Upload
others
View
6
Download
2
Embed Size (px)
Citation preview
PGS.TS Cao Phi Phong
2016
1. Mô tả được giải phẫu hệ viền
2. Phân tích vai trò đặc biệt của:
- hippocampus
- amygdala
- hypothalamus
4. Phân tích tổn thương ở những phần khác
nhau của hệ viền (triệu chứng hệ viền)
5. Kể các bệnh lý liên quan hệ viền
cấu trúc giải phẫu rìa não, đáy não limbic = bờ, rìa, mép viền, viền
Hiện nay:Hệ viền: toàn bộ nơ-ron1. Kiểm soát hành vi cảm xúc2. Hành động có động cơ
chưa có sự đồng ý
chung các tổ chức trong
hệ viền
hầu hết tác giả bao
gồm vỏ viền(hồi cingulate
và parahippocampal)
hippocampal formation,
amygdala và septal area
một số đề nghị:
thalamic và neocortical
regions
(Vùng dưới mũi)
(Thùy đảo)
Vùng dưới đồi nằm giữa hệ viền: vai trò chủ yếu toàn
bộ hệ viền
Cấu trúc dưới vỏ não của hệ viền:
- vách (septum)
- vùng cạnh khứu giác
- epithalamus
- nhân trước đồi thị
- những phần của hạch nền
- hải mã
- hạnh nhân
Xung quanh phần dưới vỏ của hệ viền
(vỏ não viền):
+ vùng hốc mắt trán thuộc thùy trán
+ hồi dưới chai
+ hồi đai (cingulate)
+ hồi cạnh hải mã và uncus
Vòng vỏ não viền (mặt trong và bụng mỗi bán cầu):
- chủ yếu vỏ não củ (paleocortex)
- liên quan hành vi và cảm xúc
Nhiều cấu trúc viền hoạt động thông qua nhân lưới thân
não
Kích thích phần hoạt hóa cấu trúc lưới tạo hưng phấn vỏ
não
liên lạc với mọi tầng hệ viền
gởi tín hiệu
- xuống thân não(vùng lưới não giữa, cầu, hành)
- gian não và đại não, phần trước đồi thị và vỏ não viền
- đến phễu kiểm soát bài tiết tuyến yên
đường ra, vận động quan trọng hệ viền
- điều khiển chức năng nội tiết và thực vật
- hành vi và cảm xúc
Phân chia chức năng rõ ràng
Học tập và trí nhớ
Cảm xúc và gây hấn
Đói, khát
Kiểm soát nhiệt độ
Trung tâm chuyển tiếp
thông tin cảm giác
ở trung tâm của hệ viền
chia 3 vùng:
- supraoptic region (trên thị)
- tuberal region (thân củ)
- mammillary region (vú)
ngăn ra trong và ngoài bởi fornix (vòm)
Nhân của medial hypothalamus
kiểm soát hành vi
kiểm soát nội mô:
- thân nhiệt
- nồng độ thẩm thấu các dịch
- kiểm soát thể trọng
chức năng nội tiết (releasing factor) liên hệ nội tiết
tiền yên
Tùy thuộc vị trí kích thích hay tổn
thương đáp ứng hành vi khác nhau
kích thích phần bên: gây khát, đói, tăng hoạt động (cơn
giận dữ và cắn xé)
kích thích vùng nhân bụng giữa và xung quanh: cảm
giác no, không thèm ăn, nằm yên
kích thích vùng mỏng sát dưới não thất 3 hoặc vùng
xám não giữa: gây sợ hải và phản ứng cơ thể bị trừng phạt
kích thích các phần ở phía sau và trước nhất: giao cấu
ở động vật
tác dụng ngược lại với kích thích
tổn thương 2 bên của phần bên: bỏ ăn uống, chết do
nhịn ăn, thụ động không cử động
tổn thương 2 bên bụng giữa: ăn nhiều, uống nhiều,
tăng kích động, phản ứng cuồng dại
Kích thích hoặc tổn thương vùngkhác của hệ viền
gây tác dụng như trên với vùng dưới đồi
Cấu trúc viền bao gồm vùng dưới đồi
liên hệ:
Xúc động(affective): cảm giác dể chịu ưa thích
hay khó chịu muốn tránh
Khả năng tạo xúc động gọi là thưởng hay phạt
Cấu trúc viền cho cảm giác dể chịu, ưa thích
hay khó chịu muốn tránh, khả năng tạo xúc
động đó gọi là thưởng hay phạt
Thí nghiệm trên con vật đặt điện
cực vào vùng thưởng hay phạt
bó giữa của não trước
nhân bên và bụng giữa của vùng dưới đồi
vùng dưới đồi: trung tâm thưởng chủ yếu
