PHN TRIT HC NHP MÔN
PHN TRIT HC NHP MÔN 5
LI NG CA NGI DCH
ã t lâu, i vi ngi phng ông chúng ta, nhng trào lu trit hc c du nhp t phng Tây vn luôn c xem là mt cái gì ó có v “cao siêu”, “hàn lâm” ch dành cho mt s ít ngi có t cht c bit (?). H cái gì khó hiu thì thng c chúng ta xem nh thuc vào “tm trit hc”, khin trit hc ã bí him li càng thêm bí him, bàn dân thiên h phi “kính nhi vin chi”, mc dù chúng ta him khi thy c mt chút gì có th gi là nh hng ca nó trong i sng thc, ngoài mt s thut ng ao to búa ln y ri rm, nhng ni dung thng sáo rng và rt xa l vi np suy t phng ông.
Tác phm Phn trit hc nhp môn ( ) ca Gen Kida n vi tôi khá tình c, t mt c s xut bn chuyên in các tác phm trit hc phng Tây. Và tôi ã vô cùng ngn ngi trc li ngh dch tác phm này. Tôi vn là k “ngoi o” v trit hc phng Tây, ch thnh thong c ôi chút th i chiu vi t tng Pht giáo, nên không quan tâm ch lm n nhng cái gi là trào lu trit hc. Nhng càng c, chúng ta s thy càng b lôi cun, không ch bi ni dung sâu sc nhng c trình
6 GEN KIDA
bày bng mt vn phong bình d, mà còn bi nhng li tâm s rt chân thành ca tác gi trong quá trình hc tp và ging dy trit hc. Cái nhìn ca tác gi là cái nhìn thông tu ca mt hc gi phng ông nên ni dung tác phm gi cho chúng ta rt nhiu iu ng cm1. Dù tác gi là mt giáo s ging dy trit Tây ti mt i hc danh ting Nht, nhng tác phm ca ông có th ã gây “sc” cho gii hc gi Nht Bn. Vì nó nh mt nhát búa p thng vào cn bnh trm kha sính trit hc và sùng bái phng Tây ca gii trí thc Nht Bn ng thi. Trong sut tác phm, nhng iu ông nói là nói v Nht Bn, nhng ta vn d dàng cm nhn nó cng có giá tr chung cho hu ht các quc gia ông Á.
Khi c Gen Kida, ta s tnh ng ra rng : cái gi là “trit hc”, mà bao nm qua c xng tng ó, ch là mt phng thc suy t riêng bit ca châu Âu, nó chng có phù hp chi vi ngi phng ông c. Ý ngha uyên nguyên ca hai ch “trit hc” ã b hiu sai lch, nh trit gia Heidegger ã ch ra trong tác phm Was ist das - die Philosophie? (Trit hc là gì?), mà tác gi dn chng li trong tác phm ca mình. Trong bui u tip cn vi trit hc phng Tây, Vit Nam theo uôi Trung Quc, Trung Quc thì theo uôi Nht Bn, còn Nht Bn thì theo uôi phng Tây, mà iu oái m là cuc theo uôi ó ã sai lch ngay t ban u!
Nhng vn luôn có nhng phn t trí thc, Tây cng nh ta, quen bnh sùng bái hai ch “trit hc”, xem trit hc nh là “khoa hc ca mi ngành khoa hc”, và trit gia 1 Mi bn c xem phn ph lc.
PHN TRIT HC NHP MÔN 7
nh là nhng nhà thông thái, nm bt c tri thc ca mi lnh vc (!) Ông Gen Kida ch ra c th :
Có ngi thng bo Nht Bn vn không có trit hc chân chính, tôi thì ngc li, cho rng chính vì Nht Bn không có cái gi là trit hc theo kiu phng Tây nên hóa ra li hay. ng nhiên, Nht Bn cng có nhân sinh quan, cng có t tng v o c và tôn giáo, nhng ó là nhng th mà phng Tây dùng làm cht liu cho trit hc, ch chúng không phi là bn thân trit hc.......
Cho nên chúng ta không có c y mô thc suy t ó − tc trit hc − thì cng là chuyn thng tình. Bi th ngi Nht hoàn toàn không cn phi làm ra v là có trit hc, hay gi b hiu trit hc làm quái gì.1
Th c các bn dch trit hc phng Tây hoc các tác phm bàn v trit hc, trong ting Trung và ting Vit, ta d dàng cm nhn c s khó khn trong phng thc t duy cng nh trong ngôn ng din t, ó là cha nói ti thut ng. Ngay c vi tác phm ca Phùng Hu Lan, ngi c xem là trit gia phng ông thi hin i, ta vn cm nhn c iu này. iu ó cng chng có chi là l, vì suy cho cùng, trit hc ch là phng thc suy t riêng bit dành cho th gii phng Tây.
Theo tác gi Gen Kida, “phn trit hc” ây không có ngha là hy b trit hc, mà là a trit hc tr v uyên nguyên chân chính ca nó trong cõi t tng Hy Lp ban
1 on này c trích t bn dch, dòng ch in m là do ngi dch mun nhn mnh.
8 GEN KIDA
s. cõi ó, nhng ai ã tng tip xúc c vi các trang c lc phng ông, nht là kinh in Pht giáo, có th tìm c mt ôi iu tng cm, và có th có c duyên nghe ra s tng ng gia cõi t tng Hy Lp uyên nguyên vi “pháp nh t nhiên” trong cõi o s thy phng ông. Phn trit hc có ngha là quay v li ý ngha ca t “t nhiên” trong cõi o phng ông.
Phn trit hc nhp môn cng là mt tác phm trình bày lch s trit hc phng Tây t s thy n hin i mt cách n gin mà súc tích, bng mt loi ngôn ng tng i bình d, giúp ta có th nm bt c phn nào ct lõi ca trit hc phng Tây mà không phi ri vào cái mê cung ngôn ng ca mt s biên kho sách trit hc phng Tây hin nay vi nhng ngôn t y ri rm, và hoàn toàn xa l vi phng thc suy t phng ông. Nhng gì ông trình bày v hai trit gia “phn trit hc” tiêu biu là Nietzsche và Heidegger, dù quá gin lc và có ít nhiu cay ng, nhng cng giúp cho ta thy cn phi c li hai nhà t tng v i ó bng mt ôi mt khác. Vi nhng ngi ngoi o v trit hc nh chúng ta thì sau khi c xong Phn trit hc nhp môn, ta s thong dong nghe ra câu nói ca Heidegger :
T Tng tng lai s không phi là trit hc na, bi vì T tng y còn suy t mt cách uyên nguyên hn là siêu hình hc ... T tng s vch ra trong ngôn ng nhng lung cày còn m nht du tích hn là nhng lung cày mà ngi nông dân ào xi khi chm rãi bc qua cánh ng.
(Th v nhân bn ch ngha, Trn Xuân Kiêm dch, dn
PHN TRIT HC NHP MÔN 9
trong M.Heidegger Tác phm trit hc . Nxb i hc S Phm, 2004, tr.188)
V tác gi
Tác gi Mc in Nguyên , hay Gen Kida, (1928 − 2014) là mt nhà nghiên cu trit hc ni ting ca Nht Bn, chuyên v hin tng hc. Ông tt nghip khoa Trit hc ca i hc ông Bc Nht Bn, sau là giáo s danh d ca i hc Trung ng Nht Bn. Ông c nhiu c gi bit n vi nhng bn dch d hiu v các tác phm ca các trit gia phng Tây hin i nh Martin Heidegger, Edmund Husserl, Merleau-Ponty. Sau Th Chin II, ông phi bn chi kim sng bng cách buôn bán ch en, iu ó cng tr thành giai thoi. Các tác phm chính ca ông bao gm: Hin tng hc, Lch s phn trit hc, T tng ca Heidegger, T tng ca Merleau- Ponty, Nietzsche chi dng cm, Trit lý có ích gì trong cuc sng hay không, Phn trit hc nhp môn, v.v... Ông ngh hu nm 1999 và tr thành giáo s danh d. Vào ngày 16 tháng 8 nm 2013, ông qua i vì bnh viêm phi ti mt bnh vin thành ph Funabashi.
V bn dch
Tác phm Phn trit hc nhp môn nguyên tác bng ting Nht. Bn dch ting Vit c thc hin qua bn dch ting Trung ca dch gi L Tú L , do Trung Tín xut bn xã xut bn vào tháng 10.2011.
Hu ht nhng câu trích dn ca các trit gia u c tôi tra cu li ghi chú thêm phn nguyên tác. iu ó
10 GEN KIDA
s giúp ngi c có thêm t liu tham kho, và có th hiu c rõ ngha hn. Nhng thut ng trit hc phng Tây trong ting Vit hin nay vn cha c thng nht, nên tôi vn phi s dng li các thut ng trong bn ting Trung ca dch gi L Tú L, dù thy cha tha mãn lm, theo cách hiu ca mình. Khi dch mt vài câu trích dn nguyên tác, tôi vn s dng li mt vài thut ng ó m bo tính thng nht cho toàn vn bn.
Chúng tôi ghi thêm hai bn ph lc 1 và 2 v tác gi và tác phm bn c tin tra cu.
Do trình hn ch ca ngi dch, bn dch chc chn s còn nhiu sai sót, rt mong nhn c s góp ý và ch giáo ca bn c.
Trân trng.
HUNH NGC CHIN
PHN TRIT HC NHP MÔN 11
LI NÓI U CA TÁC GI
Ba nm trc ây, nhân khi i khám sc khe tng quát, tôi mi phát hin mình b ung th d dày, nên phi gii phu ct mt mt na. Sau ba tháng nm iu tr ti bnh vin và mt nm dng bnh ti nhà, tôi mi có c cm giác hít th thoi mái. Ông bn già Phong Nguyên Chính, ph trách công tác biên tp ca nhà xut bn Tân Trào , tng nhiu ln n thm hi.
