pantheon// 'avontuur

tweemaandelijkse uitgave van d.b.s.g. stylos / nummer 2 / jaargang 2008

avontuurpantheon//

// avontuur// avonduren in de stad // que?!? // Calatrava, de multidisciplinair // mi modern architecture // the urban jungle // kastelen voor de 21e eeuw // interview with Raumlabor-berlin // Brasília // stylos// BkBeats 2008 // in memoriam // workshop decorontwerp // algemeen// built ethically sound? // get inspired // praktijkverenigi

avontuur_kaft.indd 1 18-6-2008 14:35:34

van de voorzitterEva Dubbelboer

Door de brand op 13 mei is Stylos, net als de rest van de faculteit, in

een groot avontuur verzeilt geraakt. Een avontuur met verschillende

delen:

In het eerste deel van dit avontuur moest er een plan van aanpak

gemaakt worden; hoe verder te gaan. Voor ons was het al snel

duidelijk dat we moesten proberen om alle geplande activiteiten

door te laten gaan. En dat is tot nu toe goed gelukt. Verder wilde we

natuurlijk wat extra activiteiten organiseren naar aanleiding van de

brand. Daar zijn de foto expositie om het gebouw van Bouwkunde

en Building for Bouwkunde voorbeelden van.

In het tweede deel gaan we, samen met de rest van de faculteit,

verhuizen naar het oude hoofdgebouw van de TUDelft aan de

Julianalaan. Het is natuurlijk belangrijk dat Stylos ook daar een

mooi en werkbare plek krijgt. Daar zijn we momenteel druk mee

bezig. Volgend jaar zal het 115e bestuur het grootste deel van dit

avontuur gaan beleven.

En in het laatste deel krijgt Bouwkunde een nieuw gebouw, maar

dat duurt nog even…

Het Delftsch Bouwkundig Studenten Gezelschap Stylos werd in 1894 opgericht terbehartiging van studie- en studentenbelangen van studenten aan de faculteitBouwkunde van de TU Delft.

bestuur 114 D.B.S.G. Stylosvoorzitter: Eva Dubbelboersecretaris: Maaike Linapenningmeester - pr: Roderick Trompertonderwijs bachelor: Jurgen Beliënonderwijs master: Bas Wetzelpaviljoen: Suzanne Visevenementen: Bram Harding

adresD.B.S.G. StylosFaculteit BouwkundeBerlageweg 1, kab. 1.012628 CR Delft

telefoonnummersbestuur 015 2783697secretariaat 015 2781369

[email protected]://www.stylos.nl

lidmaatschap Stylos10 euro per jaargironummer 296475

Stylos StichtingDe Stylos Stichting vervult een vliegwielfunctie ter stimulering van initiatievenvan en voor studenten van de faculteit Bouwkunde van de TU Delft. Zij kunnenbij het bestuur van de Stylos Stichting terecht voor financiële en inhoudelijkeondersteuning van hun project. Om u hiervan op de hoogte te houden ontvangt uelke 2 weken B-nieuws en 5 maal per jaar de pantheon//.Wij vragen om een donatie van 45 euro per jaar (pas afgestudeerden betalen deeerste twee jaar 10 euro). Aan bedrijven vragen wij 90 euro.gironummer 1673413

colofonjaargang 12, editie 2, juni 2008oplage: 2000Stylosleden en vrienden van de Stylos Stichting ontvangen pantheon//vijf maal per jaar

redactieadresBerlageweg 12628 CR [email protected]

hoofdredactieRoderick Trompert

redactieStefan BogaardHans CulpAndreas KalpakciRosemarie KrautheimLaura MaasryPeter RosmulderRoderick Trompert

aan dit nummer werkten meeMarkus Bader, Jurgen Beliën, Bram Harding, Else-Marijn Kruijswijk, Naomi Schiphorst, Mieke Vullings, praktijkvereniging BouT

advertenties02 | BUVA03 | Schüco29 | Heraklith38 | Plastica39 | VM Zinckaft | Continu Engineering

drukkerKoninklijke De Swart, 's-Gravenhage

omslagGuido Mueller

over de voorkantUrban Jungle, New JerseyGuido Mueller ( flickr.com/photos/idogu/ )

tweemaandelijkse uitgave van d.b.s.g. stylos / nummer 2 / jaargang 2008

avontuurpantheon//

// avontuur// avonduren in de stad // que?!? // Calatrava, de multidisciplinair // mi modern architecture // the urban jungle // kastelen voor de 21e eeuw // interview with Raumlabor-berlin // Brasília // stylos// BkBeats 2008 // in memoriam // workshop decorontwerp // algemeen// built ethically sound? // get inspired //

pantheon//tweemaandelijkse uitgave van D.B.S.G. Stylos


1i n h o u d s o p g a v e

stylos4 BkBeats 2008Bram Harding

6 in memoriamRoderick Trompert

7 workshop decorontwerpJurgen Beliën

8 burning architecture > poetryRosemarie Krautheim

avontuur10 adventureLaura Maasry

12 avonduren in de stadStefan Bogaard

14 que?!?Peter Rosmulder

16 Calatrava, de multidisciplinairHans Culp

18 mi modern architectureRoderick Trompert

20 the urban jungleElse-Marijn Kruijswijk

22 kastelen voor de 21e eeuwPeter Rosmulder

26 interview with Raumlabor-berlinRosemarie Krautheim

30 Brasília Stefan Bogaard

algemeen32 praktijkvereniging BouTpraktijkvereniging bouwtechnologie; BouT

34 built ethically sound?Laura Maasry

40 get inspiredredactie

22 16

14

34

12

26

6

18

p01-8 stylos 01.indd 1 18-6-2008 13:53:24

Geen gebouw zonder BUVA...

BUVA, producent en leverancier van bouwproducten voor de woningen utiliteitsbouw.

Maar ook en vooral onaf hankelijk productontwikkelaar. BUVA speelt namelijk graag in

op de behoeften in de markt. En dat al sinds 1946.

Dus of het nu hang- of sluitwerk betreft, ventilatie systemen, hardglas ramen,

aluminium profielen of postkasten, BUVA staat voor doordachte én oplossings gerichte

innovatie. Innovatie die alom gewaardeerd wordt. Niet voor niets vindt u de

bouwproducten van BUVA echt overal terug...

Kijk voor meer informatie op www.buva.nl

Bremen 5

2993 LJ Barendrecht

Telefoon: 0180 69 75 00

Email: [email protected]

Duurzaam & Doordacht.

SCHUCOH0325_adve_Patheon_230x2971 1 11-06-2008 16:50:06p01-8 stylos 01.indd 2 18-6-2008 13:53:27

Geen gebouw zonder BUVA...

BUVA, producent en leverancier van bouwproducten voor de woningen utiliteitsbouw.

Maar ook en vooral onaf hankelijk productontwikkelaar. BUVA speelt namelijk graag in

op de behoeften in de markt. En dat al sinds 1946.

Dus of het nu hang- of sluitwerk betreft, ventilatie systemen, hardglas ramen,

aluminium profielen of postkasten, BUVA staat voor doordachte én oplossings gerichte

innovatie. Innovatie die alom gewaardeerd wordt. Niet voor niets vindt u de

bouwproducten van BUVA echt overal terug...

Kijk voor meer informatie op www.buva.nl

Bremen 5

2993 LJ Barendrecht

Telefoon: 0180 69 75 00

Email: [email protected]

Duurzaam & Doordacht.

SCHUCOH0325_adve_Patheon_230x2971 1 11-06-2008 16:50:06p01-8 stylos 01.indd 3 18-6-2008 13:53:27

4 s t y l o s / / a v o n t u u r / / a l g e m e e n

BkBeats 2006 was een groot succes met 2700 bezoekers. Artiesten als Don Diablo en Pete Philly & Perquisite waren aanwezig en maakte de avond tot een onvergetelijke. Des te moeilijker voor ons om met BkBeats 2008 de vorige editie te overtreffen.

Bram Harding

In oktober begon Stylos met het zoeken van geschikte kandidaten

voor de BkBeats commissieleden, dat na korte tijd ook lukte. Een

gezellige groep met veel verschillende persoonlijkheden, die later

een zeer hechte groep zou vormen. Taken werden verdeeld en direct

werden ook hoge doeleinden gesteld. Zo stelden we voor BkBeats

2008 een maximaal bezoekersaantaal van 3000! Nu moesten wij dit

nog waarmaken. Een half jaar zouden wij hier mee bezig zijn. Dag

in, dag uit.

Een midweek voor BkBeats

De stickers op de fietsen begin februari zorgden al voor het gerucht

onder TU studenten dat BkBeats weer in aantocht was. Het logo, dat

we express hetzelfde hadden gehouden, slechts aangevuld met de

achterliggende vlek, bleek sterk en heel herkenbaar.

Een maand later op 6 maart vond de BkBeats pre-party in de Speakers

plaats, die dankzij een doeltreffende reclamecampagne afgeladen

was. We hadden hier stiekem op gehoopt, maar zoveel mensen

hadden we niet verwacht. Speaker baas Gideon opperde al een

BkBeats after-party, zo enthousiast/verrast was hij toen 300 man z’n

tent bezette. De eerste paar kaarten werden die avond al verkocht . In

de weken hierna zijn we verwikkeld geraakt in een poster-plakstrijd

met Speakers, Proteus, Laga en enkele andere postersplakkers uit

Delft. Leuk was het om af en toe een BkBeats 2006 en zelfs 2004

poster tegen te komen!

Ondertussen werden dagelijks flyers uitgedeeld en kaarten verkocht.

Een promoronde langs alle andere faculteiten was om alle niet-

Bouwkunde studenten op de hoogte te stellen van BkBeats. “Wel

makkelijk”, werd geroepen, toen 7 schaars geklede dames hen een

flyer gaven voor BkBeats. “Jullie proberen ons gewoon met vrouwen

naar jullie feest te lokken”.

Dat BkBeats uitverkocht zou raken was al heel snel duidelijk.

Dagelijks werden ongeveer 100-200 kaarten verkocht. Dat we

uiteindelijk uitverkochten, was van essentieel belang. 8 Weken

voor BkBeats kregen we namelijk te horen dat de faculteit de hoger

uitgevallen kosten voor schoonmaak, beveiliging, EHBO en facultaire

ondersteuning toch niet zou gaan dekken. De totale kosten voor deze

diensten waren een factor 5 a 6 hoger uitgevallen dan vorige editie,

een direct gevolg van de centralisering van de TU. Alleen uitverkoop

zou BkBeats nog kunnen redden. Wat uiteindelijk dus ook gelukt is.

De plattegronden van vorige editie waren al aan het begin van

het jaar doorgenomen en besproken. Problemen lagen bij de

garderobe, de 'bottleneck' (de drukke gang tussen de blokkenhal

en de vormstudiehal) en de buitenruimtes. De garderobe kon vorige

editie de grote hoeveelheid jassen niet aan, professionele garderobe

BkBeats 2008

rekken moesten dit jaar dan ook gehuurd worden. De bottleneck

bleek niet zomaar op te lossen; alleen een verbreding van de gang

zou tot het gewenste resultaat leiden. De buitenruimte was het laatste

probleem. De hekken die in 2006 waren geplaatst om te voorkomen

dat mensen illegaal het terrein op zouden komen, waren niet

voldoende, ongeveer 100 mensen klommen eroverheen, waardoor

brandweer bijna het feest had gestopt. Dit wilde wij voorkomen en

dus werden dubbelen hekken geplaatst.

Ons bookingsteam kwam uiteindelijk met het idee om een 5e zaal

aan het festival toe te voegen. Deze zou in de expeditiekelder komen,

naast de bouwpub, en het genre zou electro/techno beslaan, wat

behoorlijk populair begint te worden. De extra zaal zou daarbij een

verhoging van het maximum bezoekersaantal tot gevolg hebben,

waardoor nog meer mensen van ons feest zouden kunnen genieten.

Het enige probleem wat hierdoor ontstond was de routing van

medewerkers en artiesten, die normaliter door de kelder zou lopen.

We bedachten om deze routing dit jaar over de eerste verdieping te

laten lopen, waardoor we ook zelf nog een beetje van het festival

zouden kunnen genieten! Geluk bij een ongeluk.

De line-up die bestond uit bekende en onbekende bands, werden

grotendeels ruim van te voren gebooked. Er moesten een aantal

grote namen zijn om publiek te trekken, waarna het publiek die

avond zelf wel de opkomende bandjes zou ontdekken. Wicked Jazz

Sounds, GEM en Ricky Rivaro waren de bekende acts. Illicit, Wudstik,

The Flexican, Monsieur Dubois, Randy.G. Blomstar en Bjorn Wolff de

opkomende acts. De dag van BkBeats belde nog een van de jazzbands

af, waarop acuut een nieuwe band werd gezocht en gevonden. Om

maar van stress te spreken. Het bier, de podiumbouwers, licht&geluid,

en alle andere organisaties die betrokken waren bij BkBeats, waren

de dagen daarvoor al aangekomen en gereed. De aankleding, die

georganiseerd was door een aparte commissie, was ook al af.

p01-8 stylos 01.indd 4 18-6-2008 13:53:32

5s t y l o s / / a v o n t u u r / / a l g e m e e n

speelden zoals GEM en Wicked Jazz Sounds.

Aan het eind van de avond bleek dat er een enorme hoeveelheid

drank geschonken te zijn. Los van de 5500 liter bier de we hadden

besteld is ongeveer de hele voorraad sterke drank en wijn er doorheen

gegaan. Slechts vier fusten zijn aan het eind terug naar de leverancier

gegaan. Afgezien van een incident, waarbij iemand door overmatig

drankgebruik moest worden afgevoerd, is de avond verder vrij rustig

verlopen.

Na een enorme drukte bij de garderobe, waren rond een uur of half

zeven alle bezoekers weg.

De nazorg

De dag na het feest zijn we druk bezig geweest Bouwkunde veegklaar

te krijgen. Bonnen werden geteld, geld werd afgehaald. Zondag

kwam de hele commissie terug om de laatste puntjes op de i te zetten.

Maandag was er niets meer te zien van het grootste faculteitsfeest

van Nederland. Enkel bij het 'camlab' was bier onder de deur naar

binnengelopen, wat verraadde dat er een feest had plaatsgevonden.

Een rare gewaarwording: een festival waar je een half jaar aan gewerkt

hebt, en 2 dagen later is er helemaal niets meer van te zien!

Al met al was BkBeats zeer geslaagd. De punten waarop een

twintigtal bezoekers veel kritiek hadden, bleken vooral dingen te

zijn waar we de avond zelf niets aan hadden kunnen doen. Ook bij de

voorbereidingen had niemand kunnen bedenken wat een dergelijke

hoeveelheid mensen zou betekenen bij de ingang. We hebben wel

weer veel informatie en tips opgedaan over hoe het de volgende

keer beter kan. Verschuiven van garderobe en bonnenverkoop,

andere indelingen van podia, andere afspraken met leveranciers,

personeelsverdelingen etc.; alles komt in de overdracht voor de

volgende commissie aan bod.

Juist nu ons gebouw is afgebrand, is het zo belangrijk dat er een goede

evaluatie komt. Want in het volgende gebouw moet natuurlijk ook

weer een goede BkBeats plaats gaan vinden! //

18 april. de dag van BkBeats

Na een week opbouwen in de faculteit, waarbij we de gehele

begane grondvloer van een van de grootste faculteiten in Nederland

overhoop gehaald hebben om het tot festivalterrein om te bouwen,

is het dan eindelijk zover: de avond waar we een half jaar met 15 man

aan gewerkt hebben.

Om 19:30 was eerst nog even de voorbespreking met beveiliging,

EHBO en de mensen van Facilitair Management, waarna om 20:30

de deuren zouden opengaan. Maar voordat we zover waren, moest

er in een half uur nog veel gebeuren!

