PERIURBAN PARKS Poprawa warunków środowiskowych na pograniczach obszarów miejskich

PERIURBAN PARKS

Poprawa warunków środowiskowych na pograniczach obszarów miejskich

Metropolia „Silesia”

Przystąpienie Metropolii „Silesia”

do projektu PERIURBAN PARKS

Fot.: Agnieszka Szczepańska-Góra – zbiory prywatne

Jeden z najbardziej zazielenionych obszarów w Polsce.

Tereny zalesione (stopień lesistości):

- Polska - 28,5 %,

- Województwo Śląskie – 31 %,

- Metropolia „Silesia” – 23% .

Struktura użytkowania gruntówMetropolii „Silesia”

Znaczną część gruntów rolnych Metropolii „Silesia” zajmują

Pracownicze Ogródki Działkowe stanowiące ważny

składnik terenów zieleni i rekreacji.

Formy ochrony przyrody w Metropolii „Silesia”:- 4 rezerwaty przyrody (Las Murckowski, Ochojec, Dolina Żabnika, Segiet),- 1 park krajobrazowy (Park Orlich Gniazd),- 2 obszary Natura 2000 (Pustynia Błędowska, Podziemia Tarnogórsko-

Bytomskie),- 5 zespołów przyrodniczo-krajobrazowych (Źródliska Kłodnicy, Uroczysko

Buczyna, Wzgórze Gołonoskie, Żabie Doły, Suchogórski Labirynt Skalny),- liczne użytki ekologiczne.

Potencjał przyrodniczy i rekreacyjny

Metropolii „Silesia”Potencjał przyrodniczy i rekreacyjny oparty jest na:- kompleksach leśnych,- licznych parkach miejskich,- sztucznych zbiornikach wodnych,- licznych ośrodkach wypoczynku codziennego i świątecznego. Wiele terenów leśnych i parkowych zostało utworzonych w ramach Leśnego Pasa Ochronnego GOP w 1968 r., pełniącego funkcje: •ochronną – jako przeciwwaga dla środowiska zanieczyszczonego w wyniku działalności przemysłu ciężkiego;•rekreacyjną – miejsce wypoczynku codziennego i świątecznego dla mieszkańców miast ówczesnego GOP.

• Rola terenów rekreacyjnych: umożliwiają wykorzystanie nawet krótkiego czasu

wolnego na regenerację sił fizycznych i psychicznych pod warunkiem, że tereny te są

łatwo dostępne i oferują atrakcyjny program sportowy i wypoczynkowy w estetycznym

otoczeniu;

• Aktualność problematyki: obserwuje się coraz większe zainteresowanie mieszkańców

miast Metropolii „Silesia” aktywnym spędzaniem czasu wolnego w kontakcie z przyrodą

(pomimo statystyk wskazujących, że oglądanie TV i spotkania towarzyskie to

najpopularniejsza forma wypoczynku).;

• Infrastruktura do uprawiania sportu i rekreacji: zarówno na obszarze leśnych

Metropolii, jak i w licznych ośrodkach sportowo-rekreacyjnych infrastruktura jest

zróżnicowana i adresowana do różnych grup użytkowników w zależności od wieku i

obszaru ich zainteresowania;

Waga problematyki terenów rekreacyjnych w Metropolii

„Silesia”

Obszar opracowania PERIURBAN PARKS

Kryteria wyboru obszarudo projektu PERIURBAN Parks

Metropolia “Silesia” obejmująca 14 miast członkowskich, nie posiada wyraźnej strefy podmiejskiej, dlatego trudno wyznaczyć jeden podmiejski teren zieleni - reprezentatywny dla całego obszaru.

Kryteria wyboru obszaru do projektu Periurban: •Obszar opracowania powinien odpowiadać wymaganiom określonym w założeniach do projektu Periurban Parks (musi posiadać m.in.: wartość przyrodniczą, pełnić funkcje społeczne i rekreacyjne), w tym;–znajdować się w granicach co najmniej dwóch miast wchodzących w skład Metropolii;–odzwierciedlać wspólne problemy w zarządzaniu tego typu terenami, właściwe dla innych miast GZM; –być reprezentatywnym przykładem innych podobnych kompleksów zlokalizowanych w obrębie Metropolii.

Na potrzeby projektu obszar ten został nazwany „Południowy (międzygminny) kompleks leśny”. Nazwa ta nie stanowi oficjalnej nazwy wybranego kompleksu leśnego, o pow. ok. 80 km2.