Trong nhng lúc nhàn àm, thông qua hình thc i thoi, ông Phong ngh: “Vit sách trit hc i vi anh thì quá n gin ri, nhng i vi trình bn c i chúng thì vn còn tng i khó khn. Chi bng nhân lúc chúng ta nói chuyn, tôi ghi li ni dung ri chnh lý thành sách, ri a anh biên tp li xut bn. Mình c làm th vy i, ý anh th nào?”
Có ngi m ming thành vn, ni dung àm thoi gn nh có th em sp thành bn km in ngay mà không cn phi sa i chi nhiu. Hng cao nhân nh th, tôi bit c mt vài ngi. Nhng vi mt ngi n nói vng v nh tôi thì không th có c bn lnh ó. Nhng khi tôi còn ang m h, cha quyt thì ông Phong biên tp ã cp tc tin hành thc hin k hoch phng vn ca ông.
12 GEN KIDA
Ni dung phng vn toàn ti phòng bnh, bài phng vn cui cùng c thc hin trong mt quán cà phê quen thuc. C mi tháng mt ln, ông Phong li dn theo mt cô gái ng nghip tên Adachi (?) − mt ngi hoàn toàn không bit gì v trit hc − và yêu cu tôi cho cô gái phng vn. Tôi cng chng phn i gì nhng hình thc trò chuyn kiu này, nên cô hi gì tôi tr li ny. Ni dung trò chuyn ó li vô tình c chnh lý thành bn tho ca cun sách này.
Mt hôm, ông Phong t ngt bo tôi rng ni dung ca nhng cuc trò chuyn ó, k t tháng 6 nm 2006, ã c chnh lý và ng ti trên tp chí ca nhà xut bn Tân Trào ri. Bi vì t trc n gi, tôi c luôn tr li các câu hi theo hng dn ca ông Phong, nên rt cuc nhng li i thoi ó nhm n iu gì, c tin hành mc nào thì tôi hoàn toàn không hay bit. Nhng khi tôi c c 15 s báo c in n tháng 8 nm 2007, vi ni dung c chnh sa và b sung thì mi thy nó i quá xa k hoch ban u. Trên c s, ó, tôi b sung thêm ni dung và chnh lý li thành sách xut bn.
Do quá trình không ngng thêm bt, sa i, nên rt cuc e rng nó cha t c yêu cu ra cho bn tho t lúc ban u là “n gin d c”. So vi tác phm ban u thì vn còn khó hiu. Nhng cng chính vì th mà ni dung có phn hi thô, thôi thì xem nh c cái này t mt cái kia.
Tôi hc “trit hc”, ri ging dy “trit hc” ti trng i hc, nhng vn luôn cho rng công vic suy t nghiên cu ca bn thân hoàn toàn khác bit, v bn cht, vi phng thc suy t theo “trit hc” truyn thng ca môi trng vn hóa phng Tây. Thnh thong có ngi ch ra
PHN TRIT HC NHP MÔN 13
rng Nht Bn không h có trit hc, tôi hoàn toàn tán ng quan im ó. “Trit hc”, suy cho n ch tn cùng, ch là phng thc suy t phn t nhiên ca môi trng vn hóa phng Tây mà thôi.
Cho nên, nu cn phi phân bit s bt ng gia hai im ó thì tôi cho rng: công vic mà tôi ang làm là phê phán “trit hc”, tc vt qua phng thc suy t phn t nhiên ó. Có th gi ó là “phn trit hc”.
Suy ngm cho tht k, ta s thy các t tng gia châu Âu k t thi k Nietzsche, tc t khong na sau th k 19, u có nhng biu hin t tng mà tôi va gi là “phê phán trit hc” hay “phn trit hc” ó. Cng có ngi trc tip xut khái nim “phn trit hc”.
Tác phm này xut phát t lp trng ó, nhìn li lch s trit hc, suy t trit hc rt cuc là cái gì. Ý nh ó có hoàn thành hay không, và hoàn thành c mc nào, xin ch các bn c và anh em bn bè nhn xét.
Thêm na, khi trích dn nhng tác phm trit hc phng Tây có liên quan, tôi thng dùng tên ting Nht bn c d c. Nu sách ã có bn dch ting Nht thì tôi ghi thêm tên dch gi và nhà xut bn, nhng phn phiên dch và phn ghi chú c thng nht nên ôi khi tôi không s dng nhng on dch ó, mà t mình dch. Xin ng li cm t cùng các dch gi.
GEN KIDA (Mc in Nguyên)
14 GEN KIDA
CHNG 1
CA NGI ÂU - M
I DIN VI CÁI CHT
Tuy thng ngày ai cng nói con ngi cht là ht, tt c u thành h không. Nhng nu thc s có th gp li c mi ngi thì trong lòng li có muôn ngàn iu cm khái.
Tôi i kim tra sc khe, phát hin có t bào ung th, tháng 1 nm 2005 phi ct b mt na d dày. Tr nhng lúc cn phi ung thuc, hoc nhng lúc không tin ra ngoài, mi sinh hot nói chung cng chng có gì bt tin cho lm.
Có ngi hi tôi, i din vi cái cht, sinh t quan ca tôi có bin i hay không? V c bn thì sinh t quan ca tôi không có gì bin i, có l do tôi cha nhn chân c, cha suy gm sâu xa v duyên c bnh tt ca mình.
16 GEN KIDA
Nhà vn quá c Keizo Hino thu sinh tin cng mc cn bnh ung th, nhng vn li nhng tiu thuyt u tú, khin mi ngi u bi phc y thôi.
Keizo Hino tiên sinh ang i du lch nc ngoài, kim tra sc khe mi phát hin bnh ung th, phi m ngay. Ôi! Sao mà ging tình hung ca tôi n vy. Tuy nhiên, cách cm nhn thì có im bt ng. Keizo Hino tiên sinh thì trc tip i mt vi s tht là mình mang cn bnh ung th.
Sau khi phu thut c mt nm, Keizo Hino tiên sinh có vit trong mt cun tiu thuyt ngn ca mình mt on nh vy:
Vì sao trong th gii này li cn phi có s t vong? Vì sao không th tránh c mt cuc chia ly tàn khc vi ngi thân? Vn ó thc khó mà gii thích hoc tr li cho tha áng. Chính vì khó gii thích nên ta mi cn phi bàn n. iu này hoàn toàn khác vi quan im xem ngôn ng nh mt phng tin truyn thông, mà tri qua mt loi ngôn ng hoàn toàn mi m. Còn do bnh hon mà hiu ra c iu ó thì qu là không ging nhau.
Cng trong cun tiu thuyt ngn ó, ông mô t o giác xut hin sau cn phu thut nh sau:
bt lun bn thn trí bn không còn minh mn hoc gn vi trng thái cung iên, th gii ta h vn c nh vn hành nh thng l, nhng
PHN TRIT HC NHP MÔN 17
thc ra không phi vy. Th gii cng bin i iên cung. Lu cao, nhà ln giao thoa trùng ip vi núi thm, rng sâu; nhng ct tivi u gãy ngang, nhng bc tng trong phòng bnh ging nh nhng oàn xe hi chy qua chy li trc mt... Bao hình tng liên tc rng ri trc mt, ch còn sót li b não.”
Nhng iu mà Keizo Hino tiên sinh cm nhn c có th nói là hoàn toàn khác vi tôi.
Hi 50 tui, tôi tng b viêm ty cp suýt cht, may nh có ngi a vào bnh vin cp cu kp thi. Tht là vô lý, tôi au n mc ch mun cht i còn hn, nhng chng có ai n hi han gì n tôi c. Lúc ó, bng tôi au quá nên yêu cu bác s cho chích morphin gim au. Thông thng thì nhng bnh nhân ng c, khi c xe cp cu a vào bnh vin, u yêu cu bác s cho chích morphin, các bác s cng ngh tôi thuc loi b ng c nên c bn cng chng chm sóc gì n tôi c.
Có l trong lúc na mê na tnh, ming tôi c lm nhm “morphin, morphin”, khin các bác s càng âm ra hoài nghi, c mc tôi ôm bng ln ln di t mà chng ai hi han chi. Lúc ó, tôi ch mun cht phc i cho ri.
Tuy nhiên lúc ó, trong cn au n, tôi vn ngh trong bng: “ây có th là mt bài hát hay nht, sao ta li không nh ra?”.
V sau khi nh li chuyn này, ging nh mt bài hát c lu truyn lâu i, xut phát t dân ca, tôi không khi kinh hoàng t nh n lúc cn k cái cht, chng còn
18 GEN KIDA
thy cái chi là quan trng c, tt c u là chuyn vt vãnh áng vt i!
Sau t phu thut ó, cách nhìn i ca tôi cng chng ging vi Keizo Hino tiên sinh. V tôi thng thì thm bên tai, hi tôi còn mun trng tri iu gì chng, tôi thì hoàn toàn không có ý ó. Có l mi ngi u cho rng khi mt trit gia n phút lâm chung hn s có nhng li dn dò khác hn ngi thng, nhng s thc thì hoàn toàn không phi th.
Trong tình hung chung, khi con ngi gp phi ni au n trong c th thì chng còn rãnh âu mà suy ngm v vn sinh t tru tng na, mà ch có th ngh n các vn nh n ung th nào, các bin pháp iu tr có hiu qu không, ng có yên gic không, v.v...
n khi bnh tình có chuyn bin tt thì ch ngh n chuyn n ung, h n ung c ri thì trong não b ch toàn là nhng chuyn c th, thc t. Nhng ngi c gi là trit gia thng bit cách em n cho ngi khác nhng cm giác duy tâm, tru tng, tôi thì hoàn toàn không có c kh nng em li th mà ngi ta mong i ó.
Nhng nm tháng chin tranh cng th. Lúc ó, tôi ch là mt a nh, ng nhiên là không h mun cht. Ti trng Hi quân thi by gi cng không có chuyn cái cht e da ngay trc mt. Tuy nói cc din chin tranh bin o, nhng tôi vn lc quan, vì ít ra là tm thi không b y ra chin trng.