De eerste paar uur na opening verliepen vrij chaotisch. Personeel

rende van hot naar her over de eerste verdieping. Iedereen helemaal

verzonken in zijn eigen taak. Toen het ietwat drukker werd merkten

we direct dat de ingang/garderobe/bonnenverkoop een probleem

zou gaan worden. De garderobe, die genoeg capaciteit had en

genoeg personeel om jassen en tassen op te vangen, had een te korte

balie. Met het gevolg dat er een gigantische rij ontstond. Aangezien

de bezoekers na de garderobe direct overstaken om bonnen te kopen

werd het hier ook immens druk. We hebben toen nog geprobeerd

mensen naar de blokkenhal te sturen, alwaar nog een bonnenverkoop

punt gesitueerd was.

De beveiliging heeft toen rond half twee ’s nachts besloten de

garderobe tijdelijk te sluiten, om zo iedereen die al een uur buiten

in de rij hadden gestaan naar binnen te leiden. Met als gevolg dat

iedereen overal z’n jas ging ophangen. In ieder geval kon nu wel

iedereen van het feest genieten. Vanaf een uur of half 3 werd het

rustiger en kon er genoten worden van het festival. De dansende

menigte, vooral in de blokkenhal was een spektakel om te zien.

Alles liep behoorlijk soepel. In de 'bottleneck' bleef het druk, zoals

voorspeld. De 5e zaal was de hele avond goed gevuld, en was dan

ook een groot succes. De blokkenhal was vooral laat op de avond

goed vol. De andere zalen zoals de vormstudiehal en handtekenzaal

bleven wel vrij leeg, afgezien van de momenten dat bekendere bands

p01-8 stylos 01.indd 5 18-6-2008 13:53:35


In de expositie worden beelden uit het verleden gecombineert met de eerste toekomstideeën van studenten voor een nieuw gebouw. Dit alles zodat niet de afbraak van bouwkunde zal overheersen, maar de herinnering aan een mooi verleden en een creatieve toekomst.

Roderick TrompertDirk Verhagen

Gevelbeeld// Arthur Stolk

Ontwerpateliers// Hans Schouten

Blokkenhal// Hans Schouten

De dagen na de verwoestende brand op de faculteit Bouwkunde is er

in een ongekend tempo vervangende onderwijsruimte opgezet naast

het huidige faculteitsgebouw van bouwkunde. Na de brand is er een

onder studenten, onderzoekers en docenten een gevoel ontstaan

om de draad van het onderzoeken, ontwerpen en leren, gezamenlijk

zeer snel weer op te pakken. Ondanks het overheersende gevoel van

optimisme, betekent deze dramatische gebeurtenis voor velen in Delft

een abrupt eind van het bestaan van het vertrouwde gebouw op de

Berlageweg nummer 1.

In de week na de brand is het plan opgezet door bestuursleden

van studievereniging STYLOS van bouwkunde en de oprichters

van stedenbouwkundig bureau Urban Synergy uit Delft, om in de

periode waarin het gebouw wordt afgebroken, bijzondere en mooie

herinneringen aan de faculteit van de afgelopen 40 jaar te verzamelen

en tentoon te stellen op de bouwhekken rondom het faculteitsgebouw.

Met sponsoring door verschillende bedrijven, stedenbouwkundige

en architectenbureaus en hulp van vele studenten is het mogelijk

geworden om de tentoonstelling, met meer dan 100 fotoposters, te

realiseren.

De openlucht tentoonstelling met foto's van de eerste schetsen en

bouw van de faculteit in de jaren ' 70, exposities, onderwijs door de

jaren heen en door studenten geschetste toekomstbeelden voor de

faculteit, is op vrijdag 23 mei officieel geopend. De tentoonstelling

zal nog tot halverwegen de maand juli elke dag te bezichtigen zijn

rondom het faculteitsgebouw op Berlageweg 1 in Delft. //

in memoriam

p01-8 stylos 01.indd 6 18-6-2008 13:53:56


In samenwerking met het Noord Nederlands Toneel en Theater de Veste organiseerde de Workshopcommissie van maandag 19 mei tot en met woensdag 28 mei een workshop decorontwerp.

Jurgen Beliën

workshop decorontwerp

Decorontwerp, ook wel scenografie genoemd, is voor het overgrote

gedeelte van de studenten onbekend terrein. Dit terwijl de

discipline nauw verwant is aan architectuur. Reden genoeg voor

de Workshopcommissie om in samenwerking met het Noord

Nederlands Toneel en Theater de Veste een workshop decorontwerp

te organiseren.

Anderhalve week, van maandag 19 mei tot en met woensdag 28 mei,

werkten 10 studenten aan het ontwerp van een decor voor Troilus

en Cressida. Tijdens deze periode spraken zij met regisseur Floris

van Delft over wat zijn eisen aan het decor waren, gaf Christoph

Grafe een historisch overzicht van de scenografie en kregen zij een

rondleiding van Martin Determan door decoratelier Vorm & Decor in

Rotterdam. Ook kregen de studenten begeleiding van Niek Kortekaas,

de ontwerper van het decor van Troilus en Cressida en TU Delft docent

Nikolaas vande Keere.

Woensdag 28 mei werden de maquettes van de ontwerpen

gepresenteerd aan Floris van Delft, Niek Kortekaas en hoofd

techniek bij NNT, Boes Diertens. Opvallend was de mix van abstracte

ontwerpen en ontwerpen met letterlijke metaforen.

Decorontwerp is voor het overgrote gedeelte van de studenten onbekend terrein

Volgende pantheon// zal er een uitgebreid verslag gedaan worden van deze workshop en welke waarde deze kan hebben als onderwijsproject. //

p01-8 stylos 01.indd 7 18-6-2008 13:54:04


Moscow 1958, A ‘Fire in the Architecture institute’ burned Andrej Voznesenski’s graduation project - a year of work. Now he gives poetry readings all over the world. "Time" magazine named Voznesenskii the greatest living Russian poet.

Rosemarie Krautheim

Andrei Voznesenskii, one of Russia's foremost modern poets, was

born in Moscow on May 12, 1933. Part of his early childhood was

spent in the ancient Russian city of Vladimir. During the war, from

1941 to 1944, he lived with his mother in Kurgan, in the Urals, while

his father, a professor of engineering in peacetime, was in Leningrad,

engaged in evacuating factories during the blockade […] After the

war the family returned to Moscow. As an adolescent, Voznesenskii

thought of becoming an artist. Then he studied architecture. "I was

already writing", he says, "but mainly I painted.

Yet poetry was fl owing in me like a river under the ice.

Shortly before his graduation from the Moscow Architectural Institute

in 1957, an event occurred which is the subject of the poem "Fire in

the Architectural Institute". Like other senior students, Voznesenskii

had spent his last year on an elaborate design project, which he

describes, with all due modesty, as "a spiral-shaped thing, a bit

like the Guggenheim Museum". "One morning", he says, "we found

that a fi re had destroyed a year's work. Whole districts and cities on

blueprints had vanished. We were so tired that we were glad that fi nal

examinations had to be postponed. But for me it was more than a

fi re. I believe in symbols. I understood that architecture was burned

out in me. I became a poet" […] By now, Voznesenskii is the author

of approximately 40 volumes of poetry in Russian, two collections

of fi ction, at least three plays and two operas. The poet has always

striven for a synthesis of arts combining his readings with music and

burning architecture > poetry

demonstration of his new videom genre [...] Voznesenskii works are

an original synthesis of deep lyricism and profound philosophical

concepts, musical and sounding like a powerful warning bell at

the same time. But he has been accused of experimentation for

its own sake, name-dropping and simplistic moral rhetoric, as well

as superfi ciality. The Soviet authorities sometimes objected to his

political stands (he was also a co-author of "Metropol" underground

poetry and prose anthology) and even accused him more than once

of being a CIA spy. […] It is in this context that Voznesenskii's immense

popularity, inconceivable in the West for a "serious" modern poet,

may be fully understood. If 14,000 people congregated (as they did

in 1962) in a sports stadium to hear Voznesenskii read his poetry, or

500,000 subscribed to buy a book of his poetry ("An Achilles Heart"),

it is because countless Russians turned to the language of symbol and

fantasy for the truths they seek. […] New times have brought new

challenges, but nowadays Voznesenskii's readers, as well as many

poets around the world, continue to appreciate his examination

of universal issues like morality, evil, spirituality, freedom, the role

of technology in society, and possibilities of a poetic language […]

Voznesenskii is still writing, creating art and giving readings to large,

appreciative audiences. The poet lives in Moscow. //

p01-8 stylos 01.indd 8 18-6-2008 13:54:05


avontuur10 adventureLaura Maasry

12 avonduren in de stadStefan Bogaard

14 que?!?Peter Rosmulder

16 Calatrava, de multidisciplinairHans Culp

18 mi modern architectureRoderick Trompert

20 the urban jungleElse-Marijn Kruijswijk

22 kastelen voor de 21e eeuwPeter Rosmulder

26 interview with Raumlabor-berlinRosemarie Krautheim

30 Brasília Stefan Bogaard

thema//

p9-15 thema 01.indd 9 18-6-2008 13:36:03


Laura Maasry

Dictionary encyclopedia Britannica Online:

Main entry: ad•ven•ture

Pronunciation [ad-ven-cher]

Function: noun, verb, -tured, -tur•ing

Etymology: Middle English aventure, from Old French, from (assumed)

Vulgar Latin adventura, from Latin adventus, past participle of advenire

to arrive, from ad- + venire to come

1. participation in exciting undertakings or enterprises: the spirit of

adventure

2007: Observing the Malian workers in the Blokkenhal, noticing their

enthusiasm and pride towards their building methods that were given

the opportunity to be voiced, first hand, at Bouwkunde.

Drinking coconut beer and chatting with the workers about the value

of tradition in their built heritage, often repressed through poverty

and war.

One student ventured to inquire about the stability of the geometric

alignment of wooden sticks, used to stabilise the clay as well as

provide the constructers with an in-built ladder construction. In their

good-humour and generosity, the workers granted the student the

adventure

2. a bold, usually risky undertaking; hazardous action of uncertain

outcome

2000 - 2005: Regional and national fire safety precautions declaring the

TU building Bouwkunde, along with thousands of other tall buildings

built before 1975, as unsafe. Requests for the installment of interior

sprinkler systems and fire-proof compartments in these

Rising debate at the TU about the safety of old high rise buildings, in

their structure fundamentally prone to modern day fire hazards, mostly

due to the materialization and the form. The decision to enhance

evacuation capacity as the surest way to improve safety. The adding

of fire escapes.

pleasure of testing the construction by climbing up of one of the

model-temple facades. The crowd turned weary as a stick at the peak

began to tremble under her weight. It held steady and the student

dismounted with applause.

p9-15 thema 01.indd 10 18-6-2008 13:36:05


3. an unsual experience; a discovery

2001: The coming together of interntional and Dutch students in a

unique Vormstudie workshop, whereby students make and discuss

models of Bouwkunde and other TU buildings, as well as the layout

of the TU Wijk. New models are made. Conclusions are drawn as to

the unfortunate situation of Bouwkunde on the Mekelweg. Parallel

conclusions are drawn as to the variety of qualities in the Bouwkunde

faculty building to realize.

The discovery of the unanimous praise among participants for the

building, mainly regarding the low-high contrasts that entail a logical

and dynamic spatial design, simultaneously presented by a subtly

graceful facade composition.

Discovering, by understanding, why Bouwkunde students have come

to love the building with time.

5. peril; danger; risk

Wood finishings everywhere around Bouwkunde. The somewhat

political stance that there is little to be done about fire safety in older

high rise buildings. The architect who designs more the sake of beauty

and less so for sake of people.

6. luck; fortune; chance

The abundance of means we will have to rebuild Bouwkunde. The

combining of knowledge, research, and the learning from our mistakes.

The joining forces of experienced, creative, the mournful, the pensive,

and the bold.

The opportunity to create while closely carrying past adventures that

have made things what they are.

Adventure

Progress through design, by never forgetting. //

4. a commercial, financial, or any kind of speculation: venture

1960's: The determination of Dutch Architect Bakema in his promotion

of the CIAM-led generation conflict with the old ‘garde’ Architects of

the 20's and 30's. Efforts to reorganize the modern CIAM workings

from national bureaucracy into personal representation and habitat-

based design.

The courage, risk, and the ego to dare to operate 'betweenthe old

and new', while opening a personal mailbox (Posthoornstraat 12b,

Rotterdam) and functioning as the secretary to oversee and organize

dialogue.

p9-15 thema 01.indd 11 18-6-2008 13:36:05


In de avonduren verandert het beeld van een stad volledig door de overgang van daglicht naar kunstlicht. Als Helios ongemerkt weer naar het oosten reist, knippen wij onze lantaarnpalen, spots en sfeerlichten aan.

Stefan Bogaard

avonduren in de stad

afb. 1 Het gedrag van de bewoners bepaalt de uitstraling van een gebouw (Toronto)

We nemen de wereld om ons heen dan ook heel anders waar. De

straatverlichting vlakt de kleuren uit. Alles wordt een donkere geel

getinte waas waar de verlichte plekken uit naar voren springen. Het

straatbeeld met zijn bebouwing laat zich langzaam in duisternis en

kunstlicht verpakken. De uitstraling van gebouwen kan volstrekt

het tegenovergestelde zijn als overdag. Een gesloten en strak

kantoorgebouw verandert in een willekeurige verzameling verlichte

kantoren in een donker vlak. Anonieme en verpauperde flats

ondergaan een vergelijkbaar lot. Ze veranderen in een verzameling

verlichte woningen die random over de gevel verdeeld zijn.

Daar waar deze gebouwen in daglicht overkomen als een eenheid,

een massa, worden ze nu waargenomen als een optelsom van haar

delen, de verlichte vertrekken. Een beeld dat gedurende de avond en

de nacht ook voortdurend verandert. Het gedrag van de gebruikers

bepaalt hier het beeld van het gebouw.

De relatie van een ruimte met de omgeving verandert ook. Een gevel

van reflecterend glas sluit zich overdag van de buitenwereld af, maar

’s nachts zal, door verplaatsing van de lichtbron, deze relatie bijna

omdraaien. De mensen die overwerken zetten zichzelf zo ongemerkt

in de spotlight.

In een woning, en dan vooral in appartementen, heeft de bewoner ook

minder privé dan overdag. Al is dit natuurlijk gemakkelijk te verhelpen

en ook nog eens sterk afhankelijk van woning zelf. Waar een woning

overdag op een gelijk niveau ligt met de rest, vallen in het donker

alleen de delen op die licht uitstralen.

Dit effect kan uitgebuit worden door openbare of publiekstrekkende

gebouwen. Een verlicht gebouw in de nacht laat weten dat daar iets

gebeurt. Openingen maken een gevel overdag een gevel tussen de

andere, maar ’s nachts kunnen het bakens worden.

Mensen verschillen in dat opzicht misschien helemaal niet zoveel van

de insecten die enthousiast op de campinglichten af vliegen. Misschien

is het de onbewuste associatie met thuis, warmte en gezelligheid wat

ons in die gevallen drijft.

De straat laat zich vangen in het ritme van de elkaar opvolgende

lantaarnpalen. Lampen die zich aaneenrijgen tot een lijn van licht. De

bebouwing die om esthetische of pragmatische redenen blijk geeft van

p9-15 thema 01.indd 12 18-6-2008 13:36:14


afb. 4 Verlichte iconen (Kuwait Towers) afb. 5 Veranderingen in de relatie buiten-binnen waneer de avond valt

afb. 3 Kleur! (Bacinol, Delft)

afb. 2 Nelson-Atkins Museum of Art (Kansas City, Missouri, VS) Het rechter gebouw is een uitbreiding van Steven Holl

repetitie en maatsystematiek licht deze uit in bijvoorbeeld de galerijen,

maar zal vaker een spel zijn van lichte en donkere vlakken. De hier en

daar voorkomende glazen façades veranderen in urban laterns.

Het gedrag van de gebruikers bepaalt hier het beeld van het gebouw.