Wybrany obszar zieleni: Południowy (międzygminny) kompleks

leśnyCechy wybranego obszaru:

•Zlokalizowany jest w granicach administracyjnych trzech miast Metropolii „Silesia” tj. Katowic, Mysłowic, Tychów;

•Powierzchnia obszaru to ok. 80 km2, w tym:

– teren lasu - 88% obszaru opracowania:

•w całości zaliczany do lasów ochronnych;

•posiada wysokie wartości ekologiczne m.in. utworzone rezerwaty (Ochojec, Las Murckowski), użytek ekologiczny (Płone Bagno), zespół przyrodniczo-krajobrazowy (Źródliska Kłodnicy);

•Jest to las gospodarczy udostępniany dla celów rekreacji i turystyki.

– pięć ośrodków rekreacyjnych (wypoczynku codziennego i świątecznego):

• 3 ośrodki w granicach administracyjnych Katowic – Dolina Trzech Stawów, Bolina, Janina-Barbara;

• 1 ośrodek na administracyjnej granicy Mysłowic i Katowic tj. Wesoła Fala;

• 1 ośrodek w granicach administracyjnych Mysłowic tj. Słupna.

Funkcje rekreacyjne obszaru opracowania – Periurban

Parks

Fot.:Agnieszka Szczepańska-Góra i Bogna Gwoździewicz

Przyroda w obszarze opracowania Periurban Parks

fot: internet

Przegląd wybranych „atrakcji”

przyrodniczych i rekreacyjnych 14

miast Metropolii „Silesia”

Gliwice

•Tereny zalesione – 11,2% pow. miasta,•Parki spacerowo-wypoczynkowe – 0,3% pow. miasta,

Wybrany potencjał przyrodniczy i rekreacyjny:

Ośrodek Wypoczynkowy TUR „Czechowice” – baza noclegowa, boiska, place zabaw, sezonowe kąpielisko, wypożyczlania sprzętu wodnego i rowerów, rampa dla rolkarzy, punkty gastronomiczne, pole namiotowe, jazda konna dla dzieci i dorosłych z instruktorem.

Kąpielisko Leśne - kompleks 3 basenów podzielonych na kategorie wiekowe, o zróżnicowanej głębokości, plac zabaw dla dzieci, boiska do piłki siatkowej, punkty gastronomiczne.

Palmiarnia w parku Chopina - pierwsze szklarnie powstały w 1880 r., pawilony roślin: użytkowych, tropikalnych, sukulentów i historyczny;

Palmiarnia Gliwice, źródło http://maps.google.pl

Ośrodek Wypoczynkowy „Czechowice”, leśne jeziorko tzw. „Bagry”; źródło http://maps.google.pl

Kąpielisko Leśne, źródło http://maps.google.pl Ośrodek Wypoczynkowy „Czechowice”, plac zabaw; Fot: archiwum prywatne

Zabrze

• Tereny zieleni zajmują 21% pow. miasta: 12, 13% - lasy, 1,94 % - grunty zadrzewione i zakrzewione, 6,62% - tereny rekreacyjno-wypoczynkowe,• 8 ogólnodostępnych miejskich parków;


Kąpielisko Leśne – Maciejów – obiekt wybudowano w 1933 r., teren o pow. 24 ha, dwa baseny o zróżnicowanej głębokości, zjeżdżalnie, boiska, kawiarnia, Ośrodek Jeździecki.

Miejski Ogród Botaniczny - pow. 6,5 ha, najbogatszy zbiór na terenie Górnego Śląska tj. ok. 4500 sztuk okazów drzew i krzewów, około 200 taksonów bylin oraz bogata kolekcja roślin pochodzących praktycznie ze wszystkich stref klimatycznych;

Miejski Ogród Botaniczny, źródło: www.um.zabrze.plKąpielisko Leśne – Maciejów, źródło: www.mosir.zabrze.pl

Ośrodek Jeździecki, źródło: www.mosir.zabrze.pl

Miejski Ogród Botaniczny, źródło: pl.wikipedia.org.