PHN TRIT HC NHP MÔN 19
ÓN NHN CHT NH TH NÀO
Tôi có mt nim tin k quái, ó là dù lâm vào cnh ng nguy him nh th nào i na, tôi vn sng sót tr v. Chng hn nu nh gp s c ri máy bay, tôi vn khng nh là mình chc chn vn sng. n hin gi, tôi vn gi nguyên quan im ca phái lc quan, kh kh cho rng bn thân mình không sao cht c.
Nhng phi ón nhn cái cht nh th nào, ó là vn ln trong trit hc. y là khi cht ri, liu con ngi có th tip tc sinh tn hay không? Vn này ã khi dy s tranh lun. Trit gia Heidegger có tng nói v Sein zum Tode (tn ti hng t). Cái cht là thuc tính ti chung và là kh nng tính ti hu ca mi cá nhân, làm th nào nhn thc c rng “cái cht” quyt nh ý ngha sinh tn ca mi cá nhân. Ý thc c cái cht ca bn thân, ó chính là im phân bit con ngi và muôn vt khác.
Jean-Paul Sartre li có thái trái ngc vi quan im ó ca Heidegger. Theo Sartre, cái cht không phi là “kh nng tính ca cá nhân”, khi cht ri thì mi kh nng tính u không còn, khin cuc nhân sinh mt i ý ngha, hoàn toàn không phù hp vi s kin ngu phát ca logic. Chng hn con ngi không có cách nào lý gii, không có cách nào chn la s ra i ca bn thân mình, cng không có cách nào lý gii c cái cht, không có cách nào ng phó c nhng im phi lý trong cuc sng.
Ai cng bit rng mình s phi cht, nhng mt mai khi cht i vn không có cách nào hiu c cái cht. i mt vi cái cht − có ngha là mt i tt c kh nng tính − liu chúng
20 GEN KIDA
ta có th thc s làm nh hc thuyt ca Heidegger, vn ý thc c rng du ã cht nhng vn tip tc sinh tn?
V vn này, Merleau-Ponty và Sartre cng có quan im gn ging nhau. C hai trit gia này u cho rng cái cht ca bn thân mình không phi là iu mà ngi khác có th lý gii c. Marcel Duchamp tng nói “bt k lúc nào, cái cht cng là ca ngi khác.” Quan im ca Sartre và Merleau-Ponty có th dùng câu này làm tin . Cá nhân tôi cng thiên v quan im ca Sartre.
Nht Bn, nhng v cao tng tu hành c o u i trit i ng, rong chi trong cnh gii sng cht là mt, t sinh nht th. Nhng thuyt ó có áng tin hay không thì còn phi ch kho chng. V li, cnh gii i trit i ng, t sinh nht th ó ca Pht giáo liu con ngi có th thc hành c hay không, thì iu này cng còn phi cn cân nhc li. Hung gì ch “tri” trong trit hc và ch “ng” trong tôn giáo rt cuc vn có ch bt ng.
Tuy nhiên, c nhng tác phm ca Keizo Hino tiên sinh lúc vãn niên cng giúp chúng ta bt giác hiu c rng con ngi vn có th sng biên gii ca sinh và t. Tôi ngh rng iu mà Keizo Hino tiên sinh có c chc không phi là cnh gii i trit i ng, nhng nó không ging vi s cm th ca ngi thng. ó là khi ngay trong trng thái lâm chung, i mt vi cái cht mà vn tnh táo suy ngm v vn sinh t. ng nhiên, không phi nhà vn nào cng có th có c s cm th ó.
Tôi ch là mt ngi bình thng, quá xa cách vi cnh gii i trit i ng. Khi cn k cái cht, chc chn tôi không bit vit iu gì.
PHN TRIT HC NHP MÔN 21
NHNG TÁC PHM TRIT HC C HI
i vi trit hc, tôi có quan im rt khác vi mi ngi, ó là dù có th nào i chng na, tôi cng không bao gi nhìn trit hc t góc khng nh. Chúng ta phi tha nhn mt iu là i vi sinh hot xã hi thì trit hc chng h có mt tác dng nào. Dù s tht là th, nhng vn không có ít ngi b cái m lc ca trit hc hp dn, không th nào thoát ra c. Không th nào thng kê c th, nhng có th là c trong mt trm ngi thì có mt ngi mê trit hc, hoc trong s hai trm ngi,mà cng có th là trong s mt ngàn ngi. Tôi là mt ngi trong s ó. Chính vì không th thông kê c th ó mà tôi li thy rt mc quan tâm.
Trc khi quyt nh m nhn môn trit hc, tôi ã rõ mi mi rng trên thc t, trit hc chng có chút ích gì cho cuc sng hin thc c. Tuy nhiên, nu nh tôi thc s lìa xa trit hc mà làm nhng vic có ích cho i sng nhân loi thì tôi cng không th nào làm c. Nu tôi chn mt ngh nào khác thì e rng tôi cng không th mt phút mt giây nào quên c trit hc, không th nào sng thoái mái c, mà chc chn s ân hn c i. i vi nhng sinh viên mi nhp môn chuyên ngành trit thì sách trit hc li quá nhiu, mà li có không bit bao nhiêu là khuynh hng. Không thoát ra khi c cái “bin kh” trit hc, úng là vn phn bt hnh. Dù tôi cha tng hi hn là ã chn môn trit, nhng cng có lúc thm ngh giá nh không b trit hc trói buc thì có phi là ta ã t ti thong dong bit my. Trit hc qu là mt chng bnh nan y. Vì tôi ã chn trit hc làm ngh nghip trn i, nên
22 GEN KIDA
thu hiu tng tn “c tính” ca nó. Bi th, tôi cho rng khuyên ngi khác hc trit hc, chng khác nào khuyên h ung thuc c.
Nhng i vi ngi ã b trit hc trói buc thì thc s ht thuc cha, c cho nhng ngi ó c sng thoi mái, c h vào c cõi Cc Lc Tnh trong th gii ca mình, còn tôi thì xin tm thi làm ngi khách qua ng. ó là ý nh u tiên ca tôi khi vit sách này.
c gi ca cun sách nhp môn này chc chc là phi là nhng ngi cng mang ni bt hnh ging tôi, bi ngi ta thng nói “ng bnh tng lân.” Nhng câu nói i loi nh “Trit hc nhp môn cho nhi ng” chc chn ch là loi v vn kiu “Ngàn l mt êm”, vì hoàn toàn không cn thit phi ging s tn ti ca trit hc cho ám tr hn nhiên trong sáng ó làm gì.
Xin t vn cho các bn chn c nhng ngi khe mnh, minh mn lánh xa trit hc.
TÍNH C THÙ CA MÔI TRNG VN HÓA PHNG TÂY
em trit hc so vi cn bnh bt hnh, iu ó có l lý gii c im xut phát ca tôi trong vic kho cu “trit hc là cái gì?”. Có ngi thng bo Nht Bn vn không có trit hc chân chính, tôi thì ngc li, cho rng chính vì Nht Bn không có cái gi là trit hc theo kiu phng Tây nên hóa ra li hay. ng nhiên, Nht Bn cng có nhân sinh quan, cng có t tng v o c và
PHN TRIT HC NHP MÔN 23
tôn giáo, nhng ó là nhng th mà phng Tây dùng làm cht liu cho trit hc, ch chúng không phi là bn thân trit hc.
V ngun gc, tính cht và ý ngha ca t “trit hc”, chúng tôi xin trình bày t m phn sau. ây, chúng ta tm xem trit hc là mt phng thc suy t thuc dng c thù c cu thành t nhân sinh quan, t tng o c và t tng tôn giáo. Hoc có th nói rng trit hc tin hành suy t vn vt ang tn ti rt cuc tn ti nh th nào. Nói mt cách n gin, trit hc tin hành tìm hiu vn vt “vì sao mà tn ti.”
Phng thc suy t ó phát sinh t phng Tây, ch Nht Bn không h có. Không ch Nht Bn, mà ngay nhng môi trng vn hóa bên ngoài phng Tây cng không h có phng thc suy t kiu ó. Bi vì tin ca phng thc suy t ó là: ngi suy t là mt b phn ca tn ti, nhng ng thi li cn phi vt ra ngoài s tn ti, vì nu không chim c mt v trí c thù thì không th nào quan sát c toàn th tin hành suy t.
Nu em toàn th th gii tn ti gi chung là “t nhiên” thì phi xem bn thân ta là mt “tn ti siêu nhiên”, hoc ít ra cng phi là mt tn ti c thù liên quan n “tn ti siêu nhiên” ó. Nu không th thì không th nào nêu c câu hi vn vt “vì sao mà tn ti.” i vi nhng ngi dân Nht Bn luôn tin rng “con ngi là mt b phn ca t nhiên” thì không th có bin pháp nào nêu ra vn này c, mà cng chng cn thit phi nêu nó ra làm gì. Ch duy nht môi trng vn hóa phng Tây mi a ra kiu lý lun siêu nhiên y mà thôi, ri ly ó làm c s
24 GEN KIDA
suy t và kho cu t nhiên. Cách suy t ó c gi là trit hc.
T quan im trit hc ó, chúng ta có th suy lun rng t nhiên ch là mt loi cht liu n thun ch tác thành nguyên lý siêu nhiên mà thôi. Tên gi nguyên lý siêu nhiên ó cng có thay i, khi thì gi là “ý nim”, khi thì gi là “hình tng thun túy”, khi thì bin i thành “Thng ”, “lý tính”, “thn tính” v.v... Nó t nhiên không còn là s tn ti ca mt vt th có s sng na, mà ã tr thành cht liu vô c ch tác, tc là vt cht. Vic xác lp nguyên lý siêu nhiên và thành lp t nhiên quan v vt cht có mi quan h h tng.