Verlichting hebben we in de hand, er is ruimte voor regie en

manipulatie. Iconen en monumenten staan vaak letterlijk in de

spotlights. Een bekend beeld is de verlichte televisie- of watertoren.

Deze zien er verlicht dan ook vaak spectaculair uit. Steden lijken met

deze verlichte bouwwerken hun status te willen verhogen. Soms gaan

ze hier heel ver mee. Zoals bijvoorbeeld een stad als Sjanghai die met

behulp van in gevels weggewerkte led's een lichtshow weggeeft met

als toneel de gehele skyline.

Dit hangt richting reclame met gekleurd licht en neon letters. De Strip

in Las Vegas is hier een mooi voorbeeld van. Dit is entertainment die

weinig meer met architectuur te maken heeft. Niettemin is een skyline

’s avonds nog steeds een skyline, en zeker niet minder indrukwekkend,

en een stad blijft een stad. Gebouwen in het donker en verlicht met

kunstlicht is een van de verschijningsvormen van architectuur. Het

ene gebouw laat je overdag naar adem happen, de ander ’s nachts

en soms in beide gevallen. //

Bronnen afbeeldingen> 1. Derek Flack> 2. John Roever> 3. Bob van Ooik> 4. Radiant Guy> 5. Ralf Crosslens

p9-15 thema 01.indd 13 18-6-2008 13:36:21


Het lijkt zo’n mooi avontuur, emigreren naar een warm en zonnig land. Even helemaal weg van je gejaagde bestaan om tot rust te komen in de pure natuur. Wat kan er nog mis gaan?

Peter Rosmulder

Iedereen heeft wel eens zo’n moment dat je denkt, is dit het nu? Je

hebt net een nieuw huis met een grote gezinsauto voor de deur, maar

toch heb je het gevoel dat je niet echt leeft. Het is tijd om het roer om

te gooien, je vertrekt! Op naar een land waar het 10 maanden per

jaar zomer is en de mensen altijd vriendelijk zijn. Zo ook de Janssens

family. Ondanks dat ze na een moeilijke periode een nieuwe start

hebben gemaakt voelt meneer Janssens een behoorlijke midlifecrisis

opkomen. Vrouwlief gaat er van uit dat het wel over waait en besluit het

spelletje mee te spelen. Emigreren naar Spanje? Natuurlijk schat, daar

is het toch altijd lekker weer? Via het internet is er snel een leegstaand

pension gevonden dat via een zeer aardige makelaar gekocht wordt.

Nee echt, het gebouw verkeert in perfecte staat, je kan er zó in. Meneer

Janssens is meteen verkocht, hij ziet zichzelf al helemaal achter de

receptie staan om de gasten te verwelkomen. Het eigen huis wordt in

de verkoop gedaan en de auto wordt volgestopt met het hoognodige.

De buren staan de familie jaloers uit te zwaaien, stiekem zouden ze

zelf ook wel aan een nieuw leven willen beginnen. Als de familie op

de plaats van bestemming is blijkt het zuiden toch niet zo zonnig te

zijn als ze dachten. Ah, daar is de aardige makelaar om hun nieuwe

domein te laten zien.

Que?!?

Wat in de folder beschreven stond als een karakteristiek herenhuis

blijkt in werkelijkheid nauwelijks meer te zijn dan een boerenschuur.

De bijgebouwen zijn vervallen en het dak is niet meer helemaal

waterdicht. De nieuwe buurvrouw kijkt van achter de heg meewarig

naar de vreemde vogels. Als ze netjes vraagt of de nieuwe gasten

een goede reis hebben gehad krijgt ze niets dan vreemde blikken.

Engels? Nee dat kan ze niet. Alleen de eigenaar van het café in

Pittorescio kan wel wat woordjes verstaan. De familie besluit er

het beste van te maken en begint de spullen uit te pakken. Als ze

geïnstalleerd zijn en de flatscreen aan de muur hangt kan het echte

werk beginnen. De vergunning om een pension te beginnen is nog

niet helemaal rond maar volgens hun contactpersoon en tevens

tolk is dat slechts een kwestie van de juiste hoeveelheid geld op het

juiste bureau. De plaatselijke aannemer Carlos heeft een begroting

gemaakt om de wensen van de kersverse ondernemers te realiseren.

Budget? Ze dachten aan een paar ton om mee te beginnen. Carlos

helpt ze snel uit de droom. Omdat hij de enige aannemer in de regio

is hebben de Janssens weinig keus. Meneer Janssens zal terug naar

Nederland moeten om te gaan werken. Met dat geld kan mevrouw

dan de aannemer betalen. Gelukkig zijn die bouwvakkers zo’n aardige

jongens. Je kan echt met ze lachen, ook al begrijpt mevrouw niet veel

que?!?

van het taaltje dat ze uitslaan. De jongste heeft inmiddels op school

een aantal woordjes geleerd en probeert moeders nu uit te leggen

wat ze gaan doen. Voor ze door heeft wat er gebeurd is het te laat.

Ze probeert het nog met ‘niente slopos die muros’ maar dat mag niet

baten. Het belooft nog een zwaar jaar te worden. De ontspanning

waar ze op gehoopt had is nog ver te zoeken.

Ze probeert het nog met ‘niente slopos die muros’ maar dat mag niet baten.

Het is winter in Pittorescio. De gastenverblijven zijn bijna gereed en

Carlos heeft beloofd dat zijn jongens het dak van de villa voor de

kerst klaar zouden hebben. De jongste begint zich inmiddels af te

vragen wanneer ze weer naar huis gaan of dat pappa snel terug komt.

Mevrouw Janssens troost hem door te zeggen dat hij hier toch ook

vriendjes heeft? Zelf heeft ze al wel wat vriendinnen weten te vinden,

een stel gepensioneerde Nederlanders dat hier in de buurt een hotel

is begonnen. Ze gaat samen met haar nieuwe vriendin paardrijden. Ze

heeft nog geen baantje kunnen vinden in het dorp en de hele dag naar

de werkende arbeiders kijken begint natuurlijk ook te vervelen. Terwijl

manlief thuis dubbele uren werkt om de Spaanse droom te bekostigen

rijdt zij op haar gemak tussen de mandarijnbomen. Of ze spijt heeft van

de beslissing om naar het zuiden te trekken? Geen moment.

Het is zomer en de eerste gasten arriveren in Casa del Janssens. De

gastheer staat klaar achter de receptie terwijl mevrouw de laatste

zelfgemaakte boeketten op tafel zet. De gasten zijn zeer te spreken over

het verblijf. Wat knap dat die familie de stap heeft durven te zetten om

het roer om te gooien. Ja, ze hebben de aflevering gezien op tv. Wat

een gedoe zeg met die corrupte ambtenaren en die luie bouwvakkers.

Maar wat hebben ze die boerenschuur toch mooi opgeknapt. Meneer

en mevrouw staan te glunderen. Ze zijn er ook erg blij mee en de

kinderen hebben zich ook zo goed aangepast. Ze moeten dan wel

elke dag hard werken maar ze zouden echt niet terug willen naar hun

oude leventje. De kamers zitten voor de komende zomer helemaal

vol en meneer zit zelfs al te denken aan een uitbreiding. Ja, allemaal

Nederlanders die het adres via de tv hebben gevonden. Nee, de taal

spreken ze nog niet echt, maar dat is toch ook niet nodig, ze hebben

alleen maar Nederlandse gasten.

De gasten kijken elkaar eens aan. Waarom zouden ze zelf hun droom

niet waar gaan maken? Wat de Janssens kunnen, dat moet hen toch

ook lukken? Zonder te aarzelen stortten ze zich in het avontuur. Dat

kan alleen maar goede tv opleveren. //

p9-15 thema 01.indd 14 18-6-2008 13:36:24

p9-15 thema 01.indd 15 18-6-2008 13:36:24


De meeste architectuurstudenten denken vaak ‘de constructeur, die doet later het rekenwerk wel’. Voor een deel waarheid. Er zijn maar weinig mensen die de gave en interesse hebben om architectuur en constructieleer zélf te integreren tot een samenhangend geheel.

Hans Culp

Een bijzondere architect die deze kunst wel beheerst is Santiago

Calatrava. In 1951 werd hij geboren in Valencia. Hij maakte in zijn jeugd

vele omzwervingen door artistiek onderwijs in Valencia en Parijs. In

1968 keerde hij vanuit Parijs terug naar zijn geboorteplaats waar hij

terecht kwam op de ‘Esquela Technica Superior de Arquitectura’. Hier

behaalde hij een academische graad in zowel de architectuur als in

de stedenbouw. Toch voelde Calatrava zich na zijn opleiding nog

veel te stuurloos. Gefascineerd door de wiskundige grondslag achter

grote bouwprojecten besloot hij daarom in 1975 te gaan promoveren

in de civiele techniek aan de ETH in Zürich. In 1979 ontving hij daar

zijn PhD.

Na enkele jaren in Zürich kleine projecten te hebben gedaan won hij

in 1983 zijn eerste ontwerpwedstrijd voor treinstation Stadelhofen.

Uiteindelijk werd Zürich de stad waarin hij zijn eerste kantoor

opzette.

Bruggen en geometrie

Tegenwoordig heeft Calatrava naast Zürich ook kantoren in Valencia

en New York. In eerste instantie is hij bekend geworden vanwege zijn

sculpturale brugontwerpen. Stuk voor stuk zijn deze vervaardigd uit

wit beton en staal. In 1984 begon hij zijn collectie bruggen met de

beroemde Bach de Roda brug in Barcelona, aangelegd om twee armere

Calatrava, de multidisciplinair

stadsdelen te helpen opleven. Zoals bij veel van zijn latere bruggen is

de Bach de Roda brug zowel voor verkeer als voetgangers toegankelijk,

met aan beide zijden trappen naar het onder de brug gelegen park.

In het ontwerp komt al heel duidelijk Calatrava’s voorliefde voor

geometrische vormen naar voren. Volgens hem vormt de geometrie de

basis voor inzicht in de bouwkunst. De link met de natuur is nu niet ver

meer te zoeken en veel van zijn bruggen en gebouwen geven dan ook

associaties met een natuurlijke ‘constructie’ zoals een ruggengraat of

vleugel. Met nauwkeurige berekeningen probeert hij altijd de grenzen

op te zoeken in deze stijl van ontwerpen.

Nog bekender werd Calatrava met zijn ontwerp voor de Alamillobrug

in Sevilla, inmiddels een icoon voor de moderne bruggenbouw. Deze

werd gebouwd ter gelegenheid van de expo 1992. Het gewicht van het

wegdek wordt via de tuien afgedragen naar een 142 meter hoge stalen

pyloon die van de rivier afhelt. Deze pyloon heeft voldoende gewicht

doordat hij gevuld is met beton. Wanneer er veel verkeer over de brug

rijdt komt hij iets omhoog. Naar Calatrava’s geometrische achtergrond

bestond zijn oorspronkelijke ontwerp uit een dubbele brug met twee

gespiegelde pylonen, die naar elkaar toe zouden hellen en elkaar met

de punten aantikken. Om financiële redenen werd uiteindelijk besloten

het bij een enkele brug te houden.

L'hemisferic (voorgrond) in de City of Arts and Sciences, Valencia

p16-21 thema 02.indd 16 18-6-2008 13:58:26


verkeerd? Elke opdrachtgever die Calatrava een ontwerp laat maken

doet dit vanwege het prestige-object dat het – waarschijnlijk – op

zal leveren. Zijn uitgesproken geometrische vormen maken juist dat

zijn gebouwen zo uniek zijn binnen de architectuur. Waar ligt nu de

grens tussen goede architectuur en disfunctionaliteit? Is er wel een

algemene grens voor vast te stellen? Prima stof voor een vervolgartikel

lijkt me... Eén ding staat in elk geval vast over Calatrava’s ontwerpen:

het is geweldige architectuur om naar te kijken! //

Bronnen:> http://www.calatrava.com> http://www.architectenweb.nl/aweb/archipedia/archipedia.asp?ID=519> http://en.wikipedia.org/wiki/Santiago_Calatrava> http://www.cac.es/

Openbare bouwwerken

Calatrava heeft naast de bruggenbouw ook een naam gevestigd in

andere openbare werken zoals stations en vliegvelden. Het meest

indrukwekkende voorbeeld hiervan staat in de geboortestad van de

architect, Valencia.

Midden door de stad slingert een groene strook met parken en

sportvelden. Tot 1957 was dit de bedding van de rivier Turia, die

tegenwoordig om te stad heen is geleid vanwege steeds terugkerende

overstromingen. Majestueuze bruggen verbinden nog steeds beide

oevers met elkaar. De climax van deze bijzondere openbare ruimte is

de ‘City of Arts and Sciences’, vlakbij de haven. Dit grotendeels door

Calatrava ontworpen gebied is een zeer indrukwekkend voorbeeld

van moderne architectuur. Het is een futuristische omgeving met

glanzend witte gebouwen en spiegelende watervlaktes. De vier

enorme gebouwen huisvesten onder andere musea, een planetarium

en een imax bioscoop. Ook hier spelen geometrische vormen weer

een zeer belangrijke rol. Calatrava gaat hier in deze gebouwen echter

nog verder in door daadwerkelijk bewegende delen te verwerken in

zijn architectuur. Bijzonder opvallend hierin is L’Hemisfèric, die zijn

wanden hydraulisch kan openen en zo het bolvormige volume van

het planetarium binnenin zichbaar maakt. Van beide zijkanten lijkt

zich zo ‘het oog van de wetenschap’ te openen.

High-rise

Met de in 2005 geopende ‘Turning Torso’ in Zweden stapte Calatrava

voor het eerst de wereld van de high-rise in. En dit deed hij wederom in

zijn geheel eigen exentrieke stijl waarbij kunst, architectuur en vooral

constructieleer een rol spelen. Het 190 meter hoge woongebouw telt

54 etages. De vorm is gebaseerd op de draaiïng van het menselijk

lichaam. Het gebouw heeft verschillende prijzen gewonnen waaronder

in 2005 de Emporis Skyscraper Award.

Erkenning en kritiek

Daarnaast wint Calatrava jaarlijks vele andere prijzen van allerlei

overheden en instituten. Toch is er op hem – zoals op vrijwel elke grote

architect – ook kritiek. Dit gaat veelal over de functionaliteit van zijn

gebouwen die door de artistieke vormgeving soms in het gedrang

zou komen. Zo zou het vliegveld dat hij in Bilbao heeft ontworpen een

tekort hebben aan facaliteiten en een brug in diezelfde stad veel te

fragiele glazen vloerdelen hebben die bovendien glad worden in het

lokale klimaat. Toen in 2007 een kleine aanpassing gedaan werd aan

deze brug, om hem aan te kunnen sluiten op een ander bouwwerk,

sleepte Calatrava de stad Bilbao voor de rechter. De uitslag erkende

dat Calatrava’s ontwerp wettelijk beschermd was, toch stond in dit

geval het publieke belang bóven het intellectuele eigendom van de

Architect.

Uit dit voorbeeld blijkt duidelijk dat het opzoeken van grenzen,

binnen de architectuur of op welk vlak dan ook, altijd ergens anders

consequenties kan hebben. Mogelijk bepaalt Calatrava’s ‘hunkering’

naar geometrie wel in veel te grote mate de vorm van zijn gebouwen.

Dat dit snel ten koste gaat van de functionaliteit is feit. Maar is dit

Science Museum in de City of Arts and Sciences, Valencia

Alamillo brug, Sevilla

Top van de Turning Torso, Malmö, Zweden

p16-21 thema 02.indd 17 18-6-2008 13:58:33


Twee bouwkunde studenten hebben samen de architectuurwebsite MIMOA.eu opgezet. Vandaag vertellen Mieke Vullings en Naomi Schiphorst over alle avonturen uit het eerste jaar van MIMOA.eu!

