PRAKTYCZNY MAGAZYN DLA FARMACEUTÓW Farmacjawww ... · praktyczna TEMAT NUMERU zrobione na wczoraj polski model zarządzania na tle zagranicy chemia ... chemIa mIędzy namI to ona

POLPHARMA FARMACEUTOM Nr 2 (62) Luty 2013 Cena: 6,70 zł

PRAKTYCZNY MAGAZYN DLA FARMACEUTÓW www.farmacjapraktyczna.pl

FarmacjapraktycznaTEMAT NUMERU

zrobione na wczorajpolski model zarządzania na tle zagranicy

chemia między namito od niej zależą wzajemne relacje – także w pracy

PsYCHOLOGiA

e-Farmakopea potrzebna

od zarazw dobie powszechnej cyfryzacji polscy farmaceuci wciąż nie mogą korzystać z elektronicznej wersji Farmakopei

farmacja praktyczna 2/2013 3

spis treści

AktuAlności 4 Informacje 7 cIekawostkI / gadżety aptekI

10 raport: e-farmakopea

potrzebna od zaraz dlaczego w dobie powszechnej cyfryzacji polskim farmaceutom wciąż nie jest dane korzystać ze zdigitalizowanej wersji farmakopei?

12 sonda: konIeczna, ale czy

przydatna?... co farmaceuci sądzą na temat obo-wiązku posiadania w aptece farma-kopei polskiej?

PrAwo 14 zapytaj eksperta

oPiekA fArmAceutycznA

19 lekI mIejscowe

w farmakoterapII bólu

22 łupIeż obnIża samoocenę

24 fIgura na mIarę potrzeb

26 psychologIa: chemIa mIędzy namIto ona decyduje, czy się z kimś polubimy, czy wręcz przeciwnie.

ProwAdzenie APteki28 zrobIone na wczoraj,

czylI o polskIm stylu

zarządzanIa – cz. 1

nAukA32 skuteczność antybIotykoterapII

dermokoSmetyki 36 c jak cellulIt

Życie jeSt Piękne 40 metamorfozy z pIrolam szampon

42 ... bo każda fIgura jest wyjątkowa

44 zIelnIk apteczny

46 kuchnIa farmaceutyczna

47 wIno: zardzewIałe gwoźdzIe

I Inne nuty

48 kultura

50 krzyżówka

Farmacja Praktyczna®redaktor merytoryczna: Barbara misiewicz-jagielak Redaguje zespół: Dominika Bandurska, Lilianna Bartowska-Lewicka, Michał Borysiuk, Anna Cielemęcka, Marta Gawrylik, Justyna Grudniak, Monika Jasłowska, Magdalena Kochańska, Marcin Lewandowski, Barbara Misiewicz-Jagielak, Joanna Ordańska-Kucińska, Paulina Pol, Bożenna Płatos, Anna Robak-Reczek, Patryk Starak, Wiktor Zajchowski.

szanowni państwo!

mgr farm. Barbara misiewicz-jagielakredaktor merytoryczna „Farmacji Praktycznej”

12

na zlecenie: Polpharma Biuro Handlowe Sp. z o.o., ul. Bobrowiecka 6, 00-728 Warszawa Wydawca: Valkea Media S.A., ul. Elbląska 15/17, 01-747 Warszawa Redaktor naczelny: Łukasz Kuźmiński Dyrektor projektu: Tomasz Opiela Projekt graficzny: Adam Świderski

14

26

R E

K L

A M

A

Rozporządzenie Ministra Zdrowia w sprawie szczegółowych wymogów, jakie powinien spełniać lokal apteki, zobowiązu-je wszystkie placówki w kraju do posiada-nia aktualnego wydania Farmakopei. Moż-na dyskutować o zasadności tego przepisu, można utyskiwać na spory wydatek przy zakupie tego wydawnictwa – cóż jednak, gdy tak, a nie inaczej stanowi obecne pra-wo. Dura lex, sed lex... Dziwi jednak, że w dobie powszechnej cyfryzacji polscy farma-ceuci wciąż nie mają możliwości korzysta-nia z Farmakopei w formie elektronicznej. zdigitalizowanie tej publikacji w znakomi-ty sposób uprościłoby białemu personelowi codzienne sięganie do jej zasobów. O ile ła-twiej byłoby przeglądać zawartość Farma-kopei na monitorze komputera czy table-tu! O ile wygodniejsze byłoby wyszukiwa-nie konkretnych danych za pomocą prak-tycznej aplikacji zapisanej na płycie CD bądź w wyszukiwarce działającej w syste-mie online...Technicznych możliwości jest wiele – szerzej piszemy o nich w naszym lutowym raporcie. Plany cyfryzacji Farmakopei – jak zapewnia jej wydawca – również są, choć trudno jeszcze mówić o konkretnych terminach. Warto jednak sekundować sprawie, bo każda inicjatywa przyczynia-jąca się do usprawnienia codziennej pracy farmaceuty ma dziś szczególne znaczenie.

O ile łatwiej byłoby przeglądać zawartość

Farmakopei na monitorze komputera

czy tabletu!

informacje

4 farmacja praktyczna 2/2013 www.farmacjapraktyczna.pl

Sprzedaż w grudniu gorsza niż rok temuW grudniu ub.r. rynek farmaceutyczny odnotował spadek wartości sprzedaży względem analogicznego okresu w 2011 r. – informuje serwis Rynek Zdrowia, cytując dane PharmaExpert.Wartość sprzedaży wyniosła 2,5 mld zł. Względem grudnia 2011 r. nastąpił spadek sprzedaży aż o 19,6 proc., natomiast wobec listopada 2012 r. sprzedaż wzrosła o 6,4 proc. – wynika z szacunków firmy monitorującej rynek farmaceutyczny w Pol-sce. W porównaniu do analogicznego okresu ub.r. rynek odnotował spadek aż o 603 mln zł. Cały rok 2012 zamknął się wartością 26,5 mld zł, co dało o 5,7 proc. mniejszą sprzedaż niż w roku 2011. Grudzień, oprócz tradycyjnych wzrostów wynikają-cych ze „świątecznej” sprzedaży suplementów diety i innych produktów wspomagających leczenie, był też okresem zwiększonej zachorowalności na gry-pę i choroby grypopodobne. Wpłynęło to na wzrost sprzedaży produktów dostępnych bez recepty. Z kolei średnia marża apteczna dla wszystkich le-ków w grudniu wyniosła 26,65 proc. i była wyższa o 7,99 proc. od marży w analogicznym okresie 2011 r.

źródło: Rynekzdrowia.pl

recepty bez nazwy kon-kretnego leku – w ten sposób w Rosji chcą zwal-czyć zjawisko korumpo-wania lekarzy przez kon-cerny farmaceutyczne. Lekarz nie będzie miał prawa wskazywać na pre-parat konkretnej firmy. Pacjenci obawiają się, że chodzi jednak nie o walkę z korupcją, a o oszczędności kosztem chorych – podała rozgło-śnia RMF FM. Rosyjscy lekarze mają wskazywać na receptach niezastrze-żoną międzynarodową nazwę preparatu określa-

ną przez Światową Orga-nizację Zdrowia (WHO). zdaniem rosyjskiego re-sortu zdrowia uniemoż-liwi to ich korumpowa-nie. Pacjent w aptece bę-dzie miał natomiast moż-liwość wyboru, jaki lek kupić. Jednak stowa-rzyszenia pacjentów już alarmują, że nowy prze-pis spowoduje, że mający prawo do bezpłatnych le-karstw będą otrzymywać najtańsze preparaty, na czym budżet zyska spore oszczędności.

źródło: Rmf.fm.pl

w rosji na receptachnie będzie już nazwy leku

krztusiec wraca do PolskiNiemal trzykrotnie wzrosła zacho-rowalność na krztusiec. Chorobę dawniej zwaną kokluszem lekarze często mylą ze zwykłą grypą, a jej złe leczenie i powikłania są nie-bezpieczne – alarmuje „rzeczpo-spolita” oraz serwis Tvn24.pl. We-dług danych Narodowego Instytu-tu Zdrowia w 2012 r. na krztusiec zachorowały 4683 osoby, rok wcze-śniej było ich 1669. Pierwsze ob-jawy są bardzo podobne do gry-

py i dlatego wielu lekarzy ma kłopot z właściwą diagno-zą. Różni je jednak ich przebieg. W przypadku krztuś-ca objawy kaszlu nasilają się i mogą trwać 4-6 tygodni. Krztusiec to choroba bakteryjna i – co potwierdzają spe-cjaliści – powinna być leczona antybiotykami. Nieleczony może uszkodzić wzrok i słuch czy tkanki mózgu, jak rów-nież doprowadzić do zapalenia płuc, oskrzeli, nerek, opon mózgowo-rdzeniowych, a nawet do śmierci.

źródło: Rzeczpospolita / Tvn24.pl

działania w ramach kampanii będą prowadzone do końca 2013 roku. na stronie internetowej www.cisnienienazycie.pl znajdą Państwo aktualne lokalizacje akcji, relacje z badań i informacje o kampanii. terminy i miejsca najbliższych akcji: kraków, centrum handlowe Bonarka:

1.02.2013 – 1.03.2013 warszawa, kaufland, ul. mehoffera 84:

15.01.2013 – 15.02.2013 warszawa, kaufland, ul. Birżańska 3:

15.01.2013 – 15.02.2013 Poznań, Stary Browar: 1.03.2013 – 1.04.2013

ciśnienie na GubałówceOd 27 grudnia 2012 r. do 6 stycznia br. w Zakopanem, na górnej stacji PKL Gubałówka, odbywały się bezpłatne pomiary ciśnienia tętniczego krwi w ramach ogólnopolskiej kampanii społecznej „Ciśnienie na życie”.Organizatorem akcji jest Polfa Warszawa Grupa Polpharma, która za każdy wykonany pomiar przeka-że złotówkę na rzecz Kliniki Zdrowego Serca w Za-brzu. Podczas tygodnia akcji w Zakopanem udało się zmierzyć ciśnienie 5632 osobom! Prof. Marian Zembala ze Śląskiego Centrum Chorób Serca, opie-kun merytoryczny kampanii „Ciśnienie na życie”, podkreśla: „Celem kampanii jest nakłonienie Polaków do regularnego wykonywania pomiarów ciśnienia. Są one bowiem podstawą prawidłowej kontroli i leczenia nadciśnienia tętniczego, a także szansą uniknięcia ciężkich powikłań, jakimi są tętniaki aorty, udary czy zawał serca. Chcemy pokazać, że regularne pomiary ciśnienia to konieczność również w podróży, zwłasz-cza jeśli narażamy się na zmiany ciśnienia i wzmożo-ny wysiłek fizyczny”. Sponsorem kampanii jestPolfa Warszawa Grupa Polpharma, producent leku:

źródło: Polpharma Biuro Handlowe sp. z o.o.


informacje

Fundacja Dzieciom „Zdążyć z Pomocą” prosi o wsparcie dla Stasia Szczepanika.

Mam na imię Marta i jestem mamą. Zwyczajną, kochającą i pragnącą dla swojego dziecka szczęśliwego życia. Mój syn Staś jest 22 miesięcznym chłopcem urodzonym z wadą wrodzoną centralnego układu nerwowego, cierpiącym na padaczkę. Staś nie chodzi, nie mówi, całkiem niedawno zaczął widzieć świat.Staś jest uśmiechniętym dzieckiem a dzięki systematycznym ćwiczeniom raz na kilka miesięcy zdobywa nową umiejętność. Mówią nam, że Staś nie wygląda na chore dziecko, że może dzięki temu będzie mu w życiu łatwiej.

Wiemy, że obok miłości i ciepła, łatwiej może mu być przede wszystkim dzięki intensywnej rehabilitacji oraz zapewnieniu fachowej opieki. Jeśli chcecie Państwo wesprzeć Stasia w walce z chorobą oraz pomóc nam dotrzeć do mety, za którą czeka najwspanialsza nagroda - samodzielność,

KRS: 0000037904 (Fundacja Zdążyć z Pomocą) koniecznie z dopiskiem: 17502 Szczepanik Stanisław

dla Stasia

1%1%Dzięki rehabilitacji Staś może się tak uśmiechać.

Szanowni Darczyńcy, prosimy o wyrażenie zgody w formularzu PIT na przekazanie swoich danych organizacji pożytku publicznego – dzięki temu będziemy wiedzieli, kto udzielił wsparcia naszym podopiecznym.

przekażcie proszę 1% podatku na:

1procent-wer3.indd 1 2013-02-08 08:20:47

informacje


rekordowy atak grypyW pierwszym tygodniu stycznia zarejestrowano ok. 144,5 tys. przypadków zachorowania lub podej-rzenia zachorowania na grypę – donosi serwis Zdrowie.dziennik.pl. Rekord zachorowań padł jednak w grudniu ub.r., kiedy zarejestrowano w Pol-sce 261 tys. przypadków grypy – wynika z raportu Centrum Informacji o Przeziębieniu i Grypie. W ra-porcie używa się określenia „zachorowania lub podej-rzenia zachorowania na grypę”, ponieważ nie każdy przypadek zakażenia grypą jest badany na obecność wywołującego ją wirusa. Najwięcej zachorowań lub podejrzeń zachorowania na grypę w grudniu było na Pomorzu i Mazowszu.

źródło: Zdrowie.dziennik.pl

koniec z nfz – teraz świadczenia będzie wyceniać uuz

zniknie centrala narodowego Fun-duszu Zdrowia, a zastąpi ją Urząd Ubezpieczeń Zdrowotnych. Instytucję taką zamierza powołać do życia Mini-sterstwo Zdrowia – informuje serwis Forsal.pl. Ma ona przejąć wiele zadań, które do tej pory wypełniała centra-la funduszu – chociażby prowadzenie centralnego wykazu ubezpieczonych. Ale UUZ będzie też pełnił zupełnie nowe funkcje. Najbardziej skompli-kowaną z nich będzie wycena świad-czeń. To w UUZ powstanie nowy cen-nik, wedle którego oddziały Funduszu będą płacić szpitalom za leczenie. Tak

zwana taryfa świadczeń po opublikowaniu w formie ob-wieszczenia prezesa UUZ na stronie internetowej urzędu będzie bezpośrednio wiążąca dla wojewódzkich NFZ. In-nym nowym zadaniem UUZ będzie ocena technologii me-dycznych, czym do tej pory zajmowała się Agencja Oceny Technologii Medycznych.

źródło: Forsal.pl

produkt złożony

Produkt tV radio Prasa Billboard internet

– – – –

– – – –

– – – –

– –

– – – –

– – –

– – –

– –

– –

– –

– – – –

– – –

luty 2013 – aktywność w mediach

źródło: Polpharma Biuro Handlowe sp. z o.o. *wyrób medyczny

*


ciekawostki / gadżety apteki

chirurdzy przeszczepili żołnierzowi obie ręceWielki sukces lekarzy z John’s Hopkins Hospital w Baltimore. Udało im się przeszczepić obie ręce żoł-nierzowi, który stracił w Iraku wszystkie kończyny. Przed nim jeszcze długa rehabilitacja, ale może już poruszać rękoma – donosi portal Gazeta.pl. 26-letni sierżant Brendan Marrocco został ciężko ranny w 2009 r. w Iraku. Po wybuchu bomby ukrytej przy drodze miał tak poważne obrażenia, że konieczna była amputacja wszystkich kończyn. Jest pierwszym amerykańskim żołnierzem walczącym w Iraku i Afganistanie, któremu udało się przeżyć taką am-putację. W grudniu zdecydował się poddać zabiegowi obustronnego przeszczepu rąk. Podwójny przeszczep rąk należy do rzadkości. Zabieg przeprowadzało aż 16 lekarzy różnych specjalności, a cała operacja trwała 13 godzin. Do przeszczepu wykorzystano ramiona oraz szpik od zmarłego dawcy.

źródło: Gazeta.pl

Szansa dla diabetyków: bezinwazyjny pomiar cukru we krwiProfesor Janusz Smulko z Katedry Metrologii i Optoelektroniki Politechniki Gdańskiej wraz ze swoim zespołem pracuje nad bezinwazyjną metodą pomiaru stężenia glukozy we krwi – informuje Polskie Radio. Kluczem do diagnozowania i leczenia cukrzycy jest pomiar poziomu cukru. Choroba wymaga stałego monitorowania stężenia glukozy we krwi. Niestety pacjenci nie potrafią dobrze kontrolować cukrzycy, a poza tym dotychczas stosowane badanie ma charakter inwazyjny. Metoda opracowana przez polskiego naukowca pozwala badać poziom glukozy bezinwazyjnie. Wykorzystuje ona tzw. zjawisko Ramana. Polega ono na tym, że jeżeli daną substancję oświetli się światłem, to ono rozprasza i zmienia swoją częstotliwość. Linie spektralne są charakterystyczne dla wiązań chemicznych, które występują w substancji. Od lat zjawisko to wykorzystuje się w analizie składu chemicznego różnych substancji. Polscy uczeni chcą teraz wykrywać za jej pomocą poziom cukru we krwi.

źródło: Polskieradio.pl

Farmacja_Praktyczna205x100.indd 1 01/14/2013 13:11 PM



Silne wyładowania at-mosferyczne w znacz-ny sposób zwiększa-ją prawdopodobieństwo wystąpienia migreny i innych chronicznych bólów głowy – odkryli amerykańscy naukow-cy, którzy wyniki swo-ich badań opublikowa-li w specjalistycznym czasopiśmie „Cephalal-gia”. O odkryciu uczo-nych donosi Wirtualna

Polska. Naukowcy z Uniwersytetu Cincin-nati (USA) udowodnili, że błyskawice pojawia-jące się w odległości nawet 40 km od miej-sca zamieszkania są w stanie sprowokować napad bólowy w oko-licach głowy u ludzi, którzy cierpią na tego rodzaju dolegliwości. źródło: Wp.pl

Burze z piorunami mogą wywoływać migrenowy ból głowy

Botoks skutecznie wyleczy z depresji? Botoks zamiast popularnych leków na depresję? Tak twierdzi amerykański lekarz, który swoją kontrowersyjną metodę leczenia tej choroby z sukcesami wypróbował w badaniach z udziałem chorych – donosi serwis Zdrowie.dziennik.pl.

Paraliżując mięśnie twarzy, które kurczą się, gdy jeste-śmy smutni, można poprawić nastrój – twierdzi amery-kański lekarz. Pomysł, że to emocje i uczucia są wyzwala-ne przez zmiany, jakim podlega ciało, a nie odwrotnie, prze-mawia do psychologów. Niedawno neurobiolog Antonio Da-masio z University of Southern California wykazał, że emo-cje zaczynają się od objawów, takich jak przyspieszone bicie serca, a dopiero potem pojawia się lęk lub gniew. Tak więc odczucie podąża za zachowaniem, umysł za ciałem. W swo-jej książce „The Face of Emotion” dr Eric Finzi wyjaśnia, w jaki sposób można wpływać na nastrój zmieniając wy-raz twarzy. Zdaniem uczonego zajmującego się chirurgią skóry, nasz wyraz twarzy jest wręcz głównym czynnikiem kształtującym nastrój – a co za tym idzie, manipulując nim, można ten nastrój zmieniać. Od kilku lat wprowadza tę ideę w życie, wstrzykując botoks w mięsień marszczący brwi osób chorych na depresję. Jak twierdzi, zabieg przery-wa pętlę sprzężenia zwrotnego w mózgu i poprawia nastrój. źródło: Zdrowie.dziennik.pl

Przekarmiamy nasze dzieci Eksperci biją na alarm. Źle żywimy dzie-ci. Dlatego Instytut Matki i Dziecka oraz Polska Grupa Ekspertów opracowały nowe zalecenia żywieniowe dla najmłod-szych – donosi Polskie Radio. To wska-zówki dla rodziców i placówek wychowaw-czo-opiekuńczych oraz leczniczych, któ-re zajmują się dziećmi w wieku do 3 lat. Poradnik w przystępny, a zarazem mery-toryczny sposób podaje zasady prawidło-wego żywienia małego dziecka. Można go już bezpłatnie pobrać ze strony Instytu-

tu. Badania wskazują, że przekarmiamy dzieci, połowa z nich ma nieprawidłowy wskaźnik masy ciała (BMI), karmi-my je nieraz po dziesięć razy dziennie. Prof. Halina Weker z Instytutu Matki i Dziecka, która opracowała merytorycznie poradnik żywienia dziecka w wieku od 1. do 3. r.ż., podkreśla, jak istotna dla zdrowia malucha jest właściwa organizacja po-siłków podawanych mu w ciągu dnia. – Te zalecenia są znane, mówimy o trzech posiłkach większych: śniadanie, obiad, kola-cja i jednym lub dwóch mniejszych. źródło: Polskieradio.pl



Budzik, który dba o to, by spało się lepiejSen regeneruje orga-nizm, wpływa pozytyw-nie na urodę i samopo-czucie – dlatego jest tak istotny. Marka Gear4 wprowadziła na rynek urządzenie do pomia-ru snu, które zadba o to, by nocny wypoczynek był jak najbardziej efek-tywny – czytamy w ser-wisie Zdrowie.dziennik.pl. Opatentowany przez brytyjską firmę gadżet to rozbudowany budzik, a jednocześnie przyrząd dostarczający licznych informacji o jego jakości. Umożliwia także modyfikację negatywnych nawyków, tak aby żadna minuta nocne-go wypoczynku nie została zmarnowana. Renew Sleep Clock zaprojektowany został do współpracy ze smart-phonami. Pozwala również na takie ustawienie budzi-ka, by wydawał on sygnał w chwili najlżejszego snu, gwarantując tym samym łagodne wybudzenie. Budzik Renew Sleep Clock dostępny jest już w sprzedaży w sieciowych sklepach ze sprzętem RTV i AGD. Koszt: ok. 600 zł.


Lekarze biją na alarm. Coraz więcej osób ryzykuje zdro-wie i życie, decydując się na niebezpieczną metodę odchu-dzania. Jak podaje „Daily Mail”, na który powołuje się serwis Zdrowie.dziennik.pl, młode pacjentki z cukrzycą typu 1 coraz częściej rezygnują z zastrzyków z insuliną, by nie przybierać na wadze. Jeśli pacjenci świadomie re-zygnują z zastrzyków, by schudnąć, mówimy o diabulimii. Nazwa przywodzi na myśl bulimię – i słusznie. Eksper-ci przyznają, że można mówić o podobieństwie obu sposo-bów na utratę wagi. W przypadku diabulimii pacjenci po-zbywają się glukozy w sposób „naturalny”, bo wydalana jest ona za pośrednictwem nerek. Natomiast w przypadku bulimii pacjenci prowokują wymioty, by pozbyć się spoży-tego posiłku.


Polska kapsułka zdiagnozuje raka przełykuPolska badaczka wspólnie z naukow- cami z USA zbudowała specjalną kapsułkę, która pozwala na wczesne wykrywanie zmian chorobowych przełyku – informuje serwis Zdrowie.dziennik.pl. Wynalazek opracowany przez dr Michalinę Górę z grupą badaczy prof. Gary’ego Tearney’a w Massachusetts Gene-ral Hospital i Harvard Medical School w Bostonie pozwa-la na wczesne wykrywanie zmian chorobowych przełyku podczas zaledwie kilkuminutowego badania. Sonda składa się z małej kapsułki, wielkości średniego winogrona, za-montowanej na końcu cienkiego, giętkiego przewodu przy-łączonego do konsoli. Przewód ten zawiera światłowód za-kończony specjalnie zaprojektowaną optyką, która ogni-skuje światło na tkance poprzez ścianki kapsułki. Otrzy-manie pełnej informacji z całego odcinka przełyku odbywa się poprzez obracanie światłowodu i optyki wewnątrz son-dy i nawigację kapsułki w górę lub w dół przełyku.


niebezpieczna diabulimia

Szkoccy naukowcy pra-cują nad przełomową te-rapią, która pomoże pa-cjentom po udarze odzy-skać sprawność rucho-wą czy mowę – informu-je serwis Zdrowie.dzien-nik.pl. Obecnie osoby po udarze mózgu zwy-kle poddawane są tra-dycyjnej rehabilitacji. Są to żmudne ćwicze-nia, które mają pomóc w odzyskaniu mowy czy sprawności ruchowej. Teraz naukowcy z Uni-wersytetu w Glasgow chcą pobudzać tak zwa-ny nerw błędny, który biegnie wzdłuż szyi do mózgu. Taka stymula-cja ma wspomóc działa-nie niektórych obwodów mózgowych. – Jeśli ktoś ma kłopoty z

poruszaniem ręką, chce-my go z powrotem na-uczyć ubierać się, samo-dzielnie jeść czy grać w karty – tłumaczy autor badań, dr Jesse Dawson.