Bytom


Dolomity Sportowa Dolina – całoroczny stok narciarski dł. 700 m (3 wyciągi), zimowy tor dla quadów i saneczkowy, trasy rowerowe i widokowe, centrum tenisowe, pensjonat, miejsce odbywania się masowych imprez plenerowych, i inne;

Rezerwat Przyrody Segiet –powołany w 1953r. w celu zachowania - ze względów naukowych, dydaktycznych i społecznych - fragmentu naturalnego lasu bukowego z domieszką świerka i jodły występującego na obszarze dawnych wyrobisk górniczych.

Podziemia Tarnogórsko-Bytomskie – obszar Natura 2000 - jeden z największych systemów podziemnych na świecie, zlokalizowany pomiędzy Bytomiem i Tarnowskimi Górami, będący pozostałością po trwającym kilkaset lat górnictwie wapieni kruszconośnych. W podziemiach zimuje co najmniej kilkanaście tysięcy nietoperzy - 8 gatunków, w tym nocek duży.

IV Bytomska Noc Świętojańska – Nabucco wyk. Opera Śląska, miejsce Sportowa Dolina fot. A. Zakrzewski

Stok narciarski w Sportowej Dolinie, źródło: www.dsd.pl

Hibernujące nocki duże - fot. K. Sachanowicz

•Tereny zalesione – 18,7% pow. miasta,•Parki spacerowo-wypoczynkowe – 1,4% pow. miasta.

Konie w rezerwacie bukowym „Segiet” fot. W. Sokolnicki

Zabytkowy Park Miejski im. Franciszka Kachla;

Ruda Śląska

•Tereny zalesione – 19,3% pow. miasta,•Parki spacerowo-wypoczynkowe – 0,7 % pow. miasta.

Wybrany potencjał przyrodniczy i rekreacyjny:Liczne parki, ośrodki sportowo- rekreacyjne np. Rybaczówka, Zdebel, Przystań oraz stawy powstałe w wyniku zapełnienia zapadlisk po eksploatacji węgla kamiennego.

Las Kochłowicki - szczątkowa pozostałość po pierwotnych puszczach stanowiąca bazę sportowo-rekreacyjną miasta.

Rybaczówka –część ośrodka wypoczynkowego Radoszowy po zmianie jej funkcji z ogólnowypoczynkowej na wędkarsko-hodowlaną. Stawy, kanał i oczko wodne otoczone lasami.

Ośrodek Sportowo-Rekreacyjny Zdebel – W latach 30. XX w. istniały stawy hodowlane karpia oraz kąpielisko naturalne. W 1964 r. oddano do użytku basen kąpielowy. Aktualnie: basen kąpielowy, boiska do gry w siatkówkę i koszykówkę, plac zabaw dla dzieci. W otoczeniu wartościowe tereny przyrodnicze

Tereny zieleni przy ul. Brata Alberta – wkomponowana w krajobraz hałda po eksploatacji węgla kamiennego źródło: www.rtpd.eu

Staw piaski – łabędzie, źródło: www.rudaslaska.com.pl

Las Kochłowicki, fot. Archiwum prywatny Zdebel, archiwum prywatne

Rybaczówka, www.rudaslaska.com.pl

Świętochłowice

Potencjał przyrodniczy i rekreacyjny:

•Rozwój przemysłu na terenie przyczynił się do daleko idących przekształceń środowiska przyrodniczego - brak obecnie roślinności o charakterze naturalnym, a roślinność półnaturalna jest rzadka;•Występują głównie zbiorowiska ruderalne, tereny parkowe (3,5% pow. miasta), wtórnie zadrzewione;

Tereny ciekawe przyrodniczo to wyodrębnione zespoły florystyczno-faunistyczne (5) mające ogromne znaczenie dla funkcjonowania otaczających je ekosystemów:•Zespół rolniczo-leśny północno-zachodnich Świętochłowic,•Zespół wzgórza Hugona,•Zespół parkowo leśny Piaśniki- Chropaczów,•Zespół Parkowo- Leśny “Planty Bytomskie”,

•Zespół Ośrodka Sportowo-Wypoczynkowego “Skałka” – stanowiący jednocześnie najbardziej popularną bazę sportowo-rekreacyjną miasta. Wyposażenie: stadion sportowy z torem żużlowym i boiskiem piłkarskim, kompleks boisk do gier w piłkę ręczną, koszykową i siatkową, korty tenisowe, kąpielisko, przystań kajakowa, tor speedrowerowy.