Tuy nhiên, chính cách biu minh ca hai ch “t nhiên” vn dùng ch nhng s vt t nhiên nhi nhiên mà hình thành, hoc t nhiên nhi nhiên mà sng. Nhng nu dùng cách lý lun hoc gii thích siêu nhiên thì thành ra chng h có mt vt cht vô c vô tri giác nào áng tin c. Theo ý ngha ó, trit hc ch là mt phng thc suy t gii hn t nhiên, ph nh t nhiên, phn t nhiên hoc không t nhiên.
Nh phn trc cng ã cp, tôi cho rng trit hc là mt dng ca phng thc suy t mang tính ph nh. Vy thì trit hc rt cuc ph nh cái gì? Trit hc ph nh s sinh tn ni t nhiên, suy t v bn thân ca s tình ó ni t nhiên. Do ó, ngi Nht hoàn toàn không cm thy s tình không có trit hc là iu áng xu h, bi vì phng thc suy t ca ngi Nht cn phi tht t nhiên và khoa hc.
PHN TRIT HC NHP MÔN 25
ng nhiên, phng Tây, ngay t thi c vn không h có phng thc suy t phn t nhiên ó. Vào thi khi thy ca Hy Lp c i − thi k sôi ng vi thng trit gia c gi là “t tng gia tin Socates” nh Anaximander, Heraclitus v.v... − thì ngi Hy Lp cng không cha h có phng thc suy t phn t nhiên ó. H cho rng t nhiên là toàn th, là tt c; muôn vt u là t nhiên. Phi n thi i ca Socrates, Plato mi xut hin cái mà Socrates gi là “ý nim lun”, ó là phép t tng ly nguyên lý siêu nhiên làm trung tâm.
T Plato v sau, môi trng vn hóa phng Tây, trong sut mt giai on khá dài, u ly nguyên lý siêu nhiên làm c s lý lun, hình thành nên mt mô thc suy t c d. Nh ã nói phn trc, tên gi mô thc suy t ó tuy có rt nhiu ln thay i, nhng bn thân nó vn c tip tc kéo dài. ó chính là “trit hc”, là phn ct lõi hình thành nên nn vn hóa phng Tây.
Vào hu k th k 19, Nietzsche ã ý thc c lý lun ó là bt hp lý. Ông ch trng công kích vn hin c in. tài kho cu ch yu ca ông là lch s hình thành bi kch Hy Lp. Thi k hình thành bi kch Hy Lp chính là thi k sôi ng ca nhng “t tng gia tin Socates”, nên t nhiên Nietzsche phi mt n các t tng gia ó.
Nietzsche cho rng nn vn hóa châu Âu ng thi ã i n hi cáo chung. im mu cht ca s cáo chung ó nm im này nguyên lý siêu nhiên li ng nhiên c xem nh là mô thc suy t phn t nhiên v vt cht vô c không s sng. Câu tuyên b “Thng ã cht” ca ông ã ánh du s cáo chung ca phng thc lý lun
26 GEN KIDA
siêu nhiên ó, phng thc lý lun vn ã chi phi môi trng vn hóa phng Tây sut bao nhiêu nm trng dài dng dc. “Thng ” trong li ó rõ ràng là “nguyên lý siêu nhiên”. Ông hô hào khôi phc li t tng “vn vt u t nhiên mà hình thành” ca Hy Lp c i, gii quyt nguy c trc mt cho nn vn hóa châu Âu.
Sang th k 20, t tng gia Heidegger ít nhiu cng ni tip c t tng ó ca Nietzsche. Theo Nietzsche, trit hc ch là phng thc suy t phn t nhiên ó, mà ông gi là “hc thuyt Socates”. Ý chính ca Nietzsche là phê phán và lt ngc trit hc, khi xng mt loi ý nim mi là “phn trit hc”. Thc ra, ngi chính thc a ra khái nim “phn trit hc” là mt trit gia v sau, ó là Merleau-Ponty.
Nu là “phn trit hc” thì ngi Nht li hiu khá d dàng. Bi vì chúng ta1 không có cái tp quán dùng lý lun siêu nhiên suy t v vn này, cho nên không có cách gì hiu c trit hc phng Tây. Bi vy, i vi “phn trit hc” thì h li hiu c khá nhiu.
SUY T THUN T NHIÊN
Theo truyn thuyt thì các “t tng gia tin Socates” ã son mt cun c th nhan Bàn v t nhiên (Physic), nhng thuyt ó úng hay sai thì cng không có cách kho chng c. Nhng iu ch t tng ca bn h u
1 Ch ngi Nht, nhng ngi dch thy có l áp dng cho tt c dân tc Á ông u úng, c bit là dân tc Vit Nam.
PHN TRIT HC NHP MÔN 27
là “t nhiên”, thì ó là iu không th ph nhn c. Theo các trit gia ó, vn vt vn t nhiên, ch chng h có cái gi là “nguyên lý siêu nhiên” nào c.
Physis xut phát t ng t phainesthai,1 có ngha là “hình thành”, “sinh trng”, “chuyn hóa”, t ó ta có th suy oán rng các trit gia Hy Lp c i u theo quan im “vn vt u t nhiên sinh thành.”
T nhiên quan ca ngi Hy Lp c i so vi t nhiên quan ca ngi Nht c biu hin trong C s ký 2 có nhiu im tng ng, dù cách trình bày thì khác nhau, vì cùng cho rng vn vt u “ny mm, phát trin và hình thành nh lau lách”. Trong C s ký thì lúc mi khai thiên lp a, Tri Cao bin thành mt v thn ch t, vua ca các ch thn, tip theo ó là s xut hin ca các thn takami musuhi no kami (Cao Ng Sn Sào Nht Thn ) và kami musuhi no kami (Thn Sn Sào Nht Thn ). Trong danh xng ca các v thn ó có t “musu hi”, mà “musu” có ngha là “sinh sn”, “sinh trng”, “phát trin”, nh kokemusu (rêu xanh dài), kusamusu (c dài) v.v..., i biu cho s sinh trng ca thc vt. “Hi” có ngha là linh (thiêng), i biu cho thn linh, linh lc, nguyên lý v.v... S xut hin danh xng ca các v thn ó cho thy ngi Nht thi by gi xem s sinh thành ca t nhiên là do thn linh bin hóa.
T nhiên quan ca ngi Hy Lp và ngi Nht c
1 Bn ting Trung in là phyesthai, có l nhm. 2 C s ký (Kojiki hay Furukoto Fumi) là biên niên s c nht ca ngi Nht, c vit vào th k khong th 8, gm các thn thoi v ngun gc ca nc Nht và các v thn trong truyn thuyt.
28 GEN KIDA
i thc t ch là biu hin ca phim linh lun , ch chng có gì là mi m c. Ngi theo quan im t nhiên cho rng bn thân h là mt b phn ca th gii t nhiên t sinh t dit, con ngi sinh ra t t nhiên, rt cuc ri cng quay v li vi t nhiên. Chng mt ai ngh n chuyn mình có c quyn nêu câu hi “vy thì t nhiên t âu mà có?” Cõi “t nhiên” ó, Matsuo Bash1 gi là “to hóa”. Theo ông, con ngi ch có th làm c mt iu duy nht là “thun theo to hóa, ri li quay v vi to hóa” mà thôi.
Nu nh em trit hc (có ngha là xác lp nguyên lý siêu nhiên, ri dùng nó làm im tham chiu quan sát th gii t nhiên) gi là “suy t siêu nhiên” thì làm sao có th dùng t nhiên làm ch y c tin hành suy t cái gi là “suy t thun t nhiên” cho c. Tôi gi ó là “phn trit hc”, mà cng gi là “suy t thun t nhiên”.
Do ó, chúng tôi mun em khái nim trit hc chia ra thành trit hc và phn trit hc. Trit hc bt u t thi Socrates, Plato cho n Hegel u là trit hc ca li suy t siêu nhiên. Phn trit hc bao gm t tng thi k trc Socrates, ri v sau c Nietzsche khôi phc li. Nu em hai khái nim ó trn ln vào nhau thì không có cách nào hiu úng c bn cht ca nó.
Mt khi ã em hai khái nim ó phân ôi ra thì không khó nhn thy rng trong phng thc suy t siêu nhiên ó có nhng th mà ngi Nht không sao lý gii
1 Matsuo Bash (Tùng V Ba Tiêu , 1644 1694), là mt thi tng li lc nht ca thi Edo, Nht Bn.
PHN TRIT HC NHP MÔN 29
c. Nhng i vi “phn trit hc” cùng “phê phán trit hc” ca Nietzsche v sau thì ngi Nht li tip thu khá d dàng. Có th thy không phi là do vn biu hin mà là do phng thc suy t bt ng v c bn.
S KHÓ HIU CA TRIT HC
Thm chí i vi ngi dân có trình ph thông châu Âu, trit hc vn là mt môn hc xa l, khó hiu. Nht Bn thì iu ó li càng úng.
Có mt giai on, nhng thut ng trit hc Nht Bn u hoàn toàn dùng ting Hán phiên dch, cc k khó hiu. Có ngi tng nói rng trong ngôn ng i thng ca ngi châu Âu cng ã mang ý v trit hc ri, cho nên trit hc i vi h cng không n ni khó hiu cho lm. S thc không phi vy. Thut ng trit hc Âu M phn ln xut phát t ting Hy Lp và La Mã, nên ngi châu Âu bình thng cng không d gì hiu c. T “trit hc” trong ting Anh là philosophy, trong ting c là Philossophie, c hai u vn dng cách phát âm theo ting Hy Lp, ch bn thân trong ting Anh và ting c không h có t này.