Przeprogramowanie mózgu nadzieją dla pacjentów po udarze


raport

e-farmakopeapotrzebna od zaraz

żadnemu farmaceucie nie trzeba tłumaczyć, czym jest farmakopea. „elementarz”, „monografia”, „aptekarska encyklopedia” – zwykło się o niej mawiać. mówi się też, że sporo kosztuje i że wciąż nie można doczekać się jej elektronicznego wydania. dlaczego w dobie powszechnej cyfryzacji polskim farmaceutom wciąż nie jest dane korzystać ze zdigitalizowanej wersji farmakopei?

zgodnie z obowiązującym pra-wem każda apteka w kraju winna posiadać aktualne

wydanie Farmakopei. Obowiązek ten zapisany jest w rozporządzeniu ministra zdrowia w sprawie szcze-gółowych wymogów, jakie powinien spełniać lokal apteki. Zdania na temat owego obowiązku są jednak wśród farmaceutów podzielone. Zwykle na plan pierwszy wysuwa się kwestia ceny publikacji. To temat drażliwy szczególnie dziś w dobie kryzysu, który dosięgnął wiele placówek. Bo zakup Farmakopei to wydatek rzeczywiście niemały. Dwa tomy obowiązującego IX wydania Farmakopei Polskiej kosztują 606 zł plus VAT. Do tego trzeba doliczyć aktualny Suplement 2012 do Farmakopei Polskiej IX w cenie ok. 200 zł.– moim zdaniem dla prywatnej ap-teki to sporo pieniędzy – uważa mgr farm. Stanisław Blichta, farmaceuta z Warszawy. – Do tego dochodzą jeszcze kwestie praktyczne. Z Far-makopei korzystamy niezmiernie rzadko. Jeżeli już, to tylko podczas sporządzania receptury, ale wtedy często wystarczy sięgnąć po odpo-wiedni podręcznik. O ile rozumiem konieczność posiadania przez aptekę obowiązującego Urzędowego Wykazu Produktów Leczniczych i Wyro-bów Medycznych dopuszczonych do obrotu na terenie naszego kraju, to kompletnie nie znajduję uzasadnienia dla posiadania Farmakopei – dodaje.

Są jednak i sądy biegunowo od-mienne. Dla mgr farm. Magdaleny Kozielskiej, farmaceutki z Lublina, konieczności posiadania niezbędnej literatury farmaceutycznej w aptece, a zwłaszcza Farmakopei Polskiej, wydaje się rzeczą zupełnie naturalną i zrozumiałą.– zastanawia mnie jedynie zasad-ność kupowania co jakiś czas nowego jej wydania. Zamiast tego powinna być wprowadzona możliwość zakupu najnowszej wersji Farmakopei w formie elektronicznej, która z kolei byłaby aktualizowana automatycznie wraz z każdą kolejną jej edycją – proponuje farmaceutka. Jak mówi, takie wyjście byłoby najbardziej ra-cjonalne, ponieważ apteki nie byłyby narażone na dodatkowe koszty.

Samorząd: to dobry pomysł– kupno Farmakopei to dla aptek spory wydatek, ale jeśli prawo nakłada na farmaceutów taki obowiązek, nie sposób z tym dyskutować – uważa Stanisław Kalicki, właściciel kilku aptek w Gdańsku. – Co więcej, wielu moich kolegów aptekarzy mówi, że byłoby skłonnych dopłacić jeszcze dodatkowe 100-200 zł za dołączoną do wydania papierowego wersję elektroniczną tej publikacji.O idei zdigitalizowania Farmakopei pozytywnie wyraża się też Samorząd Aptekarski. Mgr farm. Michał Pietrzykowski, Wiceprezes naczelnej rady aptekarskiej

autor: Szymon rybarczyk

Farmakopea w postaci cyfrowejto dobry pomysł, który podnoszę już od lat – przyznaje dr grzegorz kucharewicz, Prezes naczelnej rady aptekarskiej


raport

przyznaje wprost: – Czy się nam to podoba, czy nie, wszyscy funkcjonujemy dziś w sferze cyfrowej. Papier stopniowo odchodzi do lamusa. Uważam, że jeśli Farmakopea ma być bardziej dostępna dla farmaceutów, to powinna być wydawana w formie elektronicznej. Sugerowałbym stworzenie prostej aplikacji komputerowej dostępnej na krążku CD. Istotne, by aplikacja taka była wyposażona w specjalny silnik, który umożliwiałby np. sprawne i wygodne docieranie do danych – dodaje.– Farmakopea w postaci cyfrowej to dobry pomysł, który podnoszę już od lat – przyznaje dr Grzegorz Kucharewicz, Prezes Naczelnej Rady Aptekarskiej. – Obecnie wszystkie apteki wyposażone są w komputery podłączone do sieci internetowej, tak więc płyta CD lub tekst w formacie PDF mogłyby stanowić uzupełnienie wydania tradycyjnego, czyli drukowanego – uważa Prezes NRA. Jego zdaniem w sytuacji, gdy większość aptek ma ogromne problemy finansowe, istotne znaczenie ma obniżanie kosztów działalności. W związku z tym, że koszty publikacji w formie elektronicznej są niższe, zdaniem Prezesa NRA, apteka płaciłaby mniej za kolejne wydania Farmakopei. Poza tym farmaceuta posługujący się wersją cyfrową tego dokumentu łatwiej i szybciej będzie mógł dotrzeć do poszukiwanych treści w codziennej praktyce.

dodatek cd lub wersja onlineMgr farm. Piotr Merks, szef firmy OPC OPFARM CONSULTING LTD. w Londynie, który ma na swym koncie zagraniczną praktykę m.in. w Wielkiej Brytanii, Australii i Finlandii, przyznaje, że w większości rozwiniętych krajów na świecie Farmakopea dostępna jest zarówno w wersji papierowej, jak i elektronicznej.– Tak jest np. w Australii, która korzysta z Farmakopei Brytyjskiej. Tamtejsi farmaceuci mają możliwość korzystania na co dzień zarówno z wersji papierowej, jak i cyfrowej. Podobnie jest w Niemczech, gdzie oprócz książki mamy wersję na płycie CD – tłumaczy, dodając przy tym, że apteki w Wielkiej Brytanii nie mają obowiązku posiadania takiego wydawnictwa. – Farmakopeę znajdziemy jedynie w miejscach, w których produkuje się leki oraz na uczelniach przygotowujących studentów do zawodu farmaceuty.Przedstawiciele Urzędu Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych pytani o digitalizację zawartości merytorycznej Farmakopei Polskiej zapewniają, że istnieją takie plany.– Planowana jest publikacja Farmakopei Polskiej w wersji elektronicznej, choć w chwili obecnej trudno określić konkretny termin – wyjaśnia dr n. farm. Ewa Leciejewicz-Ziemecka, Dyrektor Departamentu Farmakopei

Urzędu Rejestracji – Aktualna Farmakopea Polska wydanie IX zawiera polskojęzyczną wersję zapisów Farmakopei Europejskiej 7.0 – 7.5 oraz wymagania narodowe (monografie preparatów galenowych, wykazy dawek, wykazy A, B i N), stanowi stąd obszerny materiał merytoryczny, publikowany obecnie tylko w wersji książkowej. Należy podkreślić, że przygotowanie Farmakopei Polskiej na nośniku elektronicznym wymaga dodatkowego nakładu pracy, poważnych środków finansowych oraz zabezpieczeń zapewniających legalne korzystanie z takiej wersji Farmakopei – dodaje dr Leciejewicz-Ziemecka.Zdaniem Wiceprezesa Pietrzykowskie- go możliwe jest proste rozwiązanie zapewniające taką ochronę.– Wystarczy stworzyć wersję elektroniczną i udostępnić ją farmaceutom online w płatnym systemie abonamentowym. Każdy użytkownik miałby wówczas przyporządkowany swój indywidualny kod dostępu do zasobów Farmakopei. Farmaceuci w swej pracy codziennie korzystają z różnych baz danych dostępnych w internecie. Nie sądzę, by stworzenie takiego systemu było rzeczą skomplikowaną pod

względem technologicznym – przyznaje.

www.farmacjapraktyczna.plPodyskutuj o tym na forum!

@

Wystarczy wersję cyfrową udostępnić farmaceutom online,w płatnym systemie na abonament


sonda

konieczna,ale czy przydatna?...

co farmaceuci sądzą na temat obowiązku posiadania w aptece farmakopei polskiej? jak często z niej korzystają i jak oceniają jej przydatność w ramach codziennej praktyki?

mgr farm. Anna Sadurskafarmaceutka z ŁodziUważam, że prawny zapis mówiący o konieczności posiadania przez aptekę ogólnodostępną i szpitalną aktualnej Farmakopei Polskiej jest w pełni uzasadniony. Znajdujące się w niej normy dotyczące składu leków, a przede wszystkim ich dawkowa-nia są bardzo pomocne przy rozwią-zywaniu niektórych problemów zwią-zanych z recepturą leków wykonywa-nych w aptece. Niejednokrotnie apte-karz przyrządzający lek (zwł. małym dzieciom) musi sprawdzić dawki sto-sowane i dawki maksymalne danego środka. Sporządzając krople oczne również należy korzystać z Farmako-pei. Jest ona przydatna, gdy istnieje konieczność sprawdzenia rozpuszczal-ności leku w różnych rozpuszczalni-kach. Nie wyobrażam sobie, żeby w aptece, gdzie jest receptura, nie było najnowszej Farmakopei z aktualnymi informacjami. Koszt kupna tej pozy-cji dość szybko się zwraca. Pamię-tajmy, że ważne jest bezpieczeństwo naszych pacjentów. Dzięki staranno-ści i jakości ich obsługi możemy liczyć na to, że będą przychodzić właśnie do nas, a nie konkurencyjnej apteki. Myślę, że aptekarstwo powinno być uprawiane lege artis. Posiadając na miejscu w aptece niezbędną literaturę fachową (w tym Farmakopeę), jeste-śmy w stanie upewnić się w razie wąt-pliwości czy na przykład określona dawka przepisana małemu pacjentowi nie zagrozi jego zdrowi lub życiu – w przypadku, gdy lekarz nie dopisał wykrzyknika przy dawce. Poza tym,

Farmakopea stanowi w pewnym sensie lekospis, zawiera niezbędne informa-cje o lekach i normach dotyczących ich składu, dawkowania i przygotowywa-nia, czyli wszystko to, co powinien wie-dzieć farmaceuta sporządzający i wydający lek.

mgr farm. Andrzej Godlewskifarmaceuta z warszawyObowiązek zakupu Farmakopei Pol-skiej jest, moim zdaniem, nieco prze-sadzony. Ta książka zawiera zbyt dużo informacji, które nie przydają się w codziennej pracy aptekarza. Jakość leków i metod ich badania to raczej domena laboratoriów analizy leków czy zakładów produkcyjnych, a nie aptek. W placówce, w której pracuję, nie robimy leków recepturowych więc Far-makopea jest zupełnie bezużyteczna. Posiadamy wszystkie niezbędne i wymagane pozycje literatury facho-wej, ale muszę przyznać, że z Farma-kopei w ogóle nie korzystamy. Jest wiele innych bardziej przystępnych i przydatnych książek farmaceutyczno-medycznych. Dziwne jest to, że jeste-śmy zmuszani do tego, by kupować coś, co nie ma większej użyteczności i w dodatku jest tak drogie.

mgr farm. Agnieszka mirekfarmaceutka z warszawyPosiadania Farmakopei w aptece nie uważam za niezbędne. Jednak dopóki obowiązek ten regulowany jest przepi-sami, musimy się do niego stosować. Z wieloletniego doświadczenia pracy w aptece wiem, że jest to książka,

oprac. mgr farm. michał mańka

Nie wyobrażam sobie, żeby w aptece, gdzie jest receptura, nie było najnowszej farmako-pei z aktual-nymi informa-cjami – koszt kupna tej pozy-cji dość szybko się zwraca mgr farm. Anna Sadurska farmaceutka z Łodzi


sonda

z której praktycznie się nie korzy-sta. Zdecydowanie częściej sięgamy do Wykazu Leków, Pharmindexu i do podręcznika z technologii postaci leku (w recepturze). Przydatne są rów-nież Dzienniki Ustaw, ale Farmakopea? – nie dość, że jest dużym wydatkiem, to niestety zakupiona „zalega” na półce. Ale oczywiście posiadamy wszystkie niezbędne pozycje i nie musimy obawiać się kontroli Inspekcji Farmaceutycznej. Mam znajomych aptekarzy w innym mieście, którzy zarządzają jedną małą apteką i po prostu nie stać ich na zakup kolejnej grubej księgi za 1000 zł. Wiem, że prowadzą aptekę bez zarzutu, ale wiem również, że – tak jak większości aptekom – Farmakopea jest zupełnie nieprzydatna. Liczą na to, że w przy-padku zawiadomienia przez Inspekto-rat Farmaceutyczny o planowanej wizy-cie, uda im się zdobyć wymaganą (ale zupełnie nieprzydatną) księgę. Moim zdaniem powinno być jakieś inne, bar-dziej racjonalne rozwiązanie. To aktu-alne, wymagające zakupu nowej Far-makopei, niestety nie jest dobre.

mgr farm. marek radeckifarmaceuta z wrocławiakupowanie raz na kilka lat kolejnego wydania Farmakopei Polskiej nie jest najlepszym pomysłem. Szkoda, że nasze prawo wymaga od nas czegoś, co jest zbyteczne. Należałoby rozważyć dodru-kowanie stron z odpowiednimi nowymi informacjami (swego rodzaju adden-dum) i zalecić kupowanie jedynie tego dodatku zawierającego zmiany w stosunku do poprzedniej Farma-kopei. Gromadzenie kolejnych dwóch tomów opasłego podręcznika ma nie-wielki sens, tym bardziej, że nie jest to książka, z której farmaceuta korzy-sta często w aptece. Używamy jej spo-radycznie, w przypadku konieczności sprawdzenia dawki substancji wyko-rzystywanej do receptury albo podczas wykonania maści farmakopealnej.

mgr farm. katarzyna Stawickafarmaceutka z warszawyFarmakopea stanowi zbiór bardzo cie-kawych informacji, jednak mało przydatnych w codziennej pracy aptekarza. Opisy metod bada-nia substancji farmaceutycz-nych nie są użyteczne z punktu widzenia pracy aptekarza. Z kolei przepisy przy- gotowywania leków recepturowych

można znaleźć w podręcznikach do receptury. Nie jestem zwolenniczką kupowania coraz to nowych egzem-plarzy Farmakopei. Po pierwsze koszt znacznie przewyższa korzyści płynące z zakupu tej książki. Również niewielka ilość zmian, jakie zachodzą wraz z nową edycją nie zachęca do jej kupowania. Jednak przymuszeni obowiązkiem apte-karze nabywają karnie kolejne tomy tylko po to, aby uniknąć ewentualnych zaleceń pokontrolnych i wykazać, że apteka stosuje się do przepisów prawa.

mgr farm. Beata figatfarmaceutka z GdańskaObowiązek zakupu najnowszej aktual-nej wersji Farmakopei Polskiej jest nie-korzystny dla aptekarzy. Cena dwuto-mowego wydania nie jest niska. Posia-dając inne, znacznie bardziej przydatne podręczniki fachowe (np. poradniki terapeutyczne, urzędowy spis leków), farmaceuta nie korzysta z Farmako-pei. Zawiera ona sporo informacji zupeł-nie niepotrzebnych dla aptekarza. Tym bardziej, że w wielu aptekach nie robi się już tak dużo leków recepturowych, jak kiedyś. Gdyby postać Farmakopei stre-ścić do jedynie kilku rozdziałów przy-datnych w pracy aptekarza i wydać to w formie jakiejś publikacji, najlepiej elek-tronicznej, zakup takiej formy Farma-

kopei miałby moim zdaniem więk-szy sens.


@

W placówce, w której pracuję, nie robimy leków receptu-rowychwięc Farmakopea jest bezużyteczna mgr farm. Andrzej Godlewski farmaceuta z Warszawy


prawo

zapytaj ekspertana pytania czytelników naszego miesięcznika nadesłane do redakcji za pośrednictwem strony www.farmacjapraktyczna.pl odpowiada marta wilczyńska, prawnik w kancelarii adwokata bartłomieja kochlewskiego, adwokata specjalizującego się w prawie pracy i regulacjach dotyczących branży farmaceutycznej.

Aktualnie jestem kierownikiem apteki. Mojemu pracodawcy kończy się umowa najmu lokalu. Właściciel lokalu nie chce mu jej przedłużyć i zwrócił się z propozycją, abym to ja przejął lokal. Jakich konsekwencji i przeszkód mogę się spodziewać ze strony pracodawcy oraz jakie będą problemy z uzyskaniem koncesji. Nie chcę, by apteka zbyt długo była nieczynna...

Przed rozpoczęciem negocjacji w sprawie zawarcia umowy najmu należy przede wszystkim najpierw rozwiązać z pracodawcą stosunek pracy – w przeciwnym razie będzie on mógł zarzucić pracownikowi dzia-łanie na jego niekorzyść. W konsekwencji może to doprowadzić do dys-cyplinarnego rozwiązania umowy o pracę, a także roszczeń o odszko-dowanie z jego strony. Co do zezwo-lenia na prowadzenie apteki – zgod-nie z art. 99 ust. 4 ustawy z dnia 6 września 2001 r. – Prawo farma-ceutyczne (Dz.U.2001.126.1381 ze zm.), jest ono wydawane osobom fizycznym, osobom prawnym oraz niemającym osobowości prawnej spółkom prawa handlowego. Ponadto zezwolenie na prowadzenie apteki zawsze wydawane jest dla konkret-nego podmiotu prowadzącego dzia-łalność apteczną pod danym adre-sem, nie zaś dla apteki jako dla lokalu. Oznacza to, że planując pro-wadzenie apteki należy wystąpić o wydanie zezwolenia bezpośrednio na nową osobę prawną czy też nie-mającą osobowości prawnej spółkę prawa handlowego. Dopiero mając takie zezwolenie można rozpocząć prowadzenie apteki.

Zima się kończy więc chciałbym zawczasu zapytać, jakie możliwości prawne ma kierownik apteki, żeby wymusić na właścicielu apteki (nie jest farmaceutą) zakup klimatyzacji? W upalne dni temperatura w naszym lokalu aptecznym dochodzi do 29 st. C...

Kwestie związane z wyposażaniem apteki w urządzenia wentylacyjne określa § 6 rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 30 września 2002 r. w sprawie szczegółowych wymogów, jakim powinien odpowiadać lokal apteki (Dz.U.2002. 171.1395 ze zm.). Wskazuje on precyzyjnie, że poszczególne pomieszczenia w pla-cówce wyposaża się w odpowiednie urządzenia zapewniające minimum 1,5-krotną wymianę powietrza w ciągu godziny. Ponadto pomiesz-czenia apteki przeznaczone na izbę recepturową, izbę do sporządzania produktów leczniczych, homeopatycz-nych i zmywalnię muszą posiadać odpowiednie urządzenia wentylacyjne zapewniające minimum 2-krotną wymianę powietrza w ciągu godziny. Dodatkowo, pomieszczenia apteki, w których są sporządzane, wydawane i przechowywane produkty leczni-cze oraz wydawane i przechowywane wyroby medyczne, muszą być wypo-sażone w urządzenia eliminujące nadmierne nasłonecznienie. Nato-miast pomieszczenia, w których są przechowywane leki cytostatyczne, muszą spełniać wymagania w zakre-sie bezpieczeństwa i higieny pracy określone w przepisach dla zakła-dów opieki zdrowotnej, które również przewidują konieczność zapewnienia wentylacji pomieszczeń.

zezwolenie na prowadzenie aptekiwydawane jest zawsze dla konkretnego podmiotu prowadzącego działalność apteczną pod danym adresem


Warto pamiętać, że obowiązek zapew-nienia w pomieszczeniach apteki odpo-wiedniej temperatury i wentylacji ciąży na właścicielu placówki. Reguluje go treść przepisów dotyczących bezpie-czeństwa i higieny pracy – m.in. rozpo-rządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 wrze-śnia 1997 r. w sprawie ogólnych prze-pisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U.1997.129.844 ze zm.). Przykła-dowo, zgodnie z treścią § 32 ust. 1 i § 33 wskazanego rozporządzenia, w pomieszczeniach pracy powinna być zapewniona wymiana powietrza wyni-kająca z potrzeb użytkowych i funkcji tych pomieszczeń, bilansu ciepła i wil- gotności oraz zanieczyszczeń stałych i gazowych. Z kolei w pomieszczeniach pracy, w których następuje wydzielanie się ciepła przez promieniowanie w ilości przekraczającej na stanowiskach pracy wartość określoną w tym przepisie (tj. 2500 kJ x godz./m2), należy stoso-wać nawiewną wentylację miejscową. Jeżeli lokal apteki nie spełnia tych norm, można naciskać na właściciela, aby dostosował warunki pracy do tych przewidzianych przepisami prawa.

Jak wygląda zezwolenie na prowadzenie apteki w przypadku jej prowadzenia przez spółkę jawną? Czy podmiotem takiego zezwolenia jest sama spółka jawna, czy wspólnicy spółki jawnej (tak jak w przypadku spółki cywilnej)? Pytam, bo chciałbym uniknąć konieczności zmiany zezwolenia (obecnie koszt prawie 4 tys. zł) w przypadku zmiany np. nazwiska lub adresu zamieszkania przez jednego ze wspólników.

zgodnie z przepisami prawo do uzyska-nia zezwolenia na prowadzenie apteki ma osoba fizyczna, osoba prawna oraz nie-mająca osobowości prawnej spółka prawa handlowego. Mówi o tym dokładnie treść art. 99 ust. 4 ustawy z dnia 6 września 2001 r. – Prawo farmaceu-tyczne (Dz.U.2001.126.1381 ze zm.). A zatem w tej sytuacji podmiotem, który może uzyskać zezwolenie na prowadzenie apteki, jest spółka jawna niemająca oso-bowości prawnej, nie zaś jej wspólnicy.

Znalazłem aptekę, w której mogę odbyć staż, ale niestety jest to apteka bez receptury. Chcę więc uczyć się receptury jednocześnie w innej aptece, która daje taką sposobność. Czy prawo dopuszcza taką możliwość?

Owszem. Możliwe jest wykonywanie części zajęć praktycznych w ramach praktyki w aptece realizującej leki recepturowe, a części w innej aptece, nie realizującej takich leków. Wskazują na to konkretne przepisy prawa. W § 4 rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 17 lipca 2002 r. w sprawie odbywania praktyki w aptece przez technika farmaceu-tycznego (Dz.U.2002.126.1082 ze zm.) ustawodawca wskazał, że prak-tykę odbywa się w aptece zapewniają-cej świadczenie usług farmaceutycz-nych co najmniej w zakresie, o którym mowa w art. 86 ust. 2 ustawy Prawo farmaceutyczne. Oznacza to, że co do zasady praktyka powinna odbywać się w aptece, w której sporządzane są leki receptu-rowe. Powyższe rozporządzenie dopusz-cza jednak możliwość odbywania prak-tyki w aptece np. nie realizującej leków

Obowiązek zapewnienia w pomieszcze-niach apteki odpowiedniej temperatury i wentylacji ciąży na właścicielu placówki – reguluje go treść przepisów dotyczących bezpieczeń-stwa i higieny pracy

prawo


@

recepturowych, pod warunkiem umoż-liwienia praktykantowi odbycia części zajęć praktycznych w innej aptece, która te warunki spełnia. Również w sytuacji, gdy praktyka nie może być kontynuowana w danej aptece, dopusz-cza się odbywanie dalszej części prak-tyki w innej placówce, pod warunkiem, że zmiana ta umożliwi pełną realizację programu praktyki.

Kogo musi zawiadomić kierownik apteki, gdy wybiera się na dwutygodniowy urlop?

Ustanowienie zastępstwa kierow-nika apteki na czas dłuższy niż 30 dni wymaga powiadomienia w formie pisemnej wojewódzkiego inspektora farmaceutycznego i okręgowej izby lekarskiej. Mówi o tym § 11 rozporzą-dzenia Ministra Zdrowia z dnia 18 października 2002 r. w sprawie pod-stawowych warunków prowadzenia apteki (Dz.U.2002.187.1565 ze zm.). Warto jednak pamiętać, że w przy-padku urlopu kierownik apteki jest zobowiązany do wyznaczenia własnego zastępcy na czas swojej nieobecności. Sytuację taką reguluje szczegółowo art. 88 ust. 4 ustawy z dnia 6 wrze-śnia 2001 r. – Prawo farmaceutyczne (Dz.U.2001.126.1381 ze zm.), zaś osobę spełniającą wymogi zastępcy kierow-nika apteki (do jego zastępowania w trybie określonym w art. 95 ust. 4 pkt 5 wskazanej ustawy) określa pre-cyzyjnie art. 2b ust. 1 pkt 1, 2 i 5-7 ustawy z dnia 19 kwietnia 1991 r. o izbach aptekarskich (Dz.U.2003.9.108 ze zm.).