Mistrzostwa Śląska Off-road, OSiR Skałka

OSiR Skałka, źródło: www.swietochlowice.plWąwóz na Wzgórzu Hugona, źródło: www.wikipedia.pl

II Piknik Forteczny przy schronie Nr 39 (park w Piaśnikach); źródło: www.fotosi.pl

Piekary Śląskie


Wybrany potencjał przyrodniczy i rekreacyjny:•Obszary o dużej wartości przyrodniczej to: Kocie Górki , Winna Góra, Dolina Brynicy, Las Doblina, Las Lipka oraz łąki i stawy w Kozłowej Górze.

•Kozłowa Góra (Jezioro Świerklanieckie) – zbiornik utworzony dla celów militarno-obronnych w latach 1935-39. Obecnie jest źródłem zaopatrzenia w wodę pitną mieszkańców Górnego Śląska, pełni funkcję przeciwpowodziową i jest miejscem wypoczynku i rekreacji. Okolice zbiornika są miejscem lęgowym wielu gatunków ptaków. Szata roślinna i zwierzęca jeziora i jego okolic jest bardzo urozmaicona, występują gatunki pospolite, bardzo rzadkie w skali całego kraju lub regionu, a także objęte ochroną.

Kopiec Wyzwolenia, źródło: www.krajobrazy .pl

Park Góra Kalwaria przy ulicy Bytomskiej; źródło: www.krajobrazy.pl

Sowa uszatka na polach w pobliżu lasu „Lipki” fot. M.Szydłowski

Zawody wędkarskie Kozłowa Góra Colmic 28.06.08www.zawodywedkarskie.info

Przystań wędkarska na zachodnim wale zbiornika Kozłowa Góra fot. Michał Szydłowski

Chorzów

Skansen


Wojewódzki Park Kultury i Wypoczynku (pow. 620 ha) – utworzony w latach 50-tych ubiegłego wieku na terenie w 75% pokrytym hałdami, odpadami pogórniczymi i komunalnymi oraz bagnami. Największy tego typy obiekt w Europie. Miejsce wypoczynku codziennego dla mieszkańców Chorzowa, Katowic, Siemianowic Śląskich oraz świątecznego nie tylko dla mieszkańców województwa śląskiego. Na terenie parku znajdują się m.in.:


Park Linowy Palenisko; poniżej Paintball Park

Pola Marsowe Plaża

Śląski Ogród Zoologiczny

Wesołe Miasteczko

Siemianowice Śląskie



Rezerwat przyrody „Przełajka” – łąki wilgotne, na których występują m.in.: storczyk szerokolistny, skrzyp błotny, wełnianka wąskolistna, knieć błotna. Zobaczyć tutaj można różnorodne gatunki ptaków tj.: skowronki, pokląskwy, potrzosy, bażanty, kuropatwy.

6 użytków ekologicznych, w tym:•Park Pszczelnik – występowanie unikatowych w skali miasta gatunków roślin oraz wiele ciekawych, kilkusetletnich drzew, będących pozostałością dawniej rosnących tu borach,• Bażantarnia – największy kompleks lasów w mieście, można tu spotkać jedynego ssaka średniej wielkości sarnę, bardzo rzadko łasicę, często liczne zające.

5 parków: Park Miejski, Park Górnik, Park Hutnik, Park Pszczelnik i Park Bytkowski; cztery pierwsze z nich zostały wpisane do rejestru zabytkowych założeń ogrodowych w Polsce.

Basen w Parku Pszczelnik źródło: portal miejski

Pole Golfowe www.slaskiklubgolfowy.pl

Wiewiórka w Lasku Bytkowskim

Plac zabaw w Parku Górnik źródło: portal miejski

Ścieżka rowerowa w Bażantarni

Park Pszczelnik źródło: portal miejski

Sosnowiec



Park Leśna – w dzielnicy Kazimierz Górniczy, dar górników z kopalni KWK “Kazimierz” dla okolicznych mieszkańców z 1966. W jego skład wchodzą dwa jeziora, las, 2 km ścieżek spacerowych z ławkami i placami zabaw, amfiteatr z muszlą koncertową, kawiarnie. Największą atrakcją parku jest mini-zoo.

Dawny Ośrodek rekreacyjny Balaton - miejsce wypoczynku, w chwili obecnej bez infrastruktury z 10-cio ha zarybianym stawem z malowniczą wysepką, otoczony kompleksem leśnym o pow. 30 ha. Działa tu prywatna restauracja.