Nht Bn thì tình hung ó li nghiêm trng hn, trit hc c thi phng lên thành mt th cc k khó hiu, ch vì ngi Nht không h cái tp quán suy t trên c s nguyên lý siêu nhiên. Hn na, ngi Nht coi trng ch trng “ngôn hành nht trí” ca t tng Nho gia, du có tu hành tìm cu giác ng trong tôn giáo thì h vn xem trng vn hc, th ca truyn thng. Do ó, t tng trit
30 GEN KIDA
hc vn ã ti tm khó hiu, bây gi li chng thêm lên tính thc tin ca luân lý o c, cùng t tng tham thin ng o ca tôn giáo và tính trc quan ca th ca, khin trit hc ã khó hiu li càng tr nên khó hiu hn. Ngoài ra, có mt s ngi trình hi ht, khi gii thiu trit hc li c che giu s yu kém ca mình bng nhng thut ng trit hc mà bn thân h cng không hiu, khin mi ngi nhìn trit hc c thy ri tung c lên, không sao ln ra u mi1.
Trit hc phng Tây có rt nhiu khuynh hng, trong ó có nhiu im trùng hp vi o c, tôn giáo, nhng c bn vn thiên v vic xem trng lý lun, ch cn c ra c im ó thì nó cng không phi là không th lý gii. ng nhiên, mun lý gii c chính xác nguyên ý thì cn phi c nguyên tác, phân bit rõ ràng ch nào hiu, ch nào không hiu, ti k chuyn không hiu mà c làm b là hiu. Ch cn tn nhiu thi gian kiên trì rèn luyn thì dù không có c ng tính c bit ca tôn giáo hay tinh thn trc quan quan c thù ca th ca, ta vn có th hiu c trit hc.
Thc ra, vn hc cng vy thôi, gia ngi c và tác gi có c c duyên hay không, iu ó mi là quan trng. Có phi c cun sách nào ca các trit gia ta cng u hiu c c âu, vn then cht là tìm ra c nhng tác gi tâm u ý hp vi mình. ng nhiên, rèn luyn bn thân hiu rõ c các thut ng trit hc là iu cc k trng yu, ch cn kiên trì không ngng ngh thì trit hc không còn là cái hc khó hiu na.
1 Câu này im úng tâm bnh ca nhiu tác gi trình bày trit hc hin nay. c thy toàn ngôn ng ao to búa ln mà ni dung rng không, ch toàn là ch.
PHN TRIT HC NHP MÔN 31
Do khoác lên trit hc mt cái áo choàng khó hiu, nên vic phiên dch cng có nhng trách nhim không th chi b c. Ngi dch lm khi chng nm c tinh thn nguyên vn, nhng li da vào cái hiu l m na vi phán oán mà a ra suy ngh riêng, rt cuc ch phiên dch nguyên vn thành mt ng t vng ln ngn. Các bn dch kiu ó không th c xem là tác phm trit hc áng c1.
CON NG “PHN TRIT HC”
Thêm vài vn na, trc ht tôi xin gii thiu kinh nghim bn thân, bit âu nó có th giúp cho các bn hiu vì sao tôi li xng “phn trit hc”.
Tôi cho rng bn thân tôi ít nhiu cng có c nng lc làm nhân viên ca mt công ty nào ó, hoc tìm c cho mình mt ch ng trong xã hi. Kh nng ó tôi tha hng t b.
B tôi nhà nghèo, sau khi c min hc phí cp ph thông, ông tip tc theo hc i hc ti ông Kinh. Sau ó, ông v công tác ti mt trng s phm ti huyn Tân Tích. Trong thi gian ó, nh thi u trong cuc thi viên chc cao ng, ông chính thc tr thành viên chc ca nc “Ngy Mãn Châu”2. Cho n khi chin tranh kt thúc, cái chc trng nhân s ca ông tng ng vi chc trng phòng nhân s bây gi. Sau khi quân i Nht Bn bi trn,
1 Nhng bn dch kiu này hin có y trên th trng. 2 Ngy Mãn Châu quc (ngày 1 tháng 3 nm 1932 18 tháng 8 nm 1945) là ch bù nhìn c Nht Bn dng lên sau khi h chim óng ba tnh phía ông bc ca Trung Quc.
32 GEN KIDA
ông b quân i Liên Xô cm tù ti Siberia. Quân i Liên Xô rt cuc cng chng hiu trng phòng nhân s thuc loi nghip v gì, ành quy kt ông là mt quan chc ngoi giao, nh ó mà ông c tha tr v Nht Bn.
Trong giai on hn lon khi chin tranh kt thúc, trng võ b trên o Giang in b gii th, tôi ln mò i mt mch tìm v ngôi nhà c ca b tôi Tân Trang, tá túc trong mt cn phòng xa xôi ca mt ngi bà con, sng da vào công vic mua bán ch en ca m, ca hai ngi ch và a em trai hi hng t min ông bc Trung Quc. Tôi ã nói n vn này trong nhng cun sách khác. Vào thi im tôi cha hoàn toàn lm ln mà i vào con ng gp ghnh trc tr ó1 thì b tôi t Siberia tr v, úng là tình cnh ngàn cân treo si tóc.
Nm Chiêu Hòa th 24 (1949), quê c Tân Trang ca b tôi c nâng cp lên thành ph. Th trng u tiên là mt nhân vt có th lc, tên H Trch, nhng chng có ly mt chút nng lc qun lý hành chánh. Anh ta bèn cho mi b tôi, lúc ó ang công tác ti Vin Nghiên Cu Hóa Lý ông Kinh, v b nhim làm phó th trng. T nhim k hai thì b tôi thng chc th trng. Trong tng cng ba nhim k, sau khi ri khi v trí này, b tôi ã tng tri qua các chc v nh Ch tch y ban Giáo dc, Ch tch y ban Ci cách Hành chính v.v... huyn Sn Hình.
B tôi ham c sách, nên trong nhng nhim k công tác ca mình, ông u có phng hng làm vic. Có th là do ã tng hng th mi th xa hoa trên i, ã sm
1 Mt câu t trào hóm hnh.
PHN TRIT HC NHP MÔN 33
hiu c nhân tình th thái, nên v sau ông không còn ham thích hay mong cu iu gì c, mà sng mt i cc k thanh m, gin d ti mt ngôi làng huyn Sn Hình. Nhiu ngi cp trên ông và ng liêu ca ông trong thi chin u tham gia chính tr, có ngi làm nhng chc v rt ln trong chính quyn. Ch cn b tôi thnh cu thì dù ó là mt ngôi trng hay mt cái cu, mi chuyn u c nh ý. Trong thi gian b tôi làm th trng, mi ln ông tnh trng i ông Kinh thnh cu iu gì u a b tôi i theo. a phng, b tôi rt c mi ngi yêu quý và kính trng.
B tôi ra i trong giai on chin tranh Nga − Nht bùng n, ó là th h tip thu nn giáo dc ca thi k Taish  (tc thi k i Chính ). Trong thi gian nhm chc th trng, ông ã tìm c nguyên tác cun Gesammelte Aufsatze zur Religionssoziologie (Tôn giáo xã hi hc lun tp). Trong thi gian công tác ti trng s phm huyn Tân Tích, ông cùng hai ng s ã mn c ca mt giáo s dy trit trng Cao ng huyn Tân Tích hai cun sách trit ni ting, ó là cun Kritik der reinen Vernunft (Phê phán Lý tính thun túy) ca Kant và cun Sein und Zeit (Tn Ti và Thi Gian) ca Heidegger. Lúc by gi, hai cun này vn cha có bn dch ting Nht.
B tôi sut i yêu thích công vic giáo dc, trong thi gian làm th trng ông vn t chc hi kho cu cho nhng thanh niên có chí. Trong ám môn sinh ng thi, v sau có nhng ngi làm n chc tnh trng, th trng v.v... Cho n ngày nay, ti huyn Sn Hình, khi nói n “thy Mc in” thì hu nh không ai là không bit.
34 GEN KIDA
MT CÂU NÓI CA PH THÂN
Tôi quyt tâm theo hc trit hc là sau khi vào hc trng i hc Nông Lâm. Ban u, tôi say sa c các tiu thuyt ca Dostoievsky, nhng dn dn, nhng tác phm ó không tha mãn c hoàn toàn nhu cu c sách ca tôi. n khi c cun Sickness unto Death (Bnh au n cht) ca Søren Kierkegaard, tôi cht ng ra c nó n gin ch là li chú gii cho tác phm ca Dostoievsky.
V sau, khi tip xúc vi Heidegger, tôi mi nhn ra rng ông chu nh hng ca Dostoievsky và Kierkegaard khi vit tác phm Sein und Zeit. Tôi mua bn dch cun Sein und Zeit ti mt tim sách, mi phát hin bn dch quá ti, hoàn toàn chng hiu nó nói iu gì. Tôi ch hiu mt cách m h rng trong cun sách ó nht nh phi truyn t mt thông tin trng yu nào y, nhng ngi c cn phi c ào to chuyên ngành trit hc mi có th hiu c ý ngha sâu xa ca nó. Th là tôi quyt tâm theo hc chuyên ngành trit i hc.
Khi nghe tôi trình bày nguyn vng mun theo hc khoa trit i hc ông Bc, b tôi không phn i, mà ch nói vi tôi bng nhng li t nh:
− Trit hc là môn hc rt c thù, cn phi có tài nng c thù mi hc c. Con nên theo hc các ngành i loi nh kinh t thì mi m bn c cuc sng.