Jaka jest odpowiedzialność finansowa kierownika apteki w wyniku podpisania umowy na realizację recept NFZ? Jaka jest odpowiedzialność finansowa wobec właściciela? Jaka jest odpowiedzialność wobec pacjenta, np. w sprawie cywilnej?

Zagadnienia związane z zawieraniem i wykonywaniem umów z narodowym Funduszem zdrowia na wydawanie refundowanego leku, środka spo-żywczego specjalnego prze-znaczenia żywieniowego oraz wyrobu medycznego na receptę („umów na realizację recept”) regulowane są przez przepisy ustawy z dnia 12 maja 2011 r. o refundacji leków, środ-

ków spożywczych specjalnego prze-znaczenia żywieniowego oraz wyro-bów medycznych (Dz.U.2011.122.696 ze zm.). Na podstawie art. 41 ust. 1 i 3 wskazanej ustawy umowa na reali-zację recept zawierana jest pomię-dzy narodowym Funduszem zdro-wia i podmiotem prowadzącym aptekę, przy czym podpisywana jest ona rów-nież przez kierownika apteki. Oznacza to, że podmiot prowadzący aptekę jest odpowiedzialny za prawidłowe wyko-nywanie umowy na realizację recept, zaś w przypadku konieczności zwrotu refundacji dokonuje jej podmiot prowa-dzący aptekę, nie bezpośrednio kierow-nik apteki.Odpowiedzialność finansowa kierow-nika apteki wobec podmiotu prowadzą-cego aptekę zależna będzie natomiast od tego, czy kierownik apteki świad-czy pracę na podstawie umowy o pracę, czy też jest zatrudniony na podstawie umowy cywilnoprawnej. W przypadku umowy o pracę odpowiedzialność kie-rownika apteki jako pracownika ogra-niczona jest – na podstawie przepisów art. 114-122 Kodeksu pracy – do wysokości trzymiesięcznego wyna-grodzenia przysługującego kierow-nikowi apteki w dniu wyrządzenia szkody (tylko w przypadku umyślnego wyrządzenia szkody kierownik apteki byłby zobowiązany do jej naprawie-nia w pełnej wysokości, a należy wska-zać że ciężar dowodu w tej sytuacji spo-czywa na pracodawcy). Z kolei na pod-stawie umowy cywilnoprawnej odpo-wiedzialność kierownika apteki jest szersza – co do zasady odpowiada on za wyrządzenie szkody zarówno z winy umyślnej, jak i nieumyślnej i to w pełnej wysokości.Również w przypadku odpowiedzial-ności cywilnej względem pacjenta za szkodę wyrządzoną mu z związku z wydaniem niewłaściwego leku przez kierownika apteki odpowiedzialność kierownika apteki zależeć będzie od podstawy jego zatrudnienia w aptece (umowa o pracę kontra umowa cywil-noprawna). W przypadku umowy o pracę odpowiedzialność ta podlega wskazanym powyżej ograniczeniom wynikającym z Kodeksu pracy.

W przypadku umowy cywilno-prawnej – jest szersza, tj. kie-

Ustanowienie zastępstwa kierownika apteki na czas dłuższy niż 30 dniwymaga powiadomienia w formie pisemnej wojewódzkiego inspektora farmaceutycz-nego i okręgo-wej izby lekarskiej


prawo

Skóra bez kompleksów• grzybice skóry • łupież pstry

• grzybicze zakażenia błon śluzowych

12PH007_Prasa FP_v3.indd 1 2/8/13 12:14 PM

R E

K L

A M

A

farmacja praktyczna 2/2013 17farmacja praktyczna 2/2013 17

Skóra bez kompleksów• grzybice skóry • łupież pstry

• grzybicze zakażenia błon śluzowych


FLU/150/10-2012

Flucofast (Fluconazolum). Skład i postać: 1 kapsułka zawiera 50 mg, 100 mg lub 150 mg flukonazolu. Produkt leczniczy Flucofast 100 mg zawiera laktozę oraz żółcień pomarańczową (E 110). Wskazania do stosowania: Flucofast jest wskazany w leczeniu zakażeń grzybiczych. Flucofast jest wskazany do stosowania u pacjentów dorosłych w leczeniu następujących zakażeń: kryptokokowe zapalenie opon mózgowych; kokcydioidomikoza; inwazyjne kandydozy; drożdżakowe zakażenia błon śluzowych, w tym zakażenia gardła, przełyku, występowanie drożdżaków w moczu oraz przewlekłe drożdżakowe zakażenia skóry i błon śluzowych; przewlekłe zanikowe drożdżakowe zapalenie jamy ustnej (związane ze stosowaniem protez zębowych), jeśli higiena jamy ustnej lub leczenie miejscowe są niewystarczające; drożdżyca pochwy, ostra lub nawracająca, gdy leczenie miejscowe jest niewystarczające; drożdżakowe zapalenia żołędzi, gdy leczenie miejscowe jest niewystarczające; grzybice skóry, w tym stóp, tułowia, podudzi, łupież pstry, zakażenia drożdżakowe skóry właściwej, gdy zalecane jest podjęcie leczenia ogólnoustrojowego; grzybica paznokci (onychomikoza), gdy uzna się, że inne leki są nieodpowiednie. Flucofast jest wskazany do stosowania u pacjentów dorosłych w zapobieganiu następującym zakażeniom: nawroty kryptokokowego zapalenia opon mózgowych u pacjentów z podwyższonym ryzykiem nawrotów; nawroty drożdżakowego zapalenia błony śluzowej jamy ustnej, gardła i przełyku u pacjentów zakażonych HIV, u których jest zwiększone ryzyko nawrotów; nawroty drożdżycy pochwy (4 lub więcej zakażeń w ciągu roku); zakażenia grzybicze u pacjentów z przedłużającą się neutropenią (np. u pacjentów z nowotworami krwi, otrzymujących chemioterapię lub u pacjentów po przeszczepieniu krwiotwórczych komórek macierzystych). Flucofast jest wskazany do stosowania w następujących zakażeniach u noworodków, niemowląt, dzieci i młodzieży w wieku od 0 do 17 lat. Flucofast stosuje się w leczeniu drożdżakowego zakażenia błon śluzowych (jamy ustnej, gardła i przełyku), inwazyjnej kandydozy i kryptokokowego zapalenia opon mózgowych oraz w zapobieganiu zakażeniom drożdżakami u pacjentów z osłabioną odpornością. Flucofast można stosować jako leczenie podtrzymujące w celu zapobiegania nawrotom kryptokokowego zapalenia opon mózgowych u dzieci z wysokim ryzykiem nawrotów. Leczenie można rozpocząć przed otrzymaniem wyników posiewu lub innych badań laboratoryjnych. Jednakże po ich otrzymaniu należy odpowiednio dostosować dostępne leczenie. Należy wziąć pod uwagę oficjalne wytyczne dotyczące właściwego zastosowania leków przeciwgrzybiczych. Dawkowanie i sposób podawania: Dawkę należy dostosować do rodzaju oraz ciężkości zakażenia grzybiczego. Jeśli w danym zakażeniu konieczne jest stosowanie wielokrotnych dawek, leczenie należy kontynuować do chwili ustąpienia klinicznych lub mikrobiologicznych objawów czynnego zakażenia. Niedostatecznie długi okres leczenia może być przyczyną nawrotu czynnego zakażenia. Kryptokokoza. Leczenie kryptokokowego zapalenia opon mózgowych: Dawka nasycająca: 400 mg pierwszej doby, następna dawka: 200 mg do 400 mg na dobę, zwykle przez 6 do 8 tygodni. W zakażeniach zagrażających życiu dawkę dobową można zwiększyć do 800 mg. Leczenie podtrzymujące w zapobieganiu nawrotom kryptokokowego zapalenia opon mózgowych u pacjentów z podwyższonym ryzykiem nawrotów: 200 mg na dobę. Nieograniczony czas stosowania w dawce dobowej 200 mg. Kokcydioidomikoza: 200 mg do 400 mg przez 11 do 24 miesięcy lub dłużej, w zależności od pacjenta. W niektórych zakażeniach, zwłaszcza w zapaleniu opon mózgowych, można rozważyć zastosowanie dawki 800 mg na dobę. Kandydozy inwazyjne: Dawka nasycająca: 800 mg pierwszej doby. Następna dawka: 400 mg na dobę. Zalecana zwykle długość leczenia zakażenia drożdżakowego krwi wynosi 2 tygodnie po pierwszym negatywnym wyniku posiewu krwi oraz ustąpieniu objawów przedmiotowych i podmiotowych charakterystycznych dla kandydemii. Leczenie kandydozy błon śluzowych. Kandydoza jamy ustnej: Dawka nasycająca: 200 mg do 400 mg pierwszej doby. Następna dawka: 100 mg do 200 mg na dobę przez 7 do 21 dni (do czasu ustąpienia kandydozy jamy ustnej). Można stosować dłużej u pacjentów z ciężkim osłabieniem czynności układu immunologicznego. Kandydoza przełyku: Dawka nasycająca: 200 mg do 400 mg pierwszej doby. Następna dawka: 100 mg do 200 mg na dobę przez 14 do 30 dni (do czasu ustąpienia kandydozy przełyku). Można stosować dłużej u pacjentów z ciężkim osłabieniem czynności układu immunologicznego. Występowanie drożdżaków w moczu: 200 mg do 400 mg na dobę przez 7 do 21 dni. Można stosować dłużej u pacjentów z ciężkim osłabieniem czynności układu immunologicznego. Przewlekła zanikowa kandydoza: 50 mg na dobę przez 14 dni. Przewlekła kandydoza skóry i błon śluzowych: 50 mg do 100 mg na dobę do 28 dni. Można stosować dłużej u pacjentów z ciężkim osłabieniem czynności układu immunologicznego. Zapobieganie nawrotom drożdżakowego zapalenia błony śluzowej u pacjentów zarażonych HIV, u których jest zwiększone ryzyko nawrotów. Kandydoza jamy ustnej: 100 mg do 200 mg na dobę lub 200 mg 3 razy na tydzień. Nieograniczony czas stosowania u pacjentów z przewlekłym osłabieniem czynności układu immunologicznego. Kandydoza przełyku: 100 mg do 200 mg na dobę lub 200 mg 3 razy na tydzień. Nieograniczony czas stosowania u pacjentów z przewlekłym osłabieniem czynności układu immunologicznego. Kandydoza narządów płciowych. Ostra drożdżyca pochwy oraz drożdżakowe zapalenie żołędzi: 150 mg, pojedyncza dawka. Leczenie i zapobieganie nawrotom drożdżycy pochwy (4 lub więcej zakażeń w roku): 150 mg co trzeci dzień, w sumie 3 dawki (doba 1., 4. i 7.), a następnie dawka podtrzymująca 150 mg raz na tydzień. Dawka podtrzymująca przez 6 miesięcy. Grzybice skóry. Grzybica stóp, grzybica tułowia, grzybica podudzi, drożdżyca skóry: 150 mg raz na tydzień lub 50 mg raz na dobę przez 2 do 4 tygodni; w grzybicy stóp może być konieczne stosowanie do 6 tygodni. Łupież pstry: 300 mg do 400 mg raz na tydzień przez 1 do 3 tygodni lub 50 mg raz na dobę przez 2 do 4 tygodni. Grzybica paznokci (onychomikoza): 150 mg raz na tydzień. Leczenie należy kontynuować aż do zastąpienia zakażonego paznokcia przez nowy, niezakażony. Czas potrzebny do odrostu nowego paznokcia dłoni lub stopy wynosi odpowiednio 3 do 6 lub 6 do 12 miesięcy. Szybkość odrostu może jednak różnić się u poszczególnych pacjentów, także w zależności od wieku. Po wyleczeniu przewlekłego zakażenia paznokcie czasami mogą pozostać zniekształcone. Zapobieganie zakażeniom drożdżakowym u pacjentów z przedłużającą się neutropenią: 200 mg do 400 mg. Leczenie należy rozpocząć kilka dni przed spodziewanym początkiem neutropenii i kontynuować przez 7 dni po jej ustąpieniu, kiedy liczba neutrofili zwiększy się powyżej 1000 komórek na mm3. Szczególne grupy pacjentów: Pacjenci w podeszłym wieku. Dawkowanie należy zmodyfikować w zależności od czynności nerek (patrz „Pacjenci z zaburzeniami czynności nerek”). Pacjenci z zaburzeniami czynności nerek: Jeśli stosuje się pojedynczą dawkę, nie jest konieczna zmiana dawkowania. Pacjentom (w tym dzieciom i młodzieży) z zaburzeniami czynności nerek, otrzymujących wielokrotne dawki flukonazolu, na początku należy podać dawkę od 50 mg do 400 mg, bazując na zalecanej dla danego wskazania dawce dobowej. Po podaniu tej dawki nasycającej dawkę dobową (zgodnie ze wskazaniem) należy ustalić na podstawie poniższych danych: Klirens kreatyniny >50 ml/min – 100% zalecanej dawki. Klirens kreatyniny ≤50 ml/min (bez dializ) – 50% zalecanej dawki. Regularne dializy – 100% zalecanej dawki po każdej dializie. Pacjentom regularnie dializowanym należy po każdej dializie podawać 100% zalecanej dawki; w dniach, w których nie wykonuje się dializy, należy podawać dawkę zmniejszoną odpowiednio do klirensu kreatyniny. Pacjenci z zaburzeniami czynności wątroby: Dane dotyczące stosowania u pacjentów z zaburzeniami czynności wątroby są ograniczone, dlatego flukonazol należy stosować ostrożnie u pacjentów z zaburzeniami czynności wątroby. Dzieci i młodzież. U dzieci i młodzieży nie należy przekraczać maksymalnej dawki dobowej wynoszącej 400 mg. Podobnie jak w zakażeniach u pacjentów dorosłych, długość leczenia zależy od klinicznej oraz mikologicznej odpowiedzi pacjenta. Flucofast podaje się w pojedynczych dobowych dawkach. Dawkowanie u dzieci z zaburzeniami czynności nerek - patrz „Pacjenci z zaburzeniami czynności nerek”. Nie przebadano farmakokinetyki flukonazolu u dzieci i młodzieży z niewydolnością nerek (dawkowanie u noworodków (0 do 27 dni), u których często czynność nerek nie jest w pełni rozwinięta – patrz poniżej). Noworodki, niemowlęta i dzieci (w wieku od 28 dni do 11 lat). Kandydoza błon śluzowych. Dawka początkowa: 6 mg/kg m.c. Następna dawka: 3 mg/kg m.c. na dobę. Dawkę początkową można stosować w pierwszym dniu leczenia w celu szybszego osiągnięcia stanu równowagi. Kandydozy inwazyjne oraz kryptokokowe zapalenie opon mózgowych. Dawka: 6 do 12 mg/kg m.c. na dobę, w zależności od ciężkości choroby. Leczenie podtrzymujące w celu zapobiegania nawrotom kryptokokowego zapalenia opon mózgowych u dzieci z dużym ryzykiem nawrotu. Dawka: 6 mg/kg m.c. na dobę, w zależności od ciężkości choroby. Zapobieganie zakażeniom drożdżakami u pacjentów z osłabioną odpornością. Dawka: 3 do 12 mg/kg m.c. na dobę. W zależności od stopnia oraz czasu trwania neutropenii (patrz „Dawkowanie u dorosłych”). Młodzież (w wieku od 12 do 17 lat). W zależności od masy ciała oraz dojrzałości lekarz przepisujący powinien ocenić, które dawkowanie (dla dorosłych czy dla dzieci) jest najbardziej odpowiednie. Dane kliniczne wskazują, że klirens flukonazolu u dzieci jest większy niż u dorosłych. Dawki 100, 200 i 400 mg u dorosłych odpowiadają dawkom 3, 6 i 12 mg/kg m.c. u dzieci, umożliwiającym uzyskanie porównywalnego stopnia narażenia. Nie określono profilu bezpieczeństwa stosowania ani skuteczności flukonazolu w leczeniu kandydozy narządów płciowych u dzieci i młodzieży. Aktualnie dostępne dane dotyczące bezpieczeństwa stosowania u dzieci i młodzieży w innych wskazaniach opisano w punkcie: Działania niepożądane. Jeżeli konieczne jest leczenie kandydozy narządów płciowych u młodzieży (w wieku od 12 do 17 lat), należy zastosować takie samo dawkowanie jak u dorosłych. Noworodki (w wieku od 0 do 27 dni). Noworodki wolniej wydalają flukonazol. Istnieją nieliczne dane farmakokinetyczne potwierdzające sposób stosowania u noworodków. Noworodki (0 do 14 dni): Taką samą dawkę w mg/kg m.c. jak u niemowląt i dzieci należy podawać co 72 godziny. Nie należy przekraczać maksymalnej dawki 12 mg/kg m.c., podawanej co 72 godziny. Noworodki (od 15 do 27 dni): Taką samą dawkę w mg/kg m.c. jak u niemowląt i dzieci należy podawać co 48 godzin. Nie należy przekraczać maksymalnej dawki 12 mg/kg m.c., podawanej co 48 godzin. Flukonazol można podawać w postaci doustnej lub dożylnej (w zależności od preparatu); droga podania zależy od stanu klinicznego pacjenta. W przypadku zmiany drogi podania z dożylnej na doustną i odwrotnie nie jest konieczna zmiana dawkowania. Kapsułki należy połykać w całości, niezależnie od przyjmowanych posiłków. Przeciwwskazania: Nadwrażliwość na substancję czynną, pokrewne związki azolowe lub na którąkolwiek substancję pomocniczą produktu. Z badań dotyczących interakcji po podaniu wielokrotnym wynika, że przeciwwskazane jest podawanie terfenadyny pacjentom otrzymującym flukonazol w dawkach wielokrotnych, wynoszących 400 mg na dobę lub więcej. Stosowanie innych leków, które wydłużają odstęp QT i są metabolizowane przez cytochrom P450 (izoenzym CYP3A4), takich jak: cyzapryd, astemizol, pimozyd, chinidyna oraz erytromycyna, jest przeciwwskazane u pacjentów otrzymujących flukonazol. Ostrzeżenia i zalecane środki ostrożności: Grzybica skóry owłosionej głowy. Badano stosowanie flukonazolu w leczeniu grzybicy skóry owłosionej głowy u dzieci. Nie wykazano wyższej skuteczności niż gryzeofulwiny, a ogólny odsetek wyzdrowień był mniejszy niż 20%. Dlatego produktu Flucofast nie należy stosować w leczeniu grzybicy skóry owłosionej głowy. Kryptokokoza. Dane dotyczące skuteczności flukonazolu w leczeniu kryptokokozy oraz zakażeń o innych lokalizacjach (np. kryptokokoza płuc lub skóry) są ograniczone, przez co brak dokładnych zaleceń dotyczących dawkowania. Głębokie grzybice endemiczne. Dane dotyczące skuteczności flukonazolu w leczeniu innych postaci grzybicy endemicznej, takich jak parakokcydioidomkoza, sporotrychoza limfatyczno-skórna i histoplazmoza, są ograniczone, przez co brak dokładnych zaleceń dotyczących dawkowania. Nerki. Należy zachować ostrożność podczas podawania flukonazolu u pacjentów z zaburzeniami czynności nerek. Wątroba i drogi żółciowe. Należy zachować ostrożność podczas podawania flukonazolu u pacjentów z zaburzeniami czynności wątroby. Stosowanie produktu Flucofast wiązało się rzadko z ciężkim toksycznym uszkodzeniem wątroby, w tym ze skutkiem śmiertelnym, głównie u pacjentów z ciężkimi chorobami podstawowymi. W przypadkach hepatotoksycznego działania flukonazolu nie obserwowano jednoznacznego związku z całkowitą dawką dobową leku, długością terapii oraz z płcią ani wiekiem pacjentów. Działanie hepatotoksyczne flukonazolu zwykle ustępowało po zaprzestaniu terapii. Jeśli w trakcie leczenia flukonazolem wystąpią zaburzenia wyników badań czynności wątroby, należy dokładnie obserwować, czy u pacjenta nie wystąpi cięższe uszkodzenie tego narządu. Należy poinformować pacjenta, jakie mogą wystąpić objawy świadczące o silnym działaniu na wątrobę (znaczna astenia, jadłowstręt, przedłużające się nudności, wymioty i żółtaczka). Stosowanie flukonazolu należy niezwłocznie przerwać, a pacjent powinien skonsultować się z lekarzem. Układ sercowo-naczyniowy. Stosowanie niektórych azoli, w tym flukonazolu, było związane z wydłużeniem odstępu QT w zapisie elektrokardiograficznym. W badaniach przeprowadzonych po wprowadzeniu produktu do obrotu u pacjentów przyjmujących flukonazol rzadko notowano wydłużenie odstępu QT i zaburzenia rytmu typu torsade de pointes. Dotyczyło to ciężko chorych pacjentów z wieloma czynnikami ryzyka, takimi jak: choroby mięśnia sercowego, zaburzenia elektrolitowe oraz jednoczesne przyjmowanie leków mogących powodować zaburzenia rytmu serca. Należy zachować ostrożność podczas stosowania flukonazolu u pacjentów, u których występują powyższe czynniki ryzyka zaburzeń rytmu serca. Jednoczesne stosowanie innych leków wydłużających odstęp QT oraz metabolizowanych przez cytochrom P450 (CYP3A4) jest przeciwwskazane. Halofantryna. Wykazano, że halofantryna stosowana w zalecanej dawce terapeutycznej wydłuża odstęp QT oraz jest substratem dla izoenzymu CYP3A4. Nie zaleca się jednoczesnego stosowania flukonazolu i halofantryny. Reakcje skórne. Podczas leczenia flukonazolem rzadko obserwowano występowanie skórnych reakcji alergicznych, takich jak zespół Stevensa-Johnsona i martwica toksyczno-rozpływna naskórka. Pacjenci z AIDS są bardziej skłonni do ciężkich reakcji skórnych po zastosowaniu różnych produktów leczniczych. Jeśli u pacjenta z powierzchowną grzybicą, leczonego flukonazolem, wystąpi wysypka, należy przerwać podawanie flukonazolu. Jeżeli wysypka rozwinie się u pacjenta leczonego flukonazolem z powodu inwazyjnego, układowego zakażenia grzybiczego, pacjenta należy uważnie obserwować; w razie wystąpienia zmian pęcherzowych lub rumienia wielopostaciowego należy przerwać podawanie flukonazolu. Nadwrażliwość. Rzadko opisywano przypadki wystąpienia reakcji anafilaktycznej. Cytochrom P450. Flukonazol jest silnym inhibitorem CYP2C9 i umiarkowanym inhibitorem CYP3A4. Ponadto jest również inhibitorem CYP2C19. Należy kontrolować pacjentów przyjmujących jednocześnie flukonazol i leki o wąskim indeksie terapeutycznym metabolizowane z udziałem izoenzymów CYP2C9, CYP2C19 i CYP3A4. Terfenadyna. Należy dokładnie kontrolować pacjentów przyjmujących jednocześnie terfenadynę i flukonazol w dawkach mniejszych niż 400 mg na dobę. Substancje pomocnicze. Kapsułki zawierają laktozę jednowodną, dlatego nie należy ich stosować u pacjentów z rzadko występującą dziedziczną nietolerancją galaktozy, niedoborem laktazy (typu Lapp) lub zespołem złego wchłaniania glukozy-galaktozy. Działania niepożądane: Najczęściej zgłaszanymi działaniami niepożądanymi (>1/10) są: ból głowy, ból brzucha, biegunka, nudności, wymioty, zwiększenie we krwi aktywności aminotransferazy alaninowej, aminotransferazy asparaginianowej, fosfatazy alkalicznej oraz wysypka. Podczas stosowania flukonazolu obserwowano i raportowano przedstawione niżej działania niepożądane z następującą częstotliwością: bardzo często (≥1/10), często (≥1/100 do <1/10), niezbyt często (≥1/1000 do <1/100), rzadko (≥1/10 000 do <1/1000), bardzo rzadko (<1/10 000), częstość nieznana (nie może być określona na podstawie dostępnych danych). Zaburzenia krwi i układu chłonnego: Niezbyt często: niedokrwistość. Rzadko: agranulocytoza, leukopenia, trombocytopenia, neutropenia. Zaburzenia układu immunologicznego: Rzadko: anafilaksja. Zaburzenia metabolizmu i odżywiania: Niezbyt często: zmniejszenie łaknienia. Rzadko: hipercholesterolemia, hipertriglicerydemia, hipokaliemia. Zaburzenia psychiczne: Niezbyt często: bezsenność, senność. Zaburzenia układu nerwowego: Często: ból głowy. Niezbyt często: drgawki, parestezje, zawroty głowy, zmiany smaku. Rzadko: drżenie. Zaburzenia ucha i błędnika: Niezbyt często: zawroty głowy pochodzenia obwodowego. Zaburzenia serca: Rzadko: zaburzenia rytmu serca typu torsade de pointes, wydłużenie odstępu QT. Zaburzenia żołądka i jelit: Często: ból brzucha, wymioty, biegunka, nudności. Niezbyt często: zaparcia, niestrawność, wzdęcia, suchość w jamie ustnej. Zaburzenia wątroby i dróg żółciowych: Często: zwiększenie aktywności aminotransferazy alaninowej, aminotransferazy asparaginianowej, fosfatazy alkalicznej we krwi. Niezbyt często: cholestaza, żółtaczka, zwiększenie stężenia bilirubiny. Rzadko: niewydolność wątroby, martwica komórek wątrobowych, zapalenie wątroby, uszkodzenie komórek wątroby. Zaburzenia skóry i tkanki podskórnej: Często: wysypka. Niezbyt często: wysypka polekowa, pokrzywka, świąd, zwiększona potliwość. Rzadko: martwica toksyczno-rozpływna naskórka, zespół Stevensa-Johnsona, ostra uogólniona osutka krostowa, złuszczające zapalenie skóry, obrzęk naczynioruchowy, obrzęk twarzy, łysienie. Zaburzenia mięśniowo-szkieletowe i tkanki łącznej: Niezbyt często: ból mięśni. Zaburzenia ogólne i stany w miejscu podania: Niezbyt często: zmęczenie, złe samopoczucie, astenia, gorączka. Dzieci i młodzież. Profil i częstość występowania działań niepożądanych oraz nieprawidłowych wyników badań laboratoryjnych obserwowanych podczas badań klinicznych z udziałem dzieci i młodzieży, z wyjątkiem stosowania w leczeniu kandydozy narządów płciowych, są porównywalne do obserwowanych u dorosłych. Podmiot odpowiedzialny: Medana Pharma S.A. 98-200 Sieradz, ul. Władysława Łokietka 10. Pozwolenie na dopuszczenie do obrotu dla Flucofast 50 mg, Flucofast 100 mg i Flucofast 150 mg odpowiednio 4905, 14865 i 4906, wydane przez MZ. Dodatkowych informacji o leku udziela: Polpharma Biuro Handlowe Sp. z o.o., ul. Bobrowiecka 6, 00-728 Warszawa, tel. +48 22 364 61 00, fax +48 22 364 61 02, www.polpharma.pl. Lek wydawany na podstawie recepty. Cena urzędowa detaliczna dla dawki 50 mg x 7 kaps.; 50 mg x 14 kaps.; 100 mg x 7 kaps.; 100 mg x 28 kaps.; 150 mg x 1 kaps. wynosi odpowiednio w PLN: 14,73; 28,43; 29,00; 109,86; 6,32. Kwota dopłaty pacjenta wynosi odpowiednio w PLN: 8,60; 16,17; 16,74; 60,82; 3,70. ChPL: 2012.09.24.



