NARODNI MUZEJBEOGRAD

vANTICKA

BRONZAU JUGOSLA VIJI

KNJIGA SE IZDAJEPOVODOMSTODVADESETPETOGODISNJICENARODNOG MUZEJA

mAttl\

R. GALOV[CLJ. B. POPOV,IC

Izlozba. antieke bronze u Jugoslaviji, priredena u okviru proslave 125 godina od osni-vanja Narodnog muzeja, predstavlja prvi pnkusaj u nas da se predmeti od ove vrsteplemenitog materijala na jednom mestu i prikazu po karakteru svoga }>1)rekla,Svogarazvitka i svoje namene. No, bez obzira na hronoloski, naueni, Hi bilo koji druginacin razvrstavanja, savrsenstvo modelovanja i ljupkost postup,ka starih grcldh,odnosno rimskih majstOl:a, - cizelera i livaca iz velikih umetnieldh centara Hiprovincije, - pomoci ce nam da u ovom velikom broju od preko tri stotine ekspo-nata, naeinjenih u razlieita vremena i za razlieite upotrebe, sagledamo jednu jedin-stvenu, skladnu celinu ukusa i osecanja za meru. Ne odredujuci vrednost svojimoelima prema velieini, antielii umetnik je u svojoj bronzanoj plastici trazio, i uvekznao da nade one sto je za tu vrstu stvaranja od bitnog' znaeaja: finu, drhtavu,zivotnu gipko~t i toplinu materije, spremne da sa istom lakocom i podjednakomubedljivoscu odredi gracioznu mekotu zenskih aktova i tvrde, robusne forme mus-karaca, gladijatora Hi rvaea. Zahvaljujuci jako izrazenoj sklonosti ovih ljudi premabronzi mi smo danas u mogucnosti da upoznamo jedan paseban vid plastienog stva-l'anja u antiekom svetu, ne manje zanimljiv ili vredan od onog velikih razmera imonumentalnog. Za to treba, u prvom redu, odati priznanje svima nasim strue-njacima za antieku arheologiju, koj'i su dali punu podrsku koncepcijama organizatoraove izlozbe. Duzni smo takode da se zahvalimo na saradnji i ustupanju materijalasledecim ustanovama i muzejima: Narodnom muzeju - Ljubljana, Mestnom muzeju- Ljubljana, Arheoloskom muzeju - Ptuj, Mestnom muzeju - Celje, Mestnom mu-zeju - BreZice, Arheolosliom muzeju - Zagreb, Muzeju Slavonije - Osijek, Arheo-loskom muzeju - Split, Arheoloskom muzeju - Zadar, Arheoloskom muze,ju - Pula,Muzeju Pores tine - Poree, Arheoloskoj zbirci - Vis, Zemaljskom muzeju - :Sa-ra-jevo, Narodnom muzeju - Bitola, Narodnom muzeju - Ohrid, Narodnom muzeju- Prilep, Muzeju Kosova - Pristina, Muzeju Srema - Sremska Mitrovica, Narod-nom muzeju - Vrsac Muzeju grada Beograda, Arheoloskom institutu - Beograd,Arheoloskom muzeju .:.. Nis, Narodnom muzeju Krajine - Negotin, Narodnom mu-zeju - Zajeear, Narodnom muzeju - Pozarevac, Narodnom muzeju - Titovo Uzice,Narodnom muzeju - Smederevo, Narodnom muzeju - Leslwvac i Narodnom mu-zeju - Vranje.

DirektorNarodnog muzeja

Dr Miodrag Kolaric

Exhibition of antique bronze in Yugoslavia conceived within the celebration of the125-th anniversary of ,fondation of the National Museum, is our first attempt togather all the objects of this kind of noble metal and display them by characterof their origin, their evolution and usage. Nevertheless, regardless of the chronologie,scientific or any other manner of classification, perfect modelling and grace in theprocess of ancient Greek, i. e. Roman masters-chisellers and casters from greatartistic centres or provinces - shall help us to assess unique harmonious entiretyof good taste and feeling for measure in this waste number of over three hundredobjects, created at different times and for various usage. Antique master, abstainingto evaluate his work by size, searched and always found in his plastic art in bronze,vital elements for this kind of creation: refined. vibrating, lively flexibility andwarmth of matter ready to define with the same ease and congency subtle grace offemale body and hard, robust form of a man, gladiator or wresteler. Thanks to astrong affinity of these masters for bronze, We are today in position to be asquain-ted with this special form of plastic creation of antique world, not less importantor valuable than the monumental one, of great dimensions. In the first place, wemust offer our recognition to all the experts for antique archaeology, members ofthe Department of antique archaeology of the National Museum, who offered theirfull support to the organisers of this exhibition, expressing on this Qccasion ourdeepest thanks.

Directorof the National Museum

of BelgradeMiodrag Kolaric, Ph. D.

DORDE MiANO-ZIIS:ILJUBISA B. POPOVICMLLIVOJE VEDIOKOVICBRANKA JEUCIC

GI'cka bronzaLJUBISA B. POBOVICR'ims:ka bimnzaMI:LIVOJE V(EfuI,cKOVICKasno'anJtiJi'ika brO'l1JZa'BRAiNiKA JELICIC

DORDINA GAiBRICEVICMlliOLJUB MIiLETICALEK!SAiNDA!RSTOJKOVICMIHAILO PAUNOVIC

Brojna otkriea antiekih grekih statua, statu eta, sIemova, oklopa, posuaa i raznolikog nakita pru-zila su moguenosti za upoznavanje jedne veoma vazne zanatske delatnosti stare Greke u delimaantiekih toreuta. Znaeajna greka svetilista Olimpija, Delli i Dodona pruZila su nalaze mnogo-brojnih darodavaca i doprinela boljem razumevanju aktivnosti i prosperitetu greke toreutike.Nalazi van uze teritorije Greke na svim podruejima od lberskog poIuostrva, preko juzne Fran·cuske, !talije, Jugoslavije, Bugarske pa sve do juzne Rusije pokazali su jasan uticaj u formi-ranju mediteranske i pontske civilizacije. Ako se geometrijska umetnost javIja u vreme okopoeetka VIII veka pre n. e. sa stilskim odlikarna izrazite dekorativnosti, ona u isto vreme pred-stavlja sarno nagoveStaje kasnije arhajske i klasiCne umetnosti u bronzi.Meau najstarije primerke svakako treba izdvojiri bronzanu statuetu iz Drerosa zajedno sa dyezenske statuete sa Krita u tehnici sphyrelaton naaene u najstarijem grekom hrarnu na Kritukako je to Marinatos pokazao. I pored malih dimenzija one deluju monumentalno. Vreme nji-hovog nastanka iz sredine VII veka pre n. e. karakteriSe ozbiljnost i jaCina ekspresije. U da-ljem razvoju posebno mesto zauzima i sedeea figura majstora koji izraauje slem iz Metropolitan:-1useum-a za koju D. G. Mitten smatra da predsravlja jedinstvenu varijantu sedeeeg coveka uranoj peloponeskoj umetnosti iz sredine VII vek.a pre n. e. U vremenu oko 600. godine pre n. e.statuete sa Samosa pokazuju uopstenu anatomsku strukturu, neZne forme u obradi tela, a sIo-bodniji stay govori 0 oslobaaanju ranijih geometrijskih kanona. Ovo miSljenje nam u potpu-nosti ilustruje i nagovestava novo arhajsko shvatanje izrazeno u poznatoj statueti trkaea zakoju G. Richter smatra da spada u red najatraktivnijih figura koje su dospele do nas sa Poli-kratovog Sarnosa. Na teritoriji grekoga kopna treba spomenuti konjanika, statuetu od bronzenaaenu na AkropoIisu, sada u Bostonu za koju E. Langlotz ukazuje na k.arakteristik<: u obraditipiene za stil treee eetvrrine VI veka pre n. e. I na kraju nasih uvodnih razmatranja svakakone treba propustiti statuetu mladiea sa slemom iz vremena kasnoarhajske umetnosti, iako sarerniniscencijama na lakonsku umetnost pripada vee umetnosti severnog Peloponeza oko 520.godine pre n. e. (D. Mitten, 38). Ovde spada i bronzana statueta iz Sparte (sada u Bostonu)sa predstavom Hermesa, majstorsko delo kasnoarhajskog perioda.U dosadasnjem izlaganju ogranieili smo se se sarno na neke markantnije primere obrativsi paznjuvise na prve poeetke naroeito kasnogeometrijske i arhajske umetnosti u bronzi jer su upravostilski sIieni objekti daleko vise zastupIjeni na mediteranskom podrueju. Tako na IberskompoIuostrvu nalazimo vee u arhajskom periodu razne greke importovane objekte pa eak i jedangrcki slem korintskog tipa iz 625. godine pre n. e., koji je naaen u reci Gvadalkivir (Muzej uKadizu). Iz kasnog VI i poeetka V veka pre n. e. je st3tueta satira naaena u Bonete, provin-cija Albacete (Musee de Louvre) koju je objavio G. Bellido. U juznoj Francuskoj euveni naIazi7 Viksa sa poznatim kraterom od bronze pokazao je od kakvog su znaeaja identieni objektiotkriveni ranije u Trebenistu kod Ohridskog jezera. Nova otkriea u juZnoj Italiji ukazaIa su naprisustvo grekih zanatskih radionica najpre u Tarasu, Lokriju, Regionu a kasnije i u Kapui. Na

11 ovom mestu treba posebno istael i bronzane sudove iz Pestuma koji omogueavaju daIje sirenje

nasih znanja i veza na teritoriji juzne Italije u odnosu na oblasti centralnog Balkana. Pogodangeografski polozaj Jugoslavije je veoma ranD uslovio plodne uticaje sa juga. Nekoliko vaznihotkrica iz nase zemlje kao sto su: trkacica iz Prizrena (sada u British Museum-u), canephora izAlbanije, (Corcyra, sada u Musee de Louvre), Menada iz Tetova (Arheoloski muze), Skopje),bronzani objekti iz nekropole kod Trebenista (Narodni muzej, Beogtad), Kovac iz Vranista kodBele Palanke u Srbiji i aplikacija zenske glave iz Debra (Narodni muzej, Beograd), pruzili sudokaze 0 veoma jakom kulturnom uticaju sa juga u periodu kasnog VI i ranog V veka pren. e. Prisustvo hidrije od bronze u nalazu iz Novog Pazara sa tronoSeima i osralim posudemuverilo nas je da su grcki uticaji dolazili posredno i preko juzne Italije na osnovu jasnih ana-logija.Na severozapadnom delu Jugoslavije odnosno na teritoriji Istre i Slovenije javlja se jedna spe-cifii'na varijanta nazvana umetnost situla. Fantastii'ne predstave zivotinja istoi'njai'kog poreklaovde dospevaju posredno preko kulture Veneta iz centra Bolonje i sa jasnim elementima kultureEste. Ova se kultura manifestuje u visokoj zanatskoj tehnici, posebno aa situlama od bronzesa reljefnim dekoracijama. Ovde su zastupljeni dementi grckog orijentalnog stila uporedo sadomaCim halStatskim. Situle posmatrane u celosti pokazuju jasne inspiracije iz mediteranskogsveta, gde se uloga Etrurije ne moze zanemariti. Etrul'Ci su svakako koristili prva iskustvarri'kih toreuta sto se jasno zapaza na i'uvenim cistama ili na tronoSeu iz Vuli'ija iz kraja VIveka pre n. e. U stilskom pogledu predstave na situlama sadrZe odlike arhajske gri'ke umet-nosti. S druge stmne daleko je vise izrazena autohtona komponenta na bronzanim cistama, situ-lama i ostalom posudu iz istarskih nalazista Nezakcij, Picugi i Kastela kod Buja. Izrazito lokal-no obeleZje zapazamo na privescima u obliku predstava zenskih Figura iz Kringe kod Porei'a.lsticanjem znai'aja umetnosti situla u potpunosti se moZe prihvatiti sledeCi zakljui'ak: "Arhaikatoreutike na situlama ima svoj uzor u motivima u grOkoj .arhajici, odakle se periferno razvijaarhajska urnetnii'ka celina ad Skita preko Balkana do HalStata, Vai'e, Este pa sve do kelt-iberij-skog prostora na zapadu". Isticanjem karakteristika antii'ke gri'ke bronze na teritoriji Istre iSlovenije zeleli smo da ukazemo na njenu specifii'nost stila koji je tako bogato zastupljen narazvijenim reljefnim situ lama u periodu od poi'etka VII veka pre n. e. pa sve do sredine Vveka pre n. e.Na teritoriji juznog i centralnog dda Jugoslavije odnosno na teritoriji danasnje Makedonije iSrbije su otkrivena ne manje znai'ajna dela grcke toreutike. Vel' smo u prethodnom tekstu na-veli nekoliko karakteristii'nih primera kao sto su Menada iz Tetova, trkai'ica iz Prizrena i nalaziiz Trebenista. U jednom odredenom periodu adnosno u vreme kraja VI i pocetka V veka pren. e. gri'ki uticaj u ovim oblastima je bio veoma jak sto se moze objasniti intenzivnom razme-nom materijalnih dobara domaCih ilirskih plemena sa grckim trgovcima i kolonizatorima. Ovajuticaj je dopirao iz dva pmvca i to jedan direktno preko vardarsko-moravske doline, a drugiposredno preko juzne Italije, odnosno preko trgovai'kih emporiona na jadranskoj obali. U kas-nijem razvoju kolonizatorskog poduhvata ova uporiSta postaju znai'ajni gri'ki centri i kolonije.Pored Apolonije i Epidamnosa (na teritoriji Albanije) vaZan centar je bila i Budva, antii'kaBouthoe koja je pruzila vaZne arheoloske dokaze a posebno ilirsko-gri'ke slemove, domacu kera-miku i fibule. Njen kulturni kontinuitet se proteZe sve do helenistii'ke keramike, sto svedoi'i 0

vaznosti za gri'ku trgovinu i razmenu dobara sa ilirskim stanovnicima.Medutim, vardarsko-moravskom dolinom je dospeo kovai' iz Vranista (Bela Palanka) oji motivkovai'a koji kuje na nakovnju simboliCki personificira mdarsku delatnost u kraju u kome jenaden. Od veceg interesa je da se ova predstava po s,,-ojim stilskim elementima moze pouzdanoobjasniti kao proizvod peloponeskih toreuta. Pored jasnih tradicija geometrijskog stila u obraditela, predstava glave sadrzi potpuno odredene arhajske elemente. Potpuno slobadan stay saprekrstenim nogama predstavlja veoma redak i dosta slobodan motiv u izradi peloponeskihtoreuta. Uporedivsi ga sa najblizim primercima iz Sparte kao i sa bronzanom statuetom majstorakoji izraduje slem sa Peloponeza (sada u Baltimoru) onda se moze ustanoviti da nas kovai'predstavlja jedan od veoma znai'ajnih primeraka karakteristii'nih za pre1az od kasnogeometrij-skog ka ranoarhajskom periodu VIII-VII veka pre n. e. Daleko mlada je statueta trkai'iceiz Prizrena koja predstavlja devojku-atletu i moze se uporediti sa slii'nom statuetom otkrive-nom u Dodoni. Iznenaduje sloboda pokreta u odnosu na dodonski komad i svakako predstavlja 12

dalji korak u razvoju elemenata stila spartanske bronze. Isto tako potpuno se odvaja od cuveneMenade iz Tetova koja zaddava jos uvek starije tradicije, koje se mogu konstatovati i na spo-::nenutoj statueti iz Dodone, karakteristicne za drugu polovinu VI veka pre n. e.Bronzano posude na celu sa cuvenim kraterom iz nekropole kod Trebenista kraj Ohridskogjezera je u potpunosti potvrdilo veoma jasne uticaje i prodor grcke kulture i umetnosti u nasimkrajevima. Raznovrsnost objekata dopustila je i detaljnije .analize ne sarno stilsko-umetnickogkaraktera 'lee je i podstrek za resavanje puteva uticaja, ili usvajanje grckih izvornih formi ioblika bilo u ratnoj opremi kao 5tO je to bio slucaj sa slemovima ili u prihvatanju odredenihgrckih dekorativnih elemenata na nakitu.Korintski tip slema sa paragnatidama kroz jcdan vremenski period od jednog veka odnosnokroz Citav VI vek pre n. e. postepeno postaje sastavni deo opreme ilirskog ratnika staresine inalazimo ga na Citavom prostranstvu od Makedonije, preko Srbije, Bosne i Hercegovine, CrneGore pa sve do srednje Dalmacije. Ovaj tip slema ima i svoj poseban naziv: ilirsko-grcki.S druge strane posude u celini zajedno sa kraterom iz Trebenista zadrZava sve svoje 'lee ranijetretirane karakteristike poznoarhajske toreutike. Bez obzira na razliCita miSljenja koja pustojeo njegovom izrazito korintskom pOleklu novi je momenat da su nova otkriea u Pestumu ujuznoj Italiji pokazala izvesne zajednicke dekorativne elemente prvenstveno na hidrijama sadrSkama u obliku ljudskih saka kao i na ostalim dekorativnim motivima. 0'10 ide u prilogtumacenju da se mora isto tako racunati i na mesto grckih radionica na teritoriji juzne Italije.Ovo misljenje su u potpunosti potkrepili i novi na1azi iz Novog Pazara u Cijoj ostavi je poredostalih vrednih objekata grckih vaza, zlatnih aplikacija, nakita, srebrnog posuda, naneno i ne·koliko sudova od bronze od kojih se naroCito izdvaja hidrija veCih dimenzija. Predstava drSkeU obliku kurosa je izvanredan zanatsko-umetnicki rad koji se po svojim anatomskim detaljimamoze uporedivati sa velikom skulpturom i to sa primerkom arhajskog kurosa iz Megare kao isa bronzanom statuetom sa Naksosa. Sve ove elemente nalazimo na jednoj hidriji nadenoj uRandazzo pored ostalih brojnih nalaza sa teritorije juzne Italije. Od posebnog je interesa takodei predstava Gorgone na donjem delu drske hidrije iz Novog pazara jer ovaj motiv karakteri-stican za arhajsku bronzu, 'leoma cesto sreeemo te ga isto tako mozemo zapaziti na krateru izTrebenista kao i na ostalom posudu od bronze.lz svega do sada mozemo zakljuciti da su putevi uticaja bili visestruki i da je od posebnogznacaja sto se bas u nasim krajevima na osnovu novih nalaza i rezultata proucavanja mogu po-stavljati ali isto tako i resavati znacajna pitanja vezana za proucavanje grcke bronze u dalekosirim razmerama. To u prvom redu potvrduje nalaz iz Viksa koji je u vrIo bliskoj vezi sanasim kraterom naroCito na osnovu zajednickih dekorativnih elemenata. Ako smo u dosadasnjemizlaganju konstatovali jak grcki uticaj bilo posredno kao sto je to slucaj u Istri i Sloveniji bilodirektno kao u Makedoniji, Srbiji i delimicno Crnoj Gori (Bud va) i to u prvoj fazi grckogaprodora na naSa teritoriju, potrebno je da se isto tako pozabavimo i sa centralnim delovima nasezemlje.OdrZavajuCi svoju jaku autohtonu tradiciju ilirska plemena na teritoriji Hrvatske, Bosne i Her-cegovine viSe su se oslanjala na kulturu gvozdenog doba koja ovde ima svoj puni kontinuitetod prve pojave i upotrebe metala. lako su Japodi odrzavali bliske kontakte sa susednom Ita-lijom, sto su potvrdili izvanredni primerci glava od eilibara, neki znacajniji objekti maka1' kaoimport ad bronze, nisu se do sada naSH. Glasinac, taj moeni centar llira, prikazuje sko1'o cela-kupan razvoj jedne civilizacije koja je u svojoj postupnosti od bronzanodopske kulture dospelasve do latenske civilizacije. lznenadujuea je Cinjcnica da je grcki import relativno slabo zastup-ljen. Nalazi iz Arareve gromile i to prvenstveno korintski slem sa nalazom, zatim knemide izIlijaka ili manji to1'dirani sud iz Citluka Sl1 zaista relativno skromni g1'cki doprinosi i mogu seuvrstiti sarno kao izuzetna pojava a nikako kao odreden i definisan grcki utkaj. Smatra se daje pokraj usca Neretve kraj rimske Narone, postojao jedan veCi grcki emporium preko koga suovi objekti mogli dospeti na Glasinac. Ipak vise treba raeunati na od1'eden konzervativizamdomaCih plemena jer su importovani objekti u ovom podrucju zaista pravi izuzeta.k u pogledubronze. Vise su zastupljeni slemovi ili1'sko-grckog tip a koji ujedno obeldavaju i jednu mladu

13 fazu kako smo u prethodnom tekstu i naglasili.

U periodu stabilizacije grckih kolonista na Jadranskoj obali i stvaranja grckih kolonija kao Issa(Vis), Pharos (Hvar), Salonae (Solin), Corcyra Melaina (Korcula) i druge, grcki uticaj dobijadaleko veCi znacaj sto je karakteristicno za mladi odnosno helenisticki period.Mozda relativno slaba ispitanost dalmatinskog podrucja ne pruza dovoljno dokaza 0 starijimnalazima bronzanog posuda i statueta grcke proveniencije, jer su zaista veoma skromni prilozi odnekoliko slemova sa Braca (Lozisce - Vicja Luka) i drugih nalazista (Arh. muzej - Split) aisto tako i objekti iz rnladeg helenistickog perioda. Pored predstave grifona koja po svom mo-tlvu i obradi ide na pocetak IV veka pre n. e., pojave situla sa reljefnim predstavama ~iJenaoznacavaju jedno potpuno novo shvatanje. Najbrojnije su zastupljene u Budvi i Karinu i jasnose vezuju za sjajne tradicije helenisticke umetnosti s tla susedne halije. Ovakve situle srecemosada i u Makedoniji kao u CrkviStu kod Bitolja, ali u isto vr~me i ne manje znacajnu situlu izGrajdnice sa tipicnom helenistickom dekoracijom. U materijalu iz Budve posebno se istice ne-koliko posuda koje se, po svojim dekorativnim elementima pribliZavaju importovanim delimaitalske toreutike IV-III veka pre n. e. Veca fragmentovana situla (donji deo rekonstruisan) izBudve ima tipicnu palmetu za najbolja dela italskih toreuta. Duboko na severu, verovatno do-speo kao import, u centru Srbije naden je oronzani sud iz Bosnjana sa raskosnom helenistiCkomdekoracijom srebrne intarzije. Ovde dominil"a 10za, tipican heleoisticki motiv, koji isto tako nala-zimo i na strigilu iz Gorice kraj Ohrida.Nismo u mogucnosti cia pratimo kontinuirani razvoj helenisticke umetnosti cak ni u pogledustila a jos manje hronologije, jer mali bro) nadenih primeraka nam sarno nagovdtava problemei otvara mnoga pitanja. Potpuno je sigurno da dye znacajne bronzane skulpture Satira iz Sto-bija oznacavaju vrhunac jednog istorijsko-umetnickog procesa, ciji se unletnicki kvaliteti moguuporediti sa najveCim ostvarenjima aleksarldrijskih majstora-toreuta.

Numerous discoveries of antique Greek statues, statuettes, helmets, annours, vessels and variousjewelry gave us a possibility to assess a highly signicifant artisanship of ancient Greece in crea-tions of antique toreuts. Important Greek sanctuaries Olympia, Delphi and Dodona invitedthe finds of numerous gift-offerers and contributed to a better understanding of activity andprosperity of Greek thoreutics. Finds out of the narrow territory of Greece, in areas of IberianPeninsula, through Southern France, Italy, Yugoslavia, Bulgaria and up to the Southern Russiashowed an obvious influence in creation of Mediterranean and Pont us civilisation. If the geo-metric art appears around the beginning of the 8th cenrury B. C. with a style of emphatic orna-mentation, simultaneously it tends to concieve merely prediction of late-Archaic and Classicalart in bronze.Bronze statuette from Dreros should be certainly emphasised as one of the oldest examples,together with the two female statuettes from Crete made in sphyrelaton technique and foundin the earliest Greek temple on Crete as it was showed by Marinatos. In spite of their smalldimensions, they impress monumentally. Dating from the middle of the 7th century R. C. theyare characterized by a serious and powerful expression. A special place in further developmentbelongs to a seated figure of "helmet-maker" from Metropolitan Museum which is c.onsideredby D. G. Mitten as a unique variant of a seated man in early Peloponesian art around themiddle of the 7th century B. C. Around the year 600 B. C. statuettes from Samos show ageneralised anatomical structure, tender rounded forms of body, having a more free pose whichspeaks of liberation from earlier rules of geometric art. This idea fully illustrates and predictsa new archaic conception expressed in the famous statuette of the Runner which G. Richterconsiders as one of the highly attractive figurines originating from Polykrates Samos. From theGreek mainland, mention should be made of the bronze horseman statuette found on Acropolis,actLlally in Boston, with E. Langlotz pointing at some characteristics in workmanship, typicalof the style of third quarter of the 6th century B. C. In conclusion of our introductory remarkswe should not fail to mention the statuette of the Youth in Helmet, creation of late-archaic art,although reminiscent of Laconian art, belongs to the art of northern Peloponnesus around 520year B. C. (D. Mitten 38). Bronze statuette of Hermes from Sparta (now in Boston) alsobelongs here, a master creation of late Archaic period.We have thus far limited our exposition to some of the outstanding examples, emphasysing earlybeginnings of late Geometric and Archaic art in bronze as the objects similar in style are bya far greater extend found in Mediterranean areas. Thus we find on Iberian Peninsula as ear!vas Archaic period various Greek imported objects and even one Greek helmet of Corinthiantype dating from the year 625 B. c., found in Guadalqivir river (Museum of Cadiz). Satyrestatuette found in Bonete, province of Albacete (Musee de Louvre) published by G. Bellidodates from the late 6th and the beginning of the 5th century B. C. In Southern France famousfind from Vix of the notorious splendid bronze krater helped us to understand the' significance

15 of identical objects unearther earlier at Trebeniste near the Ohrid Lake. New discoveries in

Southern Italy at the pressence of Gteek artisans workshops first in Taras, Lokroi, Rhe-gion and later in Capua. A special mention should be made here of bronze vessels from Pestumwhich enabled further expansion of our knowledge and connection in the area of southernItaly with central Balkans.Favourable geographic location of Yugoslavia since aerly times conditioned flourishing influencesfrom the South. Several significant discoveries originate from our country, such as: the Runnerfrom Prizrcn (now in British Museum), canephora from Albania, (Corcyra, now in Musc~de Louvre). Menada from Tetovo (Archaelogical Museum, Skopje), bronze objects from Tre-beniste necropolis (Nataional Museum, Belgrade), Blacksmith from Vraniste near Bela Palankain Serbia and a Female head aplique from Debar (National Museum, Belgrade) offered a suffi-cient proof on a high powerful cultural influence of the south in the period of late 6thcentury and early 5th century B. C. Pressence of bronze hydria in the finds of Novi Pazar,together with tripods and other vessels convinced us that Greek influence arrived indirectlythrough southern Italy based on clear analogies.Northwestern part of Yugoslavia, i. e. territory of Istria and Slovenia records a specific variantcalled the situla art. Fantastic presentation of animals, of oriental origin reaches tnese :lreasindirectly through Venetan culture from central Bologna containing clear elements of Este cul-ture. This culture is manifested in highly developed craft technique especially on bronze situlaewith relief decoration. Elements of Greek oriental style together with Hallstattian style are re-presented here. Regarded as a wholesome phenomenon, situlae demonstrate a clear inspirationof a Mediterranean world where Etrurian role cannot be disregarded. Etruscans evidently usedthe first experiences of Greek thoreuts clearly asse,sed on famous cistae or Vuki tripod fromthe end of the 6th century B. C. In style, presentations on situlae contain some features ofarchaic Greek art. On the other hand, autochtonous component is far more expressed onbronze cistae, situlae and other vessels from Istria finds at Nezakcij, Picugi and Kastela nearBuje. Emphatically local features are perceived at pendants in the shape of female figures fromKringa near Poree. Emphasised importance of situla art can fully forebear the following con-clusion: "Archaics toreutics on situlae has its example in motives of Greek Archaics, fromwhere archaic artistic unity peripherally developed from Scythians via Balkans to Hallstatt, \Taee,Este and further up to the Celt iberian area on the west. In emphasising characteristics ofantique Greek bronze in Istria and Slovenia we wished to point at its specific style, so abun-dantly represented on developed reliefs on situlae at the beginning of the 7th and up to themiddle of the 5th century B. C.Equally important discoveries of significant Greek thoreutic creations were made in southernand central parts of Yugoslavia, todays area of Macedonia and Serbia. Earlier in this paper wehave mentioned several characteristical examples such as Menada from Tetovo, Runner fromPrizren and Trebeniste finds. In the period towards the end of the 6th and the heginning ofthe 5th century B. C. Greek influence in these parts was very strong due perhaps to an inten-sive exchange of goods between native Illyrian tribes and Greek merchants and colonisers. Thisinfluence penetrated from two directions, directly through Morava-Vardar valley and the other,indirect one through the Southern Italy, 1. e. throught emporiums on the Adriatic coast. In laterdevelopment of colonising undertakings these fortifications assume an importance as Greekcentres and colonies. Apart from Apolonia and Epidamnos (on Albanian territory) importantcentre was also the antique Bouthoe which yielded significant archaeological proofs and especiallyGraeco-Illyrian helmets, domestic ceramics and fibulae. Its cultural continuity extends as faras Hellenistic ceramics, which testifies the importance of Greek trade and exchange of goodswith Illyrian natives.Blacksmith from Vraniste (Bela Palanka) however, reached through Motava-Vardar valley,representing a blacksmith fotging on anvil which symbolically petsonificates mining in the areawhere it is found. It is interesting to note that this presentation with the elements of its stylecan be explained as a product of Peloponnesus thoreuts. Apart from clear traditions ot geo-metric style in modelling of the body, presentation of head contains fully determined archaicelements. 16

Full freedom of pose with crossed legs means a very rare and rather liberal motive in creationof Peloponnesus thoreuts. If we compare it with the closest examples from Sparta and thebronze statuette of "helmet-maker" from Peloponnesus (now in Baltimor) we can conclude thatour blacksmith represents a very significant example, characteristical of the transition periodfrom late geometric to early archaic period (the 8th and the 7th century B. C.). Far youngeris the Runner statuette from Prizren which presents a girl-athlete and can be compared to asimilar statuette found at Dodona. Suprising is the freedom of movement in respect toDodonian find and certainly signifies a step further in the development of Spartan bronzestyle elements. Simultaneously it fully differs from the famous Menade from Tetovo which stillretains ancient traditions as perceived on the mentioned Dodona statuette, characteristic of thesecond half of the 6th century B. C.Bronze vessels, headed by the famous krater from Trebeniste necropolis near Ohrid Lake fullyconfirmed very clear influence and penetration of Greek culture and art in our parts. Varietyof objects permitted a detailed analysis to be carried out, not only regarding style and artisticcharacter but it further meant an instigation for solving the routes of influence penetration oradoption of Greek authentic forms and shapes, either in warfare equipment as is the case withhelmets, or in acceptance of particular Greek decoration elements on jewelry.Corinthian type of helmet with paragnatids, throughout the 6th century B. C. gradually becomesa component part of warfare equipment of an Illyrian warior comandor and it is encounteredthroughout the area from Macedonia, via Serbia, Bosnia and Herzegovina, Montenegro up tothe middle Dalmatia. This type of helmet is well known as Illyrian-Greek helmet.On the other hand, vessels together with TrebeniSte krater retains their earliet stated characte-ristics of late-archaic toreutics. Regardless of contradictory opinions concerning its emphaticallyCorinthian origin, new moment represents the fact that the recent discoveries in Pastum insouthern Italy have demonstrated certain mutual elements of decoration, primarilv on hydriaewith handle in the shape of human hands as well as on some other decoration motives.This goes in favour of the interpretation that the place of Greek workshops on territory of thesouthern Italy must be also taken into consideration. This opinion was fully supported by thefinds of Novi Pazar where apart from other objects of value, Greek vases, golden appliques,jewelry, silver vessels, several bronze vessels were also found, with a significant hydria of largersize. Kouros shaped handle represents a magnificant handicraft-artistic creation which in anato-mic details can be compared to the great sculpture and example of archaic kouros from Megaraas well as with the bronze statuette from Naksos. All of these elements are found on a hydriadiscovered at Randazzo, amongst the other numerous discoveries from southern Italy. Of a spe-cial interest is the presentation of Gorgon on the lower part of a hydria handle from NoviPazar as this motive, characteristical of Archaic bronze if often encountered and can be per-ceived at a TrebeniSte krater and the rest of bronze vessels. Thus far, we reach the conclusionthat routes of influence were manifold and it is specially important that in our regions, basedon new findings and research results, questions can be raised and answered as well, connectedwith the study of Greek bronze in a far larger scope. This is primarily confirmed by Vix disco-very which is closely connected with our krater, especially on the basis of mutual decorationelements.If we thus far demonstrated the existence of a strong Greek influence, either indirectly aswas the case in Istria and Slovenia or directly as in Macedonia, Serbia and partually in Monte-negro (Budva) in the early phase of Greek penetration into our territory, it is necessary furtherto examine the central parts of our country. Maintaining a powerful autochtonous tradition,Illyrian tribes on territory of Croatia, Bosnia and Herzegovina were inclined to lean on theHallstatt culture which maintains here its full continuity from the first appearance and the useof metal. Although Japods maintained close contacts with neighbouring Italy, which is provedby magnificant examples of amber heads, not one important object even an import at bronzeis yet found. Glasinac, powerful centre of Illyri:m tribes displays nearly complete dev:J~p-ment of a civilisation which in its transition from Bronze Age culture reached the Laten cIvil!-

17 sation. Surprising is the fact that Greek import was rather poorly represented. Finds from

Arare\-o tumulus, primarily Corinthian helmet with a nasal, knemide from Ilijak or smallergroowed vessels from Citluk is in fact a rather poor Greek contribution and can be classifiedonly ?osan exceptional appearance, but in no case as a certain and definitely Greek import.According to an opinion, beside the moth of river Neretva near Roman Narona, a great Greekemporium existed which was a possible channel of supply of these objects to Glasinac. But adefinite conservatism of native tribes must be taken into consideration as the imported objectsespecially bronze in these areas are real rarity. Illyrian-Greek type of 'helmet is widely repre-sented, marking at the same time an earlier phase as we already mentioned above.Stabilisation period of Greek colonists on the Adriatic coast and creation of Greek coloniessuch as Issa (Vis), Pharos (H var ), Salonae (Solin), Corcyra Melaina (Koreula ) and someothers, mark a great increase in importance of Greek influence which is the characteristic of alater, i. e. Hellenistic period.Perhaps a nther poor exploration of Dalmatia does not offer a sufficient proof on earlierfinds of bronze vessels and statuettes of Greek provenance, as a few helmets from Brae (Lozisee- Vieja Luka) and other sites (Archaeological Museum, Split) are a really modest contribution,as well as the objects from later Hellenistic period. Apart from griffin presentation which inmotive belongs to the beginning of the 4th century B. c., appearance of situla with reliefpresentations of Silen, marks quite a new conception. Most numerous finds originate fromBudva and Karin and evidently are linked with splendid tradition of Hellenistic art pertainingto neighbouring Italy. Such situlae found in Macedonia, Crkviste near Bitola and the other, equallyimportant one of Grajesnica with typical Hellenistic decoration. In Budva finds, outstandingare some vessels which are close in decoration elements to imported regions of Italic toreuticsfrom the 4th and the 3rd century B. C. A larger, fragmented situta (lower part reconstructed)from Budva shows a typical palmet of the best creations of Italic toreutics. Deep in the north,probably an import in central Serbia, bronze vessel is to be found at Bosnjani with luxuriousHellenistic decoration, silver incusted. Wineleaf dominates here, as a typical Hellenistic motivwe find also on the strigil from Gorica near Ohrid Lake.'V,'7e are not in possition further to follow Hellenistic art, neither In style not chronology as thefew discovered examples only suggest the problems and open a number of questions. It is cer-tain, however, that the two significant bronze sculptures of Satyres from Stobi are the para-mount of a historically-artistic process possessing artistic qualities which can be well comparedto the greatest creations of Alexandrian masters-toreuts.

N Himmelmann-\'(7i1dschlitz, Bemerkungen zur geometrischen Plastik, Berlin 1964

D. Randall - MacIver, Villanovians and Early Etruscans, Oxford 1924

H. Hencken, Tarquinia, Villanovans and Early Etruscans, Cambridge Mass. 1~67

F. Stare, Vace, l\1'heoloski katalogi Slovenije I, Ljubljana 1955

J. Kastelic, Situla sa Vaca, Beograd 1956

umetnost alpskih Ilirov in Venetov - Situle od Pada do Donave Ljubljana 1955 (katalog izlozbe)

K. A. Neugebauer, Antike Brozestatuettcn, Berlin 1921

E. Langlotz, Friihgriechische Bildhauerschulen 1-2, Niirnberg 1927

W. Lamb, Greek and Roman Bronzes, London 1929

B. Filow. Die archaische Nekropole von Trebeniscnte am Ochrida-See, Berlin-Leipzig 1927

N. Vulic, Arch. Anzeiger III/IV 1930, 276 i III/IV 1933, 459

Lj. Popovic, Katalog nalaza iz nekropole kod Trebenista, Beograd 1956

G. Vallet - F. Villard, BCH I, 1955, 20

R. Joffroy, Le tresor de Vix (Cote d'or), Paris 1954

U Jantzen, Bronzewerksditten in Grossgriechenland und Sizilien, JdI, Erganzungsheft XIII, Berlin 1937G. M. A. Richter, Greek, Etruscan and Roman Bronzes, New York 1915, Archaic Greek Art, New York 1949.

33, 40, 75., Handbook of the Greek Collection, The Metropolitan 11useum of Art, Cambridge 1953, 22, 13J, 189.

I-i B. Walters, Catalogue of the Bronzes, Greek, Roman and Etru~can, Department of Greek and Roman Anti-

quities, British Museum, London 1899

J. Charbonneaux, Les bronzes grecs, Paris 1958

P. C. Sestieri, An underground shrine at Paestum, Archeology 9, ~~o. 1, 1956, p. 28, Fig. 13.

Bericht iiber die AU'igrabungen in Olympia, Berlin 1936 - Deutsches Archaologisches Institut

D. G. Mitten - S. F. Doeringer, Master Bronzes from the classical Worlti, ~1ainz 1967. 33, 11.

T. J. Dunbabin, The Western Greeks, Oxford University Press 1948

E H. Minns, Scythians and Greeks, Cambridge 1913

Ch. Picard, Mam1cl d'archeologie grecque I, Paris 1935

Grcki import za nase krajeve znaCio je prilagodavanje mediteranskoj civilizaciji, prihvatanjemrobe viseg kvaliteta u interesu opstanka u drustvenom razvoju. Ta istorijska nuznost se zapazau dva moena kulturna domena: u Galiji i kod llira i Tracana na Balkanu. Njih je, medutim,razorila vojna sila Rima. TreCi domen na Ponru, pokazao je u svom slobodnom razvoiu kaka sugrcki kulrurni podsticaji doveli do stvaranja originalne skitske umetnosti. Na primeru obradebronze moze se uoCiti kaka se u llasim krajevima odrazila anticka umetnost u svom razvojun okviru velike rimske imperije.U slucaju grckog import a od osobitog in teresa je bilo bronzano posude i ratna oprema koji susluzili za prakticne potrebe. Medutim, tek od doba rimskih osvajanja dopire Cista figuralnabronzana plastika helenizma u Makedoniju i na jadransko Primorje. To obelezava momenat no-vog drustvenog i etnickog prisustva ljudi, prozetih realistickim i senzualnim ukusom. Statue,statuete, reljeti, primenjeni figuralni elementi na namestaju, posudu, opremi, u materijaJu bron-ze, pokazuju teznju za solidnim i prakticnim, za intimno zabavnim i sveeanim, za prestizom.Ovaj novi import dolazi ne starosedeocima, vec osvajaCima Rimljanima. U Poli, ]aderu, Salonz,0secamo prisutnost Cezarove pratnje, AugUStOVLlvojnu aristokraciju, pored monumentalnihgradnji i u sitnicanla kojima doearavaju svoj daleki rimski ambijent. Do njega su i sami skorodosH, pljackajuCi Atinu (86. g. Sula) ili Malu Aziju. Kraj Eretreje i na tuniskoj obali nadenisu tovari potonulih brodova puni bronze. Stacije i Marcijal u svojim satirama rugaju se trgov-cima i kolekcionarima bronze. Rimljani su u to doba bili opsednuti helenistickom umetnoscu.Sam Cezar nosio je sa sobom u bojnom satoru mozaik, kao Aleksandar Veliki statuetu Herakla.Tako i Rimljani koji su doSH do Stobija u Makedoniji, imaJu satire slicne onima u grobnici sakupolom u trackom Mezeku i u Casa del Fauno u Pompeji. Helenisticki ambijent se odrzava uMakedoniji sve do 2. veka nase ere, pod rimskom vlascu u tolerisanoj koine (civitasu) plemen:.lDeuriopa u Stiberi (villi dva genija sa nameStaja). Sa tog podrucja je i bronzana statueta tipie-nog helenistickog grotesknog crnca igraca, Ciji serijski pandan dopire do Karnuntuma. Heraklovabronzana statueta iz Herakleje Linkestide dospela je u Carigrad. Jos znacajnije je cia izvesnitipovi aleksandrijske robe, posuda, dospevaju u Pomoravlje i Podunavlje, verovatno ne samokao luksuz, vec i 12 kultno-religioznih razloga. Takav je slucaj sa srebrom inkrustiranim suJomiz Bosnjana i sa hidrijom iste tehnike, nadenom u Egyedu u Panoniji, sa predstavom Izidineprocesije. U vreme osvajanja balkanskih i podunavskih provincija ad strane Rimljana susreccmose preteZno sa helenistickim importom. Primetan je nedostatak etrurske i republicke rimskeplastike. Medutinl, vec istovremeno sa organizacijom uprave i odbrane provincija, - agrimen-soriumom, izgradnjom puteva i urbanizacijom, - rimske trgovine i zanatstvo prodiru ne samokao potreba okupatorskih snaga i administracije, ekonomskih eksDloatatora, latifundiarija, pro-kuratora poreza i rudarstva, - vec i postepeno razvijenog i jedino romanizovanog gradskog sta-novniStva, formiranog od veterana, ali i od prilagodene domace aristokratije i mnostva svetakoji prati legije: zanatlija, trgovaca, oslobodenika, robova i zen a u kanabama. Tako vec starim

21 trgovackim trasama, a novoizgradenim drumovima, jz Akvileje dospeva roba preko Emone, Celeje,

