ankiloze / koštano prerastanje zgloba / .

- Intraartikularne / temeljna, artrodeza sa uklinjavanjem koštanog presatka, kompresivne artrodeze / i ekstraartikularna artrodeza .

7. / Artroplastika / aloartroplastika / je hirurški zahvat kojim se formira zglob koji morfološki i funkcionalno odgovara normalnom zglobu , tj. ugradnja umjetnih zglobova – endoproteza.

- Indikacija : fibrozno ili koštano ankilozirani zglobovi , te degenerativno, traumatski ili upalno destriurani zglobovi .

- Djelomične / parcijalne / endoproteze – zamijenjuju samo jedno zglobno tijelo .

- Totalne endoproteze – zamijena oba zglobna tijela koja sudjeluju u formiranju zgloba .

- Cementne i bezcementne endoproteze

8. / Amputacije i reamputacije je odstranjivanje cijelog ili dijela ekstremiteta .

- Reamputacija je ponovni hirurški zahvat na amputacijskom bataljku .

9. / Egzartikulacije je odstranjenje cijelog ili dijela ekstremiteta u zglobu .

- Pravilo je da se presječene mišićne niti i tetive prišiju za kost a zglobna hrskavica da se iskiretira i odstrani radi nekroze iste.

■ Operacije na živcima

1. / Neuroliza - šav živca

2. / Translokacija / premještanje / živca

3. / Resekcia i transplantacija živca

■ Operacije na krvnim žilama

- Podvezivanje arterije, šav / sutura /, anastomoza i plastika arterije, embolektomia, tromendarteriectomia, operacije aneurizme, arterio – venske fistule i pulzirajućeg hematoma .

■ Operacije na koži

1. / Transkutani šav kože – zahvaća sve kožne slojeve , a intrakutani šav zahvaća sve slojeve, osim epidermisa .

2. / Slobodni kožni transplantati – Ollier – Thierschov transplantat obuhvata epidermis i vrhove papila .

3. / Vezani ili režnjasti / peteljkasti / kožni transplantati iz neposredne blizine / lokalni transplantati – tzv. Z plastika / , ili iz udaljenog područja – udaljeni režanj .

Bolesti zglobova, kostiju i mišića

● Lokomotorni sistem čine :

- Zglobovi, kosti mišići i druga tkiva oko zglobova.

● Zadatak lokomotornog sistema je da omogućava pravilno držanje tijela, kretanje i rad.

● Zglobovi se dijele u dvije grupe :

1. Diartroze su slobodno pokretljivi zglobovi, imaju zglobnu šupljinu.

2. Sinartroze su slabo pokretljivi ili nepotpuno pokretljivi zglobovi.

- Mišići / skeletni mišići / su sastavni dio lokomotornog sistema a sastoje se od velikog broja mišićnih vlakana.

Kosti u lokomotornom sistemu imaju funkciju mehaničke prirode.

- One nose težinu tijela i služe kao oslonac ili poluge pomoću kojih mišićne kontrakcije i pokreti zglobova omogućavaju kretanje i obavljanje rada.

- Vanzglobno vezivno tkivo / mezenhimno ili rastresito vezivno tkivo /.

- Osnovni sastojci vezivnog tkiva su ćelije, vezivna vlakna i osnovna / međućelijska / supstanca.

■ Simptomi i znaci

● Najčešći simptomi bolesti lokomotornog sistema su :

1. Bol je najčešći simptom bolesti.

- Osnovna karakteristika bolova je njihova lokalizacija, jačina, širenje i trajanje.

2. Otoci su različito izraženi uz promjenu oblika ekstremiteta ili dijela lokomotornog sistema-

- Otoci ograničavaju pokrete u oboljelim zglobovima.

- Karakteristika otoka je veličina, toplota, boja kože.

3. Poremećaji pokreta.

- Pokreti mogu biti aktivni / pokreti izazvani snagom sopstvene mišićne kontrakcije /, pasivni i refleksni.

- Obim pokreta u pojedinim zglobovim uslovljen je vježbanjem, polom i životnim dobom.

- Smanjeni obim kretnji / semiankiloza / do potpune ukočenosti / ankiloza /.

4. Atrofija mišića je smanjenje mišićne mase na pojedinim dijelovima tijela.

5. Deformitet se javlja zbog “ položaja odmaranja “ kada se zglob odmara i opravlja nakon povrede, tj. kada bolesnici osjećaju najslabije bolove.

■ Oboljenja zglobova

● Bolesti zglobova su uslovljene upalnim, degenerativnim i drugim procesima.

