Embed Size (px)
Citation preview
ศาสตราจารย ดร. ศกดชย สายสงห
พฒนาการของงานชาง และแนวคดทปรบเปลยน
พทธศลปสมยรตนโกสนทร
พทธศลปสมยรต
นโกสนทรพฒนาการของงานชาง
และแนวคดทปรบเปลยนศาสต
ราจารย ดร. ศกดชย สายสงห
๔๘๐.-
ราคา ๔๘๐ บาทISBN 978-616-7767-04-8
หมวดศลปะไทย
ตวอยาง
พระเจดยทรงเครอง วดพระศรรตนศาสดาราม กรงเทพฯ ศลปะสมยรชกาลท ๑
ตวอยาง
ตวอยาง
(ซายบน) พระปรางค วดอรณราชวราราม
กรงเทพฯ ศลปะสมยรชกาลท ๓
(ซายลาง) ศลปะแบบพระราชนยม
สมยรชกาลท ๓ วดราชโอรสาราม กรงเทพฯ
พระอโบสถ
วดราชบพธสถตมหาสมาราม กรงเทพฯ
ศลปะสมยรชกาลท ๕
ตวอยาง
พระพทธรปทรงเครองตนอยางพระมหาจกรพรรด
วดนางนอง กรงเทพฯ ศลปะสมยรชกาลท ๓
ตวอยาง
พระพทธตรโลกเชษฐ
วดสทศนเทพวราราม กรงเทพฯ ศลปะสมยรชกาลท ๓
ตวอยาง
จตรกรรมฝาผนงรปเงอมผานนทมล
พระอโบสถ วดสทศนเทพวราราม กรงเทพฯ
ศลปะสมยรชกาลท ๓
ตวอยาง
(ซาย) จตรกรรมฝาผนงเรองเนมราช
วดสวรรณาราม กรงเทพฯ
ศลปะสมยรชกาลท ๓
จตรกรรมฝาผนงรปเงอมผานนทมล
พระอโบสถ วดสทศนเทพวราราม กรงเทพฯ
ศลปะสมยรชกาลท ๓
ตวอยาง
(บน)
จตรกรรมฝาผนงแนวสจนยม
พระอโบสถ
วดบวรนเวศวหาร กรงเทพฯ
ศลปะสมยรชกาลท ๔
(ลาง)
จตรกรรมฝาผนง
อทธพลศลปะตะวนตก
เรองเวสสนดรชาดก
พระอโบสถ
วดราชาธวาส กรงเทพฯ
ศลปะสมยรชกาลท ๖
ตวอยาง
ศาสตราจารย ดร. ศกดชย สายสงห
พฒนาการของงานชาง
และแนวคดทปรบเปลยน
พทธศลปสมยรตนโกสนทร
ตวอยาง
ISBN 978-616-7767-04-8
หนงสอ พทธศลปสมยรตนโกสนทร
พฒนาการของงานชางและแนวคดทปรบเปลยน
ผเขยน ศาสตราจารย ดร. ศกดชย สายสงห
ภาพประกอบ ศาสตราจารย ดร. ศกดชย สายสงห
พมพครงท ๑ มนาคม ๒๕๕๖
จ�านวนพมพ ๒,๐๐๐ เลม
ราคา ๔๘๐ บาท
© สงวนลขสทธโดยส�านกพมพเมองโบราณ ในนาม บรษทวรยะธรกจ จ�ากด
บรรณาธการเลม อภวนทน อดลยพเชฏฐ
พสจนอกษร วรนวตตา ดารามาตร
ออกแบบปก/รปเลม นทธน สงขสข
ควบคมการผลต ธนา วาสกศร
แยกส/เพลท เอนอาร. ฟลม โทร. ๐-๒๒๑๕-๗๕๕๙
พมพท โรงพมพฟสกสเซนเตอร โทร. ๐-๒๔๓๓-๗๗๐๔
จดจ�าหนาย บรษทวรยะธรกจ จ�ากด
๒๘, ๓๐ ถนนปรนายก แขวงบานพานถม
เขตพระนคร กรงเทพฯ ๑๐๒๐๐
โทร. ๐-๒๒๘๑-๖๑๑๐ (อตโนมต)
โทรสาร ๐-๒๒๘๒-๗๐๐๓