opieka farmaceutyczna

leki miejscowew farmakoterapii bóluwspółczesna farmakoterapia bólu, szczególnie bólu zapalnego, związana jest z coraz powszechniejszym użyciem niesteroidowych leków przeciwzapalnych (nlpz) o działaniu miejscowym. nlpz aplikowane miejscowo są skuteczne w bólach pochodzących z narządu ruchu, w bólach związanych z urazem, a także będących konsekwencją przeciążeń w narządzie ruchu.

wysoka skuteczność miejsco-wo podanych NLPZ wynika miedzy innymi z możliwości

zastosowania w technologii postaci leku form, które charakteryzują się wysoką skutecznością miejscową, nierzadko porównywalną z systemo-wym podaniem tej grupy leków, przy jednoczesnym ograniczeniu ryzyka wystąpienia narządowych objawów niepożądanych związanych z lecze-niem NLPZ, takich jak gastro-, nefro-, hepatotoksyczność oraz nieko-rzystny wpływ na układ sercowo-naczyniowy. Warto pamiętać, że ból zapalny związany jest zwykle z ostrym uszkodzeniem tkanek. Sytuację taką obserwujemy zwykle w przypadku stłuczeń, zwichnięć czy złamań w narządzie ruchu. Bólowi zapalnemu często towarzyszy obrzęk, nierzadko wzrost ucieplenia miejsca, w którym występuje ból oraz nad-wrażliwość na dotyk. W tego typu bólu polecane są NLPZ z uwagi na obwodowy mechanizm hamowania syntezy mediatorów prozapalnych.

Jednym z najczęściej stosowanych NLPZ w terapii bólu, zarówno w aplikacji systemowej jak i miej-scowej, jest ibuprofen. Mechanizm działania ibuprofenu związany jest przede wszystkim z zahamowaniem syntezy prostaglandyn pośredniczą-

cych w rozwoju odczynu zapalnego, m.in. prostaglandyny E2, której stężenie w wysięku zapalnym osiąga bardzo wysokie wartości. Stąd też miejscowe podanie ibuprofenu w postaci żelu gwarantuje wysoką skuteczność przeciwbólową i prze-ciwzapalną. Największe znaczenie w procesie zapalnym ma prostaglan-dyna E2 (PGE2), która indukuje ból i obrzęk. Dodatkowo syntetyzowana w miejscu zapalenia prostacyklina działając wazodilatacyjnie zwiększa przekrwienie w miejscu, które objęte jest procesem zapalnym. Istotną rolę w procesie zapalnym odgrywa również indukowana synteza tlenku azotu (iNOS). Indukcja iNOS w ma-krofagach pod wpływem działania interleukiny 1 i TNF-alfa znacząco zwiększa produkcję tlenku azotu, który działa prozapalnie, z jednej strony wywołując wazodilatację, z drugiej stymulując syntezę prosta-glandyn. Wszystkie opisane powyżej efekty ulegają skutecznemu zaha-mowaniu pod wpływem miejscowo zastosowanego ibuprofenu. Obecnie również podkreśla się znaczenie prostaglandyn uwalnianych poprzez działanie stymulacji bólowej na poziomie rdzenia kręgowego w rozwoju uwrażliwienia ośrodko-wego układu nerwowego na bodźce bólowe. Wykazano, że miejscowo

autor: dr Jarosław Worońzakład farmakologii klinicznej katedry farmakologii uj cm kraków, klinika leczenia bólu i opieki paliatywnej katedry chorób wewnętrznych i gerontologii uj cm kraków

jednym z najczęściej stosowanych nlpz w terapii bólu,zarówno w aplikacji systemowej, jak i miejsco-wej, jest ibuprofen



stosowane NLPZ, zmniejszając w miejscu zapalenia syntezę prosta-glandyn, zmniejszają ryzyko wy-stąpienia sensytyzacji ośrodkowej, której wystąpienie może utrudniać skuteczne leczenie bólu.

Ibuprofen oprócz syntezy prostaglan-dyn hamuje dodatkowo indukowaną stanem zapalnym syntazę tlenku azotu, enzymu ściśle związanego z rozwojem stanu zapalnego w uszko-dzonych tkankach. Udowodniono również, iż ibuprofen wykazuje efekt hamowania czynnika jądrowego NF-kB, który reguluje proces transkryp-cji genowej prozapalnych cytokin, a ponadto efekt przeciwzapalny. Dodatkowo ibuprofen może hamować syntezę selektyn oraz wpływać na apoptozę komórek uczestniczących w propagacji zapalenia występujące-go szczególnie w stawach.

Ibuprofen hamuje przechodzenie leu-kocytów przez ścianę naczynia do miejsca zapalenia w tkankach, zmniejsza przyleganie neutrofilów do śródbłonka, a także zmniejsza produkcję wolnych rodni-ków, hamuje obumieranie chondrocytów oraz wykazuje zdolność do hamowania aktywności elestazy wydzie-lanej przez neutrofile w miejscu zapalenia.

Piśmiennictwo:1. Brunton L., Parker K., Blumenthal D. i wsp. Podręcznik farmakologii i terapii, Wydawnictwo Czelej, Lublin 20102. Tallarida R.J., Raffa R.B. Testing for synergism over a range of fixe ratio drug combinations. Life Sciences 1996; 58: 23-283. Woroń J., Engel Z., Filipczak-Bryniarska I. i wsp. Skojarzona farmakoterapia bólu, czyli o zasadach racjonalnej politerapii bólu. Anestezjologia i Ratownictwo 2012; 6: 381-3854. Curatolo M., Sveticic G. Drug combinations In pain treatment: a review of the published evidence and a method for finding the optimal combination. Best Practice&Research Clinical Anaesthesiology. 2012; 16(4): 507-5195. Beaulieu P., Lussier D., Porecca F. i wsp. Pharmacology of Pain. IASP Press, Seattle 20106. Dipiro J.T., Talbert R.L., Mee G.C. i wsp. Pharmacotherapy, McGrawHill, New York 20117. red. Dobrogowski J., Wordliczek J., Leczenie bólu. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 20118. Brook P., Connell J., Pickering T. Oxford handbook of pain management. Oxford University Press, Oxford 20119. red. Malec-Milewska M., Woroń J. Kompendium leczenia bólu. Medical Education, Warszawa 201210. Zgoda MM, Kołodziejska J, Nachajski MJ. Lepkość hydrożelowych produktów farmaceutycznych a szybkość procesu dyfuzji hydrotropowego połączenia ibuprofenu przez

modelową granicę faz w warunkach in vitro. Polimery w Medycynie 2007,

T. XXXVII. Nr 1.


@

R E

K L

A M

A

warto pamiętać:• W chwili obecnej na rynku

farmaceutycznym dostępny jest żel w postaci 10% soli lizynowej ibuprofenu. aktualnie to jedyny żel na rynku zawierający tak wysokie stężenie ibuprofenu, które w sposób bezpośredni przekłada się na skuteczność terapeutyczną leku, mierzoną działaniem przeciwbólowym i przeciwzapalnym. wybór soli lizynowej nie jest przypadkowy. zapewnia ona efektywniejsze wchłanianie ibuprofenu w porównaniu do innych soli tego leku. co więcej, sól lizynowa powoduje, że w porównywalnym czasie wchłania się dwukrotnie więcej ibuprofenu w porównaniu do obecnej w innych lekach miejscowych soli sodowej tego leku. w badaniu przeprowadzonym w zakładzie technologii postaci leku um w łodzi (zgoda mm, kołodziejska j, nachajski mj, ryc. 1) wykazano, że dyfuzja ibuprofenu z postaci hydrożelowych przebiega najefektywniej, jeżeli ibuprofen podawany jest w postaci soli lizynowej, w porównaniu z solą sodową i formą będącą molekularnym rozdrobnieniem formy kwasowej. a zatem sól lizynowa jest wybierana jako najefektywniejsza w działaniu analgetycznym.

• Duża liczba leków przeciwbólowych do aplikacji miejscowej stawia przed lekarzem i farmaceutą konieczność dokonania racjonalnego wyboru opartego na kryteriach merytorycznych. u pacjentów ze wskazaniami do miejscowego leczenia przeciwbólowego należy pamiętać o wysokoefektywnej i bezpiecznej soli lizynowej ibuprofenu. żel w postaci opisanej soli lizynowej ibuprofenu może być podawany zarówno w monoterapii, jak i kojarzony z lekami przeciwbólowymi o działaniu ogólnym, w celu uzyskania synergizmu działania przeciwbólowego i przeciwzapalnego, przy braku ryzyka kumulacji toksyczności narządowej.

Rycina 1. Przebieg zależności między dostępnością farmaceutyczną ibuprofenu a czasem (wymiana masy przez Visking) w temp. 37° C

hydrotropowy addukt z lizyną

molekularne rozdrobnienie formy kwasowej

sól sodowa

Q (%

)*

czas (min.)

*Q – ilość dyfundującegośrodka leczniczego przez granicę faz (%)

Łupieżobniża samoocenę

aż co piąty polak jest zdania, że przy problemach z włosami największy, negatywny wpływ na samoocenę ma uporczywy łupież – tak zaskakujących wyników dostarczyło badanie tns polska przeprowadzone w maju 2012 r.

osadzające się na ubraniu łuski to nie jedyny efekt łupieżu. Nad-mierny łojotok ma również

wpływ na ogólną kondycję włosów i skóry głowy – włosy stają się osłabione, cieńsze, są bardziej podatne na wypada-nie, a to właśnie nadmierne wypadanie włosów według respondentów godzi w naszą pewność siebie niemal tak, jak łupież (17%).Piękne, mocne i przede wszystkim zdrowe włosy to atut, który doceniają nie tylko kobiety, ale również męż-czyźni. Badanie pokazało, że zadbane włosy to jedna z najbardziej cenio-nych cech wyglądu zewnętrznego – na pierwszym miejscu postawiło ją niemal 20% badanych. Wyżej niż piękne włosy uplasowała się tylko zgrabna sylwetka według pań i wysportowana budowa ciała według panów – 21% responden-tów wytypowało te cechy jako najważ-niejsze.To, jak wyglądamy, niewątpliwie odgrywa istotną rolę w postrzeganiu samego siebie. Mały defekt może sku-tecznie wpłynąć na obniżenie samooceny pacjenta i pozbawić go pewności siebie. a problem nie jest marginalny – z badania wynika, że co trzeci Polak choć raz w życiu miał problem z łupieżem. Cho-ciaż schorzenie to ma charakter nawro-towy, pacjent nie musi godzić się na życie z tym mało estetycznym proble-mem i obniżoną samooceną. Skuteczna walka to taka, która pozwoli na wyeli-minowanie nie tylko objawów, ale rów-nież przyczyn łupieżu, który nie jest po prostu defektem kosmetycznym, ale przede wszystkim chorobą. Za jego pojawienie się odpowiedzialne są głów-nie grzyby drożdżopodobne z rodzaju Malassezia spp, żyjące na powierzchni

R E

K L

A M

A

autor: dr dorota Bystrzanowskadermatolog


@22 farmacja praktyczna 2/2013 www.farmacjapraktyczna.pl


który z wymienionych problemów z włosami może mieć pana/panizdaniem najbardziej negatywny wpływ na samoocenę?

skóry człowieka. Wysoka tempera-tura, wilgotność, nadmierna potliwość, ale również zanieczyszczone powietrze, częste noszenie okryć głowy, stosowanie nieodpowiednich kosmetyków albo stoso-wanie ich w za dużej ilości (podrażnienie skóry), słońce, a nawet stres mogą powodować namnażanie się grzyba, a w efekcie rozwój łupieżu.z kolei z badania tnS OBOP z 2011 roku wynika, że prawie 70% respondentów nie jest przekona-nych, czy szampon przeciwłupie-żowy może jednocześnie wal-czyć z chorobą i pielęgnować włosy. A przecież w aptekach dostępne są pro-dukty o kompleksowym działaniu, łączące w sobie właściwości leczni-

cze i pielęgnacyjne. Polskie Towarzystwo Dermatologiczne zaleca w walce z łupie-żem stosowanie szamponów z cyklopi-roksolaminą – oprócz działania na czyn-nik grzybiczy, substancja ta posiada wła-ściwości przeciwzapalne i przeciwbakte-ryjne. Jednak dobry szampon przeciw-łupieżowy powinien dodatkowo zawierać substancje pielęgnujące, takie jak wita-miny A i E, proteiny pszenicy czy glice-ryna, dzięki którym włosy stają się ela-styczne, nawilżone

i jedwabiste. Pacjenci z łupieżem mogą więc nie tylko zwalczać to

13PH001_Prasa_v2_wektory.indd 1 1/29/13 1:43 PM



figura na miarę potrzebniebawem, jak co roku na wiosnę w aptekach częściej słychać będzie pytania o skuteczny preparat odchudzający.

dla większości kobiet z nadwagą nadmierna masa ciała wiąże się z dyskomfortem psychicznym.

Mogą mieć obniżoną samoocenę oraz negatywny obraz własnego ciała. Często mają obniżony nastrój, przeżywają także poczucie bezsilności i braku wpływu na sytuację. Niezadowolone z siebie pacjentki oczekują od farmaceuty nie tylko profesjonalnego doboru preparatu wspomagającego odchudzanie, ale także wsparcia, akceptacji i otuchy. Życzliwość okazana zmagającej się z dyskomfortem psychicznym pacjentce, podzielenie się własnymi lub znanymi od przyjaciółek doświadczeniami z walki z nadwagą, doda otuchy i zmobilizuje wiele kobiet do dyscypliny. Na rynku pojawiły się niedawno produkty dopasowane do indy-widualnych potrzeb pacjentów, dostępne już nie tylko w postaci gorzkich naparów, ale smacznej herbaty, w łatwych do połknięcia kapsułkach, a także w saszetkach do rozpuszczania w wodzie, łatwych do schowania nawet w najmniej-szych damskich torebkach.

zapytaj pacjenta! Czy stosując dietę niskokaloryczną

podjada Pani pomiędzy posiłkami i spożywa słodycze?

Dla osób, które zjadają więcej niż wyma-ga tego dieta niskokaloryczna, zwłaszcza podjadając między posiłkami lub spoży-wając słodycze, odpowiednia będzie figura no-appetite, której główny skład-nik glukomannan wspomaga odchudza-nie redukując apetyt*. Glukomanann pęcznieje w żołądku pod wpływem wody i dzięki temu wywołuje uczucie sytości. Jego skuteczność potwierdzają badania. Produkt ma ananasowo-pomarańczowy smak, jest dostępny w saszetce do rozpuszczania w wodzie i ma tylko 3,23 kcal.

Czy stosowała Pani już diety odchudzające?

Gdy pacjentka ma wyraźną nad-wagę i stosowała już różne diety, przez

co jej metabolizm jest spowolniony, od-powiednia będzie figura extraslim, której bogaty skład (kapsaicyna, pomarańcza gorzka, guarana, zielona herbata, pieprz czarny, chrom) wspomaga spalanie i re-dukcję tkanki tłuszczowej oraz korzyst-nie wpłynie na lepszą przemianę materii. Dostępna w kapsułkach.

Czy prowadzi Pani intensywnytryb życia?

Wiele kobiet zmaga się z zatrzymywa-niem wody i toksyn w organizmie. Dla nich odpowiednia będzie figura detox, która zawiera unikatowe połączenie składników wspomagających odchudza-nie i oczyszczanie organizmu: Chlorella pyrenoidosa, morszczyn, owoc kopru, liść mate i liść oliwki, cynk, zestaw wita-min: E, B6, biotyna, w bardzo smacznej cytrynowej herbacie.

Z kolei dla pań, które zauważyły już pierwsze oznaki upływającego czasu, najlepsza będzie figura forever, która wspomaga zwalniającą z wiekiem prze-mianę materii, redukuje tkankę tłusz-czową i pomaga zachować jędrną i elastyczną skórę. Zawiera w swoim składzie wyjątkowe połączenie kolagenu z kwasem hialuronowym, witaminę C, wyciąg z Garcinia cambogia, kwiat hibiskusa, cynk, niacynę, kwas panto-tenowy, biotynę, zieloną herbatę oraz liść mate. Dostępna w formie smacznej owocowej herbaty.

*Glukomannan – przyczynia się do zmniejszenia masy ciała w połączeniu z dietą niskokaloryczną. Korzystne działanie występuje w przypadku spożycia 3 g glukomannanu dziennie w trzech dawkach po 1 g każda, przed posiłkiem z 1 lub 2 szklankami wody i w ramach niskokalorycznej diety. Zalecane spożycie FIGURA

no-appetite odpowiada rekomendowanej ilości.


@

R E

K L

A M

A

A R

T Y K

U Ł

S

P O

N S

O R

O W

A N

Y

źródło: Polpharma Biuro Handlowe Sp. z o.o.

niezadowolone z siebie pacjentki oczekują od farmaceutynie tylko profe-sjonalnego doboru preparatu wspomagają-cego odchudza-nie, ale także wsparcia, akceptacji i otuchy


psychologia

relacje między ludźmi muszą być bardzo skomplikowane i tajemnicze, skoro tak uparcie próbujemy je upraszczać. spójrzmy na takie określenia, jak „chemia” czy „iskrzenie” między ludźmi, jak „płomienne uczucia”, „napięcie w relacjach” itp. gdyby naprawdę chodziło o chemię, iskry, ogień czy napięcie, do poradzenia sobie w kłopotach wystarczałaby gaśnica, smar bądź odgromnik! najwyraźniej jednak nasza chemia jest bardziej złożona i niezupełnie „chemiczna” – i o tym właśnie będzie mowa w artykule.

aby odnaleźć „chemię” w aptece gdzieś indziej, niż w szufla-dzie z lekami, musimy jednak

na początek nieco szerzej ją zdefinio-wać. Poradniki psychologiczne i interne-towe fora „chemię” odnajdują wyłącznie w relacjach damsko-męskich. Tutaj zaś „chemia” oznaczać będzie to, co „prze-pływa” między ludźmi w różnych, nieko-niecznie intymnych relacjach. Spójrzmy, jak można rozumieć ów przepływ: „chemia” jako… chemia

(rozumienie dosłowne). Adepci dyscyplin takich jak endokrynologia prowadzą badania nad rozmaitymi substancjami krążącymi w i między naszymi ciałami. Mamy tu z jednej strony wewnętrzną grę hormonów i neurotransmiterów, z drugiej zewnętrzną grę feromonów. O ile badania hormonów pozwoliły już nieźle rozpoznać z grubsza ich znaczenie dla naszych emocji, w sprawie feromonów wciąż więcej jest domysłów.

„chemia” jako… metafora. mówimy „jest chemia” albo „nie ma chemii”, gdy chcemy powiedzieć, że nastąpił (lub nie) ów tajemny przepływ decydujący, czy się z kimś polubimy, czy wręcz przeciwnie – np. czy pacjent wywoła w nas odruch sympatii, czy też obudzi złość lub politowanie. Wyraz „chemia” pochodzi z greki, gdzie chýma oznacza „płyn” – stąd właśnie skojarzenie z przepływem. A jest on „tajemny”, bo albo nie ma tu konkretnego czynnika, albo jest ich zbyt wiele: wygląd, gesty, mina, brzmienie głosu, zapach (a jakże!), stan umysłu, okoliczności przyrody

– wszystko może się liczyć! Wprawdzie artykuły na temat „chemii międzyludzkiej” w pracy próbują nieraz sprowadzić tę „chemię” do jakiejś prostej zasady, np. do podobieństwa, wystarczy jednak chwila wspomnień, by dostrzec, że nie wszystkie podobieństwa się przyciągają.