Roderick Trompert

mi modern architecture

Jullie hebben allebei in Delft bouwkunde gestudeerd, hoe hebben

jullie elkaar daar leren kennen?

Helemaal niet eigenlijk. We studeerden er wel in dezelfde tijd, maar

we verschillen iets in leeftijd. Daardoor kenden we elkaar eigenlijk

alleen van gezicht. We hebben elkaar leren kennen doordat we op

hetzelfde moment besloten om voor een half jaar naar San Sebastián

(Baskenland) te vertrekken om daar architectuur te studeren. Daar zijn

we erg op elkaar aangewezen geweest, maar daardoor leer je elkaar

ook goed kennen. Sindsdien zijn we dikke vriendinnen.

Hoe is het idee ontstaan om deze website op te zetten?

Eigenlijk liep ik al langer met het idee. Elke keer dat ik een stedentrip of

excursie ging maken, dan had ik wel in een tijdschrift een aantal recent

opgeleverde gebouwen gezien die ik daar graag zou willen zien. Maar

dan liep ik altijd tegen het probleem aan dat ik het gebouw niet kon

vinden. Er wordt ontzettend veel over gebouwen gepubliceerd, maar

er wordt eigenlijk nooit vermeld waar je het gebouw kan vinden.

Daarbij heb je ook niet een goed overzicht van zo’n onbekende stad.

Het gebeurt dan ook vaak dat je thuis pas te horen krijgt dat je een

heel mooi gebouw gemist hebt, ondanks dat het misschien wel net

om de hoek stond van waar je geweest bent!

Daarom besloot ik in juni 2006 dat ik het zelf ging doen. Ik heb direct

Naomi gevraagd of ze het ook een goed plan vond, en toen zijn we

samen het diepe in gesprongen.

We wisten ook al heel snel dat we het als een ‘user-generated’

website op wilden zetten. Door alleen iedere keer je eigen tripjes te

documenteren kan je namelijk nooit op zo’n grote schaal informatie

verzamelen. Bovendien wilden we zelf ook graag verrast worden!

Hoe zijn jullie te werk gegaan bij de start?

We zijn gestart met alles erop te zetten dat we kenden. Ondanks dat we

klein gestart zijn, bleek al binnen een paar maanden dat er veel vraag

was naar deze oplossing; niet alleen in Nederland, maar wereldwijd.

Toen hebben we snel een groepje mensen om ons heen verzameld, om

de (technische) kennis aan te vullen die wij tekort schoten. Zo werken

we nu samen met een bedrijf dat de technische kant voor zijn rekening

neemt, de troubleshooting afhandelt en zo nu en dan performance

updates uitvoert. Ook wanneer we dingen willen veranderen of nieuwe

features toe willen voegen, kunnen zij ons adviseren of het zin heeft

zoiets toe te voegen, en hoe haalbaar het is.

Hoeveel bezoekers krijgen jullie inmiddels op de website?

We hebben het gisteren nog bekeken: we hebben inmiddels 40.000

bezoekers per maand, waarvan zo’n 28.000 unieke bezoekers.

Waar komt de naam MIMOA.eu vandaan?

MIMOA staat voor My Modern Architecture. De ‘MI’ komt een beetje

door onze Spaanse achtergrond. My Modern Architecture zou teveel

geassocieerd worden met MySpace, My Documents, My Features.

We wilden ook een neutrale, korte en pakkende naam die een beetje

fris, hip en vrolijk klonk. Daarbij wilden we dat hij in alle talen hetzelfde

uitgesproken zou worden en in geen enkele andere taal iets betekende.

Alleen in het Baskisch, heel toevallig, betekent het iets van ‘liefkozing’.

Dat is dus echt zo’n puzzelstukje wat op z’n plek valt.

Daarbij merkten we dat alle sites die iets met architectuur te maken

hebben beginnen met ‘archi’ . Dat kan best wel mensen afschrikken.

We hebben het daarom juist wat breder getrokken voor de culturele

stedentripper. Ook de vormgeving hebben we daar omheen opgezet.

We wilden niet specifiek zo’n architectenwebsite die zwart is met kleine

lettertjes, maar het zoveel mogelijk fris houden.

Wat is de reden dat jullie de .eu domeinnaam gekozen hebben?

In Europa is het fenomeen stedentrips heel populair. We zijn daarom

begonnen met het documenteren van Europa.

Hoewel we ook de andere domeinnamen hebben geclaimd, hebben

we om deze reden bewust voor mimoa.eu gekozen.

Maar eigenlijk vinden we .eu ook gewoon heel hip!

Wat kan je allemaal doen op Mimoa.eu?

De website is het ideale middel om je reis voor te bereiden en te

verkennen waar je naartoe wilt. Het belangrijkste onderdeel van

MIMOA is dan ook dat het werkt als een online architectuur gids,

waarin de belangrijkste informatie verzameld wordt die je nodig hebt

om architectuur te bezoeken.

Alles wat we daarnaast ontwikkelen draait ook om die gids en om het

reizen daar naartoe. We hebben nu bijvoorbeeld een samenwerking

met TomTom, zodat je op onze website een route kan plannen, en

deze in één keer op je TomTom kan zetten. Je kan ook op de website

een gids samenstellen, de Mi guide, en deze downloaden als pdf. Of

wanneer je daar te lui voor bent, gewoon andermans kant-en-klare

gidsen downloaden!

Inmiddels is er een hele strijd ontstaan om wie de mooiste gidsen

p16-21 thema 02.indd 18 18-6-2008 13:58:33


heeft. Zo heeft iemand bijvoorbeeld een gids gemaakt van alle Pritzker

prijswinnaars. Je krijgt zo allemaal van die maffe selecties.

Wat is het voordeel om je te registeren op de website?

Wanneer je je registreert (gratis) krijg je toegang tot een heleboel

extra functionaliteiten. Je kan bijvoorbeeld je eigen lijstjes maken

(wat iedereen ook heel ijverig doet); lijsten van je favoriete projecten,

of projecten waar je al geweest bent. Maar het belangrijkste is dat je

je eigen projecten kan toevoegen wanneer je geregistreerd bent. Je

moet dan een kleine beschrijving geven, maximaal drie foto’s en wat

feitjes. Daarnaast kan je ook nog je eigen profiel bijwerken. Overal

bij de projecten, vind je wie het toegevoegd heeft, met een link

naar het bijbehorende profiel. Zo heeft iedereen een rare nickname

en een pagina waar je wat informatie op kwijt kan. Er zijn ook een

aantal (amateur-)fotografen die hun MIMOA profiel ook als portfolio

gebruiken. De reden voor registratie is ook dat wij moeten kunnen

achterhalen wie een bepaald project heeft toegevoegd. We hebben

altijd vanaf dag 1 gezegd dat we ons best doen om de auteursrechten

te beschermen, en dat is natuurlijk alleen mogelijk wanneer je kan

checken wie zo’n project aanlevert.

Stoppen jullie zelf veel tijd in de website?

We werken allebei 4 dagen in de week bij een architectenbureau,

op vrijdag niet. Op die dag zitten we dan ook geregeld goed vol

gepland met zaken voor MIMOA. Doordeweeks stoppen we er ook veel

avonduurtjes in; een rustige avond op de bank zit er niet meer in.

Hoe zien jullie de toekomst van de website?

Ons belangrijkste doel is ervoor te zorgen dat het een website wordt

die staat als een huis en op eigen benen kan blijven staan. Zodat

wanneer een van ons er niet meer aan wilt werken, wat we ons nu

natuurlijk niet kunnen voorstellen, de website kan blijven bestaan.

We hebben een hele goede start gehad, enthousiaste community met

veel leden, veel bezoekers en elke dag stromen de nieuwe projecten

binnen, maar financieel gezien (het moet natuurlijk ook allemaal

ergens van betaald worden), moeten we komend jaar nog veel voor

elkaar krijgen. Aan de hand van een business plan dat we vorig jaar

geschreven hebben gaan we dat nu in de praktijk brengen.

Ook willen we samenwerkingen met andere websites gaan

onderzoeken. Veel steden hebben websites waar je ergens weggestopt

een obscuur pdfje kan downloaden waar wat verouderde projecten

op staan. Of ze geven gidsen uit die super goed zijn uitgewerkt, maar

die weer niet online terug te vinden zijn. Door hen dan een plekje te

geven op MIMOA, of door ze een deel van MIMOA op hun website te

laten opnemen (zoals de kaart en de bijbehorende projecten), zouden

er interessante samenwerkingen kunnen ontstaan.

Daarbij willen we de functionaliteit van de gidsen verder gaan

uitbreiden en zijn we de mobiele mogelijkheden aan het uitzoeken.

Zo zou je vooraf de gids naar je mobiel kunnen downloaden, en dan

onderweg nog aanvullende of actuele informatie kunnen ontvangen.

Kortom er zijn heel veel dingen die nog op de plank liggen. Wekelijks

bedenken we wel iets nieuws of krijgen we wel een leuke suggestie

binnen. Een aantal dingen overleven het, en anderen zakken wat naar

de achtergrond. Houd de website dus in de gaten, en laat het ons

vooral weten wanneer je goede ideeën hebt! //

www.mimoa.eu

Op 12-13 september 2008 zullen Mieke en Naomi aanwezig zijn op de Biënnale in Venetië om op het congres georganiseerd door MACE (Meta data Architectural Content Europe) een lezing te geven over MIMOA.eu.

Project detailpagina op MIMOA.eu

p16-21 thema 02.indd 19 18-6-2008 13:58:34


This is a comic story about rumors, perception and about personal experience.A simple trip to a city becomes an adventure: Welcome to the adventure of everyday-life!

Else-Marijn Kruijswijk

the urban jungle

p16-21 thema 02.indd 20 18-6-2008 13:58:37


p16-21 thema 02.indd 21 18-6-2008 13:58:38


Wat is er nu avontuurlijker dan te wonen in een kasteel? De auto zet je in de kerker en zelf geniet je van het omliggende landschap vanuit één van je kijkgaten. De kinderen kunnen veilig spelen in het omsloten hof. Avontuurlijk wonen? Haverleij!

Peter Rosmulder

Even ten noorden van Den Bosch verschijnt een nieuwe Vinex-wijk.

Waar die term normaalgesproken garant staat voor eentonige

rijtjeshuizen en saaie straten is dat hier niet het geval. Sterker nog,

straten komen nauwelijks voor in het plan voor Haverleij. De woningen

zijn hier verdeeld over negen kastelen en een slot. Door deze indeling

is 90 % van het grondgebied beschikbaar voor natuur en recreatie.

Deze filosofie, het intensiveren van het woongebied waardoor er meer

ruimte is voor de natuur, is afkomstig van twee ontwerpers, architect

Sjoerd Soeters en landschapsarchitect Paul van Beek.

Het project heeft in zijn korte bestaan al een hoop stof doen opwaaien.

Er werd een publieke discussie gevoerd over ‘gated communities’,

waarbij nogal eens voorbij werd gegaan aan de vraag of de kastelen

hier wel toe behoren. Vanuit de architectenwereld werd er soms met

afschuw gereageerd op de gerealiseerde kastelen. De bewoners

trekken zich van deze kritiek weinig aan, zij roemen de veiligheid en de

sociale cohesie in de wijk. In dit artikel wil ik het plan nader onder de

aandacht brengen en een aantal vooroordelen uit de weg ruimen. Wat

zijn nu de voor en nadelen van de avontuurlijke vorm van stedenbouw,

architectuur en wooncultuur in de wijk?

kastelen voor de 21e eeuw

De vloeiende ruimte

Zoals gezegd bestaat de wijk uit negen kastelen en het slot Haverleij.

Voorop in het plan stond de beleving van het natuurlandschap in het

gebied. De bewoners moeten het gevoel krijgen dat ze midden in de

natuur wonen. Soeters omschrijft het als volgt: "De beleving van wonen

in het landschap gaat onmiddellijk verloren, als het uitzicht wordt

vertroebeld door trottoirs en lantaarnpalen of tuintjes en zitjes van

de buren. Daarom beschouwen we de buitenmuur als absolute grens.

En laten we het landschap met volle branding tegen de kasteelmuren

slaan, hooguit gebroken door een gracht of dijk".1 Hoewel deze opzet

zich hult in een historisch jasje is de indeling van enkele objecten in

de lege ruimte een modernistisch verschijnsel. De modernen pleitten

onder leiding van Le Corbusier voor lucht en ruimte voor iedereen.

In de wooneenheden, zoals de Unité d'habitation in Marseille, wilde

hij een complete stad in de lucht realiseren. In de woonstraten op

de verdieping konden mensen met elkaar in contact komen en zo

een hechte gemeenschap vormen. In de jaren die volgde kwam er

steeds meer kritiek op de non-stedenbouw die het gevolg was van de

vloeiende ruimte rond de gebouwen. Deze vloeiende ruimte is een

van de belangrijkste uitgangspunten voor Haverleij. Het is typisch dat

juist de voortrekkers van de ‘nieuwe stedenbouw’ mee hebben gewerkt

aan dit plan. Zo heeft het architectenbureau Krier & Kohl de opdracht

gekregen voor het ontwerp van het slot. Zou het dan eindelijk zo zijn

dat de ‘oude’ en de ‘nieuwe’ stedenbouw in één plan zijn verenigd?

Onder stedenbouwkundigen is er regelmatig kritiek op de vorming

van deze woonenclaves. Naast de bedrijventerreinen en de shopping

malls ontstaat er nu ook een woonenclave waar alleen de bewoners

welkom zijn. Er wordt gevreesd voor een gebrekkige samenhang

tussen al deze verschillende enclaves. Een ander kritiekpunt op de

modernistische stedenbouw, de vele doelloze openbare ruimte, is op

dit plan niet van toepassing. Paul van Beek maakte het ontwerp voor

het landschap waarin een golfbaan is opgenomen. Door het toevoegen

van dit toch wel luxe programma wordt er vaak gesuggereerd dat

Haverleij een enclave is van de gegoede burgerij. De samenstelling

van de wijk komt echter meer overeen met de gemiddelde Vinex-wijk.

Er is een groot aandeel 2-verdieners en een groeiende groep jonge

gezinnen. Dankzij de golfbaan straalt het project wel een bepaald

soort allure uit, precies wat de opdrachtgevers wilden. Dit blijkt ook

uit de namen die de woonburchten mee hebben gekregen. Namen

als Leliënhuyze, Zwaenenstede, Beeckendael en Daliënwaerd lijken

zo te zijn overgenomen uit een geschiedenisboek. De naam klinkt

misschien enorm kitscherig, de projectontwikkelaar hoopt op deze

manier de gewenste allure te bereiken.

Golfers voor het slot Haverleij

p22-29 thema 03.indd 22 18-6-2008 14:46:35


Naast allure stralen de kastelen ook veiligheid en geborgenheid uit.

Deze symbolische waarde is belangrijk voor veel van de inwoners,

ze voelen zich thuis in de beschermde woonomgeving. Ook het

historische karakter van de wijk spreekt veel mensen aan. Dit zie

je ook in een plan als Brandevoort bij Helmond waar ook gebruik

wordt gemaakt van historische elementen. De elementen die in het

stedenbouwkundige plan van Haverleij gebruikt worden zijn dus

niet uniek. Zowel de modernistische opzet als de historiserende

uitwerking van de wijk werden al eerder toegepast. Toch is het wel

een avontuurlijk plan. Juist in de 21e eeuw is er behoefte aan variatie

in de Hollandse keuken. De kritiek op de eentonige buitenwijken met

eindeloze rijtjeshuizen neemt toe. Soeters en van Beek hebben een

duidelijk signaal afgegeven dat zij behoefte hebben aan een meer

gewaagde omgeving. Dit blijkt ook wel uit de architectuur die in het

plan toe is gepast.

De vestingen

Elk kasteel wordt door een andere architect uitgewerkt. Sjoerd

Soeters tekende zelf voor het kasteel Leliënhuyze. Andere namen zijn

die van Krier & Kohl, Michael Graves, Jo Crépain en Adolfo Natalini.