Va bc chân vào i hc, tôi lin bt u hc ting c. Nói ra thì có ch ln xn, nhng mùa thu nm ó thì tôi bt u c cun Sein und Zeit trong nguyên tác. Mt bên thì tôi t bn dch ti kia, mt bên t cun t in
PHN TRIT HC NHP MÔN 35
tra, ri mò mm c tng dòng, tuy khó nhc nhng li có nim vui. Quá trình c ó kéo dài i khái khong na nm, càng c càng thy say mê, không th ri tay, càng c càng thy háo hc, càng khát khao th nghim. Mc dù có th nói i vi trit hc thì mt cu sinh viên nm th nht nh tôi ch là k ng ngoài ng, nhng tôi li thy rng cun sách ó không h làm tôi bi ri, nh tôi ã c qua tác phm ca Dostoievsky và Kierkegaard, vn mang nim k vng ca trit hc.
i vi hai tác gi ó, trit hc u có sc hp dn vô cùng to ln, khin h nh b m hoc. Còn i vi tôi, tác phm ca Heidegger em li cm giác lu luyn không th dt b. Ba nm sau, tôi c cun Phänomenologie des Geistes (Hin tng hc v tinh thn) ca Hegel li thy cc k thích thú. Nhng khi c cun Ideen zu einer reinen Phänomenologie und phänomenologischen Philosophie (Nhng ý tng liên quan n Hin tng lun thun túy và Trit hc hin tng lun) ca Edmund Husserl li hoàn toàn chng có chút hng thú. Tôi t ép mình mi ngày phi c cho c nm trang, và hoàn thành nhim v ó tht chng h d dàng tí nào.
Theo lý nào nói, tôi say mê tác phm Heidegger nh th thì lun vn tt nghip ca tôi th nào cng có liên quan vi tác phm Sein und Zeit. Nhng tuy rt mê sách ca Heidegger, tôi t bit mình vn cha nm vng c t tng ca ông trong tác phm ó.
Trong trng thái nh vy mà vit lun vn tt nghip thì chc chn là không n. Sau mt hi cân nhc, tôi quyt nh vit v cun Kritik  der reinen Vernunft ca Kant.
36 GEN KIDA
Cun này ã c s dng nh mt cun sách giáo khoa trong nhng gi lun tho lun trong lp, nên tôi t cho rng mình phn nào cng ã thu trit c nó.
Nhng i vi tôi thì cun Kritik der reinen Vernunft li chng h có sc hp dn mà tôi cm nhn c t cun Sein und Zeit. Khi tôi v nhà, than phin vi b tôi:
− Lun vn tt nghip con vit v Kant mà chng thy có chút hng thú nào.
Ông bo tôi c my chng. Khi ang nghe tôi c, ông bng nói:
− Ch c có mt chng thôi thì ng nhiên là không th lý gii c ch lý thú trong ó ri.
i hc ông Bc tng có mt giáo s ngi gc Áo theo trng phái Kant mi, tên Herrigel, tng vit cun Thin Trong Ngh Thut Bn Cung, em Thin gii thiu nc c. Nghe n v giáo s ó tng c cun Kritik  der reinen Vernunft n 72 ln nhng vn không thu hiu c chân ý, và hin gi ông vn ang c ln th 73. Khi b tôi còn trng s phm, nghe c chuyn ó, bèn em cun Kritik der reinen Vernunft ra c 3 ln, ri bo:
− B ã c qua ba ln mà vn không hiu, con ch mi c có mt ln thì làm sao mà hiu c.
Câu nói ca b tôi khin tôi cng ming, không bit tr li ra sao.
K t lúc tôi bt u vit vn thì b tôi chính là c gi trung thành nht. c rt nghiêm túc mà vit cng rt
PHN TRIT HC NHP MÔN 37
nghiêm túc. B tôi sinh nm 1900 n nm 1993 thì qua i, hng th 93 tui, k nh th lm ri. Nm 2005 là nm b tôi mt c 12 nm tròn.
BT U VI CHUYN DCH SAI
Quay tr li vn trit hc.
Tôi luôn có cm giác rng thái ca các trit hc gia Nht Bn ã sai lm ngay t ban u. Socrates − cha ca trit hc − thc ra ch là mt ngi coi thng mi s, không câu n tiu tit; còn nhng ngi kho cu trit hc Nht u là nhng ngi nghiêm túc, mt khi ã thích nghi c vi phong cách phng Tây, h t thy rng nghiên cu trit hc cng là mt môn hc hay ho. Tôi cng là mt trong nhng ngi nghiên cu trit hc, nhng nhìn chung thì thy phng thc nghiên cu trit hc ca nhng ngi ó tht quá sai lm, hoàn toàn không phù hp. Phng thc nghiên cu ca tôi và ca h ngay t ban u ã có nhiu im bt ng.
Bn thân t “trit hc” là cách dch rõ mi mi là sai lm ngay t ban u ca Nishi Amane tiên sinh, cho nên em trit hc bin thành mt cái gì ó cao siêu thì úng là quá i bun ci.
T “trit hc” nguyên là philosophy trong ting Anh hoc ting Hà Lan, nó vay mn trc tip t danh t philosophia trong ting Hy Lp. Danh t philosophia do ng t philein (yêu thit tha) t hp vi danh t sophia (tri tu, tri thc) mà thành, có ngha là “yêu thích trí tu”, tc “ái tri”.
38 GEN KIDA
Nhng trong ngôn ng s dng thng ngày thì t “ái tri” nghe ra chng t nhiên mt tý nào, “trit hc” làm thành mt môn hc thì cng không có cách nào trc tip xem nó là “ái tri”. Trên thc t, t philosophia c sinh ra trong ngôn ng Hy Lp cng tri qua mt quá trình tng i phc tp.
Vào th k 6 trc C.N, v s t sáng lp giáo oàn Pythagoras là ngi u tiên dùng “ho philosophos” (ngi yêu thng trí thc) s dng nh mt hình dung t. Ho là nh quán t ging c, t nh quán t trc hình dung t là biu th y tính cht ca ngi hay vt ó. Pythagoras em loài ngi phân thành ba loi, ó là:
1.ho puilargoros là nhng ngi mê tin bc, chng hn thng nhân;
2. ho philotimos là nhng ngi yêu danh d, chng hn nh quân nhân hay vn ng viên;
3. ho philosophos là nhng ngi yêu tri thc, chng hn nh tôi.
Vào th k 5 trc C.N, nhà s hc Herodotus li s dng ng t philosophein (yêu thng tri thc, yêu thng trí tu). Theo tác phm Lch s mô t cuc chin tranh Ba T ca ông thì vua Croesus ca Lydia khi chiêu ãi nhà hin trit ca Athens là Solon tng nói “ nhiu quc gia, có nhiu cuc l hành philosophein (tìm kim tri thc).”
Nhng cái mà c Pythagoras ln Herodotus gi là “yêu thng tri thc, yêu thng trí tu” chng qua cng ch biu t mt cách m h các ý “lòng hiu k mnh m” hoc “lòng cu tri mãnh lit”; chính Socrates mi là ngi em
PHN TRIT HC NHP MÔN 39
ng t philosopein (?) bin i thành danh t tru tng philosophia, và hn nh nó mt cách nghim ngt trong ý ngha c thù.
Trong tác phm i thoi Ba tic ca Plato có mt on Socrates mô t c im ca t “yêu thng”. Ngi yêu thng mt cái gì thì luôn tìm cách s hu cho bng c cái mà h yêu thng nhng cha có c. Do ó, ngi yêu thng tri thc, tìm kim tri thc là ngi không có tri thc, chính vì không có tri thc mà h mi tìm kim. Không có trí thc tc ngu dt, vô tri, vy cng có th nói ngi yêu thng tri thc là ngi vô tri, chính vì vô tri nên mi thit tha tìm kim trí thc.
Nhà t tng Nht Bn có công nghiên cu trit hc phng Tây sm nht là Nishi Amane. Trong khóa ging u tiên v trit hc phng Tây, ông ã dch t philosophy là “hy trit hc ”. Trên c s t tng ca Socrates, ông ã vay mn thêm thuyt “s hy hin ”1 trong tác phm Thông Th ca mt nho gia li lc i Tng là Chu ôn Di, loi b ý ngha ca ch hin mang nng ý v Nho gia i, thay bng ch trit có cùng ngha, ri dch thành “hy trit hc”; philein = hy, sophia = trit, và cho ó là cách phiên dch tng i chun xác.
Nhng không hiu do âu, sau khi Nishi Amane t Hà Lan v nc, vào thi Minh Tr Thiên Hoàng, ông li b ch hy i, i li thành “trit hc”. Ch “yêu thng” vn rt trng yu trong t tng Socrates, gi ã b loi b. Lý do
1 Chng Chí hc trong Thông Th nói “S hy hin, hin hy thánh, thánh hy thiên. (K s k vng ngi hin, ngi hin k vng bc thánh, bc thánh k vng Tri.)
40 GEN KIDA
vì sao Nishi Amane b bt ch hy i thì chúng ta không th bit, nhng thành phn cc k trng yu trong “trit hc” ã b quên lãng hoàn toàn.
Thc ra, vào thi ó Socrates cha chc ã xem bn thân mình là mt k ngu dt, vô tri, ch vì ông thy gai mt vi cái gi là “tri thc” ca k khoe khoang kin thc, nên mi dùng t “ái tri” nho báng.
THUYT “ÁI TRI” KHÔNG CÓ Y TÍNH PH BIN
Hegel, trong li ta cun Phänomenologie des Geistes, có nói:
Cui cùng, trit hc có th b i tên gi “yêu thng trí tu”, và nh s h tr ca tên gi này, nó tip cn c và tr thành tiêu chí ca tri thc hin thc.
Ông xng cách gi là “Wissenschaft”, Wissen là tri thc, còn schaft là hu t ca danh t chung, có ngha là “h thng tri thc”. Hegel ch trng làm sáng t ý này “yêu thng trí tu”, “tìm kim trí tu” ca Socrates không còn có th biu hin c hình thái thc s ca chân lý na, mà ch có h thng tri thc hin tn mi có th làm c iu ó.
Phn sau s gii thích k hn v quan im t tng ca Socrates. Nói chung thì ông ch trng ph nh trit quan im con ngi là k nm gi trí thc, mà cho rng cái mà ông ta có c ch là lòng khát khao tìm cu chân lý mà thôi. Do ó, nu Nishi Amane c tình b ch
PHN TRIT HC NHP MÔN 41
hy ra khi “hy trit hc” khi dch t philosophia thì rõ ràng ó là cách dch sai lm.