Petovija i Savarije do Karnuntuma. Drugim krakom, do Siscije i Murse, Sirmiuma 1 Singidu-numa, Viminaciuma i Ratiarije. Znacajni su putevi iz Makedonije i Trakije. Pry!, preko Stobija,Skupija i Ulpijane, drugi od Serdi/..:e preko Remezijane, Naissusa, Horeum Margi, Marguma, doViminaciuma. Od Salone je vodio pClt, i od Narone, - kroz Bosnu, Domaviju lea Sirmiumu. Usvim ovim centrima nalazimo vec u toku 1. veka nase ere, deponovanu italsku robu u mate-rijalu bronze. Najvise je nalazimo u Regia X (Istra) i u Dalmaciji, u Panoniji i Norikumu, -a u Meziji vise na limesu, na Dunavu, - dok juznije dominira preteZno grcka i orijentalnatrgovina preko Trakije.O\'a italska roba je visokog kvaliteta. On:1 dospeva iz kampanskih radionica. 1z Kapue su po-znate lampe, posude i statuete, po ukusu augustovskog klasicizma, glatke elegancije, uproseenefunkcionalnosti i ljubavlju za plastikom. Uzori su u raskosnom srebrnom servisu stila Boskoreale,kakav odlazi i u diplomatske poklone radi umirenja i zadobijanja germanskih stareSina. (Hildes-heim, Liibsow i JUtland.)Veliki prodor Rima u 1. veku nase ere, odrahva se u bronzanim produktima kaserola, patera,vrceva, ojnohoa, vedrica, simpula, cediljki i lampi radenih, ili masivno live no tokareno, ili uiskucavanom Jimu, uvek sa karakteristicnim figuralnim plasticnim dekorom. Ova roba nala2isl'oju produ naroCito u juznim delovima panonskih provinciJa i u Primorju, a sa izvesnim za-kasnjenjem i na limesu Mezije. Setimo se askosa iz Emone sa Dijanom na drSci, koji nas pod-seea na pompejanske primere; tako i lampi iz Pule, velikog formata sa lisnatlm ukrasima; takoi kantice sa otvorom lista deteline (Sirmium), vrceva i vedrica sa figuralnim atasama iz Siska,Vinkovaca i Slankamena. Poreklom iz Juzne 1talije su posude sa bistama crnca, pana, silena,menada i satita, koje u 2. veku nase ere osvajaju siri rejon provincije (Siscia-Viminacium).Omiljene su i severnoitalske lampe sa drskama sa tragicnom maskom (Viminacium-Ulpiana).Rimsko stvaranje dobija svoje narocito obeleZje u odredenim tipovima statueta, koje se serijskiproizvode i kao religiozna i ideoloska sredstva romanizacije propagiraju. Ovamo spada kapitolskitrias: Jupiter ogrnut sarno na jednom ramenu, Junona : Minerva, zatim Dii Militares: Mars,I-Ierakles i Viktorija. Na limesu su naro('ito omiljeni jos Merkur i Venera. NemesIs - Fortuna,koji put i sa atributima Izide - Panteje sirom je postovana. Od bronzanih statueta kojih jemoralo biti u hramovima (od kojih je sacuvan templum Rome i Augusta u Puli) znamo jedinoza glavu Venere sa Visa. 1zvanredne lepote, ona ima vise helenistickih osobina. Jedna veeastatueta Venere izrazito helenisticke reminiscencije je ona iz Stobija. Brojne staruete predstav-ljaju votive u hramovima, ali se upotrebljavaju i u domaCim larariumima. Kao izraziti Lar rim-ske-herkulanske provincije istice se onaj iz Stobija, sto se moze reCi i za stobskog Apolona.SdOlza i Muna imaju slicne primerke. Jedan od najvrednijih primera Jupitera na tronu, izNaissusa, ima svoj pandan u Trakiji. 1 Neptun sa mezijskog limesa, kao i neke Venere iz Me-zije, zbog svojih briljantnih, neSto orijentalnih helenistickih odlika dovode u pitanje konku-rentnu granu klasicisticke proizvodnje oruda jos u toku 1. veka nase ere. Utoliko pre sto kasnijeodatle prodiru i motivi Dionisa, Dioskura, Hermesa - Tota i orficke predstave. Medu osobenerimske vojnicke i logorske motive spadaju Geniji njihovi, loCI, provinciae, imperatoris, godisnjihdoba. 1 zanr-figure, za koje su Rimljani imali duha i sarkazma. Rimski tipovi iz svakidasnjice izivotinje uveseljavali su domaCi ambijent u palatama i vilama, kao efebi i borci, zene sa ogle-dalom, - kao decak sa ribom na Rabu, rob sa posudom na glavi u Saloni, herkulanski lanter-narius iz Marguma, retor iz Sirmiuma, legionar iz Viminaciuma; na jednoj fibuli pas goni zecau Ulpijani. Nije lako diferencirati import od provincijske replike. Statuete donose delom trgovciiz Akvileje, ali su mogli biti i dela putujuCih Iivaca. Zato se njihov problem postavlja u okviruprovincijske arheologije.Do pocetka 2. veka klasicna korektnost fakture govori u prilog italskog uvoza. Na njima sezapaza ponekad reminiscencija videnih dela Praksitela, Polikleta, Skopasa i Lisipa. Za vremeHadrijana i Antonina preovladuje i izvesna senzualnost i !sticanje kontrasta grubljih i gladihoblika. U ovom se odraZava filhelenska faza zvanicne rimske umetnosti, dok opet ne izbijeopori ukus odgovornosti i savesti u prikazivanju gorke istine i stvarnosti.U toku 2. veka Rim u svojoj zahuktaloj ekspanziji dospeva do kulmimcije, aU svojom relativnomalom vodeeom i kulturnom elitom nije u stanju da savlada do tada tako veSta sagradeni orga-nizam svetske imperije. 2ila kucavica ne vodi viSe iz Rima preko Akvileje u nase provincije, 22

vee' ona se proteZe dzinovskom magistral om od Okeana do Ponta, duz limesa na Rajni, prekoagera dokumata, dalje na Dunavu. I carevi sve vise tu borave i odlaze sarno na svecanosti uRim. Ili su na frontu prema Pareanima, ili u Africi. I tada zvanicnu umetnost nalazimo nalimesu. Nikad provincije nisu bile bolje povezane meau sobom ekonomski i kulturno, zahvaljujuCitoj istovremeno najmoenijoj trgovackoj trasi, pri i'emu Rim gubi svoju kulturnu nadmoe. Tomedoprinose i razmdtaji legija i ala na najsuprotnijim stranama imperije i velika raseljavanja sta·novnistva, poi'etak tdkih borbi sa varvarima, pri kojima Rim gubi inicijativu, ali se svirepobori i stojii'ki brani. Tada dolazi do razmene dobara i duhovnih strujanja, koja nije imala visemoe'i da diriguje i kontrolise rimsb centralna vlast, koja se po provincijama postepeno decent·ralizuje. Uloga Galije, uticanjem na stil zivota i pruZanjem svoje bronzane robe, ozivljene i teh·nikom interrasile (prolamanja) i emaljem, postaje osetna i u nasim dunavskim provincijama.Istovremeno prodire i orijentalna struja, preteZno u duhovno-religioznom pogledu, - ali iumetnickom. U Panoniji je prihvaeen trai'ki ritus sahrane u kolima. Talasi ritualnih ku!tova Kibelei Atisa, Sabazija, trackog i dunavskih konjanika, su sve jai'i. Jupiter Dolihen postaje bozanstvovojske na Limesu, a Mitrin kult Sol-Invictusa u tetrahijl usvaja se za ddavnu carsku religiju.U tehnici bronze istok obogaeuje bronzu raskosnom toreutikom, tausiranim srebrom, po sir-skim uzorima iz Antiohije, sa ukusom paradne i barokne cirkuske dekoracije. Susret ovih stru-janja u nasim krajevima daje moguenosti cia se u kasnijoj antici ovde stvore uslovi za vodeeestvaranje u imperiji. Tako se u nasim provincijama oseea import iz drugih provincija s jednestrane, a s druge rimska zvanii'na umetnost sudbonosno je suoi'ena sa neminovnoseu gubljenjasvojih cvrstih tvrdih veristickih okvira. Na limesu se razvija jedna i'udna jedva romanizovanainternacionala u ideologiji i u stilu, koju Rim prihvata da ne bi izgubio dizgine iz ruku. Alikako se tolerancijom prihvata, sarno bi ddala pod svojim skutom i kanalisala ta strujanja, kakoreligioznim ideologijarna daje interpretatio romana, tako postepeno gubi i'istotu svoje mitologijei ideologije, pa podleze ne same u duhovnom, nego i u stilskom pogledu. To se oseea na rim-skoj zvanii'noj umetnosti, - 2-3 veka, kosmopolitske sirine.Jedino i najduze u velikoj bronzi je Rim oddao skoro kroz ceo razvoj svoju originalnu snagu.I u stilskom pogledu uspeva da saeuva neposrednost naturalistickog izgleda za sta ima speci-jalne naklonosti. Pocev od domaeeg portreta i mrtvacke maske uzete sa odra svojih najblizih,sa naroi'itom teZnjom zeli da sai'uva stvarnost i istoricitet izgleda lii'nosti i dogadaja. Tako jestvoren najsavrseniji ljudski portret u istoriji, pravi signum, - a na slavolucima i stubovimanastaju monumenta historiae. I u vekovnom duelu sa grckim klasicizmom, uvek dolazi do po-vremenog vraeanja na sve novije oblike verizma i impresionizma stvarnosti.U pogledu portreta nasa zemlja moze da se pohvali sa nekoliko sacuvanih remek-dela. Meauprve spada Germanik iz Celeje, na kome ~e istice sva i'vrstina i mirna lepota 1. veka nase ere.Trajanus Pater sa Apolodorovog mosta kod Pontes, na mezijskom limesu, jedan je od najsjajni-jih velikih bronzi, prosto dokumentarni karakter-lik. Bronzani portreti su u antici smatrani jedi-nim pravim originalima, prema kojima su i'esto raoeni oni u karnenu. Za nesree'u relativno maloih ima saeuvanih primeraka, jer su ih pretapali. U nasoj zemlji una tragova i od konjanii'kihslatua (Trajan, Daruv3ir, Ludbreg i Stobi). Od statua jedini dobro sai'uvani primer je Mesta-nin iz Emone, dok od Justinijanove, u Carii'inom gmdu jedva su saeuvani delovi odeee, pterige.Zlatni sjaj bronze podizao je reprezentativni kalakter monumenta. Ovi dragoceni spomenici,raaeni tehnikom supljeg livenja pomoeu voska (cera perduta) J imaju reae svoje pandanc i utehnici iskucavanja lima. U razvoju portreta nije se zadovoljavalo sarno sa formalnom mrtvomslii'noseu vee su se sve vise otkrivale psiholoske promene koje se odrazavaju u oi'ima, frizuri, namuskulaturi lica. Od Severove epohe monumentalnost se jai'a oduhovljenim izrazom. Helenistii'kapergamonska trcadicija patetii'ne poze i stil frontalnosti pri tom retko kad narusavaju jednoosnovno oseeanje stvarnosti. Mala elegantna lizipovska statueta Herkula EpitrapeZlOsa iz Mezije,predstavljala je heroizirani lik Aleksandra Severa. Ona pokazuje kako ideja svetske ddave iapoteoze Aleksandra Velikog zivi inkontinuo u rimskoj zvanii'noj i licnoj carskoj ideologiji. Nje-gov krajnji i najimpresivniji izdanak u rimskom portretu i'ini lik Konstantina Velikog iz Nisa.On prelazi u monumentalni frontalni lik cara-bozanstva. To je jedno od retkih mocnih remek-dela na kraju antike. Portret carice iz Balajnca kraj Nisa, skoro dva veka kasnije daje poslednju

23 kristalnu neoklasii'nu ekspresiju realnosti, u vreme kada se vee prelazilo u transcendentalnu

mistiku. I u rimskoj bronzanoj plastici u nasoj zemlji mogu se pratiti ideoloske promene: Vir-tusa i hedonizma, stoicizma Marka Aurelija i neoplatonizma ili kosmopolitizma za vreme Se-vera, mitaizma i ideologije hriscanstva.U prva dva veka Rim i severna Italija snabdevaju nase provincije bronzanom opremom vOJskei oficirskog kadra (slemovi, oklopi, stitovi, nozevi) za svei'ane prilike. I sve druge vrste konjskei kolske opreme, oruda, instrumenata, sestara, kovcega i kaseta, ukrasi namdtaja, kljuceva, bravai katanaca, dobijaju svoje osnovne funkcionalne i prakticne, ukusno ukrasene oblike. Koliko imatu figuralnih sitnica, emblem a, apotropeja, Gorgona i Meduza, Ganimeda i Dioskura na njima!Na standarti rimski orao! Rimska bronza je ostavila izvanredna svedoi'anstva precizne tehnikelivenja, toreutike, cizeliranja i damasciranja, narocito na vojnoj opremi. (Poetovio, Zagreb.) Kodnas mozemo se pohvaliti divnim primerima vizir-maski sa slemova iz 2. veka nase ere. Njihovipandani se susrecu na Rajni i u Britaniji. Nasi primeri iz Pontes i Vinceje su isto tako kao ioni, - sa teritorije limesa, gde su equites izvodili svoje trojanske vitdke igre. Sluze imperijal-noj reprezentaciji. Tehnicka faktura njihova proizlazi potpuno iz rimske koncepcije, ali barok-niji ukrasi vise orijentalno-helenistickog ukusa mogli su uticati preko Trakije. Medutim, imaverovatnoce da je izrada njihova upravo sa nase teritorije, iz mezijskih zvanicnih vojnih i car-skih radionica. Vec od 2. veka nase ere mozemo pretpostaviti takvu proizvodnju kraj carskih iddavnih rudnika i kovnica, gde je bilo i livnica. Pouzdano mozemo uzeti u obzir Domaviju,Sisciju, Sirmium i Naissus, kao mesw. zvanicnih officina, za obradu metala i naroCito vojne opre-me. U 4. veku Notitiae Dignitatum tacno belde takve radionice sa vojnim jedinicama fabri, akao takva specijalno se istice bas niska. Sirmiska je u doba seobe naroda snabdevala i Gotei Gepide, po poruclZbini, i'ak i po njil1avom ukusu.Krajem 3. veka nasa zemlja, Illyricum, dobija izuzetan znacaj u imperiji. Ovde borave carevi,a pres tonica imperije je jedno vreme u Sirmiumu. Dioklecijan gram svoju palatu kraj Salone.Konstantin boravi rado u rodnom mestu, Nisu i okolini. Imperija vec od Marka Aurelija, josvise od Severa i Aurelijana, zivi pod zastitom ilirotracke vojske, koja zamenjuje po znaeajunekadasnje Italike i Gale. Teziste prelazi na istok i dugo je u Ilirikumu. Nastaje jedan novisvet. Robovlasnistvo vec ad Dioklecijana zamenjeno je kolonatom. Posle Konstantina hriscanstvoclominira. Dolazi do velike mdavine romanizovanih domorodaca sa Germanima i Orijentalcima,koji igraju sve znai'ajniju ulogu. Njihovi likovi u plastici vise ne predstavljaju groteske, vec sepojavljuju u vidu vitkih gardista i vojskovoda. To se odrazava i u mdanju rimske i germanske,pontske zanatske tehnike, sa karakterom drvorezbarstva, umetanja, iskucavanja, presovanja iprolamanja, kao i u bizarnoj geometrijskoj i zverinjoj ornamentici (slicne Mogorjelu su: zadar-ska i boljetinska kopca). Orijentalna i hriscanska idejna mistika, hieraticnost, stilizacija i fron-taliter idu u stilskom pogledu sa ekspresionizmom i uproscenim kubizmom, ali u valovima sevraeaju stare memteransko paganske realisticke i helenisticke tendencije. I u takvim promenamau antickoj bronzi oddava se rimski dub, oslonjen na helenizam. U reljefima, u tehnici iskuca-vilnja prave se u tom smislu jos prava mala remek-dela, precizno cizelirana, po ukusu kovceziea.Projekte u Rimu, a u zvanicnim ramonicama u Sisciji, Sirmiumu i Naissusu. U ovoj fazi postojepored ddavnih i crkvene ramonice. Inace import dolazi sa istoka i iz Carigrada.U direktnoj povezanosti sa Rimom u blonzi postoji izrazito zvanicno dirigovano stvaranje dokraja 2. veka nase ere. Zvaniena umetnost u naSL"Ilprovincijama podlde jedno vreme galskomi trackom uticaju, ili prihv,ata njihov import. Na kraju 3. i u 4. veku zvanicna umetnost sestvara u Dalmaciji, Panoniji i Meziji, - u Ilirikumu! U 5-6. veku preovladuje Orijent. Sitnazanatska umetnost stvara tada jos prava remek-dela, a u monumentalnoj reprezentattvnoj naziruse upecatljiva teska znamenja jedne umiruce civilizacije. Do kraja 6. veka se oddao etnickistratum antike u Ilirikumu i do naseljavanja Slovena postoji antika u raznim izdancima.Da istaknemo jos na kraju da je razvoj novca, od aes sigiiatum i asa pocev, uvek u znaku figu-ralnog. Na njemu moze da se prati od Cezara pocev razvoj rimskog portreta u svim stilskimfazama, oscilacijama od naturalizma do potpune apstraktne stilizacije Vizantije. Uloga velikogmedaljona, medalje, zapaza se u pocetku i na kraju razvoja. Da istaknemo da je jedan ad najlepsihbronzanih medaljona, Gordiana III, raden u kovnici Viminaciuma. Majstori iz Kostolca su uredilikrajem 3. veka i onu u Kolnu. Pored sve svoje izrazitosti rimski novae ipak nikad nije po 24

stigao jednostavnu poetienu lepotu grckog. U novcu je kroz sve faze dolazio do izraza rim skivoda, njegova apoteoza i konserkacija, duh vladajuce lienosti, njegovog vremena ideoloska i poli-tieka tendencija, rimska pobeda i pax romana za kojom se uzalud eeznulo.Jos jedan momenat je kamkteristiean za rimski svet. To je dokumentarni smtsao, zelja za bele-zenjem svih podataka, za preciznosru saznanja, sa evidencijom detalja i zeljom za sintezom. Tose ogleda u natpisima, kojih ima jos te kako i na bronzi u raznim vidovima. Tako u diplomamaizdatim veteranima (iz Talijate sa mezijskog limesa), na tabuli ansati, na terasama vojnika, gla-dijatora, na ulaznicama u amfitcatar i u terme, na tegovima i kantarima, zigovima, kasetama,kutijama, koveezima, kadionicama, svetiljkama i tolikim druglln predmetima svakodnevne upo-trebe. Od 5. veka civilizacija tone u nepismenost i preovladuju sve vise simboli religije. Poredbrojnih hriScanskih, nije eudo sto kraj nekadasnje sinagoge u Stobima nalazimo i peent sa sed-mokrakom menorom. Takav je kraj zvanicne umetnosti antike u materijalu i tehnici bronze.

Greek import and the acceptance of higher quality goods, in our area meant an ac:!aption toMediterranean civilisation in the interest of survival in the social evolution. This historicalnecessity was observed in the two powerful cultural domains: Gallia and Balkans with Illyrianand Thracian tribes. They were, however, destroyed by the military power of Rome. The thirddomain on Pontus showed in its free development how the Greek instigators brought about thecreation of original Scythian art. Some examples of applies process of work on bronze in ourareas show the influence of antique art in its development within the frame of immense RomanEmpire.Objects of special interest in Greek import were bronze vessels and warfare equipment usedfor practical purposes. Only from the time of Roman conquests, however, pure Hellenic bronzefigurines reach Macedonia ,and Adriatic coast. Thus a moment was marked of new social andethnical presence of people inbued with realistic and sensual taste. Statues, statuettes, elementsof figural decoration applied on furniture, vessels, equipment in bronze show a tendency forsolid and practical, for intimately amusing and selenal, in short prestige. This new importdoes not reach the autochthons, but the Roman conquerors. In Pola, Jaderus and Salonae wefeel the presence of Caesars' suite, military aristocracy of Augustus, in monumental buildingsas well as in details tending to conjure up in fancy its remote Roman ambiance. They reachedit nearly themselves, plundering Athens (in year 86 Sula) or Asia Minor Near Eritrea and onthe coast of Tunisia cargoes of sunken ships full of bronze were found. Statius and Marcellusin their satires mock the t'radesman and collectionaries of bronze. At the time, Romans wereobsessed by Hellenistic art. Caesar himself was having in this military tent a mosaique the wayAlexandar the Great used to have Herakles statuette. Thus Romans who reached Stobi in Ma-cedonia have satyres similar to those of domed tomb in Tracyan Mezek and in Casa del Faunoin Pompei. Hellenistic ambiance persists in Macedonia up to the 2nd century A. D., under theRoman power in tolerated koine (civitas) of Deuriopa tribe in Stibera (see the two genies onfurniture). Bronze statuette of typical Hellenistic grotesque Negro dancer originates from thatarea whose serial analogy reaches up to the Carnuntum. Herakles bronze statuette from Hera-clea Linkestis reached Istanbul. Even more significant was the fact that certain types ofAlexandrian goods, vessels reach Morava and Danube valleys probably not only as a luxury butdue to cultural and religious reasons. Such is the case with silver incrusted vessels fromBosnjan and the same technique hydria found in Pannonian Egyed with the presentation ofIzida's procession. At the times of Roman conquest of Balkan and Danube provinces we meetmostly Hellenistic import. Lack of Ethrurian and Roman republican figurine is remarkedhere. Simultaneously, however, with organisation of management and defence of provinces- agrimensorium, construction of roads and urbanisation - Roman trade and handicrafts pene-trate not only as the necessity of occupied forces and administration, economic exploitatiors,latifundias, tax procurators and mining - but also of gradually developed and only Romanised

27 city population, consisting of veterans and adjusted domestic aristocracy as well as the crowd

following the legions: craftsmen, tradesmen, freed men, slaves and women in kanabas (typesof settlement). Thus through ancient trade routes, with newly constructed roads, goods reachedfrom Aquilea via Emona, Celea, Petovia and Savaria to Carnuntum. Another branch leads toSiscia and Mursa, Sirmium and Singidunum, Viminacium and Ratiaria. Important were the roadsleading from Macedonia to Thrace. The first, via Stobi, Skupi and Ulpijana and the secondfrom Serdika via Remezijana, Naissus, Horum Margi, Margum to Viminacium. From Salonaeand Narona the road led through Bosnia and Domavia to Sirmiurn. In all of these centres wefind already in the course of the 1st century A. D. stored Itallic goods in bronze. Most of them arc tobe found in Region X (Istria) and Dalmacia, in Panonia and Norikum - in Mesia mostly onlimes on Danube - while further south mostly Greek and oriental trade dominates throughThrace.These Itallic goods are of a high quality. They originate from campanic workshops. Capuayields famous lamps, vessels and statuettes modelled upon taste of Augustus classicism, withpolished elegance, simplified function and admiration for figure. Samples are found in sump-tuous silver set of Boscoreal style destined as a gift given for diplomatic purpose of pacytyingand winning over Germanic chieftains. (Hildesheim, Llibsow and Jutland).Great penetration of Rome in the 1st century A. D. reflects in bronze object, casserols, paterae,jugs, oinohoe, buckets, simpulum, and lamps solid cast or sheet incrusted always decorated withcharacteristic figural decoration. These goods are soled mostly in southern parts of Panonianprovinces and on the Adriatic coast and upon some dely on Moesia limes. Let us remember theEmona askos with Diana on handle which reminds us of some Pompei samples, lamps fromPula, of great dimensions with folia ornaments, vessel with trefoil shape opening (Sirmium) jugs andbuckets with figural handles from Siscia, Vinkovci and Slankamen. Originating from southItaly are the vessels haing Negro busts, Pan, Silens, menadas and Satyrs capturing in the 2ndcentury A. D. a wider region of provinces (Siscia - Viminacium). Favoured are North Ita-lian lamps with tragic mask decorated handles (Viminacium - Ulpiana). Roman creationachieves its special content in certain types of statuettes serially produced and advertised asreligious ,and ideological means to romanisation. TIlls includes capitol tryas: Jupiter with onlyone shoulder wrapped, Junona and Minerva, then Dii Militares: Mars, Heracles and Victoria.Mer= and Venus are especially popular on limes. Nemesis-Fortuna sometimes with Izidis--Pantea atributes is widely revered. From bronze statuettes which must have been kept intemples (from which templum of Roma and Augustus in Pula survived) we are acquaintedonly with the head of Venus from Vis. Gorgously beautiful, it has a number of Hellenisticfeatures. Another bigger Venus statuette of emphatically Hel1enistique reminiscence was foundin Stobi. A number of statuettes serving as votives in temples are also used in domestic larariums.An emphatic part of Roman - Hercules province is the one from Stobi and the same appliesto the Stobi Appolo. Salonae and Mursa have some similar examples. One of the most valu-able examples of Jupiter on throne from Naissusa has its analogy in Thracia. Neptune fromMoesia Limes and some of Mesian Venuses, by their brilliant, slightly oriental Hellenistic fea-tures, make the competitive branch of classicistic production from there questionable, as earlyas the 1st century A. D. Even more so as in the later period there is a penetration of Dio-nisus, Diocus, Hermes-Toto motives and orphic presentations. Amongst characteristic Romanmilitary and campus motives are the genies, Loci, provinciae, imperatoris, of yearly seasons.For presentation of scenes from everyday life Romans had a lot of spirit and sarcasm. Romaneveryday types and animals brightened the domestic atmosphere in palaces and villas such asefebi and fighters, women with mirrors - the Boy with a Fish from island Rab, Slave withVessel on His Head from Salonae, Herculan lanternarius from Margum, Retor from Sirmium, Le-gionary from Viminacium and Dog Chasing Rabbit on a fibula from Ulpiana. It is not easy todifferenciate between import and provincial replica. Statuettes were partially brought by mer-chants from Aquilea, but they could also be the works of travelling casters. Thus their problemis treated within the field of provincial archaeology. Until the beginning of the 2nd centuryA. D., classical correctness of texture speaks in f.avour of Italian import. They give us tonotice occasional reminiscences of Praxiteles, Polyclitus, Scopas and Lisipus works. During theHadrian and Antonin time dominates a certain sensuality and emphasis in contracts between 28

rough and rounded forms. Thus the phil-hellenic phase of official Roman art was manifested,until again the drab taste of responsability and conscientiousness penetrates in presenting bitterthruths and reality.In the course of the 2nd A. D. century in its dashing expansion reaches the culmination, butwith its relatively small leading and cultural elite is not able to overcome skillfully constructedorganism of the world Empire. Main arthery of the Empire does not lead from Rome anymorevia Akvilea to our provinces, it stretches by gigantic magistral route from the Ocean to Pantus,along the Rhein river Limes through agera dokumenta, further to Danube. Emperors them-selves spend most of their time there and depart to Rome only for festivities. They are eitheron front lines with Partians or in Africa. Thus we find the official art on Limes. Never beforeprovinces better interconnected economically and culturClllythanks were to this most powerful traderoute, which made Rome loose its cultural superiority. This is supported by transfer of legionsand alea to the most distant parts of the Empire, by great migration of population, beginningof heavy fights with Barbarians where Rome is losing the initiative but fights cruely and de-fends stoically. Thus occurs the exchange of goods and cultural tendencies no more controlledand directed by central government of Rome, becoming increasingly decentralised in provinces.The role of Gallia, influencing the style of life and offering its bronze goods enlivened byinterrasile technique and enamel, begins to be felt also in our Danube provinces. Simultane-ously, an oriental wave penetrates, having mostly spiritually-religious features as well as artisticones. In Panonia, Thracian burrial ritual in cars is adopted. Waves of ritual rites of Kibele andAtis, of Sabasia Thracian and Danubian horsemen are becoming stronger and stronger. JupiterDolihen becomes the divinity of military camp on our Limes while Mitrian rite of Sol-Invictusin tetrarchy is adopted as an official, imperial religion. In bronze technique East enriches thework by splendid thoreutics, inlaid with silver, done on Syrian samples from the Antioch withan "inclination for pompous and baroque circus decoration. Assessment of these tendencies inour parts offers the possibility and conditions for leading creations of the Empire, in the lateantique period. Thus in our provinces import is felt from one side, while from the other sideofficial ,art of Rome is fately confronted with an iminent loss of its strong and firm veristicframes. A strange, hardly romanised international feeling in ideology and style is developed onLimes and Rome is forced to accept it. As it tolerates only in order to hold and direct thosetrends, as it gives to religious ideologies an interpretatio romana so it gradually losses the purityof its mythology and ideology and succumbs in spirit and style. This is felt in official art ofRome, of cosmopolitan dimensions in the 2nd and the 3rd century A. D.The longest lasting and only instance where Rome maintained its original power throughout itsdevelopment is the great bronze. In style, it succeeds to maintain a spontaneous natural outlookcreated with special affection. From family portraits and post-mortal masks taken from thedeath-bed of the nearest and dearest, it tends with a special care to preserve reality and histo-rical element. Thus the most perfect portrait in history was created, a real signum - whiletriumphal arches and pillars bear the monumenta historiae. In centuries long duel with theGreek classicism temporary acceptance of new forms of verism always occur and an impressio-nistic view of reality.In portraits our country can offer several well preserved master-pieces. Amongst the first shouldbe mentioned the Germanic from Celea, with remarkable firm and serene beauty of the 1stcentury A. D. Trajanus Pater from Apolodors bridge near Pontes on Moesia Limes is one ofthe most splendid great bronze, an almost documentary character-image. In Antiquity, bronzeportraits were regarded as the only true originals, often serving as model for those made ofstone. Unfortunately, rather few well preserved examples remained, as they were often re--casted. In our country there are traces of some man-on-horseback statues (Trajan, Daruvar,Ludbreg and Stobi). The only well preserved statue is the Citizen from Emona, while fromJustinian's statue in CariCin Grad hardly remained parts of cloths and pteriges. Golden lustreof bronze pointed the showy character of monuments. These precious monuments made inlost-wax hollow casting technique (cera perduta) find their rare analogies in cold-worked sheetmetal hammering technique. In portrait development, formal dead resemblance was not consi-

29 dered sufficiently satisfactory and thus psychological changes were all the more discovered, such

as expression of eyes, hairstyle and muscle formation of face. From Severus monumental areaa spiritual expression grows. Hellenistic Peroamonic tradition of pathetic pose and frontal stylelarely disturb~ a basic feeling of reality. Small, elegant Lisipian statuette of Herakles Epitra-pezois from Moesia represented a hero-like linage of Alexandar Severus. It shows how the ideaot world-wide empire and apotheosis of Alexandar the Great survived throughout the otficialRoman and personal imperial ideology. Its final and the most impressive off-spring in Romanportrait is the image of Constantine the Great from Nis. It transits into a monumental frontalimage of emperor-divinity. This is one of the rarely powerful master-pieces at the end of Anti-quity. Empress portrait from Balajnica near Nis, almost two centuries later, offers the lastcrystalline neo-classical expression of reality, at the time of transition into misticism. In theRoman bronze plastic in our country, ideological changes can be followed: virtus and hedonism,sthoicism of Marcus Aurelius and neoplatonism or cosmopolitanism during the time of the Se-verus, mitraism and christian ideology.Within the first two centuries Rome and North Italy supply our provinces with bronze war-fare equipment and officer's staff articles (helmets, armors, knives, shields) for ceremonies. Allother types of horse and car equipment, tools, instruments, callipers, trunks and casettes, furni-ture decoration, keys, locks and latches, acquire their main functional and practical, well deco-rated forms. What a number of figural details, emblems, apotropies, Gorgons and Medusa, Ga-nimeds and Dioskurs on them! Roman eagle on spear! Roman bronze left a remarkable proofof precise technique of casting, thoreutics, chiselling and incrustation, especially on warfareequipment (Poetovio and Zagreb). We can boast with having some wonderful examples ofvisors from helmets dating from the 2nd century A. D. Their analogies are found on Rheinriver and in Britain. Our examples from Pontes and Vinceja are also on Limes territory, whereequites performed their Trojans chivalry contents. They served as an imperial representation.Technical structure fully results from Roman conceptions, while baroquely inclided, ratherorientally-hellenistie decoration possibly penetrated through Thracia. There is a possibility,however, that the manufacture itself originates from our territory, from Mesian official militaryand imperial workshops. Since the 2nd century A. D. we can conceive such manufacture in thevicinity of imperial and governmental mines and smithies, and also some casting workshops.We can state with certainty Domavia, Siscia, Sirmium and Naissus as places of official officina,for work on metal and especially war equipment. In the 4th A. D. century Notitiae JJignitatu1itprecisely records such workshops with military units fabri, the outstanding amongst them beingthe one of Nis. Sirmium workshops at the time of migration of population supplied Gothicand Gepid tribes upon their order and their design.At the end of the 3rd century A. D., our region Illyricum achieved a position of special im-portance within the Empire. Sirmium was for a time the capital of the Empire and emperorresided there. Diocletian is building his place near Salonae, Constantine gladly visits his placeof birth Nis and its vicinity. From Marcus Aurelius, and even after Severus and Aurelius, theEmpire lives under the protection of Illyrian-Thraci1ln army, which substituted in its importanceone time Ittalics and Galls. Centre passes to the Eeast and remains for a long time in Illyri-cum. A new world was created. Slavery since Diocletian is substituted by colonate. After therule of Constantine christianity dominates. A great interwining between romanised domesticsand Germans and orientals occurs, having a signicifant role. Their images on plastics are nomore grotesque. They are presented now as svelte guardsmen and commandors. This is re-flected also in mixture of Roman and German, Pontic handicraft techniques with a characterof wood carving, inlaying, incrusting, pressing and breaking, as well as in a bizar geometricaland animal decoration (similar to Mogorje1 are: Zadar and Boljetina clasp). Oriental andchristian idea of misticism, hieratics, stylisation and frontality, from the aspect of style have atendency to expressionism and simplified cubism but there are some notions of return toancient Mediterranean pagan realistic and Hellenistic tendencies. Within these changes, antiquebronze maintained a Roman spirit, supported by Hellenism. In relief, by incrusting techniquesmall master pieces are still being created, carefully chiselled according to taste for small boxes 30

(Projecta from Roma). Designed in Rome, they are manufactured in official workshops atSiscia, Naisus and Sirmium. Within this phase, beside governmental ones there are also churchworkshops. Otherwise, import is done from the East and from Constantinopol.Directly connected with Rome, there is a strong officially dictated creation in bronze up to theend of the 2nd century A. D. Official art in our provinces succumbs for a time to Gallic andThracian influence or accepts their import. At the end of the 3rd and during the 4th centuryofficial art was created in Dalmatia, Panonia and Mesia - in Illyricum! During the 5th andthe 6th century A. D. Orient dominates. Small handicraft art still creates masterpieces whilemonumental representative art reveals heavy sign of a dying civilisation. Up to the end at the6th century A. D. tehnical stratum of Antiquity remained in Illyricum and up to the settlementof Slav tribes, antique survives in various off-springs. In conclusion, we would like to pointout that the development of coins from aes signatum to asa was always in the sign of figure.Beginning with Caesar we can follow the development of Roman portrait in all the phases ofstyle oscillations from naturalism to the full abstract stylisation of Byzantum. The role of bigmedallion, medal, is assessed at the beginning and towards the end of the development. Wewould like to emphasis as one of the most beautiful bronze medallions Gordian III, made in aViminacium smithy. Craftsmen from Kostolac arranged by the end of the 3rd century A. D.also the one in Kaln. Beside all its impressiveness, Roman coin never attained simple, poeticbeauty of the Greek one. Roman coin, throughout development phases, displays the Romanleader, his apotheosis and consecrations, spirit of the ruling personality, ideological and politicaltendencies of his time, Roman victory and the wistful longing for Pax Romana.There is yet ,another moment, characteristical of the Roman world. Its documentary talent,ability to record all data with precision of comprehension, evidencing details with a desire forsynthesis. This is revealed in abundante inscriptions, also in bronze of different shapes. In di-plomas issued to veterans (from Taliata on Mesia Limes) on tabuia ansata, on terraces ctwarriors and gladiators, on entrance tickets to amprutheatres and termae, on weights and balan-ces, seals, casettes, boxes, coffres, thuribles, lamps and a number of other objects of everydayuse. From the 5th century civilisation declines into analphabetism, with dominating symbols ofreligion. Amongst a number of christian ones it is no wonder to find beside an ancient syna-gogue in Stobi the seal with seven-arms men ora. Thus ended official art of Antiquity in mate-rial and technique of bronze.

KARAKTERISTIKE RIMSKE PROVINCIJSKE BRONZEI ASPEKTI NJENOG RAZVOJ A U ILIHIKU

Rimska provincijska bronza nije kod nas sistematski proucavana pa zbog toga nije mogucedonositi definitivne sudove 0 njenom naui'nom znai'aju. Medutim, kako na osnovu dosad objav-ljenog materijala tako i na osnovu neobjavljenih fondova bronzanih predmeta mogu se uoCitiizvesne karakteristike. U najvecem broju slui'ajeva veoma je laka diferencijacija provincijskeprodukcije od importa, naroi'ito onog iz helenistii.'kih i italskih centara.Polozaj rimskih provincija na danasnjoj teritoriji nase zemlje, imao je u vezi sa ovom vrstomzanatske delatnosti pre sudan znai'aj. Ako se uzme u obzir da su geopolitii'ki i strategijski znai'ajnasih oblasti bili od vitalnog interesa za Rimljane, onda cemo lakse moei shvatiti osobenostii specifii'nosti kulturnog i ekonomskog razvoja stanovniStva nasih oblasti u toku i'iBvog period arimske okupacije.Posle panonskog ustanka i definitivne pacifikacije nasih oblasti (3-9 god. n. e.) najveCi deodanasnje }ugoslavije - tadasnjeg Ilirika - zauzimale su provincije Dalmacija, Panonija i MezijaSuperior, dok su, medutim, Norik i Makedonija zauzimale manji severni, odnosno, juzni deonase zemlje.Zapadni delovi Ilirika spadali su u kulturnu sfem latinskog jezib, dok su istoi'ni deo GornjeMezije i Makedonija pripadale gri'kom kulturnom i jezii'kom podmi'ju. Takva dispozicija i geo-grafski polozaj nasih provincija u krajnjoj liniji dovodi ih pod snazan uticaj dva razlii'ita medi-juma, sto ce se, kao sto ce se videti, odrazavati na poseban i specifii'an nai'in u lokalnom provin-ciiskorri stvaralastvu.Sve tri plovincije imale su status carskih provincija pa je i to uticalo na njihov kulturno-eko-nomski razvoj i na tempo romanizacije.Rimska dominacija prosirila se u toku I i II veka n. e. na teritoriju koja je obuhvatala prostorod Atlantika do Eufrata i od Sahare do Dunava i Rajne. Rim je propagirao kulturu i civili-zaciju Carstva sirom tih teritorija. Medutim, iako uglavnom prihvatana, ta civilizacija dobijalaje izvesne osobenosti koje su karakterisale pojedine krajeve i oblasti. Ti elementi stalno evo-luiraju.Dominantnu ulogu u tempu romanizacije nasih oblasti igrala je i struktura stanovnistva. UPodunavlju i Panoniji taj tempo je brzi, dok se u planinskim predelima centralnog Ilirika roma-nizacija teSko i sporo probija. Prema tome i ekonomski i kulturni razvoj najbolje i najbdenapreduje u Panoniji koja je velikim delom naseljena Keltima.Sa druge strane, Panonija i Mezija nalazile su se na granicama Imperije pa je tok njihoveromanizacije bio uslovljen i ovim momentol11, jer je desna obala Dunava u toku vremena bilapretvorena u utvrdenu granicu (limes) posednutu trupama radi zastite Carstva i radi stvaranjaplacdarma za dalju ekspanziju. Pojedine granii.'ne tai'ke bile su povezane sa ostalil11 obla5timaprovincija i Carstva odlii'nim komunikacijama. One su istovrel11eno il11alestrategijski i privredni,a u krajnjoj konzekvenci, i kulturni znai'aj i predstavljace tokove kulturnih strujanja sa raznih

33 strana u toku i'itave rimske okupacije.

To ce se osetiti naroeito u doba Antonina (II vek n. e.) a naroCito u doba Hadrijanovog kosomopolitizma, kada je geslo pax romana stvarno dozvolilo slobodnije regionalne tokove.U uslovima rimskog robovlasniekog sistema potCinjeno autohtono stanovnistvo sve se vise roma-nizuje. Njegov gornji sloj prilazi okupatorima i prilicno brzo prima kulturne i druge navike.Romanizaeiji brzo podldu i slobodni, privredno zavisni domoroci koji su radili u rudnicima,velikim radionieama, na latifundijama. Jednu od odlueujuCih uloga u proeesu romanizaeije odi-grali su rimski gradovi i vojska. Proees romanizacije veoma je ubrzala vojska. To se odigra-.alo na taj naein sto su domoroei regrutovani (od Hadrijana) u provineijama sluzili vojsku udrugim krajevima u kojima su prihvatali latinski jezik i kulturne navike i obioaje, a zatim, poizlasku iz vojske, naseljavali se u blizini mesta gde su sluzili i tako i sami snazno utieali nawkove romanizacije lokalnog stanovnistva.Kao sto se u kulturi i religiji moze pratiti postepena romanizaeija, isto tako se vidi da sestarosedelaeko stanovnistvo i dalje Zilavo oddava. Cak i u gradovima gde je romanizaeija najjaeedelovala, oseeao se jak utieaj domaceg elementa. Tako se rimska kultura provineijalizovala tj.dobijala je posebno obelezje zavisno od svake pojedine provineije.DomaCi starosedelaeki element daje svoj veoma vidljiv peeat naroCito predmetima zanatske pro-izvodnje u koje unose mnoge elemente sacuvane tradicijom. Starosedelacki element jedino nijemogao provineijalizovati rimsku arhitekturu, bar ne u tolikoj meri da bi ona izgubila original-nost i individualnost.Mnogobroj.ne kolonije i municipijumi, sirom nasih provincija bili su eentri zanatstva i trgovine.lako je podstieano zanatstvo napredovalo, ipak je za sve vreme rimske okupacije one imalooblik sitne zanatske delatnosti. Takvo stanje uslovili su uzani krug potrosaea, zatim produkcioni0dnosi a narocito primitivan nivo proizvodne tehnike. U provincijan1a glavni zanati su bili ko-vaeki, eiglarski, grn6arski, tesarski, zlatarski itd., dok je izrada raznih bronzanih predmeta bilanajverovatnije vezana za pojedine radioniee oruzja a pre svega za kovniee novea Mezije i Pano·nije. Trgovina je nadoknaclivala deficit u bronzanim izradevinama kao i u drugoj robi i podsti-eala domace livee i toreute na proizvodnju i podrazavanje.Kao sto je vec u izvesnom smislu istaknuto, dispozieija rimskih provincija u nasoj zemlji i nji-hov strategijski polozaj prema varvarskom svetu bili su takvi da su zahtevali permanentno pri-sustvo znaeajnih vojnih efektiva, bilo da su oni ddali pojedine taeke utvrclenog limesa, bilo dolsu bile staeionirane po pojedinim logorima u njegovom blizem zaleclu. Izvesne jediniee su stitilevaznije rudnike (metala na Kosmaju) i u okolini Gamzigrada itd. Ovakva situaeija uslovljavalaje veoma zivu frekveneiju trgovaca, putujuCih zanatlija koji obilaze vojnieke logore (eanabae)vile, latifundije itd., snabdevajuCi svoje kupee najraznovrsnijom robom iz metropole i napred-nijih provineija (Trakija, Makedonija, Galija itd.). Tako su oni podsticali provineijske zanatlijcna sopstvenu produkciju i na taj naCin doprineli razvoju zanatstva.U daljem izlaganju nastojacemo da prikazemo i nagovestimo najznaeajnije proizvode u bronzi,da iznesemo karakteristike sitne bronzane plastike i dekorativnih elemenata, posucla i drugihpredmeta svakodnevne upotrebe.Obilje statueta razlieitog saddaja, aplika i drugih predmeta plastienog karaktera svedoCi 0 ste-penu romanizacije na sliean na6n kao i rusticna, uglavnom sepulkralna, kamena plastika. Obiljerazlii'itih bOZanstava poreklom kako iz greko-rimskog panteona, tako i iz orijentalnih kultova,srecemo sirom nase zemlje. Ono sto u osnovi karakterise ovu plastiku, jeste podrazavanjegrcko-rimskih llZora. Tehnieki i umetnicki nivo je najeeSce veoma nizak tako da najveCi brojovih primer aka ima zanatski karakter i bio je verovatno namenjen lokalnom romanizovanomstanovnistvu za kompletiranje domaCih larariuma. Medutim, nije iskljueeno da je i meclu pro-vineijskim majstorima bilo takvih Cija dela danas pripisujemo importu.Ako se osvrnemo na ueestanost nalaza, pada u oCi Cinjenica da se statuete razliCitih bozansravanajeesce nalaze u blizini limesa, vojniCkih logora i znaeuJnijih provincijskih centara i gradova(Ratiaria, Viminacium, Pincum, Margum, Singidunum, Sirmium, Mursa, Siscia itd.), dok jeunutrasnjost provincija, sudeCi po postojecim fondovima kojima muzeji raspolazu, znatno siro·masnija. 34

Iznenacluje, na primer, rnnogobrojnost statueta Merkura, uglavnom stereotipnog karaktera,provincijske izrade. ani su stalni pratioci vojnih tacaka i trgovackih centara. Medu njima sre-cerno i tip tzv. Hermesa·Tota, sto svedoci prisustvo trgovaca iz orijentalnih krajeva Carstva.Veoma je interesantan primerak Merkura iz Ulpiane (aplika), koji je predstavljen zajedno saskoro svim atributima koji mu se pripisuju (Herma Plutosa, petao, kaduceus, kornjaca, guster,ovan i kesa). Po svojoj shematiwiTanoj i veoma sumarnoj obradi istice se citava serija Merkuraizraclivana negde u okolini Prilepa (Makedonija) koja je rasprostranjena sirom Makedonije.Kolekcija Narodnog muzeja u Beogradu poseduje veCi broj primeraka ovih statueta. Merkuracesto srecemo predstavljenog i naaplikama koje su, uglavnom~ sluzile za ukrasavanje kola.Po mnogobrojnosti svakako dolaze razliCiti tipovi Venere. NajceSCi nalazi su svakako stidljiveVenere (Venus pudica). Po neveStini i naivnosti interpretacije istifu se narocito primerci Venerenaaeni u blizini Trajanovog mosta na Dunavu, koje su inspirisane helenistickolll Afroditomanadyomene. Meau Venerama u repertoaru provincijskih majstora nalazimo i druge tipoveVenere, na primer Venera sa ogledalom (Venera cdlja kosu) itd.Jupitera, Minervu i Marsa u domacoj interpretaciji srecemo i nalazimo uglavnom u blizini voj-nih punktova sto je i prirodno. Meclu statuetama Jupitera treba istafi i cinjenicu da se srecuprimerci koji, jzgleda, nose odlike galske produkcije.Viktoriju cesto srecemo i kao statuetc 1 kao aplikacije i to takode u blizini vojnih logora.Medu provincijskim primcrcima istifu se naroCito dye veoma grubo· modelovane Viktorije sagirlandom u rukama, nadenim u Podunavlju.Medu najmnogobrojnije statuete spadaju Amori i razni geniji, medu kojima ima i primer akasa orijentalnim koncepcijama.Lar je takode zastupljen u provincijskoj interpretaciji. Bah sa panterom, tirsosom i kantarosomiz Dubravice (Margum) iako aplika, istice se zanimljivosCu medu ostalim primercima.Sto se tice repertoara bozanstava u drugim provincijama, narocito u Panoniji vaZe isti odnosi.Pored statueta domace produkcije koje predstavljaju bozanstva i1i poluboZanstva lokalne inter-pretacije klasicnih tipova iz grcko-rimskog panteona, u nasinl oblastima srecemo poeev od IIveka n. e., dosta cesto i statuete koje predstavljaju bozanstva ciji su kultovi doneti u nasekrajeve iz orijentalnih provincija Carstva. Kult pomenutih bOZanstava prenose najpre na limes,a zatim i u druge oblasti vojnici regrutovani u Siriji, Egiptu itd. Zabaceni podunavski krajevipostaju u II i III veku n. e. centar bez prernca za sirenje istocnjackih religija. ad vojske ovekultove prima stanovnistvo i postepeno ih siri. U nasoj zemlji cesto srecemo i spomenike u bronziMitre, Serapisa, Kibele i Atisa, Sabazija, Jupitera Dolihenusa, Izis-Fortune. Jupitera Dolihenusasrecemo u Zemunu (Taurunum), Atisa u Podunavlju, Sisku (Siscia), zatim u Dalmaciji u Mucu(Andetriurn), u Ninu (Aenona) itd. Mitrin kult je veoma rasprostranjen u podunavskim pro-vincijama. Veoma je interesantna statueta (fragmentovana) iz Podunavlja, kao i bronzana glavaMitre iz Siska (verovatno import). Serapisa vrlo cesto srecemo u nasim krajevima. Spomenimoaplike Serapisa iz G. Srpaca (Makedonija) kao i primerak iz Kostolca (Viminacium). Isis-For-tunu srecemo na Kosmaju (rimska metalIa), u Makedoniji. Lici, Puli itd.Kad se govori 0 kultovima sa istoka u nasim krajevima m; treba 2laboraviti ni Sabazijeve votivneruke. Treba narocito istaCi onu iz Gradine (Domavia), iz Sotina i onu iz Osijeka (Mursa). Meduvotive pada veliki broj minijaturno izradenih nogu i ruku.U sitnoj provincijskoj bronzanoj plastici omiljeno je cesto predstavljanje raznih zivotinja, pticaitd. IzgIeda da su i one, poput apIika, najceSce sluzile za ukrasav.anje raznih predmeta, name·staja, stolica i s1.Domace radionice izradivale su ogromnu masu aplika raznolike sadrzine i namene. One su naj-ceSce upotrebljavane za apliciranje na kolima, nameStaju, posudu, kozmetickim priborima itd.Njihovo mnostvo tako je veliko da mnogostruko prevazilazi broj okruglih statueta. One cesto;:>redstavljaju raznovrsna bozanstva kako grcko-rimska, tako i orijentalna, zatim raznovrsne :livo-tinje, razna fantasticna, hibridna bica, ptice, zabe itd.Kola iz Poljance (Ludbreg) predstavljaju najpoucniji primer ukrasavanja plasticnim aplikama(Panteri, Herkul, Menada, Tri Harite itd.) i, sem toga, svedoCi nam 0 produkciji kola, kako

obicnih i paradnih, tako i kultnih. Izmedu ostalog kola iz Poljanca svedoce 0 kooperaciji dvajuzanata kao i 0 njihovom nivou.Nasuprot Meziji i Dalmaciji - u Makedoniji postoji stara tradicija - Panonija se istice kaoznacajan proizvodac bronzanog posuda razlicitih tipova. Pored importa iz radionica metropolei iz drugih provincija (Gallia), naucno je dokazana proizvodnja odredenog tipa kaserola, pater~sa ddkama ukrasenim psecim glavama, koje su najceSce koriscene kao prilog prilikom sahranji-vanja sa kolima. Cest je tip patere sa ddkama koje na kraju imaju ovnujske glave (Samatovci,Petrovci (Basianae), Ptuj (Poetovio), Batina itd.). U Panoniji je izradivana i jedna vrsta ta-njira prema uzorima iz Galije i sa Rajne. Zatim na podrucju Panonije pojavljuju se veomacesto sudovi - vedrice tzv. tipa Hemoor, Vedrice sa nogom koje su hronoloski istovremenesa tipom Hemoor (II-III vek n. e.) proizvodene su u Panoniji. Najverovatnije je da su za-natlije u Panoniji imitovale i razne importovane oblike posuda. Panonija je po svemu sudeCibila znaeajan producent i izvoznik bronzanog posuda i slicnih izradevina od bronze isto onakokao sto je Galija imaIa vodecu ulogu u izvozu luksuzne keramike (terra sigillata).Provir..cijska obrada bronze u Istri koja je pripadala metropoli (Regio X), Noriku i Makedonijinema onaj znacaj kao sto je to slucaj sa provincijama Mezijom, Panonijom i Dalmacijom.Ovaj kratak osvrt na stvaralastvo i pojave u provincijskoj bronzi ima za jedini cilj da podstakneintenzivnije i sistematskije proucavanje antickog bronzanog materijala u nasoj zemlji.