Het meest recente kasteel is van de tekentafel van Claus en Kaan

architecten. Doordat elke ontwerper zijn eigen interpretatie heeft

van het kastelen thema levert dit een zeer gevarieerd beeld op. Het

ontwerp van Crépain voor kasteel Velderwoude doet van een afstand

nog het meest denken aan een bunker of een ander defensief bolwerk,

terwijl kasteel Bleeckendael van Claus en Kaan duidelijk geïnspireerd

is door de Maya-tempels uit Zuid-Amerika. Wat de kastelen gemeen

hebben is dat ze een duidelijke overgang hebben tussen de openbare

ruimte en het woondomein. Door de begane grond 1,20 m op te tillen

heeft iedereen een goed uitzicht over het terrein. Het hoogteverschil

zorgt ook voor een defensieve uitstraling, de kasteelheren willen zich

duidelijk beschermen tegen de boze buitenwereld.

Het is net de Efteling, alleen hier mag je na sluitingstijd blijven slapen.

Het meest avontuurlijke ontwerp is toch wel geleverd door de

supervisor van het gebied, Sjoerd Soeters. Soeters staat bekend

om zijn eigenwijze ontwerpen die duidelijk laten zien wat ze zijn.

Een station moet ook dusdanig herkenbaar zijn. Dit blijkt ook wel

uit het ontwerp dat zijn bureau heeft gemaakt voor het nieuwe

station in Delft. De grote boogconstructie en een stationsklok in de

voorgevel zijn voor iedereen herkenbaar. De visie van het bureau is

dan ook dat gebouwen steeds opnieuw en steeds anders dienen te

spreken over de functies die zij herbergen. "Een bibliotheek ziet er

anders uit dan een speelpaleis, een theater stelt andere eisen dan

een gezondheidsmuseum".2 Deze opvatting komt duidelijk naar

voren in het ontwerp voor kasteel Leliënhuyze. Alle dingen waar je

bij een kasteel aan kan denken zitten in dit ontwerp: een slotgracht,

kasteeltorens, kantelen, schietgaten en zelfs dichtgemetselde

kogelgaten. Hoewel veel architecten er van gruwelen vindt Soeters

het geen probleem om een boog te laten metselen en hem daarna >>

Kasteel Velderwoude

Kasteel Holterveste

Kasteel Zwaenenstede

Slot Haverleij

p22-29 thema 03.indd 23 18-6-2008 14:46:44


weer dicht te stoppen. Op deze manier lijkt het alsof het kasteel al vele

generaties mee gaat en allerlei transformaties heeft ondergaan. Niets

is minder waar. Op het plaquette aan de muur staat gewoon 2005.

Waar deze stijl van werken vaak denigrerend wordt aangeduid als

decorbouw levert het kasteel wel een avontuurlijke aanblik. Het is net

de Efteling, alleen hier mag je na sluitingstijd blijven slapen. Ondanks

al de klachten over de eerlijkheid van de architectuur en de weerstand

tegen het knippen en plakken van historische elementen levert het

kasteel wel een prettige leefomgeving. Auto’s verdwijnen nadat ze

de brug over zijn gestoken in de hedendaagse kerkers, waardoor er

voor de huizen en op het centrale binnenhof mooie openbare ruimte

ontstaat. Met de hoogteverschillen en verschillende doorkijkjes heeft

de architect een spannend kasteel gemaakt dat iedereen zou willen

ontdekken. Dit is iets wat bij de moderne buitenwijken nogal eens

ontbreekt. Iemand die bereid is door het decor heen te kijken en zich

verdiept in de opbouw van het blok kan alleen maar tot de conclusie

komen dat Soeters tot een avontuurlijk ontwerp is gekomen.

Ridders en jonkvrouwen

Het wonen in een kasteel klinkt natuurlijk al avontuurlijk. Welk

kind heeft er niet van gedroomd? Kastelen staan gelijk aan

geheimzinnigheid, geheime gangen en verborgen schatten. Mannen

worden ridders, vrouwen voelen zich jonkvrouw of prinses. Geldt dit

ook voor de bewoners van de hedendaagse kastelen?

Uit de reacties van de bewoners blijkt dat de huidige woonconsument

toch andere doorslaggevende elementen heeft om voor de wijk te

kiezen. Naast de toegang tot het landschap en het uitzicht worden

het sociale en het veiligheidsaspect veel genoemd. Het wonen in een

beschermde omgeving is een wens die mensen lange tijd hebben

gehad. In steden als Haarlem en Amsterdam zijn in de oude binnenstad

verschillende hofjes te vinden. In deze beschermde omgeving

woonden de zwakkeren in de samenleving. Door de ingangen van

de woningen aan de hofzijde van het kasteel te plaatsen ontstaat er

een gemeenschapsgevoel onder de bewoners. Niet alleen zorgt de

gezamenlijke binnenruimte voor sociale cohesie, de sociale controle

die dit met zich meebrengt wordt veel genoemd als positief punt van

de wijk. Moeders durven hun kinderen veilig buiten te laten spelen

in deze beschermde omgeving. Vreemde mensen hebben weinig in

een kasteel te zoeken, de bewoners weten meteen of iemand er wel

of niet thuis hoort.

Over smaak valt te twisten, maar de zorg-vuldige uitwerking van de verschillende kastelen levert een spannend beeld op.

Een gevolg van deze opzet is dat het plan gemakkelijk vergeleken

wordt met de ‘gated communities’ waarin de rijke inwoners van onder

andere Amerika zich verschansen. Hoewel ze zich terugtrekken achter

de hekken wordt hun gevoel van veiligheid alleen maar verminderd.

Hoe meer ze zich van de buitenwereld afscheiden, hoe banger ze

zullen zijn over de boze buitenwereld. In Haverleij is dit niet echt

van toepassing. Ten eerste zijn de kastelen geen gated communities,

simpelweg omdat er geen hek voor het kasteel staat. De slagbomen

voor Soeters’ kasteel doen anders vermoeden, maar de binnenplaats

is gewoon openbaar gebied. Ten tweede zijn de gemeenschappen in

Amerika meestal alleen bestemd voor een bepaalde doelgroep, iets

wat segregatie en discriminatie in de hand werkt. Dit is in Haverleij

niet het geval. De bevolkingsopbouw komt overeen met die van een

willekeurige vinex-wijk. Een reden om in een ‘gated communitie’ te

gaan wonen is vanwege het gevoel van veiligheid en om bescherming

te zoeken tegen de omgeving. Voor geen van de bewoners van de

Bossche wijk was dit een direct motief om een kasteelwoning te

zoeken. De meeste mensen komen eerder voor de natuur, de rust

en de ruimte.

Het is waar dat mensen die in een dergelijke opzet samenleven een

grote sociale cohesie hebben. Kasteelfeesten en een eigen vlag dragen

hieraan bij. Door de opzet rond een centraal plein worden de bewoners Kasteel Wuyvenhaerd

p22-29 thema 03.indd 24 18-6-2008 14:46:51


eerder met elkaar geconfronteerd en ontstaat sneller een gevoel van

sociale verbondenheid en sociale controle. Is het eigenlijk nog wel

spannend om in een hedendaags kasteel te wonen? Verborgen gangen

zullen er niet te vinden zijn en de ophaalbrug kan best naar beneden

blijven omdat er anno 2000 geen aanvallen van vijanden verwacht

kunnen worden. Toch is de link met de vroegere kastelen genoeg om

bij veel mensen het avontuurlijke gevoel op te roepen. Ridders zul je

echter niet vinden in Haverleij.

Uitzondering op de regel

Is Haverleij nu avontuurlijk? Zeker. Ten eerste is de stedenbouwkundige

opzet van de wijk anno 2000 met recht avontuurlijk te noemen. Er

wordt gebroken met de standaard die op de vinex locaties uit wordt

gevoerd. Bovendien wordt er gekozen voor een ongebruikelijke

metafoor. Deze metafoor van het kasteel is bovendien door enkele

architecten op een zeer avontuurlijke manier uitgevoerd. Over smaak

valt te twisten, maar de zorgvuldige uitwerking van de verschillende

kastelen levert een spannend beeld op. Bovendien heeft het wonen

in kastelen vele voordelen. De natuur begint direct onder je raam.

Binnen de kastelen wonen de bewoners in een hechte gemeenschap

samen. Daar is niets engs aan, zolang er geen permanente hekken en

beveiligingssystemen worden geïntroduceerd. Tot die tijd vormt de

Bossche wijk een veilige en gemoedelijke woonomgeving. Het is te

hopen dat er in Nederland nog meer plannen mogen verrijzen die de

standaard doorbreken en even avontuurlijk van opzet en uitwerking

zijn als Haverleij. //

Voetnoten:1. http://www.haverleij.nl/2. http://www.soetersvaneldonk.nl/v-architectuur.html

Bronnen:http://www.kennislink.nl/web/show?id=172839http://www.bright.nl/08-blijf-uit-mn-buurtwww.student.ru.nl/erikooms/fotos/paper%20AV5.doc

Ontwerp voor het kasteel Beeckendael door Claus & Kaan

Kasteel Leliënhuyze door Sjoerd Soeters

p22-29 thema 03.indd 25 18-6-2008 14:47:04


Raumlabor Berlin is no architecture office. It is a group of young architects collaborating in various interdisciplinary teams to investigate strategies for urban renewal. Their field of work ranges over urban and architectural design, interactive environments, and research.

Rosemarie Krautheim

“It’s 5 to 12 and I’m running late”, a no-go in Germany…On the phone

my interview partner Markus Bader indicates: “No problem, just call me

when you are here, we don’t have a door bell”. Their office is situated

in the ‘Kunstfabrik’, an old factory building in Treptow, East-Berlin.

From the Metro station I pass vivid outside areas of coffee-bars, fancy

boutiques and a picturesque boat restaurant on the small canal next

to the Kunstfabrik. It is the typical wild grown atmosphere that makes

Berlin such a patchwork of contrasts. Arriving there, I shake hands with

Markus Bader “Hallo, I’m Markus”, he says and we are on first-name-

basis with each other…

Pantheon: You are no conventional office, but you rather collaborate

according to projects and commissions. Could you tell us how that

works?

Markus Bader: We are sole traders or ‘GbR’ (civil law associations), […]

because we […] wanted a maximum of unbureaucratic freedom in the

Raumlabor. Our experience shows, that we enjoy ourselves the most,

when the binding character is as low as possible and we more likely

meet on a basis of ideas. As soon as there is a project popping up,

we pool together in a team of two or three. We don’t hold a monthly

gathering or something like that, but exchange arises primarily out of

work. The second, I think is that we cultivate casual exchange when

going out for lunch together.

P: What was your greatest professional adventure?

M.B.: Adventure is not so much our criteria […] For us, it’s about

discovering, it’s about covered potential. Naturally, when you start

this, you leave the secure terrain. […] Tasks with 15 question-marks

excite us in general – where like in the case of ‘Halle Neustadt’ – it is

not clear, what the method is to get a suitable solution.

P: For your project 'Colorado Neustadt' you used a two-pronged

strategy. How does this strategy work and what are the differences

to conventional city planning?

M.B.: For the project Colorado we were asked by the city ‘Halle’ to make

an official expertise for the enhancement of the contemporary city

development concept. The difficulty of ‘Halle’ is basically its shrinking

[population]. The pure drawing didn’t suffice as a planning tool. […]

Our two-pronged strategy is that we tried on the one hand not to

give up the [traditional] Top-down-perspective completely. But we

combine it with a Bottom-up-strategy. We held that [there] must be

tools, which involve those, who know how to live there, who know the

coherences – that is, the residents. A kind of matrix will be coated over

the city […] This matrix proposes smaller units […than] not too large-

interview with Raumlabor-Berlin

scaled, where participation should take place […] These units could

develop in different directions. […]Therewith we leave the image of

the homogeneous city and follow the path of a diverse city.

P: The tools you propose for ‘Halle Neustadt’ are partly changing,

partly complementing the existing architecture. Does architecture

in this case become installational?

M.B.: That was our second step, a follow-up project Hotel Neustadt,

where a few of us got together with the ‘Thalier Theater / Halle’ and

organized a theatre festival[...] We didn’t want to wait, but took the

initiative to bribe a theatre festival […] Not in a complex participation

process, but moreover –we called it ‘action node’ - a short, wild, dense,

intense time, where we merge many ideas […] I think on this level

the experiment was absolutely successful. The basic idea […] was

to create a hotel with invited groups, which takes place in a vacant

high rise, 18 floors, a former student’s residence in the centre of ‘Halle

Neustadt’, which is self-organized by young people from the city itself.

The adventure was that we came up with a rough idea, but for the time

being, there were no people participating […] and it wasn’t clear at all

in which building it should take place […] There was no commission,

the initiative came from two of us […] who were hired from the theatre

during the festival.

P: Who are your clients?

M.B.: Apart from this, we get contractual relationships with communes

and cities, when there is a planning or participations project. There are

diverse culture projects, or sponsorships, too.

P: Is this high rise building empty now? Is there anything left from

that event, a fixed installation?

M.B.: Now it is empty again, yes. It was completely temporary.

You’ve got to bear the temporary in some way

(laughter from the background). Everybody asks for that confirmation.

[...] [I think continuation] happens on a ‘soft’ level of remembrance,

experience and self-awareness. There were a lot of personal stories

weaving around the event. What I like about it is, that with attendance,

a participation in a cultural activity becomes possible, which is a

contrast to what is reality in ‘Neustadt’. And temporary in this case is

a long time. The preparations started in January and the festival was

in September 2003. >>

p22-29 thema 03.indd 26 18-6-2008 14:47:04


Halle Neustadt: shrinking process models

diffusion contraction contraction perforation

vacancy 10-20 % vacancy 10-20 %vacancy 30-40 %

diffusion contraction

perforation A

vacancy > 40%

perforation B

implementation actors

activity scheme

planning actorsconcept managemenet

toolmarket

toolset

p22-29 thema 03.indd 27 18-6-2008 14:47:07


P: Did you further develop the generated tools for ‘Colorado/ Halle

Neustadt’ ?

M.B.: That’s the thing. Something can go wrong (laughs) Colorodo as

a planning project fizzled out. In the planning context we didn’t have

only one client, but a communal public and authority. In this case

proprietors, who have their own interests. [...] The political relations

have changed […] our original intension was to launch communication

in a unit, in a matrix, so that it automatically leads to dialogue […] that

was never really arranged […] The shrinking context is certainly one

of the most difficult ones. In a couple of years we might give it a go

again in another context.

How can architects and City planners deal with the shrinking

processes?

M.B.: There is already a debate on principles, if there is even a problem

at all. And when there is one how to react? It was politically agreed,

that there is a problem, when the housing market doesn’t work like

it works in the West or other non-shrinking regions. Thus there was a

political decision to invest remarkable sums of money into demolition.

Buildings are taken from the market, which sustains the rest of the

housing market. One could consider that in another way. You could

say, 'hey it’s great that this house is empty it is like a wild scenery,

where we can do something'.

P: Another intersting project is the kitchen monument. Was there a

commission or was it your own initiative?

M.B.: There was a festival for […] performance in public space in

Duisburg. They invited us to do something.

P: Without any requirements?

M.B.: Yeah, that is one nice thing about culture festivals, there is no

errand [...] But they had a main topic. And then they invited artists to

develop a project. You get a certain start-up budget. In the case of the

‚kitchen-monument’ it was getting more comprehensive and had to

be renegotiated. When Jan und Matthias were exploring the city, they

had a feeling, that it could be great to break with anonymity in public

space. The name comes from ‘to feature a private activity of single

or common cooking in the public space and than originally the idea

[…] to upgrade the built-in kitchen system’. ‘Monument’ results from

the drop-sculpture - which loiter around like art[...] There is the box in

the beginning, a metal object, that stands around, like a bluff body .