- Upalna oboljenja zglobova se zovu artritisi.

- Jedan zglob – monoartritis, više zglobova – poliartritis.

● Degenerativna oboljenja zglobova nazivaju se artroze.

■ Akutno zapaljenje zglobova – Poliyartritis rheumatica acuta

- Je oboljenje koje predstavlja jednu od manifestacija reumatske groznice. To je sistemska bolest koja zahvata srce, zglobove i druge organe.

● Uzroci :

- Akutni reumatski poliartritis uzrokuju streptokoke iz grupe A.

- Suština akutnog reumatskog poliartritisa je imuno – alergijski proces koji se odigrava na tkivu zgloba.

● Klinička slika :

- Akutni reumatski poliartritis se najčešće javlja u djece i mlađih osoba, često od 1 - 3 nedelje poslije preležane angine ili neke druge nosno – ždrijelne infekcije koju uzrokuju hemolitičke streptokoke.

- Najčešći simptomi su povišena temperatura bolovi i otoci u pojedinim zglobovima.

- Oboljenje najčešće zahvata velike zglobove / koljeno, skočni zglob, lakat, zglob ručja i ramena /.

- Oboljeli zglobovi su otečeni i crveni, bolni na dodir i pokret.

- Koža iznad oboljelog zgloba je topla.

- Glavna karakteristika je “ šetajući karakter” tj. prelazak procesa sa jedenog zgloba na drugi zglob.

● Dijagnostika : KS, Se, proteinogram, fibrinogen, antistreptolizinski titar, bris grla i nosa.

● Liječenje : Antibiotika - penicillin, kasnije depopenicilin, Aspirin, mirovanje, lična higijena.

■ Hronični poliartritis – Rheumatoid arthritis

● Hronični poliartritis se naziva hronični reumatizam zglobova .

- To je sistemska bolest koja zahvata zglobove ekstremiteta i kičmenog stuba.

- Bolest ima hroničan, progredijentan tok.

- Bolest vremenom dovodi do deformacija i ukočenosti pojedinih zglobova.

● Uzroci : Smatra se da reumatoidni artritis predstavlja autoimuno oboljenje.

● Klinička slika :

- Razlikuje se klinička slika u djece od kliničke slike odraslih.

- Početak reumatoidnog artritisa je najčešće podmukao uz naglašene opšte simptome / malaksalost, gubitak apetita, gubitak u težini, povišena temperatura /.

- Potom se javljaju bolna jutarnja ukočenost oboljelih zglobova uz otok , toplotu i osjetljivost na dodir prvenstveno malih zglobova šake i stopala.

- Zglobovi prstiju šaka su vretenasto zadebljani uz simetričnu zahvaćenost zglobova.

- Kasnije su zahvaćeni i veći zglobovi uz ankilozu, deformaciju zglobova i atrofiju okolnih mišića. Češći je u žena 3-4 x, nego kod muškaraca.

- Reumatoidni artritis kod djece ima drugačiju kliničku sliku.

- Bolest počinje opštim simptomima uz to što prvo obole zglobovi koljena uz uvećanje limfnih žlijezda, jetre i slezene, uz remitentno povišenje temperature.

■ Ankilozni spondiliartritis je oboljenje slično reumatoidnom artritisu koje

zahvata uglavnom sakroilijačne zglobove i zglobove kičmenog stuba.

- Češće se javlja kod muškaraca i to između 20- 30 godina života.

● Simptomi :

- Bol u kičmenom stubu i sakrolijačnim zglobovima uz ukočenost kičmenog stuba.

● Dijagnostika : KS, brzina sedimentacije, proteinogram, fibrinogen, određivanje reumatoidnog faktora, rtg.

● Liječenje: Preparati salicilne kiseline / Aspirin, Brufen, soli zlata, glikokortikoidi /, fizikalna terapija.

■ Degenerativna oboljenja zglobova / Arthrosis, spondylarthrosis /

● Artroze su degenerativna oboljenja zglobova gornijh i donjih ekstremiteta.

● Spondiloze i spondilartroze su degenerativna oboljenja kičmenog stuba.

● Uzroci : Degenerativne promjene u hrskavici zglobova uz pojačano fizičko opterećenje i nasljedne i endokrine poremećaje.

● Klinička slika : Zavisi od lokalizacije i stepena izraženosti.

- Bol uz osjećaj zatezanja i ukočenosti zgloba pri kretanju a prestaju za vrijeme odmaranja.

- Spondiloza i spondilartroza je degenerativno oboljenje kičmenog stuba.