CHARACTERISTICS OF ROMAN PROVINCIAL BRONZESAND ASPECTS OF ITS DEVELOPMENT IN ILLYRICUM

Roman provincial bronze in our regions was not submitted to a systematic study and thusit is not possible to reach any definit conclusions on its scientific significance. On the basisof some published material, however, and based on some unpublished fonds of bronze, it ispossible to observe certain characteristics. In a number of cases it is quite easy to differentiateprovincial manufacture from the import, especially the one pertaining to Hellenistic and Italiccentres.Location of Roman provinces on the territory of our country was of a decisive importance inconnection with this kind of handicraft activity. If we take into consideration that geopoliticaland strategical significance of our regions was of a vital interest to Romans, then we can easi1;yunderstand peculiarities and specific features of cultural and economic development of popula-tion in our regions throughout the period of Roman occupation. After Pannonian revolt and adefinite pacification of our areas (3rd-9th year A. D.), the biggest part of today's Yugoslavi:t- Illyricum of that time - were provinces Dalmatia, Pannonia and Mesia Superior, whileNorik and Macedonia, however, occupi~d smaller northern i. e. southern parts of the country.Western parts of I1lyricum belonged to a cultural sphere of Latin language, while easternpart of Upper Moesia and Macedonia belonged to the Greek cultural and speaking area. :Suchdisposition and geographic location of our provinces, submits them to a powerful influenceof two different cultural media, which shall be manifested in a particular and special way inlocal provincial creation, as we shall later see.All these provinces had the status of imperial provinces and this further influenced their cul-tural and economic development and tempo of romanisation.Roman dominance expended in the course of the 1st and the 3rd century A. D. to the terri-tory embracing lands from Atlantic ocean to Euphrates river and Sahara desert to Danubeand Rhein rivers. Rome promoted culture and civilisation of the Empire throughout these ter-ritories. Although generally accepted, this civilisation, however, aquired certain peculiaritieswhich were characteristical of certain parts and areas. These elements were under a constantevolution.Dominant role in dinamics of romanisation in our regions was played by population structure.In Danube river valley and Pannonia this dynamics was faster, while the mountainous partsof central I1lyricum were painfully and slowly romanised. Therefore, in economic and culturaldevelopment, the best and the fastest advancement is achieved in Pannonia which is greatlypopulated by Celts. On the other hand, Pannonia and Moesia were situated on the boundaryof the Empire and this further influenced the course of their romanisation, as the right-handbank of Danube river was transfered in the course of time into a fortified frontier (Limes),occupied by military troops for protection of Empire and creation of a footing for furtherexpansion. Certain frontier points were connected with other areas of provinces and the Empire

37 by excellent communication net. They had a simultaneous strategic and economic importance

and, in the final consequence even a cultural one and thus shall maintain flows of culturaltrends from different parts throughout the Roman occupation.This is especially felt at the time of Antoninus (the 2nd c. A. D.) and even more in the timeof Hadrians cosmopolitanism, when the pax romana moto really permitted liberalisation ofgeneral tendencies.Under the conditions of Roman slave-owing system, subdued autochtonous population began tobe romanised. Their upper cast accepted conquerors and rather quickly adopted cultural andother habits. Free, economically dependent natives working in mines, great workshops andlatifundias quickly succombed to romanisation. One of the decisive roles in the process ofromanisation was played by Roman cities and the army. Process of romanisation is greatlyspeeded by the army. This was done in such a manner, that natives were recruited in provinces(by Hadrian) and served their time in other parts, where they accepted the Latin languageand cultural habits and traditions and upon the release from the army they usually settleddown in the vicinity of the place where they served and thus excerted a strong influence onthe course of romanisation of local population.In observing gradual romanisation in culture and religion, we can also perceive a strong resis-tance of autochtons. Even in cities where romanisation was the strongest, domestic elementwas strongly felt. Thus the Roman culture became provincialised i. e. acquired a special featuredependent on each separate province.Native autochtonous element provides its clear stamp especially on handicraft objects, imbuedby tradition preserved elements. Only the Roman architecture could not be as provincialisedby autochtonous element, or at least not to such an extent as to loose its originality and indi-viduality.Great number of colonies and municipiums throughout our provinces were trade and handi-craft centres. Although handicraft was instigated to develop throughout the Roman occupationit persisted as small, artisans activity. This was conditioned by a narrow circle of consumerproduction relations and especially the primitive level of production technique. In provinces,main crafts were smithy, brick-making, pottery, carpenting, jewelry etc. while the manufactureof bronze objects was most probably connected with certain war equipment workshop andmost of all, coin smythies of Moesia and Pannonia. Trade compensated deficit in bronze manu-facture and other goods and instigated native casters and incrusters to produce and copy.As we have already mentioned, disposition of Roman provinces in our country and their stra-tegical position towards the Barbarians was such, demanding permanent presence of consider-able military units either holding certain points of fortified Limes or stationed in some campsin the close background. Some of the units served as protection of important mines (metalon Kosmaj) and in the vicinity of Gamzigrad. Such a situation conditioned a great tre-quency of tradesmen, travelling craftsmen visiting military camps (canabae), villas, latifundias,etc. supplying their customers with miscellaneous goods from metropolis and advanced pro-vinces (Thrac~, Macedonia, Gallia, etc.). Thus they instigated provincial craftsmen, to theirown production and contributed to the development of handicrafts.Further in this paper we shall try to present and >uggest some of the most significant pro-ducts in bronze, to show the characteristics of small bronze figural art and decoration elements,utensils and other objects of everyday use.An abundance of statuettes of various content, appliques and other objects of plastic characterspeak of the degree of romanisation in the same manner as roustique, mainly sepulchuralstone plastic. Abundance of various divinities originating from the Graeco-Roman pantheonand oriental rites is encountered throughout the country. Imitation of Graeco-Roman examplesis the basic characteristic of this figural art. Technical and artificial level was very low andthus the greatest number of these examples have a handicraft character, assigned probably tolocal, romanised population for completion of domestic larariums. It is not impossible, how-ever, that amongst provincial craftsmen there were such whose works today are atributedto import. 18

If we consider the frequency of finds, we perceive that statuettes of various deities are mostoften found in the vicinity of Lines, military camps and prominent provincial centres andcities (Ratiaria, Viminacium, Pincum, Margum, Singidunum, Sirmium, Mursa, Siscia, etc.)while enterior of provinces, judging from the existing funds available in museums was consi-derably poorer.Surprising, for instance, is the abundance of Mercury statuettes, mainly of a stereotYPlc cha-racteristics and provincial manufacture. They are the constant followers of military fortifi-cations and trade centres. Amongst them we find the type of the so-called Hermes-Toto whichtestifies on presence of merchants from oriental parts of the Empire.Very interesting is the sample of Mercury from Ulpiana (applique) presented with almost allcharacteristics attributed to him (Hermes Plutos, cock, caduceus, turtle, lizard, ram and bag).Outstanding is the serie of Mercury for its schematic and closely summarised workmanship,manufactured somewhere in the vicinity of Prilep (Macedonia) and distributed throughoutMacedonia. Collection of the National Museum of Belgrade offers a number of these statuettes.Mercmy is often encountered on appliques which mainly served for decoration of cars.The reatest in number are v,arious types of Venus. Most frequently found was the bashfulVenus (Venus pudica). Clumsy and naive interpretation is specially displayed in Venus foundin the vicinity of Trajan's bridge on Danube, inspired by the type of Hellenistic Aphroditeanadiomena. Amongst Venuses on the repertoir of provincial craftsmen we also find someother types such as Venus with a Mirror (Venus Combs Hair) etc.We find Jupiter, Minerve and Mars in local interpretation in the vicinity of military outletswhich is only natural. Amongst Jupiter statuettes remarkable fact is that they bear features ofGallic style and production.Victoria is often met in the shape of statuette or applique also in the vicinity of militarycamps. Amongst provincial examples outstanding are the two very roughly modelled Victorias,with girlands in hands, found in Danube valley. Statuettes of Amors and various genies arenumerous, often with oriental conception.Lar is also presented in provincial interpretation. Bacchus with panther, tirsos and kantarosfrom Dubravica (Margum), although an applique, is distinguished among other examples.Repertoir of deities in other provinces, especially Pannonia, has the same relationships.Beside statuettes of domestic production presenting deities or half-deities of local interpreta-tion of the classical type of Graeco-Roman pantheon from the 2nd century A. D. we oftenmeet in our regions statuettes presenting deities brought into the area from oriental provincesof the Empire. Rites of the mentioned deities are transported to Limes and further inland bysoldiers recruited in Syria, Egypt, etc. Out-of-way areas of Danube valley became in the 2ndand the 3rd century A. D. centres without competition for spreading of eastern religions. Po-pulation adopted these rites from soldiers and gradually spreaded them further. In our countrywe can often meet monuments in bronze of Mitra, Serapis, Kibela and Atis, Sabasia, JupiterDolihenus and Isis-Fortuna. We meet Jupiter Dolihenus at Zemun (Taurunum), Atisa inDanube valley, Sisak (Siscia), further in Dalmatia in Muce (Andetrium) in Nin (Aenona) etc.Rite of Mitra is widely spread in Danube river walley provinces. Very interesting is the sta-tuette (fragmented) from Danube river valley and the bronze head of Mitra from Siscia(probably import). Serapis is often found in our regions. To mention appliques of Serapisfrom G. Srpci (Macedonia) and the example from Kostolac (Viminacium). Isis-Fortuna isfound on Kosmaj (Roman metalla), in Macedonia, Lika, Pula etc.Speaking of oriental rites in our regions we must not fail to mention Sabasium votive hands.Special mention should be made of the one from Gradina (Domavia), from Sotina and theone from Osijek (Mursa). Amongst votives there is a number of miniature made arms andlegs. In small bronze figural art of province, favourite was the presentation of various ani-mals, birds etc. It seems that they, as was the case with appliques, often served for decora-tion of vmious objects, furniture, chairs, etc.Domestic workshops manufactured a great amount of appliques of different content and desti-

39 nation. They were mostly used for application on cars, furniture, vessels, beauty cases etc.

They were produced in such an enormous amount that it greatly surpasses the number ofround statuettes. They often present various deities, Graeco-Roman as well as oriental, diffe-rent animals, fantastic hybride beings, birds, frongs, etc. The car from Poljanec (Ludbreg) isthe most educational example on decorative plastic applique (Panthers, Hercules, Menada,Venus Pudica, Two Charites) and further witness of the manufacture of cars, simple, andpompous as well as used for ritual purposes. Car from Poljanec further speaks of cooperationbetween the two crafts and their level.Contrary to Moesia and Dalmatia, in Macedonia exists an old tradition, while Pannonia is dis-tinguished as a prominent producer of bronze vessels of different types. Beside import frommetropolitan workshops and other provinces (Gallia), scientifically was proved the productionof a certain type of casserols, paterae with dog heads decorated handles, mostly used forburial with cars. Type of patera with handles ending in rams heads is often found (Samatovci,Petrovci (Basianae), Ptuj (Poetovio), Batina etc.). In Pannonia, certain types of plates weremanufactured according to samples from Gallia and Rhein river. In Pannonia often appearvessel·buckets of the so-called Hemor type. Buckets with legs, which chronologically appearedsimultaneously with Hemor type (the 2nd and the 3rd century A. D.) were produced inPannonia. It is most probable that Pannonian craftsmen imitated imported types of vessels.Judging from this, Pannonia was a prominent producer and exporter of bronze vessels andsimilar products in bronze, the same as Gallia had a leading role in export of luxury cera-mics (terra sigill). Provincial work on bronze in Istria which belonged to metropolis, Norikand Macedonia did not have such an importance as Moesia, Pannonia and Dalmatia.This brief summary of creation and phenomenon in bronze have the sole purpose of instigatingan intensive and systematic study of antique bronze material in our country.

M. Abramic, Poetovio, Ptuj 1925

A. Alfoldi, Rhein u. Donau in del' Romrrzelt, Vindonissa - Brugg, 1948

A. Alfoldi - A. Radnoti, Ziigelringe u. ZierbeshHige von rom. Jachen u. Kometen aus Pannonien, Sert~ Hof-filleriana, 1940, Zagreb, 309

O. Almgren, Studien uber nordeurop. Fibelformen der erf.-en nachchristtl. Jahrehunderte, Mannusbibl. 32. 1923.

E. Babelon - A. Blanchet, Catalogue des bronzes antiques de la Bibl. Nat. Paris, 1895.

1. Bach, Antikni figuralni bronzani predmeti u Arheol.·hist. muzeju u Zag,ebu, Vjesnik Hrv. arheol. dr. XVII.1936. 151

1. Bach - B. Radojkovic, Umetn. obrada metala 1. Muz. prim. umetn. Beograd, 1956

P. La Baume, Die Romer am Rhein, 196~·

M. Bieber, The Sculpture of the Hellenistic age, 1961

C. Bliimel, Romische Skulpturen, 1946

H. Blumner, T~chnologie u. Terminologie der Gewerbo u. Kunste bei Griechcn u. Romern, Bd, IV. 1881

F. Braemer, L'Art dans l"occident romain, Louvre 1963

J. Brunsmid, Antikni figuralni bronzani predmeti, VHAD XUI. 1913/14. 207

L. Budde, Bildnisse des Trajanus Pater, Pantheon, Sonderdr. 1966

L. Budde, Die Entstehung des antiken Reprasentationsbildnisses, Berlin, 1957

E. Cermancwit, Rimska bronzana lampa iz Pozarevc3, Starinar IX-X. 1959, 203

E. Condurachi, L'archeologie roumaine au XX. siecle, Bucuresti 1963

E. Condurachi, Monumenti cristiani neU'Illirico, Ephemeris Dacoromana IX. Roma, 1940

E. Condurachi, Influences grecques et romaines dans les Balkans, en Hongric et en Pologne, VIII. congr.archeo!. classique, Paris 1963, 111

R. Delbriick, Spatantike Kaiserportrats, Berlin 1933

E. Diez, Der provinzielle Charakter der 10m. Sku!ptur in Noricum, VIII Congr. Paris 1963. 71-

D. Dimitrov, Arheo!' otkritia v Bulgaria, 1957, Sofia

F. Drexel, Rom. Paraderiistung, Strena Buliciana, 1924, 55

R. Egger, Der erste Theodosius, Byzant Zcitschr. 1935

H. ]. Eggers, Der rom. Import im freien Germanien. Hamburg 1951

E. Esperandieu, Basreliefs, statues et bustcs de la Gaule Romaine

K. Exner, Die rrovinzialrom. Emailfibeln del' Rheinlande, 29. Bee. Rom. Germ. Komm. 1940, 31

E. Frova, L'Arte di Roma e del mondo romano, Torino 1961

W. Fuchs, Der Schiffund von Mahdia, Bilderhef, DAI Rom, 2, 1963

H. Gaheis, Das rom. Tor. u. Kascenschloss, Oscerr. Jahreshdte 26. 1930. Beibl. 231.

M. GaraSanin - J. Kovacevic, Arheo!' nalazi u Jugoslaviji 1961

41 B. Gavela, Minerya Eirenephoro, iz Konayala, Zborn. N. M. 1964, 115

1\'1. Gore;'}c, Antikna ski.llptura u Hrvatskoj) Zagreb) 1952

P. Goessler, Antike BiistengeHisschen aus Metall) Festschr. Amelung 1928, 75

A. Grabar, Les monuments de Tzaritchingrad et Justinian PriIlja. Cahiers archeologlques III, 1948, 57

P. Grimal, La civilisation romaine, Paris

M. Grbic, La pla~tique grecque et lomaine en Yougoslavic) VIII, con gr. Paris 1963) 127

M. Grbic, Odabrana groka i rimska pl.stika u N. M. Beograd, 1958

Greek and Roman Life) Exhibition) British Museum London, 1929

W. H. Gross, Rom. Hcrrschecbildnisse, Berlin 1940

H. Hausmann, Hellenistische Negtr, Ad:en. Mitth. 77. 1962, 255

A. Hekler) Kunst u. Kuhur Pannol1lens) Strena Bulisiana 1924) 104

V. Hoffiller, Anrikne bronz.ne posude, VI-lAD. XII. 1913. 4.

V. Hoffiller, Oprema rimskog vojnika, VHAD. XI. 1910/11, 145

V. Hoffiller, OklOI', Zbornik radova Pil. fak. Zagreb, 1951, 193

B. Jelicic, Branz. zisci iz N. M. Beog,cad) Zbornik N. M.

B. Jelicic, Oplata kovcezica iz Idirnuma, deto, 1962.

H. Jucker, Vom Verhaltnis der Romer zur bild. Kunst d~r Griechen) 1950

G. Kaschnitz - Weinberg, Sp'trom. Portr'ts Antike II. Berlin, 1926, 53

D. Kellt Hill. Catalog of classical Bronze sculpture, Walters Art Gallt>ry, 1949

O. Klindt - Jensen, Influences italiennes et celtiques sur rart seandll1ave, VIII. congr. Paris 1963, 76

Kluge - Lehman:! - Hartlebell, Ant:ke Grossbrol1zen, 1924

H. K!umbach, Rom. PenzerbeschI;ige aus Manching, Festschr. Wagner 1962, 187

H. Klumbech - J. Keim, Der rom. Sch"tzfund v. Straubing, Munchtn 1951

1. Kovrig, Csaszarkori fibuh~k, Diss. Pann. II. 1937

\X'. Lamb, Greek acd Roman Bronzes, 1929

Lippold) Kopien u. Umbildungen griech. Statuen) Mi.inehen 1921

P. Lisicar, NaSata rnakedonskata antika, Skopje 1954

P. Lisiear, Strigilis u nasim zbirkama, :1:iva Antika 1958, Skopje, VIII. 2. 323.

M. Macrea, Le culte de Sabazius en Dacie, Daeia III. 1959, J25

E. Mana - Zisi, Antika u N. 1\'1. u Beogradu 1956

D. Mano - Zisi, Bronzana statu eta Herak!a iz Tamnila, Zbornik cadova N. M. 1958) 63

A. :Mansuelli, Le caractere provincial de ran cisalpine, VIII. congr. Paris 1963) 67

J. Marovic, Fibeln mit Inschrift Aucissa, Jahrb. Rom. Germ. Z. Mus. 11ainz 8. 1961) 106

H. Meitzel) Antike Lampen, Mainz 1954

H. Menzel, Rom. Bronzen in Deutschland, Speyer 1. 1960, Trier II.

H. IVlenzel, Rom. Biistengewichte, Pfalz 1950

E. Mercklin, Wagenschmuck, Jahrb. DAI. 48. 1933, 84

M. Mnkoyic, Rimski gradovi na Dunavu u G. Meziji, Diss. Arh. Dr. J. 1968

A. M6csy, Pannonia, P. W. Reallex. Suppl.

A.M6c$y, Munizipalgemeinden in M. Superior, God. Balkanolog. Inst. 3. Sarajevo 1967

A. Neuburger, Die Technik des Altertums, 1921

K. A. Neugebauer) Antike Bronzestatuetten, 1921

K. A. Neugebauer, BrJllzegedit des Altertuffis, 1927

D. Nikolic, Venus de Kladusnica, :1:iya Antika, VIII, 1. 1958, Skopje, 137

R. Noll, Romerz~itl. Fibel- Inschriften, Germania 30, 1952) 395

R. Noll, Vom Altertum zum Mittelalter) Knusthist. Museum, \Vien 1958

H. P. L'Orange, Studien lur Geseh. des spatantiken Portrats) Oslo 1933

H. P. L'Orangle, Apotheosis in Ancient Portralture, Oslo 1947

F. Papazoglu, Makedonski gradovi u rimsko doba) Skopje 1957

O. Paret) Rom. Schnellwaagen u. Gewichte) Saalburg Jahrb. 1939) 73

I. Patek, Pannoniai fibulatipusok, Diss. Pann. 1942

S. Paulovics, Germanenkopf aus Brigetio, Serra Hoffiller. 1924, 369

V. Petkovic, Fouilles de Tzaritchlllgrad, Cahiers Archeol. III. 1948

Ch. Picard, Un bronze alexandrian importe a Stobi, Revue Archeo!' 6. XLVII. 1956, 217

D. Pinterovic, 0 rimskoj bronzi u Muzeju Slayonije, Osijecki zbornik VIII. 1962, 71

D. Popescu, Fibeln aus Nat. Museum der Alterthumer in Bucuresti, Dacia IX-X. 1941, 44

A. Radnoti, Rom. Brinzegefasse, Diss. Pann. II. 1938.

A. Radnoti, Intercisa, II. Archeo!' Hung. 1957. Mobe! u. Kistchenbesch!. 218.

A. Radnoti, Spatrom. Kastchenbeschl. Bayer. Vorgesch. 01. 23. 1958, 83

A. Radnoti, Jochbeschl. Saalburg H. 19. 1961, 18.

S. Reinach, Bronzes figures de la Gaule Romaine, St. Germaine Laye, 1894.

G. M. Richter, Greek, Etruscan and Roman Brcnzes, Metropoi. Mus. 1915

A. de Ridder, Bronzes antiques du Louvre, 1913-15.

G. RodenwaIdt, Die Kunst der Antike, PropyHien verl., Die Kunst von AugustuS, Die Antike 13. Berlin

H. Rolland, Bronzes antiques de Haute Provence, Gallia, Suppl. 18. 1965

M. Rostovtzeff, Gesellschaft u. Wirtschaft in Rom. Kaiserzeit, Leipzig 1939.

C. Sacken, Antike Brollzen, lvIiinzkabinett, Wlen, 1871.

H. Schonberger, Rom. Vorhingeschlosser m. Maskendecke!, Saalburg Jahrb. 1956, 81

Schreiber, Die alexandrin. Toreutik, 1894

Schroder, Thrakische Helme, Archeo!' Jahrb. 1912, 328

K. Schwendemanll, Der Dreifuss, Jahrb. DAI 36/37, 1921/22, 107.

M. Seper, Rimska kola iz Pol)anca kod Ludbrega, JAZU, 1902, 395

D. Srejovic, Branz. statu eta iz Tamnica, ~rarinar, IX-X. 1959, 43

D. SrejoviC, Portret vizant. carice. Starinar IX-X. 1959, 77

Stare kultllre u f)crdapu, Beograd, 1968

Strong, Roman Imperial Sculpture, London 1961

E. Swoboda, Carnuntum, Graz 1964

E. Thomas, Archeo!' Funde in Ungarn, Bpest 1956, 181

M. Vasi", Rom. Mirth. DAI. 1901, XVI. 47

M. Vasi", Vjesnik HAD VIII. 1905

1. Venedikov, Trakiskata koiesnica, Sofia 1960

B. Vikic - Belancic, Mala antikna glava iz SisClje, Muzeji 7, 1952, 60

B. Vikic - BelanCic, Bronzani Yre, Tkalcicev zbornik 1. 1955, 15

Z. Vinski. Krsroliki nakit, Vjesnik Arheol. M. Zagreb 1968, 103

~\1. Vukovic, Dve bronzane aplikacije niskog llluzeja, Ziva Antika, X. 1960, Skopje, 259

J. Werner, Figiir!. Darstell. im fteien Germanien u. ihre proviD7iel - rom. Vorbilder, VIII. congr. arrheol.class, 1963, Paris, 74

R. West, Rom. Portratplastik, Miinchen, 1933

H. \Xlillers, Die rom. Bronzeeimer v. Hemmor, 1901.

H Willers, Neu~ Untersuchungen liber Bronzeindustrie, 1907

H. B. Walters, Catal. of Bronzes, British Museum, 1915

H. B. Walters, Catal. of Lampes, British Mu,eum, 1899

R. ZahnJ Lanternarium, Jahrb. Preuss. Kunstsamml. 37. 1916, 14

Lj. ZotGvic, 3 bronzane statucte, Starinal' IX-X. 1959, 211Lj. Zotovic, Bronzstatueta Hermes-Tota iz Brze Palanke, Ziva Antika, IX. 1959, 265

U doba raspadanja rimske imperije, kada se susticu unutrasnji nemiri, pokreti robova, sa spolj-nim napadima varvarskih naroda, nasi krajevi igraju odlucujueu politicku ulogu u rimskoj im-periji.Vee na kraju III veka centar ekonomskog i politickog zivota Imperije preselio se iz Italije ubogatije provincije istocnog Sredozemlja. Tako imamo citav niz imperatora ilirskog porekla iznasih krajeva, medu njima su znacajni reformatori i organizatori: Dioklecijan, Konstantin Velikii Justinijan.Pocetak IV veka je preloman za kasnu antiku, kada je Konstantin konacno prenea preston1cUu Carigmd, a takode i kraj istog veka, kada je Teodosije podelio carevinu na istocni i zapadnicleo.Ceo ovaj proces raspadanja rimske imperije doveo je do opsteg opadanja njene kulture u 1V iV veku. No ipak, to privremeno opadanje kulture je zaustavljeno, 0 cemu svedoce ostaci kasno-antiCke materijalne kulture u gradovima nasih oblasti: arhitektura novih oblika i razvijen urba-nizam, formiranje novog stila u vajarstvu i slikarstvu, mozaika i fresaka, i u ukusnom umet-nickom zanatstvu.Umetnost ovog vremena pada pod talase sve jaceg orijentalnog uticaja. To je nova stilizovanaumetnost kasne antike i potom celog srednjeg veka. Isti proces preplitanja kasnorimske i kas-noanticke umetnosti vidi se u raznim tehnikama: metalu, slonovaCi i dr. Vidi se izrazita tenJen-cija ka stilizaciji a da se klasii'ni smisao za plastii'nost i sklad nije sasvim izgubio. To je anaznacajno razdoblje kada se javlja prekretnica dva umetnii'ka shvatanja: prelaz od klasii'nihplasticnih formi u stilizovane, plosne, ne realistii'ke oblike. Krajnja stilizovanost zivotinja i geo-metrizacija odaju sasvim nov stil. U nasoj zemlji primetni su uticaji severnoafrii'kog zanatstvau Primorju, a sirijskog i maloazijskog, preko Carigrada u istoi'nim krajevima i u Podunavlju.Civilizacija kasne antike bila je sastavni deo ranohriseanske umetnosti, iako su gri'ki i istoc-njai'ki elementi sve viSe preovladivali na stetu ri111skognasleda.RanohriSeanska u111etnost nastala je i razvila se u prvim vekovi111a !lase ere, kako u zapadnim,tako i u istoi'nim provincijama rimskog carstva. Ova umetnost obuhvata period od prve pojavehriSeanskih ideja u umetnii'kom stvaranju rimskog II-III veka, do prvih decenija VI odnosnoVII veka, kada se na gri'kom istoku pod okriljem Konstantinopolja transformira u takozvanuranovizantijsku umetnost, a na latinskom zapadu, naslanjajuCi se na stare tradicije deli111ii'no"varvarizovane" kasnoantii'ke umetnosti prelazi u zapadnu rano-srednjovekovnu umetnost.Tokom IV veka, hriseanstvo kao ddavna religija poi'inje da shvata socijalni znai'aj likovneumetnosti. Hriseanstvo je na taj naCin sai'uvalo kontinuitet kamoantii'ke umetnosti. Pod utica-jem varvarskog ornamentalno-dekorativnog ele111enta dalazi do novog umetniCkog izrazavanja.Velike promene stila desile su se kod prelaza ad klasicnog - antickog na kasnoanticki period,a ne kod prelaza od paganskog na hriseansku epohu. U okviru razvoja rimske umetnosti ovla-dava postepeno jedan nav duh i bez veze i uporedo sa nastajanjem ranohriscanske umetnosti.To se najbolje zapaza na produktima svakodnevne upotrebe i naroCito u tehnici bronze i naovoj nasoj izlozbi.Dela kasnog carskog doha, a najpre Konstantinove epohe primila su vee znai'ajne stilske oznakeranohriseanske umetnosti: frontalnost, stilizaciju, plosnost, tehniku prolamanja i umetanja.

Ove karakteristike uocljive ~u i na sitnoj zanatskoj umetnosti u tehnici bronze kao sto su:fibule, kopce, lampe, kadionice, kandelabri, vage, tegovi (portreti careva i carica), zigovi, opIatekovceziea, pikside i dr.Meau ostalim umetnii'kim radovima cesto 'u se pro\zvodili metalni predmeti u vidu plocica saugraviranim likovima svetitelja i raznim drugim predstavama. Iste plocice su sluzile i bo okovza korice knjiga, opiate kaseta itd. Kao primer imamo oplatu kasete iz Idimum-a (Narodnimuzej Beograd) i plaketu sa predstavom V:ktorije ili ai1aela (Narodni muzej Beograd).U ranohriseanskoj umetnosti simboli zauzimajl' znaeajno mesto, Ciji su koreni jos iz paganskemitologije. To nam dokazuju mnogobrojni primeri: statueta dobrog pastira (Narodni muzejBeograd), lampa u obliku jagnjeta (Arheoloski muzej u Zagrebu), kandelabr sa golubovimaU\arodni muzej Beograd), darohranilica sa simbolom grckih slova a. i to (Narodni muzej Beo-grad), kadionica sa predstavom krsta (Narodni muzej Beograd), cesto se javlja monogramHrista u raznim oblicima - lampa sa drSkom u obliku glave grifona (Narodni muzej Beograd)kao i na lampi u obliku jagnjeta (Arheoloski m;.:zej u Zagrebu).Istocne i zapadne hriscanske karakterinike teSko se daju razdvojiti pre VI veka. Sve dotle obeoblasti doprinosile su razvoju ranohriseanske umetnosti, mada su se oseeale tendencije da sevoastvo sve vise pomeri prema Istoku, sta jc polozaj Zapada po~tajao slabiji.Dati iscrpnu sliku razvoja zanata u metalu u kasnoj antici i ranom srednjem veku, skopeano jesa prilicnim teSkoeama. Jedan od glavnih razloga je sto je najveCi deo radova iz ovog dobapropao. U izvorima ovog perioda nabraja se veliki broj radova u metalu ali ih je do nasihdana vdo m~lo ostalo sacuvano. Takoae navodi 0 lokalizaciji i datumu proizvodnje istih vdosu siromasni. Nekada smo samo upueeni na analizu raznih stilova ali je i ovo u veCini slueajevanesigurno. Jedno zbog toga sto su ovi predmeti usled svoje male veliCine, a i kao omiljenaizvozna roba, bili lako prenosivi i zbog toga rasturani na sve strane. Drugo, posmatrajuCi nji-hov s61, svi su suvise izmdani, tako da jedno njihovo sredivanje izgleda Cak nemoguee. Paprema tome, mesto nalaza ne moramo smatrati i mestom izrade ~amog predmeta. AnalizirajuCirazvoj eelokupnog materijala vidimo jedno postepeno usavrsavanje naroCito u razvoju ove sitneumetnosti u metalu. To je osobito uoCljivo u velikim kulturnim centrima. U nasoj zemlji iz-gleda da je bilo takode centara: Sirmium, Siscia, Mursa, Cibalae, Singidunum, Naissus, Garnzi-grad, Stobi, Justiniana Prima, Heraklea, Salona, - ali u svakom sluCaju su mesta prenosenjai razmene njihovih proizvoda. Mnogi od njih su mogli biti izraaeni u nasoj zemlji.Kultura antickog sveta imala je jedan jedinstven karakter u umetnickom razvoju u jednompraveu, pa i pored toga, provineijska umetnost pojedinih naroda je bila toliko jaka da se nijedala potpuno podvrgnuti ovom uticaju helenizma, 'lee su se stvarali i domaCi stilovi. Medutim,u kasnoj antici dolazi do veeeg idejnog i stilskog jedinstva.U Budimpes i, Majncu, Berlinu nalazimo iz pocetka IV veka kako hriscanske tako i paganskemitoloske radove koji proistieu iz istog izvora. Predmeti u bronzi u Bonu, Trieru i Kelnu imajujedan slican stil a nije sigurno da su svi izraaeni u Galiji ill na Rajni. Slican primer imamoi sa bronzanom lampom sa glavom gri£ona u Narodnom muzeju u Beogradu, a postoje skoroidenticni primerci i u Rimu, Milanu, Bedinu, Baltimoru i dr.Tek je nasa epoha upoznala u svoj njenoj veliCini vaznost kasne antike jer su brojna pore-aenja koja vezuju ovu epohu sa sadasnjom. Tako je probuden interes za ovu umetnost i du-hovne i materijalne uslove pod kojima je ona radena, interes koji se razvija u najpazljivije inajdublje prollcavanje. Dugo vremena se verovalo da kasna antika Ciji profil izgleda 'lee jasanod Diokleeijanovog vremena, predstavlja sarno raspadanje anticke lepote, dekadeneiju vrhunskeklasiene umetnosti. Sada, medutim jasno se prepoznaju novi stilski pravci, koji su prodiruCiu jedan zatvoren svet, doprineli polako radanju umetnosti srednjeg veka.TeSko je definisati datiranje u periodu izmeau IV i VI veka u odnosu pripadnosti Istoka iZapada, kao sto je teSko definisati kad prestaje srednji vek i pocinje novo doba. TeSko je od-rediti kad jedna perioda prelazi u drugu, kao sto je teSko tacno odrediti kad se u vr=e pred-vecernjeg sutona mrak deli od dana.

At the time of decay of Roman Empire, when enterior riots and slave revolts mingled withoutward attacks of Barbarian tribes, our parts played a decisive political role within theRoman Empire.By the end of the 3rd century economic and political centre of the Empire was transferredfrom Italy to richer provinces of eastern Mediterranean. Thus we acquire a line of emperorsof Illyric origin from our regions, having in their midst prominent reformers and organizersDiocletian, Constantine the Great and Justinian.Beginning of the 4th century A. D. marked a transitional point for the late Antiquity whenConstantine finally transfered his capital to Constantinople, as well as the end of the samecentury when Theodosius divided the Empire into eastern and western part.Entire process of decay of Roman Empire brought about a general decline in culture of the4th and the 5th century A. D. Nevertheless, temporary decline of culture was stopped, wit-tnessed by remains of late-Antique material culture in cities of our ,areas, new architectunlforms and well developed urbanisation, creation of a new style in sculpture and painting, mo-saic and frescoes as well as artistic handicraft of a good taste.Art of this period falls under a growing influence of the Orient. This is a new stylisation inart of late Antiquity and further of the entire Middle Ages. The same process of crossing oflate Roman and late Antique art is assessed in various techniques: metal, ivory, etc. Anarnphatic tendency to stylisation is concieved without entirely supressing the classic sense ofplasticity and harmony. This is a significant period when a turning-point to rwo artisticconceptions forms into stylised unreal ones. Total stylisation of animal life and geometricationbetray an entirely new style. Influence of African handicraft is considerably felt in our countryon Adriatic coast, while Syrian and Asia-Minor influence reaches through Constantinople oureastern parts and Danube river area.Late antique civilisation was a component part of early christian art although Greek andoriental elements are becoming dominant supressing Roman heritage.Early christian art was created and developed within the first centuries A. D. in westernas well as eastern provinces of the Roman Empire. This art includes the period of the firstappearance of christian ideas in artistic creations of Rome in the 2nd and the 3rd century A. D.up to the first decades of the 6th i. e. the 7th century A. D. when the Greek east, underprotection of Constantinople is transformed into a socalled Early-Byzantin Art, while the latinwest supported by ancient, partly "Barbaric" traditions of late-antique art, transcends into awestern early-mediavel art. In the course of the 4th century Christianity as an ottlcialreligion begins to include the social importance of plastic arts. Thus Christianity preservedcontinuity of late-Antique art. Under the influence of Barbaric decorative elements, a newartistic expression was created. Great changes in style occured during the transition from

47 classical-Antique to the late-Antique period, but not with transition from pagan to christian

period. During the development of Roman art gradually predominates a new spmt simulta-neous but not connected with the creation of early christian art. It is best displayed onobjects of everyday life and especially on technique of work on bronze.Works of late Empire, primarily of Constantin's period already acquired remarkable signesof early-christian art style: frontality, stylisation, incrustation and inlaying techniques. Thesecharacteristics are revealed in small handicraft art in bronze, such' as: fibulae, claps, lamps,censers, chandelabres, balances, weights (portraits of emperors and empresses) seals, coffrelining of boxes, pyxidas, etc.Amongst other artistic works often manufactured were metal, plate-like objects with engravedrepresentations of saints and various other presentations. The same plates served as metalparts for book-binding, box linning, ete. As an example we have the box linning from Idimum(National Museum of Belgrade) and the plaque with presentation of Victoria or the angels(National Museum of Belgrade).Symbols, originating from pagan mythology, were given in early christian art a place of spe-cial importance. Numerous examples indicate the following: statuette of a Good Shepherd(National Museum of Belgrade), lamb shaped lamp (Archeological Museum of Zagreb), can-delabrum with doves (National Museum of Belgrade), votive offering with symbolic Greekletters a and w (National Museum of Belgrade), senser with a presentation of a cross (Na-tional Museum of Belgrade), monogram of Christ in various shapes often appears - lampswith griffin's head shaped handle (National Museum of Belgrade) as well as the lamb shapedlamp (Archaeological Museum of Zagreb).It is difficult to distinguish the characteristics of Eastern and Western Christianity before the6th century A. D. Until that time, both areas contribute equally to the development of earlychristian art. Tendencies were felt to move the leadership to the east as the west was gra-dually weakening.It is rather difficult to offer a complete picture of the development of crafts on metal in lateAntiquity and Early Middle Ages. One of the reasons was that most of those works perishedin the course of time. Sources from that period speak of a great number of works on metalbut only a few of them remined up to our times. Data on location and date of productionof these objects is rather poor. Sometimes we are directed to analyse different styles but inmost cases it is difficult to reach a precise conclusion. Primarily because these, often verysmall objects, were the favourable export and thus largely distributed. Secondly, in observingthe style, often very mingled, it is impossible to reach at any definite conclusions. Therefore,the place where object is found does not necessarily mean that it is the place of its manu-facture. In analysing complete evolution we can observe a gradual improvement, espeCIallyin the development of this small art on metal. This is remarked in great cultural centres. Itseems that in our regions there were also centres, such as: Sirmium, Siscia, Mursa, Cibalae,Singidunum, Naissus, Gamzigrad, Stobi, ]ustiniana Prima, Heraklea, Salonae - but in anycase these are the places of distribution and production of some objects. Many among themC0uld have been the product of our country.Culture of antique world has a unique character in its artistic development in one direction,nevertheless provincial art of some people was so strong that it did not fully submit to Hel-lenistic influence, but created its own domestic style. In late antiquity, however, greaterunity of style and idea occurs.In Budapest, Mainz and Berlin, at the beginning of the 4th century A. D. we find christianas well as pagan mythological creations resulting from the same source. Objects in bronzefound in Bon, Trier and Kaln are of a similar style and it is not certain that all of them arenot created in Gallia or on the Rhein. Similar example is the bronze lamp with griffin's headin National Museum of Belgrade, while many identical copies can be found in Rome, Milan,Berlin, Baltimore etc.Our era can only assess late Antiquity in its full importance through a number of comparisonslinking that period with our own. Thus the interest arose for this art and spiritual as well asmaterial conditions of its creation, an interest which has developed into a careful and pro- 48

found study. It was believed for a long time that the late Antiquity with apparently clearprofile since Diocletian, represents only a decay of antique beauty descent of a supremeclassical art. Now, however, new styles are clearly recognized which penetrated into closedworld in order to inspire a gradual birth of art of the Middle Ages.It is hard to define precisely the dates between the 4th and the 6th century A. D. in respectto East and West, as it is hard to define when the Middle Age ends and a new era begins.It is hard to define when one period is transiting into another as it is hard to define inevening sundown when the day passes into the night.

Izlozba anticke bronze u Jugoslaviji obuhvata materijal iz cele nase zemlje u hronoloskom ras-ponu od VI veka pre n. e. do kraja VI veka n. e. Qna tezi da prikaze kako se plemenita granaplasticne umetnosti u bronzi, kao specifican izdanak mediter·anske kulture starog veka, prihvatau oblastima gde su tada zivela plemena Ilira, Tracana, Kelta, Makedonaca i Dacana. Qva oblasti posle 500 godina romanizacije na kraju antike nosi naziv "Ilirikum". Bronza je davno upo-trebljavana kod njih, ali umetnicko oblikovanje antike znaCilo je visi stepen tehnike i stila. Qnaje od Grka prihvacena na bazi slobodne razmene dobara, od Rimljana nametnuta tokom dugeokupacije. Pored svih nedaea klasnog robovlasnickog drustvenog uredenja od koje je trpeloautohtono stanovniStvo, one ipak posredstvom grcke i rimske umetnosti ulazi u okvir medite-ranske humanistiCke civilizacije antike, sa senzualistickim shvatanjem lepote i izrazito naturali-stickim figuralnim oblikovanjem.Na izlozbi se mogu pratiti karakteristicni ostaci, hronoloski i stilski, pojave i promene konce-pata i zracenje velikih umetnickih sredina i tipoloskih uzor-dela koja se povremeno odraZavaju irazvijaju dalje i u nasoj zemlji. Istorijski momenti i strujanja, drustveni uslovi uzdizanj,a boga-tijeg klasnog sloja ili vladajuce vojne i upravne sile, - uz sve plime i oseke, omoguCise da seskupoceni materijal bronze koristi ne sarno u utilitarne svrhe, vec i u visoj kulturnoj nadgradnji.Tako izvire potreba i za religiozno-kultnim objektima, i u sltiZbi drustvenog prestiza, za sveeanaobeleZja velikih dogadaja, ili licnosti, istorijskog momenta. Stvara se i zelja za uzvisenim izra-zorn, za lepim i intimnim odrazom zivota, za stvarnim i smesnim oblicirna Ijudi, flore i faune,i svih pojava zanra. Siroka je oblast njegove primenjene upotrebe u vidu aplika na namestaju,posudu, svetiljkama, kutijama, kovcezima, kolirna, na vojnoj i konjskoj opremi, oruzju i orudu,alatima i instrumentima, tegovima i zigovima, brav,ama i katancima, nakitu, fibulama i kop-cama, odlicju, medaljonu i novcu. Sve se to moglo obuhvatiti samo u glavnim potezima i naj-bitnijim primerima, radi nagovestaja karaktera ovog u tom pogledu mozda najbogatijeg periodau razvoju coveeanstva. Posmatrac se neminovno nadahnjuje lepotom oblika i preciznosCu teh-nike, i biva prijatno iznenaden da nasa zemlja raspolaze takvim materijalom iz te epohe.Na ovoj izlozbi prvi put je omoguceno sagledavanje ove vrste kulturnog nasleda kod nas. Unaucnom pogledu ona znaCi i nasu afirmaciju u odnosu na ostale krajeve Mediterana i periferneoblasti.Rasprostranjenost bronzanih predmeta u velikoj meri je uslovljena importom iz mediteranskihradionica, naroCito u grckoj i ranijoj rimskoj eposi,ali sve viSe raste uloga putujucih majstorazanatlija, a ima elemenata za zakljucke d~ se uz bogate rudnike i kovnice razvijaju i domacelivnice i radionice u kojima se lije, kuje i iskucava, cizelira, umetanjima inkrustira ili amrnoprolama bronza. Samo je bilo potrebno imati bakra, kalaja, olova, cinka za livenje, peska i glineza forme modela. Pored punog livenja u kalupima, znatno radije je praktikovano suplje livenjeupotrebom voska, naknadnim nalemljivanjem partija tela i draperija i finim cizeliranjem povr-

51 sine. 06 se ispunjavaju srebrom ili nielom. Za ukrasavanje su upotrebljavane i bojadisane paste

emalja, inkrustacije i ukivanja (damasciranja) srebra. Duga tradicija toreutike, kov,anja i isku-cavanja debljeg ili istanjenog lima, imala je svoju evetnu primenu.Postavka izlozbe je razumljiva u kontinuitetu eirkulaeije ad ulaza nadesno oko zidova izloz-bene dvorane. 1. odeljak saCinjava grupu objekata iz VI-II veka pre n. e. iz ilirskih oblastiIstre i Alpa, pod utieajem severoitalske venetske umetnosti u kojoj je u velikoj meri infiltrirangrcki arhajski sti!. 2. odeljak saCinjava grcka bronza od arhajskog do helenistickog doba u Pri-morju, Makedoniji i centralnom Balkanu. 3. odeljak obuhvata rimsku bronzu od helenistickog,republickog i avgustovskog perioda do dominata i tetrarhije, u svim nasim oblastima i provin-cijama. U centralnom delu najduzeg zida su rekonstruisani ostaei rimskih kola iz Ludbrega. 4.odeljak zatvara krug sa kasnom antikom i ranom vizantijom i sa rekonsttukeijom Justinijanovestatue sa CariCina Grada (Justiniana Prima).