ขอมลทางบรรณานกรมของหอสมดแหงชาตศกดชย สายสงห. พทธศลปสมยรตนโกสนทร : พฒนาการของงานชางและแนวคดทปรบเปลยน. --กรงเทพฯ : เมองโบราณ, ๒๕๕๖. ๕๖๘ หนา. ๑. ศลปกรรมพทธศาสนา--ไทย. I. ชอเรอง.๒๙๔.๓๑๘๗ISBN 978-616-7767-04-8
ส�านกพมพเมองโบราณ (ในนาม บรษทวรยะธรกจ จ�ากด)
๒๘, ๓๐ ถนนปรนายก แขวงบานพานถม เขตพระนคร กรงเทพฯ ๑๐๒๐๐
โทร. ๐-๒๒๘๑-๖๑๑๐ (อตโนมต) โทรสาร ๐-๒๒๘๒-๗๐๐๓
ทปรกษา ศรศกร วลลโภดม ธดา สาระยา เสนอ นลเดช สวรรณา เกรยงไกรเพชร
ผอ�านวยการ สวพร ทองธว ผจดการทวไป/ผอ�านวยการฝายศลป จ�านงค ศรนวล
ผอ�านวยการฝายการตลาดและประชาสมพนธ ปฏมา หนไชยะ
บรรณาธการส�านกพมพ อภวนทน อดลยพเชฏฐ ทปรกษากฎหมาย สมพจน เจยมพานทอง
ตวอยาง
ค�าน�าส�านกพมพ
นบเปนเวลา ๒๓๑ ปแลวตงแตพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลก
มหาราชทรงสถาปนากรงเทพมหานครเปนนครหลวงแหงใหมของประเทศ
และเรมตนสมยรตนโกสนทรในหนาประวตศาสตรไทย ระยะเวลามาก
กวาสองศตวรรษไดกอเกดองคความรดานงานศลปะและสถาปตยกรรม
ทมทงสบทอดและพฒนามาจากยคกอน รวมทงการสรางสรรคแนว
ความคดและรปแบบใหมๆ มาถงปจจบน หนงสอ พทธศลปสมยรตน-
โกสนทร พฒนาการของงานชางและแนวคดทปรบเปลยน ผลงานใหม
ของศาสตราจารย ดร. ศกดชย สายสงห แหงภาควชาประวตศาสตร
ศลปะ คณะโบราณคด มหาวทยาลยศลปากร เลมน ใหความรและ
ความเขาใจเกยวกบศลปะสมยรตนโกสนทรแตละชวงเวลาผานงานอน
เกยวเนองกบพทธศาสนา ๓ ประเภท คอ (๑) งานสถาปตยกรรม เชน
พระอโบสถ พระวหาร พระเจดย หอพระไตรปฎก หอระฆง เปนตน
(๒) งานประตมากรรม ไดแก พระพทธรป (๓) งานจตรกรรมฝาผนง
งานพทธศลปเหลานไมเพยงแตแสดงศรทธาในพทธศาสนาของคนไทย
เทานน แตยงสะทอนโลกทศน คานยม และเทคนควทยาการของผคน
ในสงคมไทยทเปลยนแปลงไปในแตชวงเวลา ซงนเปนคณคาส�าคญอก
ประการของงานศลปะ เราจงควรเรยนรทจะรกษามรดกทางวฒนธรรม
เหลานทงทสรางในอดตและปจจบนใหด�ารงอยอยางคงคณคายงยนสบ
ตอไป
ส�านกพมพเมองโบราณ
มนาคม ๒๕๕๖
ตวอยาง
งานศลปกรรมถอเปนสวนหนงทแสดงใหเหนถงพฒนาการทางสงคม
โดยเฉพาะงานศลปกรรมอนเนองในพทธศาสนา พทธศลปในสมย
รตนโกสนทร มวตถประสงคทจะอธบายถงความเปนมาของงาน
ศลปกรรมในสมยรตนโกสนทรตงแตเมอแรกสถาปนามาจนถงปจจบน
เพอล�าดบพฒนาการของงานชางในแตละยคสมย อนแสดงใหเหนถง
รปแบบศลปะทปรบเปลยนตามแนวความคดและแรงบนดาลใจ เชน