Lúc Nishi Amane i cách dch “hy trit hc” thành “trit hc” là thi gian ông ang theo hc ti Hà Lan. Cá nhân tôi cho rng ông ã chu nh hng thuyt “Wissen schaft” ca Hegel, nhng vn không có gì làm bng chng chng minh c. Cng có th là t “hy trit hc” không nhng không chính xác mà âm iu nghe cng không hay.
Có th hình dung Hegel cc k bt mãn vi t philosophia ca Hy Lp, ông không th nào chp nhn ch dng li giai on khát khao trí thc và trí tu. T “Wissenschaft” hin nhiên có th hin th c h thng khoa hc hin i, d dàng c ngi c chp nhn.
Nhng ngi nghiên cu trit hc Nht Bn c h chng có mt ai thc mc vì sao Nishi Amane li b i ch hy. Bi ngi ta lo rng cách hiu “trit hc” s b xáo trn t c bn, cho nên ta cng có th hiu c lý do. Nhng nu c dùng cách dch chng t nhiên là “hy trit hc” thì liu “trit hc” có th c ph bin hay không? Chng mt ai t nghi vn hay quan tâm n vn này. Cho nên tôi mi nói nhng ngi nghiên cu trit hc Nht Bn ngay t im xut phát ã không rõ ràng ri.
Nu trong t vng ting Nht không có t i ng c vi t philosophia, thì tình hung châu Âu cng không khác gì my. Trên thc t, ting La-tinh chng qua cng ch là cách phát âm c vay mn t ting Hy Lp mà thôi. Dù không th sáng to ra c mt t mi nh Hegel, nhng tôi cho rng nu ó thc s là nhng câu
42 GEN KIDA
nói cn thit trong sinh hot thì mi loi ngôn ng u phi có t vng riêng cho nó. Ngôn ng Âu M tuy không có nhng cách dch sai lm kiu ó nh trong ting Nht, nhng nó cng ch vn dng cách phát âm ca ngôn ng bn a chú âm các t Hy Lp mà thôi, ngm ra cng tht là diu k.
HIU SAI TRIT HC
Nhân sinh quan, th gii quan, t tng o c, t tng tôn giáo v.v... dù không th nói là không có chút quan h cn con nào vi trit hc, nhng chúng không hoàn toàn ng ng. Nhng t tng v nhân sinh quan, th gii quan, v.v... cng ã tn ti Nht Bn t rt sm, nhng chng có ai li gi chúng là “trit hc Nht Bn” hay “t tng trit hc Nht Bn” c. Nhng th ó tuy có th tr thành cht liu cho trit hc, nhng bn thân chúng không phi là trit hc. Trit hc t hp mi cht liu này li theo mt mô thc suy t c bit, có v nh ó là s vt c hu ca môi trng vn hóa phng Tây.
Nhng rt cuc thì mô thc suy t này là gì? Nói mt cách c th thì ó là mô thc suy t nhm nêu ra câu hi “s vt ang tn ti là gì?”, và i tìm áp án cho câu hi ó. ng thi mun xác lp mt nguyên lý siêu nhiên, ly nó làm c s tham chiu vn dng mô thc suy t ó vào s vt ang tn ti.
Nguyên lý siêu nhiên ó có nhiu tên gi khác nhau “ý nim” (theo Plato), “hình tng thun túy” (theo Aristotle), “Thng ” (theo thn hc C c giáo), “lý tính” (theo
PHN TRIT HC NHP MÔN 43
Kant), “tinh thn” (theo Hegel), v.v... Nhng nhng tên gi ó dù có bin i th nào i na thì bn cht siêu nhiên vn không thay i. Do tên gi bt ng nên “nhng s vt ang tn ti” kia khi thì là “mô tng ca ý nim”, cng có khi là mt dng “vt cht dùng hình tng thun túy làm mc tiêu vn ng không ngng”, li có khi là mt loi “nhn thc sinh ra t lý tính”, mà cng có khi là “vt cht da trên mt loi hình thc tinh thn nào ó”.
Nhng trong phm vi suy t ca ngi Nht, không h có loi nguyên lý siêu nhiên ó. Cho nên chúng ta không có c y mô thc suy t ó − tc trit hc − thì cng là chuyn thng tình. Bi th ngi Nht hoàn toàn không cn phi làm ra v là có trit hc, hay gi b hiu trit hc làm quái gì1.
Chng hn nh trong tác phm Discour de la Méthode (Phng pháp lun), Descartes có cp n t “lý tính” thì chúng ta li mc nhiên chp nhn nó theo ngha là cái mà ngi hin i ng nhiên phi có, nu không thì không th gi là ngi hin i. Nu nh không tht t tin thì cng cn làm ra v là có lý tính.
Nhng nu thc s nghiên cu k t “lý tính” ca Descartes thì ta s phát hin ra rng “lý tính” ca ông so vi cái mà ngi Nht chúng ta gi là “lý tính” li hoàn toàn khác hn nhau. Cái mà ngi Nht gi là “lý tính”, nói mt cách tng i, là b phn khá cao cp trong nng lc nhn thc ca con ngi, nhng cho dù có cao cp n
1 Không bit n bao gi, các bc thc gi Vit Nam mi hiu ra c iu n gin này?
44 GEN KIDA
âu thì nó cng ch là mt b phn ca nng lc t nhiên mà con ngi có c, cng sinh ra ri mt i, cng có hn kém, cao thp.
Lý tính ca Descartes li hoàn toàn không phi th. Nó úng là lý tính ca con ngi, nhng hoàn toàn không phi do con ngi s hu, mà c phú bm t Thng . Nó ch là mt “vn phòng giao dch” tm thi ca lý tính mà Thng s hu. Ch cn bit vn dng lý tính mt cách chính xác thì nó không còn b nh hng bi cm tính ngi khác ri. Ch cn lý tính vn hành mt cách bình thng thì nhng ngi có lý tính u có chung mt nhn thc nh nhau i vi mt vn . Do ã chia s vi lý tính ca Thng trong “bn thit k sáng to th gii”, cho nên h liu gii c cu trúc tn ti ca th gii thì nhn thc c toàn b cái th gii này mt cách khách quan và tha áng.
Cái gi là “lý tính” ca Descartes là mt loi nng lc siêu nhiên, chng có liên quan gì vi cái mà ngi Nht xem là lý tính t nhiên, cho nên h không hiu c “lý tính” ca Descartes thì cng là l ng nhiên. iu ó hoàn toàn không có ngha là nng lc ngi Nht kém ci, mà ch vì tin tiên quyt cho suy t ã khác nhau ri.
Ni dung các khái nim “lý tính” ca Kant và “tinh thn” ca Hegel rt chi là phc tp, sinh ng và gây nên nhiu tranh lun. Nhng nu suy ngm cho tht chi li thì chúng li có ch tng ng vi quan im Descartes.
Tôi cng phi mt nhiu nm mi hiu c im này. Các v thy ca tôi cng gii mà nhng bn hc ca tôi cng gii, h hoàn toàn hiu c “lý tính” ca Descartes,
PHN TRIT HC NHP MÔN 45
“ý nim” ca Plato; còn hiu “mnh lnh vô iu kin” (categorical imperative)1 ca Kant là chuyn ng nhiên, cho nên tôi khó lòng mà nói ra nhng câu i loi nh “nhng iu ó tôi cha tng c nghe, c thy”. Lý tính − mt loi nng lc nhn thc tha áng và khách quan, vn ph bin nh th ó − vy mà tôi li không có ly mt chút nào, hn na li cha tng nghe n, cha tng thy qua “ý nim” ca Plato, “mnh lnh vô iu kin” ca Kant, nên tôi thc s vô cùng xu h.
Nhng sau khi c k Nietzsche cùng các trit gia Âu M hin i, tôi mi phát hin ra phn ln các tác gi ó u cho rng em lý tính làm c s cho suy t là iu không thích áng. H ã tích cc trin khai phong trào phê phán và lt lý lun siêu nhiên. C ly ó mà xem, nhng nhà nghiên cu trit hc Nht Bn vn c t la mình, di ngi thit úng là quá khôi hài. Không hiu thì không hiu, nu nh ngay t ban u c thành thc nhìn nhn iu này thì âu có chuyn gì. Nhng nói ra thì xu h, bn thân tôi cng phi mt 50 nm mi dám nói ra s tht.
VN CT LÕI CA TRIT HC
Vy thì rt cuc trit hc là cái gì? Nh phn trc ã nói vn cn bn ca trit hc vn là nêu câu hi “tn ti là gì?”, có ngha là phi nghiên cu nhng s vt ang tn ti xem chúng là cái gì, và tn ti theo cách nào. Vy thì cho ên nay, câu hi ó ã c gii thích nhu th nào?
1 Bn Trung vn dch là “nh ngôn lnh thc ”.
46 GEN KIDA
Vào thi Plato, Athens có mt loi ngi gi là sophist (trí gi). Sophist và sophia (trí tu, tri thc) là t ng cn, vn c dùng ch nhng phn t trí thc và các hc gi, nhng Athens thi ó, có nhiu ngi hng lng cao, chuyên dy cho ám con nhà giàu thut ngy bin, h t xng là sophist. Trong tác phm i thoi Sophist ca Plato có thut li hình thc giáo dc ó nh vy:
Mi khi dùng t “Tn Ti”, rt cuc ta mun biu t ni dung gì? Không còn nghi ng gì na, các ngài ã sm hiu c câu tr li ri. Chúng tôi cng có mt thi t cho rng mình hiu, nhng bây gi thì chúng tôi ã dùng ht cách ri mà vn không sao hiu c.
Nói mt cách ngn gn, i vi các trit hc gia mà nói thì h c tng là ã hiu rõ c t “tn ti” nhng rt cuc vn chng bit nó là cái chi. on vn này nh Heidegger nêu li trong phn m u cun Sein und Zeit mà c quan tâm tr li. Sau on vn này, Plato li nêu ra thuyt “cuc chin ca nhng gã khng l chung quanh t tn ti”.