Exhibition of "Antique Bronze of Yugoslavia" includes material from the entire country, inthe chronological order from the 6th century B. C. up to the end of the 6th century A. D. Itendeavours to demonstrate the way this noble branch of plastic art in bronze, as a specificoff-spring of Mediterranean culture of the Old Ages, is accepted in the areas populated at thattime by Illyrian, Thracian, Celtic, Macedonian and Dacian tribes. This area, romanised for 500years, at the end of antiquity bears the name of Illyricum. Bronze was since a long timein use with them, but artistic modelling of antiquity meant a higher degree of techniqueand style. Accepted from Greeks on the basis of free exchange of goods, it was imposed byRomans in the course of long lasting occupation. Beside all misfortunes of classical slave--owning social system, from which autochtonous population suffered, through the mediationof Greek and Roman art it enters within Mediterranean humanistic civilisations of antiquity- with a sensual assessment of beauty and emphatically naturalistic figural modelling.Exhibition enables us to follow characteristical sections, by chronology and style, phenomenonand changes in conceptions and radiation of great artistic environments with typical master--works which served as example and occasionally appeared and developed further in ourcountry. Historical monuments and trends, social conditions and elevation of richer, upperclass or the ruling, military and governmental power - ebb and flow of time, permlttedthe precious material of bronze to be used not only for utilitarian purposes but also inhigher, cultural aims. Need surges for religious and rite objects, in the service of social pre-stige, for ceremonial marks of great events or personalities as well as historical moments. Itis created also from the desire for higher expression, for beautiful and intimate image of life,for real and funny shapes of people, animals and plants and all scenes of everyday life. Wideis the field of its applied use, in shape of appliques on furniture, vessels, lamps, boxes, coffres,cars, military and horse equipment, weapons and tools, utensils and instruments, weights andseals, locks and latches, jewelry, fibulae and clapses, medallions and coins.All this was included only in main lines and most important examples, forboding the cha-racter of, in this aspect ,perhaps, the richest period in human evolution. Observer is alwaysinspired by beauties of shapes and precision of technique and is pleasantly surprised to findthat our country disposes with such material from that period.This exhibition, for the first time permits us to assess all types of our cultural heritage. Fromscientific aspect it means our affirmation in ,respect to other parts of Mediterranean andperipheral areas.Abudance in distribution of bronze objects is greatly conditioned by import from Medi-terranean workshops, especially in Greek and early Roman era, with growing importance oftravelling masters craftsmen. Some elements tend to lead us to a conclusion that beside richmines and smithies, domestic casting workshops developed in which bronze was casted, ham-mered, chiselled, inlaind, encrusted and a;our. It is only necesarry to have copper, tin, lead,

53 zink for casting, sand and clay for formation of model. Beside piece mold casting very popular

and preferable was the hollow lost-wax casting with additional joining and welding of partsof body and draperies, and a fine surface decoration. Eyes were filled with silver or nicle. Fordecoration, enamel pastes were coloured, beside incrusting and inlaying of silver. Long tradi-tion of thoreutics, hammering and inlaying of thicker or thinner sheet metal had its four.ishingapplication.Exhibition lay-out is comprehensive within continuous circulation' from the entrance, startingwith the right-hand side, around walls of exhibition hall. 1. section is composed of a group ofobjects dating from the 6th to the 2nd century B. C. originating from Illyrian areas of Istria andthe Alps, under the influence of northern Italic Venetic art, in which Greek archaic style isgreatly infiltrated. 2. section is made out of Greek bronze from Archaic up to the Hellenisticperiod on Adriatic coast, Macedonia and central Balkans. 3. section includes Roman bronzefrom Hellenistic, republican and Augustus period, up to the domination and tetrarhy, fromall the regions of our country and provinces. Remains of the Roman car from Ludbreg arereconstructed in the central part of the longest wall. 4. section closes the circle with thelate Antiquity and early Byzantin period, with a reconstruction of Justinian's statue fromCaricin Grad (Justiniana Prima).

O. M. Dalton, Byzantine art and Archaeology, Oxford 1911

O. M. Dalton, Catalogue of Early Christian Antiquities and Objects from the Christian East, London 1901

A. Riegl, Spatromische Kunst-Industrie, Wien 1901

O. M. Dalton, East Christian Art at Survey of the Monuments, Oxford 1925

W. F. Volbach - Hirmer, Acre paleocristiana, Firenza 1952

W. F. Volbach, Friichristliche und byzantinische Kleinkunst, Mainz 1954

M. Abramic, Poetovia, Ptuj 1925

Early Christian and Byzantine Art. The Walters Art Gallery, Baltimore 1947

W. F. Volhach, Metallarheiten des christlichen Kultes in der Spatantike und im friihell Mittelalter. Mainz 1921

H. Schlunk, Kunst cler Spatantike im Mitte1meerraum, Berlin 1939

D. T. Rice, Masrerpieces of Byzantine Art, London - Edinburgh 1958

R. Noll, Yom Altertum zurn Mittelalter, Wien 1958

Peristil, Sveska J, Zagreb 1954

Starinar SAN, NS, knj. IX-X, 1958-59, Beograd 1959

F. Cabrol, Dictionnaire d'archeologie chretienne et de liturgie, Paris.

Napomena:Kataloske jedinice reprodukcije nose odgovarajuce brojeve identicne sa onima uz izlozbeneobjekte. 58

1 STATIJETABronzana statueta puno livena. Predstava nage muske figure opasana opasaeem a naglavi slem tipa "smarjeta". U desnoj rud drzi falos koji je bio izraden od nekog drugogmaterijala (kost, Cilibar) i nije se saeuvao kao i oba stopala nogu.Vaee ked Litije. VII vek pre n. e.Vis. 6,4 ern.Narodni muzej u Ljubljani. Inv. br. P 11413

2 FIBULABronzana fibula luenog tipa sa predstavom shematizovane ovnujske glave na zavrsetkunoge. Luk fibule je u sredini zadebljan.Magdalenska gora. V vek pre n. e.DtiZina 7,8 ern. duzina ovnujske glaviee 1,5 ern.Narodni muzej u Ljubljani. Inv. br. P 4000

Literatura:

Nije publikovana.

3 PRlVESAK SA PREDSTAVOM ZENAPrivesak je sastavljen od eetiri dela. Ukrasen je sarno sa prednje strane i to gornji deourezanim kruzicima a donji stilizovanim zenskim likovima, koji su predstavljeni u igripodboeenih ruku. Od odece na donjem delu zapaZa se suknja.Pieugi. VII-V vek pre n. e.Visina gornjeg dela 5 em, najveca sirina 2,3 em.Visina tri donja dela po 3 em.Zavieajni muzej Pordtine, Poree. Inv. br. A. P. 112.

Literatura:

A. Amoroso, Le necropoli preistoriche di Pizzughi, Atti e memorie, yo1. V, 1889, str. 225-261.

4 KONJICDrska suda u obliku stilizovanog konjica i sluzio je verovatno kao gornji deo drske.Plastiena obrada na horizontalnom postolju donjeg dela drske.Kringa. VII-V vek pre n. e.Visina 2,3 em, duzina 3 em.Zavicajni muzej Pordtine, Poree, Inv. br. A. P. 146.

Literatura:

A. Sonjc, Prethistorijski nalazi poslije drugog svijetskog rata u PcreStini, Jadlanski zbornik VI, 1969, ::.tr. 321.CA. Sonje)

5 PRIVESAKManji ptivesak na Cijem je donjem delu okaeena predstava stilizovane patke dosta su-marno obraaene.Kringa. VII-V vek pre n. e.Visina ukupna 8 em.Zavicajni muzej Pordtine, Poree. Inv. br. A. P. 121.

LiteTatura:

A. Sonje, op. cit.

6 PRIVESAKBronzani antropomorfni privesak u obliku trapezaste ploeice ukrasene emaljem. Na pred-njoj strani ima sedam rupica za priveske. CoveCija glava je realistieki oblikovana.Ulaka. Kraj II veka pre n. e.Visina 6,8 em., sirina 6,3 em.Narodni muzej u Ljubljani. Inv. br. R 1801.

Literatura:

W. Schmid, Gla.:mik muz. drJsna za Slovcnijo, XVIII, zv. 1-2, 1937, 1755, 51. 14.

7 SPONABronzana spana sa eOVeelJOmglavom. Pravougaona eetvrtasta srednja ploeica je podeljenana eetiri trougaona polja gde je bio umetnut erveni emalj (saeuvan delimieno), na spoljas-njoj strani deo za pricvrsCivanje. Na garnjem delu ploeice eoveCija glaviea sa dugim pro-filiranim vratom. Zadnja strana polukruzno zaobljena i kanelirana.Ulaka. Kraj II veka pre n. e.Visina 6,3 em., sirina 5,2 em.Narodni muzej u Ljubljani. Inv. br. R 1802.

Literatura:

W. Schmid, Glasnik muz. drustva za Slovenijo, XVIII, ZV. 1-2, 1937, 17 55, sl. 12.

8 SLEMSlem od bronze, koniean. Pri dnu ukrasen sa dva reda srafiranih trouglova. U ovom deluna odgovarajuCim mestima nalaze se po dye okrugle rupiee na svakoj strani. Po visini odbaze do vrha nalazi se u dva para!elna reda dvadeset okruglih rupiea, na vrhu dva a sadruge strane deset.Picugi, nekrapola II, grob 19. Kraj VI i poeetak V veka pre n. e.Vis. 20 em, sirina baze 23 em, debljina lima 17 mm.Arheoloski muzej Istre, Pula. Inv. br. P/1995. 62

l\. dr. Amoroso, Le necropoli prcistoriche dei Pizzughi, Atti e memorie, yol. V, str. 239-240, tab. VI, s1. 8.l.larenzo 1889.

9 STITNIK (DEO SLEMA)Dva bronzana stitnika sa reljefno ukrasenim pticama. Svaka ploCiea ima tri okrugla klincakoji su ukraseni srafiranim trouglovima. Pripadali su n~kom mladem slemu koji se nijesacuvao.Smarjeta. III vek pre n. e.Duzina 11,5 em. Najveea sirina 8 em.Narodni muzej u Ljubljani. Inv. br. P 4384 e.

10 OKLOPOklop od bronze sastavljen iz prsnog i lednog dela. Na prsnom delu naglasena muskula-tura i bradavice u obliku tri plocice pricvrscene za oklop. Na okovratniku deset kruznihispupcenja. Na desnom delu oklopa 10 rupica za priCvrSCivanje vrpeom. Ledni deo imatakode obradenu muskulaturu leda. Na ivicama kao i na donjem de1u prsnog dela para-lelna plasticna rebra.Sticna. VII vek pre n. e.Visina prsnog dela 46 em., vlSlna lednog dela 56,5 em., obim prsiju 110 em.Narodni muzej u Ljubljani. Inv. br. P 6947/1.

R. Lozar, Glasnik muzejskega druSrva za Slovenijo, XVIII, 1-2, Ljubljana 1937, T. III, 1-4.S. Gabrovec, Arheololki vestnik XV-XVI, Ljubljana 1964/1965, 21, T. 2, la-d.

11 VEDROVedro bez dna i rucki od dva nejednaka komada bronzanog lima ciji su krajevi spojeninitnama (klincima). Ukrasi ad suncevog simbola sa dva kruga i ptiee sa dugim vratomi kljunom okrenute ledima a izvedeni iskueanim tackicama.Pieugi (?)Visina 16 em., sirina dna 14,5 em. Tip Hajdu Boszormeny, Ha B2.Arheoloski muzej Istre, Pula. Inv. br. P/6928.

12 SITULASitula od bronze sa figuralno ukrasenim poklopeem. Nizak vertikalan vrat a sam sud jesastavljen iz dye polovine i ubacenim dnom. Situla je imala dye tordirane drske od kojihse sacuvala samo jedna. Poklopae ima friz koji se sastoji od cetiri kozoroga u hodu.Sticna. Kraj VII veka pre n. e.Visina bez poklopea 27,5 em., visina poklopea 8,5 em.Narodni muzej u Ljubljani. Inv. br. P. 6948/1, 2.

Literatura:

R. Lozar, Glasnik muz. drusrva za Siovenijo, XVIII, sv. 1-2, 1937 str. 4, 5, T. I, 5.F. Stare, Zbomil< Fil. hk. II, 1955, 105 55, T. V. T, XLVI, priloga VI.

13 SITULASitula je restaurirana i nedostaje drska. Vrat je cilindrican i sastoji se od dva plasticnarebra. Neposredno ispod ostrog ramena figuralni ukras u dva nepotpuna friza visine 3,5 i4 em. Oba friza sadcie Zivotinjske motive: je1ena, divokozu i zeea sa prikazom u profilus desna prema levo. Svakoj Zivotinji iz usta visi neki predmet tkoji se zavrsava u oblikuvolute.Nezakeij, zona I, grob 12. Kraj VI i pocetak V veka pre n. e.Visina 25 em., precnik otvora 15 em., precnik dna 10,5 em.Arheoloski muzej Istre, Pula. Inv. br. P/9166.

Literatura:

P. Sticotti, Atti e memorie, vol. XVIII, stc. 141, tab. III, Parenzo 1902A. Puschi, 0p. cit., str. 147(53), 194, sl. 125W. Lucke - O. H. Frey, Die Situla Providence (Rhode Island), str. 76-77 (29-30), tab. 46. Romisch-Germa-nische Kommission des Deutschen Arch. Institut zu Frankfurt a. M. Romisch-G~rmanische Forschungen, Band 26.

14 SITULASud od bronze u tehniei iskueavanja ukrasen sa tri figuralna friza. Obod suda je iz dvaplocasta de1a koja su na svakom kraju prievrseena sa devet zakivaka (klinaca). Usta sucevasto povijena ka unutrasnjem delu. Drska je tordirana. Figuralne predstave se odvajajuplastienim rebrima.S leva na desno na prvom frizu je sveeana povorka jahaea i vozara. Iznad konja predstavaptice glavom okrenuta prema eoveku. Drugi muskarac ima preko ramena sekiru ili bie ivodi konja. Slede borna kola na kojima su dva muskarca: jedan sa bicem i njegov prati-lac. Iznad njihovih konja palmeta. Dalje slede jos dye zaprege i to prva kratka bornai druga duZa i bolje obradena. Druga osoba na kolima ima frigisku kapu na glavi. Ovupovorku zavrsava jahae.Drugi friz ima tri prizora i to najpre dye osobe prinose zrtvu. Izmedu njih je veliki kra-ter na tronoscu. Prva muska osoba sipa u krater zrnevlje a druga ima podignutu rukublizu nosa uzivajuCi u mirisu. SledeCi prizor je sastavljen iz tri grupe: prva zena sa pla-stom daje iz zdelice hranu coveku na prestolu. U drugoj grupi eovek svira na siringslla gologlavi sluga sluzi pieem koje je zahvatio iz situle. Iza prestola muskarac. U treeojgrupi na prestolu eovek a zena sa plaStom preko glave zahvata simpulumom hranu i nudije eoveku. Iza ove predstave dva gola borca ukrasena pojasom i grivnom i bore se zatrofej koji stoji izmedu njih na postolju: slem sa perjanicom. Borbu posmatmju eetirieoveka od kojih jedan ima preko ramena sekiru sa ukrasenom drzaljom. Pojas se zavrsavamonumentalnim prikazom ovna na Cijim je ledima ptica okrenuta unazad i dcii veliki listu kljunu. Na treeem i poslednjem frizu zivotinje: kozorog i srna naizmenieno. Na ledimadveju zivotinja sede unazad okrenute ptice.Vaee kod Litije. Sredina V veka pre n. e.Visina situle bez drske 23,8 em., preenik dna 12,9 em., precnik otvora 20,8 em.Narodni muzej u iLjubljani. Inv. hr. P 581.

Literatura:

Deschman, Mitt. d. Zentralkommision, Wi en 1883, 19F. Srare, Vale, Ljubljana 1955, 35]. Kastelic, Situla sa Vala, Beograd 1956]. Kastdic, Situla Art, New York 1965

15 SITULASitula od bronze sa figuralnim elementima i sa naglasenim obrisima figura. Srednji deositule ima predstavu je1ena kako hodaju i nose u ustima razlieito liSee. Gornji i donji 64

deo ukrasen sa motivima ribljeg mehura.Velicna vas. Kraj V veka pre n. e.Vis. 25 em, precnik otvora 20,7 em, precnik dna 9,6 em.Narodni muzej u Ljubljani. Inv. br. P 11790

16 CISTACista iz jednog komada savijenog bronzanog lima. Na krajevima spojena sa deset rutru(klinaea). Ima i dye polukruzne i tordirane drske Ciji su krajevi oblikovani u obliku slovas. Ima devet rebara izmeau kojih na ravnim povrSinama ukrasi u vidu jednog reda isku-eanih tackiea. Nema dna.Nezakcij, zona I, grob 19. VI vek pre n. e.Visina 19,5 em., precnik otvora i dna 20,5 em.Arheoloski muzej Istre, Pula. Inv. br. P/10493.

Literatura:

A. Puschi, La necropoli pre roman a di Nesazio, Atti e memorie, vol. unico str. 132-133. Parenze 1905.(J. Ml.din)

17 CISTASastavljena od dva jednaka komada bronzanog lima. Na ivicama na svakoj strani po devetnitni (klinaea). Drske su smestene ispod ruba i prievrscene za sud sa dye rutne. Ukras odcetiri visa i cetiri mza koneentriena rebra na razmacima od 1 em.Picugi. V vek pre n. e.Arheoloski muzej Istre, Pula. Inv. br. P/l0492.

18 ZDELADosta ostecena u donjem delu sa komadima bronzanog lima i zakrpama na pet mesta apricvrscena nitnama manjih dimenzija. Neposredno ispod ruba (ivice) ukrasena je sa ce-tiri paraleIna reda koneentricnih linija i trakom sirine 0,9 em. ispunjenom visecim srafi-ranim trouglovima.Kastel kraj Buja, grob 21. V vek pre n. e.Visina 11 em., preenik ustiju 18 em., precnik dna 5,8 em., sirina drSke 2,5 em.Arheoloski muzej Istre, Pula. Inv. br. P/6898.

B. B.cic, Ilirsb Zarno groblje u K.stelu koci Buj., J.dranski zbornik, god. II, str. 387, 393, tab. XXI, XXIV,(3) Rijeka - Pula t957.

19 STATUETA KOVAcASedeca muska figura sa prekrstenom desnom preko leve nogc> sa telom blago povijenimnapred. Ispred nogu manji nakovanj cetvrtastog oblika na kome kovac ddi levom rukompredmet i kuje cekicem koji ddi u desnoj ruei. Glava sumarno obvaoena sa nagla-senim nosem i usima, dok su usta i oei izvedeni urezima. Od posebnog in teresa je obradatela u finim geometrijskim blago oblikovanim formama u obliku izduzenog trougla. Istotako je karakteristiean neSto izduzen eilindriean vrat. Grudi i falus plasticno naglaseni.Cela predstava je postavljena na ploeasto postolje u obliku izdllzenog Cirilskog slova T.Zelena patina.VraniSte kod Bele Palanke (Srbija). Kraj VIII i pocetak VII veka pre n. e.Visina 8 em. Duzina postolja 5 em. Sirina postolja kod nakovnja 3,4 em.Naradni muzej u Beogradu. Inv. br. 999/1.

]. Pandelbury, The Archaeology of Crete, 1939, 116, PI. XX, 1-2.G. M. A. Richter, Handbook of the Greek Collection, 1953, 22-23, PI. 13c-d (Geometric period)M. HolJeaux, Figurine beotienne en terre cuite a decoration geometrique, Monuments Pier I, 1894, 21. Fig. laE. Pottier, Diphilos et les modeleurs de terre cui!e, 1909, PI. II, 5A. Koster, Die griechische Terrakotten, 1926, IV - Friihgriechische Terrakotten, TaL 517H. B. Walters, Catalogue of the Terra(ottas, 1903, 26, PI. II, A 146, a za predsravu glave kovaca vidi PI. 3d.W. Lamb, Greek and Roman Brollzes. 1929, 120 1 daljeL. Aischer, Griechische Plastik, I, 1954, 21. Taf. 16a-d i 22, Taf. 17a-d.D. G. Mitten - S. F. Doeringer, Master Bronzes from the Classical World, Mainz 1967, 32, 9 and 10Primerak kovaca pripada peloponeskoj brollzi iz kraja geometrijskog i polctka arhajskog perioda u Grckoj.Grcki import: izu"leme naucne I umemicke vrcdnosti.

19a MENADAStatueta od bronze sa predstavom Menade u pokretu. Prikazana je frontalno sa podignll-tim rukam-a u hodu nadesno i okrenutom glavom nalevo. Telo masivno, trup kratak.Kosa duga i stilizovana. Zapah se i dijadema od kose Ciji se pramenovi spustaju poredusiju. Od odece ima hiton i preko njega nebris (koza pantera). Opasana prstenastim paja·som. Zelena patina.Tetovo. 530-520 pre n. e.Visina 9,4 em. Raspon nogu 6,5 em.Arheoloski muzej Skopje.

Literalu1a:

S. Radojcic, Nlenada iz Tetova, Glasnik skopskog naucnog d(u~tva XII 1933, 243, s1. 5 i 6.

N. Vulie, Arch. Anzeiger HI-IV 1933, 481, Abb. 19 u 20.G. M. A. Ridner. Archaic Greek Art, New York 1949, 157.

20 STATUETA VOJNIKAGrcki hoplit na levo sa uzdignutom desnom rukom 11 kojoj ddi koplje (nedostaje) premaslemu. Leva spustena ruka ddi okrugli stit. Statueta je livena, gravirana i eizelirana.N'epoznnto nalaziste. VI-V vek pre n. e.Visina 7 em.Arheoloski muzej u Zagrebu. Inv. br. 4.600.

J. Brunsmid, Antikni figuralni bronzani predm(:ti ... I str. 238, br. 75

M. GOfl:nc. Antikna pla:itika u Hrvarskoj, T. II i III

21 STATUETA MLADICAFrontalno prikazana statueta mlad:>g i nagog coveka (kouros) s opustenim rukama, odkojih je desna odlomljena iznad lakta. PoviSe oblih ramena ovalna glaviea arhajski stili-zirana. Kosa je priljubljen2 a usi istaknute. Livena i eizelirana.Nepoznato nalaziste. VI-V vek pre n. e.Visina 13,5 em.Arl:eoloski muzej u Zagrebu. In\l. br. 4583.

LueratuTa:

.T Brunsmid, Antikni figuralni brOl1zani predmeti ... I str. 239, br. 78.

]v~. Gore:1c, Antlkna pb.stika 1I Hrvatskoj, 1958, T. i

27. DRSKA OGLEDALADrska ogled ala u obliku kore (naga zenska figural sa podignutim rukama kojima je sim-bolicki ddala disk ogledala. Karakteristicna frizura u obliku trougla niz leda. Nedostajustopala i manji deo ruke sa sakom.Janjevo. V vek pre n. e.Visina 13 em. Raspon ruku 8 em.Narodni muzej, Beograd. Inv. br. 825/1.

Literatu,ra:

Lj. Popovic, Glasnik ?viuzcja Kosova i Mcwhije I, 1956; 1-13.

23 SLEMKorintski tip slema sa nazalom. Duz ivice otvora slema niz rupica za pricvrscivanje kozneili tekstilne podloge. Na ceonom delu veCi plasticno izrazen klinae. Manja ostecenja nalevoj strani donjeg dela slema.Arareva gomila kod Cavarina (Glasinae) - Glasinae, faza Va, 500-450 pre n. e.Visina 20 em., sirina 17,6 em.Zemaljski muzej BiB, Arheolosko odeljenje, Praist. odsek. Inv. br. 272.

C. Truhelka, WMBH I, 77-78, 51. 48A. Benac i B. Covic, Glasinac 2, str. 20. T. XXXX, 1, Sarajevo 1957.A. Snodgrass, Early Greek Armour and Weapons, Edinburgh 1964, 24, 13.

24 SLEMSlem sa pravougaonim otvorom i paragantidama. Iznad otvora veCi klinae plasticno nagla-sen a na gornjem delu duz kruzne linije dva paralelna rebra plasticno naglasena. Na para-gnatidama ostaci otiska dva konjanika a iznad njih· na desnoj sacuvana zlatna aplikacijakruZnog oblika. Odmah iznad otvora otisak borbe pantera i divlje svinje a na gornjemzavrSetku paragnatide sa strane po jedna palmeta. Slem je delimicno rekonstruisan.Trebemste. Kraj VI veka pre n. e.Visina 23 em., sirina 24 em., sirina otvora 13 em.Narodni muzej, Beograd. Inv. br. 158/1.

K Vulic, Glasnik SND 1932, str. 34-35, 51. 55-56; Arch. Anzeiger, 1930, li1I, 295, 11.Lj. Popovic, Kara10g Trebenista 1956, str. 17, Tab. XVIII i XVIIIa.

25 SLEMSlem sa sreastim otvorom i paragnatidama na Cijim su spoljaSnjim delovima otvori za usi.Kalotasti gornji deo profilaeijom odeljen a na zadnjoj stram zastitnik za vrat ratnika. Pla-stiena naglasena linija iznad otvora koja prati sreasti deo. Rekonstrukcija.Trebemste. Prva polovina V veka pre n. e.Visina 22 em., sirina 20 em.Narodni muzej, Beograd. Inv. br. 159/1. 68

Literatura:

Lj. Popovic, Zbornik NMB IV 1964, 85, Tab. I-IVE. Kukahn, Der griechische Helm, Marburg 1936, 42

26 SLEMIlirsko-grcki slem sa paragnatidama. Na ivici pravougaonog otvora za lice niz plasticnihglava ekserCica koji su imali prakticnu namenu. Na gornjem delu dva paralelna plastienarebra dm cele gornje povrSine. Nedostaje deo iznad pravougaonog otvora i delimicno desnaparagnatida. Manje ostecenje na donjem delu leve paragnatide.Progon, selo Bukri. VI-V vek pre n. e.Visina 25,5 em., sirina 16,5 em. Sirina otvora 12,5 em.Naroden muzej, Bitola. Inv. br. 100.

Literawra:

M. Garasanin, Vesnik Vojnog rnuzeja l1\-A, 40, 2, Beograd 1957.

27 SLEMIlirsko-grcki slem dobro ocuvan sa paragnatidama i pravougaonim otvorom. Na ceonomdelu veCi klinac i na kaloti dva paralelna plastiena rebra na odstojanju. Deo leve paragna-tide dopunjen.Trstenik. Pocetak V veka pre n. e.Visina 29 em., sirina otvora 9,5 em.Narodni muzej, Beograd. Inv. br. 645/1.

E. Schroder, ]dI 1912, 342, Beil 16, 6.M. Garasanin, Vesnik Vojnog muzeja JNA, 4, Beograd 1957, 42Za poreklo i razvoj "ilirskog" slema vidi:A. Snodgrass, Early Greek Armour and Weapons, Edinburgh 1964, 18

28 SLEMIlirsko-grcki slem sa paragnatidama, dobra oCuvan. Otvor za lice pravougaon. Paragnatidesu odvojene od zadnjeg manjim urezom. Na gornjem delu kalote slema pruzaju se dvaparalelna plasticna rebra. Duz ivice slema ukras u vidu naizmenicnih eksercica plasticnonaglasenih. Manje ostecenje.Budva. Pocetak V veka pre n. e.Visina 28 em., sirina otvora 11 em.Narodni muzej u Beogradu. Inv. br. 588/1.

Literatura:

]. Petrovic, Umetnicki pregled 6, 1939, Beograd, 16:; a slika na strani 170M. Garasanin, Vesnik Vojnog muzeja lNA, 4, Beograd 1957, 40.

29 i;LEMIlirsko-grcki slem sa paragnatidama. Identiean primerak kao prethodno opisan. Zelenapatina.Budva. Pocetak V veka pre n. e.Visina 29 em., sirina otvora 11,5 em.

69 Narodni muzej u Beogradu. Inv. br. 589/1.

Literatt:ra:

]. Pcrrovic, Umetnicki pregJed 6, Beograd 1939, 168 a slik •... n:."'.strani 170

M. GaraS'anin, Vesnik Vojnog muzeja JNA, -+, Br:og:"J 1957, 40.

30 ILIRSKO-GRcKI SUMSlem sa otvorom i paragnatidama kao prethodni primerak. Veoma dobro oeuvan primeralcPlastieno izrazen veri klinae na eeonom delu i dva paralelno plastieno izrazena rebra nagornjoj kaloti slema.Hercegovina, nalaziste nepoznato. VI-V vek pre n. e.Visll1a 24,2 em., sirina 17,2 em., eeoni ot\-or 10 em.Arheoloski muzej, Split Inv. br. N 1775

Literatura'

M. Nikolanci, Vjcsnik za arh. i hist. dalmatinsku LXVI, Split 1959, 82, br. 5.

31 ILIRSKO-GRcKI SLEMSlem sa pravougaonim otvorom za lice i paragnatidama. Plastiena dva rebra na gornjemdelu i zavrSavaju se na zatiljku na delu koji stiri vrat. Desna paragnatida i delimieno ceonideo nedostaju.Vieja Luka, Brae. VI-V vek pre n. e.Visina 21 em., sirina 16,7 em., eeoni otvor 9 em.Arheoloski muzej, Split. Inv. br. N 320.

Literatura:

!vI. Nikolanci, Vjesnik za arh. i hist. dalmatinsku LXVI, Split 1959, 81, 2.

32 TRONOZAC (tripus)VeCi tronoZac sa plasticno obraderum nogama u obliku zivotinjskih sapa. Izmedu nogu nakruznom delu tri lavlje figure. Gornji deo u obliku veceg kruZnog obruca na kojem su pred-stave tri ldece muske figure Dionis Hi banqueteur i tri konjske protome. Ispod figura pojedna palmeta sa volutama.Trebeniste. Kraj VI veka pre n. e.Visina 46 cm., precnik otvora 21 cm.Narodni muzej, Beograd. Inv. br. 173/1.

1'{ Vulic, Glasnik SND 1932, 34, s1. 54; Id I, Arch. Anz. 1933, III/IV, 465, 5.Lj. Popovic, Kat~~log Trebenista 1956, 49, Tab. XXIIW. Lamb, Greek and Roman Bronzes, 132, PI. XLV •.

33 KRATERVecih dimenzija sa Dogatom plasticnom 1 reljefnom dekoracijom. Na 1ronoscu tri M"duzea na sirem vratu po dva konjanika u trku oivicena sa dye drske na kojima je reljefna pred-stava do pojasa Meduza sa savijenim rukama u laktovima. Gornji deo drSki obraden uobliku jonskih voluta a sa strane te predstave po jedna zmija.Jedan od najlepsih primeraka poznoarhajske umetnosti u bronzi.Trebeniste. Kraj VI veka pre 11. e.Visina 72 cm., sirina vrata 8,5 cm., precnik Olvora 31,5 cm.Narodni muzej, Beograd. Inv. hr. 174/1.

N. Vulic, Glasnik SND 1932, 21, ,I. 31-36; Arch. Anze!~er 1930 III/IV, 15-21.Lj. Popovic, Kat:llog TrebeniSta, 50, Tab. XXllIa-c.

34 HIDRI]ASud je veCim delom sacuvan sem partija trbuha koje su rekonstruisane. Naglasen nestovisi trbuh na kome su aplicirane dye naspramno postavljene drske u obliku ljudske sakena krajevima. Cilindrican vrat i vertikalna drska sa palmetom na donjem delu i sa pojednom sum1rnom lavljom gJavom na gornjem delu.Trebeniste. Kraj VI veka pre n. e.Visina 52 cm. Precnik otvora 13 cm.

71 Narodni muzej, Beograd. Inv. hr. 199/1.

N. Vulic, Jahre'hefte 1933, Bd. XXVIII, 175-176, Abb. 85, 86, 89.N. Vulic, Spomonik SKA, 1933, br. 59, str. 15, sl. 22.Lj. Popovic, Katalog Trebenilta, 1956, 55, Tab. XXXI i XXXIa.

35 DEO HIDRIJEDrska i usna hidrije na Cijoj je spoljasnjoj strani ukras u obliku jajastog stapa (Eierstab).Polukruzna drska prievrscena za usnu suda. Karakteristicne dye lavlje glave na gornjemdelu drske dok je na donjem delu reljefno obradena palmeta sa dye volute. Zelena patina.Trebenisle. Kraj VI veka pre n. e.Visina drske 16 em., precnik otvora 11 em.Narodni muzej u Beogradu. Inv. br. 183/1.

Literatura:

N. Vulic, Spomenik SKA br. 59, 1933, 15. ,1. 23.Lj. Popovic, Katalog Trebenilta, 52, t. XXVII.

36 GORNJI DEO AMFOREAmfora od koje je sacuvan eilindrican veti vrat i malo sira usna na Cijoj spoljasnjoj stranimotiv astragala. Dve polukruzne i vertikalno postavljene drSke imaju karakteristican tordi-rani ukras a zavrSavaju se na donjem delu u obliku reljefne palmete, Cije volute prelazeu stilizovane zmijske glave. Zelena patina.Trebeniste. Kraj VI veka pre n. e.Visina 18 em., precnik otvora 10,5 em.Narodni muzej u B::ogradu. Inv. br. 200/1.

N. Vulic, Gla,nik ,kopskog naucnog drultva, Skoplje 1932, 24, ,1. 39 i 40.Lj. Popovic, Ka=~log TrebeniSta, 55, XXXIII, 43.

37 SUD (phialae)VeCi sud u obliku e1l11Jeizraden u tehnici iskueavanja. Karakteristicni talasasti utisnutiukrasi od usne ka eentru radijalno izvedeni. Slicni manji sudovi sluzili su za libacije, dokje nas primerak imao praktienu namenu. Saeuvane i dye drske sa plasticnim kruznimukrasima na sredini.RadoliSte. VI-V vck pre n. e.Visina 9,5 em., precnik otvora 33 em.Narodni muzej u Beogradu. Inv. br. 23/1.

LiteratuTa:

W. Lamb, Greek and Roman Bronzes, 67.B. Filow, Die archaische Nekropole, 75, No. 102, Abb. 93, l.lj. Popovic, Radolihe, Zbornik radova Narodnog muzeja, Beograd 1958, 80, Tab. VI.

38 KRATERVeCi krater sa visokim i naglasenim trbuhom i uvucenim obodom. Pored kruZnog otvorasuda tri manje izduZene drske sa paralelnim plastiCnim ukrasima na odstojanju. Noga iveti deo trbuha rekonstruisani.Visoi II, selo Beranci. Kraj VI veka pre n. e.Visina 51,5 em. Precnik otvora 27 em.Naroden muzej, Bitola. Inv. br. 102. 72

B. Filow, NekroDole, 51, 68, Abb. 49.1. Mikulcic, Pelagonija u svetlosti arheoloskih nalaza, 37) tab. XI 20 a, b.

39 AMFORAVeca amfora sa ocuvanim dnom i veCi deo trbuha rekonstruisan. Visoko rame, cilindricanvrat i karakteristicne dve vettikalne tordirane drske. Na gornjem delu drSki po dve lavljeglave a na donjem zavrsetak u obliku reljefne palmete. .Visoi II, selo Beranci. Kraj VI veka pre n. e.Visina 45 em. Precnik otvora 10,7 em.Naroden muzej, Bitola. Inv. br. 103.

B. Filow, Nekropole, 57, Nr. 71, Abb. 59.Lj. Popovic, Karalog Trebenilra, 55, Tab. XXXIII, 43.1. MikulCic, Starinar XV-XVI 1964/65, 224.

40 KANDELABRDonji deo u obliku manjeg tronoka sa kruZnim otvorom u sredini. Na njemu odvojeno leZieilindrican deo sa sirim i profilisanim otvorima na obe strane. Ukrasi ad urezanih i izdu-zenih jezicaka. Na eilindricnom delu u sredini plastican prsten u vidu astragala.Trebeniste. Pocetak V veka pre n. e.Visina 13,5 em., precnik otvora donjeg dela 4 em., precnik otvora gornjeg dela 6,5 em.Narodni muzej, Beograd. Inv. br. 180/1.

Literatura:

N. Vulic, Spomel1lk SKA 59, str. 22, ,1. 38, 39.Lj. Porovic, K.,alog Trebenilta, 51, Tab. XXV.

41 KANDELABRDonji deo kruznog oblika sa tri nOZ1eeu obliku lavljih sapa od kojih je saeuvana samojedna. Iznad kruznog dela postolje cilindricno-kupastog oblika. Kruzni deo i eilindricnideo ukraseni urezanim ukrasima u obliku izduzenih jezicaka.Trebeniste. VI-V vek pre n. e.Visina 22 em., precnik donjeg dela 15,5 em.Naroden muzej, Ohrid. Inv. br. P·132.

42 HIDRIJAVeca hidrija sa vertikalnom drSkom u obliku nage muske figure (kuros). Na donjem deludva ovna pored nogu a ispod njih glava Gorgone. Pored glave sa obadve strane muskefigure po jedan lezeCi lav. Na istaknutom delu trbuha vaze naspramno postavljene hori-zontalne drske sa reljefnim palmetama na krajevima. Rekonstrukcija.Novi Pazar. Kraj VI veka pre n. e.Visina 43 em., precnik dna 14,5 em., vertikalna drSka 18,5 em., horizontalna drska 16,5 em.

73 Narodni muzej, Beograd. Inv. br. 648/1.

D. K. Hill, A]A, 62, No.2. 1958, p. 195, No. 20.W. Lamb, Greek and Roman Bronzes, 134, PI. XL VI.Lj. Popovic, Glasnik SAND XII, I, Beograd 1960, 92.

43 OINOHOEManja oinohoe sa ovalnim trbuhom, malim vratom i zasecenim otvorom za izlivanje. Polu-kruzna i visoko povijena drska ukrasena na doniem delu rozetom.Novi Pazar. Kraj VI veka pre n. e.Visina sa drskom 10 em. Visina reeipijenta 9 em.Narodni muzej, Beograd. Inv. br. 658/1.

44 sun NA TRONOSCUSud za pranje nogu na tronoscu plasticno obraden sa vertikalnim i uglastim ukrasima.Recipijent bolje oCuvan u partijama usne i oboda polukruznc profilisan dok ostali delovinedostaju. Sacuvana drska sa povijenim krajevima i rozetom u sredini. RekonstrukcijaNovi Pazar. Kraj'VI veka pre n. e.Visina 13,5 em (ukupna), visina tronoSca 5,5 em., precnik otvora 11 em.Narodni muzej, Beograd. Inv. br. 655/1.

G. Richter, Handbook of the Greek Collection, 82, PI. 63f.M. Milne, A]A, 1944, 26.Olympia IV, 146, No. 912, T. LV.B. Filow, Nekropole, 72, No. 89, Abb. 88-90.

45 sun N A TRO~OSCUSud za pranj.:: nogu kao prethodni sarno veCih dimenzija. Karakteristicne dye vece drSkesa rebrastim plasticnim ukra sima na sredini. Rekonstrukcija.Novi Pazar. Kraj VI veka pre n. e.Visina 26 em., precnik otvora suda 44,5 em., precnik kruznog otvora tronoSca 26,5 em.Narodni muzej, Beograd. Inv. br. 652/1.

46 SITULASitula u obliku eilindra sa rebrastim horizontalnim ukrasima na odstojanju. Dvojna drskatordirana i sa zavrsecima u obliku kuke za veSanje 0 sud. Dno suda fragmentovano. Deli-micna rekonstrukeija.Novi Pazar. Pocetak V veka pre n. e.Visina 18 em. Precnik otvora 28 em.!-.Jarodni muzej, Beograd. Inv. br. 650/1.

K. Kromer, Hallst.att, TaL 114, grob. 769/5.j. Dechel~tte, Manual d'archOologie II, 771-777.Lj. Popovic, Glasnik SAND XII, 1, 196C, 92.

47 INFUNDIBULUMInfundibulum (eediljka) se sastoji od levkastog dela i duZe dtske sa plasticnom ptedsta-yom glave ovna. Na gornjem pokretnom delu predstave stilizovanih konjica. Filter krstastoperforiran. DrSka ukrasena urezanim ukrasima od srafiranih trouglova i motiva pescanogsata.Novi Pazar. Poeetak V veka pre n. e.Duzina 31,5 em., precnik levkastog dela 12 em.Narodni muzej, Beograd. Inv. br. 651/1.

H. Sauer, Arch. Anzeiger, III/IV, 1937, 295.K. A. Neugebauer, Bronzegerat des Altenums, TaL 27, 1.Lj. Popovic, Glasnik SANU XII, 1, 1960, 92.

48 lRI SFINGEAplikacije u obliku tri manje sfinge, verovatno sa nekog veceg suda. Predstave su dostaplasticno obradene i to dye u desnom a jedna u levom profilu. Jedna je potpuno oCuvanasa krilima i povijenim repom dok su druge dye bez repova.Trebeniste. Kraj VI veka pre n. e.Visina 6,5 em., sirina 5 em.Narodni muzej, Beograd. Inv. br. 195-197/1.

N. Vulic, Spomenik SKA 59, str. 23, sl. 41; Jahreshefte 1933, 180, 33.Lj. Popovic, Katalog Trebenilta, 54, Tab. XXVIII.D. G. :Mitten - S. F. Doeril1ger, Master Blonzes, 57, 42.

49 LAVStatueta lava u lezecem stavu sa ispruzenim prednjim nogama i sa glavom "en face". Grivaizvedena urezima koji predstavljaju dlake. Aplikacija sa nekog veceg suda. Postoji jos jedanistovetan primerak samo jako ostecen.Trebeniste. Kraj VI veka pre n. e.Visina 4 em., duzina 6,7 em.Narodni muzej, Beograd. Inv. br. 202-203/1.

H. Payne, Perachora, PI. 39.Lj. Popovic, Katalog Trebenista, 55, Tab. XXVIII, 45.D. G. Mitten - S. F. Doeringer, Master Bronzes, 69, 60.

50 DRSKADrska suda profilisana sa priveskom u obliku lavlje glave sa prednjim sapama koje vise.Sliena predstava na oinohoi iz TrebeniSta.Stobi. Poeetak V veka pre n. e.Visina ukupna 9 em., sirina drSke 8,3 em. Predstava 4,5X4 em.Narodni muzej, Beograd. Inv. br. 827/1.

Literatura:

Dj. Mano-Zisi, Zbornik NMB II, Beograd 1959, 356.Lj. Popovic, Katalog Trebenilta 1956, 55, Tab. XXXII.

51 BIKAplikaeija u obliku predstave glave bika na manjoj kruznoj ploCid. Bolji rad sa izrazenimdetaljima nozdrva, oCima, manjim usima i jednim oCuvanim rogom.Ohrid, Grad. V vek pre n. e.Duzina glave 4,5 em. Precnik 7 em.Narodni muzej, Beograd. Inv. br. 824/1.

Literatura'

W. Lamb, Greek and Roman Bronzes, 77, XXlIIa.Lj. Popovic, K:ltalog Trebeniha, 20.

52 POSUDA S GRIFONOMSiroko dno sa uskim dlindricnim ree1plJentom. Od tri noge saeuvana jedna u vidu gri-fona, s malim rasirenim krilima. Na temenu i vratu po jedna kugliea, kljun je razjapljen.Nedostaje noga grifona (lavlja sapa).Salona (?) Oko 500 gocline pre n. e.Visina 9,3 em., sirina 18 em., visina grifona 11 em.Arheoloski muzej - Split. Inv. br. H 5476.

LiteratuTa:

Nije publikovano.

53 POSUDAPosuda naelena na lobanji pokojnika u grobu. Dno prstenasto, trbuh i rame u obliku pla-sticnih rebara, vrat kratak. Usna suda je izvijena prema spoljasnjem delu. Ispod usne najednoj strani dye rupiee. Nekoliko ostecenja na trbuhu posude. Delimicna rekonstrukeija.Citluei (Glasinae), tumulus I, grob 5. Glasinae faza IVb.Zemaljski muzej BiB, Arh. odeljenje, Praistorijski odsek. Inv. br. 2851.

F. Fiala, GZM. Sarajevo 1892, Inv. 401-402, ,I. 15, 16.F. Fiala, WMBH, Wien 1893, Bd. I, 135-136, ,I. 19, 20.A, Benac i B. Covic, Glasinac 2, Sarajevo 1957, 16, T. XXX,S.

53a GLAVA BOGINJEBronzana glava boginje je cleo neke vece statue, koja je mogla biti visoka oko 120 em.Izvanredna obrada kose i karakteristicna dijadema. Na zatiljku punela. Pretpostavlja se dase radi 0 boginji Afroditi ili Arternidi. Uzore za ovu glavu treba traziti u umetnosti Prak-sitelovog kruga.Vis (Issa). Druga polovina IV veka pre n. e.Visina ukupna 21 em.Arheoloska zbirka opstine Vis.