ในสมยรตนโกสนทรตอนตน มงานศลปกรรมทสบทอดมาจากงาน
แบบแผนประเพณในสมยอยธยาตอนปลาย ทเรยกวา “แบบไทย
ประเพณ” ตอมาในสมยรชกาลท ๓ เมอมแรงบนดาลใจมาจากศลปะ
จน จงเกดงานศลปกรรมทเรยกวา “แบบพระราชนยม” ขน ครนมา
ถงรชกาลท ๔ เมอกระแสวฒนธรรมตะวนตกเรมมบทบาทมากขน
ท�าใหโลกทศนทางสงคมเปลยนแปลง งานศลปกรรมจงมการปรบ
เปลยนครงส�าคญทเขาสยคทเรยกวา “สจนยม” และตงแตรชกาล
ท ๕ เปนตนมางานศลปกรรมจงพฒนามาสศลปะในยคปจจบน ทเปน
“ศลปะรวมสมยและศลปะสมยใหม”
ในการศกษาครงนเปนการล�าดบความส�าคญของงานศลป-
กรรมในแตละประเภทแตละรปแบบตามล�าดบเวลา เพอแสดงใหเหน
ถงการแสดงออกของงานศลปะทมการปรบเปลยนตามแนวความคด
หรอคตการสรางในแตละยคสมย โดยคดเลอกเฉพาะตวอยางงานชาง
ส�าคญทสามารถสอความหมายในแตละสมยไดดทสดมากลาว
ค�าน�าผเขยน
ตวอยาง
ผเขยนขอขอบพระคณอยางสงสดตอศาสตราจารยเกยรตคณ
ดร. สนต เลกสขม ผทไดศกษาคนควา วจยทางประวตศาสตรศลปะ
ไทย อนเปนแนวทางทผเขยนไดรบการถายทอดและน�ามาเปนแบบอยาง
ในการศกษาคนควา โดยเฉพาะทเกยวของหนงสอเลมน คอ งานคนควา
เกยวกบศลปะรตนโกสนทรและงานชางไทย อนเปนพนฐานส�าคญของ
ผเขยนในครงน ดงนนประโยชนอนเกดจากหนงสอเลมนจงขอมอบ
เปนเครองบชาพระคณครตลอดไป
ศาสตราจารย ดร. ศกดชย สายสงห
ภาควชาประวตศาสตรศลปะ
คณะโบราณคด มหาวทยาลยศลปากร ตวอยาง
ค�าน�าส�านกพมพ ๑๑
ค�าน�าผเขยน ๑๒
กลาวน�า ๑๖
ภาคท ๑ : สถาปตยกรรม ๒๐
เจดย ๒๑
สมยรชกาลท ๑-๓ ๒๓
เจดยทรงปรางค : เจดยทไดรบความนยมในสมยรชกาลท ๑-๓ ๒๓
เจดยทรงเครอง ๖๒
สมยรชกาลท ๔ ๘๖
เจดยเพมมม ๘๖
เจดยทรงระฆง : เจดยแบบพระราชนยมในรชกาลท ๔ ๘๘
อาคารหลงคาคลม (พระอโบสถ พระวหาร และศาลาการเปรยญ) ๑๑๔
สมยรชกาลท ๑-๓ ๑๑๔
กลมท ๑ แบบไทยประเพณ ๑๒๕
กลมท ๒ แบบผสมระหวางแบบไทยประเพณกบแบบพระราชนยม ๑๔๑
กลมท ๓ แบบพระราชนยม ๑๖๒
สมยรชกาลท ๔ ๑๘๔
สมยรชกาลท ๕ ๒๑๑
อาคารและสงปลกสรางอนภายในวด ๒๔๒
หอพระไตรปฎก ๒๔๒
หอระฆง ๒๔๗
กฏสงฆ ๒๕๑
สารบญ
ตวอยาง
ภาคท ๒ : ประตมากรรม (พระพทธรป) ๒๖๑
สมยรชกาลท ๑ ๒๖๓
สมยรชกาลท ๒ ๒๗๑
สมยรชกาลท ๓ ๒๗๘
สมยรชกาลท ๔ ๓๒๖
สมยรชกาลท ๕ ๓๔๔
สมยรชกาลท ๖ จนถงปจจบน ๓๖๘
สมยรชกาลท ๖ ถงรชกาลท ๗ ๓๗๐
(สมยเปลยนแปลงการปกครอง พ.ศ. ๒๔๗๕)
สมยหลงเปลยนแปลงการปกครอง (พ.ศ. ๒๔๗๕) ๓๗๖