Môn ca Plato là Aristotle li làm sáng t thêm vn ó. Ông ch ra trong thc t, quá kh, hin ti và tng lai, khi trit hc i theo hng ó thì vnh vin không sao tìm c con ng dn n phía trc, ó là các câu hi cái tn ti thun túy là gì? và v c bn, tn ti là gì? (Siêu hình hc, quyn 7, chng 1).
V câu hi “cái tn ti thun túy là gì”, Aristotle gii thích trong mt on vn khác:
PHN TRIT HC NHP MÔN 47
Có mt môn hc chuyên kho cu v vn “cái tn ti thun túy là gì”, ri tin thêm mt bc là kho cu bn cht ca vn ó. Môn hc ó khác vi mi môn hc vn c thù nào khác. Bi vì nhng môn hc khác u không kho sát toàn th s vt tn ti mà ch tin hành nghiên cu mt b phn trong toàn th ó mà thôi. (Siêu hình hc, quyn 4, chng 1).
Có th là quá m h khó hiu, nhng nói mt cách n gin thì nh vy: t “khoa hc” mà ta thng gi thc ra “Wissenschaft” trong ting c, tc là t dùng dch các “môn hc khác” ó. T trong toàn th s vt tn ti rút ra c mt lnh vc nht nh − chng hn nh hin tng vt lý, hay hin tng kinh t, v.v... − ri t ó phát hin ra nhng quy lut nht nh. Nhng trit hc li x lý cái trng thái trc khi b phân chia ra thành tng lnh vc, tc cái tn ti thun túy. “Tn ti” nghe có v tru tng. Toàn th vn hu, tc tt c sinh vt, s vt trong th gii loài ngi, trong v tr này u là “tn ti”, vy thì rt cuc “tn ti” có ngha là gì? Thc ra, ó là mt môn hc kho cu toàn th. Cng có ngi nói li ca ngi xa, ngi i nay nht nh không th nào hiu c, cho nên cng chng cn phi truy tìm ý ngha sâu xa trong ó làm chi. Nhng nhng trit hc gia tr danh hiu hin nay li nhao nhao a ra quan im ca mình. Leibniz t câu hi “Vì sao li là tn ti mà chng là h không?”, tc là trc tip nêu câu hi “Rt cuc thì tn ti là gì?”. Còn Ludwig Wittgenstein th k 20 thì tng nói nhng iu thn bí không th nào tn ti c trong th gii này dù bng bt c cách nào, nhng th
48 GEN KIDA
gii vn c tn ti. (Tractatus Logico-Philosophicus). Kin gii ca Heidegger thì rõ ràng hn:
Trit hc là môn hc nghiên cu vì sao nhng s vt tn ti li tn ti, mà không phi là không tn ti. (Siêu hình hc, chng 1).
Các câu trích dn này tng i ngn, mi ngi có l nh i trong sng mù, nhng trc mt ch cn tm thi hiu rng t bui ban s ca Hy Lp, “tn ti” ã là mt khái nim rt i m h khin nhiu trit gia phi khn n, chng ó là ri.
TN TI LÀ GÌ
Nu nh t câu hi “Tn ti là gì?” mt cách nghiêm túc thì phn ln mi ngi u cm thy lúng túng không sao tr li c. Nghe nh câu k ca Lc t Hu Nng “Bn lai vô nht vt” vy, ta h nh mun tìm cu n mt cnh gii tôn giáo nào ó vy. K thc thì câu tr li cng chng có là thn bí, cái c nêu trong câu hi chng qua ch là mun bit vn hu “c sáng to ra” hay “t nhiên mà hình thành” mà thôi.
Thc ra, câu hi tng t nh vy ã c Masao Maruyama  (Hoàn Sn Chân Nam 1914- 1996) − nhà kho cu lch s t tng chính tr tin bi ca chúng ta − nói n, khi ông phân tích lch s chính tr Nht Bn. Do ó, nhng câu hi v vn “tn ti” không phi là không có liên quan vi ngi Nht chúng ta.
Trong tác phm u tiên Nht bn chính tr t tng s
PHN TRIT HC NHP MÔN 49
nghiên cu , Masao Maruyama ã ch ra rng trong t tng Nht Bn cn i có th thy s chuyn bin t “sinh thành” sang “sáng to”, trong quá trình phát trin ó ã to nên Nht Bn cn i. Ông cho rng khi ch Mc ph Edo (hay Mc ph Tokugawa, tc c Xuyên Mc ph hay Giang H mc ph ) mi thành lp, vì mun cng c s thng tr nên tip thu hc thuyt ca Chu T, ch trng “tri không xa ngi, quy lut t nhiên không xa bn tính con ngi”, xin trích mt s ý nh sau:
T nhiên và nhân loi có chung mt ngun gc − Thái cc sinh ra hai khí âm dng; thy, ha, mc, kim, th ln lt sinh ra; xuân, h, thu, ông t quý ni tip nhau vn ng tun hoàn. Hai khí âm dng ch v nam n giao cm, sinh ra muôn vt. Con ngi nm vng tinh hoa ca hai khí ó, nên linh lc vt hn muôn vt. Thánh nhân li vt tri hn na, hp thành mt th vi tri t, t nhiên. Cho nên l ngha, o c ca con ngi u có c ni thánh nhân.
Hc thuyt Chu T nhn mnh im s vn hành ca xã hi không th tách lìa khi tri t, t nhiên; giá tr ca mt cá nhân c xp v trí cc thp, th gii lý tng nht là th gii vn ng theo quy lut t nhiên. Masao Maruyama xp nó vào lý lun “sinh thành”. H thng t tng trong hc thuyt Chu T do hai tng quân thi mc ph Tokugawa (c Xuyên ) là Seika Fujiwara (ng Nguyên Tinh Oa ) và Nobukatsu (Lâm La Sn ) xác lp, u do Yamazaki Ansai (Sn Khi
50 GEN KIDA
Ám Trai ) − v thy ng thi là ph tá ca v tng quân i th t ca mc ph Tokugawa − k tha và phát dng.
Mt khác, n giai on Genroku  (Nguyên Lc )1, hc thuyt T Lai r lên, khin quan im c b bin i. Nhân vt trung tâm ca hc thuyt ó − ch Sinh T Lai , là mt thành viên trong ban tham mu ca Liu Trch Cát Bo . Và Liu Trch Cát Bo là trc dng nhân2 cho v “khuyn tng quân” i th nm ca mc ph Tokugawa là Tokugawa Tsunayoshi (c Xuyên Cng Cát , 1646–1709). S kin 47 dng s Ako báo thù cho ch3 ã làm chn ng xã hi mt thi, các hc gi nho gia m cuc lun chin, xem th gia “o” và “pháp” ca mc ph cái nào là u tiên. H cho rng “gia tri và ngi có mt khong cách không th vt qua” (theo Masao Maruyama) nh hc thuyt T Lai xng, tuân th pháp lut theo nh ch ca con ngi, xem ó là ti trng yu, ph nh hoàn toàn lý lun ca hc thuyt Chu T. Masao Maruyama ch ra rng “em khái 1 Giai on kéo dài t 1688 n 1701, di s cai tr ca Higashiyama tenn (ông Sn Thiên Hoàng ). 2 Trc dng nhân là mt chc quan trong triu i mc ph Tokugawa, tên gi chính thc ca nó là “ng trc ng dng nhân”. 3 Vào mùa xuân nm 1701, lãnh chúa Asano Ako b quan i thn Kira xúc phm, Asano bèn ánh Kira b thng. Ngay sau ó, Asano b triu inh bt phi t sát theo nghi l m bng ca samurai, ng thi toàn b tài sn, t ai ca ông u b tch thu. Bt bình trc cái cht oan c ca ch nhân, các samurai ca ông quyt tâm tr thù. Ngi ng u k hoch này là Oishi Kuranosuke. Sau hai nm lên k hoch, Kuranosuke cùng 46 ngi tn công vào dinh th ca Kira, bt Kira, em cht u cúng trc m ch nhân. Sau ó, 47 ngi b x án theo nghi thc m bng ti Tuyn Nhc T. Và h c chôn ct bên cnh m lãnh chúa Asano. Câu chuyn v 47 dng s phc thù cho ch ã tr thành huyn thoi trong lch s Nht Bn.
PHN TRIT HC NHP MÔN 51
nim thánh nhân làm khuôn kh ch các tiên vng c i ã tn ti trong lch s, ó là nhân t quyt nh phân bit hc thuyt T Lai vi bt k t tng nho gia nào.” Theo hc thuyt T Lai, im ti trng yu trong vic làm ca các tiên vng thng tr Trung Quc thi c là làm sáng t c “o” do nhân dân xác lp. Hc thuyt T Lai cho rng trt t xã hi nên do nhân vt ch t (thánh nhân) “sáng to” thì mi có hiu qu cao.
Masao Maruyama cho rng s chuyn bin t hc thuyt Chu T sang hc thuyt T Lai cng ging nh s chuyn bin t xã hi cng ng sang xã hi li ích. Xã hi cng ng và xã hi li ích c các các nhà xã hi hc c xng, dùng ch hai loi hình xã hi. Xã hi cng ng da trên tình cm t nhiên ca con ngi, dùng v trí a lý, huyt thng và tình bè bn t chc thành mt cng ng. Xã hi li ích thì ging nh mt công ty c phn, ngi nào cng vì mu cu li ích riêng cho mình mà t chc thành mt tp oàn quyn lc. S chuyn bin t xã hi cng ng sang xã hi li ích là thc o cho tiêu chun cn i hóa xã hi, có th nói s so sánh ó là tng i chính xác.
C ly lch s Nht Bn mà nói, xã hi cng ng ging nh thi thng tr cc b a phng ca các lãnh chúa i danh thi Chin Quc, còn xã hi li ích thì ging nh ch quan liêu ca các samurai thi mc ph Edo. Hc thuyt Masao Maruyama là s phát trin t hc thuyt Chu T sang