LiteratuTa:

B. Gabricevic, Anticki spomenici otoka Visa, Viski spomenici, Split 1968, 54: :-J. 7 desno.

54 SITULASitula od bronze sa manjim ostecenjem na dnu. Ravno dno, blago zaobljen trbuh a usnau obliku sireg kruznog prstena. Dvojna drska pricvrscena za po dva kruzna otvora nas\Cakojstrani koji su vertikalno postavljeni na ivici suda. Ispod ovih otvora po jedna raz-vijena palmena. Ispod oboda ukras u obliku jajastog stapa. (Eierstab.) Na usni situlepuncimn natpis: TEYTIOYEIM1.Grajdnica (Makedonija). Grcki helenisticki rad. IV--III pre n. e.Visina 20 em., precnik otvora 16 em., precnik dna 9,5 em.Narodni muzej u Beogradu. Inv. br. 840/1.

Literatura:

W. Lamb, Greek and Roman Bronzes, 187, PI. 72.E. Pernice, JdI, 1920, 84, Abb. 1-2.J. Sieveking, Antike Metallgerate, 7, TaL 7.

55 KILIKSKiliks od bronze sa manjom prstenastom nogom i blago zaobljenim trbuhom. Plasticnonaglasena i profilisana usna. Dve elegantne i tanje drske od nesto deblje ziee koso po-stavljene od trbuha i blago povijene nagore. Na trbuhu manje ostecenje. Zelena patina.Demir Kapija. Grcki helenisticki rad IV-III veka pre n. e.Visina 5,2 em., precnik dna 4,5 em., precnik otvora 8,5 em.Narodni muzej u Beogradu. Inv. br. 826/1.

Lileratura:

W. Lamb, Greek and Roman Bl'on7.es, 185, Fig. 2.G. Richter, Handbook of the Greek Collection MMA New York 1953, 127, PI. 107a.

56 SITULASire kruzno dno od koga postepeno kruskoliki trbuhom nesto visi i sa blago uvucenimobodom. Dvojna pljosnata drska ciji su krajevi povijeni na gore spojeni su za telo sudadvema aplikacijama u obliku maski. Jedna od njih predstavlja bradatog SHena. Sud jeostecen u vatri.Crkviste, selo Beranei. IV vek pre n. e.Visina 21,5 em. Precnik otvora 13,2 em.Naroden muzej, Bitola. Inv. br. 15·

57 sunSud izraaen od debljeg lima, kruznog oblika. Sa obe stram~ su aplikaeije za drske koje senisu sacuvale.Trebeniste Kale, grob 15. Helenisticki period IV-III pre n. e.Naroden muzej, Ohrid. Inv. br. A-40.

58 MAN]I sunManji sud kalotastog oblika, postavljen na kupastoj profilisanoj noz1. Odmah ispod usnesuda dye paralelne horizontalne kruzne linije.Izbiste, Resen. III vek pre n. e.Visina 6,9 em., precnik dna 4,9 em., precnik otvora 9 em.Naroden muzej, Ohrid. Inv. br. A-126.

Literatura:

Nije publikovano.

58a STRIGILISStrigilis od tankog lima ukrasen geometrijskom i vertikalnom ornamentikom od koje do-minira stilizovana loza. Sve je izvedeno iskueanim tackieama.Gorica, Ohrid, IV-III vek pre n. e. Helenisticki rad.Duzina strigilisa 30 em., duzina drske 13 em., visina luka 9,5 em.Naroden muzej, Ohrid. Inv. br. A-282.

Literatura:

V. Lahwv, Situla 4, Ljubljana 1961, 58.

59 DEO SITULESitula od koje je sacuvan sarno gornji deo. Veoma je karakteristicna palmeta na spoljasnjojstrani situle u obliku razvijene palmete tipicne za juznoitalske situle. U sredini palmetetragovi srebra ( ? )Budva. Grcki helenistiCki rad. III vek pre n. e.DuZina 8 em., sirina 8,5 em.Narodni muzej u Beogradu. Inv. br. 851/1.

Literatura:

W. Lamb, Greek and Roman Bronzes, 186.D. vOn Bothmer, Ancient Art from New York private collections,Metropolitan Museum of Art, New York 1961, 37, 142.

60 DRSKA SUDADvojna drska veceg suda sa aplikacijama plasticno obraaenim na svakoj strani. Na jednojstrani predstava bradatog SHena a na drugoj glava u obliku holedre. Zelena patina. 78

Budva. Grcki helenisticki rad. II-I vek pre n. e.Visina 8 em., predstava Silena 7,5X3,5 em.Narodni muzej u Beogradu. Inv. br. 587/1.

Literatura:

M. Abramic, Berich, ube •. clem VI Internationalen Kongre" fur Archaologie, Berlin 1940, 176, TaL 5b.(Li. Popovic)

61 DRsKA SUDADvojna drska veceg suda sa pnevrseenim aplikacijama na obema stranama. Na jednoistrani plasticno obraaena predstava lava (holedra), a na drugoj Zenska glava sa uocljivomfrizurom. Zelena patina.Budva. Grcki helenisticki rad II-I vek pre n. e.Ocuvana visina 12 em.Narodni muzej u Beogradu. Inv. br. 841/1.

Literatura:

M. Abramic, Bencht, op. cit., 176, Taf. Sb.

62 OINOHOEOinohoe od bronze cija je noga i donji deo suda rekonstruisan. Usna suda u obliku tro-lista dok se drska nije saeuvala.Budva. Helenisticki rad III-II vek pre n. e.Visina 22,7 em.Narodni muzej u Beogradu. Inv. br. 583/1.

LiteTatuTa:

1\ ije publiko\·ano.

63 SITULAPosuda sa sirokom prstenastom nogom, ima dye poluokrugle drske koje zahvataju dyeaplikacije: s jedne strane glava bradatog SHena, s druge strane lavlja protomo, koja sluziza izlivanje.Dno malo osteceno.Karin (Corinwl1). II-I vek pre n. e.Visina posude 21,5 em., visina sa drskama 26 em. Sirina otvora 18 em.Arheoloski muzej, Split. Inv. br. H 5468.

64 SIMPULUMManji simpulum od bronze Ciji je donji deo u obliku kalote za sipanje teenosti. Drska jeplasticno obradena a na svom gornjem delu se zavrsava u obliku vucje glave. Ze1ena patina.Deo kalote rekonstruisan.Budva. Ranorimski helenizam. I vek n. e.Visina 17,3 em., precnik kalote 4,7 em.Narodni muzej u Beogradu. Inv. br. 646/1.

Literatura:Nije publikovano.

65 SATIRSatir u igri od bronze sa lepo oblikovanim plasticnim detaljima tela. Figura se oslanjana desnu nogu dok su ruke podignute uvis. Verovatno je satir u rukama drZao dvojniee(diauloi). Izvanredna obrada partija kose u nemirnim pramenovima. Predstavljen je nagsa genitalijama. Zelena patina.Stobi. II vek pre n. e.Visina 1,12 em.Narodni muzej u Beogradu. Inv. br. 822/1.

Dj. Mano-Zisi, Antika u Narodnom mU7eju u Bcogradu, Beograd 1954, 4.Ch. Picard, Revue archeologique 6, XLVII, 1956, 217.M. Grbic, Odabrana grcka i rimska plastika u Narodnom muzeju u Beogr.du, Beograd 1958, 43, Tab. XXVIrI: XXIX.

66 SATIRSatir koji igra, manjih dimenzija od prethodnog, sa izvanredno obraclenim anatomskirn deta-ljima tela. Nag sa genitalijama. Predstava je data u zivom pokretu sa blago povijenim kG-lenima. Gornji deo tela povljen unazad sa opustenom levom rukom pored tela dok desnomrukom zaklanja deo liea. Izvanredni detalji liea i kose majstorski obracleni. Citava figuraSatira je na jednom kruznom postolju koji lcii na veeem cetvrtastom postamentu Cije sunoge u obliku lavljih sapa i predstave Besa. Zelena patina.Stobi. II vek pre n. e.Visina 79 em.Narodni muzej u Beogradu. Inv. br. 823/1.

Dj. Mano-Zisi, Antika n Narodnom muzeju u Beogradu, Beograd 1954, 4.Ch. Picard, Revue archeoiogique 6, XLVII, 1956, 217.M. Grbic, Odabrana grcka i rimska piastika u Nal'odnom muzeju u Beogradu, Beograd 1958, 44, Tab. XXXi XXXi.

67 GRAElANINBronzana i pozlacena statua emonskog gradanina sa sirokim lieem i izrazitirn ertama. Obliknosa je neizrazit. Koren nosa je jak i sirok. Usta srazmerno mala, zatvorena su i razvucenau lak osmeh. Brada isturena napred. Vlasi, radijalno rascesljane, pokrivaju deo cela. Usi suvelike. Izraz liea je miran, bezizrazan. Graaanin je odeven u togu koja pada u bogatimborama. Desna ruka nedostaje. Leva ruka je pravilno i proporcionalno modelovana, ali jedlan uzak a prsti tanki tako da kvare srazmeru. Statua stoji na postolju. I vek n. e.Ljubljana (Emona).Visina (bez postolja) 125 em, Visina postolja 30 em.Narodni muzej, Ljubljana, inv. br. R 2467.

68 POPRSJEBronzano poprsje Clana julijsko-klaudijevske familije (Germanieus?) sa posrebrenim oCima.I vek n. e.Sentjur (kod Celja).Visina 16,7 em.Narodni muzej, Ljubljana, inv. br. R 6625.

69 TRAIANUS PATERPortret sredovecnog coveka, realistiCki modelovan. Lice obrijano. Kratka kosa, raspore-elena u vise pramenova, uokviruje celo i pada na slepoocnice. Obrve su realisticki nagla-sene. Ispod brade naglasen je podvaljak. Usne tanke. Jagodiee diskretno naglasene. Pogledusmeren napred. Pupile malo izdubljene. Glava je verovatno bila sastavni deo statue. Kosana vrhu glave nije detaljno modelovana. Suplje livenje, zidovi tanh Odlican rimski radsa kraja I veka n. e.Kostol (Pontes), (blizina Trajanovog mosta).Visina 29 ern.Narodni muzej, Beograd, inv. br. 2873/III.

Literctura:

Kluge-Lehman Hartleben, Antike Grossbronzen, Berlin, 1924.;Dr. M. Grbic, Odabrana grcka 1 rimska plastika u Narodnom muzeju u Beogradu, Beograd, 1958.; L. Budde,Eildnisse des Traianus Pater, Pantheon, (Sonderdruck), 1966.

70 RUKA (DEO STATUE)Deo desne ruke statue prirodne velicine. Sacuvana je saka sa celom podlakticom.Nepoznat lokalitet.Duzina 47 em.Narodni muzej, Beograd, inv. hr. 2871/Ill.

71 JUPITER NA PRESTOLUPolunag Jupiter sedi na prestolu. Preko donjeg dela tela i levog ramena prebacen je ogrtackoji je fino modelovan. Obe noge slobodno se spustaju od sediSta. Leva je savijena una-zad. Na nogama se nalaze sandale. Grudi su obnaZene. Leva ruka je od lakta uzdignuta.Skiptar (?) (sceptrum), koji se u njoj verovatno nalazio, nedostaje. Desnu ruku Jupiterje spustio na desnu butinu. Iz njene poluotvorene sake izgubljen je atribut. Gusta kosa,brad a i brkovi rasporedeni u mnostvu kovrdZa, uokviruju lice i celo. Presto ima obliktronozne, dosta visoke stolice, Cije su prednje noge reljefno obradene. Na njima se nalazipo jedna dvostruka stilizovana palmeta izradena u relje£u. Na krajevima svake noge nalazise po jedna reljefna rozeta. Ivice prednjih nogu uokvirene su relje£no izvedenim volutama.Zadnja, treca noga je jedinstvena, bez ukrasa. Helenisticki rad rimskog perioda iz Iveka n. e.Visina (sa postoljem) 25 em.Narodni muzej, Nis.

72 JUPITERJupiter u stojecem stavu. Tdina tela oslonjena na levu nogu, dok je desna malo povucendunazad. Donji deo desne Doge nedostaje. Preko desnog ramen a i leve ruke prebaceni sukrajevi ogrtaca koji je koso prebacen preko leda. Ogrtac je na ledima ostecen. Lice uokvi-reno bujnom i kovrdzavom kosom i bradom. Kosa vezana tenijom ciji krajevi padaju naramena. U desnoj, m.dignutoj ruci, Jupiter je drzao skip tar (?) koji je izgubljen. U levojruci ddi munju. 06 delimicno inkrustirane. Glava i pogled usmereni tri cetvrti na desno.Odlican rad. I vek n. e.Tabanovic (okolina Sapca).Visina 12,5 em.Narodni muzej, Beograd, inv. br. 277D/III.

73 JUPITERNaga stojeca figura Jupitera. Sa levog ramena pad:l ogrtac preko leve ruke koja je odlakta podignuta navise. Kosa i brada veoma lepo modelovani. Na glavi se nalazi venae,izgleda lovorov. Nedostaju leva noga do kolena i desna saka.Salona.Visina 14 em,Arheoloski muzej, Split, inv. br. H 2258.

Literatura:Bull. dalm. XII (1889), str. 9-10, tabla 1. Isto u Arch. epigr. Mitt. aus Oesterreich XII, 1888. str. 24.

(M. Nikolanei)

74 JUPITERNag Jupiter predstavljen u pokretu unapred. Desnom nogom Jupiter energleno iskoraCionapred. Desna ruka koso ispruzena. Nedostaje joj saka sa delom podlaktiee. U njoj severovatno nalazila munja. U levoj uzdignutoj rud nedostaje atribut, verovatno skiptar(seeptrum). Na glavi gusta kosa koja se spusta do ramena. Iznad eela nalazi se evor odkose. Na azdnjoj strani kosa je iznad pleca rasporeaena u pramenove. Na sliean naCinurecena je i gusta brada. Muskulatura dobre modelovana ali su stop ala i saka nepropor-eionalni. Dorada detalja izvedena graviranjem, neveSta. I-II vek n. e.Podunavlje (nepoznat lokalitet).Visina 11,4 em.Narodni muzej, Beograd, inv. br. 3546/Ilr.

75 JUPITE:!.ZJupiter u stojecem stavu sa glavom okrenutom na desno. U desnoj rud spustenoj niz telonalazi se skiptar. Leva ruka je savijena u laktu i podignuta navise. U stegnutoj sad nala-zio se atribut koji nedostaje. Glava neproporeionalM u odnosu na telo. ~a glavi se nalazistilizovani venae Ciji se krajevi ukrStaju na potiljku i padaju na ramena. Preko levog ra-mena prebaeen ogrtae koji doseZe do polovine lista leve noge. Donji delovi nogu sa sto-palima nedostaju.Urovica.Visina 10 em.Narodni muzej, Negotin, inv. br. 1006.

76 JUPITERJupiter predstavljen nag u stojecem stavu. Na glavi ima zrakastu dijademu ad koje sespustaju krajevi trake preko ramena. Leva ruka je podignuta u visini liea, a desna je is-pruzena. Atribut koji se u njoj nalazio izgubljen je.Planiniea.Visina 10 em.Narodni muzej, Zajeear, inv. br. 391.

77 APOLONPolunag Apolon predstavljen u stojecem stavu. Deo oclela koji pokriva donji cleo telajednim krajem je prebacen preko levog ramen a, spusta se u mnostvu bora preko pleca.Kosa brizljivo ureclena, pozadi deEmieno sakupljena u evor, spusta se u viticama niz ra-mena. Apolon je mladickog uzrasta, predstavljen kako svira na kitari. Leva ruka u gestutrzanja zica plektronom, dok je desna, blago savijena i ispruzena napred radi pridrZavanjainstrumenta, osteceria. Na nogama se nalaze sandale. Statueta puno livena. I vek n. e.Stobi.Visina 15 em.Narodni muzej, Beograd, inv. br. 2764/Ilr.

Literatura:

v. Petkovic, Starinar, III ser., knj. XII, Beograd, 1937; str. 24, sl. 9 i 10; S. Rein:J.ch, Repertoire, VI, 21, No. 1.(M. Velilkovic) 86

78 APOLONNag Apolon predstavljen u stojecem stavu. Tezina tela poelva na desnoj nozi, leva je sa-vijena u kolenu i prstima dotiee tIe. Telo je nagnuto na desnu stranu. Desnom uzdignutomrukom Apolon dodiruje glavu. Leva ruka je od lakta ispruzena i u njoj se verovatnonalazio nekakav predmet. KovrdZasta kosa je oeeSljana, na temenu razdeljena i vezana uevor. Na oba ramena padaju pramenovi kose. Apolon predstavljen kao mladic, Poticeverovatno iz ranog earskog doba (I vek n. e.).Vdani.Visina 10 em.Zemaljski muzej, Sarajevo, inv. br. 70.

Literatura:

K. Patsch, Apolova statueta jz VrSana kod PrnjaYora, Glasnik Zemaljskog muzeja, Sarajevo, J896, stT. 273-276.(V. PalkYalin)

79 APOLONNag Apolon u stojecem stavu sa spustenim rukama. U levoj ruci je drZao neki predmeta u nesrazmerno velikoj desnoj saei pateru koja nedostaje. Bujna kosa povezana trakomspusta se na ramena. Dobar rad klasicnih proporeija, verovatno neke italske radionieeI-II vek n. e.Osijek (Mursa).Visina 8,7 em.Muzej Slavonije, Osijek. inv, br. 7530.

Literatura:

D. Pinterovic, 0 rimskoj bronci u arheoloskoj zbirci osjeckog muzeja, Osijccki zhornik IX-X, 1965, str. 78-79.(M. Bulat)

80 NEPTUNNag Neptun u stojecem stavu. TeZina tela poelVa na c!esnoj nozi dok levom lako doticede. Glava malo pognuta napred sa pogledom ispred sebe. Desna ruka je savijena u laktui podignuta navise. Nedostaje atribut koji se u njoj nalazio. Leva ruka odvojena od telai savijena u laktu. U njoj se nalazi delfin. Od vrha glave polaze pravilno rasporeaeni pra-menovi kose. Na glavi se nalazi dvostruka tl'aka ispod koje se u gustim pramenovima kosaspuSta na celo. Gusta brada u jednakim pramenovima, oCeSljana unutra. I vek n. e.Karatas.Visina 21 em.Narodni muzej, Negotin, inv. br. 753.

81 MINERVAMinerv.a u stojecem stavu na originalnom postamentu, prikazana en face. Na glavi senalazi slem sa perjanicom (crista) i sovom. Odevena je u ruton sa himationom. Na gru-dima egida uokvirena zmijama. Na sredini predstavljena glava Meduze. Cetvorougaoniprofilovani postament sa cetiri noge ukrasen je dvostrukom kimom. I vek n. e.Grbavae.Visina 26,5 em.Arheoloski l11uzej,Zagreb, inv. br. 4639.

Literatllra:

]. Brunsmid, Vjesnik hrvatskoga arheoloskora drustv3; XrJT, 1914, str. 212, 51. 11.

82 MINERVAMinerva u stojecem stavu. Na glavi ima korintski iUem sa velikom peljanicom. Minervaje odevena u hiton ciji je rukav na desnoj misici zakopcan sa tri dugmeta. Preko hitonaje prebacen ogrtac Ciji je jedan kraj prebacen preko levog ramena a zatim obmotava levustranu leaa. Drugi njegov kraj prebacen je preko leve ruke, koja nedostaje skoro do lakta.Na grudima se nalazi egida sa reljefom Mcduzine glave. U desnoj, koso ispruzenoj rud,Minerva ddi pateru. Brizljivo uredena kosa pomalja se ispod slema. Zadnja sa'ana statuetetakoae brizljivo obraaena. I-II vek n. e.Podunavlje (nepoznat lokalitet).Visina 7,9 cm.Narodni muzej, Beograd, inv. br. 2787/III.

83 MINERVAMinerva u stojecem stavu. TeZina figure pOClva na levoj nozi. Vrhovi stopala obe nogepomaljaju se ispod hitona. Preko hitona prebacen je ogrtac koji doseZe do ispod kolena.Hiton je sa kratkim rukavima. Grudi su pokrivene egidom na kojoj se nalazi predstavaMeduzine glave. Na glavi je slem sa ostecenom perjarucom. Na zadnjoj strani ispod slemapada pramen kose na pleca. U desnoj, savijenoj i uzdignutoj rud, Minerva je verovatnodrzala koplje. Levom, niz telo opustenom rukom, ona je pridrzavala stit koji je izgubljen.Detalji egide doradivani graviranjem. I-II vek n. e.Podunavlje (nepoznat lokalitet).Visina 11 cm.Narodni muzej, Beograd, inv. br. 2788/III.

84 MINERVAMinerva u stojecem stavu odevena u hiton bez rukava i himation koji doseZe do iznadkolena. hpod hitona pomaljaju se vrhovl stopala. Tezina tela poCiva na desnoj nozi, dokje leva blago povucena unazad. Desna ruka savijena u laktu i podignuta navise. Nedostajejoj saka sa manjim delom podlaktice. U rud se verovatno nalazilo koplje. Levom rukom,opustenom niz telo, Minerva priddava stit elipsastog oblika sa umbom na spoljnoj strani.Periferni deo stita ukrasen nizom uboda. Na glavi se nalazi slcm sa perjanicom (crista).Na grudima se nalazi egida koja je i na leaima obraaena. Srednji deo egide ukrasen gravi-ranjem. Provindjski rad II-III veka n. e.Gracanica (Ulpiana).Visina 10 cm.Narodni muzej, Beograd, inv. br. 2789/Ill.

85 MARSMars u ratnickoj opremi stoji oslonjen na desnu nogu dok je leva lagano povucena una-zad. Na glavi se nalazi slem. Lice uokviruju bujna kosa i brada. Na grudima se nalazioklop sa Meduzinom glavom. Ispod oklopa tri reda koznih jezika (pteriges). Na nogamase nalaze knemide. Preko obe ruke sa prednje strane, padaju krajevi ogrtaca kojim je.Mars zaogrnuo lecla. Desnom uzdignutom rukom Mars je ddao koplje, dok je levomopustenom rukom priddavao stit. I koplje i stit nedostaju. Statueta ostecena korozijom.Nepoznato nalaziSte.Visina 11 cm.Narodni muzej, Beograd, inv. br. 2774/III.

86 MARSMars stoji oslonjen teZinom tela na desnu nogu, dok je levu malo povukao nazad. Marsje u ratniCkoj opremi. Na glavi ima slem sa perjanicom. Slem je priCvrScen remenom ispod 88

brade. Na grudima ima oklop. Preko oklopa, pocev od desnog ramena, spusta se siriremen koso prema leyom kuku. U visini desnog kuka, Mars drzi mali stit okruglogoblika. Preko leve, uzdignute ruke, pada kraj ogrtaca koji je prebacen dijagonalno prekolecta. U levoj ruci je svakako drzao koplje. Statueta je postavljena na nisko okruglo po-stolje.Okolina PeCi.Visina 7,2 em.Narodni muzej, Beograd, inv. br. 2783/III.

87 MERKURNag Merkur u stojecem stavu. Na glavi se nalazi petasos sa krilcima koje una takode i nanogama. U desnoj ruci drZi kesu a u levoj kornjacu.Tekija (Transdierna).Visina 12 em.Narodni muzej, Zajecar, inv. br. 392.

88 MERKUR SA PLUTOSOMNag Merkur u stojecem stavu. Tezina tela pociva na desnoj nozi, dok je levu malo izba-cio napred. Na glavi ima petasos sa naglasenim krilima. U desnoj, pored tela spustenojruci, ddi kesu. Levom rukom je zagrlio Plutosa (?) koji je predstavljen kao herma. Uistoj ruci Merkur ddi kaducej Cija drska strCi. Pored herme Plutosa predstavljen petao.Herma ogrnuta ogrtacem ispod koga se nalazi (na donjem delu herme) predstavljen falos.Izmedu stopala Merkura predstavljena je kornjaca a pored desne noge stoji ovan koji seumiljava oko Merkurove kese. Na zemlji pored desnog stopala predstavljen je guster. TeloMerkura je debelo. Ova kompozicija livena je od orihalka i izdubljena je na zadnjoj strani.Lokalna radionica II-III veka n. e.Gracanica (Ulpiana).Visina 12,8 em.Muzej Kosova i Metohije, Pristina, inv. br. 256.

Li/eratura:

Dr E. cerSkov, Rimljani na Kosovu i Melohiji, Beoglad, 1969, sIr. 72. 51. 32.

89 MERKURPolunag Merkur leZi nalakcen na levu ruku u kojoj istovremeno ddi caduceus sumarnoobraden. Preko leve, savijene noge, prebacio je desnu. U desnoj ruci ispruzenoj pored teladrZi pateru. Hlamida koja pokriva leda zakopcana je na grudima. Na glavi se nalazipetasos sa krilima. Detalji na lieu i telu veoma sumarno predstavljeni.Okolina Smedereva (Vinceia).Narodni muzej, Beograd, inv. br. 2757/III.

90 MERKURNaga stojeca figura Merkura, ostecena. Glava neznatno savijena napred prema desnoj stra·ni. Desna ruka Merkura ispttiZena pored tela sa sklopljenom sakom u kojoj je, verovatno,ddao kesu. Leva ruka povijena u laktu takode sa sklopljenom sakom. I u njoj nedostajeatribut, verovatno kaducej. Glava dosta ostecena. Nedostaju oba stopala.Prahovo.Visina 12,5 em.Narodni muzej, Negotin, inv. br. 1004.

91 MERKURMerkur u stojecem polozaju postavljen na amorfno olovno postolje. Desna ruka opustena

89 niz telo a u saci ddi verovatno koznu kesu. Odelo mu pada duz levog ramena i leve

ruke i zavdava se kraj leve noge. Na glavi petasos sa minimalno naznacenim krilcima.Rimski earski period.Krivogastani (10k. Krajnji zid).Visina 5.3 em.Naroden muzei, Prilep, inv. br. 615.

92 MERKURPolunag Merkur u stoJeeem stavu. Preko leve strane grudi i leda prebacen ogrtac. U levojruci, preko koje pada ogrtac, Merkur drii kadueej. Na glavi se nalazi petasos. Statuetinedostaju oba stopala i desna ruka do lakta. Shematizovan varvarski rad.Sapaja.Visina 5,2 em.Narodnl muzei, Vrsae, inv. br. 12731

Literatura:

Stare kulture u Detdanu (katalog izlozbeL Beograd, 1969, srr. SO, Tab. XXII.

93 VENERA (Venus pudiea)Naga Venera u stojecem stavu, malo pognuta napred. Levom rukom skriva genitalije, dokdesna, koja je bila ispruzena napred, nedostaje. Obe ruke bile su prilikom livenja dodateispod ramena. Mesta sastava bila su skrivena re1jefnim p;srenovima, koji su svakakopredstavljali grivne. Kosa je brizljivo ocesljana i razdeljena na sredini, stegnuta pozadijednom alkom od koje pada u pet pramenova po pleCima. Na glavi se nalazi traka kojomje vezana kosa. Izmeau nogu nalazi se odeca koja pada u obilju bora na zemlju. Poglediznenadenja uperen je prema levoj strani. Statueta je suplje livena.Stobi.Visina 28,5 em.Narodni muzej, Beograd, il1\'. 1:>r.2722/III.

Literatura:

V. Petkovic, Starinar, III ser., knj. XII, Bcogr<'.d, 1937, str. 21, 51. 6, 7.

94 VENERANaga Venera u stojecem stavu. Tezina tela oslonjena na desnu nogu. Levo koleno blagoistureno napred a stopalo poVticeno unazad. Kosa rascdljana na sredini, zatim sakupljenaiznad cela u pramenove koji idu do usiju a zatim skreeu navise prema vrhu glave, gdesu oba pramena vezana na nacin tako da obrazuju ukras sliean dijademi. Iza svakog uhaobrazuje se po jedan pramen, koji se spustaju, svaki sa svoje strane, na ramena.Levom rukom Venera pridriava traku izmedu grudi a desnom, od lakta podignutom ru-kom je nateze. Traka je predstavljena i na Ieaima. Radnja koju vrSi Venera predstavljapodvezivanje grudi, tj. predstavlja operaciju intirnne toalete. Statueta je puna livena ipredstavlja dobar rimski rad. Ostecen je vrh stopala leve noge.Backa (nepoznat Iokalitet).Visina 14,7 em.Narodni muzej, Beograd, inv. hr. .3246/III.

95 VENERANaga Venera u stojecem stavu. Tezina tela pOClva na levoj nozi. Desna noga blago savi-jena u kolenu i malo poVtieena unazad. Obema uzdignutim rukama drzi po jedan pramenkose eedeCi vodu iz njih. Statueta masivno Hvena. Ostecena leva noga. Nedostaje joj levo 90

stopalo sa delom iznad elanka. Venera predstavlja helenistiCki tip anadyomene. Rimskin:d po helenistiCkom uzoru.Srbija (Podunavlje).VisiIla 17,2 cm.Narodni muzej, Beograd, inv. hr. 27171III.

96 VENERANaga Venera u stojecem stavu. Tezina tela pocl\'a na dcsnoj nozi, leva je !ako povueenaunazad. Glava je blago pognuta na desnu stranu. Vlasi valovito uokviruju eelo i glavu. Ukosi je visoka dijadema. Na temenu dijadema ima oblik kruznog venea. Desna ruka ispru-zena sa otvorenom sakom iz koje je otpao zalemljen predmet. Leva ruka nedostaje doramena. Takoae nedostaje levo stopalo sa delom noge do iznad elanka. Nos ostecen. Drugapolovina II iii prva polovina III veka n. e.Ljubljana (Emona). Rimsko naselje u severozapadnom delu mesta.Visina 16 em.;\1estni muzej, LjublJana.

97 VENERANaga Venera u stojecem stavu. Tezina tela pOClva na desnoj nozi, dok je leva malo istu-rena napred. Obema nogama nedostaju stopala ~a delovima do iznad elanaka. Desna rukaje ispruzena koso napred sa rasirenom sakom. Leva ruka je odlomljena ispod ramen a pase njen polozaj ne moze sa sigurnoscu odredi1'i. Pogled Venere usmeren u praveu desneruke. Kosa je ureaena i pozadi sakupljena u evor, meautim, po jedna vitiea pada prekoramena.Zaklopaea.Visina 10,7 cm.Narodni muzej, Beograd, inv. br. 2716/III.

M. Grbie, Starinar, treea ser. tom V (1928, 1929, 1930) Becgrad 1930, str. 181-184, Tab. XXXV.(M. VeliCkovic)

98 VENERANaga Venera u stojecem s1'avu. Tezina tela oslonjena na desnu nogu, dok je leva blagosavijena u kolenu i malo povueena unazad. Levom, uzdignutom rukom, pridrz.ava pramenkose. Preko desnog ramen a i grudi spusta se druga vitica. Desna ruka nedostaje do lakta.Na glavi Venera ima polukruznu dijademu. Varvarski rad.Korbovo.Visina 14,5 em.Narodni muzej, Beograd, inv. br. 2718/III.

99 VENERA SA OGLEDALOMNaga Venera stoji sa ogledalom u levoj ruei. Desna ruka ispruzena. Trup izduzen. Kosajoj je na zatiljku vezana u evor, 1'ako da uvojd padaju na ramena. U kosi dijadema. Okovra1'a ogrlica. Grudi naglasene. Desna saka nesrazmerno velika. Obe noge odlomljene ispodkolena. Stilizovani rad po au1'ohtonom ukusu. II-TII vek n. e.Osijek (Mursa).Muzej Slavonije, Osijek, inv. br. 1933.

Literatraa:

D. Pimcro\-ic, a rimskoj bronci s terena Osijeka i okolice, Osjecki zbornik VIII, 1962, str. 106-107.91 (M. Bulat)

100 DUANADijana predstavljena u stojecem stavu sa iskoracenom levom nogom. Desna je povucenanazad. Hiton usled dinamicnog pokreta zaleprsan. Levu ruku boginja je ispruzila od laktanapred, ddeCi u njoj verovatno luk koji nedostaje. Takooe nedostaje i desna ruka. Naleclima se nalazi tobolac za strele. Kosa pazljivo oce!iljana (Melonen Frizur) i na zatiljkusakupljena u cvor. Na nogama Dijana ima lovaCke sandale. Statueta postavljena na profi-lovani postament u obliku paralelopipeda. Patina plemenita. I vek n. e.TaleZa (kod Trebinja).Zemaljski muzej, Sarajevo, inv. br. 68.

K. Patsch, Vier Bronzen (VII), Wissenschaftliche Mitteilungen aus Bosnien und der Herzegowina, Band XII,1912, S. 155-156, Fig. 97 i 98, Sarajevo.

101 HERKULNag Herkul u stojecem stavu. TeZina tela poeiva na desnoj nozi. Lice uokvireno gustom ko-som i bradom. Na glavi se nalazi dijadema sa tri rozete. Na svakom ramenu nalazi se pojedna traka. Preko leve ruke prebacena je lavlja koza. Desna mka ispruzena. Nedostaju atri-buti koje je Herkul drZao. Desna noga nedostaje do kolena. Statueta izraaena po uzoru namonumentalnu helenisticku plastiku.Nepoznat lokalitet.Visina 13 em.Pokrajinski muzej, Ptuj, inv. br. 2107.

Lite1'alu?'a:

M. Abramic, Pocrovio, Ptuj, 1925, str. 115, br. 114, ,I. 71.

102 HERKULNag Herkul u stojecem stavu. Tezina tela poe1va na desnoj nozi, dok je levu povukaounazad. Preko glave i ramena prebacena lavlja koza Ciji krajevi su vezani na grudima ucvor. Ostali deo koze koji dolazi sa leaa slobodno pada nanize preko leve ruke i sapamadopire do list a leve noge. Stopalo ideo desne noge nedostaju. Rimski earski period.PriJep (10k. Silevo).Visina 16,5 em.Naroden muzej, Prilep, illY. br. 28.

103 HERKULStatueta Herkula u stojecem stavu, delimicno ostecena. Nedostaju mu stopala do clanaka.Herkul je bradat. Stay tela i usmeren pogled su u skladu sa radnjom koju vrsi i zbogkoje se ovaj tip Herkula naziva mingens (Hercul mingcns). Na glavi ima teniju Ciji kra-jevi padaju preko oba ramen a i misica. Levom rukom ddi batinu prebacenu preko ra-mena.Veles (okolina?).Visina 5,7 em.Narodni muzej, Beograd, inv. br. 2776/III.

Literatura:

M. Grbic, Umetnicki pregled, II, Beograd, 1939, Str. 15; M. Grbic, Odabrana grcka i rimska plastika t, Na-rodnom muzeiu u Beogtadu, Beograd, 1958, SAN. (Poseh. izd. knj. CCCXXII - Arheol. insl. knj. 4), sIr.96-97, Tab. LXVII.

104 HERKULHerkul predstavljen u poluprofilu i u pokretu na desno. Preko levog ramena prebaeen jepidst. U levoj ruei ddi to!jU;ju. D":snica je ispruzena napred. Nedostaju oba stopala. Sta-tueta je fino modelovana a det::iji su eizeliraru. I-II vek n. e.Sisak (Sisda).Vi,ina ·[,5 em.Arheoloski muzej, Zagreb.

Literatura:

J. Brun~mici, Anrikni fig~r:dni bronsani predmcti, Vjes:1ik Hrvatskoga J.rhcoloskoga drustva XIII, Zagreb, 1914,sa. 233, hi". 61.

105 HERKULHerku! nag sedi na steni. Leoa su mu zaogrnuta lavljom kozom Ciji su krajevi vezani \1

evor na desnom ramenu. Na levoj plecki nalazi se stilizovana lavlja koza. KoZa pokrivaeela lean. Herkul se oslanja tdinom tela na levu ruku sa i'ijom rasirenom sakom dodirujestenu na kojoj sedi. Leva noga, malo savijena u kolenu, ispruzena je napred. Petom desne,u kolenu savijene noge, Herkul se oslanja na stcnu. Desna ruka, blago savijena u laktu,ispruzena je napred. Atribut koji se nalazio u sad nedostaje. Pogled je usmeren u pravcudesne ispruzene ruke. Muskulatura tela je odlii'no modelovana. Kosa je kratka i predstav-ljena u masi sitnih kovrdza. Na nosu se nalazi jedan, naknadno izveden zarez, koji vero-vatno ima veze sa damnatio memoriae, ukoliko je u obliku Herkula prika:tana lienost eara.Na ploCi, pored leve noge, nalazi se jedno malo udubljenje koje je bilo, verovatno, lezlstefiksirane i na stenu naslonjene batine. Izgleda da statueta predstavlja repliku LizipovogSpitrapeziosa. Statueta je suplje livena i predstavlja odliean rad sa poeetka III veka n. e.Tamnie (okolina Negotina).Visina 17 em.Narodni muzej, Beograd, inv. br. 2775/III.

Literatura:

Dj. l\lano-Zisi, Bronzana statueta Her:lkla iz Tamnica, Zbornik radova Narodnog muzeja I., Beograd, MCML VIII,SU. 63-7·}" prilog 6 slika; D. Srejovic, Bronzanc statuete iz Tamnica, Starin.lr, Nova serija, knj. IX-X;195859,) Beograd, 1959, str. 43-52; Picard, Revue archeologique, Tome I, Paris, 1961, janvier-mars, str.165-69, isti pis:lc u Rc\'ue archeologiqu(- 1962, Tome L (avril-Juin), str. 246-248; M. Garasanin - ]. Ko-vacc\'i~, Arhcoloski nalazi u ]ugoslaviji) Beograd, 1961. (Izd. Zavoda za i7d. udzbenika SR Srbije), Tabla XLIII.

(M. Velii'kovic)

106 HERKULNag Herkul u stavu borbe. Leva noga energleno iskoraeena a desna povueena koso unazad.Levo rame spusteno. Leva ruka je savijena u laktu i preko nje prebaeena lavlja koZa.Desna ruka uzdignuta zbog zamaha tojagom koja je odlomljena. Naga leoa pokriva deli-mieno lavljom kozom koja je spreda vezana u evor iz koga izlaze sape. Koza prolazi ispodlevog pazuba i obavija sa gomje strane podlakticu leve ruke. I vek n. e.Tujan kod Bala.Visina 9,5 em. Sirina ramena 2,5 em.Arheoloski ffiuzej Istre, Pula, inv. br. 4619/ A.

Liuratura:

Anton Gnirs, Fuhrer durch Pola, Wien, 1915, str. 147.

107 HERKULNag Herkul, predstavljen u trenutku tuee. U desnoj, visoko uzdignutoj rUel, ddi zamah-nutu batinu. Preko leve, napred ispruzene ruke, nalazi se prebaeena lavlja koza veoma 94

sumamo obradena. Tdina tela poCiva na desnoj nozi, dok je levom, osteeenom nogom, is-koraCio napred. Stav figure odrazava polozaj prilikom tuce. Figura Herkula je izvedenaneproporeionalno i sumamo je madelovana. Oci i usta su naznacene utisnutim linijama.Nepoznato nalaziste.Visina 10,8 em.Narodni muzej, Beograd, inv. br. 2802/III.

108 HERKULMala bronzana statueta Herkula, sasvim stilizovana. Herkul se oslanja na desnu nogu, levaje savijena i pomaknuta napred. Sa desnom rukom visoko vida toljagom. Preko napredispruzenc leviee, visi lavlja koza. Nos je istaknut. Oci su prikazane urezanim rombovima.Stilizow.ne vlasi kose padaju nisko na vrat. II-III vek n. e.Celje (Celeia).Visina 7,9 em.Pokrajinski muzej, Celje, inv. br. 171.

109 BAHNagi Bah predstavlejn u zivom pokretu napred. Levom nogom iskoracio napred dok jedesna povucena nazad. Desna rub, uzdignuta do nivoa liea, ispruzena napred. Predmetkoji se Dalazio u njoj, verovatno kantaros, nedostaje. Leva ruka odmaknuta ad tela i opu-stena. Preko eelog trupa, napred i pozadi, ukrstaju se dye vinove loze na kojima se nalazipo jedan grozd na oba kuka. Na lozi su predstavljeni listovi. Kosa razdeljena. Na glavivenae od vinove loze sa listovima i grozdovima. Nedostaju stopala obe noge. Statueta punohYena.Beograd (Singidunum).Visina 17,5 em.Narodm muzej, Beograd, inv. br. 2765/III.

110 BAHPolunag Bah u stoje.eem stavu. Tdinu tela oslonio je na levu nogu, dok je desnu blagopovukao nazad. U desnoj, uzdignutoj ruci, ddi tirsos na koji se istovremeno oslanja. Ulevoj, spnstenoj i malo odmaknutoj ruei. drZi kantaros Ciji je otvor okrenut nanize. Poredleve nog(; sedi panter sa uzdignutom glavom okrenutom prema lieu Baha. Preko grudi,pocev od desnog ramena i ispod ievog pazuha nalazi se krzno. Na glavi venae od lisea igrozdova. Na zadnjoj strani nalazi se jedan masivan produzetak za fiksiranje. Statueta jepostavljena na kvadl'atni, profilovani postament, koji je ukrasen kosim urezima. Provin-eijski rad II-III veka n. e.Dubraviea (Margum).Visina (bez tirsosa) 17 em. Visina sa tirsosom 22,5 em.Narodni muzej, Beograd, inv. br. 3778/III.

111 FORTUNAFortuna predstavljena u stojeeem stavu. Odevena je u hiton i himation koji padaju u

95 mnostvu bora. Hiton je sa kratkim rukavima. Kosa rasceSljana na sredini pada u vitieama

na ramenima. Na glavi se nalazi dijadema. Boginja je pogled usmerila prema toeku kojiddi desnom ispruzenom rukom. U levoj rud se nalazi rag izobilja na Cijem je vrhu pred-stavljena sisarka (pinus). Statueta je puna livena.Stobi.Visina 8,5 em.Naradni muzej, Beograd, inv. br. 2777/III.

Bibliografija:

V. Petkovic, Starinar, III ser., knj. XII, Beograd, 1937, ser. 25, 51. 13; S. Reinach, Repertoire, VI~ 64, No.6;M. Grbic, Umetnick! pregled, II, Beograd 1939, str. 14-15; M. Grb,,~, Odabrana grcka i rimska plastika uNarodnom muzeju u Beogradu, Beograd, 1958, Posebna izdanja CCCXX, Arheoloski institut u Beogradu, str. 96.

(M. Velickovic)

112 FORTUNAFortuna stoji. Desnu nogu savila je u kolenu. U levoj rud drzi rog izobilja koji je oste-cen. Obueena je u haljinu sa bogatim naborima. U kosi ima polumeseeastu dijademu.Sopot (Kosmaj).Visina 15,7 em.Muzej grad a Beograda, inv. br. 1658.

113 FORTUNAFortuna odevena u hiton sa himationom u stojecem stavu. Tezina tela poe1va na desnojnozi, dok je leva ispod hitona blago povueena unazad. Oba stopala izviruju ispod odela.Hiton opasan trakastim pasom koji je vezan ll:! prednjoj strani. Glava okrenuta na desno.Na glavi dijadema. Kosa pozadi vezana u evor. U levoj rud nalazi se rog izobilja. Desnaruka nedostaje do ispod ramena a levoj nedostaje saka. II-III vek n. e.Sapaja.Visina 8,1 em.Narodni muzej, VrSae, inv. br. 14116.

1:4 HEFESTHefest predstavljen u stojecem stavu, odeven u exomis. Desno rame ideo grudi nagi.Na glavi ima Siljasm kapu. U desnoj, u visini lakta uzdignutoj ruei, ddi eekic.Nepoznat lokalitet.Visina 6,5 em.Arheoloski muzej, Split.

115 LARLar predstavljen u brzom pokretu napred. Opasana tunika leprSa usled dejstva vetra. Ne-dostaje riton koji se nalazio u levoj uzdignutoj i delimicno ostecenoj ruei. Takode i desnaruka je ostecena. Nedostaje joj saka u kojoj se verovatno nalazila patera. OCi su bileinkrustirane. Kosa je brizljivo uredena i predstavljena u kovrdZama. Preko oba ramena,duz prednje i zadnje strane, utausirana je po jedl'.a traka. Na nogama se nalazi obucaprivezana trakama. Statueta suplje livena.Stobi.Visina 23 em.Narodni muzej, Beograd, inv. br. 2784!III. 96

Literatura:

V'j Petkovic, Starinar, III sec., knj. XII, Beograd, 1937; stc. 24, 25, s1. 11, 12; S. Reinach, Repertoire, VI, 105,No.7.

116 LARLar je predstavljen u pokrelu igre. Odeven je u kratku tuniku sa kratkim rukavima, kojaje skliznula niz levo rame. Tunika j~ opasana sirokom trakom. Na glavi se nalazi venaeod JiSea.U saei uzdignute desne ruke nalazi se riton. Ncdostaju obe noge do kolena i sakaleve ruke.Nepozna[ lokalitet.Visina 18 em.Arheoloski muzej, Split, inv. br. H 5474.

117 AMORAmor predstavljen kako trci. Desnom nogom dotice tlo, dok je leva slobodna. Desna rukaispruzena je koso udesno. Atribut koji se nalazio u njoj ncdostaje. Leva ruka je maloodmaknuta od tela i ispruzena nanire. Nedostaje saka. Bujna kosa uokviruje lice ideovrata. Iznad cela nalazi se cvor (circus) od koga se preko potiljka spusta vitica. Na pleCi-ma se nalaze krila. Detalji na krilima i delimicno na kosi izvedeni graviranjem. Vrh levogstopala nedostaje. Telo punacko. I-II vek n. e.Baric (Golubac).Visina 14,4 eill.Narodni muzej, Pozarevac, inv. br. 1198.

118 AMORNag Amor u trku. Decji izraz liea i tela sa istaknutim oblinama. Kosa doseze talasastodo vrata i okruZtije celo i lice. Od cela prema zatiljku pruzaju se po sredini dye napa-redne vitiee kose. Desna ruka je ispruzena napred i odlomljena u laktu. Leva je bila is-pruZena nazad ali nedostaje do iznad lakta. Na leclima u visini ramen a nalaze se dvakrila od kojih je desno osteeeno. Nedostaje stopalo sa delom noge do iznad Clanka. I vekn. e.Ljubljana (Emona). Rimska insula br. XXIX.Visina 8,4 em.Mestni muzej, Ljubljana.

119 AMORKrilati Amor u lebdeeem polozaju sa rasirenim rukama. U desnoj ruci je ddao neki pred-met. Noge, od kojih je leva savijena, su osteeene ispod kolena. Kosa je oCeSljana na raz-deljak sa dye kovrdZe iznad cela. Gruba izrada, verovatno doma6 rad. II-III vek n. e.Osijek (Mursa).Visina 11,3 em.Muzej Slavonije, Osijek, inv. br. 1085.