Większość badaczy chemicznej strony życia traktuje nas jak zakładników feromonów i hormonów. To chemia nami rządzi, nie my chemią! Jeśli więc chcemy odzyskać godność i kontrolę, potrzeba innego poglądu i badań prowadzonych „w drugą stronę”, tj. śledzących wpływ umysłu na pracę mózgu i ciała wraz z jego chemią. Na szczęście badania takie są w toku i dostarczają coraz więcej argumen-tów na rzecz bardziej optymistycznego spojrzenia na relację umysłu i ciała.Zdaniem amerykańskiego bada-cza świadomości Kena Wilbera każde wydarzenie ma swoją stronę wewnętrzną i zewnętrzną. Strona wewnętrzna to nasze odczucia, emocje, wyobrażenia i myśli. Pozna-jemy je wyłącznie od wewnątrz, „okiem umysłu” albo „kontemplacji” i żaden tomograf nigdy nie zobaczy ich tak jak my. A hormony, neurotransmitery, neu-rony i synapsy to strona zewnętrzna stanów umysłu. Choć nauka rejestruje ich obecność, to przecież od środka ich nie widać. Wilber przekonuje: nie ma powodu by uznawać, że tylko to, co zewnętrzne jest realne czy istotne. Zamiast dawać pierwszeństwo mate-rii i chemii, uznajmy obustronny zwią-zek środka i zewnętrza, i zobaczmy, co

mówimy: „jest chemia” albo „nie ma chemii”, gdy nastąpił (lub nie) „tajemny przepływ” decydujący, czy się z kimś polubimy, czy wręcz przeciwnie

autor: dr tomasz Skalskisocjolog, wykładowca uniwersytetu śląskiego, wyższej szkoły biznesu w dąbrowie górniczej i wyższej szkoły zarządzania ochroną pracy w katowicach, trener zarządzania i technik menedżerskich

chemia między nami


psychologia

nam to da.Weźmy na tapetę trzy hormony i trzy odpowiadające im stany umysłu. 1) Adrenalina, patrząc od wewnątrz, to siła – jej zastrzyk umożliwia prze-cież szybkie i sprawne działanie, uwalnia bowiem zasoby energetyczne, ułatwia oddychanie, zwiększa czuj-ność itd. Jeśli jednak nie będzie nad nią kontroli, siła zamieni się w agresję, przemoc i destrukcję. W trybie adrenalinowym trudno budować dobre relacje a o relaksie w ogóle nie ma mowy. Z pomocą musi nam przyjść hormon numer 2) oksytocyna – wiązana głównie z akcją porodową i z karmieniem pier-sią. Oksytocyna występuje jednak u obu płci, sprzyja zakochaniu i budo-waniu zaufania – czuły dotyk i dobre słowo zwiększają jej poziom. Oksyto-cyna oglądana od wewnątrz to wrażliwość. Gdy wystąpi w równowa-dze z pozostałymi „zasobami”, zmieni się w czułość i empatię, sprzyjając zrównoważonym relacjom oraz np. niesieniu skutecznej pomocy. Gdy jednak nie będzie zintegrowana z siłą – staniemy się słabi, uzależnieni i podatni na cierpienie. Na szczęście jest jeszcze hormonalna mieszanka numer 3) endorfiny, które wywołują doskonałe samopoczucie oraz odpo-wiadają za stany euforyczne. Tłumią jednocześnie odczuwanie bólu i odrę-twienia. Endorfiny „od środka” to humor – to on pozwala nam się dystansować do sytuacji, nie przejmo-wać kłopotami, ignorować ból i zagro-

żenia. Gdy towarzyszą mu dwa pozo-stałe zasoby, zamienia się w kreatyw-ność i radość, pozwala cieszyć się życiem, nawet jeśli nie wszystko jest idealnie. Gdy jednak nie towarzyszy mu siła i wrażliwość, łatwo przecho-dzi w ironię, brak powagi, cynizm i powierzchowność.

Dostrzec codzienną grę tych „zaso-bów” to znaleźć sposób na zarządza-nie naszą wewnętrzną i międzyludzką „chemią”. Zamiast jej ulegać, możemy teraz zaprząc ją do pracy na rzecz dobrych relacji oraz efektywnego radzenia sobie z problemami. Zalece-nie jest naprawdę proste: obserwuj, w którym trybie działasz, ustal, któ-rego zasobu lub zasobów Ci brakuje, potem uzupełnij ten brak. Każdy przecież zna jakieś sposoby mobi-lizowania sił, zwiększania wrażli-wości czy rozweselania się. Chodzi teraz o to, żeby wyjąć je spod kontroli „autopilota” i włączać wtedy, gdy są potrzebne. (Ten rodzaj zarządzania sobą nazywamy „pozytywnym ego-izmem” i trenujemy na specjalnych warsztatach – zob. www.projektego-istka.pl).W zwykłym trybie działamy tak: śmiejemy się, gdy jest nam wesoło; przypominamy sobie smutne rzeczy, czy coś spra-wiło nam przykrość; wypeł-niamy głowę nienawistnymi obrazami, gdy się na kogoś złościmy… W pozytywnym ego-izmie wykorzystujemy wewnętrzną

energię do sterowania chemią za pomocą woli: zabawne wspomnienie w chwili strachu, troska wobec kogoś, kto nas irytuje, chwila ruchu zamiast ucieczki przed kłopotami w alkohol czy telenowelę.

Praktyczna rada: na ogół łatwiej nam wpłynąć na ruchy ciała niż na stan umysłu czy same hormony – ruch i postawa ciała natomiast zwrotnie wpływają na stan emocjonalny. Wie-dząc to możemy dodać sobie odwagi, przyjmując zdecydowaną, „krzepką” pozycję, zamiast się kulić, gdy napo-tkamy atak złości. Możemy zwiększyć dystans do problemu za pomocą chwili jogi i głębokiego oddechu albo po prostu fundując sobie minutę cichego, wymuszonego śmiechu na zaple-czu… W chwili złości możemy odzy-skać wrażliwość, jeśli np. celowo przy-wołamy wzruszające wspomnienie albo zadamy sobie w myśli pytanie w rodzaju: „Czy chcę się złościć, skoro moja złość szkodzi głównie mnie?” (jest takie powiedze-nie: „Złościć się to pić samemu truciznęi liczyć, że struje się nią ktoś inny”).

Zachęcam do kreatywnego poszuki-wania własnych metod. Podstawą

jest kontrolowanie swojego stanu wewnętrznego, a następ-nie… stosowanie wewnętrznej

woli i dyscypliny. No i oczywiście ta nielubiana przez nas mantra

dyscypliny: trening, trening, trening…www.farmacjapraktyczna.pl

Podyskutuj o tym na forum!@

Czy chcę się złościć,skoro moja złość szkodzi głównie mnie?


prowadzenie apteki

zrobione na wczoraj,czyli o polskim stylu zarządzania – cz. 1

polski rynek apteczny przeszedł olbrzymią ewolucję. w czasach świetności i prosperity nikt nie przywiązywał wagi do zarządzania personelem. jednak wszystko się zmienia – sposób zarządzania biznesem i ludźmi również. to, co było dobre w latach 90. ub.w., aktualnie już się nie sprawdza. nie czas jednak na rewolucje. na tym polu konieczna jest ewolucja.

od 2004 r. aż do chwili obec-nej pracowałem na wielu stanowiskach: jako farma-

ceuta w Polsce i za granicą, jako kierownik aptek zagranicznej sieci, wreszcie dyrektor własnej firmy. Pod koniec 2005 r. przybyłem do Wielkiej Brytanii, gdzie otrzymałem swoją pierwszą pracę w tym kraju, jako pharmacist manager jednej z aptek należących do sieci Alliance Pharmacy. Było to dla mnie presti-żowe wyróżnienie. A jednak bywało, że moja polska mentalność i sposób zarządzania zakorzenione jeszcze w Polsce przysparzały mi na począt-ku wielu problemów podczas kiero-wania moim angielskim zespołem. Nie miałem pojęcia o efektywnym zarządzaniu ludźmi.

Problem z zarządzaniem już na stażuPodczas pobytu za granicą obser-wowałem, jak się zarządza młodymi farmaceutami. Koniec końców sam stałem się opiekunem młodych magistrów w Wielkiej Brytanii. Zajmowałem się również opieką nad technikami farmaceutycznymi, których również dokształcałem, wprowadzając ich w tajniki wiedzy farmaceutycznej zgodnie z modelem anglosaskim. Na podstawie moich doświadczeń oraz przebytych szkoleń

postanowiłem stworzyć kompendium efektywnego zarządzania zespołem.zapraszam do lektury!

Poznaj swojego pracownikaWłaściwe rozpoczęcie pracy i wpro- wadzenie pracownika w nowe śro-dowisko jest podstawą efektywnego szkolenia oraz szybkiej adaptacji nowo zatrudnionego. Pozwala bowiem roz-winąć relację opartą na wzajemnym szacunku i zaufaniu. Podczas moich powrotów do kraju zawsze miałem okazję „zaciągnąć się” do jakiejś pracy. To, co zawsze przykuwało moją uwagę, to rzucanie przez pracodaw-cę pracownika na głęboką wodę bez jakiegokolwiek wdrożenia. Nowy pracownik jest traktowany często jak wróg pozostałych członków zespołu i pozostawiony sam sobie. W domyśle: „Przyszedł zabrać mi pracę! Żeby tylko nie był ode mnie lep-szy...”. Zimne powitanie i brak wspar-cia ze strony zespołu to polska norma. Przywitanie w pracy oraz poczucie się swobodnym podnosi morale pracow-nika. To zasadnicza rola kierownika/managera placówki. Ciepłe powitanie to podstawa budowania przyszłej relacji w zespole!

kompetencje pracownikaSprawdzenie poziomu kompetencji pracownika oraz jego stylu pracy na

autor: mgr farm. Piotr merks opc opfarm consultIng ltd, londyn

R E

K L

A M

A

To, co zawsze przykuwało moją uwagę, to rzucanieprzez pracodawcę pracownika na tzw. głęboką wodębez jakiegokol-wiek wdrożenia

WYGODNIEJSZE OPAKOWANIE NA MIESIĄC TERAPII.*

150 mg x 60 tabl.

Polfenon (Propafenonum). Skład i postać: Tabletki powlekane, 1 tabletka powlekana zawiera 150 mg lub 300 mg propafenonu chlorowodorku. Wskazania: Objawowe tachyarytmie nadkomorowe: częstoskurcz węzłowy, częstoskurcz nadko-morowy u pacjentów z zespołem Wolfa-Parkinsona-White’a (WPW), napadowe migotanie przedsionków. Zagrażająca życiu, ciężka, objawowa tachyarytmia komorowa. Dawkowanie i sposób podawania: Lek należy podawać po posiłku, popĳ ając niewielką ilością płynu, dawkę należy ustalać indywidualnie. Należy podawać najmniejszą skuteczną dawkę leku. Początkowo, u pacjentów o masie ciała ok. 70 kg, stosuje się 150 mg 3 razy na dobę. W przypadku nieskuteczności dawkę dobową można zwiększyć, nie częściej niż co 3 - 4 dni, do dawki 300 mg 2, a nawet 3 razy na dobę, pod warunkiem ścisłej kontroli kardiologicznej. Bezpieczeństwo leku w dawce powyżej 900 mg na dobę nie zostało ustalone. U pacjentów o masie ciała mniejszej niż 70 kg, dawki leku powinny być mniejsze. Skuteczność i bezpieczeństwo stosowania leku u dzieci poniżej 18 lat nie zostało określone. Lek, ze względu na jego moc, nie powinien być stosowany u dzieci. Leczenie tachyarytmii komorowych powinno przebiegać w warunkach szpitalnych. U pacjentów w podeszłym wieku oraz u pacjentów z istotnymi zaburzeniami czynności lewej komory (frakcja wyrzutowa <35%) lub z uszkodzeniem mięśnia sercowego leczenie należy rozpocząć od małych dawek leku. Należy zachować ostrożność w przypadku, gdy wymagane jest zwiększenie dawki, którego można dokonać po 5 do 8 dniach leczenia. U pacjentów z niewydolnością wątroby i/lub zaburzeniami czynności nerek konieczna jest ostrożność oraz odpowiednie dobieranie dawki leku. Dawka leku powinna być dostosowana do możliwości eliminacji leku z organizmu. Przeciwwskazania: Nadwrażliwość na substancję czynną lub na którąkolwiek substancję pomocniczą. Poważne choroby serca takie jak: niewyrównana zastoinowa niewydolność serca, wstrząs kardiogenny, z wyłączeniem wstrząsu wywoływanego niemiarowością, ciężka objawowa bradykardia. Zaburzenia czynności węzła zatokowego, zaburzenia przewodzenia przedsionkowego, blok przedsionkowo-komorowy II° lub wyższego stopnia, blok odnóg pęczka Hisa lub blok dystalny u pacjentów bez rozrusznika. Ciężkie niedociśnienia tętnicze. Objawy zaburzeń równowagi wodno-elektrolitowej. Ciężka obturacyjna choroba płuc. Ostrzeżenia i zalecane środki ostrożności: Podczas leczenia należy systematycznie wykonywać badanie EKG oraz kontrolować ciśnienie krwi. Należy zachować ostrożność u pacjentów: z niewydolnością wątroby i nerek; u pacjentów z rozrusznikiem (leczenie propafenonem może wpływać na próg stymulacji i czułość wszczepionego stymulatora serca; należy sprawdzić działanie stymulatora i w razie potrzeby ponownie go zaprogramować); u pacjentów ze znacznym uszkodzeniem mięśnia sercowego (ryzyko ciężkich działań niepożądanych). Istnieje możliwość przejścia napadowego migotania przedsionków w trzepotanie przedsionków z towarzyszącym blokiem przewodzenia w stosunku 2:1 lub 1:1. Propafenon może nasilać objawy myasthenia gravis. Produkt zawiera laktozę i dlatego nie powinien być stosowany u pacjentów z rzadko występującą dziedziczną nietolerancją galaktozy, niedoborem laktazy (typu Lapp) lub zespołem złego wchłaniania glukozy-galaktozy. Działania niepożądane: Zwiększone stężenie glukozy we krwi, hyponatremia, zwiększona aktywność enzymów wątrobowych, arytmia, dusznica bolesna, tachykardia komorowa, kołatanie serca, blok przedsionkowo-komorowy I°, bradykardia, migotanie przedsionków, migotanie komór, opóźnienie przewodnictwa śródkomorowego, trzepotanie przedsionków, rozkojarzenie przedsionkowo-komorowe, zatrzymanie akcji serca, tachykardia nadkomorowa, blok zatokowo-przedsionkowy, blok przedsionkowo-komorowy II° i III°, blok odnogi pęczka Hisa, nasilenie niewydolności serca, agranulocytoza, niedokrwistość, granulocytopenia, małopłytkowość, plamica, leukopenia, zaburzenia smaku, ból głowy, astenia, omdlenie, ataksja, bezsenność, drżenie, senność, zaburzenia mowy, zaburzenia węchu, parestezje, zawroty głowy, niewyraźne widzenie, podrażnienie oczu, szum w uszach, duszność, nudności i wymioty, zaparcia, niestrawność, biegunka, suchość w jamie ustnej, ból żołądka, wzdęcia, zapalenie żołądka, odruchy wymiotne, uczucie gorzkiego smaku, zaburzenia czynności nerek, zespół nerczycowy, ob te pocenie się, uogólniony rumień skóry, utrata włosów, pokrzywka, świąd, skurcze mięśniowe, osłabienie mięśniowe, zespół tocznia, utrata apetytu, obrzęk, niedociśnienie, ortostatyczne spadki ciśnienia krwi, napadowe zaczerwienienie twarzy, zmęczenie, ból w klatce piersiowej, reakcje alergiczne, wysypka, świąd, toczeń rumieniowaty, cholestaza, objawy uszkodzenia komórek wątrobowych, zapalenie wątroby, żółtaczka, impotencja, zmniejszenie liczby plemników, niepokój, koszmary nocne, depresja, dezorientacja, utrata pamięci, odrętwienie, psychozy maniakalne. Podmiot odpowiedzialny: ZF Polpharma S.A. Pozwolenie na dopuszczenie do obrotu dla dawek 150 mg i 300 mg odpowiednio nr R/0341 i R/0342 wydane przez MZ. Dodatkowych informacji o leku udziela: Polpharma Biuro Handlowe Sp. z o.o., ul. Bobrowiecka 6, 00-728 Warszawa, tel. +48 22 364 61 00; fax. +48 22 364 61 02. www.polpharma.pl. Lek wydawany na podstawie recepty. Cena urzędowa detaliczna leku dla dawki 150 mg opak. 20 tabl. wynosi 7,63 PLN. Kwota dopłaty dla pacjenta wynosi 3,96 PLN. Cena urzędowa detaliczna leku dla dawki 300 mg opak. 20 tabl.; wynosi 13,73 PLN. Kwota dopłaty dla pacjenta wynosi 3,20 PLN. CHPL z dnia 02.01.2012 r.

* Z danych IMS wynika, że u 61% pacjentów Polfenon jest stosowany 2 x na dobę - IMS MEDICAL DATABASE 2012/JAN-2012/JUN. Według CHPL: Należy podawać najmniejszą skuteczną dawkę leku. Początkowo, u pacjentów o masie ciała ok. 70 kg, stosuje się 150 mg 3 razy na dobę. W przypadku nieskuteczności dawkę dobową można zwiększyć, nie częściej niż co 3-4 dni, do dawki 300 mg 2 razy na dobę, a nawet 300 mg 3 razy na dobę, pod warunkiem ścisłej kontroli kardiologicznej. ** W porównaniu do 3 opakowań x 20 tabl. odpowiednika niepodlegającego refundacji. Na podstawie www.prosper.pl POLFE/033/01-2013

Korzystny kosztmiesięcznej terapii!**

Polfenon_11_01_2013.indd 1 2013-01-14 11:09:31


prowadzenie apteki

www.farmacjapraktyczna.pl

@Podyskutuj o tym na forum!

początku podjętego zatrudnienia po-może nam określić, ile naszego wkła-du będzie potrzebne, aby wspomóc jego rozwój. Pamiętajmy, że część pracowników może pracować w apte-ce czy środowisku aptecznym po raz pierwszy, inni mogą mieć już spore doświadczenie. Niezbędne jest zatem dostosowanie naszego podejścia do ich poziomu wiedzy i sposobu pracy. Jednym z najczęstszych błędów, jaki obserwuję w Polsce, jest brak opisanego zakresu obowiązków poszczególnych pracowników. Doty-czy to choćby zmywania podłogi w aptece. Podział czynności musi być jasno określony w umowie o pracę. Brak umowy z określonymi obowiązkami bywa zwykle przyczyną olbrzymich nieporozumień.

Planuj i organizujIstotne jest zapoznanie się z wyni-kami pracy pracownika oraz z tym, czy jest akceptowany w zespole. Poczynione obserwacje pozwolą ocenić jego potencjał. Poproś go, by opracował listę pytań oraz proble-mów, z którymi zetknął się podczas pierwszego miesiąca pracy. Określaj dokładne terminy spotkań/szkoleń – pamiętaj, by ich dotrzymywać (tak jak wszystkich innych rze-czy, które obiecujesz). Dobrze jest podawać pracownikowi źródła wiedzy, gdzie ma szu-kać materiałów do nauki oraz dopilnować, że znajdują się one na terenie apteki.

Błędy: każdy żyje własnym życiemNajczęstsze błędy w polskim zarzą-dzaniu personelem to kompletny brak relacji z przełożonymi, którzy są nie-dostępni, ze względu na to, że uważa-ją się za kogoś lepszego. Jednym z ciekawych przykładów, który za-wsze będę cytował, to wizyta jednego z regionalnych kierowników jednej z największych firm farmaceutycz-nych w Anglii. Po wejściu do apteki zrobił wszystkim herbatę. Był to dla mnie szok, ten człowiek mimo tak wysokiej pozycji nigdy się nie wywyż-szał, choć i tak każdy wiedział, kim jest. Rozmowa z pracownikiem i sys-tematyczne spotkania to podstawa. Oczywiście takie zachowanie – szcze-gólnie w polskich realiach – zawsze warto kontrolować, by nie pozwolić pracownikom wejść sobie na głowę.

Stwórz kulturę pracyPowyższe stwierdzenie brzmi jak here-zja w naszych rodzimych warunkach, a jednak wiem, że są wśród nas świetni kierownicy. Gdy jest się szefem, naszym głównym celem powinno być stworzenie odpowiednich warunków sprzyjających efektywnej pracy. Orga-nizujmy zatem systematyczne spotka-nia z personelem, bacznie obserwujmy wszelkie potencjalne zgrzyty miedzy pracownikami. Jednym z najczęst-szych problemów obserwowanych prze-ze mnie w Polsce są ciągłe plotki oraz tworzenie się tzw. „grupek wzajemnej adoracji”. Poważnym błędem kierow-nika jest brak postawy neutralnej oraz faworyzowanie w sposób widoczny swoich ulubieńców.A zatem, obserwujmy naszych pra-cowników oraz bacznie przyglądajmy się ich pracy. Starajmy się nie przy-nosić naszych osobistych kłopotów do pracy. Zasada ta dotyczy zresztą każdego z pracowników. Apteka to placówka zdrowia, w której trzeba zachować pełny profesjonalizm. Zasada empatii jest ważna, jednakże problemy domowe zostawmy w domu. Jeśli chcesz o nich porozmawiać, zrób to poza pracą. Paradoksalnie takie rozwiązanie sprawi z czasem, że

praca stanie się naszą ucieczką od szarej codzienności.

R E

K L

A M

A

warto pamiętać:określenie jasnych celów naszej ap-teki ma zasadnicze znaczenie przy ocenie postępów pracowników i po-zwala sprawdzić sposób wykonywanej przez nich pracy. doskonałą metodą poszerzania wiedzy jest budowanie zewnętrznych relacji z kolegami i part-nerami, z którymi możemy wymieniać się i dzielić opiniami. prosta obserwa-cja stylu działania innej apteki może przyczynić się do odkrycia i zaadopto-wania (naj)lepszych praktyk – zgodnie z filozofią tzw. benchmarking’u.

* Benchmarking (badania porów-nawcze lub analiza porównawcza) – metoda nauki uznawana za granicą. praktyka stosowana w zarządzaniu, polegająca na porównywaniu pro-cesów i praktyk stosowanych przez własne przedsiębiorstwo, ze stoso-wanymi w przedsiębiorstwach uwa-żanych za najlepsze w analizowanej dziedzinie. wynik takiej analizy służy jako podstawa doskonalenia. jest to praktyczna realizacja przysłowia: „trzeba się uczyć na błędach, ale lepiej uczyć się na błędach cudzych niż na swoich”.


nauka

Skutecznośćantybiotykoterapii

wiele zakażeń występujących powszechnie u pacjentów w warunkach pozaszpitalnych posiada etiologię wirusową, np. nieżyty nosa, wirusowe zapalenie gardła czy zapalenie ucha środkowego o charakterze wysiękowym. w takich przypadkach antybiotykoterapia nie jest wskazana. natomiast każda infekcja o podłożu bakteryjnym powinna zostać prawidłowo zdiagnozowana i wymaga zastosowania skutecznej antybiotykoterapii.

w warunkach ambulatoryj-nych pacjenci zostają poddani leczeniu anty-

biotykami w formie doustnej w przypadku m.in.: paciorkowco-wego zapalenia gardła i migdał-ków podniebiennych, w ostrym bakteryjnym zapaleniu ucha środ-kowego, zapaleniu płuc, zapaleniu zatok przynosowych, zapaleniu pęcherza moczowego, w ostrym zapaleniu skóry właściwej i tkanki podskórnej lub ropnym zapaleniu skóry, a także we wysiękowym za-paleniu spojówek i w zakażeniach przenoszonych drogą płciową. Ponadto ciężkie zakażenia bakte-ryjne, np. zapalenia płuc, zapale-nia stawów, kości czy szpiku oraz odmiedniczkowe zapalenia nerek leczone początkowo w trakcie hospitalizacji za pomocą antybio-tykoterapii dożylnej kontynuuje się w warunkach ambulatoryjnych w formie per os. Najczęściej stosowane grupy antybiotyków stanowią penicy-liny, cefalosporyny i makrolidy, natomiast stosunkowo rzadziej

są zalecone tetracykliny, choć dużą rolę odgrywają w infekcjach bakteryjnych przenoszonych drogą płciową lub w przypadku boreliozy (choroby z Lyme).

Antybiotyk będący lekiem pierw-szego wyboru powinien charak-teryzować się największą sku-tecznością eradykacji bakterii, najmniejszą liczbą działań niepo-żądanych, wydłużonym odstępem pomiędzy kolejnymi dawkami, najlepszą postacią terapeutyczną (tabletka, zawiesina) oraz najniż-szą ceną. Dobierając odpowiedni antybiotyk dla pacjentaw przypadku infekcji bakteryjnych należy uwzględniać właściwości farmako-logiczne poszczególnych prepara-tów, a także indywidualne cechy pacjenta, takie jak wiek czy masa ciała. Skuteczność zastosowanej antybiotykoterapii zależy m.in. od drogi podania. I tak, w ciężkich zakażeniach bakteryj-nych antybiotyki należy podawać pozajelitowo w celu zapewnienia dużego stężenia we krwi oraz w tkankach.

Dobierając antybiotyknależy uwzględniać właściwości farmakolo-gicznepreparatów i indywidualne cechy pacjenta– jak wiek czy masa ciała

R E

K L

A M

A

autor: dr n. farm. Arleta MatschayPracownia Farmacji Praktycznej Katedry i Zakładu Technologii Postaci Leku,Uniwersytet Medyczny im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu

nauka


nauka

Ustalenie schematu dawkowania w terapii doustnej wymaga oceny wchłaniania, dystrybucji, meta-bolizmu czy wydalania leków lub metabolitów i jest zróżnicowane np. ze względu na wiek pacjentów i stopień dojrzałości lub dysfunk-cji poszczególnych układów czy narządów (nerki, wątroba). Zatem np. zasady stosowania an-tybiotyków u noworodków muszą uwzględniać nie tylko mniejsze dawki, ale także dłuższe przerwy w dawkowaniu, co jest spowodo-wane obniżonym wskaźnikiem filtracji kłębuszkowej względem starszych dzieci lub dorosłych.