ถงรชกาลปจจบน
ภาคท ๓ จตรกรรม ๓๙๖
สมยรชกาลท ๑-๒ จตรกรรมแบบไทยประเพณ ๓๙๘
สมยรชกาลท ๓ จตรกรรมแบบไทยประเพณและแบบนอกอยาง ๔๒๐
(อทธพลศลปะจน)
สมยรชกาลท ๔ จตรกรรมทปรบเปลยนสสจนยม ๔๖๘
สมยรชกาลท ๕ การเขยนภาพเหตการณทางประวตศาสตร ๕๒๑
สมยรชกาลท ๖-๗ จตรกรรมไทยประเพณยอนยค ๕๓๕
จตรกรรมในรชกาลปจจบน : ศลปะรวมสมย ๕๔๖
บทสรป ๕๕๗
บรรณานกรม ๕๕๘
ตวอยาง
๑๖
พทธศลปสมยรตนโกสนทร
ภายหลงเสยกรงศรอยธยาครงท ๒ เมอ พ.ศ. ๒๓๑๐ สมเดจพระ
เจาตากสนทรงกอบกบานเมองไดส�าเรจ ทรงเลงเหนวากรงศรอยธยา
เสยหายอยางมาก ยากแกการบรณปฏสงขรณ พระองคจงทรงตง
ราชธานขนใหมทกรงธนบรอนเปนเมองทมความส�าคญมาแลวตงแต
ครงกรงศรอยธยา และใชเปนราชธานอย ๑๕ ป เนองจากกรงธนบร
เปนราชธานในชวงระยะเวลาสนๆ และเปนชวงศกสงคราม การสราง
งานศลปกรรมตางๆ ปรากฏหลกฐานอยนอยมาก และท�าตามแบบ
อยางงานศลปกรรมในสมยอยธยาเปนส�าคญ
ครนถงรชสมยของพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลก
ทรงยายราชธานจากกรงธนบรมาฝงตรงขาม คอฝงตะวนออกของ
แมน�าเจาพระยา เมอ พ.ศ. ๒๓๒๕ ใหนามพระนครใหมวา “กรงเทพ
มหานครฯ” จงไดมการเรมตนในการสถาปนาบานเมอง ไดแก การ
สรางพระราชวงและการบรณปฏสงขรณวดวาอารามขนใหม สมย
รตนโกสนทรตอนตนระหวางรชกาลท ๑-๒ จงถอเปนยคแหงการ
ฟนฟบรณปฏสงขรณ งานสรางสรรคศลปกรรมสวนใหญจงท�าตาม
แบบแผนประเพณนยมทมมาแตเดมเมอครงกรงศรอยธยา
จนถงรชสมยของพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว รชกาล
ท ๓ บานเมองวางเวนจากการศกสงคราม มการตดตอคาขายกบ
ตางประเทศโดยเฉพาะเมองจน ท�าใหเกดความเจรญรงเรองมากขน
ประกอบกบพระองคทรงเปนพระมหากษตรยผมพระราชศรทธาใน
กลาวน�า
ตวอยาง
๑๗
ศาสตราจารย ดร. ศกดชย สายสงห
กลาวน�า
พระพทธศาสนา ทรงท�านบ�ารง สราง และบรณปฏสงขรณวดวาอาราม
รวมทงสนบสนนใหเจานายและขนนางสรางวดดวยเชนกน จนมค�า
กลาวตดปากวา “ใครใจบญสรางวดกจะเปนคนโปรด” ดวยเหตนเอง
จงมวดทสถาปนาขนใหมเปนจ�านวนมากในรชกาลของพระองค และม
การเปลยนแปลงครงส�าคญในการสรางวดทงทางดานสถาปตยกรรม
ประตมากรรม และงานจตรกรรม คอ เรมมอทธพลของศลปะจาก
ภายนอกเพมมากขนโดยเฉพาะอทธพลศลปะจน จนเกดเปนงานศลปะ