Literatura:

D. pjnterovic, 0 rimskoj bronci s terena Osijeka i okolice, Osjecki zbornik VIII. 1962, str. 102-103.(M. Bulat)

120 SATIR (?)

Nag Satir (?) predstavljen u trenutku igre. Oko struka opasan ogrtacem (?) Ciji se kra-97 jevi leprsaju usled dinamicnog pokreta. Tezina tela poCiva na desnoj nozi. Leva je ener-

gicno povucena unazad. Glava figure nedostaje. Leva ruka je savijena u laktu i ispruzenaprema grudima koje dodiruje stegnutom pesnicom. Desnica je ispruZena koso naniZe.Satiru nedostaju oba stopala. Takoae nedostaje i desna saka. Muskulatura fino modelovana.Odlican rimski rad iz I-II veka n. e.Visina 11,7 em.Narodni muzej, Nis.

121 SILENNa sirokom kvadratnom i profilovanom postolju sedi nag, debeo, bradati Silen. U levoj rudddi rog izobilja (cornucopia). Saka desne ispruZcne ruke nedostaje.Ostrvo Korcula (?)Visina 11,5 em. Sirina postolja 9,5 em.Arheoloski muzej, Split, inv. br. H 5475.

122 HlPNOS (?)

Krilati Hipnos (?) sa levom nogom na kugli ispruzio je desnu ruku u kojoj drZi kesu.Na glavi ima frigijsku kapu sa trakama koje padaju na ramena.USee (Obrenovac).Visina 16,4 sm.Muzej grada Beograda, inv. br. 2125.

123 KLECE(~A ZENABronzana statueta kleceee zene (Niobida).St. Vid pod Kumom.Visina sa postoljem 12 em. Visina bez postolja 9,7 em.Narodni muzej, Ljubljana, inv. br. R 1989.

124 GENIJE LETAIskucani reljef od bronzanog lima u obliku edikule. U edikuli (arkada na stubovima) stojinaga muska figura en face sa glavom na levo. Na pleeima se nalazi plast. U desnoj rudgenije ddi srp a u levoj mu se nalazi kotarica. Iza levog ramena nazire se krilo. III vekn. e.Salona.Visina 6 em. Sirina 6,3 em.Arheoloski muzej, Split, inv. br. H 2138

noge. U levoj, pored tela spustenoj ruci, drzi pedum eija je kuka ostecena. Stopala i donjidelovi nogu nedostaju. Od kukova pa do vrha glave statueta je izdubljena. Detalji na lieudelimieno osteceni. Figura Attysa predstavlja deeaka punaekog tela.Podunavlje (nepoznat lokalitet).Visina 9,3 em.Narodni muzej, Beograd, inv. br. 2712/III.

129 ATTYSAttys kleei na desnom kolenu. U pravcu desne uzdignute ruke usmerio pogled. Attys jeobueen u kratku, vetrom zaleprsanu tuniku i anaksiride. Na glavi, uokvirenoj dugim uvoj-cima, nalazi se frigijska kapa. Nedostaje leva ruka do rarnena.Muc (Andetriurn).Visina 8,5 em.Arheoloski rnuzej, Split, inv. br. H 4975.

130 IZIS-FORTUNAIzis-Fortuna u stojecem stavu. Odelo joj pokriva celo telo i pada u bogatirn borarna dotla. Na f;lavi irna Izidinu dijadernu sa atributirna: rnesecev sr.!?,lotosov cvet i suneev diskpodeljen u eetiri polja. U levoj ruci ddi rog izobilja a u desnoj korrnilo sto istice njenuulogu zastitnice pornoraca. III vek n. e.Savudrija (naziv Sv. Ivana).Visina 9 em.Arheoloski muzej Istre, Pula, inv. br. 4620/A.

LiteratuTa:

Atti e mem., Vol. XLI/1929, Notiz. arch. str. 401; A. Degrassi, Scritti vari di antichIta. Roma 1962, Str. 881 i d.(5. Mlakar)

131 IZIS-FORTUNAFortuna je predstavljena u stojecem stavu en face. Odevena je u hiton S3 kratkim rukarnapreko toga je prebaeen himation. Desnom rukom Izis-Fortuna ddi kormilo a u levojse nalazi rag izobilja (cornu copiae). Na glavi joj se nalazi Izidina dijadema.Guberevac.Visina 6,8 em.Narodni muzej, Beograd, inv. br. 2778/III.

132 DIOSKURDioskur predstavljen kao jabae. Noge su raskoraeene sa lako izbacenim kolenirna kojimsteze konja. Gornji deo tela lako pognut napred. Jahac odeven u kratku tuniku sa tuka-virna. Na levom ramenu je zakopcan ogrtae (paludamentum) eiji jedan kraj pokriva deogrudi a zatim preko levog ramena pada nanize. Ogrtac pokriva cela lecta. Duga kosa padasa obe strane u pramenovima na rarnena. Na levom ramenu ispod kose izviruje deo mese-eevog srpa, sto predstavlja atribut koji pokazuje da lienost pripada astralnom krugu bozan-stva. Leva ruka nedostaje ad sredine podlaktice a desna do lakta. Meau nogama statuetevidi se obraaivanje za fiksiranje na figuru konja. II-III vek n. e.Kostolac (Viminacium).Visina 9 em.Narodni muzej, Pozarevac, inv. br. 971.

133 HARPOKRAT (AMOR?)Decak u pokretu. Desnom nogom stoji na kugIi. Rasirene ruke drZale su neke atributekoji nedostaju. Bujna kosa ve2ana na temenu. Na kugli se nalaze slova AD i tri krstiCa.Statueta je livena, doraaena, graviranjem i cizeliranjem. II-III vek n. e.Vinkovei.Visina 12 em. Sirina 6,5 em.Arheoloski muzej, Zagreb, inv. br. 4614.

Literatura:

]. Brun!mid, Antikni figuralni bronsani predmeti, Vjesnik Hrvatskoga arheolo!koga drustva XIII, Zagreb, 1914,str. 216-217, br. 21.

134 VOTIVNA RUKAVotivna ruka boga Sabazija, prirodne veliCine. Predstavljena je desna ruka u gestu bene-dictio latina. Na ruci se nalaze atributi: zmija koja se kao narukviea obavila oko ruke.Na vrhu palca nalazi se siSark:J..Desno ad zmijske glave, ispad kaZiprsta nalazi se kornjacaa u sredini gornjeg del a ruke guster i na kraju, ispod malog prsta, nalazi se zaba. IIIvek n. e.GradinaVisina 15,5 em. Precnik sake 3 em.Zemaljski muzej, Sarajevo, inv. br. 3160.

Literatura:

V. Paskvalin) Bronzana votivna ruka iz Sasa, Glasnik Zemaljskog muzeja u Sarajevu, Sveska XV-XVI, 1960-61,str. 203-209.

1.35 VOTI~A RUKAVotivna ruka sa ispruzenim paleem, kaziprstom i srednjim prstom. Oko kaZiprsta i zglobasake obavijena zmija. Ruka je masivna i bila je pricvrscena na neki predmet. III vek n. e.Sotin.Duzina 9,7 em.Arheoloski muzej, Zagreb, inv. br. 4593.

Literatura:

J. Brunsmid, Antikni figuralni bronsani predmeti. Vjesnik Hrvatskoga arheoloskoga druStva XIlI, Zagreb, 1914,,tr. 244-245, hr. 95.

136 VOTIVNA ZMIJAZmija u blizini repa savijena tri puta a zatim se uzdize gornji deo tela. Usta otvorena saisplazenim jezikom. Celo telo zmije pokriveno urezaninl polukruziCima koji su naizmenicnopostavljeni. Ovaj ornament pokriva eelo telo zmije i predstavlja krljust. Rimski earski pe-riod.Staro Lagovo (Iok. Gjupsko ma~!lo).Visina 11,5 em.Naroden muzej, Prilep, inv. br. 19.

]37 VOTIVNA ZMlJABronzam zmija savijena na desno u spimlu. Rea1istieno i detaljno modelovana glavakrljust. U ustima se nalaze ostaci zlatne inkrustarije (zalac). Rani carski period.Nepoznat lokalitet.NajveCi raspon 7,4 ern.Arheoloski muzej, Zadar.

Literatura:~.:uzeji i zbirke Zadra, Zagreb, 1954, srr. 20, pod red., br. n.

138 VOTIVNA ZMIJA (daCka zmija)Glava zmije ima oblik glave petla. Telo zmije se postepeno suZava prema repu. Dve tre·Cine du~ine zmije i glava ornamentovani urezima koji predstavljaju perje. Rep zmije nijeornamentovan.Sapaja.Dutina 14,7 em.Narodni muzej, Vrsac, inv. br. 12733.

139 RETORRetor u stojecem stavu. TeZina tela na levoj nozi. Desna je savijena u kolenu i malopovucena unazad. Desna strana grudi i plecka obnazeni. Ogrtac pokriva drugu polovinugrudi i leda i pada u velikom broju bora. Desna ruka, savijena u laktu i u visini kuka,ispruzena napred u govornickom gestu. Takode i leva, kojoj nedostaje saka, savijena je ulaktu i u visini kuka ispruzena napred. Na glavi je kJ)atka kosa, brizljivo uredena. Lice obri-jano. O!Ja stopala nedostaju.Sremska Mitrovica (Sirmium).Visina 9,9 em.Narodni. muzej, Beograd, inv. !Jr. 2791/III.

140 LEGIONARLegionar u stojecem stavu sa minimalno iskoracenom levom nogom. U levoj ruci ddiokrugli stit sa profilovanim obodom kojim zaklanja levu slabinu ideo grudi. U desnojod lakta uzdignutoj ruci ddao je neki predmet, verovatno mac (?). Na glavi se nalazi slemsa perjanicom. Na ledima ima ogrtac (paludamentum), koji delimicno pokriva grudi i pri-kopcan je na levom ramenu. Pogled je usmeren u pravcu stita. Statu eta postavljena napostolje koje ima oblik nepravilne ploce. Zadnja strana statuete izdubljena.Kostolac (Viminacium).Visina 11,1 em.Narodni muzej, Beograd, inv. br. 2804/Ill.

141 RATNIK(?)Figura ratnika stoji rasirenih nogu i s podignutom desnom rukom. Donji deo ogrtaca obmo-tan mu je oko leve ruke. Detalji lica se jedva razaznaju.Zemun (Taurunum), Gornja varos.Visjna 7 em.Muzej grada Beograda, privrem. inv. 202.

Literatura:

D. Dimitrijevic, Nekoliko podataka 0 rimskom limesu u Istocnom Srernu, Limes u ]ugoslaviji I, Beograd, 1961,97, Tab. XXIV, 10.

142 NIGERNag crnac u zivom pokretu igre. Tezina tela poCiva na desnoj nozi, dok je leva energICnozabacena nazad ne dodirujuCi tle. Desna ruka je bila visoko uzdignuta. Glava okrenuta nalevo i podignuta navise. Na glavi se nalazi kapa sa napred isturenim suncobnnom. Desnaruka nedostaje do ramena a levoj nedostaje saka. Nedostaju takode i oba stopala. I vekn. e. 104

Makedonija (nepoznat lokalitet).Visina 7 em.Narodni muzej, Beograd, inv. br. 3978/IlI.

143 GLADIJATOR (RETIARIUS)Gladijator predstavljen u trenutku napada. Na stilizovano predsMvljenoj laci - camcu,stoji gladijator sa iskoracenom levom nogom. U desnoj rud drzi kratak mac i mrdu slo-zenu u zavdljaj koji pada do ispod kolena. U saci leve n.ike, koja je ispruzena, n~lazio sesvakako trozubac koji nedostaje. Na nogama se nalazi obuca u obliku kratkih Cizama. Nasebi ima subligaculutrt opasan koznim remenom. Pored levog obraza predstavljen je galerusod koze koji je sluzio za zastitu glave i vrata. Galerus je karakteristiean za rimske mor-nare i za gladijatore. Galerus je, kako se vidi na statueti, vezan sa prednje strane, stoznaCi da je sem glave stitio i lena. Na zadnjoj strani nalaze se elementi za fiksiranje pase moze zakljuCiti da je statueta sluzila kao aplikacija.Pozarevac (okolina?).Visina 8,3 em. Sirina 8,3 em.Narodni muzej, Beograd, inv. br. 27811III.

144 GLADIJATOR (Secutor)Gladijator (Secutor) prikazan u trenutku borbe. Levom rukom je koso istw:io pravo-ugaoni stit da bi se zastitio od udarca. U desnoj ruci, koja je zasticena manikom (manica)od ramena, drZi kratak kriv mac (sica). Na glavi se nalazi slem sa velikom perjanicom ivizirom koji stiti lice. Gladijator je do pojasa nag a na bedrima ima kratke gace (subli-faculum) opasane oko struka jakim dvostrukim pasom. Obe noge nedostaju do kukova,ali sudeCi prema ocuvanom odelu, izgleda da je gladljator energicno iskoraCio levom nogom,sto bi bilo u skladu sa polozajem leve ruke i stita u njoj.Dubljani (Hercegovina).Visina 10,4 em.Narodni muzej, Beograd, inv. br. 2782.

145 GLADI]ATOR(?)Gladijator u energicnom pokretu i poluprofilu sa velikim pravougaonim stitom u levojspustenoj ruci, dok je u desnoj u laktu savijenoj verovatno drZao mac. Na stitu je ure-zana munja. Glava je zasticena slemom sa zastitnim plocama za obraze (paragnatide) i vi-sokom perjanicom. Na zadnjoj strani nalazi se deblji istaknuti deo kojim je statueta bilapricvrScena. II vek n. e.Gradac (kod Posusja).Visina 9 em.Arheoloski muzej, Zagreb, inv. br. 92.30.

146 KOCI]AS NA BIGI(?)Figura predstavljena na dvokolicama (bigi) u sedecem polozaju. Glava uzdignuta. Figuraje odevena u hiton. Desna ruka savijena u laktu dotice rudu kola. U levoj ruci, koja jcnaslonjena na koleno, drZi pateru. Na glavi se nalazi dijadema.Karatas.Visina 7 em.Narodni muzej, Negotin, inv. br. 1005.

147 CERNUATORCernuator predstavljen kako hoda na rukama. Desna ruka nedostaje. Na sebi ima kratkegaCiee (subligaeulum) opasane ukrasenim pojasom. Na glavi se nalazi kapa eiji su krajevivezani ispod brade. Polohj i pokret tela su u skladu sa radnjom koju eernuator izvodi.Seona (kod Smedereva).Visina 9 em.Narodni muzej, Beograd, inv. br. 2780/III.

148 ATLETA(?)Statueta nagog muskarca u veoma zivom pokretu. Desna noga energleno iskoraeena, dokje leva snazno povueena unazad. Statueta prikazuje atletski razvijenog trkaea ili borea. Ulaktovima malo savijene, obe ruke sa otvorenim sakama su ispruzene napred. Kovrdzavagusta kosa pokriva glavu koja je malo okrenuta na levo. II vek n. e.Pula.Visina 10 em. Shina u ramenima 3,5 em.Arheoloski muzej Istre, Pula, inv. br. 4617/ A.

LiteratuTa:

Anton Gnin, Fuhrer durch Pola, Wien, 1915, Str. 136.

149 NiLADIC SA SUDOMMuskarac odeven u exomis u stojecem stavu. Deo grudi i desno rame nagi. Obema uzdig-nutim rukama muskarae pridrzava nekakav profilovan sud ili kotaricu. Nedostaje desnanoga do kolena.Salona.Visina 12 em.Arheoloski muzej, Split, inv. br. H 5471.'

150 ZENA SA OGLEDALOMZen a odevena u hiton sa himationom sedi na uzvlsenju. Levo rame ideo grudi obnazeni.U levoj ruei, malo odmaknutoj od tela, nalazi se ogledalo(?), dok desnom ureauje kosu.Preko leve ruke i donjeg dela leaa prebaeen je deo ogrtaea. Detalji liea delimieno oste-ceni. Odliean rad I veka n. e.Ohrid (okolina).Visina 4,1 em.Narodni muzej, Beograd, inv. br. 2724/III.

151 ZENAZena je predstavljena u stojecem stavu. Odevena jc u dugu haljinu koja je na ramenima(oko vrata) ukrasena cik-eak urezanim linijama a na prednjem delu kovrdZastim zavojima.Na zadnjoj strani nalaze se ukrasi u obliku rombova. Ornamenti su izvedeni punciranjem.Noge krive. Grudi naglasene. Na glavi se nalazi dijadema ispod koje se na eelu zapahkosa. Detalji na lieu (oei, nos i usta) izlizani. Statueta etrurskog porekla.Studenei.Visina 15 em. Sirina kod ramena 3,4 em. Sirina kod pojasa 4,1 em.Zemaljsk: muzej, Sarajevo, inv. br. 2213.

M. Vega, slatuda iz sludenaca, Glasnik Zemaliskog muzeja, Sarajevo, 1954, sir. 175, Tab. 1., sl. 1, 2, 3 i 4.(V. Paskvalin) 106

152 :LENAZena u stojecem stavu. Ogrtae prebaeen preko levog ramena. Krajeve ogrtaea Zena ddidesnom rukom na desnom kuku. Leva ruka uzdignuta i prebaeena preko glave. Na zad-njoj strani ogrtae pada u borama do stopala. Patina plemenita, zelene boje. Statueta punalivena.Visibaba (Municipium Mal ... ).Visina 17 em.Narodni muzej, Titovo Uzice, inv. br. 86.

153 GLAVA VARVARINAGlava varvarina izradena u visokom reljefu. Nos kukast. Kratki brkovi pored ivica ustapovijeni nanize. Oei krupne sa izdubljenim zenicama. Brada se sastoji od dva pramenakoji su naspramno postavljeni. Takode, ispod svakog uha nalazi se po jedan pramen brade.Glava velika. Kosa naznaeena. II-III vek n. e.Nepoznat lokalitet.Visina 6 em. Preenik 4,4 em.Narodni muzej, Beograd, inv. br. 2696/III.

154 STOPALA (2)Dva ljudska stopala sa delovima nogu do elanaka. Stopala su lepo modelcvana, malo stili-zovana. Detalji gravirani. Suplje livenje. II-III vek n. e.Zapadna Istra.Visina a) 2,3 em. i b) 2 em. Duzina a) 6,8 em. i b) 6,5 em.Zavieajni muzej PoreStine, Poree, br. skede a) A. R. 229. i b) A. R. 230.

155 BIKBik prikazan u hodu sa energicno iskoracenom desnom prednjom i levom zadnjom nogom,koja je ostecena. Takoae i rogovi su osteceni. Glava bika isturena napred sa rasirenimnozdrvama. Muskulatura kao i svi detalji modelovani veoma realisticno. Rimski rad premahelenistiCkom uzoru.Srbija (nepoznat lokalitet).Duzina 16,5 em. Visina 10,1 em.Narodni muzei, Beograd, inv. br. 2766/III.

156 BIKStilizovana figura bika izbuljenih oCiju sa pravim rogovima. Rep savijen.Nepoznat lokalitet.Visina 5,8 em. Duzina 9,2 em.Muzej Slavonije, Osijek, inv. br. 3336.

Literatura:

D. Pinterovic, 0 rimskoj bronci :J arheoloskoj zbirci osjeckog muzeja, Osjecki zbornik IX-X, 1965, str. 84-85.(M. Bulat)

157 APISBik predstavljen u hodu napred. Izraaen je sa veoma realisticnim zapazanjima. Muskula-tura i ostali detalji su odlicno modelovani. Izmeciu rogova nalazi se i treci koji je karak-teristicna odlika Apisa. Meau rogovima i na celu predstavljena dlaka u kovrdhma. Repje spusten do zemlje. Genitalije realisticno predstavljene.Guberevae (lokalitet "Grad" - eastrum).Visina 5,1 em. Duzina 6,8 em.Narodni muzej, Beograd, inv. br. 2767/IJI.

M. Grbic, Umetnicki pregIed, II, Beograd, 1939, str. 15; M. Grbic, Odabrana grcka i rimska pIastika u Narod·nom 1l1uzeju u Beogradu, Beograd, 1958, SAD (Poseb. izd. knj. CCCXXII - Arheololki institut, bj. 4),str. 97, Tab. LXVII.

158 KAMILAKamila osedlana u stojecem polozaju. Sedlo sa istaknutim prednjim i zadnjim zastitnimdelom, pricvrsceno plasticno prikazanim remenima. Nedostaju obe zadnje noge.Nepoznat lokalitet.Visina 4,5 em.Arheoloski muzei, Split, inv. br. H 5469.

159 SLONSlon predstavljen na plocastom pravougaonom postolju u pokretu. Vsi velike. Surla izvi-jena navise izmeou kljova. Koza na trbuhu, vratu i nogama nabrana. Vnakrsno urezanimtankim linijama telo slona podeljeno u mnostvo rombova koji su ornamentisani sitnimkruzicima. Ispod postamenta nalazi se klin strelastog, piramidalnog oblika za fiksiranje.I pored neobicnog nacina ornamentovanja, veoma realisticno modelovanje. Aleksandrij-skat?) radioniea. I-II vek n. e.Orahovae.Duzina slona 14,3 em. Visina sa postoljem i delom za fiksiranje 18 em.Muzej Kosova i Metohije, Pristina.

Literatura:

Dr E. CerSkov, Rimljani na Ko5ovu i Metohiji, Beograd, 1969, 5tr. 72, 51. 27.

160 LAVICALavioa predstavljena u pokretu nalevo sa glavom en face. Na glavi kratka, kovrdzava gri-va. Celjusti otvorene. Cela leva prednja noga nedostaje, dok ostalim nogama nedostajudonji delovi. Odlican rad. Lavica je verovatno predstavljala deo neke skulptoralne grupe.I-II vek n. e.Kostolae (Viminaeium).Duzina 8,4 em. Ocuvana visina 5,1 em.Narodni muzej, Pozarevae, inv. br. 1252.

161 ORAOOrao u stavu odmaranja, veoma stili:wvan. SnaZna krila koso se spustaju i spajaju sa re-porn. Noge sumarno modelo\'ane, dok je glava obraoena sa vise detalja. Kljun naglasen.06 urezane.Brza Palanka (Egeta).Visina 5,5 em.Narodni muzej, Negotin, inv. br. '/47.

D. V. Todorovic, Svetitiste Jupitera Dotihena u Brzoj Paland, Starinar, N. S., XV-XVI, (1964/65), 5tr.117-180, 51. 14.

162 GLAVA ORLABronzana glava orla na profilovanom postolju u obliku paralelopipeda. Perje 06 pred-stavljene urezivanjem. Orao drZi jednu bobicu u kljunu II-III vek n. e.Drnovo.Visina 8,5 em.Posavski muzej, Breziee, neinventarisano.

163 PTICAPtiea stoji na kugli koja predstavlja kraj igle za pricvrsCivanje. Svi detalji (krila, perje, 06,itd.) izvedeni urezivanjem. Ptiea masivno livena. II vek n. e.I mitrej na Sp. Hajdini.Visjna 6,5 em.Pokrajinski IIluzej, Ptuj, inv. br. 2108.

Literatura:

11. Abramic, Poetovio, Ptuj, 1925, str. 117, hr. 117, s1. 73.

164 APLIKA (Jupiter)Aplika izradena u obliku idealizovane bradate glave Jupitera. Brada i brkovi dugi. Delovibrade sa obraza i brkovi spustaju se u uvojcima, dok je deo brade ispod usta glatko oee-sljan. Kosa pokriva eelo. Oene duplje prazne, inkrustacija ispala. Detalji na kosi i bradi ob-radivani graviranjem. Aplika je sa zadnje strane suplja i bila je ispunjena olovom 0 eemusvedoee ostaci. Veliko ostecenje na sredini glave. I-II vek n. e.Zapadna Istra.Visina 8,5 em. Sirina 5,5 em. Debljina 3,5 em.Zavieajni muzej PoreS tine, Poree, br. skede A. R. 228.

165 VICTORIAAplika izradena u obliku letece Vietorije. Boginja predstavljena en face. Odevena je uhiton bez rukava koji je opasan ispod grudi. Donji delovi odece se leprsaju. Krila, ukra-sena polukruznim urezima a na krajevima paralelnim linijama izmedu kojih se nalaze sitnikosi zarezi. Desnom krilu nedostaje vrh. Uzdignutim rukama ddi !hit(?) iznad glavena kome se nalazi urezan natpis u tri reda.

C A I SSACE

RDIspod saka obeju ruku predstavljene su narukvice. Kosi! je razdeljena na sredini. Svi detr,ljina glavi, tj. kosa, oei, usta i nos predstavljeni urezanim linijama i utisnutim taekama. Upredelu trbuha i nogu nalaze se dva kvadratna otvora koji su sluzili za fiksiranje. Zadnjastrana nije obractena.Beograd (Singidunum).Visina 9,4 em. Sirina 5,3 em.Narodni muzej, Beograd, inv. br. 2725/III.

166 APLIKA (Minerva)Aplika izradena u obliku poprsja Minerve. Na glavi ima slem sa velikom perjanicom (cri-sta). Na grudima se nalazi egida uokvirena zmijama. Detalji na poprsju doradivani gravi-ranjem i punciranjem. Zadnja strana izdubljena a iviee izravnane zbog fiksiranja. II-IIIvek n. e. 110

Golubae (Cuppae).Visina 7 em.Narodni muzej, Pozarevae, inv. br. 1374.

]67 APLIKA (Fortuna)Fortuna u stojecem stavu i pokretu nadesno. Rog izobilja nalazi se u levoj uzdignutojruci, dok desnom, spustenom rukom ddi kormilo. IstiCu se vertikalne bore.Solin (Salona).Visina 5,5 em.Arheoloski muzej, Zagreb, inv. br. 3249.

Literatura:

]. Brun~mici, Antikni figuralni bronsani predm~ti, Vjesnik Hrvatskoga arheoloskoga druStva XIII, Zagreb, 1914,str. 236, br. 69.

168 APLIKA (Ganimed)Aplika koja pokazuje orla sa Ganimedom u kljunu izradena u visokom reljefu. Orao uniskom reljefu sa graviranim perjem a Ganimed je predstavljen u visokom reljefu. IIIvek n. e.Sisak (Siseia).Visina 7 em. 5irina 4 em. Debljina 2 em.Arheoloski muzej, Zagreb, inv. br. 4580.

Literatura:

J. Brunsmid, Antikni figuralni bronsani predmeti. Vjesnik Hrvatskoga arheoloskoga druStva XIII, Zagreb, 1914,str. 210, br. 6.

169 APLIKA (Silvan)Aplika izradena u obliku maske Silvana ( ?). Nos je ostecen. Crte liea plasticne, karikirane.II-III vek n. e.Zapadna Istra.Visina 3,7. em. 5irina 2,5 em.Zavieajni muzej PoreStine, Poree, br. skede A. R. 227.

170 APLIKA (Silen?)Poprsje Silen(?), suplje livena. Naglasene grudi sa bradavieama. Na glavi venae od brslja-na. Nos naglasen. Gusta brad a spusta se u pramenovima do leve bradavice. Glava u pro-filu. Plemenita patina svetlo zelene boje.Visibaba (Municipium Mal ... ).Visina 7 em. 5irina 5,2 em.Narodni muzej, Titovo Uziee, inv. br. 85.

171 APLIKA (Meduza?)Aplika izradena u obliku glave zene (Meduza?) u veoma plitkom reljefu. Bujna kosa, raz-deljena na sredini, pada sa obe strane liea u obliku vitiea. J spod brade, verovatno pred-stavljen deo odela. Detalji sumarni. Na zadnjoj, ravnoj strani nalaze se dva trakasta del aza pricvrSCivanje. Varvarski rad iz II-III veka n. e.Veliko Gradiste (Pineum).Visina 3,9 em. 5irina 3,4 em.Narodni muzej, Pozarevae.

111 (M. Veli~kovic)

172 APLIKA (Meduza)Aplika u obliku Meduzine glave en face. Na glavi dijadema(?). Kosa razdeljena na sre-dini, uokviruje celo i lice. Zadnja strana aplike izdubljena.Barace (blizina Tabulae Traianae), prilikom rekognosciranja.Visina 5 cm, sirina 4,8 cm. .Na cuvanju u Arheoloskom institutu, Beograd, inv. br. 197.

173 DVE APLIKE (DVA GENIIA)Krilati geniji (dva primerka - pandani) stoje na niskim pravougaonim postoljima. Jedangleda nadesno a drugi nalevo, oba pognutih glava. Jedan u levoj a drugi u desnoj rclcidde po jedan veni'ic. Slobodne ruke obojice genija su postavljene na desno, odnosno nalevo rame. Geniji imaju po dva bogato obraaena krila. Delimicno su tela genija pokrivenafino nabranom tkaninom. Na glavama bogata, na sredini razdeljena kosa ciji u'lojci pa-daju na ramena. Na zadnjoj strani statuete su udubljene a u visini ramena imaju po jedanhorizontalan dodatak, koji su probuseni i verovatno su sluzili za pricvrsCivanje apUka. He·lenisticki period.Cepigovo (Stybera).Visina 9,3 cm.Narodni muzej, Prilep, inv. br. 186 i 187.

174 APLIKA (Serapis)Aplika u obliku glave Serapisa koja predstavlja donji deo drske poklopca. Uvojci bujne,kovrdzave brade ureaeni su u vise pramenova. Rucica drSke ima oblik kalatosa (calathos)koji je ukrasen biljnim ornamentom. Glava je 'leoma ostecena. II vek n. e.Gorno Srpci.Visina 8,5 em.Narodni muzej, Bitola, inv. br. 103.

175 APLIKA (Serapis)Aplika izraaena u obliku poprsja Serapisa. Glavu uokviruje gusta kosa i brada. Na glavise nalazi kalatos (calathos). Serapis odeven u hiton. Donji deo aplike izdubljen. Detaljiuglacani, osteceni. II-III vek n. e.Klicevac.Visina 4,7 cm.Narodni muzej, Pozarevac, inv. br. 496.

176 APLIKA (Attys)Attys predstavljen en face 11 stojecem stavu, sa bogato nabranim ogrtacem, ddi u u7.dignu-tim .rukama iznad glave masku boginje Kybele. Aplika je na zadnjoj strani izdubljena.III vek n. e.Sisak (Siscia).Visina 10,5 cm.Arheoloski muzej, Zagreb, inv. br. 4584.

Literatura:

j. Brunsmid, Antikni figuralni bronsani predmeti, Vjesnik Hrvatskoga arheoloskoga drustva XIII, Zagreb, 1914:str. 230-23t, hr. 55.

177 APLIKA (Hermes-Toth)Poprsje Merkura (Hermes-Toth). Glava okrenuta tri cetvrti nalevo. Kosa uokviruje celoi liee do iznad usiju i rasporedena je u kovrdiama. Kosa je vezana trakom. Iznad cda izkose izviruju krilca izmedu kojih se nalazi delimicno osteceno pero. Poprsje se naslanjana jedan profilovan postament. Sa strane, tj. na mestima gde su naznacene misiee, nalazise po jedan valjkastl podupirac. PodupiraCi se spajaju sa jednom plocom koja je povijenapod pravim uglom unazad. Slican podupirac nalazi se na zadnjoj stram, kojl se takodespaja sa pomenutom plocom. Na njenoj sredini nalazi Se jedan kvadratni otvor. Aplikasluzila za ukrasavanje kola iIi, mozda, nameStaja. Odlican rad prema helenistickim uzorima.I vek n. e.Devdelija (okolina).Visina 13,7 em., Precnik 8,9 em.Narodni muzej, Beograd, inv. br. 2752/III.

178 APLIKAAplika u obliku poprsja bradatog starea, Cija je glava u poluprofilu i blago nagnuta nu-pred. Kosa, brada i brkovi bujni. OCi iztazajne, naznacene srebrnim kruziCima u kojimase nalazila pasta. Predstavljeni deo grudi gladak. Na ramenima se vide delovi ogrtaca.Zadnji deo udubljen. II-III vek n. e.Dalj.Duzina 5,1 em. Sirina 5,8 em.Arheoloski muzej, Zagreb, inv br. 4582.

Literatura:

J. Brun~mid) Antikni figuralni bronsani predmeti, Vjesnik Hrvatskoga arheoloskoga druhva XIII, Zagreb, 1914,,tr. 210, br. 5.

179 APLIKAPoprsje zene na postolju, en faee, sa izdignutim rukama(?). Na grudima se zapaza odelo.Detalji sumarno predstavljeni. Na glavi se nalazi dijadema. Na temenu predstavljena trakakoja povezuje kosu. Na zadnjoj strani nalazi se jedna masivna kuka koja je sluzila za fik-siranje. Varvarski rad II-III veka n. e.Nepoznat lokalitet.Visina 8,6 em. Precnik 4,3 em.Narodni muzej, Beograd, inv. br. 2705/Ill.

180 APLIKAAplika u obliku poprsja zene. Glava fino modelovana. Nos u ravni cela, oei suplje. Kosarazdeljena na sredini i u gustim kovrdzama spusta se preko slepooeniea do ramena. Natemenu nalazi se dijadema prekrivena kosom. Hiton pricvrScen na ramenima.Prahovo.Visina 8 em. Sirina 5,5 em.Narodni muzej, Negotin, inv. br. 1007.

113 (M. Stetenovi':)

131 APLIKAAplika u obliku delfina. Obraden gornji deo tela delfina, tj. donji trbusni deo, nije radenjer je umetnik prikazao delfina kako pliva. Donja strana suplja. Rep lepezast u encrgic-nom pokretu prilikom brzog plivanja. Na glavi se nalazi tri peraja, od kojih su dva nabocnim stranama a treCi na vrhu glave. Oci sa zenieama predstavljene urezanim linijama.Gornji deo kljuna povijen navise. Po povdini tela ima vise kraCih urezanih linija. Aplikas!uzila verovatno kao atribut statueti Venere ili Neptuna.Lisovic.Duzina 20 em. Precnik (glava) 7,8 em.Naradni muzej, Beograd, inv. br. 2702/IlI.

182 APLIKA (Atasa)Masivni okov (aplika) u obliku glave jarea. Posle livenja glava naknadno eizelirana. Isticusc vitki rogovi, dlaka oko njih, usi i stilizovana brada. Na temenu glave nalazi se vecamasivna karika za veSanje. Aplika predstavlja deo suda: I-II vek n. e.Slankamen Stari.Visina 14 em. Sirina 9 em. Debljina 8 em.Arheoloski muzej, Zagreb, inv. br. 4683.

Literatura:

J. Brul1~mid, Al1tikl1i figuralni bronsoni predmcri, Vjesnik Hrvatskoga arheoloskoga druStva XIII, Zagreb. 191-4,Slr. 261, br. 245.

183 APLIKAOrao predstavljen u skora horizontalnom polozaju. Krila su sklopljena.Nepoznat lokalitet.Visina 3,5 em. Ddina 5,8 em.Arheoloski muzej, Split.

184 KAPITELKapitel korintskog stila, suplje liven. Na gornjem delu, izmedu ivicnih voluta nalazi se pojedna rozeta a ispod njih po jedan sirok akantusov list. Ivicne volute doradene tehnikompralamanja a detalji na rozetama i lisCu izvedeni urezivanjem. Kapitel na gornjoj straniima manji a na donjoj strani veCi otvor. Kapitel verovatno sluzio kao ukras na nameStaju.II-III vek n. e.Veliko Loale.Visina 4,5 em. Precnik (gornji deo) 7,2 emNarodni muzej, Pozarevae, inv. br. 8'/6.

185 KAPITELKapitel korintskog stila, u vertikalnom praveu supaI;' verovatno zbog fiksiranja.Nepoznat lokalitet.Visina 4,5 em. Precnik po dijagonali 6,7 em.Arheoloski muzej, Split, inv. br. H 5470.

186 I-IOLEDRANa kraju masivne bronzane eevi pravougaonog poprecnog preseka nalazi se aplika u oblikuprotoma lavlje glave cija su otvorena usta sluzila za isticanje vode. Na dugom kraju na-lazi se deo olovne eevi na koju je bila holedra prikljucena. II vek n. e. 114

Nepoznat lokalitet.Duzina 27,7 em. Visina lavljeg protoma 10,1 em. Prei'nik 9,3 em.Arheoloski muzej, Zadar, inv. br. 4827.

187 APLlKABronzani ukras u obliku koplja, pozlacen. Ukrasavao je vrh zastave, koplje ili zezlo (seep·trum) koje je ddalo neko boZanstvo. I-II vek n. e.Nin (Aenona).Duzina 11,3 em. Sirina 7,2 em.Arheoloski muzej, Zadar, inv. br. 983 (4784,5097).

188 APLIKA (FLORA?)Poprsje zene (Flora?) u evetnoj casici. Celo poprsje uokvirenu veneem. Bore na odelu,detalji na i'asiei eveta kao i venae, izvedeni urezima. Vrat i glava se izdvajaju izvan meda·ljona. Kosa pravilno rasceSljana na sredini glave i ukrasena sa tri eveta. Biton bez rukavaprii'vrscen je na svakom rammu sa po jednom agrafom. Zadnja strana aplike izdubljena.U sredim udubljenja nalazi se ostatak klina za fiksiranje. DomaCi rad iz rimskog perioda.Sisak (Siscia).Visina 13,5 em. Sirina 10 em.Narodni muzej, Beograd, in\". br. 280.3jIII.

189 APLIKANa prednjoj strani eilindrii'ne baze (okov) aplieirana sedeca figura muskarea odevenog udugo odelo. Plast je prikopcan na prsima. Na glavi figure nalazi se frigijska kapa. Nakolenima ddi predmet koji se ne moze odrediti. Noge su postavljene na dye kukaste kon-zole. Aplika upotrebljena verovatno na rudi bige.Salona.Visina 15,5 em. Sirina 6,7 em. Duzina 10 em.Arheoloski muzej, Split, inv. br. H 365

190 APLIKANa prednjoj strani eilindrii'ne baze predstavljena zenska bista u i'asici eveta i'ije se krunieesavijaju u volute. Haljina zakopi'ana fibulom na levom ramenu.Salona.Visina 10 em. Sirina 7 em. DuEna 7 em.Arheoloski muzej, Split, inv. br. H 365.

191 APLIKABista zene postavljena na suplje profilovano postolje, koje je istovremeno sluzilo i za fiksi-ranje. Poprsje zene predstavljeno je en faee sa obnazenim grudima Kosa je na temenuvezana i razdeljena na i'etiri pramena od kojih dva padaju napred a dva nazad. Obrve i

115 kosa predstavljeni urf'zivanjem. Uiii su slobodne. Na boi'nim stranama postolja nalazi se po

jedna sija labuda sa glavom. Na vratovima labuda nalazi se po jedan ukras koji se sastojiod niza kruzica izmeau dye urezane parale1ne linije. Donji rub postolja je ukrasen kOiIl-binadjom dvostrukih eik-eak linip i urezanih kruzica. Na prednjoj povrsini nalaze se ure-zane graneice i to po dye u grupi.Makedonija (nepoznat lokaEtet).Visina 16,5 em. Sirina 16 em. Preenik postolja 7,2 em.Narodni muzej, Beograd, inv. br. 34.38/III.

192 APLIKAAplika u obliku poprsja zene. Poprsje postavljeno na jednoj strani supljeg koebstog po-stamenta. Glava okrenuta tri eetvrti na desno. Bore ode1a sustiCu se pod agrafom kojomsu krajevi prikopeani na desnom ramenu. Izmeau bora odela nalazi se vise urezanih kru-zica. Kosa vezana u evor iznad cela i obraaena urezivanjem. Pocev od evora prema temenupruza se jedna vitiea. Na uglovima postamenta (oko poprsja) nalazi se po jedna loptastabobica. Zadnja strana postamenta profilovana. Aplika sluzila za ukrasavanje kola ili na-meStaja. III vek n. e.Kupinovo (Srem).Duzina 8 em. Visina 7,7 em. Sirina 5,4 em.Narodni muzej, Beograd, inv. br. 2701/IH.

193 APLIKAAplika za vrh rude kola, eilindrienog oblika sa profilovanim otvorom. U Casici eveta pred-stavljena je bista zene sa nagim grudima. Detalji liea sumarno mode1ovani. Kosa uokvirujelice i predstavljena je kraCim i duzim urezanim linijarna. III vek n. e.Hrtkovei.Duzina 7 em. Preenik 4,9 em. Visina biste 8 em.Muzej Srema, Sremska Mitroviea, inv br. A/999.

194 VENERA SA DVE HARITEVenera (Venus pudiea) izmeau dye Harite pri toalet!. Grupa postavljena na ploeasto pra-vougaono postolje malo lueno savijeno. Iznad glava figura nalazi se arhivolta koja je izafigure Venere spojena jednim podupiraeem koji je savijen pod pravim uglom. Levo i desnotj. na krajevima, arhivolta je spojena sa postoljem sa po jednim polustubom. Venera ustojecem stavu skriva levom rukom genitalije a desnu je ispruzila napred. Harita koja sena12.zi levo od Venere ddi plitak kruzni sud a desnom, uzdignutom rukom ddi valjkastimalo savijen podupirae. Harita koja se nalazi na desnoj strani ddi u desnoj spustenojrud nekakav sud. Levom uzdignutom rukom priddava podupirae identiean onome kojiddi prva Harita. Glava Venere delimieno abraaena ispred arhivolte.Poljanec.Visina (najveca) 13,4 em.Arheoloski muzej, Zagreb.

M. Seper, Rimska kola iz Poljanca kod Ludbrega, Zagreb, 1962, str. 249, Tab. XII-XIII.(Po M. Seperu M. Veli~koyic; 116

195 HERKULPoprsje Herkula na pravougaonom plocastom postolju na Cijem se prednjem delu nalazedve rupe za fiksiranje. Na samoj prednjoj ivici postolja nalazi se jedna usica horizontalnopostavljena. Njeni krajevi modelovani u obliku zivotinjskih glava. Na eenlm postolja nalazise profilovani postament na Cijoj se prednjoj strani nalazi akantusov list. Na postament jepostavljeno Herkulovo poprsje Cija je zadnja strana, izuzev glave, otvorena. Gusta kovrdza-va kosa uokviruje lice i celo. Herkul je ogrnut lavljom kozom Cije su sapc vezane u cvorna prsima. U levoj ruei je batina a u desnoj cetiri jabuke. Na zadnjoj strani pocev od po-tiljka do postamenta, nalaze se vertikalno postavljene tri poluprstenasle usiee. Ispod oberuke nalazi se po jedan stubic.Poljanee.Visina 11,7 em.Arheoloski muzej, Zagreb.

196 MENADA (APLIKA)Poprsje Menade modelovano na ovalnom medaljonu. Medaljon profilovan po obodu. Desnastrana poprsja obnazena, dok je desna pokrivena. Na sredini medaljona nalazi se kruzniotvor za pricvrS;:ivanje. Takode i na svakom ramenu nalazi se po jedna manja rupica zapricvrSCivanje. l::nad medaljona Menadina glava suplja. Iznad cela nalaze se dve paralelnetrake koje su nad desnom slepoocnieom leptirasto vezane. Na oba uha nalazi se po jedangrozd. Na temenu se nalaze dva eveta ad po cetiri latice.Poljanec.Visina 10 em.Arheoloski muzej, Zagreb.

197 PANTER (2 primerka)A) Panter od bronze na polukruznoj cetvorougaonoj ploCi horizontalno postavljenoj. Plocaje probusena na tri mesta zbog fiksiranja. Panter usmerio pngled na levu stranu. Zadnjastrana suplja i otvorena. Desna prednja noga podignuta i poduprta profilovanim plocastimpodupiracem. Na njemu urezan ornament u obliku borove granCiee. Trup pantera ukrasenkruznim. srcolikim i listastim ornamentima koji su izvedeni tausiranim srebrom.B) Panter sliean primerku pod A). Razlikuje se dimenzija postolja. Suprotno prethodnomprimerku pogled ovog pantera usmeren na desnu stranu.Poljanee.Visina: primerak A 10,6 em; primerak B 12,6 em.Arheoloski muzej, Zagreb.

198 KAPA ZA OSOVlNU TOcKA (3 primerka)Kapa ima oblik eilindra koji je na spoljnjoj strani zatvoren. Zatvoreni deo ukrasen ureza-nim koncentricnim krugovima. Na eentru se nalazi verdkalno postavljena trakasta usiea,koja je sluzila za vezivanje klina koji je prolazio kroz eilindar i osovinu i na taj nacin

117 osiguravao tocak od spadanja. Na gornjem delu porn. gvozdenog klina nalazi se poprsje

bradatog coveka koji sa obe, napred ispruzene ruke, ddi (slicno kocijasu) kolut izradenod bronzane ziee koji je sluzio za vezivanje sa usicom na prednjoj strani kape. Svi primerciisti.Poljanee.Visina k!ina sa poprsjem 19 em, precnik eilindricne kape 8,8 em.Arheoloski muzej, Zagreb.

199 UKRASNI NASTAVAK (3 primerka)A) Suplji deo ukrasa ima oblik cetvorostrane zarubljene piramide. Krajevi profilovani. Nagornjem delu nalazi se na profilovanom postolju poluloptasti ukras. Pocev od otvorenogdela, naspramno su postavljene (heraldicki) po jedna labudova glava na dugom izvijenomvratu, koje doseZu do ispod loptastog ukrasa.B) i C) Identicni sa primerkom A).Poljanee.Visina 16,8 em.Arheoloski muzej, Zagreb.

200 APLIKA (2 primerka)A) Bronzani ukras kraja ograde kola. Donji deo ukra sa ima prizmaticni oblik i supalj je.Prizma je na prednjoj strani stepenasto svedena. Na gornjoj, manjoj povrsini, nalazi seloptasti ukras postavljen na profilovano postolje. Ukras ornamentovsn paralelnim ureza-nim linijama.B) Bronzani ukras potpuno identican sa primerkom pod A).Poljanee.Visina 10,3 em., duzina 8,8 em.Arheoloski muzej, Zagreb.