W przypadku długotrwałego stosowania dużych dawek an-tybiotyków mogą pojawić się nasilone działania niepożądane, dlatego w takich przypadkach zaleca się ścisłe monitorowanie stanu klinicznego pacjenta oraz wskaźników czynności wątroby, nerek lub szpiku. Przed zastoso-waniem antybiotykoterapii lekarz powinien poddać analizie również stan układu odpornościowego pacjenta, stan psychiczny, a także wchłanianie z przewodu pokarmo-wego. Ponadto reakcje alergiczne, wcześniej stosowane antybiotyki, schorzenia współistniejące i ewen-tualne interakcje lekowe, a także nasilenie procesu chorobowego oraz wrażliwość wyizolowanych patogenów.

Zauważa się ponadto, że obecnie coraz częściej stosuje się w procesie leczenia infekcji bak-teryjnych antybiotyki w krótko-trwałej terapii. Niektóre przepro-wadzone badania nie wykazały znamiennych różnic w zakresie skuteczności leczenia w skróconej terapii odpowiednimi antybioty-kami względem wydłużonej, a po-nadto wskazuje się, że w krótszej terapii istnieje mniejsze ryzyko selekcji szczepu opornego oraz mniejsze zmiany we fizjologicznej florze bakteryjnej jelit.

jednak z drugiej strony ze względu na ryzyko wystąpienia następstw klinicznych, późnych powi-kłań i nawrotów choroby w niektórych infekcjach bak-

teryjnych, np. w leczeniu ostrego paciorkowcowego zapalenia gar-dła i zapobieganiu gorączki reu-matycznej, w ostrym bakteryjnym zapaleniu zatok przynosowych, a także w odmiedniczkowym za-paleniu nerek, antybiotyki zaleca się podawać pacjentowi w dłuższej terapii, nawet 10-14-dniowej. Sposób podania antybiotyku w ta-kich przypadkach uzależniony jest od stanu klinicznego pacjenta. Najczęściej jednak doustnie, jeżeli nie ma przeciwwskazań do takie-go podania i jednocześnie jest to mniej stresujące dla pacjenta niż podanie w postaci iniekcji. W ostrych stanach chorobowych stosowana jest tzw. terapia se-kwencyjna, czyli przez pierwsze trzy dni podanie dożylne, a następnie siedmiodniowy cykl leczenia doustnego.

Uzasadnionym jest zatem, z uwa-gi na ryzyko obniżenia skutecz-ności leczenia oraz ewentualnych nawrotów infekcji bakteryjnej, szczególnie w ostrym jej przebie-gu, zastosowanie 7-dniowej anty-biotykoterapii w formie doustnej.

Leczenie chorób infekcyjnych o podłożu bakteryjnym pomimo stosunkowo dużej liczby dostęp-nych antybiotyków jest coraz trudniejsze. Wynika to z wielu przyczyn, m.in. zwiększa się liczba pacjentów z niedoborami odporności, ponadto drobno-ustroje chorobotwórcze nabywają oporności na stosowane leki, a schorzenia o podłożu wiruso-wym poddaje się nieprawidłowe-mu leczeniu antybiotykami.

Niestety w wielu przypadkach sami pacjenci nie stosują się do zaleceń terapeutycznych i np. w okresie leczenia infekcji bak-teryjnych modyfikują schemat farmakoterapii lub przerywają z różnych przyczyn zaleconą an-tybiotykoterapię, doprowadzając do jej nieskuteczności i powikłań

chorobowych.

zasadnym jest– z uwagi na ryzyko obniżenia skuteczności leczenia oraz ewentualnych nawrotów infekcji bakteryjnej, zastosowanie 7-dniowej antybiotyko- terapiiw formie doustnej

R E

K L

A M

A

nauka


@


dermokosmetyki

c jak cellulitskórka pomarańczowa jest problemem u ok. 80-95% kobiet na całym świecie. niestety, dotyka coraz młodsze osoby. aby jej zapobiegać, wskazane jest kompleksowe podejście łączące dietę, ruch i odpowiednią pielęgnację. nie tylko wiosną, gdy w panice wiele kobiet zaczyna myśleć o letniej odsłonie ciała, ale systematycznie i konsekwentnie przez cały rok. nie jest to trudne i szybko daje widoczne efekty. pharmaceris c to skuteczna kuracja dermokosmetykami, które pomogą w walce z cellulitem.

cellulit dotyka głównie kobiety i wbrew stereotypom nie jest wyłącznie związany z nadwagą

(mają go też szczupłe osoby). Zwykle jest widoczny na biodrach, udach i pośladkach, czasami na ramionach, czyli tam, gdzie znajduje się najwię-cej tkanki tłuszczowej. Cellulit jest bowiem objawem nadmiernego gro-madzenia się komórek tłuszczowych w tkance podskórnej i zwykle towa-rzyszy mu skłonność do zatrzymy-wania wody w organizmie. Prawi-dłowe komórki tłuszczowe mają ok. 1-2 mm średnicy, a u osób z cellulitem mogą się rozrosnąć nawet 10-krotnie. razem z toksynami i nieodprowadzo-nymi produktami przemiany materii tworzą tzw. złogi, które widoczne są na skórze w postaci nierówności, wgłębień i wypukłości. Ich rozmiar i ewentualna bolesność w dotyku zależą od stop-nia zaawansowania problemu. Cellu-lit jest w dużej mierze uwarunkowany genetycznie – dlatego jeśli występuje u kobiet w rodzinie, dobrze jest zacząć profilaktykę antycellulitową jeszcze przed jego pojawieniem się lub nasi-leniem objawów. Rozwojowi cellulitu sprzyjają siedzący tryb życia, stres, kuracje hormonalne, nieodpowiednia dieta i złe nawyki pielęgnacyjne.

mechanizm powstawania cellulitucellulit powstaje w wyniku zachwiania równowagi między magazynowaniem a uwalnianiem tłuszczów na poziomie adipocytów,

które są komórkami tłuszczowymi odpowiedzialnymi za przechowywanie – w postaci triglicerydów – glukozy, kwasów tłuszczowych i produktów przemiany materii krążących we krwi. Triglicerydy to jeden z głównych materiałów energetycznych zużywanych na bieżące potrzeby organizmu. Gdy organizm odczuwa potrzebę skorzystania ze zmagazynowanej w substancjach energii, zachodzi zjawisko lipolizy, czyli uwalniania triglicerydów i rozkładania ich na wolne kwasy tłuszczowe. W sytuacji nagromadzenia tłuszczu i szybkiego namnażania adipocytów struktura tkanek wokół komórek zostaje zmodyfikowana. Złogi tłuszczowe zostają uwięzione w sieci włókien podporowych skóry, a wypełniające się tłuszczem adipocyty zwiększają swoją objętość uciskając włókna i naczynia krwionośne. Utrudnia to krążenie krwi i limfy na poziomie tkanek. Efektem tych zmian jest pojawienie się nierówności na skórze, utrata elastyczności i pogłębianie się zmian o charakterze cellulitu.

Stopnie cellulituWyróżniamy kilka stopni cellulitu, a ich samodzielna analiza nie jest trudna. Wystarczy dobrze przyjrzeć się swojej skórze w pozycji leżącej i siedzącej. Walkę z cellulitem warto zacząć jak najwcześniej – wtedy efekty będą najlepsze, a problem wraz z wiekiem nie będzie się nasilał.

autor: dr n. biol. renata dębowskaszef centrum naukowo-badawczego dr Irena eris

Prawidłowe komórki tłuszczowe mają ok. 1-2 mm średnicy,a u osób z cellulitem mogą się rozrosnąć nawet 10-krotnie


dermokosmetyki

Stopień i: Cellulit jest słabo widoczny, niewielkie nierówności pojawiają się dopiero po uciśnięciu skóry dłonią. Mogą je mieć nawet nastolatki – wtedy cellulit nasila się zwłaszcza przed miesiączką, gdy organizm zatrzymuje wodę.Stopień ii: Skóra jest jeszcze dosyć gładka, ale po uciśnięciu pojawiają się na niej grudki. Tkanka może już być lekko stwardniała.Stopień iii: nawet bez uciskania na skórze widać pofałdowania, grudki i nierówności – zarówno w pozycji leżącej, jak i siedzącej. Podczas dotykania dłonią skóry można wyczuć bolesne guzki.Stopień iV: Duże grudkii nierówności są widoczne gołym okiem, pojawia się ból nawet przy delikatnym uciskaniu.

W zależności od stopnia zaawansowania cellulitu stosuje się pielęgnację kosmetyczną uzupełnioną o profesjonalne zabiegi z zakresu dermatologii estetycznej.

Pielęgnacja przede wszystkimNa rynku istnieje wiele różnych preparatów przeciwdziałających cellulitowi. Najbardziej skuteczne z nich działają kompleksowo: przyspieszają proces lipolizy (redukcja złogów) oraz usprawniają funkcjonowanie skóry i wzmacniają jej strukturę – aby lepiej zachowywała jędrność i elastyczność. Dodatkowo bardzo ważną częścią kuracji jest

regularne stosowanie peelingów i masowanie ciała – następuje wtedy poprawa mikrokrążenia i przyspieszenie procesów przemiany materii, a w szczególności szybciej usuwane są toksyny. Nowoczesne formuły preparatów przeciwdziałających cellulitowi dają pierwsze widoczne efekty już po 2 tygodniach stosowania, choć pełna kuracja powinna trwać minimum miesiąc. Peeling warto wykonywać 2-3 razy w tygodniu przed nałożeniem kremu – ten zabieg nie tylko pozytywnie wpłynie na mikrokrążenie, ale też zwiększy zdolność do przenikania substancji aktywnych zawartych w kosmetykach antycellulitowych. Prawidłowo wykonany peeling działa ponadto jak drenaż, choć przy większym stopniu zaawansowania cellulitu warto dodatkowo wybrać się na serię bardziej intensywnych zabiegów drenujących lub profesjonalnych masaży antycellulitowych. Doskonale uzupełniają one codzienną systematyczną pielęgnację. Pharmaceris c to dermokosmetyczna linia preparatów wyspecjalizowanych w walce z cellulitem, których skuteczność została potwierdzona w badaniach naukowych. Seria Pharmaceris C obejmuje: drenujący Peeling Antycellulitowy do mycia ciała cellu free Pre, który podczas mycia

aktywnie oczyszcza skórę i złuszcza obumarłe komórki naskórka. Masaż drenujący za pomocą drobinek peelingujących pobudza mikrokrążenie oraz przyspiesza procesy przemiany materii (m.in. spalanie tłuszczów, usuwanie toksyn i nadmiaru wody z organizmu). Zawarty w peelingu ekstrakt z pomarańczy wygładza skórę i zwiększa jej sprężystość oraz napięcie. Preparat idealnie przygotowuje skórę do dalszych zabiegów pielęgnacyjnych, wzmacniając ich efekt działania. Jest rekomendowany dla osób z objawami cellulitu, z tendencją do wahań wagi ciała, a także skóry zwiotczałej. Należy go stosować na partie objęte cellulitem (pośladki, uda, brzuch, biodra), 3 razy w tygodniu, tuż przed nałożeniem skoncentrowanego kremu-żelu antycellulitowego. Peeling posiada lekką kompozycję zapachową bez alergenów.

Skoncentrowanykrem-Żel Antycellulitowy o podwójnym działaniu cellu free – zapobiega powstawaniu cellulitu oraz redukuje istniejące, widoczne nierówności skóry. Ma działanie wygładzające, wzmacniające strukturę skóry oraz wyszczuplające. Swoją skuteczność zawdzięcza dwóm innowacyjnym formułom odkrytym i opracowanym przez naukowców Pharmaceris:

pharmaceris cto linia preparatów, których skuteczność została potwierdzonaw badaniach naukowych


dermokosmetyki

dermÈ™ SyStem – ten unikalny aminokwas, zawierający grupę funkcyjną L-karnityny, redukuje istniejący cellulit, zwiększając przemianę energetyczną tłuszczów. im formulA™ – zapobiega powstawaniu cellulitu, chroniąc włókna kolagenu i przeciwdziałając ich nieodwracalnej degradacji. Umożliwia wzmocnienie elastycznego rusztowania skóry, niezbędnego do jej ujędrnienia. Krem-żel należy stosować na obszary pokryte cellulitem 2 razy dziennie, minimum przez 1 miesiąc.

Skuteczność antycellulitowej kuracji Pharmaceris cBezpośrednio po aplikacji kremu- żelu skóra jest gładka, miękka, elastyczna i dobrze nawilżona, po 2 tygodniach można zobaczyć pierwsze efekty działania wygładzającego, a po 4 – wyraźną redukcję skórki pomarańczowej. Skuteczność kosmetyków została potwierdzona w testach klinicznych pod patronatem Polskiego Towarzystwa Ultrasonograficznego oraz w badaniach subiektywnych i aparaturowych w Centrum Naukowo-Badawczym Dr Irena Eris. Efekt po 14 dniach stosowania kuracji to: zmniejszenie cellulitu u 96% badanych oraz redukcja obwodu ud nawet do 2 cm.

wskazania dotyczące diety wspomagającej kurację antycellulitowąPrzede wszystkim warto unikać: cukrów – które sprzyjają

gromadzeniu się tłuszczu, kofeiny – choć jest

składnikiem wielu produktów antycellulitowych, jako napój sprzyja zatrzymywaniu wody w organizmie i w efekcie nasila objawy cellulitu,

soli – zatrzymuje wodęw tkankach, może powodować problemy z krążeniem limfatycznym,

alkoholu – osoby, którepiją regularnie wino, mają wyższy poziom estrogenu w organizmie, a hormon ten wpływa na ilość, wielkość i sposób odkładania się komórek tłuszczowych,

obecny w nadmiarze – sprzyja zatrzymywaniu wody w organizmie.

warto wybierać natomiast: produkty bogate w błonnik, potrawy zawierające „zdrowe” kwasy tłuszczowe (ryby morskie, orzechy, awokado, oliwy z pierwszego tłoczenia). Składniki tych pokarmów przyspieszają metabolizm komórkowy i przeciwdziałają magazynowaniu się tłuszczu. Niezbędne w walce z cellulitem są ćwiczenia (spacer, jazda na rowerze, pływanie, jogging, tenis, aerobik), które pobudzają pracę układu limfatycznego i spalanie tkanki tłuszczowej. warto pamiętać:Stres, czyli choroba cywilizacyjna XXI wieku, pod wpływem której dochodzi w organizmie do zaburzeń hormonalnych, może potęgować odkładanie się tłuszczu i zatrzymywanie wody. Wydzielający się w stresie kortyzol wpływa na zmniejszenie produkcji hormonów wzrostu, które są niezbędne do prawidłowego funkcjonowania i regeneracji skóry. Relaks jest w takim przypadku jednym z zaleceń antycellulitowych.

wstydliwy problemCellulit mają prawie wszystkie kobiety, ale która rozmawia o nim otwarcie? To trudny problem i rzadko kiedy pacjentki wypytują o niego specjalistów tak wnikliwie, jak o pielęgnację twarzy. Wyłącznie od taktu oraz fachowego podejścia farmaceuty zależy, z ilu informacji skorzysta jego pacjentka. Wydaje się jednak, że najważniejszą rolą jest uświadomienie klientkom konieczności stosowania kompleksowej kuracji opartej jednocześnie na pielęgnacji, diecie i ruchu oraz wskazanie w gąszczu preparatów antycellulitowych tych, których skuteczność została potwierdzona badaniami klinicznymi. Widoczne efekty działania preparatów kosmetycznych będą dodatkową zachętą do dalszych starań wpływających na zdrowie

i zadowolenie pacjentów.

R E

K L

A M

A

Efekt po 14 dniach stosowania kuracjidermokosme-tykami z serii Pharmaceris C to m.in.: zmniejszenie cellulitu u 96% badanych oraz redukcja obwodu ud nawet do 2 cm


@


dermokosmetyki

C

M

Y

CM

MY

CY

CMY

K

FP_Farmaceris_C_2_press.pdf 1 17.01.2013 05:05

Sergiusz Osmański – wizażysta U pani Darii makijaż musiał być idealnie dopasowany do fryzury, która miała charakterystyczny styl „glamour”. Zastosowaliśmy tu technikę „smoky” i połączenie cieniowania z szarością. Dodatkowo wykorzystaliśmy eyeliner i kredkę, jednocześnie mocno tuszując górne i dolne rzęsy. Twarz wymodelowana została bronzerem, łącznie ze strategicznymi miejscami na twarzy – czołem, nosem i brodą. Na ustach z kolei zastosowaliśmy bardzo świeży, naturalny różowy błyszczyk.

Tomasz Burkacki – stylista fryzur

Pani Daria potrzebowała jedynie dopasowania odpowiedniego koloru włosów, który zaznaczyłby delikatne rysy twarzy. Dlatego rozjaśniliśmy ich odcień i wycieniowaliśmy tak, aby ich kształt i długość umożliwiały wykonywanie codziennych stylizacji.

Zapraszamy na ostatni już fotoreportaż z ubiegłorocznych Metamorfoz z Pirolam szampon. Laureatki wiosennego konkursu zorganizowanego na łamach „Farmacji Praktycznej” przeszły w lipcu ub.r. kompleksową przemianę pod okiem stylisty fryzur, wizażysty oraz fotografa. Jeszcze raz dziękujemy wszystkim uczestniczkom konkursu. Jednocześnie zapraszamy do udziału w nowej edycji Metamorfoz – już w tym numerze naszego miesięcznika znajdą Państwo kartę konkursową. O tym, że warto się z nami bawić, najlepiej świadczy metamorfoza Pani Darii Szczech-Wąsik, farmaceutki z Gliwic.

Poczułam się jak oszlifowany diament...

Pani Daria przed metamorfozą

KONKURS! Metamorfozy z

Modny makija¿

Sesja zdjêciowaNowa fryzura(pod okiem fryzjera gwiazd – Tomasza Burkackiego)

Relaksuj¹ce zabiegi w SPA

Spośród nades³anych zg³oszeñ wy³onimy 5 pañ, które wezm¹ udzia³ w niezapomnianej metamorfozie w SPA, w hotelu Ossa.

Wygraj pobyt w SPA!

Spośród nades³anych zg³oszeñ wy³onimyktóre wezm¹ które wezm¹ metamorfozie w SPA

PIR

/086/02-2011

11PH010_kupon_konkursowy_148x105_v4.indd 1 11-02-24 14:01

KONKURS! Metamorfozy z

Modny makija¿

Sesja zdjêciowaNowa fryzura(pod okiem fryzjera gwiazd – Tomasza Burkackiego)

Relaksuj¹ce zabiegi w SPA

Spośród nades³anych zg³oszeñ wy³onimy 5 pañ, które wezm¹ udzia³ w niezapomnianej metamorfozie w SPA, w hotelu Ossa.

Wygraj pobyt w SPA!

Spośród nades³anych zg³oszeñ wy³onimyktóre wezm¹ które wezm¹ metamorfozie w SPA

PIR

/086/02-2011

11PH010_kupon_konkursowy_148x105_v4.indd 1 11-02-24 14:01

Ekipa Metamorfoz:

Sergiusz Osmańskiwizażysta

Piotr Furman zdjęcia

www.pfurman.com

Tomasz Burkackifryzjer

www.hairmaster.pl

Wrażenia Pani Darii

Metamorfozy z Pirolamem były wspaniałe! Sztab profesjonalistów: Tomasz Burkacki, Sergiusz Osmański i Piotr Furman zadbali o nowe fryzury, piękne makijaże i stylizacje modowe. Cała przemiana została utrwalona podczas rewelacyjnej sesji zdjęciowej, a „wisienką na torcie” były relaksujące zabiegi spa. Spędzony wspólnie czas był niezwykle kreatywny, pozytywny i udany, a ja poczułam się jak oszlifowany diament! To była niezwykła przygoda, którą zapamiętam do końca życia. Wielkie podziękowania dla całej ekipy!


życie jest piękne

pracując jako stylista i personal shopper, miałem okazję poznać wszystkie rodzaje kobiecej figury. Zauważyłem, że niektóre

wskazówki dotyczące poprawy wyglądu są bardzo uniwersalne. Oto kilka z nich.

Jeśli nie chcemy optycznie poszerzyć określonej części ciała (np. linii bioder, łydek), dopilnujmy, aby ubranie nie kończyło się w tym newralgicznym miejscu. Tę zasadę możemy również odwrócić, gdy zależy nam na dodaniu kilku centymetrów.

kolejnym uniwersalnym zabiegiem stylizacyjnym jest podkreślenie bądź ukształtowanie talii. Można ją uwidocznić bardziej, stosując taliowany krój, przewiązany pasek bądź podwinięte rękawy, które będą kończyły się na wysokości wcięcia.Większość kobiet marzy o smukłych nogach. Aby jeszcze bardziej je wydłużyć, wystarczy skrócić optycznie tułów. Dokonamy tego, zestawiając dopasowane spodnie z krótszą górą.

Świadome uwydatnianie atutów – to kolejna uniwersalna rada. Każda kobieta ma coś, czym może się pochwalić! Piękne dłonie, smukła szyja, zgrabne nogi, kształtny biust...Uzbrojeni w złote zasady stylizacji, możemy zabrać się za szczegółową analizę własnej sylwetki. Potrzebna będzie do tego pomoc kogoś obiektywnego. Lustro nie jest najlepszym doradcą. Najczęściej pokazuje to, czego nie chcemy widzieć, przez co nie dostrzegamy

naszych walorów. Dobrym rozwiązaniem będzie zrobienie sobie zdjęcia w pozycji stojącej na białym tle. Pozwoli nam to spojrzeć na siebie z większym dystansem.

Moje wieloletnie obserwacje wykazały, że najczęściej spotykamy sylwetki z cięższymi dolnymi partiami (biodra, uda) oraz ich przeciwieństwo z rozbudowaną górną częścią ciała (szerokie ramiona i/lub duży biust). Wszelkie zabiegi stylizacyjne powinny dążyć do zniwelowania dysproporcji. Punktem odniesienia niech zawsze będzie sylwetkao symetrycznej budowie – linia ramion równa linii bioder, z wyraźnie zarysowanym wcięciem w talii. Posiadaczki takiej figury to prawdziwe szczęściary. Prezentują się dobrze praktycznie we wszystkim. Pamiętajmy, że rozmiar nie ma tutaj znaczenia. Zarówno S, jak i XL, mogą być proporcjonalne.Ale zajmijmy się bardziej powszechnymi sylwetkami.

figurę z obfitym dołem zrównoważymy, poszerzając linię ramion. W tym celu wybieramy półokrągłe bądź łagodne dekolty łódki, wszelkie zdobienia na wysokości biustu oraz połyskliwe materiały. Sprawdzą się również bufki, watowane ramiona, szerokie klapy, odstające rękawki oraz rękawy kimonowe. krągłe uda i biodra zniwelują trapezowate spódnice, spodnie z szerszym pasem i nieco wyższym stanem (o prostej nogawce) oraz tkaniny miękko opływające kluczowe rejony.

znawcy tematu prześcigają się w wymyślaniu nazw dla typów sylwetek. wykorzystali już chyba wszystkie litery alfabetu, niektóre przedmioty codziennego użytku, a nawet warzywa i owoce. ale czy naprawdę chcecie o sobie myśleć jako o gruszce, literze s, kolumnie albo wazonie? zapomnijcie o tych skomplikowanych kategoriach! proponuję znacznie uprościć analizę sylwetki.

autor: Adam chowańskistylista


świadome uwydatnianie atutów – to kolejna

uniwersalna rada. każda kobieta ma coś, czym może

się pochwalić! piękne dłonie, smukła szyja, zgrabne nogi,

kształtny biust...

natomiast dla sylwetki z rozbudowaną górą, odpowiednie będą kroje niepogłębiające dysproporcji. Tę rolę niewątpliwie spełnią topy z szerszymi ramiączkami, fasony z rękawami wysoko wszytymi (reglany) bądź całkowicie ich pozbawione oraz głębokie i zarazem wąskie dekolty V. Z kolei dolne rejony powiększymy optycznie, wybierając spodnie ze zwężającą się nogawką, rozkloszowane spódnice i sukienki – z plisami, falbanami, bocznymi kieszeniami. Idealne będą również tzw. bombki oraz baskinki.

Często spotykane wśród Polek są rów- nież sylwetki pełniejsze oraz proste, pozbawione kobiecych kształtów. W pierwszym przypadku powinniśmy unikać workowatych, obszernych krojów. Nadmiar materiału wręcz doda kilka kilogramów! Lepszym rozwiązaniem będą fasony dopasowane (ale nie obcisłe) oraz odcięcie tuż pod biustem. Przyjaciółmi krągłych sylwetek są marynarkiz wyraźnym wcięciem, nisko zapinane, o smukłych klapach oraz dodatki (torebki, długie wisiory, wąskie apaszki) w żywych kolorach.