Park Środula – powstający stopniowo od 1991 na nieużytkach po polach uprawnych zlikwidowanego PGR-u. Główną atrakcją parku jest oświetlony stok narciarski powstały na usypanej w tym celu górze o wys. 50 m.

Park Leśna w Kazimierzu Górniczym : mini zoo oraz muszla koncertowa

Stok narciarski w Parku Środula

Ośrodek rekreacyjny Balaton fot. Archiwum prywatne

Dąbrowa Górnicza



Pustynia Błędowska - największy w Polsce obszar lotnych piasków pochodzenia fluwioglacjalnego (około 33 km²). Obszar objęty jest programem ochrony Natura 2000. Pochodzenie antropogeniczne - w wyniku intensywnej działalności okolicznych mieszkańców na terenie pustyni oraz wycinki drzew na potrzeby górnictwa i hutnictwa poziom wód gruntowych opadł do tego stopnia, że uniemożliwiło to rozwój roślin.

Pogorie I, II. III i IV (Pojezierze Dąbrowskie) - zespół zbiorników wodnych będących zalanymi wyrobiskami piasku podsadzkowego wydobywanego na potrzeby okolicznych kopalń węgla. –Najstarsza Pogoria I (1943 r.) otoczona lasami oraz ośrodkami wypoczynkowymi, pensjonatami i klubami. –Użytek ekologiczny Pogoria II - miejsce gniazdowania kolonii mew śmieszek, kaczek i perkozów. –Pogoria III jest oazą windsurfingowców i żeglarzy. –Pogoria IV jest najnowszym, największym i najmniej zagospodarowanym obiektem.

Park Krajobrazowy „Orlich Gniazd” - tereny chronione ze względu na wiele form krasowych, olbrzymie systemy jaskiniowe, przestrzenną zmienność zbiorowisk roślinnych wśród których jest wiele rzadkich gatunków.

Południowo-wschodnia część Pustyni Błędowskiej www.wikipedia.pl

Pogoria I -Spławikowe Zawody SSR Dąbrowy Górniczej –22.08.2010 źródło: www.rybobranie.pl

Park Zielona źródło: Dariusz Nowak

Park Zielona – Ścieżka dydaktyczna „Uroczysko Zielona” foto: Dariusz Nowak

Pogoria IV - Ścieżka rowerowa foto: Dariusz Nowak

Pogoria I –Przystań Jachtowa Klubu Tramp

Jaworzno

•Tereny zalesione– 34,1%,•Parki spacerowo-wypoczynkowe – 0,76% pow. miasta.


Rezerwat Przyrody „Dolina Żabnika” – pow. 42,32 ha w obrębie rozległego kompleksu leśnego. Obejmuje całą dolinę potoku Żabnik, w której rosną rzadkie i zagrożone rośliny wodne, szuwarowe i torfowiskowe otoczone borami sosnowymi i mieszanymi. Bogata i zróżnicowana fauna zawierająca ponad 100 gatunków z czego 44 prawnie chronione.

Obszar chronionego krajobrazu Dobra-Wilkoszyn – pow. 321,87 ha., powołany w celu ochrony rzadkich roślin i źródeł wody siarczanowej. Kompleks leśny tworzą głównie bory i lasy mieszane. Obok funkcji przyrodniczej pełni również funkcję naukową oraz dydaktyczną oraz rekreacyjną - zalewisko pogórnicze .

Ośrodek Wypoczynkowo-Rekreacyjny „Sosina” – zbiornik o pow. 50 ha, 30 ha zajmuje kompleks leśno-łąkowy położony wokoło zbiornika. W środkowej części zbiornika, na niewielkiej wyspie istnieje rezerwat ptactwa wodnego. W południowo-zachodniej części zbiornika znajduje się kąpielisko strzeżone - piaszczyste i trawiaste plaże, boiska do siatkówki plażowej, wypożyczalnia sprzętu pływającego oraz amfiteatr.

Zalew Sosina: Amfiteatr i scena, pole namiotowe , kort tenisowy fot. archiuwm prywatne

Rezerwat Przyrody „Dolina Żabnika” - rzeka Żabnik fot. Krystyna Foryś

Katowice

•Tereny zalesione – 39,5%,•Parki spacerowo-wypoczynkowe – 3,14% pow. miasta,


„Szopienice - Borki” zespół przyrodniczo – krajobrazowy na granicy Sosnowca i Katowic. Kompleks stawów o pow. 200 ha: Bagry, Morawa, Borki, Stawiki, Hubertus oraz kilka mniejszych. Powstały w miejscu dawnych wyrobisk piasku, w dolinach rzecznych Brynicy i Rawy. Różnorodność form faunistycznych i florystycznych, dogodne miejsce do uprawiania sportu i rekreacji mieszkańców dwóch miast.