201 BODEZ2elezni bodez u korieama koje su ukrasene tauslranjem bronze i emaljem. Kratka drskaima na sredini i na vrhu ovalno polukruzno prosirenje i kruzna udubljenja za emalj. Or-nament na korieama rasporeaen je u tri pravougaona polja i jedno trouglasto koje se pro-stire prema vrhu koriea. Okviri polja su izvedeni jednostrukom trakom. U poljima se nala-ze stilizovane rozete, venci i borove grancice. Ornamenti su izvedeni u tehnici tausiranja,niela i emalja. Prva polovina I veka n. e.Sisak (Siseia).Duzina 33,5 em. Sirina (najveca) 7 em. najmanja 1,7 em Debljina 1,5 em.Arheoloski muzej, Zagreb, inv. br. 3097.

Literatllra .-

]. Hoffiller, Oprema rimskog vojnika u prvo doba carstva. Vjesnik Hrvat5koga arheoloskoga druStva XII, 1913,;rr. 117, ,I. 48.

202 SLEM - MASKASlem-maska iskueana od bronzanog lima. Iznad cela predstavljena kosa u dva red a kovrdza.Ispred usiju predstavljeni zulufi i brada. Brkovi i brad a predstavljeni urezivanjem. Obrvepredstavljene sitnim kosim urezima. Spoljnji uglovi proreza za gledanje ukl"aseni su linear-nim i puneiranim ornamentirna. Ispod levog uha saCuvana pedja za pricvrSCivanje.Smederevo (Vineeia).Visina 20,3 em. Sirina 20,3 em.Narodni muzej, Beograd, inv. br. 2875/IlI.

o. Bendorf, Anrike Gesichtschelme uncl Sepulkralmasken, Wien, 1878; 1\'1. Grbic, Odabrana grcka i rimska pla-stika u Narodnom muzeju u Beogr<'.clu, Beograd, 1958, Posebna izd3.nja CCCXX, Arheoloski institut u Beogradu;str. 74-75; M. Grbit, Starinar, N. S. III-IV. (1952-1953), Beograd, 1955.

203 SLEMSlem od bronzanog lima, kalotastog oblika. Na zadnjoj strani nalazi se kos, polukruzni vra-tobran. Prednja iviea slema neznatno profilovana. Iznad iviee grubim zakiveima pricvrscenaje bronzana traka romboidnog poprecnog preseka. Na vrhu slema nalazi se profilisani deokoji je sluzio za fiksiranje perjaniee. Na zadnjem, temenom delu slema, nalazi se pravo-ugaoni deo za priddavanje perjaniee. Paragnatide nisu oCuvane, ali su na mestirna gde

119 one treba da se nalaze, sacuvana dva zakivka. PovrSina slema je glatka, bez ukrasa i nat-

pisa. I vek n. e.Novi Beograd.Visina 19 em., duzina 28 em., sirina 19 em.Muzej Srema, Sremska Mitroviea, inv. br. A/258.

204 SLEMSlem irna oblik kalotasto-cunaste kape sa vratobranom i ureaajem za perjanieu. Na bocnimstranama slema vide se zakivei i otvori za pricvrSCivanje ploca za zastitu obraza (parag-natide). Na gomjoj i donjoj povrsini vratobrana punktirana su irnena vojnika i to: CTRUTTIDI GAL(EA), C EFELLI NARVI, Q. TUL(L)I, SCI LUCRETI HEDI, L. PA-FIRI. I-II vek n. e.Korito reke Save kod Rugviee.Visina 15,3 em. DuZina 20,5 em. Sirina 20 em.Arheoloski muzej, Zagreb, inv. br. 9228.

]. Hoffiller, Oprema rimskog vojnika u prvo doba carstva. Vjesnik Hrvatskoga arheoloskoga druStva XII,Zogreb, 1913, str. 184, ,1. 23.

205 sLEMSlem kalotastog oblika. Na vratobranu nalazi se punciran natpis D. TAURI T ALFIUS.Na bocnim stranama zapazaju se nitne koje su sluzi1e verovatno za fiksiranje paragnatide.I-II vek n. e.Zemun (Taurunum).Duzina 26 em. Sirina 22 em.Narodni muzej, Beograd, inv. br. 2876/III.

206 SL5MSlem u obliku visoke cunaste i na vrhu zaSiljene kape, bez vratobrana i zastitnih ploca zaobraze (paragnatide). Zadnji deo slema veoma ostecen. Rubom slema ide sira traka ob-rubljena niwm perli. Traka na prednjoj strani uokviruje duguljasto polje u kome su re··1jefno predstavljene tri figure. One predstavljaju Jupitera izmeau Viktorije i Marsa. IIvek n. e.Bosna (nepoznat lokalitet).Visina 20,5 em. Preenik 20 em.Arheoloski muzej, Zagreb, inv. br. 9229.

Literatura:

]. Hoffiller, Oprema rimskog vojnika u prvo doba carstva. Vjesnik Hrvatskoga arheoloskoga druStva XII,Zagreb, 1913, str. 191, ,1. 27; Lipperheide, Antike Helme, 1896, br. 390a.

207 OKLOP ZA KONJSKU GLA VUOklop se sastoji od tri dela od kojib srednji, eeoni, ima izduzen oblik sa umbom na sre-dini. Boeni kapaci za oei su polukruzno uzdignuti, ornamentovani prolamanjem. Ukrasise ~astoje od stilizovanih vegetativnib i geometrijskih ornamenata. Na sredisnjem delu ap-lieiran je plitki ornamentalni ukras izveden u nielo tehnici. Zapazaju se zakoviee kojima jeoklop bio prievrScen na koznu podlogu. II vek n. e.Dalj (na Dunavu).Raspon sva tri dela 29 em., najveca sirina 18,5 em.Arheoloski muzej, Zagreb, inv. br. 92)1. 120

208 VOJNICKA DIPLOMADve bronzane plocice jednake duzine i sirine (20X15,7 em) medusobno povezane zicom.Jedna deblja (2,755 mm) i tela (529,40 gr), a druga tanja (1,825 mm) i laksa (317,60gr). Na obe plocice s obe strane urezani natpisi. Na dvema unutrasnjim stranama po-precno je urezan glavni tekst diplome, i to na prvoj: Imp. Caesar. Vespasianus. Augustus.Ponti/ex. Maximus. Tribunic. Potest. VI. Imp. XlIII. P.(atriae). Censor. Consul. VI.Designatus. VII. daje peSacima i konjanicima iz 10 kohorata u Meziji pod komandomSex. Vetullenus Cerialisa (legata V makedonske legije), kao isluzenim veteranima stipen-dije, jus connubii i civitatis. Na drugoj strani: 4. majakih kalenda (27. aprila 75. godine)za vreme konsula Caesare Aug. Fi. Domitiano. i Passidieno Firmo, i komandanta I kohorteRaetoriae C. Quintus Laberius Tutor Sabinia/1Usa, peSaku Heri, Serapionovom sinu izAntiohije, prema prepisu ukaza sa Kapitola u Rimu. - Na prvoj spoljnjoj strani isti tekstkao i na unutrasnjoj, sarno uzduzl10 pis an u redovima, a na drugoj spoljnjoj poprecna Sll

imena 7 svedoka. 76. god. n. e.Nadeno 1966. godine u kuli br. 16. juznog bedema castruma Taliatae.Veliki Gradae kod D. Milanovca, na dunavskom limesu.Vlasnik: Arheoloski institut, Beograd.

LiteratuTa:

D. Vuckovic-Todorovic, Voinicka diploma iz castruma Taliatae, Starinar XVIII, 1967, Beograd, 21-2H. T. I-VI.(D. Vuckovic-Todorovic)

209 VOJNICKA DIPLOMADve bronzane plocice od kojih jedna slomljena kroz sredinu, gde su izbusene dye rupiceza povezivanje zicom.Dimenzije: 14,7Xll,2 em. Debljina 0,2 em. Tezina a) 130 gr., b) 140 gr.a) ploca spolja ima urezani natpis: Imp. Caes. Divi. Antonini. Magni. Pii. Fi!. Divi SeveriPii Nep. M. Aurellius Antoninus Pius Felix Aug. Saeerdos Amplissimi Dei Invicti SolisElagabali. Ponti. Maxim. Trib. Pot. V. Cos. IIII. PP. et Marcus Aurelius Alexand. Nobi-lissimus Caesar imperi et sacerdotis Cos. daju vojnicima iz 10 kohorate pretorskih anto-nininskih jus connubii i civitatis.Iz VII kohone praetor. Antoniniana Pia vindex vojniku C. Aurelio C. f. Ulpio Valenti lZ

Serdike.Prepis overen prema ukazu istaknutom na hramu Augusta i Minerve u Rimu.S unutrasnje strane isti sadciaj, sarno se pominje urbana kohorta.b) ploca s unutrasnje strane ponavlja datum imena careva, VII kohortu pretorijanaea An-tonina, ime vojnika Aurelija Ulpija Valensa iz Serdike, kao i overu prepisa ukaza.Sa spoljne strane ima 7 svedoka.Diploma izdata 2. jan. 222, za vlade Elagabala i Aleksandra Severa.Planinica kraj Pirota.Narodni muzej, Nis, inv. br. 128.

LiteratuTa:

S. Dusanit - P. Petrovic Epigraphic contribution from the Nario.lal :Museum of Nis, Ziva antika, XII, sv. 2,Skopje, 1963, 365-368. '

210 PLASTIcNA VAZA (PAN)Vaza u obliku poprsja Pana kovrdiave kose, sirokih nozdrva i usana, kozjih USIJU, ispla-zenog jezika i Siljaste bradiee. Preko ramena prebaceno jareee krzno. Na glavi se nalaziotvor i polovina ddke. Vaza delimicno ostecena. Nedostaje dno, postolje, poklopae i polo-vina ddke. I vek n. e.Dalj.Visina (sa drskom) 20 em. Sirina 12 em.Muzej Slavonije, Osijek, inv. br. 6100.

Literatura:

D. Pinterovic, Najnoviji nalazl iz Dalja, znacaJnog arheoJoskog nalazista, Osjecki zbornik IV, 1954, str. 19i d. D. Pintcrovic, Osjecki zbol'nik VIII, 1962, Stc. 94-95.

211 PLASTICNA VAZA (BES)Na okrugloj profilovanoj bazi sedi groteskna bradata figura Besa ogrnuta preko ramena.Prednji deo tela figure nag. Kalota temena figure Cini poklopae vaze. Na svakom ramenunalazi se po jedna usica na koju je posredstvom jednog prstena zakacena drska, Ciji veomaizvijeni krajevi imaju oblik glava barskih ptiea.Iklaj (Promona).Visina 7 em.Arheoloski muzej, Split, inv. br. H 4427.

212 LANTEl:ZNARIOSPlasticna vaza izraaena u obliku sedeceg negroidnog decaka. Decak sedi na steni, oslonjenlicem na saku leve ruke kojom se oslanja na levo, neSto uzdignuto koleno. Izmeau nogunalazi se fenjer (lanterna). Niger je odeven u haljinu sa kukuljicom. Na glavi predstavljenakovrdZava kosa. Desna ruka nedostaje do lakta. Na temenu glave saeuvan sarnir od po-klopea koji je izgubljen. Na ramenima se nalaze alkiee na koje je bila prievrscena drska.Dubravica (Margum).Visina 11,2 em. Precnik dna 6 em.Narodni muzej, Beograd, inv. br. 2794/III.

213 PLASTICNA VAZAVaza izradena u obliku biste ernea sa malom bradieom i zaliseima. Na temenu otvor, alinedostaje poklopae Ciji je sarnir sacuvan. Na boenim stranama nalaze se usice na kojeje prikacena drska. Oci, odnosno ocne duplje su suplje, zbog izgubljene inkrustaeije. Kosamodelovana u obliku mnostva sitnih pramenova. Na vratu ispod brade, nalazi se polu-mesecasti privesak bez ogrliee.Nepoznat lokalitet.Visina 11 em.Arheoloski muzej, Split, inv. br. H 5472.

Literatura:Pomenuto u Osjecki zbormk IV, (1954), str. 26.

214 PLASTICNA VAZAVaza ima oblik glave ernea. Na temenu se nalazi otvor. DrSka je posredstvom posebnihkarika spojena sa usieama. Kosa predstavljena u obliku sitnih pramenova. Na vratu senalazi ogrliea.Nepoznal' lokalitet.Visina"7 em.Arheoloski muzej, Split, inv. br. H 5473.

Osjecki zbornik IV (1954), str. 26; M. Abramic, Glasnik Primorske banovine, Split 1939, Slika objavljen1na str. 6.

215 PLASTICNA VAZA (OLEA)Vaza je izlivena u obliku poprsja mladica sa fino modelovanim likom i kosom koja upramenovima pada na celo i vrat. Preko levog ramen a prebacen je kraj plasta koji je za-kopcan kruznorn kopcorn. Izgleda da je plast od zivotinjskog krzna. Kroz dye koso postav-Ijene usiee provuceni su krajevi polukruzno savijene drske. Na vrhu glave nalazi se otvor,aU njegov poklopae nije sacuvan. Ispod ramena bi,ta je ravno zasecena. Bista je postav-Ijena na postolje sa sirom profilovanorn plocom. Sredina II veka n. e.Sremska Mitroviea (Sirmium) severna rimska nekropola.Visina 17 em. Sirina 14 em.Muzej Srerna, Srernska Mitroviea, inv. br. A/39.

216 ASKOSBronzani askos na niskoj nozi sa bogato ukrasenom i visoko postavljenom drskom. Drskase sastoji iz gornjeg dela koji je izraden u oblikll Diane do pas a hage koja je okrenutaprema ustima s'.lda. Dijana drzi u svakoj ruei po jednog psa. Zatim, srednji deo drske imaoblik dugog lista i iz donje atase koja je izradena u obliku figure Seile. Scila ddi u des-nici jabuku, leva ruka je spustena. Rub usne askosa je sitno kanelovan. I vek n. e.Polhov Gradec.Visina (bez drSke) 15,8 em. Visina sa drskom 23 em.Narodni muzej, Ljubljana, inv. br. R 6978.

Literatura:

R. Lo~ar, Gla5nik muzej. drusna za Slovenijo, XIX, 1938, str. 85 i d. sl. I, 2, 3.

217 OLPEOlpe od bronze, dobro ocuvan. Trbuh suda jajastog oblika sa prstenasto naglasenim dnomna Cijem donjem delu urezani koneentricni krugovi i kanelure. Na ramenu suda nalazise utausiran lovorov venae od srebra. Na prelazu iz ramena u vrat suda nalazi se venaeu obliku lezboske kime. Na vratu utausiran brsljanov venae, takode od srebra. Tausiranosrebro najveCim delom ispalo. Usna suda posuvracena i ukrasena jajastim ornamentom.Drska masivna. Na gornjem lucnom delu nalazi se ostatak reljefno modelovanog gustera,dok se donji deo zavrSava ~a relje£no predstavljenim odom koji u kandzama ddi zmiju.Heienisticki rad iz rimskog ranog earskog perioda. I vek n. e.Bosnjani (Sumadija).Visina 25 em., precnik otvora 10,3 em., precnik dna 9,5 em.Narodni muzej, Beograd, inv. br. 2835/Ill.

218 AMFORAVitka amfora sa dye kolenasto savijene, profilovane drske, koje se zavrsavaju reljefnimpalmetama. Trakasti rub otvora ukrasen je koneentricnim krugovima. I vek n. e.Bakar.Visina 19 em. Precnik otvora 6 em. Precnik dna 5,5 em.Arheoloski muzej, Zagreb, inv. br. 5075.

Literatura:

j. Hoffiller, Antikne bronzane posude iz Hrvatske i S:avonije, Vjesnik Hrvatskoga arheoloskoga druStva VII,Zagreb, 1903-1904, str. 116, 51. 64, 10.

219 SUD (kaserola)Sud kalotastog obUka sa horizontalno postavljenom pljosnatom drskom. Na gornjem deluddke nalazi se trolisni ukras izveden tehnikom prolamanja kao i zig radioniee L. ANSIDIOD( ORI). I vek n. e.Sisak (Sisda).Visina 7,5 em. Duzina 23 em (sa ddkom). Precnik 12,5 on.Arheoloski muzej, Zagreb, inv. br. <;780-

Literatura:

J. Hoffiller, Antikne bronzane pcsude iz Hrvatske i Slavonije, Vjesnik Hr;,atskoga arheoloskoga drusrva VII,Zagreb, 1903-1904, str. 107, 51. 58, 4.

220 OINOHOESud zelene patine, nizak, sirokog trbuha i malo udubljenog sirokog dna koje je posebnofiksirano. Vrat, elipsastog poprecnog preseka, ostro se odvaja od ramena. Otvor u oblikutrolista neSto posuvracen. Uzana drska koja nadviSuje otvor ukrasena je na donjem delureljefnoru sapom i na gornjem lavljom maskom. I vek n. e.Osijek (Mursa).Visina 13 em. Precnik 14 em.Muzej Slavonije, Osijek, inv. br. 6801.

Literatura:

lJ. Pinterovic, 0 rimskoj bronCl S (erena Osij~ka i okolice. Osjecki zbornik VIII, 1962, stc. 91-92.

221 OINOHOESud zelene patine, jajolikog oblika, nedostaje podnozje. Sud je ukrasen sa dye urezanedk-eak linije na delu izmedu vrata i ramena. Kljun sirok, p03uvracenog ruba. Visoka drskasa konjskom protomom na gornjem delu nadvisuje otvor. Drska na spoljnjoj strani ukra-sena akantusovim listom. Donji deo ddke nedostaje a takode i trbuh suda je teSko oste-cen. I vek n. e.Dalj.Visina 18 em.Muzej Slavonije, Osijek, inv. bl'. 6102.

Literatura:

D. Pinterovic, 0 rimskoj bronci s terena Osijeka i okolice, Osjecki zhornik VIII, 1962, stc. 86-87.(M. Bulat)

222 OLPEVeCi bronzani sud bikonicnog oblika. Prstenasto, malo udubljeno dno, podeljeno je sa ne-koUko koneentricnih zlebova. Trbuh se suZava i prelazi u horizontalno povijenu, ivicomprofilovanu usnu. Drska je na gornjem delu izradena u obliku stilizovane grane iz kojeizviruje kljun caplje koji obuhvata jednu treCinu usne. I donji kraj ddke, koja je spojenana trbuhu suda neSto iznad njenog najveceg obima, zavrsava se trolisnom casieom iz kojese levo i desno izvijaju male, srilizovane volute. Od njih se siri medaljon preko najvecegprecnika suda i zavrsava stilizovanom palmetom. Na medaljonu je u visokom reljefu pri-kazana zrtvena seena. Ispod drveta pred Priapovom hermom bradati muskarae kolje zrtve-nu zivotinju; sud na tlu je pripremljen za prihvatanje krvi. Na zrtveniku ispred hermegori vatra. I na drSci je prikazan tronozni zrtvenik - thymiaterion, iznad njega nalazi se

125 venae i kotarica sa plodovima. Kraj I ili pocetak II veka n. e.

Pula - Sijana (skupni nalaz iz rim. bunara).Visina 25,5 em. NajveCi precnik 17,8 em.Arheoloski muzej Istre, Pula, inv. br. 4647/A

Liuratura:

Ani c memo Volume unico 1905, str. 225~ i d.; Anton Gnirs, fuhrer durch Pola, \~1.icn 1915, str. 138 i d.(S. MI.kar)

223 SUDBronzani sud loptastog oblika, jakih zidova. Masivno prstenasto dno, malo udubljeno, imadva koncentrii'na rebra u 5redini. Preko niskog vrata sud prelazi u usee sa horizontalnopovijenim i dosta sirokim ravnim rubom. Drska u obliku kljuna caplje obuhvata ivicuruba a na sredini se izdize jedno ispupcenje u obliku palca. Drska je ukrasena grancicom.Na donjem delu drska se zavrSava trolisnom i'asicom koja se stilizovanim volueima nasla-nja na polukruzni medaljon na kome je prikazano ljudsko poprsje u visokom reljefu. Kosaduga, stilizovana. Desno rame obnazeno, dok je levo pokriveno ogrtacem. Kraj I Hi poce-tak II veka n. e.Pula - Sijana (skupni nalaz iz rim. blmara).Visina 17,5 em. NajveCi precnik 16,2 em.Arheoloski muzej Istre, Pula, inv. br. 4648/A.

Literatura:

Atti e memo Volume unico 1905, str. 225, i sl.

224 AMFORAManja amfora izraaena od debelog lima, bikonicnog oblika ali sa duzim gornjim delom.Nisko, prstenasto dno, malo udubljeno ima na sredini plasticno rebro. Usee ima nenaglasenrub. Na zidu arnfora, u visini same usne pricvrSeene su dye naspramno postavljene drske,koje se donjim delom naslanjaju na bok suda, neposredno iznad najveeeg precnika. DrSkese na donjem delu zavrsavaju lavljim glavama sa stilizovanom grivom i prednjim sapama odkojih je jedna odlomljena. Kraj I ili pocetak II veka n. e.Pula (nepoznat lokalitet).Visina 14,5 em. Najveei precnik 9 em.Arheoloski muzej Istre, Pula, inv. br. 4649/A.

225 SUDSud od debelog bronzanog lima, poluloptastog oblika sa zaravnjenim dnom. Obod otvorahorizontalno postavljen prema spoljnjoj strani. Ispod njega dye paralelne plasticne linije.Drska nedostaje. I-II vek n. e.Zapadna Istra.Visilla 11 em. Precnik otvora 10,2 em. Prei'nik dna 5,4 em.Zavicajni muzej Pordtine, Porec, br. skede A. R. 255.

226 SUD (kotao)Sud (kotao) zvonastog oblika, posuvraeenog trakastog oboda koji je ukrasen motivom lez-boske kirne. Tordirana drska zavrsava se labudovim glavarna. Ukrasni okovi (atase) imajuoblik stilizovane palmete sa medaljonom u sredini. U medaljonu je predstavljen Arnor savelom. I-II vek n. e.Novi Banovci (Aeumineum).Visina 34 em (sa drskom). Precnik otvora 29 em. Precnik dna 12 em.Arheoloski muzej, Zagreb, inv. br. 5183.

227 SUDTrbusasti sud sa sirim ovalnim, iskosenim rubom i profiIovanim obodom. Obod je ukrasennizom jajastih ornamenata i sitnih perli. Drska ima oblik zenske herme a njen donji deozavdava se maskom Satira. Delovi drske koji obuhvataju vrat suda izradeni su u oblikulabudovih, veoma izduzenih glava. Dno obradeno na strugu. I-II vek n. e.Sisak (Siseia).Visina 15 em. Sirina 17 em. Precnik otvora 11 em. Precnik dna 8 em.Arheoloski muzej, Zagreb, inv. br. 5079.

Litcratura:

J. Hoffiller Antikne bronzane posude iz Hrvatske Slavonije, Vjesnik Hrvatskoga arheoloskoea drustva VIr,Zagreb, 1903-1904, str. 117, s1. 64, 2.

228 SIMPULUMReeipijent simpuluma profilovan i postavljen na nisku eilindricnu nogu. Drska je bilaodbijena pa je naknadno pricvdcena zakovieom. I-II vek n. e.Ljubljana (Emona). Severnoemonska nekropola.Visina recipijenta 2,7 em. Precnik 5,2 em.Mestni lIluzej, Ljubljana.

229 PATERAPlitka patera sa uskim, unutra povijenim rubom. Ddka u obliku lisnate petlje proslrujese i prihvata sud duz ruba delovima koji imaju oblik stilizovanih zdralovih glava. II vekn. e.Sisak (Siseia).Visina 4,5 em. Duzina (sa ddkom) 20,5 em. Precnik dna 6,5 em.Arheoloski muzej, Zagreb, inv. br. 5099.

230 SUD (kotao)Bronzani sud sa naznacenim dnom koje je odozdo ukraseno koneentricnom profilaeijom.Otvor sirok, povijen koso upolje. Na trbuhu se nalaze plitke bnelure u obliku vijuga. Uplocaste usiee uglavljena je polukruzna ddka koja je tordirana. II vek n. e.Starigrad (Argyruntum).Visina 9,7 em. Precnik otvora 15,1 em.Arheoloski muzej, Zadar, inv. br. 330.

LiteTatl~ra:

M. Abramic - A. Coinago, Untersuchungen in Norddalmazien, ]ahreshefte des osterreichischen archaoi. Insti-tutes, Wien, 1909, str. 61, Beibl., sl. 22; Muzeji i zbirke Zadra, Zagreb, 1954 str. 20, br. 39.

231 CISTACilindricna cista od bronze sa dvostrukim (dvodelnim) koneentricnim poklopeem na sar-nir. Povrsina ukrasena stilizovanim vegetabilnim ornamentima izvedenim tausiranjemsrebra. n vek n. e.Nepoznat lokalitet.Visina 8,5 em. Precnik 6,7 em.Arheoloski muzej, Zadar, inv. br. 4934.

232 DRSKA SUDA(?)Drska(?) u obliku lezeceg lava. Lav ima razjapljene celjusti i ispruzene prednje sape.Zadnji deo lavljeg tela izlazi iz evetne casiee sa cetvorouglastim otvorom. Drska livenasuplje a pojedini detalji su eizelirani. Figura lava je neznatno ostecena na prsima i njusei.II vek n. e.Osijek (Mursa).Visina 3.1 em. DuEna 7 em.Muzej Slavonije, Osijek, inv. br. 2623.

Literatura:

D. Pinterovic, 0 rimskoj bronci u arheoloskoj zbirci osjeckog muzej:t, Osjecki zbornik IX-X, 1962, Str. 104.(M. Bulat)

233 OLPEOlpa trbusastog oblika, vitkog vrata i prstenastog profilovanog ruba. DrSka se zavrsava narubu usne u obliku stilizovanog eveta iz koga se pomaljaju dye labudove glave. TrakastadrSka je ukrasena reljefima koji predstavljaju simbole iz Dionisovog kulta. Na prelazu pre-ma ramenima i trbuhu suda nalazi se atasa koja se zavrsava stilizovanom palmetom. Atasaje ukrasena seenom simpoziona u visokom reljefu. II-III vek n. e.Sisak - Kostajniea.Precnik 15,5 em. Visina 25 em. Precnik dna 9 em.Arheoloski muzej, Zagreb, inv. br. 5610.

Literat:-tra:

B. VikIc-Belancit, Tkalcicev zbornik, I, 1955, Str. 15.

234 OINOHOEManji sud (oinohoe) od bronzanog lima. Sud bikoniCnog oblika sa zaobljenim trbuhom.Obod je ojacan i povrnut unutra. Sud ima kljun za izlivanje tecnosti. Na gornjem delusuda nalaze se ukrasi izvedeni urezanim p<aralelnim linijama (po dye u grupi). Dna obra-aeno na strugu i ima plasticne koneentricne krugove. Na oba kraja drSke nalazi se po jednamaska. II-III vek n. e.Makedonija (nepoznat lokalitet).Visina 16 em. PreC'nik dna 6 em.Narodni muzej, Beograd, inv. br. 3414/Ill.

235 PATERAPlitka patera malo ostecenog zida reelplJenta u blizini dna. Obod prstenast, zadebljan.Dno je posebno fiksirano i obraaeno na strugu. Drska m'lsivna, pricvrscena za recipijentnitnom. Kraj drske izraaen u obliku guscije glave. Inkrustacija(?) ispala iz ocnih duplji.II-III vek n. e.Nepoznat lokalitet.Duzina 31,5 em. Precnik otvora 19 em. Precnik dna 8,6 em.Narodni muzej, Beograd, inv. br. 2825/Ill.

236 OINOHOETrbuh suda poluloptast sa os[ro naglasenim ramenom. Na donjem delu zvonasta nogaodozdo ukrasena koneentricnom profilacijom. Vrat suda na svome pocetku profilovan azatim eilindricnog oblika. Kljun za izlivanje dug i malo povijen. Nedostaje poklopae sadrSkom. II-III vek n. e 128

Nin (Aenona).Visina 15,8 em. Precnik trbuha 9,5 em.Arheoloski muzej, Zadar, inv. br. 66.

237 SITULASitula visokih ramena, kraceg eilindricnog vrata i ravnog dna. DrSka, ciji se lucno savi-jeni krajevi zavrSavaju labudovim glavama, ima na sredini luka kariku. Labudove glaveprolaze kroz kruznu petlju bocnih ukrasnih okova (atasa )'. Okovi izraaeni u obliku veomastilizovanih del£ina koji su naspramno postavljeni. III vek n. e.Sisak (Siscia).Visina 37 em (sa drskom). Precnik otvora 17 em. Precnik dna 13 em.Arheoloski muzej, Zagreb, inv. br. 4780.

238 sun (vedro)Minijaturni sud (vedra) sa zaobljenim donjim delom i posebno nalemljenim uskim prste-nastim dnom. Rub malo posuvracen. Kroz dve atase proVllcena je polukruzna drska sa po-vijenim krajevima koji imaju oblik stilizovanih labudovih glava. Sud je delimicno osteceni restaurisan. III vek n. e.Osijek (Mursa).Visina (bez drSke) 5,8 em. Precnik 7 em.Muzej Slavonije, Osijek, inv. br. 466.

Literatura:

D. Pinterovic) 0 rimskoj bronci s tcrena Osijeka okolice, Osjeck; zbornik VIII, 1962, str. 79-80.

239 sunSud od bronzanog lima, konicnog oblika sa elipsastim popreemm presekom. Obod sirok,horizontalno p05tavljen. Povrsina glatka, bez ornamenta. Na donjem delu suda zapazaju setragovi popravki. Sredina III veka n. e.Voganj.Visina 23 em. Precnik otvora 42 em. Sirina oboda 4,7 em.Muzej Srema, Sremska Mitrovica, inv. br. A/261.

240 CEDILJKA (Infundibulum)Cediljka ima dugacku drSku koja se na kraju prosiruje u kruzni zavrSetak ispod koga senalazi kuka za veSanje. Sarna eediljka ima oblik polulopte i perforirana je u nekoliko kon-eentricnih redova. Rupiee su cetvorougaone. Drska ukrasena na pocetku i kraju paralelnimlinijama.Ne.poznat lokalitet.Duzina 24,5 em.Naroden muzej, Prilep, inv. br. 203.

241 DRsKA (fragment)ZavrSni deo drske patere u obliku glave ovna. Realisticki i detaljno modelovani njuska,oei i rogovi. Runo kovrdzavo i stilizovano. Na vratu je predstavljena siroka ogrliea ukra-sena vencem sitnih bobica i sa dva kanelovana pojasa izmeau kojih se nalazi niz plastic-nih pravougaonih ispupcenja koja su meamobno odvoj<.:na srebrnim tausiranjem. Kraj Iveka n. e.Zadar(?) .Duzina 6,5 em. Sirina 3,5 em. Visina 2,8 em.

129 Arheoloski muzej, Zadar, inv. br. 1316 (5260).

Literatura:

J. Medini, Rimska broncana plastika u Arhcoloskom muzeju u Zadru, Diadora, Sv. 4, Zadar, 1968, str. 17~,Tab. X, 44.

242 DRSKA (fragment)Donji deo drske izraden u obliku maske Silena. Gusta brada i brkovi simetricno raspo-redeni. Na glavi venae od lisca. Iznad cela sacuvan manji deo profilovane drske nekakvogsuda. Zadnja strana konkavna zbog fiksiranja na trbuh suda. I-II vek n. e.KaliSte.Visina 8,6 em. Sirina 3,6 em.Narodni muzej, Pozarevae, inv. br. 324.

243 DRsKA PATEREVeca bronzana drska patere. Drska cilindricnog oblika, kanelovana u podtiZnom pravcu.Na pocetku drske nalazi se lavlja glava sa rasirenim celjustima. Na drsci sacuvan manjideo recipijenta. I-II vek n. e.Trebeniste (okolina).Duzina 17 em.Narodni muzej, Beograd, inv. br. 2628/III.

244 DRsKA PATEREDrska patere od bronze, eilindricnog oblika. Na kraju se n",lazi ovnujska glava sa uvijenimrogovima. Glava ovna je fino modelovana. Cilindricni deo je kanelovan sa deset kanelurau poduznom praveu. II-III vek n. eNepoznat lokalitet.Duzina 13,5 em.Narodni muzej, Beograd, inv. br. 2279/III.

245 DRsKABroozana drSka u obliku psa u trku. Na savijenom, lucnom trakastom postolju postavljenje pas sumarno obraden. Na postolju se nalaze dye rupice za fiksiranje. II vek n. e.Obruvae (okolina?).Duzina 7,2 em. Visina 2,3 em.Arheoloski muzej, Zadar.

Muzeji i zbirke Zadra, Zagreb, 1954, str. 20 br. 50; J. Medini, Rim5ka broncana plastika u Arheoloskommuzeju u Zadru, Diarora, Sv. 4, str. 171, Tab. IX, 43.

246 NOGA CISTE(?)Noga ciste(?) u obliku vece lavlje sape na okruglom profilovanom postamentu. Iznadsape postepen prelaz u stilizovani evet iz koga izlazi Amor. Krila su uglasta.Nepoznat lokalitet.Visina 10,5 em. Precnik postamenta 3,5 em.Arheoloski muzej, Zagreb, iov. br. 3240.

Ltteratura:

]. Brunsmid, Antikni figuralni bl'onsani predmeti. Vjesllik Hrvatskoga arheoloskoga druStva XIII, Zagreb, 1914,,rr. 218, br. 23.

247 NOGA CISTE(?)Noga ciste(?) u obliku lavlje sape koja postepeno prelazi u oblik zdrala sa rasirtnim kri-lima. Detalji na krilima izvedeni graviranjem. II-III vek n. e.Sisak (Siscia).Visina 6,5 em. Sirina 7 em.Arheoloski muzej, Zagreb, inv. br. 3277.

Literatura:

]. Brunsmid, Antikni fig ..lCalni bron~ani predmeti. Vjesnik Hrv3tskoga arheoloskoga druStva XIII, Z~greb, 1914,str. 263, br. 259.

248 NOGA CISTE(?)Noga ciste(?) u obliku Iavlje sape koja postepeno prelazi u cvetnu casicu iz koje izlazisfinga rasirenih krila. III vek n. e.Nepoznata nalazista (Balkansko poluostrvo).Visina 4,5 em. Sirina 3,5 em.Arheoloski mm:ej, Zagreb, inv. br. 3253.

Literatura:

J. Brunsmid, Antikni figuralni bronsani predmeti. Vjesnik Hrvatskoga arheoloskoga drustva XIII, Zagreb, 1914,Str. 251, br. 182.

249 POKLOPACDva petlica naspramno (heraldicki) postavljena stoje na pljosnatom ovalnom postolju. Nazadnjoj strani nalazi se izvijena usiea za fiksiranje. Detalji doradeni graviranjem i cizeIira-njem. III-IV vek n. e.Sotin.Visina 3,5 em.Arheoloski muzej, Zagreb, inv. br. 4591.

Literatura:

J Brunsmid, Antikni figuralni bronsani predmeti. Vjesnik Hrvatskoga arheoloskoga druStva XIII, Zagreb, 19U,str. 264, br. 263.

250 DEcAKNa visokom, okruglom, profilovanom postolju stoji decak koji dcli pod levim pazuhomveliku ribu, u stvari, svetiljku. Usta ribe, okrenuta naviSe, predstavljaju gorionik svetiljke.Decaku nedostaje desna ruka od ramena. II vek n. e.Otok Rab.Visina (sa bazom) 21 em. Visina statuete 14 em.Arheoloski muzej, Split, inv. br. H 5467.

251 SVETILTKA (LUCERNA)Svetiljka u obliku glave ernea. Iz usta izlazi plamenik ukrasen sa dve naspramno postav-ljene volute. Kosa kratka, rasporedena u velikom broju sitnih pramenova. OCi otvorene,zenice izdubljene. Na celu se nalazi cleo pravougaonog poprecnog preseka sa rupom nakraju. Ovaj cleo sluzio je za veSanje sveti1jke. DrSka se sastoji od lucno savijenog cle1a ilista koji je levkasto savijen radi prihvatanja goriva. Noga naznacena. Helenisticki rad izrimskog doba. I vek n. e.Stobi.Duzina 12 em. Sirina 4,5 em. Visina 9 em.Narodni muzej, Beograd, inv. br. 128/IV.

Literatura:

B. ]elicic Bronzani ZISCI u Narodnom muzeju, Zbornik radova Narodnog muzeja, Beograd, 1959, Tom III,ser. 78, 51.' 10.

252 SVETILJKA (LUCERNA)Svetiljka u obliku glave ernea groteskno prcdstavljena. Celo predstavljeno kao u bika samalim rogovima i volovskim usima. Levo uho osteceno. Usne debele. Iz usta proviruje go-rionik za fitilj. Iznad cela eilindricno gr10 za ulivanje goriva. Na gtlu se nalazi drska kojase sastoji od sreolikog lista i lucno izvijenog dela. Na gornjoj strani sacuvan je sarnir nakoji je pricvrscen lancic na Cijem se kraju nalazi malo, konicno zvonee. Proizvod a1ek-sandrijske radioniee I-II veka n. e.Gracaniea (Ulpiana)_Duzina 12,2 em. Visina 5 em. Duzina lancica sa zvoneem 11,8 em.Muzej Kosova i Metohije, Pristina, inv. br. 41.

LiteratuTa:

Dr E. Cerskov, Rimljani na Koscvu i Metohiji, Beograd, 1969, 8tr. 72, 81. 12.

253 SVETILJKA (LUCERNA)Svetiljka od bronze u obliku groteskno predstavljene zenske glave sa ddkom u oblikulista, koF istovremeno predstavlja dijademu. Plamenik ukrasen volutama i bobieama. Diskuokviruje stilizovane vitice. Usta zene siroko otvorena predstavljaju otvor za gorivo. Nacelu i slepoocnieama nalazi se plasticni ukras. Na celu i na bradi postavljena je naspram-no po jedna usiea za vdanje. I-II vek n. e.Nepoznat lokalitet.Duzina 14,6 em. Sirina 6,5 em. Visina 5,4 emArheolo~ki muzej, Zadar, inv. br. 415 (4936).

Literatu1a:

Muzeji i zbirke Zadra, Zagreb, 1954, srr. 20, hr. 54; B. Ilakovac, Rimska metalna svetiljka, Diadora, Sv. t,Zad.r, 1960, str. 141.

254 SVETILJKA (LUCERNA)Svetiljka izradena u obliku glave ernea. Iz veoma rasirenih usta izlazi otvor za fitilj. Nosmali, preast. Obrazi obli, naduveni. Obrve i oei predstavljene urezivanjem. Usi velike. Kosanije predstavljena. Iznad cela nalazi se otvor za gorivo uokviren stilizovanim listom naeijem se vrhu nalazi bobica. Dno nedostaje a ostecen je ideo iza desnog uha. I-II vekn. e.Ordkoviea.Duzina 9,8 em. Visina 6 em.Narodni muzej, Pozarevae, inv. br. 1088.

255 SVETILJKA (LUCERNA)Bronzana svetiljka u obliku sedeceg ernea sa ddkom na temenu. Njegov uveean falos slu-zio je bo gorionik. Otvor za nalivanje goriva nalazi se na ledima.Ljubljana (Emona).Visina 10 em.Narodni muzej, Ljubljana, inv. br. R 2241.

256 SVETILJKA (LUCER.l\TA)Svetiljka u obliku supljeg ljudskog stopala leve noge sa sandalom. Otvor obrubljen. Saeu·van a drska ideo laneica za vesanje. Svetiljka ostecena kod otvora za fitilj (paIne noge).I-II vek n. e.Nepoznat lokalitet.Visina 4,6 em. Dllzina 9,7 em. Sirina 3 em.Muzej SJavonije, Osijek, inv. br. 2814.

Literatura:

Celestin, Rimske svetiljke iz Osijeka, Vjcsnik Hrvatskoga arheoloskoga druStva n. s. V, 1901, str. 43; D. Pin-{('Tovie, 0 rimskoj bronci u arheoloskoj zbirci osjcckog muzcja, Osjecki zbornik IX-X, 1965, str. 90.

(M. Bulat)

257 SVETIL]KA (LUCERNA)Svetiljka u obliku Ijudskog stopala. Profilovani plamenik smdten je izmedu dona i prstijunoge. Iznad pete nalazi se trakasta drska sa ocuvanim delom sarnira za poklopae koji ne-dostaje. I-II vek n. e.Brac.Duzina 13,3 em. Visina 5,9 em.Arheoloski muzej, Zadar, inv. br. 1312 (4923).

133 (B. Ilakovac)

258 5VETILJKA (LUCERNA)Svetiljka u obliku cuna ima dva dijametralno postavljena kljuna, koji su flankirani sa podve volute. Telo svetiljke je oiviceno vrpeom na kojoj kosi urezi imitiraju tehniku tordi-ranja. Okrugli otveir u sredini plasticno istaknut. I vek n. e.Karlovae.Duzina 14,5 em. Sirina 5,5 em. Visina 3,5 em.Arheoloski muzej, Zagreb, inv. br. 5251.

259 SVETILJKA (LUCERNA)Minijaturna volutna svetiljka sa jace istaknutim kljunom veCim eentralnim otvorom kojije uvucen. Drska ima oblik lunule. I vek n. e.Sisak (Siseia).Duzina 7,5 em. $irina 3,5 em. Visina 2 em.Arheoloski muzej, Zagreb, inv. br. 5232.

Literatura:

D. Ivany, Die Pannonischen Lampen, Dissertationes Pannonicae. T. LIX, str. 298.

260 SVETILJKA (LUCERNA)Disk lampe je naglasen jednim plasticnim prstenom a u sredini ima mali kruzni otvorza sipanje ulja. Oko otvora udubljeno kruzno polje. Kljun je izduzen. Na poeetku jeukrasen sa dve volute. Drska nedostaje. Noga je niska, prstenasta. U njenoj sredini nalazise koneentrican krug. I vek n. e.Nepoznat lokalitet.Duzina 13 em. Precnik 7,2 em. Visina 3,2 em.Naroden muzej, Prilep, inv. br. 3522.

261 SVETILJKA (LUCERNA)Velika svetiljka od masivnog bronzanog liva sa dva gorionika. Dosta visoko zvonasto iudubljeno dno ima nekoliko koneentricno postavljenih plasticnih rebara i zlebova. DrSkucine tri grane, od kojih srednja savijena ima na kraju sreoliki stilizovani list sa natpisomHELOPS AUG( usti servus) DIS (pensator). Svetiljka na gornjoj strani ima veliki otvorkoji zatvara poklopae u obliku diska, koji u sredini ima jedan veCi otvor i tri mania zaucvrsCivanje drSke. Na poceeima gorionika, tj. na bocnim stranama, nalazi se po jednanaspramno postavljena rozeta. Kraj I ili pocetak II veka n. e.Pula (skupni nalaz u rimskom kanaJu).Visina 7 em. Duzina 25 em. Precnik diska 12 em. Precnik otvora 11 em.Arheoloski muzej Istre, Pula, inv br. 4650/A.

Literatura:

Atti del museo III, 1904; Jahreshefte des OAT, Band VII/190S. Be-lol., Str. 143 i d.; Mitt Zener. Komiss. III,F. V. Bd. 1905, Sp. 143; Ani e mem., Vol. XXlI/1905, Str. 225 i d.; Ani e mem.) Volume unico 1905, sec. 225i d.; Inscr. Italiae X/I br. 58.

262 SVETILJKA (LUCERNA)Velika svetiljka debelih zidova sa dva gorionika. Malo udubljeni disk sa tri perforacijeu sredini, opasuje plasticno cjacanje koje uokviruje i kljunove. DrSka ima oblik granCie~na Cijem se kraju nalazi veliki cetvorokrunicni evet sa velikim tuckom u sredini. Dno sve-tiljke ravno. Noga zvonastog oblika, profilovana i dosta visoka. Kraj I ili pocetak IIveka n. e. 134

Pula (skupni nalaz u rim. kanalu).Visina 8,3 em. Duzina 23,3 em.Arheoloski muzej Istre, Pula, inv. br. 4651/A.

Literatttra:

Ani c mem., Volume lInico 1905, Str. 225 i sL; ]ahreshefte des OAT, B:tnd VII, 1905, str. 143.

263 SVETILJKA (LUCERNA)Potpuno identicna sa svetiljkom inv. br. 4651/A. Kraj I ili pocetak II veka n. e.Pula (skupni nalaz u rimskom kanalu).Arheoloski muzej Istre, Pula, inv. br. 4652/A.

LiteratuTa:Atti e mem., VO]Jme unico, 1905, sIr. ;;25 i s1.; Jahreshefte des OAI, Bwd VII, 1905, str. 143.

264 SVETILJKA (LUCERNA)Masivna svetiljka na niskoj zvonastoj nozi. Oblik svetiljke kruskolik. Gornja ivica nagla-sena trakastirn plasticnim ojacanjem. Otvor za gorivo, sreolikog oblika, i kruzni otvor nakljunu nalaze se u istom udubljenom prostoru na gornjoj strani svetiljke. Drska masivnasavijena prema otvoru za ulje i zavrsava se tragicnom maskom. Na maski prikazana velikapolukruzna dijadema ispod koje stilizovana kosa uokviruje celo i pada sa obe strane upletenicama. Ispod brade nalazi se pa!meta. Prilikom izrade zadnja strana tragicne maskeizdubljivana naknadno. I-II yek n. eBratinae.Duzina 17,2 em. Visina 9,2 em (sa drskom).Narodni muzej, Pozarevae, inv. br. 490.

Literatttra:

A. Ccrmanovic, Rimska bronzana lo.mpa iz Pozarevca, Starinar IX-X, Beograd, 1959, Str. 203.

265 SVETILJKA (LUCERNA)Masivno livena svetiljka na niskoj zvonastoj nozi fiksiranoj naknadno. Svetiljka kruskastogoblika. Gornja iviea ojacana plasticnim trakastirn rubom. U udubljenju na disku nalazese otvori: kruzni za fitilj a trolisni za ulivanje goriva. Drska masivna, savijena prema otvo-ru za ulje, iznad koga ~e zavrsava tragicnom maskom. Na glavi se nalazi velika profilovanapolukruzna dijadema, ispod koje je predstavljen niz kovrdza. Sa leve i desne strane lieapada po jedna stilizovana trostruka vitiea. Ispod brade stilizovana palmeta. Ispod nosanalazi se perforacija, izgleda za pricvrSCivanje lanea koji se zavrsava kukom kombinovanomsa siljastim, strelastim klinom za vesanje. Italski rad I-II veka n. e.Dobrotin.