Główną bolączką figury prostej jest brak talii, dlatego należy ją po prostu uformować. W tym celu bluzeczki i koszule wpuszczamy do spodni (najlepiej zwężających się ku dołowi). Nosimy spódnice o linii A

ze sztywnej tkaniny oraz sukienki z widocznym odcięciem w pasie. Pomagamy sobie również kontrastowym paskiem na wysokości talii. Jeśli dodatkowo biust nie należy do największych, wybieramy półokrągłe bądź płytkie dekolty, eksponujemy za to zadbane plecy.

W swojej pracy trafiam również na klientki o bardzo drobnej budowie i niskim wzroście. Wtedy nadrzędnym celem stylizacji staje się optyczne wydłużenie całej sylwetki. Należy przede wszystkim wystrzegać się jakichkolwiek poziomych podziałów, rozchodzących się na boki krojów oraz kontrastowych barw pomiędzy górą a dołem. Jeśli drobne kobiety chcą być traktowane poważnie, powinny zrezygnować z landrynkowych kolorów i dziewczęcych ozdób w postaci kokardek, falbanek.

Kobiece figury są bardzo różnorodne i wymy- kają się sztywnej klasyfikacji. Do każdej należy podejść indywidualnie. Pamiętajcie, że nie ma gorszych lub lepszych sylwetek. Jeśli

jakieś ubranie nie leży najlepiej, nie jest to wina ciała, a po prostu

źle dobranego stroju.

nie ma gorszych

lub lepszych sylwetek

– jeśli jakieś ubranie nie leży

najlepiej, nie jest to

wina ciała, a po prostu

źle dobranego

kroju



@Podyskutuj o tym na forum!


zielnik apteczny

kora dębu– zioło miesiąca

nie każdy wie, że garbniki zawarte w korze dębu mają właściwości antyseptyczne. wykazują ponadto aktywność przeciw gronkowcom (staphylococcus aureus, s. epidermidis, s. saprophyticus). ekstrakt bogaty w kwas taninowy zastosowano z sukcesem przeciwko s. aureus opornemu na antybiotyk. garbniki mają także działanie wirusostatyczne wobec wirusów herpes czy grypy.

autor: prof. Iwona Wawerwydział farmaceutyczny warszawskiego uniwersytetu medycznego

dąb to drzewo osiągające duże roz-miary, będące też symbolem siły i długowieczności. Znane są

okazy żyjące ponad 700 lat. Drzewa te ceniono ze względu na twarde, trwałe drewno, które było używane do budowy domów i statków. Dobrze znanym zasto-sowaniem kory dębowej jest garbowanie skóry. Od wieków używano jej także w medycynie ludowej do leczenia ran oraz przeciwko biegunkom. Obecnie w lecznictwie wykorzystuje się korę dębu szypułkowego (Quercus robur L.)i bezszypułkowego (Quercus sessilis E.). Oprócz kory (Quercus cortex) surowcem leczniczym są też dębianki (Gallae Quer-

cus, galas dębowy), narośla na pędachi liściach dębu. Głównym surowcem far-maceutycznym jest wysuszona kora uzy-skiwana z młodych pni i gałęzi, zbierana wczesną wiosną przed rozwojem liści.Najważniejszymi bioaktywnymi skład-nikami tego surowca są związki polife-nolowe, garbniki (taniny). Ich zawartość sięga 10%; zgodnie z Farmakopeą Polską VI nie powinna być mniejsza niż 4% (w przeliczeniu na pirogalol). W korze dębu są garbniki hydrolizujące i niehydrolizujące (skondensowane). Hydrolizujące to galotaniny i elago-taniny (połączenia estrowe kwasu galusowego i elagowego). Główne

związki to monomery (katechina, epi-katechina, galokatechina, galusan-3-O-epigalokatechiny i epikatechiny), dimery (katechiny, galokatechiny, leukodelfini-dyny), oligomery oraz polimery zawiera-jące różne połączenia (wiązanie 6’,8 lub 4,8). Z kory dębu wyizolowano również szereg innych związków polifenolowych, takich jak: katalagina, weskolagina, pedmolagina, flawonoidy (kwercetyna, kwercytryna), wolne kwasy fenolowe (elagowy i galusowy). Kora zawiera małe ilości związków triterpenowych, związki żywicowe i sole mineralne. Związki poli-fenolowe (elagotaniny, proantocyjanidy-ny) są także obecne w drewnie, liściach i żołędziach.Garbniki mają działanie ściągające. Tworzą trwałe połączenia z białkami błon śluzowych żołądka i jelit. War-stwa zdenaturowanego białka hamuje wydzielanie płynu żołądkowo- jelitowego oraz przenikanie wody ze światła jelit. W przypadku biegunek można więc zapobiec utracie wody i elektrolitów oraz spowodować zagęszczenie mas kałowych. Przy zatruciach pokarmowych zmniej-sza się możliwość przenikania toksyn z treści pokarmowej.Garbniki działają korzystnie na ściany naczyń krwionośnych, zmniejszając ich przepuszczalność, hamują mikrokrwa-wienia. Mają też właściwości antysep-tyczne. Wykazują aktywność przeciw gronkowcom (Staphylococcus aureus,S. epidermidis, S. saprophyticus). Eks-trakt bogaty w kwas taninowy zastoso-wano z sukcesem przeciwko S. aureus

głównym surowcem farmaceutycznym jest wysuszona kora uzyskiwana z młodych pni i gałęzi, zbierana wczesną wiosną przed rozwojem liści

zielnik apteczny



@

opornemu na antybiotyk. Pokazano, że elagitaniny z dębu eliminują bakterie E. coli, szczep oporny na streptomycynę z przewodu pokarmowego myszy. Ela-gitaniny i kwas taninowy są kandyda-tami na leki przeciwko tym groźnym infekcjom.Garbniki mają działanie wirusostatycz-ne wobec wirusów Herpes czy grypy. Stwierdzono także, że dzięki obecności wielu związków polifenolowych kora dębu ma działanie przeciwutleniające i przeciwzapalne.

zaleceniaKora dębowa jest stosowana wewnętrz-nie w leczeniu nieswoistych ostrych biegunek wywołanych przez bakterie i wirusy, w przypadku zatruć pokarmo-wych, podostrych i przewlekłych nieży-tów żołądka i jelit. Zewnętrznie zaś w leczeniu stanów zapalnych w jamie ust-nej (dziąsła, gardło), stanów zapalnych skóry w okolicach narządów płciowych, żylaków odbytu, owrzodzeń żylakowych, niewielkich oparzeń czy egzemy. Kora dębu jest także składnikiem mieszanek ziołowych, np. ułatwiających gojenie ran, do płukania gardła i jamy ustnej, do stosowania w upławach, świądzie sromu i odbytu.

dawkowanieDo stosowania wewnętrznego kory dębu, zgodnie z monografią Komisji E: dawka dobowa to 3 g surowca. Zewnętrznie do przemywań, okładów i roztworów do płu- kania: odwar z 20 g surowca na 1 litr wody. Do kąpieli: 5 g na 1 litr wody.

uwaga!Kora dębu nie jest wskazana do sto-sowania zewnętrznego w przypadku dużych uszkodzeń skóry oraz do kąpieli w chorobach zakaźnych z gorączką, niewydolnością serca, nadciśnieniem. Stosowanie wewnętrzne może powodo-wać ograniczenie resorpcji zasadowych leków, np. alkaloidów. Nie stosować łącznie z preparatami zawierającymi sole żelaza i magnezu. Przy biegunce trwającej dłużej niż 3-4 dni, konieczna jest wizyta u lekarza.

zastosowania kosmetyczneNapar z kory dębowej jest stosowany do pielęgnacji przetłuszczających się i wy-padających włosów. Nadaje się zwłaszcza do płukania ciemnych włosów, bowiem daje efekt przyciemniania. W przemy-śle kosmetycznym wyciąg z kory dębu to popularny składnik szamponów do

ciemnych włosów oraz płynów do higieny intymnej.

ciekawostkaCzerwone wino przechowywa-ne w dębowych beczkach może mieć dodatkowy korzystny wpływ na układ krążenia i wątrobę dzięki elagitaninom. Pokazano to na szczurach z zespołem

metabolicznym (cukrzyca, miażdżyca, otyłość), którym podawano ekstrakt ela-

gitanin z dębu, obserwując obniżenie ciśnienia i poprawę reaktywności naczyń krwionośnych.

tradycyjny produkt leczniczy roślinny z określonymi wskazaniami wynikającymi wyłącznie z długotrwałego stosowania.

korA dęBu z zielnikA APteczneGo

zioła do zaparzaniawskazania: tradycyjny produkt leczniczy roślinny stosowany w łagodnych stanach zapalnych skóry (również w obrębie narządów płciowych i odbytu) oraz błon śluzowych jamy ustnej i gardła.Skład: 100 g produktu zawiera 100 g kory dębu (Quercus cortex).dawkowanie i sposób podawania: podanie na śluzówkę jamy ustnej: dorośli, 2 płaskie łyżki (ok. 5 g) kory dębu zalać 1 szklanką zimnej wody, doprowadzić do wrzenia, gotować pod przykryciem przez ok. 5 minut, odstawić na ok. 15 minut i przecedzić. przygotowa-ny odwar stosować do płukania jamy ustnej i gardła kilka razy dziennie. podanie na skórę: dorośli, 2 płaskie łyżki (ok. 5 g) kory dębu zalać 1 litrem zimnej wody, doprowa-dzić do wrzenia, gotować pod przykryciem przez ok. 5 minut, odstawić na ok. 15 minut i przecedzić. przygotowany odwar dodawać do kąpieli 1 raz dziennie (długość kąpieli 20 minut). do obmywań skóry oraz okładów stosować kilka razy dziennie.Przeciwwskazania: uczulenie na substancję czynną. nie stosować na otwarte rany, duże uszkodzenia lub zakażone partie skóry bądź błon śluzowych.działania niepożądane: mogą wystąpić reakcje alergiczne. nie jest znana częstośćwystępowania.Specjalne ostrzeżenia i środki ostrożności dotyczące stosowania: nie zaleca się stoso-wania produktu u dzieci poniżej 18 lat ze względu na brak wystarczających danych. nie podawać na skórę i błony śluzowe jamy ustnej dłużej niż 1 tydzień. nie należy stoso-wać kąpieli leczniczej w przypadku chorób zakaźnych lub przebiegających z gorączką, w niewydolności serca i nadciśnieniu.numer pozwolenia na dopuszczenie do obrotu: il –0549/ln wydane przez mz.Produkt leczniczy wydawany bez recepty. dostępny tylko w aptekach.Podmiot odpowiedzialny: Herbapol-lublin S.A., ul. diamentowa 25, 20-471 lublin.

zIe

l/4

42

/01-

20

13


kuchnia farmaceutyczna

drodzy farmaceuci!uwielbiam tworzyć nowe smaki na bazie starych przepisów. dlatego proponuję państwu przygotowanie znanej każdemu zupy pomidorowej w nowej, odświeżonej wersji. druga propozycja to nowoczesne, a zarazem proste w wykonaniu danie o wyszukanym smaku, które każdy z państwa może bez problemu wykonać w swojej kuchni, czerpiąc przy tym radość z tworzenia wykwintnych i zdrowych posiłków.

Pyszna zupa pomidorowa Składniki (na 4 porcje): 2 udka z kurczaka bez skóry, pół pęczka włoszczyzny, pół cebuli przypalonej na gazie, świeży lubczyk, 2 liście laurowe, 3 ziarenka ziela angielskiego, 8 ziarenek pieprzu, śmietana, pół pęczka zielonej pietruszki, 1 puszka pomidorów bez skórki w soku pomidorowym, sól i pieprz. Kluski lane: 3 żółtka, pół kubka mąki tortowej, 4 łyżki gorącej wody (tak aby ciasto było konsystencji kwaśnej śmietany).Przygotowanie: Udka gotować w 2 l wody ok. 45 min. na wolnym ogniu, następnie dodać włoszczyznę, pół przypieczonej cebuli, liść laurowy, ziele angielskie, lubczyk i pieprz. Po ugotowaniu odcedzić warzywa i mięso. Blenderem zmiksować pomidory, wylać na patelnię z odrobiną masła i zeszklonej połowy posiekanej cebuli. Do czystego wywaru wlać zmiksowane pomidory. Na gotującą zupę położyć kluski lane. Podawać ze śmietaną (jeżeli śmietana jest kwaśna, należy dodać szczyptę soli, żeby się nie zważyła) i zieloną pietruszką. Doprawić solą i świeżo zmielonym pieprzem.

makaron z łososiem w białym winnym sosieSkładniki (na 4 porcje): 1,5 gniazda makaronu (gruba wstążka) na osobę, 60 dkg świeżego łososia, pół świeżego ogórka, 100 ml śmietany 36-proc., 50 ml białego wina, 1 limonka, sól, pieprz, świeża mięta, pół dojrzałego granatu, masło do smażenia.Przygotowanie: Ugotować makaron al dente.Na rozgrzaną patelnię z masłem dodać pokrojonego w kwadraty 3 x 3 cm łososia bez skóry, smażyć krótko (3-5 min.), tak aby łosoś nie był surowy i zdjąć go z patelni. Na tłuszcz, który pozostał na patelni, wlać wino i redukować je ok. 6-8 min., następnie dodać śmietanę i poczekać aż zgęstnieje. Dodać skórkę i sok z połowy limonki, doprawić solą i pieprzem. Do sosu dodać lekko posolonego i popieprzonego łososia. Osobno na patelni podsmażyć pokrojonego w zapałki świeżego ogórka ze skórką (ok. 3-5 min.). Obrać owoc granatu do luźnych pestek. Całość doprawić grubo mielonym pieprzem i listkami mięty.

moje pysznegotowanie

aleksandra dulnapasjonatka pysznego

gotowania. od dzieciństwa

zafascynowana ciekawą

i smaczną kuchnią opartą

na tradycjach rodzinnych.

jak przyznaje, podstawą

jej potraw są składniki

najwyższej jakości.

46 farmacja praktyczna 2/2013


kuchnia farmaceutyczna

„zużyty bandaż”, „lakier do paznokci”, „kocie siuśki” – to tylko kilka mniej lub bardziej szokujących terminów, którymi posługują się krytycy,

by opisać aromaty wina. paradoksalnie, nie wszystkie odnoszą się do wad – zapach kociego moczu jest np. charakterystyczny dla wielu

win z odmiany sauvignon blanc. nie ma jednak wątpliwości, że termin „zardzewiałe gwoździe” nie ma pozytywnych konotacji. wymyślono go,

by określić typową nutę aromatyczną źle zrobionego pinotage.

zardzewiałe gwoździe

i inne nuty...

tomasz Prange-Barczyńskikrytyk winiarski i dziennikarz, współzałożyciel i redaktor na-

czelny „magazynu wIno”, dwumiesięcznika poświęcone-

go kulturze wina ukazującego się od 2002 r. od lat prowadzi

w radiu pIn cotygodniową audycję winiarską. jest autorem

podręcznika dla winiarskich profesjonalistów „zawód: som-

melier”. sędziuje w konkursach winiarskich, m.in w „Vinitaly”

w weronie, „best of riesling” w niemczech, „Vinagora”

w budapeszcie, czy „Vini da pesce” w jesi. na co dzień

prowadzi kursy wiedzy o winie i komentowane degustacje.

Fot

. Dar

ek G

olik

/FO

RU

M

pinotage jest narodową od-mianą RPA. Stworzył ją che-mik i winogrodnik Abraham

Izak Perold, który na uniwersytecie w Stellenbosch w 1925 r. skrzyżo-wał dwa szczepy winorośli – pinot noir i hermitage, jak nazywano wówczas w Kraju Przylądkowym cinsault. Jego entuzjazm wobec eksperymentu nie był wielki. Uzyskane cztery nasiona nowej krzyżówki zasadził w ogrodzie i... prawdopodobnie o nich zapomniał. Dwa lata później rzucił pracę na uczelni, a ogród zarósł chwastami.Sadzonki pinotage uratowano przy-padkiem podczas pielenia grządek. Kariera pinotage z wolna ruszyłaz miejsca. W 1941 r. uzyskanoz krzyżówki pierwsze wino. Jednak na rynku pinotage zaczęło pojawiać się powszechniej dopiero w latach 60. ub.w. Łatwość uprawy sprawiła, że szczep zyskał popularność wśród południowoafrykańskich wino-grodników. Jednak, gdy w 1976 r. RPA odwiedziła grupa brytyjskich „Masters of Wine”, uznała winaz pinotage za okropne. To właśnie oni określili wiodącą nutę aro-matyczną odmiany, jako zapach „zardzewiałych gwoździ”.Po zniesieniu apartheidu pinotage nie miał szczęścia. Winiarze zwró-cili się przede wszystkim ku szcze-pom międzynarodowym: cabernet sauvignon, merlot czy syrah.

Na szczęście przetrwała część starych winnic, a grupa producen-tów ma dziś ambicje udowodnić, że pinotage może być znakiem firmo-wym winiarstwa w RPA. Należydo niej z pewnością winiarnia Ka-nonkop w dystrykcie Stellenbosch. To właśnie tam, w liczącej 57 lat winnicy pinotage, zebrano owoce na „Black Label”, wino które wysta-wiono niedawno na sprzedaż za 1000 randów (nieco ponad 400 zł – w Polsce być może taka kwota nie robi wrażenia, ale w RPA większość win jest pięć, dziesięć razy tańsza)i które „poszło” w trzy godziny. Specjalnie się nie dziwię. Odwiedzi-łem Kanonkop trzy lata temu,a właściciel, Johann Kriege przygo-tował degustację młodych i starych roczników pinotage, pokazując prawdziwy potencjał swych win.Otwierając kolejną, znacznie tań-szą butelkę pinotage przyrządzę bobotie – południowoafrykańską

potrawę malajskiego pochodzenia z mielonego mięsa (najczęściej wo-łowiny lub jagnięciny z dodatkiem curry), pieczonego z cebulą, ziołami i owocami, serwowaną z zapieczo-ną na wierzchu jajeczną masą. Charakterystyczne ziołowe nuty południowoafrykańskiej odmiany zazwyczaj dobrze do niej pasują. No chyba, że trafię na „zardzewiałe gwoździe”…

Wina z odmiany pinotage są rela-tywnie łatwo dostępne w Polsce, w szerokiej gamie cenowej, od dys-kontów i supermarketów, gdzie za butelkę zapłacimy 20-30 zł (uwa-ga! duże ryzyko „zardzewiałych gwoździ”), aż po wina z Kanonkop, (Pinotage od ok. 140 zł). Dobrym i bezpiecznym trafieniem będzie zakup pinotage w wyspecjalizowa-nym sklepie za ok. 50-70 zł(np. Graham Beck 59 zł, Stellen-rust 44 zł, Neethlingshof 70 zł).


kultura

romans w mrokach ParyżaWoody Allen przedstawia swój największy hit kasowy od 25 lat, który osią-gnął lepszy wynik niż przebojowa „Vicky Cristina Barcelona”. Tym razem legendarny reżyser z Manhattanu spełnia nasze najskrytsze fantazje w Pa-ryżu. W jego obrazie śledzimy losy niedawno zaręczonej pary. Inez (Rachel McAdams) i Gil (Owen Wilson) przybywają do światowej stolicy romansu, planując ślub. Jednak wierność zakochanych zostanie wystawiona na cięż-ką próbę, gdy na ich drodze pojawią się wyrafinowany znawca sztuki Paul oraz tajemnicza i zmysłowa muza Adriana, a po czarujących zakątkach Pa-ryża zacznie oprowadzać ich sama Carla Bruni! W gwiazdorskiej obsadzie magicznej komedii Woody’ego Allena znajdziemy także laureatów Oscara – Adriena Brody oraz Kathy Bates w rolach miłosnych doradców Gila.

„o północy w paryżu”, reż. woody allen, wyst.: owen wilson, marion cotil-

lard, adrien brody, carla bruni. dystrybucja: add media entertainment.

osoby, które za pośrednictwem strony www.farmacjapraktyczna.pl

wyślą na adres: [email protected] maila z hasłem: paryż,

mają szansę otrzymać film w prezencie.

Pat Solatano (Cooper) nie jest zwykłym facetem i ma papiery, którymi może to udowodnić. Po ośmiu miesiącach terapii w szpitalu psychiatrycz-nym, do którego trafił, gdy stracił pracę, żonę i dom, wraca w rodzinne strony, by zacząć wszyst-ko od nowa, w ramach filozofii „pozytywnego my-ślenia”. Jego konsekwentna strategia zmienia się jednak, gdy poznaje intrygującą dziewczynę z są-siedztwa, Tiffany (Lawrence). Wzajemna niechęć pary ekscentryków przeradza się w niespodziewa-ną więź, a wszystkie dotychczasowe plany mogą stać się jedynie nieważnymi wspomnieniami.Film Davida O. Russella odniósł już prestiżowy sukces. Wśród licznych jego nagród jest Złoty Glob dla Jennifer Lawrence i aż osiem nominacji do tegorocznych Oscarów.

„poradnik pozytywnego myślenia”, reż.: david o. russell, wyst.: bradley cooper, jennifer lawrence, robert deniro,

jacki weaver, chris tucker, julia stiles, john ortiz i inni. dystrybucja: forum film poland. premiera: 8.02.2013 r.

Grunt to myśleć pozytywnieBradley Cooper („Jestem Bogiem”), Jennifer Lawrence („Igrzyska śmierci”) oraz Robert De Niro w komedii o miło-ści, która wywołała wielkie poruszenie krytyki i spekulacje o szansach oscaro-wych w 2013 r.

dVd

meGA Hit!


kultura

Rozwiązanie konkursów z nr 12 (60):film dvd „Zeszłej nocy” (hasło NOC): Małgorzata Czarnecka • płyta „hej, kolęda!” (hasło KOLĘda): Michał Skotak • książka „Kobiety władzy PRL” (hasło WŁadZa): Magdalena Andrzejczak • płyta „Zimowe piosenki” (hasło maGia): Adrian Orłowski • książka „Poczet Królowych polskich” (hasło KRÓLOWe): Joanna Podwalska

Zapraszamy do udziału w naszych konkursach!Wejdź na stronę: www.farmacjapraktyczna.pl

Pięćdziesiąt trzy wojny. Dla niego pełnia życia, przygoda, adrenalina, nagradzane na całym świecie reportaże. Dla niej samotność, niewyobra-żalna tęsknota, paniczny strach. Ciągłe oczekiwanie na telefon informujący o śmierci męża. Wstrząsający widok jego przedziurawionego pociskiem plecaka. Ta boleśnie prawdziwa opowieść, o której trudno zapomnieć, nie ma odpowiednika w literaturze. Bez takiego reportera, jakim jest Wojciech Jagielski, nie zrozumielibyśmy przyczyn wybuchu wielu afrykań-skich wojen czy antyrosyjskich powstań i nie poznali-byśmy wewnętrznych mechanizmów uruchamiających społeczne przemiany. Jako czytelnicy i widzowie pro-gramów informacyjnych nie zastanawiamy się, jaką cenę za newsa płaci rodzina korespondenta wojennego. Książka Grażyny Jagielskiej to opisany przepięknym językiem przejmujący obraz związku z najbardziej znanym polskim korespondentem wojennym. Naj-ważniejszą wojnę o miłość, rodzinę i życie – musieli stoczyć między sobą.

„Miłość z kamienia. Życie z korespondentem wojen-

nym”, Grażyna Jagielska, Wydawnictwo Znak

Osoby, które za pośrednictwem strony

www.farmacjapraktyczna.pl wyślą na adres:

[email protected] maila z hasłem: MIŁOŚĆ,

mają szansę otrzymać książkę w prezencie.

Kamienna miłośćGrażyna musi pod-dać się terapii. Leczy się w klinice stresu bojowego. Nie była na wojnie. Nie jest żoł-nierzem. Jest tylko żoną korespondenta wojennego.

Zmysłowe trio

Zbiór najbardziej zmysłowych piose-nek jednej z najlepiej sprzedających się żeńskich grup wokalnych. Na płycie nagrania z lat 1997-2004, ale również pierwsza od 2004 r. nowa piosenka słynnego trio, wyproduko-wana przez Pharrella Williamsa.„Love Songs”, Destiny’s Child,

Sony Music Entertainment

Osoby, które za pośrednictwem strony www.farmacjapraktyczna.pl

wyślą na adres: [email protected]

maila z hasłem: TRIO,

mają szansę otrzymać płytę w prezencie.