vùng vách, hạnh nhân, một số vùng đồi thị, hạch nền:
trung tâm thưởng yếu
nhiều vùng:
+ kích thích nhe: thưởng,
+ kích thích mạnh: phạt
chất xám trung tâm quanh cống sylvius ở não giữa
khu vực quanh não thất vùng dưới đồi và đồi thị
vùng phạt yếu hơn: hạnh nhân và hải mã
kích thích trung tâm phạt nhiều khi ức chế trung tâm thưởng
mối quan hệ thưởng và phạt
+ thưởng: ngồi chổ mát, ăn quả ngon: tiếp tục làm tiếp
+ phạt: ngồi trên lửa, dẫm vào gai: tránh xa
kiểm soát động cơ hoạt động:, ưa hay ghét
thuốc an thần ức chế cả thưởng và phạt: loại bỏ nhiều
vùng hành vi của vùng dưới đồi và cấu trúc liên quan.
kích thích cảm giác mới: gây kích thích vỏ não mạnh
(trên EEG)
kích thích không thưởng hay phạt nhiều lần: mất đáp
ứng vỏ não(quen với cảm giác kích thích và không biết đến kích thích nữa)
kích thích có thưởng hay phạt: đáp ứng tăng cường(càng cố quên càng nhớ hơn…)
Thưởng và phạt đối với học và nhớ
Không thưởng không phạt thì không nhớ cảm giác đã qua
nhóm nhân
nằm ở thùy thái dương trong ngay trước thể hải mã
(hippocampal formation)
tạo thành nhiều cụm riêng biệt
nằm dưới vỏ não thùy thái dương
liên lạc 2 chiều vùng dưới đồi
phát triển tách khỏi khứu giác: vai trò hành vi không
liên quan kích thích khứu giác (ở con người)
nhận tín hiệu vỏ não viền, thùy vỏ não, vùng liên hợp
nghe và nhìn
gởi tín hiệu lại vùng vỏ não, hải mã, vách, đồi thị đặc
biệt dưới đồi
Kích thích hạnh nhân
tác dụng như kích thích dưới đồi:
+ tăng hoặc giảm huyết áp
+ thay đổi nhịp tim
+ biến đổi vận động
+ bài tiết dạ dày, ruột, thải phân, nước tiểu
+ giãn đồng tử, dựng lông
+ tiết hormon thùy trước tuyến yên
tác dụng khác (không qua vùng dưới đồi)
cử động máy móc không tùy ý
vùng hạnh nhân khác:
+ phản ứng thưởng hay phạt
+ gây hành vi sinh dục: cương cứng, giao cấu, xuất tinh, rụng
trứng, co tử cung..
Cắt bỏ hạnh nhân
cắt bỏ 2 bên: hành vi kỳ dị (hội chứng Kluver Bucy)
+ tò mò, chăm chú xem xét một vật
+ không biết sợ
+ ăn vật rắn
+ hành vi sinh dục quá mức (cả với con vật không thích hợp)
+ loài ăn cỏ chuyển qua ăn thịt
+ ở người ít gặp (triệu chứng tương tự trên thực nghiệm)
Chức năng hạnh nhân:
duy trì mức độ thức tỉnh của hành vi ở mức nửa ý thức
(semiconscious)
đáp ứng hành vi phù hợp hoàn cảnh
ở đáy sừng thái dương não thất bên
ba vùng riêng biệt:
- hồi răng(dentate gyrus)
- hải mã (hippocampus)
- phức hợp subicular
Cắt ngang hippocampal formation
phần vỏ não thái dương, tạo thành mặt bụng của sừng
dưới não thất bên
Hải mã liên lạc với vỏ não, các cấu trúc hệ viền, chủ
yếu liên hệ gián tiếp
bất cứ cảm giác vỏ não, gây hưng phấn hải mã và đáp
ứng lại, gởi tín hiệu đến đồi thị, dưới đồi và các phần khác
hệ viền
Cảm giác đi vào: đáp ứng hành vi thích hợp
+ kích thích hải mã: đáp ứng hành vi như cơn giận dữ,
thụ động hay hành vi sinh dục quá mức (kích thích các vùng
khác nhau)
+ kích thích điện nhẹ: gây cơn động kinh (tâm thần vận
động, ảo giác mặc dù đang tỉnh táo nhưng không bỏ được
ảo giác
Vai trò học tập
+ cắt bỏ 2 bên: mất khả năng học tập
+ trí nhớ xa còn, trí nhớ gần mất: anterograde amnesia
+ đôi khi quên ngược chiều: retrograde amnesia
Chức năng hải mã
+ nguồn gốc từ vỏ khứu giác
+ động vật thấp: khứu giác liên hệ chọn thức ăn, bạn
tình, tránh xa kẻ địch (quyết định cảm giác đi tới có ý nghĩa gì ?)