And suddenly it opens up and for one evening, there is the possibility

to experience something together. [It is still in use] recently it was in

Hanover, Warsaw and in November it travels to Paris.

P:Where is the boarder between architecture and installation?

M.B.: We never really cared about that (smiles). We all studied

architecture; at one time or another. And we were never directly

interested to seek the central occupational field. But there is always an

examination with space and public space that we pursue [where the]

application derives from usability. That the space is not only generated

as form or object, but that it can be read, used, reinterpreted [...]

P: So, something like the ‘kitchen-monument’ can be distinguished

from arts by its function?

M.B.: It’s doesn’t want to be distinguished at all. (Laughs out loud)

kitchen monument - festivity

private festivities in public space, Duisburg kitchen monument floorplan

'Palast der Republik'Berlin, Hotel + wardrobe

p22-29 thema 03.indd 28 18-6-2008 14:47:24

P:…It doesn’t want to distinguish, but rather can we regard it as

both, architecture and art at the same time?

M.B.: I think yes, that’s it. It is a crossover. It has an architectural element,

what concerns the object as such. It has also a social structure: The

neighbours, who live close to these places […] were invited to invite

their friends and create a meal together […] More likely is it about a

programmatic idea: What can happen? Who will be involved? How do

people come together? What kind of public evolves there? How can we

motivate people to deploy quaint places, without proceeding strictly

didactically with a lecture or a request, but by simply inviting to an

experience where to perceive the urban environment differently, to

use it in another manner.

P: Could something for example a kind of guerrilla architecture

without permission work in Germany?

M.B.: I would say, yes. The best example is Berlin with thousands of

artificial beaches [along the riverside], clubs and this and that. For the

initiation it is good to sample without official permission. A question

of permission or ownership arises with continuation. Brilliant about

this strategy is of course, that you adopt inbetween spaces, which are

usually empty. Otherwise it doesn’t have to be without permission

[…] When we did the event in the ‘Palace of Republic in Berlin’,

we absolutely wanted a hotel, where we could get people to stay

overnight. That, of course was clear, that if we would say we create a

hotel with some panels and a bit of scaffolding and have a business

there, that would never be permitted […] In the official plan it was

called ‘wardrobe’. There were artists who performed etc. and therefore

needed to change somewhere […] That’s a matter of negotiation: On

the one hand the municipality could allow it this way. On the other

hand would we take responsibility, if something would go wrong.

P: And the municipality didn’t complain that the ‘wardrobe’ turned

out to be a hotel?

M.B.: When it was in progress, they didn’t look at it that closely anymore.

It never happened to us, that a processing project was stopped because

it was permitted too laxely.

P: How do you imagine architecture in the future? Which changes

will be coming upon us? Could it be possible that architecture in

general becomes more temporary, mobile?

M.B.: I certainly think that there is transformation. On the one hand in

planning, that we can have direct access to places by usage and pioneer

usage […] It’s positive that architecture is not only a finished object,

thought of as classic development, but that different approaches gain

ground. Temporary use means that there is a temporary user. That is

someone who has his own idea how to use space and what can be

done with it. A temporary user can be another kind of developer, […]

someone who locally develops an economic model by sampling.

P: Is your office here in the ‘Kunstfabrik’ a temporary usage? Are

there other plans for the building?

M.B.: (laughs) Probably the building is going to be a hotel, someday.

That’s what I could imagine […] But the Kunstfabrik is one of the steady

Post-reununification usages. Here are heaps of artist ateliers, a gallery

and enough space to arrange events. //

Pas het plafond zorgt ervoor,dat het vertrek perfect is

Heradesign Nederland B.V.Tel. +31/35/693 60 96i n f o @ h e r a d e s i g n . n lw w w. h e r a d e s i g n . n l

Een plafond moet tegenwoordig meer dan functionaliteit bieden. Om de kroon op de ruimte te zijn, moet het er ook nog perfect uitzien en bouwbiologisch worden aanbevolen. Op de afbeelding: plafondsysteem van decorplaten: Heradesign® superfine – van natuurlijke materialen hout en magnesiet.

Bla

uwm

etal

lic p

lafo

nd v

an H

erad

esig

n d

ecor

pla

ten,

The

rmen

Luc

aya

in O

ss.

Inserate_93x297_NL.indd 1 17.04.2008 11:42:26 Uhr

p22-29 thema 03.indd 29 18-6-2008 14:47:26


De Braziliaanse hoofdstad is ontworpen en gebouwd in slechts vier jaar. Op een hoogvlakte midden in het uitgestrekte en verlaten binnenland. De stad is dermate uniek dat deze vermeldt is op de UNESCO’s werelderfgoedlijst.

Stefan Bogaard

Geschiedenis van het idee

Begin 19e eeuw opperden zowel onafhankelijkheids-strevers als het

Portugese gezag om verschillende redenen het idee van een nieuwe

hoofdstad in het binnenland. Brazilië was toentertijd een Portugese

kolonie met, door toedoen van Napoleons expansiedrift in Europa,

Rio de Janeiro als hoofdstad van het Portugese rijk. Het koningshuis

moet zich daardoor kwetsbaar hebben gevoeld en stelde voor Nieuw

Lissabon strategisch in het binnenland te vestigen. De stap is niet

genomen, maar het idee blijft tot de verbeelding spreken.

In 1889 werd de Federale Republiek Brazilië gesticht en binnen twee

jaar werd 14400m2 grond gereserveerd voor de nieuwe hoofdstad

op een centraal gelegen hoogvlakte, als ware zijnde het symbolisch

centrum van het land. Een expeditie onder leiding van Dr. Luis Cruls

koos een exacte locatie die geschikt zou zijn voor de bouw van een

stad. Dit werd op de kaart gezet als het toekomstige federale district

zonder verdere stappen te ondernemen.

Bijna dertig jaar later in 1922 ontpopte men zich weer in enthousiasme

en president Epitucio Pessôa plaatste een symbolische hoeksteen.

Slechts twaalf jaar later blies de dictator Getúlio Vargas het idee

opnieuw leven in, maar met gebrek aan voldoende financiële middelen

verdween Brasília ook ditmaal naar de achtergrond.

De beslissende aanzet vond plaats in 1946 toen president Eurico G.

Dutra die het als zijn taak zag de hoofdstad te verplaatsten. Er werd

opnieuw een commissie aangesteld om de locatie van de stad te

bepalen. De criteria waren: demografisch centraal gelegen, goede

communicatiemogelijkheden met de regio’s en ligging nabij een

interne staatsgrens.

De commissie deed zijn werk, maar liet de definitieve keus over aan het

congres. Na vijf jaar debat omlijnde het congres een gebied waarbinnen

twee jaar (wettelijk vastgelegd) de uiteindelijke keus moest vallen.

Met behulp van een Amerikaans bedrijf en luchtfotografie werd het

landschap geanalyseerd en in april 1955 prikte men de locatie waarop

Brasília gebouwd zou worden. Dit punt was tijdens de expeditie Cruls

al door dr. Glaziou aangeprezen en bevindt zich 25km ten zuidoosten

van de symbolische hoeksteen uit 1922.

Kubitschek’s monument

Drijfveer achter de plotseling oprijzende stad was Juscelio Kubitschek

de Oliveria die in 1956 tot president benoemd werd. Hij wilde Brasília

voor het einde van zijn ambtstermijn gerealiseerd zien en wakkerde

met zijn enthousiasme iedereen aan. Voor men het besefte wordt in

september 1956 een nationale competitie uitgeschreven. Veel mensen

zagen dit totaal niet aankomen. Brasília was een mythische droom.

Brasília

National Congress Complex (1958-60), Oscar Niemeyer

Brasília t.o.v. Brazilie

Ondanks de expedities en onderzoeken

zag de regering zichzelf voorlopig nog in

Rio zitten. Vijf jaar na de legging van de

hoeksteen werden de regeringsgebouwen

nog grondig gerenoveerd en nog in mei 1956

verscheen er een voorstel voor een nieuw regeringsgebouw in Rio

in een architectuurtijdschrift. Het eerste was misschien realisme,

maar het geeft aan dat lang niet iedereen de plannen voor Brasília

serieus nam.

“The capital is moving, and anybody who tries to stop it will be lynched by the people.” J. Kubitschek

De prijsvraag was relatief eenvoudig. Er werd gevraagd om een

stedenbouwkundig basisplan voor de stad op schaal 1:25000 en een

ondersteunend rapport. De jury bestond o.a. uit Oscar Niemeyer en P.

Antunes Ribeiro. Niemeyer, een oude vriend van Kubitschek, was hoofd

van de architectuur afdeling van NOVACAP (Companhia Urbanizadora

da Nova Capital), de net opgerichte overheidsorganisatie die de bouw

zou leiden.

De jury koos voor het ‘pilot plan’ van Lúcio Costa, zij het niet unaniem.

Ribeiro was het totaal niet eens met gang van zaken. Er was niet

genoeg tijd genomen om de plannen te bestuderen en delen van

de jury maakten beslissingen achter zijn rug om. Ribeiro vond dat de

plannen van Costa niet voldoende uitgewerkt waren voor serieuze

overwegingen.

Pilot Plan

Het ontwerp van Lúcio Costa bestaat uit twee assen die elkaar kruisen,

iets dat is terug te voeren tot de Romeinse stedenbouw, en is volledig

volgens de principes van de Moderne Beweging en Le Corbusier

uitgewerkt. De scheiding van verkeersstromen en het aanleggen van

p30-33 algemeen 01.indd 30 18-6-2008 13:46:01


de wegen volgens de principes van een snelweg vormen de basis

van het plan.

Langs de gekromde as zijn, met de machine als metafoor, de woningen

in zogenaamde superblokken langs de dominerende snelweg

gepositioneerd. De superblokken die weer uit losse blokken bestaan

hebben elk eigen voorzieningen als scholen. De blokken langs de

as zijn 6 verdiepingen hoog, naar achteren toe loopt dit uit op 3. En

aan de W3, oorspronkelijk een service as voor de winkels, stonden

rijen woningen van 1 of 2 verdiepingen. De hoogteregulering is een

belangrijk compositie instrument.

Het is misschien wel leuk om te vermelden dat de winkels in plaats

van zich zoals ontworpen te richten op de voetgangersstromen zich

gewoontegetrouw ook oriënteerden op de weg, terwijl deze alleen

voor laden en lossen bedoeld was.

Midden en haaks op deze as is de monumentale as geplaatst waaraan

de regeringsgebouwen en het zakencentrum een plaats kregen. De

as, die terugvoert op een door Beaux Arts vormgegeven laan, heeft

in het midden een groene strook geflankeerd de regeringsgebouwen

en is beëindigd door een driehoekige plein. Aan dit plein, Plaza of the

Three Powers, staan de gebouwen voor regering en gerechtshof aan

de basis en die voor het congres aan de top.

“We have to finish in five years or the forest will come back.” L. Costa

Oorlog

De deadline werd gesteld op 21 april 1960. Dat is 3 jaar, 1 maand en 5

dagen na de beslissing van de jury. Costa trok zich terug en Niemeyer

kreeg de supervisie over het plan. De deadline had een magische

werking en er heerste volgens bezoekers een werkdrift alsof het

oorlog was. Kubitschek bleef iedereen enthousiast aansporen en

iedere voltooiing werd breed uitgemeten met ceremonies, feestjes

en belangrijke gasten.

Oscar Niemeyer en zijn staf hadden de verantwoordelijkheid het

schetsmatige plan van Costa ter plekke uit te werken. Daarnaast

ontwierp Niemeyer ook nog eens de belangrijkste gebouwen zelf. Hij

stelde dat hij voor elk ontwerp 15 dagen de tijd nodig had. De tijdsdruk

ontnam de mogelijkheid van het langdurig wikken en wegen en siert

de stad daarom met spontane architectuur.

De tijdsdruk is ook de reden waarom Brasília een architectuurstad is

geworden, eerder dan bijvoorbeeld een sociale of geplande. Er was

geen tijd om het ontwerp samen met specialisten op andere gebieden

dan architectuur of engineering uit te werken.

De gestelde D-day was heilig. De reden dat de hele onderneming

betaald werd. Elke vraag van bovenaf over de kosten werd gepareerd

met slechts het noemen van de datum. De kosten tot aan 1960

bedroegen $ 600 miljoen. De immense kosten hadden een flinke

inflatie tot gevolg en critici stelden dat Brasília Brazilië kapot zou

maken. Voorstanders maakten vergelijkingen met de Akropolis en de

Piramiden als voordelen op lange termijn.

Geschiedenis herhaalt zich

De officiële opening van de stad vond plaats op de gestelde datum

21 april 1960, zij het dat de bouwwerkzaamheden nog niet voltooid

waren. Het vertrek van Kubitschek na zijn ambtstermijn had directe

invloed op de bouwwerkzaamheden: het enthousiasme en tempo

zakten terug. Ook Niemeyer vertrok kort daarop om aan projecten in

het buitenland te gaan werken.

De verhuizing van de regering liet ook nog jaren op zich wachten.

Degenen die al overgekomen waren voor de inauguratie vluchtten hals

over kop weer terug naar Rio toen bleek dat veel regeringsgebouwen

nog gebreken vertoonden. De verhuizing leek een zelfde lang verhaal

te worden als het stichten van de hoofdstad.

Braziliaanse stad

Brasília is snel na de bouw uit zijn voegen gegroeid. De stad heeft

inmiddels 2 miljoen inwoners, grotendeels ondergebracht in

satellietsteden. Brasília was bedoelt als een aankondiging van een

nieuw tijdperk waardoor er in het ontwerp paradoxaal geen rekening

gehouden is met de problemen die zich toentertijd in andere steden

voordeden. Er was eigenlijk ook geen tijd voor. Maar ondanks alle

kritiek die dat met zich mee bracht, wonen er veel mensen naar hun

zin en voelen zich er thuis.

Alle architectuur heeft voor- en nadelen en er is geen universele

oplossing, vooral niet omdat de maatschappij zelf voortdurend

transformeert. Architectuur is een kwestie van actie en reactie als een

eeuwigdurend proces. Dit is terug te zien in de meeste steden om ons

heen. Daarentegen is Pilot Plan als geheel, als één groot monument

als het ware, en onder één architecturale opvatting ontworpen. Dat

maakt de hoofdstad uniek. //

Bronnen> Evenson, N. (1973) Two Brazilian capitals - Architecture and urbanism in Rio de Janeiro and Brasília. New Haven/London: Yale University Press> http://www.infoBrasília.com.br/> http://www.macalester.edu/courses/geog61/jmoersch/geography.html> Arnau, F. (1960) Brasilia. München: Prestel - Verlag (alleen afbeeldingen)

De as en aanliggende superblokken

Brasília t.o.v. Brazilie

Pilot Plan, L. Costa

p30-33 algemeen 01.indd 31 18-6-2008 13:46:02


Ga je binnenkort aan je master beginnen en heb je nog geen idee wat de praktijkverenigingen inhouden? In deze serie publiceren de verschillende praktijkverenigingen van bouwkunde artikelen vanuit hun eigen vakgebied.

praktijkvereniging bouwtechnologie; BouT

DeltaSync; the life of a young engineer.

Last year I graduated and started with others DeltaSync. DeltaSync is

a company in the YES!Delft techno starter incubator of TUDelft, which

means we are still young, ambitious and we managed to convince

everyone that we’ll get to become the leading company of tomorrow,

at least if we are to believe the YES!Delft slogan which is printed

on their windows. We do floating buildings, soon to be a booming

market, hopefully sooner then the inhabitation of outer space.

Entrepreneurship isn’t always easy, mood swings go up and down...

March 28: Working hard on sales, we need a big assignment for our

cash flow. Finding work is so easy, getting money for it that’s the

challenge.

April 1: We just sold a complete floating city!