Duzina 21,5 em. Visina 13,2 em.Muzej Kosova i Metohije, Pristina.

litera/UTa:Dr E. Cerskov, Rimljani na Kosovu i ,\!retohiji, Beograd, 1969, sIr. 72, 51. 10 i 11.

266 SVETIL]KA (LUCERNA)Velika masivna svetiljka ima tri izduzena kljuna koja su radijalno rasporeaena na jednojstrani reeipijenta. Na poceeima krajnjih kljunova nalazi se po jedna stilizovana rozeta.Niska noga obraaena na strugu. I-II vek n .. eSisak (3iseia).Duzina 14,7 em. Sirina 10,7 em. Visina 4,8 em.Arheoloski muzej, Zagreb, inv. br. 10.313.

135 (M. Gorene)

267 SVETILJKA (LUCERNA)Kruskolika svetiljka sa oblim kljunom i velikim otvorom u sredini. DrSka ima oblik stili-zovanog eveta. Na bocnim stranama tela svetiljke nalazi se po jedna usiea za veSanje. Rubplastican a niska noga obraaena na strugu. I-II vek n. e.Sisak (Siseia).Duzina 10,5 em. Sirina 5 em. Visina 2,5 em.Arheoloski muzej, Zagreb, inv. br. 3287.

Litera/ura:

D. Ivan~'i, Die Pannonischen Lampcll, Diss(rt<itiones Panl1onicae, ser. 2, 2, T. LXI, 8, str. 300.

268 SVETILJKA (LUCERNA)Elipsoidni brod tipa grcke galije ima poIuoblieastu kobilicu koja preko sredine deli koritvna dye jednake polovine. Poprecna greda palube na sredini sa rupom za jarbol. Bokovi izIi-veni u jednoj masi, sa obe strane sa po 5 bocnih pipaka za plamen na rubu razme (namestima vesala). Iz zljeba kobiliee izrastaju pramcana i uzvisenija krma statva, sa oalom-ljenim vrhovima nekadasnjih figuralnih ukrasa. Na njima natpis: In Domo Dei votum feoitTermogenes. Deo pramea, kljun, ima isturenu glavu azdaje koja guta ljudsku figuru od kojese vidi glava i bista do ramena. Spoljna povrsina korita ima reljefne predstave delfinakoji gutaju manje ribe i oktopode. Supljina korita i pipaka koriseeni su za ulje i fitilje.Svetiljka je visila 0 jarbolu i 0 krmi i pramcu. Ostaci ziea sa beocuzima svedoce 0 tome.Izlozeni primerak je odliv u bronzi prema originalu, kome je u svemu identican. TeZina4,875 kg, gabarit: 415X170X230 em.Mesto nalaza: 10k. Mezul, izmeau Dobrog Dola i Vlaskog Dola, !aaj Smedereva, u blizini"earigradskog druma", na mestu rimskog Mansio. Tu je naaeno i blago novea od Hadrianado Deeia Trajana. Namena i dataeija kreeu se u okviru kompleksa novopitagorizma, mit-raizma i hriseanstva, II-III vek n. e.Vlasnik: Narodni muzej, Smederevo, inv. br. 200/65.

L. Pavlovic, Rimska bronzana lucerna oblika ratnog broda, Starinat· XViI, 1966, Beograd, 123-130. T. I-IV.(L. Pavlovic)

269 SVETILJKA (LUCERNA)Svetiljka od bronze. Na kruznom disku veliki okrugli otvor za gorivo koji je uokviren uz-dignutim okvirom. Dno naglaseno koneentricnim plasticnim prstenovima. Na dye vertikal-no postavljene petlje zakacena su dva bronzana lanCiea koji su izraaeni od karika razliCitihoblika. Oba lanCiea se spajaju a od mesta spoja nastavlja se jedan Ianae sa kukom za ve-sanje. II-III vek n. e.Citluk (Aoquum).Duzina 8,8 em. Sirina 4,7 em. Visina (sa usicama) 3,7 em. Visina sa lanCiCima 32,2 em.Arheoloski muzej, Zadar, inv. br. 1184.

2iO SVETILJKA (LUCERNA)Svetiljka tanjirastog oblika sa uglastim kljunom i drSkom u obliku prstena. Oko velikogotvora za ulje nalaze se ukrasi II obliku koneentricnih krugova.OreSae.DuZina 12 em. Sirina 8 em. Visina 1 em (bez drSke). Visina (sa drSkom) 3 em.Arheoloski muzej, Zagreb.

271 SVETILJKA (LUCERl'JA)Manja svetiljka u obliku skoljke sa okruglom probusenom drSkom ukrasenom polumese-com. II-Ill vek n. e.Osijek (Mursa).Duzina 5,9 em. Sirina 3,5 em. Visina 2,7 em.Muzej Slavonije, Osijek, inv. br. 3300.

Literatura:

Celestin, Rimske svetiljke iz Osijeka, Vjesnik HCvatskoga arheoloskoga druStva n. s. V, 1901, str. 34.(M. Bulat)

272 SVETILJKA (LUCERNA)Minijaturna svetiljka, loptastog oblika, vertikalno kanelovana. Noga izgleda ostecena. DrSkaima oblik sreolikog lista na cijem se vrhu nalazi jedna bobiea. Otvor za gOrlVO plasticnooivicen. Kljun se siri oko otvora za fitilj. II-III vek n. e.Kostolae (Viminaeium).Duzina (sa drskom) 8,2 em. Visina 4,5 em.Narodni muzej, POZarevae, inv. br. 321.

273 SVETILJKA (LUCERNA)Nenaglaseno dno sa oblim bocnim stranama prelazi u veoma ostecen disk. Na jednoj stranije kljul1 sa tri plasticne bobiee. Na suprotnoj stran! nalazi se list ispod koga je fiksiranadrska.Brza Palanka (Egeta).DuZina 7 em. Sirina 5,5 em. Visina 3,3 em.Narodni muzej, Negotin, inv. br. 751.

274 SVETILJKA (LUC:ERl'JA)Manja svetiljka sa sirokim kruznim otvorom za ulje oko koga se disk levkasto spusta. Iz-medu otvora za fitilj i otvora za gorivo delimicno sacuvana pedja za vdanje. Drska nedo-staje. Dno profilovano, prstenasto.Sapaja.Duzina 8,9 em., sirina 5,1 em., visina 2 em.Narodni muzej, Vr~ae, inv. br. 12632.

275 KUTIJA SA MEDICINSKIM INSTRUMENTIMA (Theca vulneraria)(Theca vulneraria)Komplet se sastoji od eilindricne kutije od tankog lima i od pet instrumenata razliCitenamene.Kutija je izddenog eilindricnog oblika sa poklopeem, koji je probijen. I kutija i poklopaeukraseni su grupama dvostrukih i trostrukih urezanih paralelnih linija.Saddinu kutije sacinjavaju tri speeila (specilli), jedan skalpel (scalprus) i jedan unkus(uncus).Speeili imaju ovalne cunkaste kasiCiee nejednakih dimcnzija na profilisanim tankim drSka-ma koje se zavrSavaju duguljastim vretenastim zadebljanjima.Sblpel ima duze oval no seCivo i drSku koja na kraju ima takode zadebljanje.Unkus se sastoji od tanke, neprofilovane drske na kojoj je koso postavljena okrugla plo-ciea. Prva polovina I veka n. e.Sremska Raca (humka "Bela erkva").Duzina kutije 18,8 em. Precnik 1,6 em.Skalpel: duzina 17,5 em. Sirina seCiva 0,6 em.Speeili: duzine 18,4, 18 i 15,8 em.Unkus: duzina 18,3 em. Precnik plocice 0,5 em.Muzej Srerna, Sremska Mitroviea, iov. br. A/545.

L ireratura:

M. Milosevic - P. Milosevit, La "Theca vulneraria" di Sirmio e i suoi strl1menti medici. Pagine di ~toriadelia medicina. Anno X. No 3. Rama 1966, ~tr. 3-6.

276 SKALPELSkalpel (sealprus) se sastoji od duge drske, tordirane na sredini, zatim od seelVa kojeima oblik lista povijenog na jednu stranu. SeCivo perforirano sa tri kruzne rupiee. Na dru-gorn kraju drske nalazi se mala kruzna spatula.Kaliste.Duzina 17,4 em.Narodni muz~j, Pozarevae, inv. br. 354.

277 KUTIJABronzana kutija za lekove ili boje sa cetiri pregrade, od kojih svaku za sebe pokrivajuposebni poklopci (vratanea) sa malim, pokretnim drskama od zice. Poklopci su ukraseniurezanim pravougaonicima koji su postavljeni jedan unutar drugog. Nedostaje spoljnjiglavni poklopae na uvlacenje. II-III vek n .. e 138

Nin (Aenona).Duzina 11,6 em. Sirina 6,4 em. Visina 19,6 em.Arheoloski muzej, Zadar, inv. br. 1293 (4670, 5101).

LiteratuTa:

J. Bersa, Dalmazia, Notizia degli seavi, 1923, sU·. 418, br. 9; Muzeji i zbirke Zadra, Zagreb, 1~54, str. 20,hr. 41 j M. D. Grmek - S. Cmelik, Kemijski sastav antikne pilule iz Nina, Vjesnik za arheol. i histor. dalma-tinsku, Sv. LlV, Split, 1952, str. 127. .

278 STRIGILOSDrska strigilosa zadebljana, pravougaonog poprecnog preseka. Drska je na kraju uvijena iostecena. Lopatiea za ciscenje je lucno savijena a na spoljnjoj strani poduznim rebrimaornamentovana. Druga polovina I veka n. e.Ljubljana (Emona). Severnoemonska nekropola.Duzina 21 em. Sirina drske 1,5 em.Mestni muzej, Ljubljana, inv. br. G. 1183.

Litnatura:

Invcntaria Ar.:haeologica, 1967, Y95, 4.

279 NARUKVICABronzana narukviea Ciji su krajevi spojeni obostranim presavijanjem. Plocasto kruzno pro-sirenje ukraseno je srebrnim tockom sa paoeima. II-III vek n. e.Nepoznat lokalitet.NajveCi precnik 7,9 em.Arheoloski muzej, Zadar.

Literatura:

M. Ahramic - A. CoInage, Untersuchungen in Norddalmatien Jahreshefte des osterreichlschen archaelogischenInstitutes, Wien, 1909, Str. 103, Beibl. s1. 73.

280 PRSTENPr,ten od bronze sa elipsastirn ravnim ispupcenjem na kome je urezana predstava muskefigure u pokretu nadesno (podrazavanje intalja). Alka prstena se postepeno suzava pocevod cela.Ritopek (Trieornium).Visina 2,1 em. Sirina 2,5 em.Narodni muzej, Beograd, inv. br. 261O/III.

281 FIBULALuk fibule izraaen u obliku kompozieije koja predstavlja psa koji goni zeea na desno. Igla;acuvana.Nepoznat lokalitet.Duzina 3,9 em.Narodni muzej, Beograd, inv. br. 865/II.

282 FIBULAFibula ima oblik konja u hodu na desno. Rep dug, griva naglasena. Na zadnjoj strani

139 sacuvan deo sarnira i petlja, dok je igla izgubljena.

Sapaja.Duzina 3,7 em., visina 2,7 em.Narodni muzej, VrSae, inv. br. 12907.

283 FIBULALuk fibule izraden u obliku stilizovanog konja uskoku. Griva rep ornamentovani ure·zima. Nedostaje igla, dok je pedja delimicno ostecena.Sapaja.DtiZina 4,9 em.Narodni muzej, Vriiac, inv. 12908

284 FIBULALuk fibule je u obliku izduzene stilizovane figure goluba. Sklopljena hila oznacena kosimurezima. Sacuvana igla sa oprugom.Sapaja.Duzina 4,1 em.Narodni muzej, Vrsae, inv. br. 12911.

285 FIBULARombicn? plocasta fibula. Dekorativni motiv upisanog romba i dvostrukog kruga, blago jeprofilisan u bronzanoj strukturi fibule ostavljajuCi prostor za punjenje emaljnom pastom.Emalj jasno zelene boje ocuvao se u unutrasnjem romboicnom polju. Uglovi fibule imajukruzna zadebljanja. Igla nedostaje. II-III vek n. e.Nepoznato nalaziste.Narodni muzej, Beograd, inv. br. 304 Srednjovekovnog odeljenja.

286 FIBULALucna fibula sa sarnirom. 19la fragmentovana. Na luku mze se ni.z od sest kvadratnihudubljenja, gde se smenjuju playa staklena pasta i zeleni emalj. II-III vek n. e.Nepoznato nalaziste.Narodni muzej, Beograd, inv. br. 728 Srednjoyekovnog odeljenja.

287 FIBULABronzana fibula, koja na zajednickom podnozju u vidu tanke ploCiee ima dye afrontiranezivotinje - sumarno obradene siluete konja. Igla nedostaje. Istrveni tragovi emalja, erveneboje. Kraj II, pocetak III veka n. e.Vinca.Visina 2,3 em. Sirina 6,5 em.Narodni muzej, Beograd, inv. br. 3512 Srednjovekovnog odeljenja.

288 FIBULAOkrugla ploCasta fibula u vidu rozete sa polukruznim izrastajima na obodu. Oko central-nog motiva taCke i kruga upisana je zvezdolika kontura formirajuCi polja koja su punjenaemaljem, od koga su ostali sarno zeleni tragovi. Pocetak III veka n. e.Nepoznato nalaziste.Duzina 4 em. Sirina 4,7 em.Narodni muzej, Beograd, inv. br. 306 Srednjovekovnog oddjenja.

289 FALOS (Phalos)Falos od bronze. Na sredini se nalaze dva krilca postavljena naspramno. Izmeau krilaeaalkiea za veSanje.Nepoznat lokalitet.Duzina 4,4 em.Narodni muzej, Beograd, inv. br. 2146/III.

290 UKRASNA KUKAKruzna masivna karika koja se grana u td kuke ciji su vrhovi obraaeni u obliku pacijihglava. I vek n. e.Sisak (Siseia).Visina 5,5 em. Sirina 5 em.Arheoloski muzej, Zagreb, inv. br. 3754.

Literatura:

Ivan Bach, Antikni figuralni broncani predmcti, Vjcsnik Hrvatskcga arheoloskoga drustva XVII, Zagreb 1936,str. 177, br. 9.

291 MAKAZEBronzane (kultne?) makaze koje se sastoje iz td de1a. Seciva su ornamentovana prolama-njem. Trakasti luk koji spaja seCivo plitko profilovan. Kraj I ili pocetak II veka n. e.Nin (Aenona).Duzina 24 em.Arheoloski muzej, Zadar, inv. br. 4920, 5174.

292 KATANACKatanae u obliku veceg prstena sa poklopeem u obliku ljudske maske na sarnir. Poklopaekoji, u stvari, predstavlja celo prstena zatvara mehanizam katanea. Prstenasti deo (alka) jepokretan, tj. izraaen je na sarnir.Nepoznat lokalitet.Duzina 3,9 em., sirina 2,8 em.Narodni muzej, Beograd, inv. br. 2120/II.

29.3 OKOV BRAVEOkov brave od debelog bronzanog lima sa ova sarnira, posrebren. Okov je ukrasen geo-metrijskim i vegetabilnim ornamentima izvedenim u tehnici graviranja i puneiranja. Bravajc pripadala drvenom koveezicu za sahranjivanje pepela. II vek n. e.Pula (rim. nekropola).Dimenzije 11 X 10 ell). Duzina aplicira:1ih sarnira 11 em.Arheoloski muzej Istre, Pula, inv. br. 465.3/A.

294 KLJUcGvozdeni kljue sa bronzanom drSkom koja ima oblik pantera uskoku. Panter iskace izevetne Casiee. I-II vek n. e.Nepoznat lokalitet.Duzina 12,2 em.Arheoloski muzej, Zadar.

Literatura:

Muzcji i z1;irke Zadra, Zagreb. 1954, sti". 20, br. 46.

295 TEG- Teg predstavlja poprsje mladog vojnika u oklopu. Kosa razdeljena i simetrieno rasporedenim

kovrd:'iama pokriva eelo. Na glavi lovorov venae. Na ramenima krajevi rrake. Na glavidrska za vdanje. Zen ice bile inkrustirane. I vek n. e.Bardani.Visina 1.3 em.Narodni muzej, Bitola.

296 ZVONOZvono ima oblik eetvorostrane piramide sa zacbljenim ivieama postepenim prelaskom uprstenastu drsku za vesanje. II-IV vek n. e.Zapadna Istra.Visina 12 em. Precnik otvora (dijagonala) 9 em.Zavieajni muzej, Pordtine, Poree, br. skede A. R. 254.

297 PORTRET KONSTANTINA VELIKOGPortret eara Konstantina Velikog, izraden je u bronzi a ima i tragova pozlate. Imperato-rova gla",a je krunisana dijademom. Lice je glatko, nedetaljisano, bez brade i brkova, stoodgovara novoj stilizovanoj urnetnosti IV veka n. e. Smatra se za jedan od najboljih por-treta eara Konstantina, mozda je raden u Konstantinopolju.Nis. IV vek n. e.Visina 36 em. Sirina 20 em.Narodni muzej, Beograd. Inv. br. 79-IV.

Literatura:

1~I.Grbit: Rimski pOrtretl u predasnjcm muzeju u Beogradu. Starinar III. X-XL Beograd 1935-36, str. 140,sl. 12.D. Talbot Rice: Masterpieces of Byzantine Art. Edinburgh-London 1958, str. 13.H. P. L'Orangc: 5tudien zur Geschichte des spatantiken Portrats. Oslo. 1933, No. 88.Kluge und Lehmann-Hartleben. Grossbronzen. III. PI. XVI, II., srr. 52.

298 PORTRET VIZANTIJSKE CARICEPortret predstavlja mladu zenu s komplikovanom frizurom i ukrasima na glavi. Ukras naglavi sastoji se iz tri deia - speeijaine frizure, kape i dijademe. Napred se vidi naniZezaceSIjana kosa koja u vidu glatkog venea, nisko spustenog na celo, uokviruje lice gotovo uptavilnoj Iucnoj Iiniji. Detalji frizure se ne vide jer je prekrivena kapom, verovatno od svi-Ie, preko koje se sa dijademe spustaju nizovi bisera.Balajinae kod Nisa. VI vek n. e.Visina glave od vrha dijademe do vrata 29 em.Sirina liea 22 em. Duzina brade od pocetka kose 14 em.Narodni muzej, Nis.

Literatura:

D. Sr~jovic: PonTer vizantijske carice- iz Balajnca, Starinar SAN. IX-X, Beograd 1958-1959, Stc. 77-85.(B. Jdi~ic)

299 FRAGMENTI 13RONZANE STATUEOdiomci pteryges-a, koznih resa oplaeenih metalnim ploeama na donjem de1u paneira. Onesu sa jedne 'Ieee bronzane statue eara Justinijana.CariCin Grad - Justinijana Prima. VI vek n. e.59X16 em. Debijina oko 1 em. 51X12 em.Narodni muzej, Leskovae. Inv. br. 283.

Literatura:

V. R. Petkovic: Les fouilles de Tsaritchin Grad. Cahiers Archeologiques II. Paris, 1948, PI. VIII.A. Grabar: Les monuments de Tsaritchin Grad et ]ustiniana Prima. Cahiers archeologiques, III, 1948. 57-58,fig. I.

300 STATUETAStatueta dobrog pastira. 0 vratu drZi jagnje, prednje noge jagnjeta drz! levom rukom, azadnje noge i rep desnom. Runo jagnjeta je predstavljeno prilicno stilizovano. Noge pastiraod eevalliea na dole nedostaju.Okolina Smedereva. IV-V vek n. e.Visina 7,2 em.Narodni muzej, Beograd. Inv. br. 121-IV.

301 OPLATA KASETEFragment jednog kovcezica na kome su predstavljene dye stojece zenske figure, uokvirenekruznim astragalima, tako da saCinjavaju dye metope. Obe figure su obucene u dug ruton,desnoj nedostaje glava i leva noga. U pitanju je predstava dveju muza CLIO i EUTERPE,sto je zakljuceno po njihovim atributima. Postoji i natpis.Idimum, selo Medveda kod Despotovea. IV vek n. e.Duzina 8 em. Sirina 10 em.Narodni muzej, Beoglad. Inv. br. 686-IV.

Literatura:

B. ]elicic: Oplau jednog kovcezica i'l. Idimuma. Zbornik Narodnog :nuzeja III, Beograd, 1963, str. 109-113, sl. 3.(B. Jeli~it)

302 PLAKETAPlaketa od bronzanog lima pravougaonog oblika, na kojoj se nalazi reljefna predstavaViktorije (andela) u stojecem stavu sa rasirenim krilima. Preko leve ruke i bedra spustase draperija.Nepoznato. IV-VI vek n. e.Duzina 9,3 em. Sirina 5,5 em.Narodni muzej, Beograd. Inv. br. 844-IV.

303 UKRASNA APLIKAPravougaona masivna aplika s lavljom glavicom. Livena i gravirana glava uokvirena jetrakom koneentricnih kruziea. Sa zadnje strane nalazi se segmentni jezicak.Solin. In-IV vek n. e.DuZina 4,5 em. Sirina 3,5 em. Debljina 3 em.Arheoloski muzej, Zagreb. Inv. br. 3251.

Literatura:J. Brunsmid: Antikni figuralni bll1nzani predmeti. Vjesnik HAD XIII, Zagreb, 1914, srI'. 255, br. 110.

(M. Gorone)

306 OINOHOAOinohoa izlivena u jednom komadu, sa uskim vratom, ravnim ramenom i suzenim dnom.Prosireni obod izdignut je, stegnut u sredini tako da mu se rubovi na tom mestu gotovododiruju (otvor u vidu trolista). Ddka je raelena posebno, prosirena u gornjem delu, adonji se zavrsava u obliku krilate zenske figure, nage do pojasa.Kuzmin - 90. km autoputa Beograd-Zagreb, pocetak IV veb n. e.Visina 21,9 Ctn. Preenik dna 8,5 em.Muzej Srema, Sremska Mitroviea. Inv. br. A-42.

Literatztra:

M. Slavnic: Predmeti iz antiknih grobova kod Kuzmina u Sremu. Rad Vojvo<hlnskog muzeja I, Novi Sad,1952, str. 60.

307 PLASTICNA VAZAPredstavlja starijeg coveka sa bradom i bDkovima, detalji na lieu realistieno dati. Na dnuse nalaze tri ispupeenja na koja se vaza oslanja. Poklopae i drska nedostaju.Visibaba kod Uiieke Pozege. V-VI vek n. e.Visina 9 em.Narodni muzej, Beograd. Inv. br. 743-IV.

308 DRSKA SUDADdka nekog veceg suda, donji deo je ukrasen reljefnom predstavom Ijudskog lika. Gornjideo, kod otvora suda, je u vidu dva izduzena lista.Cariein Grad. VI vek n. e.Dui<ina 16 em.Narodni muzej, Beograd. Inv. br. 10l2-IV.

309 KUTIJABronzana kutija sa poklopeem, koji se uvlaCi, i bravicom. Poklopae ukrasen urezanim pra-vougaonicima, koji se nalaze jedan u drugome. Letvica na pocetku poklopea ptofilovanasimetrieno. Na poklopcu natpis: PHILOMUS ... Delovi kutije spojeni lemljenjem.Nin. IV vek n. e.Duzina 13,7 em. Sirina 8,2 em. Visina 3,4 em.Arheoloski muzej, Zadar. Inv. br. 5177. 148

Literauera:

J. Bersa: Dalmazia. Notizic degli scav() 1923) su. 418, br. 10.

310 DAROHRANILICA (ARTOPHORION)Darohraniliea od bronze, gledajuCi poklopae sa gornje strane dobija se siika trolista, inacepodeljena je na tri dela. Sa unutrasnje strane poklopea urezana je krizma. Poklopae je nasarnir.Nepoznato.DuZina 7,3 em. Visina 3,5 em.Narodni muzej, Beograd. Inv. br. 776-IV.

311 KADIONICASestostrana masivna bronzana kadioniea. Strane kadioniea ukrasene su sa po jednimlatinskim krstom, Ciji se krakovi na krajevima racvaju u dva mala kraka. Postoje tri alkieekoje su sluzile za veSanje i tri nozice od kojih je jedna fragmentovana.Stobi. Kraj V veka n. e.Sirina 9 em. Visina 7,2 em.Narodni muzej, Beograd. Inv. br. 68-IV.

312 KADIONICAKadioniea sestougaonog oblika sa profilisanim obodom i osnovom. Oslanja se na cetiri no-zice, stilizovane zivotinjske sape. Iznad njih na obodu nalaze se tri usice od kojih polazipo jedan lanae, sastavljen od karika u vidu osmiea. Sva tri lanea su na kraju povezanavecom karikom u vidu osmiee, odnosno dva kruga postavljena jedan iznad drugog usprav-no. Sve strane su rayne, na jednoj se nalazi trag popravke, otvor pravougaonog oblikakasnije zatvoren.Gamzigrad kod Zajecara. Kraj V veka n. e.Visina 7,5 em. Sirina otvora 8,5 em. Duzina strane 5 em.Narodni muzej, Zajei'ar. Inv. br. 678.

313 KANDELABRKandelabr je sastavljen iz tri dela - postolja, stuba i reclplJenta. Postolje ima oblik tro-nOSca Ciji su krajevi predstavljeni u obliku delfina. lzmeau krakova na1:lze se tri stilizo-vana lista vinove loze, na Cijoj gornjoj povrsini je ugravirana nervatura sa po dva kruinaotvora pri dnu, neposredno uz cilindricno postolje. Kanelovano stablo sruba postavljenoje na profilisanoj bazi i suzava se prema vrhu. Recipijent je u obliku kruznog stilizovanogcveta u cijem je centru postavljen siljak za svecu.Gamzigrad kod Zajeeara. V vek n. e.Visina 43 cm.Narodni muzej, Zajecar. Inv. br. 680.

314 KANDELABRKandelabr se sastoji iz tri dela - postolja, ~tuba i reclplenta. Postolje ima oblik tronoScaciji se krakovi zavrSavaju lavljim sapama. Tordirano stablo stuba koje je postavljeno naprofilisanoj bazi, neznatno se suzava prema vrhu prilagoaenom da ddi recipient. Polulop-tasti recipient Ciji je plasticni obod naznacen astragalnim ukrasom, uokviren je cetvoro-ugaonom ploi'om na kojoj se nalaze cetiri goluba okrenuta ka recipientu. Na dnu reci-pienta se nalazi mali kruzni otvor u kome je, verovatno, bio fiksiran Siljak za svecu.Nepoznat.Visina 31,5 cm. Sirina recipienta 6,8 cm.Narodni muzej, Beograd. Inv. br. 698-IV.

Literatura:

B. jeli':ic: Bronzani kandelabr u Narodnom ffiuzeju u Beogradu. Zbornik Narodnog muzeja IV. Beograd, 1964,"r. 151-155, ,I. 1-3.

315 SVETILJKA (LUCERNA)Veca bronzana svetiljka, drska u obliku glave grifona, pOCInJesa krunicnim listiCima Cijisu krajevi povijeni i plasticno dati. Griva na vratu grifona predstavljena sa tri izrastaja,jedan ostecen. U ustima ddi kuglicu, na glavi krst i na njemu golub. Centralni deo lam-pe ukrasen sa obe strane Hristovim monogramom. Kljun lampe takoae pocinje sa kru-nicnim listiCima, zavrsava se u obliku cveta sa devet listica. Na vrhu glave grifona jednaalkica za vdanje, a takoae jedna na poi'etku kljuna. Noga mala i prstenasta.Selo Panjevac kod Manasije, blizu Despotovca. Kraj IV i pocetak V veka n. e.Duzina 21 cm. Visina 16 em.Narodni muzej, Beograd. Inv. br. 130-IV. 150

Literatura:

M, Tatic-Duric: Jedna kasnoanticka lampa iz zbirke Narodnog muzeja u Beogradu, Ziva antika, 1960, st:',237-248.B. Jelicic: Bronz.ani zisci u Narodnom muzeju, Zbornik Narodnog ffillzeja II, Beograd, 1959, str. 80-81, T. V,51. 15.

316 SVETILJKA (LUCERNA)S'1etiljka izduzenog kruskolikog oblika. Gornji deo kalotast sa kruznim ot'1orom na naj-'1iSem delu i sa poklopeem na sarnir u obliku skoljke. I-wad poklopea ukras u '1idulepeze, ukrasen urezanim koneentricnim kruziCima, osteeen. Ispod o'1og ukrasa prstenastadrska. Kljun okrugao sa zaravnjenom gornjom povrSinom.Pa'1lovae kod Vranja. IV '1ek n. e.DtiZina 11 em. Sirina 6,2 em.Narodni muzej, Beograd. In'1. br. 290-IV.

Literatt~ra:

B. Jelicic: Bron7.<mi ziki u Narodnom muzeju, Zbornik Narodnog muzeja II, Beograd, 1958-59, Str. 79. T. IV.51. 12.

317 SVETILJKA (LUCERNA)S'1etiljka u obliku negroidne glave u '1odora'1nom polozaju. Lik malo izcluzen, tako da jena kraju brade ot'1or za fitilj. Celo i teme vertikalno produzeni i na '1rhu kruzni otvorza sipanje ulja. Prema celu '1ertikalno posta'1ljena sipka, koja je sltiZila za okacinjanje lam-pe. Detalji liea plasticno dati. Kosa predstavljena stilizo'1ano, '1ertikalno urezanim lini-jama, izmeau kojih su horizontalni urezi. Cela kosa predsta'1ljena tako da lici na turban.Prilep. IV-V '1ek n. e.Duzina 9 em. Sirina 4,5 em.Narodni muzej, Beograd. In'1. br. 129-IV.

Literatura:

D. Jelicic: Brollz<ini ziki u Narodnom muzeju, Zbornik Narodnog muz-ej;'\ II, Beograd, 1958-59, str. 79. T. IV,51. 13.

318 SVETILJKA (LUCERNA)S'1etiljka u obliku delfina, data dosta stilizo'1ano. Oci predsta'1ljene u obliku tri koneentric-na kruga, iznad ociju, na najsirem delu tela predsta'1ljena peraja. Rep je uzdignut i ostecensa desne strane, a ispod njega se nalazi drSka. Na sredini trupa ot'1or u '1idu trougla zasipanje ulja, pored ot'1ora nalazi se trag od poklopea. Iznad oCiju mala sipka sa rupomza '1danje lampe. Trup sa desne strane ostecen.Nepoznato. V '1ek n. e.Duzina 13,5 ern. Sirina 5,5 em.Narodni muzej, Beograd. In'1. br. 127-IV.

Liltratura:

B. ]elicic: Bronzani zisci u Narodnom muzeju, Zbornik Narodnog muzeja II, Beograd, 19SR-59, Str. 80, T. V.51. 14.

319 SVETILJKA (LUCERNA)Zoomorfna s'1etiljka U obliku stilizo'1anog jagnjeta. Iznad temena zi'1otinje Hristo'1 mono-gram. Lampa stoji na '1isokoj nozici s okruglim profilisanim postoljem. Telo je o'1alno i

151 bikon'1eksno s istaknutim sredisnjim ot'1orom, a rune je izvedeno pomocu plasticnih tro-

uglova i trapezica u tri reda. Kljun lampe jt: zvezdoliko oblikovan. Radena je u tehnicilivenja i cizeliranja.Zagreb. IV vek n. e.Visina 9,4 em. Duzina 9,5 em. R postolja 3,5 em.Arheoloski muzej, Zagreb.

320 SVETIL]KA (LUCERNA)Svetiljka kruskolikog oblika tip a tzv. forma svetiljke sa kanalom, koji vodi u kljun. Usredisnjem delu diska uspravna i pljosnata sipka za veSanje, i tri otvora za sipanje ulja.Drska u obliku stilizovanog deltoidnog lista. Disk i kanal ukraseni izreekanom trakom, dokje kljun prosiren i radijalno ukrasen.Vukovar. IV vek n. e.Dmina 11 em. Sirina 8,5 emArheoloski muzej, Zagreb. Inv. br. 838.

321 SVETIL]KA (LUCER1\1A)Svetiljka kruskastog oblika. Na disku kruZni otvor prstenasto profilisan i tri rupice zavdanje. Drska je izvedena u obliku polumeseea. Stopa ziSka je kruzno prosiren a i prste·nasto profilisana sa naglasenim eentralnim delom. Na polumesecastoj driici i disku urezangrcki natpis.Boljetin - Gradae na Lepeni.Arheoloski Institut, Beograd (na cuvanju).

LiteTfJtura:

Srare kulrure u Derdapu (karalog izlo~be). Beograd 1969, str. 112. T. XXXVI.

322 KRSTBronzani krst u vidu grckog krsta. Krakovi su jednaki prema krajevima se naglo pro-siruju.Nis. IV vek n. e.Duzina 4,7 em. Sirina 4,6 em.Narodni muzej, Beograd. Inv. br. 123-IV.

M. Vasit: Romische Mitteilungen des DAI, Btrlin 1901, B. flV!. 47-55. - Z. Vinski, Krstoliki nakit, VjesnikArheololkog muzeja, Zagreb, 1968, 103.

323 FIBULAMasivna fibula krstastog tipa sa lukovim glavieama. Sa gornje strane luka i duZinom nogepruza se ornament od mrezaste trake, dobijen urezanim izukrasenim linijama. Noga fibulesa strane ima jos ukras od poprecnih ureza, leziSte za iglu je popunjeno jedllom tankomploeicom, koja je sigurno sluzila za ucvrSCivanje igle.Mala Mitroviea.Duzina 8,9 em. Sirina 5,7 em.Narodni muzej, Beograd. Inv. br. 582-IV.

324 FIBULAMasivna fibula krstastog tipa sa lukovim glavicama, ovaj ukras na vrhu glave fibule nedo-staje. Gla"a fibule profilisana. Sa gornje strane luka i duzinom noge ide ornament odkoso urezanih ertica. Noga je jos ukrasena i sa urezanim kruziCima i tackom u sredini.Nis. IV vek n. e.Duzina 9,3 em. Sirina 7 em.Narodni muzej, Beograd. Inv. br. 581-IV.

325 FIBULAFibula u vidu stilizovane zenske figure koja podseea na sirenu. Lice je predstavljeno "enface" sa urezanim detaljima. Ruke su savijene i oslanjaju se na bedra. Donji deo figure jeu vidu ribljeg repa i ukrasen vertikalnim urezanim linijama.Usee na Ibru.Duzina 3,7 em.Narodni muzej, Beograd. Inv. br. 699-IV.

153 (B. )elitit)

326 FIBULAFibula II obliku ptice, predstavljena u letu sa rasirenim krilima. Glava ptice je predstav-ljena sa spustenim kljunom na dole. Trup ptiee je trouglastog poprecnog preseka, ukra-sen sa po pet udubljenih kruzica. ReI' se lepezasto siri, na najsirem delu takooe dvakruzica. Krila su rasirena i ukrasena kosim zarezima i kruziCima.Nepoznato.Duzina 5,4 em. Sirina 2,7 ern.Narodni muzej, Beograd. Inv. br. 188-IV.

327 FIBULAFibula u obliku pantera u trku, igla nedostaje. Panter je realisticki predstavljen sa svimdetaljima. Po telu su mu urezani kruziCi sa tackom u sredini, a izmeou njih manje urezaneertiee. Ispod prednjih i zadnJih sap a ostaci od petlje i nameStanja igle.Nepoznar.Duzina 8,5 em.Narodni muzej, Beograd. Inv. br. 854-IV.

328 KOPCAUkrasena bronzana kopca, iz dva dela. Deo sa iglom i alkom je pravougaonog oblika sa4 kruzna otvora za nitne. Okvir ploce je profilisan. Unutrasnju stranu profilaeije prate dveurezane linije, Ciji je meouprostor ispunjen kratkim vertikalnim zarezima. Istim ornamen-tom je ploca podeljena uzduzno na dva polja, od kojih je polje sa sarnirom i jezickomkvadratnog oblika. Cela povrsina je ukrasena spiralnim ornamentom koji je na uzem deluslozen u dve rozete. Istim spiralnim ornamentom ukrasen je i eentralni deo, a krajevi sezavrsavaju zivotinjskim glavama. Igla, koja je pri kraju pricvrscena, ima plasticno kvadratnopolje sa urezanim krugom u eentru, igJa se zavrsava zmijskom glavom.Boljetin - Gradae na Lepeni.Arheoloski institut - Beograd (na cuvanju).

329 AGRAFA SA GLAVOM MEDUZEPloca sa kruznom, plasticnom, suplje livenom predstavom glave Meduze. Na mestu oCijurupe, gd~ su bile umetnute paste ili inkrustirano drago kamenje. Igla odlomljena.CariCin Grad - ]ustiniana Prima, VI vek n. e.R.-5 em.Narodni muzej, Leskovae. Inv. br. 224.

V. R. Petkovic: Les fouilles de Tsaritchin Grad. Cahiers archeologiqu<s III, Pans, 1948, 47. PI. X. 3.(D. Mano-Zisi)

330 AGRAFA (BROS)Bronzani bros okruglog oblika. Istaknuta kruzna povrsina ispunjena plavim emaljem. Okokoneentricnog kruga rasporeoeno sest belih tacaka. Oko nazubljenog okvira rasporeoenosest istaknutih ukrasa na kojima su urezani koneentricni krugovi. Zadnja strana agrafeizdubljena. Ostecena igla za prikopcavanje.Nin. Kasnoanticki period.Precnik 3,5 em. Precnik cilindra - 2,5 em. Visina 1,6 emArheoloski muzej, Zadar. Inv. br. 809, 4599.

331 APLIKACIJAOkrugla aplikacija sa "egetabilnim reljefnim ornamentalnim ukrasom u Cijim udubljenji-ma se nalazi zeleni emalj. Tragovi pozlate mestimicni.Stobi. V-VI vek n. e.Preenik 3 em.Narodni muzej, Beograd. Srednjovekovno odelejnje. Inv. br. 3812.

332 APLIKACIJAOkrugla pljosnata ploca sa tri polukruzna dodatka u vidu trolista sa pravougaonom drSkomna dnu. Livenje, emalj.Dubraviea - Margum. V-VI vek n. e.Visina 2,3 em. Sirina 2 em.Narodni muzej, Beograd. Srednjovekovno odeljenje. Inv. br. 1999.

M. Tatic-Duric: Zbirka fibula aplikacija sa emaljom, Zbornik Narodnog muzeja VI (u srmpi).(M. Tatic-Duric)

333 KONJANIcKI UKRASNI PREDMETKonjanicki ukrasni predmet, ukrasen ornamentom u tehnici prolamanja, Sa donje stranetri ostatka od pricvrSCivanja, jer je predmet sluzio velOvatno kao aplikaeija.Stobi.Duiina 6,8 em. Sirina 4,8 em.Narodni muzej, Beograd. Inv. br. 777-IV.

334 DJEMDjem - ukrasni predmet, ukrasen u tehnici prolamanja. Na jednoj duzoj okrugloj sipcinalazi se sa gornje strane jedan kruini otvor, a sa donje jedan elipsasti pa se na njega na-dovezuje jos jedan ukras u vidu ravnokrakog trougla.Stobi.Duzina 5,7 em. Sirina 8 em.Narodni muzej, Beograd. Inv. br. 775-IV.

335 TEGPrikazuje poprsje sredovecnog coveka, obucenog u togu, koja je na desnom ramenu za-kacena Rrstastom fibulom. Lik je duguljast sa relativno niskim celom, koje je uokvirenosa 'leoma stilizovanom kosom. OCi su bademaste i plasticno date sa naglasenim gornjimkapeima. Nos je matkantan. Usta su pravilna sa naglasenom gornjom usnom i neznatnorazvucena u jedva primetan osmejak. Usi su dosta velike i ne bas precizno uradene.Oko vrata se nalazi gvozdena alka, koja je svakako naknadno stavljena. Na temenu se na-lazi nepravilno cetvrtasto udubljenje - mesto na kome se nalazila alka za veSanje.PceniCiste, selo Mostaniea, opstina Vranje. IV vek n. e.Visina 17 em. Sirina liea 6,5 em. Sirina poprsja u osnovi 12,5 em. Tezina 6,1 kg.Narodni muzej, Vranje, Inv. br. 135.

M. Jovanovic: Jedan kasnoanticki pOltret iz Mostanice kod Vranja. Vranjski glasnik III, Vranje 1967. 1-11, sl. 1.(M. Jovanovic)

336 TEGBronzani teg sa likom vizantijske eariee. Predstavlja earicu sa svim znacima vladarskogdostojanstva, usredsredenog pre svega na ukras na glavi. Figura je do pojasa, data u punojplastici i lezi na profilisanom postamentu. U roci drZi svitak, i ogrnuta je draperijom. Naglavi visoka frizura sa kapom i dijademom, ispod koje se vidi kosa prekrivena tanjom tka-ninom. Oko vrata ogrliea.Beograd. V vek n. e.Visina 13,9 em. Sirina 7,8 i 6,3 em.Narodni muzej, Beograd. Inv. br. 1718 Srednjovekovnog odeljenja.

M. Tatic·f)uric: Bronzani teg sa likorn vizan:ijske carice. Zbornik rarlova Narodnog muzeja III, Beograd, 1962,"r. 115-127, T, 1.

337 TEGTanak profilisani kolutasti teg sa dva naglasena urezana kruga. Na jednoj strani punciranaslova N S oznacavaju tdinu (Nomismata ex, sex solidi, uncia).CariCin Grad - Justiniana Prima, VI vek n. e.R - 2,4 em. Debljina 0,80 em.Narodni muzej, Beograd. Inv. br. lOll-IV. 156

338 KANTARKantar sllstavljen iz tri dela, telo izduzeno, kvadratnog preseka, sa tri strane zarezan satri vrste mere. Pocetak i kraj na telu je prosiren sa korucnim dugmadima, a na glavipunktiran natpis ANAST AZIS. Lanae sa dye kuke na koje se veSa predmet koji se meri,i tri kuke koje su bile pricvrscene na telo kantara. Kuke su polukruzne, na jednoj stranije konicno dugme a na drugoj stilizovana pticja glava.Gradiste, selo DebreSte. VI vek n. e.Duzina 46 em.Naroden muzej, Prilep. Inv. br. 564.

339 KANTARSacuvana poluga sa tegom i dva lanea sa kukama na kojima se ddao tas. Poluga je cetvr-tastog poprecnog preseka, sa dye strane je razmerena za teze i lakse merenje. Teg je po-kretan i kruskastog je oblika.Nepoznato.Duzina poluge 19,5 em. Dl1zina lanea 17,5 em.Narodni muzej, Beograd. Inv. br. 746.

340 VISAKVisak je u obliku ravnokrakog trougla na Cijoj se kracoj strani nalazi deo sa otvorom zauze. Duze strane spojene su sa kraCim polukrtiZnim sipkama. Strane viska su ornamenti-sane kruziCima sa tackom u sredini. Supratno od dela na kome se nalazi otvor za uze,na sredini ostrog ugla urezana je linija koja obelezava taCan vertikalan polozaj.Sumrakovae. Istocna Srbija.Visina 11,5 em. Duzina strane 2 X 12,5 em i 10,5 em.Narodni muzej, Zajecar. Inv. br. 183.

341 SESTAROba kraka sestara su na spoljnim stranama ukraseni. U posebnim pravougaonicima su geo-metrijski ornamenti. Na krajevima su kraci sestara zaSiljeni. Gornji, siri delovi sestara seokrecu oko osovine, Ciji je gornji deo prosiren u obliku dugmeta i ukrasen dubok1m zare-zima, dok je donji izduzen i niz njega ide Civija za regulisanje precnika. Donji deo osovinena kraju je profilovan i probusen.Prilep - 10k. Tasacica, grab br. 3l.Dl1zina 15,5 em.Naroden muzej, Prilep. Inv. br. 38.

342 PECATPecat u vidl1 tocka, okolo je natpis IIAPE>ENIOY. Naaen je 11 Partenijevoj palati uStobima.Stobi. VI vek n. e.Precni1:: 5,3 em.Narodni muzej, Beograd. Inv. br. 65-IV.

343 PECATPecat je u vidu plitke pravougaone ploce. Naden je u sinagogi u Stobima. Na sredini jereljef jevrejskog sedmokrakog svecnjaka (menora) i natpis EYCTA8IOY, Cija su slovarasporedena u dva reda.Stobi. VI vek n. e.Sirina 5 em. DuZina 10 em.Narodni muzej, Beograd. Inv. br. 66-IV.

344 ODLOMAK KALUPADeo kalupa od tvrdog sivo-ernog kamena (steatit), sa urezanim i udubljenim ornamentima.Motivi su tekuca spirala, koneentricni kruziCi, tackiee i srp.Caricin Grad - Justiniana Prima, VI vek n. e.Duzina 10 em. Sirina 7,6 em.Narodni muzej, Beograd. Inv. br. l014-IV.

Literatura:

D. Mano-Zisi: Iskopavanja na Caricinom Gradu, Starinar XVIII, Beograd 1968.

M. Kolaric - PREDGOVOR - 7

1"1. Kolaric - FOREWORD - 8

Lj. B. Popovic - GRcKA BRONZA U JUGOSLAVUJ 11

L. B. Popovic - GREEK BRONZES IN YUGOSLAVIA 15

D. Mano-Zisi - PROBLEM IMPORTA I ZVANIcNE UMETNOSTI U RIMSKO DOBA 21

D. Mano-Zisi - PROBLEM OF IMPORT AND OFFICIAL ART IN ROMAl'\f TIME 27

M. Velickovic - KARAKTERISTIKE RIMSKE PROVINCUSKE BRONZE I ASPEKTI

NJENOG RAZVOJA U ILIRIKU - 33

M. Velickovic - CHARACTERISTICS OF ROMAN PROVINCIAL BRONZES AND AS-

PECTS OF ITS DEVELOPMENT IN ILLYRICUM - j7

B. JeliCic - KASNOANTIcKA I RANOHRIScANSKA BRONZA 45

B. JeliCic - LATE-ANTIQUE AND EARLY-CHRISTIAN BRONZES 47

OBAVESTENJA 0 IZLOZBI - 51

INFORMATION ON THE EXHIBITION - 53

KATALOG - 57

I __~103

•••••

"

. . ,