+ tín hiệu lưu giử vào bộ nhớ
+ vai trò quan trọng thưởng phạt để lưu vào bộ nhớ
+ chuyển trí nhớ tức thời thành trí nhớ gần
+ vai trò củng cố trí nhớ xa
vỏ não viền: hồi đai và hồi cận hải mã
hồi đai (cingulate gyrus) ở lưng thể chai (corpus callosum)
bao gồm nhiều vùng vỏ nối liền với vùng phối hợp của vỏ
não
Chức năng
vùng liên hợp trung gian liên lạc giữa vỏ não và cấu trúc
viền dưới vỏ: kiểm soát hành vi
+ phần trước vỏ não thái dương: liên hợp vị giác và ngửi
+ hồi cạnh hải mã: liên hợp nghe và tư duy phức tạp
+ liên hợp cảm giác vận động
cắt bỏ vỏ não thái dương phần trước 2 bên (mất hạnh
nhân): hội chứng Kluver Bucy
cắt bỏ vỏ não trán hốc mắt phần sau hai bên: mất ngủ,
kích động, không ngồi yên
cắt bỏ hồi cingulate trước và hồi dưới chai hai bên: giải
phóng trung tâm giận dữ ở vách và dưới đồi khỏi ức chế vỏ
não trước trán: phát cơn giận dữ (rage)
cấu trúc viền liên hệ mật thiết vò khứu giác
amygdala: đáp ứng cảm xúc với ngửi
entorhinal cortex ( vùng vỏ dưới mũi) liên quan trí
nhớ ngửi
(Trung tâm chán ăn)
Hạnh nhân: chọn thức ăn, điều khiển
cảm xúc thức ăn đưa vào
(Xen lẫn chủ yếu cảm xúc không ý thức với ý nghĩ nhận
thức có ý thức và khả năng nhận biết)
Và bằng cách ấy cột chặt với nhau cảm xúc và trí nhớ trong suốt
GiẤC NGỦ REM tạo nên nội dung giấc mơ
Đáp ứng sợ hải kích thích hạ đồi và hạnh nhân
Phá hủy nhân bụng trong dưới đồi và nhân vách ở động
vật gây cơn giận dữ, hạnh nhân 2 bên gây trầm tỉnh
Kích thích viền gây thay đổi hô hấp và huyết áp
Đáp ứng giận dữ hay hoảng sợ do hệ viền kích
thích dưới đồi gây giao cảm lan tỏa
Stress thông qua vỏ và đường nối kết viền gây phóng thích CRH
Nhân cận não thất của hạ đồi phóng thích CRH
ĐÁP ỨNG miễn dịch và nội tiết
Hệ viền và đáp ứng tk tự động và nội tiết
Sự nhận thức
cảm xúc
Vùng trước thị dưới đồi trung tâm kiểm soát
hành vi sinh dục nam
(gợi lại gây tái phát)
Vòng thưởng hành vi nghiện bao gồm hạnh nhân
và nhân accumbens(kế vách)
(Gợi lại, stress…)
Cảm xúc ảnh hưởng mạnh học tập và trí nhớ
(Củng cố và lập lại)
Tổn thương thiếu cân đối nhận thức xã hội
Xơ thái dương giữa