April 3: We‘re having a lot of interviews these weeks, this is a bit of

our story: “We’re five TUDelft graduates, most of us cum laude, from

either CiTG or BK, four men, one lady. That’s how we started less then

a year ago and now we don’t have time to hang out with the students,

because we’ve businesscards, we’re professionals! (read some irony, I

love my student house)”

April 16: Although, I am not so sure what to put on my new business

card, I like to put ‘managing director’, but of course I want to show that

I am architect ánd engineer, that’s why I graduated in Architecture ánd

Building technology. It all has to do with who’ll get my card, managers

want to see manager on it, some clients love to see ‘architect’ on the

card, but in de building industry architects are not so popular. By now

I figured out the safest and nicest thing to put on your businesscard

is ‘friend’.

Generally speaking architects and engineers tend to disagree with

each other; you probably noticed this in the faculty already. I don’t

call DeltaSync an architecture company, we’re mainly engineers

but know how to design a building. We at DeltaSync are experts in

waterbased urban development, which only means we like to design

things floating on the water.

April 24: Tonight I was in the bouwpub, pretending to be a student.

It feels so great to chat with people who are not acting like the big

Bokito. Just being yourself and having a good time, with or without

the alcohol. I went there with my new housemate, a second year

student. She doesn’t know the size of a parking lot yet. At building

technology we learn how to build things, at architecture how to make

praktijkvereniging BouT

Ontwerp voor Floating VIP Harbor

things fancy, now I learn how to sell things. Sometimes selling is being

a Bokito, or you have this voice like Santa Clause. Ivo Opstelten (mayor

Rotterdam) really has the Santa Clause power. I wish I could impress

people with an impressive voice and more evidence of ageing. Girls

have a problem with ageing, but guys can use some ageing to be

taken seriously. I am not a Bokito, is there a chance to be just a Parkito,

a small bird who has enough by picking on a banana but not eager

for eating the whole lot of banana’s? We don’t need the >2.500 Euro

income per month, I don’t have a really big house which cost a lot of

cleaning ladies (or guys not to discriminate), so for now I can do with

getting my enthusiasm fulfilled.

May 2: This Friday Rutger and I got invited by a company from the same

niche market. They’re in the field for over 10 years, I respect them a

lot and it’s a big challenge to be their competitor. In the newspaper it

was mentioned that he earns about 7.500 Euro a month, I don’t. I start

wondering if I should wear my Bokito suit or not, are we going to be

fighting over bananas? Turns out he is quite happy with us. He believes

there is finally another serious company in the market and that is what

is needed to make a stable market. Such a big compliment, and I am

happy to hear there’s a stable market to come.

Later this Friday more good news, Kivi Niria selected me as for the

Young Technical Professional Award 2008! So maybe it pays of to

work sixty hours a week. My colleagues are not to happy with it, if I

win I’ll get invited for some conference in Quebec, that will cost me

a week of work! //

Bart van Bueren

> eerder gepubliceerd in RuMoer 43. juni 2008, Delft: BouT

p30-33 algemeen 01.indd 32 18-6-2008 13:46:03


De nieuwe bouwtechnoloog

Onlangs ontving ik een brief van Michiel Cohen (Cepezed) waarin hij

mij onder andere schrijft:

“Wij architecten balanceren voortdurend op de snede van techniek

en kunst, van realisatie en ontwerp, van kwaliteit en mode. Door

deze twijfel zijn wij vergeten te formuleren en uit te leggen waar

wij eigenlijk voor (be)staan.” Einde citaat. Ik heb het gevoel dat de

bouwtechnoloog de laatste decennia inderdaad in de war is gebracht,

enerzijds doordat hij/zij zelf niet kon uitleggen waarvoor hij/zij

staat en anderzijds doordat anderen die verwarring toejuichten en

versterkten. Mijn standpunt is duidelijk: de huidige bouwtechnoloog

is architect. Basta!

Ik herinner mij dat ik het curriculum van bouwtechnologie uit de

begin jaren 90 naar de Europese commissie van toezicht op de

architectuuropleidingen in Brussel stuurde met de vraag of het

curriculum voldeed aan de Europese eisen. Het antwoord was

dat de opleiding zelfs beter voldeed aan de eisen dan de normale

afstudeerrichting architectuur in Delft. Maar ja, wij hadden de

afstudeerrichting nu eenmaal “bouwtechnologie” genoemd en daar

zat de moeilijkheid.

Het werk van de architect is voortdurend aan verandering onderhevig.

Dit is zeker het geval gedurende het laatste decennium. Zijn positie

in de bouwketen is verzwakt, stel ik vast en het kost moeite om

de eerdere positie weer te bemachtigen. Bovendien is er sprake

van andersoortige opdrachten zoals geïntegreerde contracten in

tegenstelling tot de traditionele contracten. De traditionele opdracht

zal nog wel blijven bestaan maar de nieuwe architect dient meer te

weten over het proces, weet meer van bouwmethodiek en beheerst

de materiaaltoepassing.

Veiligheid en duurzaamheid zijn nog onderbelichte onderwerpen.

Er is overigens voldoende ruimte voor specialisaties in de immer

complexer wordende bouwprocessen. Ik pleit er overigens niet voor

om de afstudeerrichting slechts in te richten voor specialisten maar

om een brede opleiding te ontwerpen waar vooral ook veel kennis van

en begrip voor andere specialisten wordt bijgebracht. Eerst dan kun je

verloren posities (deels) terugwinnen. Trek je niet terug op het ontwerp

alleen, maar kweek interesse voor het “maken van architectuur”.

Er is een maatschappelijke tendens te ontdekken waarin meer

aandacht wordt gevraagd voor kwaliteit boven kwantiteit. Daar hoort

ook de materiele kwaliteit van de gebouwde omgeving bij.

De “brede” architect (misschien is het beter te spreken van: het “brede”

architectenbureau) is in opkomst. In dat geval is de architect niet

slechts verantwoordelijk voor het ontwerp maar coördineert hij alle

overige adviseurs en is ook nog verantwoordelijk voor het bouwproces.

“Architectural Engineering” is zo’n begrip dat bovenstaande

omschrijving dekt. Natuurlijk is het ontwerpen als activiteit het meest

belangrijk, maar als je in staat bent om je ook te bemoeien met de

bouwmethodiek, de materialisatie en de detaillering heb je meer

invloed op het eindresultaat van het proces. De vraag blijft of de

architect die verantwoordelijkheid kan dragen. Ook aan dit aspect

dient in de opleiding aandacht te worden besteed. //

Jan Brouwer

> eerder gepubliceerd in RuMoer 42. maart 2008, Delft: BouT

p30-33 algemeen 01.indd 33 18-6-2008 13:46:04


The Spanish government is on a rampage. Politicians are charged with corruption, thousands are loosing their homes, beautiful structures are falling. This is unacceptable for the Architect - but do we have anything to do with it?

Laura Maasry

Spanish Madness

In recent years, there have been a series of land ownership scandals

in Spain. The government has began a rather vigorous demolishment

rampage of homes, offices, hotels, and recreation centers in areas that

are suddenly declared protected. Rural vacation homes ownded largely

by non-Spanish have been hit the hardest.

Last month an article appeared in the International Herald Tribune

relating the sad story of a retired British couple who received a

demolition in January order saying their house, located in nearby

Alicante, had been built without a legal permit.

The couple had purchased the house about two years earlier, had

used a registered Spanish real estate agent, a Spanish notary, and had

obtained their mortgage through an affluent Spanish saving bank .

The story is a follow-up in a series of sudden calls for demolition in

Spain. during the lat two years. Also in January, another British couple

watched helplessly as their retirement villa in Costa de Almeria was torn

down after having it built in 2003. That year, the couple received an

official permit via the town hall, but in 2006 they received a notification

containing a demolition threat from the regional government stating

that permit had been awarded illegally. The couple went to the courts,

where the case was heard, yet another letter was sent in December

2007 acknowledging the case, yet announcing the date for expected

demolition ... to occur in one month's time.

The event made international news and was followed by shock among

home-owners in the area, who gathered together on January 27 for

demonstration. While their plea concerned the future safety of their

recently constructed homes, most were particularly indignant towards

the lack of protection and compensation the government provided

for the demollition victims.

There seems to be something 'in the air' which is causing local governments to suddenly reject the existence of modern vacation homes.

Around Spain, similar stories are increasingly appearing in the news.

Something peculiar is causing even the local governments to reject the

existence of modern vacation homes and other buildings located in

touristic areas. The City Hall in Murcia threatened in April to demolish

4,000 homes in the countryside which, proclaimed illegal terrotory.

built ethically sound?

The complexites in the Spanish housing market make the issue difficult

to understand. Nevertheless two important aspects can be directly

linked to the demolition rampages described above. The first aspect

is rather specific: the decentralization of regulation. The second is

more abstract: Economic growth - and exploitation hereof - in Spain

during the past decade.

In Spain, there are more than 500 municipal governments, each with

at least one town hall. Since the mid-nineties, each of Spain's town

halls has increasingly gained control over urban planning issues, with

little oversight from regional or the national government. A numer of

national regulatory agencies, including the administration of Spain's

environmental sector, have became increasingly decentralized as

well.

Into the Wrong Hands

As a result, the legislation and regulation regarding housing projects,

land ownership, and building permit has fallen into the hands of local

politicians and companies involved in the construction business – two

types of parties that have proven to be short-sighted and egotistical

in their Economic interests.

Demolition of a British couple's vacation home on the south coast of Almeria, Spain on 11 January, 2008.

The couple had received a letter in the mail one month prior to this date warning that the house would be demolished, despite their lawyers assurances that that local authorites would not go through with it.

p34-40 algemeen 02.indd 34 18-6-2008 14:50:14


Simlutaneously, the Spanish housing market has undergone vast

changes in the last decade. Vacation homes along the Mediterranean

Coast have become increasingly popular, causing housing prices

in Spain to rise. Demand has nonetheless remained abundant,

thus sparking steady growth in the housing market during the late

1990's, causing increases in property value, drawing investments and

stimulating more market growth.

The healthy growth in the housing market proved a strong influence

on Economic prosperity in the country during the early years of 2000.

To give an indication of the growth, housing prices almost doubled,

on average, between 1998 and 2006. The coastal towns in Spain are

amongst Europe's most popular.

A change in political culture, symbolizing a larger ethical goal also accounts for the widespread demolition of perfectly well constructed vacation homes.

Unfortunately, the this is where the opportunity for individuals

involved in building to draw profits arose. Because of the weakened

central land control, local officials were able to exploit the profits of

construction projects, easing interpretations of land protection laws

that date back to 1988. Specifically, the press has reported fraud and

corruption at the local levels, where officials have bent the law while

receiving bribes from project developers and such.

The corruption has not passed without, at least in certain cases, serious

consequences. In 2006, the head of Urban Planning in Marbella was

charged with accepting bribes to issue building permits. In another

town Catral, the former mayor José Manual Rodriquez who oversaw

the building of 1,000 recently proclaimed illegal homes during his

12 years in office, was forced to step down. Now the new authorities

have announced demolition orders for over 150 of these homes. A

consumer protection agency, operating at the European Union level,

is currently investigating the financial operations of one responsible

construction company; a company that owned by Maria Rodríguez

Leal, the sister of the former mayor.

Timing

Politics is complex game. In brief, the new Socialist government in

Spain, which took power in April 2004, has decided to enforce the

much neglected 1988 laws concerning what constitutes the public

domain.

Also within the Socialist agenda, environmental agencies have seen

their calling, and have stepped up their own pressure. This was clearly

expressed in Environment Ministry's coastal department director José

Fernandez statement this year regarding Spain's coastal protection:

"We're taking the law seriously. Previous governments didn't think it

was important, while we have made it a priority."

The Builder's Dilemma

Environment a priority? If this is true, it illustrates a change in the Ethics

of recent Spanish political culture.

A change in political culture, symbolizing a larger ethical goal, yet also

accounting for the widespread demolition of perfectly well constructed

vacation homes.

Is this to par with our morality? As contributors to the built environment,

certainly we feel addressed.

As Architects should we accept the (possibly unethical) current Political

policies that 'correct' the previous (certainly unethical) policies, by >>

Helen. Prior watching, distraught, as her retirement home is being torn down.

Her husband Len has a heart condition, and collapsed when the bull dozers arrived that morning. He was released from hospital after a check-up.

p34-40 algemeen 02.indd 35 18-6-2008 14:50:14


means of destructing the goods that we have honorably designed

and therefore created – let alone the abuse of thousands of innocent

home-owners?

Let's take a step back and consider role of builders and Architects

within the Spanish madness. We saw that in the case of Maria Leal's

company in Catral, indeed parties within the building sector also

exploited the situation – at least to the benefits of certain individuals.

But there has been no indication of worker's salaries rising and we

therefore cannot assume the construction workers, who presumably

were simply taking orders, of any wrong-doing.

Still, it is interesting to ask yourself whether builders and Architects

were aware of the illegality of the houses – and whether they should

have resisted against this. I wonder whether resistance among building

companies and/or Architects have reduced some of the rural land

abuse.

Ethics in Context

The reality is that we live in amarket-driven world. The Architect

does not have a dominating word, especially on the larger scale, in

what and comes and goes, and where it comes and goes, in the built

environment.

Spanish Architects are not completely in line with the Socialist government's environmental knock-down.

What is striking is how exceedingly difficult it is to find out about the

position of Architects and other parties directly involved in construction

regarding the demolition. Nowhere in the press did Architects speak

out against the potenial destruction of thousands of attractive newly

designed and constructed homes. Were they unaware of the technical

complications regarding the legality of the homes during when they

were built, and are now feeling foolish? The widespread appearances

in the press in recent years makes this difficult to believe.

The Architects and construction companies, as is usually the case,

most probably did not involve themselves with the Politics. There

was demand, so they built. Still, it would be interesting to discover

whether they could have resisted if they anticipated the harsh Political

turn-around of the present. Could they have helped in preventing such

disaster? Are ethical dilemnas concerning the legality of buildings

our dilemnas?

An interesting event whereby Architects spoke out occurred when the

Spanish Ministry of the Environment announced they would demolish

a famous landmark hotel on the southern seaside resort in El Médano.

In response, the College of Architects publicly proclaimed the building

'a piece of worthy Architecture' that also improved its surroundings

by offering shelter to the beach and a nearby plaza against the wind.

They stressed how the regional people are unanimous in their support

for the hotel, which has provided jobs for local workers, and that it is

regarded there as part of the landscape.

Thus we an example of an ethical debate between Architects and

government. Both sides claim they are trying to do what's right for the

government. Who should have the say, and more importantly which

interpretation of 'protecting the environment' is correct?

The Architects undoubtedly spoke out on the basis of legitimate

professional knowledge. But the demolition is part of an on-the -whole

ethically sound policy. A group of Spanish ecologists correctly pointed

out that in nearly 70% of beaches in Spain are surrounded by buildings

as a result of the 'today is money, forget about tomorrow' attitude

dominating Spanish Politics in the last decade .

All of these complexities are rather tiresome. Is it even possible at this

point to make ethical judgements, or draw conclusions at all?

Well worth realizing is that the politicians have claimed the right to

correct past unethical behavior by implementing 'reverse' policy that

is certainly does not escape ethical questioning.

If our decisions regarding the built environment should be ethical, how

sure can we be in leaving the decisions to the politicians? Certainly

some of the structures to be demolished in Spain have obtained,

through time, Architectural and Economical value that surpasses the

value in their (long overdue) illegality?

Unkown Artist, View of Florence, 1342, detail from fresco, Madonna della Misericordia, in the Logia dvel Bigallo.

p34-40 algemeen 02.indd 36 18-6-2008 14:50:16


Exploitation in the Middle Ages

Today architects are subject to political cultures specific to sovereign

states. This is different than the political context of, for examples,

Middle Ages. Still, we can draw links with city development in the

Middle Ages cities whereby the respective role of politics, conflict, and

architecture can be put into interesting ethical context.

Rosa Letts, Art Historian at Cambridge University, points out that

private ownership of land in Middle-Aged Florence led to narrow

streets, crowded and filthy squares, and tall houses that robbed

neighbors of light and air. This led to a people's petition whereby

the local authorities reacted with restrictive laws in efforts to clean

up the land.