แบบใหมขนทเรยกวา “ศลปะแบบนอกอยาง” หรอ “แบบพระราช-
นยม”
ในรชสมยของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว รชกาล
ท ๔ ถอเปนยคทมกระแสของอารยธรรมตะวนตกเขามามบทบาท
ในราชส�านก ความนยมในการสรางงานแบบพระราชนยมในรชกาล
ท ๓ ทเปนอทธพลศลปะจนนนคอยๆ หมดไป งานศลปกรรมสวนหนง
หนกลบไปสรางงานตามแบบประเพณนยมทมมาแตเดม แตอกสวน
หนงเปนการรบอทธพลศลปะตะวนตกเขามาใช อนเปนยคทเรยก
วา “สจนยม” เกดขน
จนกระทงถงรชสมยของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจา
อยหว รชกาลท ๕ จงมการปรบตวเขายคใหมอยางแทจรง การสราง
วดวาอารามตางๆ นอยลง สงส�าคญทรชกาลท ๕ โปรดเกลาฯ ให
ตวอยาง
๑๘
พทธศลปสมยรตนโกสนทร
สราง ไดแก โรงเรยน โรงพยาบาล สาธารณปโภค เปนตน การสราง
งานศลปกรรมสวนหนงเปนงานทสรางตามแบบแผนประเพณ สวนหนง
เปนอทธพลศลปะตะวนตก รชสมยนจงถอเปนยคเรมตนของการเขาส
ความเปนศลปะสมยใหมและพฒนาเขาสศลปะรวมสมยจนถงปจจบน
ส�าหรบงานศลปกรรมทสรางขนเนองในพระพทธศาสนาใน
สมยรตนโกสนทรประกอบดวย งานสถาปตยกรรม เชน พระเจดย
พระอโบสถ พระวหาร ศาลาการเปรยญ หอไตร งานประตมากรรม
ไดแก พระพทธรป และงานจตรกรรมฝาผนง เหลานถอเปนงาน
ศลปะทเกดจากความศรทธา รปแบบศลปกรรมแสดงใหเหนถงความ
เหมอนและความแตกตางกนในแตละยคสมย อนมผลมาจากเหตการณ
ทางประวตศาสตร การเมอง และสงคมทเปลยนไปตามยคสมย งาน
ศลปกรรมจงเปนสงหนงทสะทอนใหเหนถงความเปลยนแปลงดงกลาว
ใน พทธศลปสมยรตนโกสนทร เลมนมวตถประสงคในการจด
ล�าดบงานศลปะตามรปแบบในแตละประเภทของงาน เชน พฒนาการ
ของเจดย ในแตละรปแบบ อาคาร โบสถ วหาร และองคประกอบ
สถาปตยกรรมทส�าคญ รวมทงงานประตมากรรมและจตรกรรมตาม
ล�าดบยคสมย เพอแสดงใหเหนวา รปแบบของศลปกรรมทเปลยนไป
นนไดแสดงถงแนวคดและคตการสรางทปรบเปลยนไปตามยคสมย
กบการเปลยนแปลงของสงคม อนแสดงใหเหนถงความเปนมาทาง
ประวตศาสตรของคนไทยจากอดตจนมาถงปจจบน
ตวอยาง
20
พทธศลปสมยรตนโกสนทร
ภาคท ๑ : สถาปตยกรรม
ตวอยาง
![ส่วนหน้า บร.ฟิสิกส์ [สายวิทย์]academic.obec.go.th/textbook/web/images/book/1521813196...‘’ 1 สงวนล ขส ทธ ตามพระราชบ](https://img.pdfslide.tips/doc/110x75/5e326a84fa09cf4f0b2241d8/aaaaaaaa-aaaaaaaaaoe-aaaaaaaaoe.jpg)