Dolina Trzech Stawów –usytuowany w kompleksie lasów Nadleśnictwa Katowice obr. Murcki. Wyposażenie: sieć stawów m.in. kąpielowy i "kajakowy", place zabaw, stoliki szachowe, stoły do ping-ponga, korty tenisowe, tor do jazdy na rolkach, boisko piłkarskie., bulodromy, place zabaw, ośrodek jeździecki, camping, restauracje i „ogródki letnie”. Do parku przylega lotnisko sportowe aeroklubu śląskiego. Odbywają się imprezy kulturalne - koncerty, festyny, spotkania z artystami, imprezy sportowe - zawody w biegach, kolarstwie, wędkarskie itp.

Koncert promenadowy „Od Bacha do Beatlesów” – Filharmonia Zabrzańska www.estradaslaska.pl

Szopienice Bagry, w tle Sosnowiec osiedle Naftowa

III Katowicki Festiwal Biegu im. Jerzego Kukuczki na Dolinie Trzech Stawów

Odpoczynek przy szachach w Dolinie Trzech Stawów

Ośrodek rekreacyjny Bolina

Mysłowice



Ośrodek sportowo-wypoczynkowy „Wesoła Fala” – usytuowany w kompleksie lasów Nadleśnictwa Katowice. Zbiornik wodny, korty tenisowe, wypożyczalnia sprzętu wodnego, plac zabaw, restauracja, klub jeździecki, koło wędkarskie oraz domki kempingowe do wynajęcia. Przechodzi tędy Szlak Wesołej Fali. W pobliskich lasach przebiegają trasy do jazdy konnej i biegów w psami. Odbywają się cykliczne zawody psich zaprzęgów (2009 r. Puchar Świata).

Ośrodek rekreacyjny Słupna – w jego skład wchodzą kąpielisko i kompleks boisk do siatkówki plażowej (uważany za jeden z najładniejszych w kraju). Boiska służą do organizacji zawodów najwyższej rangi tj. Ogólnopolska Olimpiada Młodzieży i Mistrzostwa Polski w siatkówce plażowej.

Kąpielisko otwarte Słupna Ośrodek „Wesoła Fala” – Zalew oraz baza noclegowa Klubu Jeździecko-Tenisowego PURUS

Słupna – boisko do siatkówki plażowej

Silesiana 2009 Wyścigi Psich Zaprzęgów

Tychy



Miasto otoczone dużymi kompleksami lasów: Leśnym Pasem Ochronnym oraz kompleksami leśnymi pozostałymi po Puszczy Pszczyńskiej (Lasy Jasień, Kobiórskie, Murckowskie, Podlesie).

Na terenie miasta istniej 9 parków.

Ośrodek Wypoczynkowy „Paprocany” - nad Jeziorem Paprocańskim, w obrębie lasów kobiórskich, łącznie 1.074,90 ha terenów zieleni. Wyposażenie ośrodka: przystań kajakowa, domki campingowe, pole namiotowe, plaża strzeżona z zapleczem, 3 boiska asfaltowe do gier zespołowych, plac zabaw dla dzieci, tor kajakowy 1000m, park z alejkami, zaplecze gastronomiczne.

OW „Paprocany” fot. Archiwum prywatne XIV Perła Paprocan 7.11.2010 r. –coroczny bieg dookoła jeziora Paprocańskiego (7 km)

Tychy Papiernia - miejsce rozpoczęcia zielonej trasy rowerowej

OW „Paprocany” plac zabaw

Ptactwo wodne w Parku Północnym

Park Browarniany z muszlą koncertową i pijalnią piwa z 1899 roku www.wikipedia.pl

Dziękujemy za uwagę

Górnośląski Związek Metropolitalnyul. Barbary 21a, 40-053 Katowicetel: +48 (32) 253-0425 fax: +48(32) 253-0435e-mail: [email protected] www.gzm.org.pl

Bogna GWOŹDZIEWICZAgnieszka SZCZEPAŃSKA-GÓRA

Documents

PERIURBAN PARKS Poprawa warunków środowiskowych na pograniczach obszarów miejskich