Looking at the view of Florence in 1342 it is evident that the laws, which

were meant to enforce the demolition of high buildings, had little or

no effect. Letts argues that this was predominantly due to the leniency

of the authorities in applying the new laws along with the ability for

high-society individuals to ignore the regulations.

Interestingly, the fines paid by the owners a half century later, severely

punished for not originally complying with the law, became a regular

source of income for the commune . Then during the more affluent

14th century, local governments took it very seriously - linked with

the artistic beginnings of the Renaissance period - to rebeautify Italian

towns. One hundred years later, the towns looked dramatically.

These above cases recall two different ethical concerns: the

environment in modern-day coastal Spain, and the living standards

in Middle Age cities. We do, however, see a likeness in the way the

authorities 'correct' chaotic urban growth by flexibility and rigidity just

at the right times to benefit. This all while individuals initially enjoy

lenient laws, but are eventually punished.

Is the Architect just a fish in the sea, swimming circles within Economy

and Political currents, paddling through the waves of corruption?

History suggests the affirmative.

We fall short of controlling what is built, how much of it is built, and

what is torn down. Realizing this, I can not help but wonder whether

the important ethical quests of what, where, and when, are out of

reach in the Architect's practise.

Hope

We will always dominate the vocabulary of the latter. The 'how' in

building, delightfully concrete in its short term implications - less

evident and abstract in the long term, lasting effects.

Perhaps the clearing of overcrowded Spanish coastal and rural areas

will give Architects the opportunity to redesign the environments in a

more responsible manner than before, 'rebeautifying' the areas as once

achieved in Renaissance Italy. Perhaps the area will win back healthy

tourism, and thus modern Economic value, in this way. Perhas this is

the most noble, ethical task of it all.

During the Renaissance, ethics entailed the necessity of a new order

and harmony in life by means of perfect Artistic expression. Because

of these ideals, Renaissance leaders tended to posses the refinement

to appreciate the new artistic achievements. Ethics was matched

with human sensitivity, in the personal relationships between the

Architect and his patron. The patron controlled the production through

Economic means, while the Architect created the products that fulfilled

the ethical order of the time. //

Sources

1. International Herarld Tribune Online. Thousands of Homes in Spain

Threatened with Demolition. Published 01/05/08 http://www.iht.com/

articles/2008/05/01/business/peseta.php

2. International Herald Tribune Online. In Spain, your casa is

suddenly the State's casa. Pubished 17/04/08. http://www.iht.com/

articles/2008/04/17/business/casa.php

3. The Olive Press Online. UK Couple could have home dem-oilshed in Almeria. Published 27/01/08. http://www.theolivepress.es/2008/01/27/uk-couple-have-home-demolished-in-almeria.

4. Typically Spanish.com 4,000 homes under the threat of demoli-tion in Murcia. Published 24/04/08. http://www.typicallyspanish.com/news/publish/article_16216.shtml

5. Natural Resources Canada (NRCan) PDF file, view date 24/05/08 Environment Sector Profile, Spain. L http://www.nrcan.gc.ca/es/etb/cetc/cep/EnvironmentalSectorProfile_spain.pdf

6. Tenerife News Online. El Médano Fights Back. Viewed 28/05/08. http://www.tenerifenews.com/cms/front_content.php?idart=3885

7. Letts, Rosa Maria. The Renaissance. A Cambridge Introduction to Art. Cambridge University Press, New York1981 [Ch. 2, Ch. 4]

8. Image Source, The Demoligion of Len and Helen Prior's vacation home. Dail Online News. More British dream retirement homes to be demolished in Spanish planning row. http://www.dailymail.co.uk/news/article-507451/More-British-dream-retirement-homes-demol-ished-Spanish-planning-row.html

p34-40 algemeen 02.indd 37 18-6-2008 14:50:16


De enorme veelzijdigheid van decoratieve plaatmaterialen vindt u terug in de vele voordelen van Plastica. Zoals het uitgebreid assortiment van uiteenlopende materialen, decoren en finishes waaronder Plastica Massief NT gevelbekledingsplaten.

Gevelbekleding met een schitterende uitstraling

Plastica Massief NT is een uit thermohardende kunstharsen opgebouwd

gevelbekledingsplaat. Deze heeft een kern van geïmpregneerde

cellulosebanen en een gesloten acrylaat-toplaag voor maximale

duurzaamheid. Standaard wordt Plastica Massief NT geleverd in

dubbelzijdig decor. Leverbaar in een uitgebreid palet van schitterend

moderne kleuren, warme houtdessins, behoudende decoren of juist

trendy designs. Bovendien is Plastica Massief NT standaard uitgevoerd

volgens brandclassificatie Euroklasse B. De kwaliteit wordt ook

bevestigd door een KOMO attest-met-productcertificaat uitgegeven

door KIWA. Daarnaast zijn de gevelbekledingsplaten all-in. Inclusief

technische ondersteuning, garanties, bevestigingsmaterialen en alle

mogelijkheden voor maatwerk.

Plastica Plaat B.V.

Industrieweg 92

5145 PW Waalwijk

Postbus 180

5140 AD Waalwijk

Tel. +31(0)416 67 24 00

Fax +31(0)416 67 24 90

[email protected]

www.plastica.nl

4

3

2

1

2

1

3

Tekening A Tekening B

1 Houten regel2 Plastica® Massief NT3 Plastifl ex® -NT lijmsysteem4 Daktrim

Tekening A:Doorsnede luifel bekleed met Plastica Massief NT gevelbekleding

1 Houten regel2 Plastica® Massief NT potdekselpaneel3 Montageklem

Tekening B:Doorsnede Plastica Massief NT gevelbekleding toegepast als potdekselpanelen

p34-40 algemeen 02.indd 38 18-6-2008 14:50:42


VM ZINC® is wereldmarktleider op het gebied van gewalst zink, geprepatineerd zink,regenwatersystemen en dakaccessoires. U kiest de dak- of geveltechniek en tint die bijuw project passen.

VM ZINC® en esthetiek gaan hand in hand!

Zink is grijs en combineert gemakkelijk. Beeld je in wat een rode,

groene of blauwe nuance aan je creatie kan toevoegen…

VM ZINC® ontwikkelde 3 nuances, die de natuurlijke textuur van

geprepatineerd zink laten doorschijnen en harmonieus samengaan

met andere bouwmaterialen.

www.vmzinc.nl

020 494 28 39

020 494 08 46

helling 2%

Techniek: FelsnaadPlaatsing: horizontaalRaamaansluiting in de gevel

1. Felsnaad uit VM ZINC®

2. Onderbroken bebording (max. 400 mm as-op-as), verticaal gemonteerd (ventilatie)3. Aanhakingsklang uit VM ZINC®, om te plooien dikte = 1 mm, l = 80 mm, 2 per m4. Dampopen waterdichte folie (optie)5. Ventilatierooster (max. maaswijdte: 2 mm)6. Doorlopende afwerkingsstrook uit VM ZINC®

dikte = 0,8 mm7. Soepele kit, compatibel met VM ZINC®

8. Onderbroken houtwerk9. Raamprofiel10. Druipband uit VM ZINC®, doorlopend11. Steunklang uit VM ZINC®

dikte = 1,3 mm, l = 250 mm, 2 per m12. Geventileerde ruimte13. Draagstructuur14. Isolatie

Architectenbureau Hennie Beenen

p34-40 algemeen 02.indd 39 18-6-2008 14:50:49


This is a new recurring page, where you can get inspired, interact and participate. It is acollection of mixed media hints (books, web-pages), that you won't find on your tutor'sliterature list!

Romy Krautheim Roderick Trompert

get inspired

wat was waar

http://www.watwaswaar.com

// explore

In desperate need for those historic maps now the 'map room' of

Bouwkunde is currently unavailable? Find it easily online on this site.

mi modern architecture

http://www.mimoa.eu

// travel

A fresh online source for architecture projects, and their locations!

Create your own guides, plan your routes and upload it to TomTom.

doel beelden

http://www.doelbeelden.nl

// analyze

Trouble finding that specific reference image for your presentation, that

expresses exactly what you have in mind? Browse for them here!

the fountain head

author: Ayn Rands

// discuss

A brilliant novel discussing political and social transitions in architecture

during the 1930s in New York.

de wand

author: Jack Breen, Bernard Ohlsthoorn

// analyze

A comprehensize bundle on the facade. Also includes a lot of imagery

and info on (the facade of ) the old Architecture faculty building.

p34-40 algemeen 02.indd 40 18-6-2008 14:50:50

agenda

23-05 / 27-09

15-05 / 03-08

30-05 / 01-10

30-05 / 16-08

31-05 / 21-09

07-06 / 28-09

11-06 / 28-09

03-07

16-09

Architectuur voor onderwijs locatie: RAP architectuurcentrum, Leiden

Verlangen naar het grid locatie: Casla, Almere stad

Straatmeubilair van Amsterdam locatie: Museum het Schip, Amsterdam

Roots locatie: ARCAM, Amsterdam

NL08 Olympisch Vuur locatie: NAi, Rotterdam

Hutongs van Beijing locatie: Kunsthal, Rotterdam

Triënnale Apeldoorn locatie: verschillende locaties, Apeldoorn

MidZomerNacht locatie: BK-City, Delft

Stylos 115 locatie: nog niet bekend

tentoonstelling

www.rapsite.nl

tentoonstelling

www.casla.nl

tentoonstelling

www.arcam.nl

tentoonstelling

www.nai.nl

tentoonstelling

www.kunsthal.nl

festival

www.triennale.nl

festival

www.stylos.nl

constitutieborrel

www.stylos.nl

De ideeën over onderwijs zijn aan voordurende verandering onderhevig. Hiermee veranderen ook de eisen die aan het schoolgebouw worden gesteld. De komende jaren zullen in Leiden een aantal nieuwe scholen worden gebouwd voor verschillende vormen van onderwijs. RAP Architectuurcentrum heeft een selectie gemaakt van zes schoolgebouwen met uiteenlopende programma’s van eisen.

Te zien is de wereldwijde historische ontwikkeling van wat ooit een castra was, een Romeins legerkamp, via middeleeuwse Bastidesteden tot het stedenbouwkundig patroon van steden als New York, Barcelona en Almere. In de tentoonstelling komt naast de wereldwijde historische toepassing van het grid, ook de ontwikkeling ervan in Nederland aan bod en in het bijzonder in Almere.

Straatmeubilair is overal om ons heen. We zijn er zo aan gewend geraakt dat we ons nauwelijks bewust zijn van deze objecten in onze dagelijkse omgeving. Toch kennen alle urinoirs, postbussen, lantaarnpalen en afvalbakken stuk voor stuk een bewogen stijlgeschiedenis. Een belangrijk keerpunt in deze geschiedenis wordt gevormd door de inbreng van de architecten en kunstenaars van de Amsterdamse school.

In de zomertentoonstelling bij ARCAM worden ontwerpen van architecten die hun roots elders hebben gepresenteerd. Negen internationaal opererende architecten presenteren hun projecten, waarvan er minimaal één is gerealiseerd in Amsterdam.

Wat betekend het voor Nederland als we in 2028 de Olympische Spelen zouden mogen organiseren? Hoe zorg je ervoor dat stadions die je alleen bij de Spelen kunt gebruiken, ook daarna een goede functie hebben? Hoe organiseer je de infrastructuur en de mobiliteit voor de Spelen? Hierover wordt gespeculeerd op de tentoonstelling: ‘NL28 Olympisch vuur’.

Een tentoonstelling van de Franse fotograaf Ambroise Tézenas. Hij dwaalde gedurende 5 jaar door Beijing en legde daar de grootschalige bouwwerkzaamheden vast. De beelden laten de economische vooruitgang zien van een metropool in oprichting.

De Internationale Triënnale Apeldoorn zet honderd dagen lang het landschap, de tuin en cultuur centraal. Het festival biedt een podium voor debat, maar er worden ook fietsen wandeltochten uitgezet.

Het MidZomerNacht feest van Stylos gaat net zoals andere jaren gewoon weer plaatsvinden, dit jaar van 18:00u tot 01:00u. Na de drukke en chaotische periode die nu geweest is, is er nog een laatste kans waar je met al je vrienden nog een keer gezellig een drankje kan doen bij live bands en DJ's op het tentenkamp van Bouwkunde. We zien je daar!

Zoals ieder jaar zal op de 3e dinsdag van september de officiele overdracht plaatsvinden naar het nieuwe bestuur. Op deze dag zal vanaf 16:00u de wissel-ALV (algemene ledenvergadering) plaatsvinden, gevolgd door de constitutieborrel (20:00u) waarbij iedereen uitgenodigd is om het 115e bestuur van Stylos te feliciteren!

tentoonstelling

www.hetschip.nl


volgende !

Continu Engineering is dé intermediair op de bouwkundige en civieltechnische arbeidsmarkt en bemiddelt en begeleidt jaarlijks honderden bouwkundigen en civieltechnici naar een nieuwe passende baan in het kantoor van Archibald en zijn werkomgeving. Het matchen van vraag en aanbod op de bouwkundige en civieltechnische arbeidsmarkt is onze kernactiviteit. Continu Enginee-ring geniet brede bekendheid in de markt en is in 13 jaar uitgegroeid tot een landelijke organisatie met acht vestigingen.

Traineeship vacaturenummer 100141Bedrijf:Voor het kantoor van Archibald en de bedrijven die de eer hebben om met hem samen te werken zijn wij op zoek naar zeer gemotiveerde, ambitieuze MTS, HTS en TU schoolverlaters. Bij dit kantoor en zijn dwangmatige volgelingen is de organisatie-structuur erop gericht om iedereen op een gedegen wijze zoveel mogelijk eigen verantwoordelijkheid en zelfstandigheid te geven. Aan de individuele ontwikkeling en brainwashing van de medewerker wordt veel aandacht besteed. Archibald is na lang aandringen van Continu (Na een kop koffie was hij al verkocht) bereid te investeren in de bouwkundigen van de toekomst enheeft hiervoor i.s.m. Continu een intensief programma opgesteld. Functie / taken:Een unieke kans en de dankbare eer om als starter een intensief traineeprogramma te doorlopen onder begeleiding van toparchi-tect Archibald. Het is een perfecte combinatie van werkend leren en lerend werken met aangeleerde bijwerkingen. Als het pro-gramma succesvol wordt doorlopen (uiteraard want alles wat Archibald aanraakt is voorbestemd tot een groot succes –maar niet groter dan hemzelf), stroom je door in een functie die bij je past. Denk hierbij aan planvoorbereider, projectleider, projectontwik-kelaar, werkvoorbereider of koffiebereider.

Archibald zoekt:MTS, HTS en TU bouwkundigen (starter of met 1-2 jaar ervaring) vragen wij te reageren op deze uitdaging. Je bent zelfstandig, ondernemend, analytisch en resultaatgericht. Bovenal ben je gemotiveerd, heb je een gezonde ambitie en durf je eigen initiatie-ven te nemen (kortom perfect in de ogen van Archibald).Kort samengevat is Archibald op zoek naar: - Jong talent - MTS, HTS of TU Bouwkunde - Starter of met een aantal jaar werkervaring - Zeer gedreven (maar nog in te tomen zonder zweep) - Ambitieus - Initiatiefrijk - Communicatief sterk (kunnen zwijgen als Archibald spreekt is een pluspunt)

Reageren? Ga naar Archibalds website op www.archmaaik.com onder “Archibalds vacatures”

ARCHIBALDS VACATURESARCHIBALDS VACATURES

neemt u ook schoolverlaters aan?

sollicitatie-ervaringis toch een minimum

vereiste...

je bedoelt mensen zonderervaring die je alles kan

laten doen zoals koffiehalen, de vloer vegen,en mijn auto wassen?

copy

righ

t ma

aik-

2008

-ww

w.a

rchm

aaik

.com