- Spondiloza vratne kičme ispoljava se bolovima vrata i ramena uz vrtoglavicu i glavobolju

- Spondiloza slabinske kičme se karakteriše hroničnim bolovima slabinske kičme uz simptome išhialgije

■ Artroza koljena / gonartroza /

- Karakteriše se bolovima u koljenu pri strajanju i kretanju.

- Pri aktivnim i pasivnim kretnjama koljena čuju se pucketanja u zglobovima koljena.

■ Artroza zgloba kuka / Coxarthrosis /

- Karakteriše se bolovima koji se šire prema preponama i duž unutrašnje strane butine uz otežano kretanje.

- Dijagnostika : Rtg, sedimnetacija, fibrinogen, itd.

- Liječenje : Analgetici / preparati salicilne kiseline/, fizikalna terapija, hirurški.

■ Vanzglobni reumatizam / fibrositis /

● Vanzglobni reumatizam je naziv za grupu reumatičnih oboljenja oko zglobnog mehkog tkiva zglobova trupa i ekstremiteta.

- Osnovna karakteristika oboljenja je bol, ukočenost, osjetljivost i vrlo često ograničenje pokreta.

- Uzrok : smatra se da je uslovljen biohemijskim poremećajima u okolozglobnom tkivu koji su potpomognuti različitim nadražujućim činiocima kao što su trauma i mikrotrauma, žarišne infekcije, izloženost hladnoći i vlazi, fizički i psihički zamor, vaskularni i metabolički poremećaji.

- Klinička slika je uslovljena lokalizacijom i stepenom razvoja bolesti.

- Razlikuju se sljedeći klinički oblici fibrozitisa :

1. Torticolis je miofibrositis lokalizovan u sternokleidomastoidnom mišiću i trapezijusu.

- Kliničkom slikom dominira iskrivljen vrat, uz ukočene i bolne mišiće vrata pri kretnjama.

2. Lumbago je fibrositis okolnozglobnog tkiva u predjelu lumbalnog dijela kičmenog stuba.

- Karakteristika je zategnutost mišića u slabinskom dijelu kičmenog stuba.

3. Fibrositis u predjelu ramena se ispoljava u vidu bolova u ramenu uz ograničenje kretnji.

- Liječenje : simptomatsko - otklanjanje bolova.

■ Bolesti mišića

- Su praćene atrofičnim i distrofičnim promjenama na mišićima.

- Najčešće je nasljedna etiologija, dominantnim ili recesivnim načinom nasljeđivanja.

- Tu se ubrajaju : progresivna distrofija mišića, urođena miotonija i mijastenija.

■ Sistemske bolesti vezivnog tkiva / Colagenosis /

● Tu grupu čine srodne bolesti u kojih je patološki proces pretežno lokalizovan u vanzglobnom vezivnom tkivu.

- Radi se uglavnom o stečenim bolestima koje nastaju zbog autoimunih poremećaja.

- Najčešće sistemske bolesti vezivnog tkiva su sistemski eritemski lupus, progresivna sistemska skleroza, dermatomiozitis i poliartritis.

■ Sistemski eritemski lupus /Lupus erythematosus systemicus/

- To je hronično oboljenje koje se odvija u vezivnom tkivu i krvnim sudovima raznih organa.

- Češće obolijevaju žene od muškaraca / 5X / i mlađe osobe.

- Hroničan tok bolesti uz česte remisije i pogoršanja bolesti.

- Smatra se da je autoimuno oboljenje.

- Klinička slika ispoljava se u dva oblika :

1. Akutni oblik - ima nagao početak i brz tok uz malaksalost, bolove u zglobovima i mišićima.

- Karakteristično je crvenilo na koži oblika leptira, oboljenje bubrega, povećanje jetre i slezine i limfnih žlijezda.

- Završni stadijum akutnog oblika bolesti se ispoljava psihozom, delirijumom i komom bolesnika uz smrtni ishod bolesti.

2. Hronični oblik bolesti ima postepen početak bolesti, koji traje godinama uz povremeno pogoršanje i poboljšanje.

- Opšti simptomi su povišena temperatura, malaksalost i gubitak u tjelesnoj težini uz bolove u zglobovima te promjene u mokraći / proteinurija, hematurija / .

- Često se javlja uvećana jetra, slezina i limfne žlijezde, trombocitopenija, promjene na koži lica u obliku leptira.

- Dijagnoza : Se eritrocita i KS i koštane srži, pregledi mokraće uz određivanje Klirensa urina.

- Liječenje : Zavisi od težine bolesti i manifestacija bolesti. Zabranjeno sunčanje.