Wspomnienie o maćkuCzy po stracie kochanej osoby można się odbudować? Można. O tym jest książka Agnieszki Kowalskiej, żony aktora Ma-cieja Kozłowskiego. Dorota Wellman tak o niej pisze: „Ta książka to najpiękniej-szy list miłosny, jaki czytałam. Chciała-bym, żeby ktoś mnie tak kochał.”„Czas na mnie”, Agnieszka Kowalska,

Wydawnictwo Czerwone i Czarne



maila z hasłem: MACIEK,

mają szansę otrzymać książkę w prezencie.

BeSt SeLLeR!

Chcesz wiedzieć, dokąd warto wybrać się z młodszym, a gdzie ze starszym dzieckiem? Które kawiarnie mają kącik dla maluchów? Gdzie w weekend odbywa się impreza plenerowa dla najmłodszych? Wejdź na:

www.gogaga.pl

Zabierz dziecko w miasto!

REKL

AMA

muzyczna podróż

Muzyczna podróż przez kraje i brzmienia, w które Pectus dotąd się nie zapuszczał. Tęskną nutę „Barce-lony” pokochała już cała Polska, ale są i wyprawy w krainę bluesa i country czy na szkockie wyżyny.„Siła Braci”, Pectus, Sony Music

Entertainment



maila z hasłem: PECTUS,

mają szansę otrzymać płytę w prezencie.

krzyżówkar

oz

wią

zan

iem

krzy

żów

ki z nr 12

(60

) „farm

acji p

rak

tyczn

ej” je

st ha

sło: j

ed

na

ka

ps

uł

ka

I ze

ro

wz

dę

ć.

pióra fi

rmy l

on

ge

rr

e ufundow

ane przez producenta wyrobu m

edycznego sim

etigast forte otrzymują: m

ałgorzata kępa-H

oldenm

ajer, edy

ta wilkos, w

anda

ch

mielew

ska, mirosław

a du

lko, Paw

eł Belczy

k, An

na P

uch

owska-r

oszyk, iren

a orłow

ska, magdalen

a rożeń

ska, ew

a czaplicka i m

ałgorzata warch

apowicz.

litery z ponumerowanych pól utworzą rozwiązanie:

osoby, które nadeślą prawidłowe rozwiązanie krzyżówki, mają szansę otrzymać jedną z 5 puf do siedzenia ufundowanych przez producenta leku rozwiązanie krzyżówki prosimy przesłać do 22 marca 2013 r. na adres: Valkea media s.a., ul. elbląska 15/17, 01-747 warszawa, z dopiskiem: „farmacja praktyczna” lub na adres e-mail: [email protected]

Imię i nazwisko:.........................................................................................................................................................................................dokładny adres:.........................................................................................................................................................................................e-mail:.........................................................................................................................................................................................telefon:.........................................................................................................................................................................................Informujemy, że podane dane osobowe przetwarzane będą przez polpharma biuro handlowe sp. z o.o., z siedzibą w warszawie przy ul. bobrowieckiej 6, zgodnie z ustawą z dnia 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych (dz. u. 2002 r. nr 101 poz. 926 ze zm.) w celu informowania o produktach i usługach spółek należących do grupy polpharma.każda osoba ma prawo dostępu do treści swoich danych i ich poprawiania. podanie danych jest dobrowolne.wyrażam zgodę na przetwarzanie moich danych osobowych przez polpharma biuro handlowe sp. z o.o. w określonych powyżej celach.wyrażam zgodę* na otrzymywanie informacji handlowych drogą elektroniczną.

R E

K L

A M

A

data: ........................................... podpis: ..............................................................................

15 16 17 18 19 20 21 22

1 2

?

!

3 4 5 6

24 25 26 27 28 29 30 31

7 98 10 11 12 13 14

23

*) w przypadku niewyrażenia zgody na otrzymywanie informacji handlowych drogą elektroniczną prosimy o przekreślenie oświadczenia zgody. wyrażenie zgody na przetwarzanie danych osobowych jest natomiast niezbędne do wpisania osoby do bazy danych polpharma biuro handlowe sp. z o.o.

produkt złożony

extraspasmina. produkt złożony. Skład i postać: 1 kapsułka twarda zawiera: 250 mg wyciągu suchego z korzenia kozłka (3-6:1), 50 mg wyciągu suchego z ziela melisy (6-8:1), 80 mg tlenku magnezu, 5 mg witaminy b6. wskazania do stosowania: tradycyjniew łagodnych stanach napięcia nerwowego oraz tradycyjnie jako środek wspomagający w okresowych trudnościach z zasypianiem. dawkowanie i sposób podawania: doustnie. dorośli: 2 kapsułki 2-3 razy dziennie. maksymalnie do 6 kapsułek na dobę. w trudnościach z zasypianiem: 2 kapsułki na 30-60 minut przed snem. Przeciwwskazania: nadwrażliwość na składniki preparatu. ciężka niewydolność nerek (klirens kreatyniny poniżej 30 ml/min). hipermagnezemia, blok serca, myasthenia gravis. ostrzeżenia i zalecane środki ostrożności: ze względu na brak wystarczających danych nie zaleca się stosowania u dzieci poniżej 12. roku życia. działania niepożądane: podczas stosowania mogą wystąpić objawy ze strony przewodu pokarmowego (np. nudności, bóle brzucha, biegunka). Podmiot odpowiedzialny: „herbapol-lublin” s.a. pozwolenie na dopuszczenie do obrotu nr r/10501 wydane przez mz. dodatkowych informacji o leku udziela: polpharma biuro handlowe sp. z o.o., ul. bobrowiecka 6, 00-728 warszawa, tel.: +48 22 364 61 00; faks: +48 22 364 61 02, www.polpharma.pl. lek dostępny bez recepty.

ne

o/0

78

/01-

20

13

Ibufen Baby zdobył najwy˝sze uznanie wÊród jury miesi´cznika "Mam Dziecko", które przyznało mu

I miejsce w kategorii "Leki OTC dla dzieci" w podkategorii "Dzieci´ce dolegliwoÊci".

Uzyska∏ tym samym tytuł Superprodukt Mam Dziecko.

I m

U

Gdy dzieciom dokuczaGG iii iiiGGddGGGGGGGGGGGGGGGGGGdddddGGGGGGGdddd iii iiGdy dzieciom dokuczayyy dddddddddddddddddddyyyyyyyyyyyyy dy dddddddzzzzzziiiieeeeecccccccciiiiioooooooooommmmmmmm dddddddddddoooooookkkkkkkuuuuuccccccczzzzzzzaaaaaaadzieciom ddookuczaadddd e k aeddd kkyy iiiiieeeccciiii ooookkkkuuuccc aadddd iii iiii idydy dzdzizieiececicioiomom ddooddookookkukucucczzcczzaazaa goràczka i ból…

iieeccciioomm dddooddddddd dddddookkuucccdd ddddddddddddzzzzzzziiiieeeecccccciiiiioooooooommmm dddooooooookkkkkkuuuuccccccczzzzzaaaaaaaaazziieecciioomm ooookkuucczzzzzaaaaddzddzzzziieiieeeecccciioiiooooomm dddddoodddddooooooooookkkkkuucuuccccczzccccccczzzzzzzzazzzzaaaaaagoràczka i ból…

aby zdobył najwy˝sze uznanie wÊrónika "Mam Dziecko", które przyznał

Przyjazne opakowaniazawierajàce 5 czopków.

Ibufen Baby (Ibuprofenum). Skład i postać: 1 czopek zawiera 60 lub 125 mg ibuprofenu. Wskazania: Gorączka różnego pochodzenia (także w przebiegu zakażeń wirusowych, w przebiegu odczynu poszczepiennego). Bóle różnego pochodzenia o nasileniu słabym do umiarkowanego: bóle głowy, gardła i mięśni towarzyszące przeziębieniu i grypie, bóle mięśni, stawów i kości, na skutek urazów narządu ruchu (nadwerężenia, skręcenia), bóle na skutek urazów tkanek miękkich, bóle pooperacyjne, bóle zębów, bóle po ekstrakcji zębów, bóle na skutek ząbkowania, bóle głowy, bóle uszu występujące w stanach zapalnych ucha środkowego. Dawkowanie i sposób podawania: Podanie doodbytnicze. Nie należy przekraczać jednorazowej dawki 10 mg/kg mc. Maksymalna dawka dobowa ibuprofenu wynosi 20-30 mg/kg mc. w 3-4 pojedynczych dawkach Bez konsultacji z lekarzem pacjent nie powinien stosować produktu dłużej niż 3 dni. Dzieciom poniżej 6 miesiąca życia można podać produkt leczniczy tylko po konsultacji lekarskiej. Produkt leczniczy przeznaczony do doraźnego stosowania. Jeżeli objawy utrzymują się lub nasilają lub jeśli wystąpią nowe objawy, należy skontaktować się z lekarzem. Dawka 60 mg: nie stosować u dzieci poniżej 3. mż. i poniżej 6 kg. Zwykle stosowana dawka: 3-9 miesięcy (6-8 kg) 1 czopek 3 razy na dobę, w odstępach co 6 do 8 godzin. Nie stosować więcej niż 3 czopki w ciągu doby. 9 miesięcy do 2 lat (8-12 kg) 1 czopek4 razy na dobę, w odstępach co 6 godzin. Nie stosować więcej niż 4 czopki w ciągu doby. Dawka 125 mg: Nie stosować u dzieci o wadze poniżej 12,5 kg. Zwykle stosowana dawka: 2-4 lat (12,5-17 kg) 1 czopek 3 razy na dobę, w odstępach co 6 do 8 godzin. Nie stosować więcej niż 3 czopki w ciągu doby. 4-6 lat (od 17 do 20,5 kg) 1 czopek 4 razy na dobę, w odstępach co 6 godzin. Nie stosować więcej niż 4 czopki w ciągu doby. Przeciwwskazania: Produkt leczniczy jest przeciwwskazany u pacjentów: z nadwrażliwością na ibuprofen lub którąkolwiek substancję pomocniczą preparatu oraz na inne niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ) u których po przyjęciu kwasu acetylosalicylowego lub innych niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ) występowały kiedykolwiek w przeszłości objawy alergii w postaci nieżytu nosa, pokrzywki, skurczu oskrzeli lub astmy oskrzelowej; z chorobą wrzodową żołądka i (lub) dwunastnicy czynną lub w wywiadzie, perforacją lub krwawieniem (dwa lub więcej niezależnych, potwierdzonych przypadków owrzodzenia lub krwawienia), również tymi występującymi po zastosowaniu NLPZ z ciężką niewydolnością wątroby, ciężką niewydolnością nerek lub ciężką niewydolnością serca; przyjmujących jednocześnie inne niesteroidowe leki przeciwzapalne, w tym inhibitory COX-2 (zwiększone ryzyko wystąpienia działań niepożądanych); w III trymestrze ciąży; ze skazą krwotoczną. Dodatkowo dla dawki 60 mg produkt jest przeciwwskazany u niemowląt o masie ciała nieprzekraczającej 6 kg (wiek: do 3 miesięcy). Ostrzeżenia i zalecane środki ostrożności: Należy zachować ostrożność podczas stosowania produktu leczniczego u pacjentów z: toczniem rumieniowatym układowym oraz mieszaną chorobą tkanki łącznej; chorobami odbytu i odbytnicy; chorobami przewodu pokarmowego oraz przewlekłymi zapalnymi chorobami jelit (wrzodziejące zapalenie jelita grubego, choroba Leśniowskiego i Crohna); nadciśnieniem tętniczym i (lub) zaburzeniem czynności serca; zaburzeniami czynności nerek (należy monitorować czynność nerek - na skutek stosowania niesteroidowych leków przeciwzapalnych może dojść do pogorszenia czynności nerek); zaburzeniami czynności wątroby; zaburzeniami krzepnięcia krwi (ibuprofen może przedłużyć czas krwawienia). Przyjmowanie leku w najmniejszej dawce skutecznej przez najkrótszy okres konieczny do łagodzenia objawów zmniejsza ryzyko działań niepożądanych. U pacjentów w podeszłym wieku ryzyko wystąpienia działań niepożądanych (zwłaszcza krwawienia z przewodu pokarmowego i perforacji) na skutek stosowania produktu leczniczego jest większe niż u pacjentów młodszych. Częstość występowania oraz zwiększenie działań niepożądanych można zmniejszyć, stosując najmniejszą możliwą dawkę terapeutyczną przez najkrótszy możliwy okres. Przewlekłe stosowanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych u pacjentów w podeszłym wieku nie jest zalecane. U osób z czynną lub przebytą astmą oskrzelową oraz chorobami alergicznymi zażycie produktu leczniczego może spowodować skurcz oskrzeli. Istnieje ryzyko wystąpienia krwotoku z przewodu pokarmowego, owrzodzenia lub perforacji, które może być śmiertelne i które niekoniecznie musi być poprzedzone objawami ostrzegawczymi lub może wystąpić u pacjentów, u których takie objawy ostrzegawcze występowały. W razie wystąpienia krwotoku z przewodu pokarmowego czy owrzodzenia, należy natychmiast odstawić produkt leczniczy. Pacjenci z chorobami przewodu pokarmowego w wywiadzie, szczególnie osoby w wieku podeszłym, powinni być poinformowani, że należy zgłosić lekarzowi wszelkie nietypowe objawy dotyczące układu pokarmowego (szczególnie krwawienie), zwłaszcza w początkowym okresie terapii. Pacjenci ci powinni stosować jak najmniejszą dawkę produktu leczniczego. Należy zachować ostrożność stosując produkt leczniczy u pacjentów, stosujących jednocześnie inne leki, które mogą zwiększać ryzyko zaburzeń żołądkowo-jelitowych lub krwawienia, takie jak kortykosteroidy lub leki przeciwzakrzepowe jak warfaryna lub leki antyagregacyjne jak kwas acetylosalicylowy. U pacjentów przyjmujących produkt leczniczy, u których wystąpiło krwawienie z przewodu pokarmowego lub jego owrzodzenie, należy zaprzestać leczenia. Z badań klinicznych i danych epidemiologicznych wynika, że przyjmowanie ibuprofenu, szczególnie w dużych dawkach (2400 mg na dobę) przez długi okres czasu może być związane z niewielkim zwiększeniem ryzyka zatorów tętnic (np. zawał serca lub udar). Generalnie, badania epidemiologiczne nie wskazują, że przyjmowanie małych dawek ibuprofenu (np. < 1200 mg na dobę) jest związane ze zwiększeniem ryzyka zawału serca. Jednoczesne, długotrwałe stosowanie różnych leków przeciwbólowych może prowadzić do uszkodzenia nerek z ryzykiem niewydolności nerek (nefropatia postanalgetyczna). Podczas długotrwałego stosowania dużych dawek leków przeciwbólowych mogą wystąpić bóle głowy, których nie należy leczyć poprzez zwiększanie dawki leku przeciwbólowego. Pacjenci długotrwale leczeni powinni mieć monitorowaną czynność nerek, wątroby i układu krwiotwórczego. Ciężkie reakcje skórne, niektóre z nich śmiertelne, włączając zapalenie skóry złuszczające, zespół Stevensa-Johnsona i toksyczne martwicze oddzielanie się naskórka były bardzo rzadko raportowane w związku ze stosowaniem leków z grupy NLPZ. Największe ryzyko wystąpienia tych ciężkich reakcji występuje na początku terapii, w większości przypadków w pierwszym miesiącu stosowania produktu. Należy zaprzestać stosowania produktu po wystąpieniu pierwszych objawów: wysypka skórna, uszkodzenia błony śluzowej jamy ustnej lub inne objawy nadwrażliwości. W wyjątkowych przypadkach mogą wystąpić ciężkie zakażenia skóry i tkanek miękkich jako powikłania w przebiegu ospy wietrznej. Obecnie nie można wykluczyć działania leków z grupy NLPZ w zwiększaniu tych zakażeń. Z tego powodu zaleca się unikania stosowania ibuprofenu u chorych na ospę wietrzną. Istnieją dowody na to, że leki hamujące cyklooksygenazę (syntezę prostaglandyn) mogą powodować zaburzenia płodności u kobiet przez wpływ na owulację. Działanie to jest przemijające i ustępuje po zakończeniu terapii. Podczas stosowania ibuprofenu notowano pojedyncze przypadki toksycznej ambliopii, dlatego wszelkie zaburzenia widzenia należy zgłaszać lekarzowi. Leki z grupy NLPZ mogą maskować objawy zakażenia i gorączki. Działania niepożądane: Podczas krótkotrwałego stosowania ibuprofenu w dawkach dostępnych bez recepty zaobserwowano działania niepożądane wymienione poniżej. Stosując ibuprofen w innych wskazaniach i długotrwale mogą wystąpić inne działania niepożądane. Działania niepożądane uszeregowano według częstości występowania stosując następujące określenia: bardzo często (≥1/10); często (≥1/100 do < 1/10); niezbyt często (≥ 1/1 000 do < 1/100); rzadko (≥ 1/10 000 do < 1/1 000); bardzo rzadko (< 1/10 000); częstość nieznana (nie może być określona na podstawie dostępnych danych). Niezbyt często: Zgaga, niestrawność, biegunka, ból brzucha, nudności, miejscowe podrażnienie odbytu; bóle głowy; wysypki skórne; pokrzywka i świąd. Rzadko: Wzdęcia, zaparcia, wymioty, zapalenie błony śluzowej żołądka; obrzęki. Bardzo rzadko: Smołowate stolce, krwawe wymioty, wrzodziejące zapalenie błony śluzowej jamy ustnej, zaostrzenie zapalenia okrężnicy i choroby Crohna. Może wystąpić choroba wrzodowa żołądka i (lub) dwunastnicy z krwawieniem lub bez, czasem ze skutkiem śmiertelnym, szczególnie u osób w podeszłym wieku i perforacja. Zmniejszenie ilości wydalanego moczu, ostra niewydolność nerek, martwica brodawek nerkowych, zwiększenie stężenia sodu w osoczu (retencja sodu), zmniejszenie ilości wydalanego mocznika i zwiększenie stężenia mocznika w surowicy. Zaburzenia czynności wątroby, szczególnie podczas długotrwałego stosowania. Żółtaczka zastoinowa, zapalenie wątroby, zwiększenie aktywności enzymów wątrobowych w surowicy. Zaburzenia wskaźników morfologii krwi (anemia, anemia hemolityczna, anemia aplastyczna, leukopenia, trombocytopenia, pancytopenia, agranulocytoza). Pierwszymi objawami są gorączka, ból gardła, powierzchowne owrzodzenia błony śluzowej. Rumień wielopostaciowy, zespół Stevensa-Johnsona, toksyczne martwicze oddzielanie się naskórka. Obrzęk twarzy, języka i krtani, duszność, tachykardia - zaburzenia rytmu serca, hipotensja - zmniejszenie ciśnienia tętniczego krwi, wstrząs. Zaostrzenie astmy i skurcz oskrzeli. U pacjentów z istniejącymi chorobami autoimmunologicznymi (toczeń rumieniowaty układowy, mieszana choroba tkanki łącznej) podczas leczenia ibuprofenem odnotowano pojedyncze przypadki objawów występujących w aseptycznym zapaleniu opon mózgowo-rdzeniowych jak sztywność karku, ból głowy, nudności, wymioty, gorączka, dezorientacja. Obrzęk, nadciśnienie tętnicze, niewydolność serca związane ze stosowaniem leków z grupy NLPZ w dużych dawkach. Z badań klinicznych i danych epidemiologicznych wynika, że przyjmowanie ibuprofenu, szczególnie długotrwale w dużych dawkach (2400 mg na dobę) może być związane z niewielkim zwiększeniem ryzyka zatorów tętnic (np. zawał serca lub udar). Podmiot odpowiedzialny: ZF Polpharma S.A. Pozwolenie na dopuszczenie do obrotu odpowiednio dla dawek 60 i 125 mg nr 18856; 18857 wydane przez MZ. Dodatkowych informacji o leku udziela: Polpharma Biuro Handlowe Sp. z o.o., ul. Bobrowiecka 6, 00-728 Warszawa, tel. +48 22 364 61 00; fax. +48 22 364 61 02. www.polpharma.pl. Lek wydawany bez recepty. ChPL: 15.11.2011. IBU/311/01-2013

IbufenBABY_205x297_130213.indd 1 2/13/13 13:33

Starazolin (Tetryzolini hydrochloridum). Skład i postać: 1ml kropli do oczu zawiera 0,5 mg chlorowodorku tetryzoliny. Produkt zawiera chlorek benzalkoniowy. Wskazania: Leczenie objawowe stanów, którym towarzyszy obrzęk i przekrwienie spojówek, wywołanych czynnikami drażniącymi takimi jak: kurz, dym, soczewki kontaktowe, wiatr, jaskrawe światło słoneczne, woda chlorowana, kosmetyki. Alergiczne stany zapalne takie jak: katar sienny i uczulenie na pyłki traw. Starazolin łagodzi objawy towarzyszące, takie jak: pieczenie, świąd, bolesność, nadmierne łzawienie i podrażnienie. Dawkowanie i sposób podawania: Preparat stosuje się miejscowo do worka spojówkowego. Zwykle wkrapla się 1 do 2 kropli preparatu, 2 do 3 razy na dobę. Należy unikać długotrwałego stosowania preparatu, szczególnie u dzieci. Preparat Starazolin jest płynem jałowym. Nie należy dotykać końcówki zakraplacza, a po zakropieniu flakon natychmiast zabezpieczyć nakrętką. Przed zastosowaniem preparatu należy zdjąć soczewki kontaktowe i założyć je ponownie po około 15 minutach od wkroplenia preparatu. Tetryzolina jest przeciwwskazana u dzieci w wieku poniżej 2 lat. Przeciwwskazania: Nadwrażliwość na tetryzolinę lub którykolwiek składnik preparatu; jaskra szczególnie z wąskim kątem lub inne ciężkie schorzenia oczu. Dzieci w wieku poniżej 2 lat. Ostrzeżenia i zalecane środki ostrożności: Leczenie tetryzoliną należy przerwać, gdy objawy stanu zapalnego nasilają się w trakcie stosowania preparatu. Preparat jest przeznaczony do leczenia podrażnień spojówek jedynie o umiarkowanym nasileniu. Nie jest zalecane stosowanie preparatu podczas infekcji, uszkodzenia rogówki lub podczas silnego bólu. Pacjent powinien odstawić preparat i skontaktować się z lekarzem, jeśli po dwóch dniach stosowania nie ma wyraźnej poprawy. Długo-trwałe stosowanie preparatu może wywołać wtórne podrażnienie i przekrwienie, objawy pieczenia i kłucia, a także zmiany zanikowe, wywołane przewlekłym niedotlenieniem błony śluzowej oka. Należy zachować ostrożność u pacjentów z ciężkimi chorobami układu krążenia (np. z chorobą wieńcową) i nadciśnieniem tętniczym, guzem chromochłonnym nadnercza, u pacjentów z cukrzycą i nadczynnością tarczycy, leczonych inhibitorami monoaminooksydazy i innymi lekami mogącymi podwyższać ciśnienie tętnicze krwi. Podczas stosowania preparatu Starazolin należy przerwać noszenie soczewek kontaktowych, gdyż składnik konserwujący krople – chlorek benzalkoniowy uszkadza soczewki. Soczewki można założyć po około 15 minutach od zastosowania kropli. Tetryzolina po zalecanym dawkowaniu nie powoduje rozszerze-nia źrenicy, jednak podczas nadmiernego stosowania istnieje ryzyko rozszerzenia źrenicy, szczególnie u pacjentów z jasną (niebieską) tęczówką. W przypadku wystąpienia silnego bólu oka, bólu głowy, zaniku widzenia, nagłego pojawienia się ruchomych plam w polu widzenia, nagłego zaczerwienienia oczu, bólu wywołanego światłem lub podwójnego widzenia pacjent powinien natychmiast skontaktować się z lekarzem. Lek nie jest skuteczny w leczeniu reakcji alergicznych typu późnego, takich jak np. zapalenie kontaktowe spojówek i skóry powiek. Unikać długotrwałego stosowania u dzieci. Działania niepożądane: Nadmierne stosowanie preparatu (przez zbyt długi czas lub zbyt często) może prowadzić do bólu lub pieczenia oczu, reaktywnego przekrwienia, niewyraźnego widzenia, podrażnienia spojówek lub rzadko – rozszerzenia źrenic. W pojedynczych przypadkach preparat może wywierać ogólnoustrojowe działania sympatykomimetyczne. Podstawą do oceny działań niepożądanych są następujące dane dotyczące częstości ich występowania: Bardzo często: ≥1/10; Często: ≥1/100-<1/10; Rzadko: ≥1/10 000-<1/1000; Bardzo rzadko: <1/10 000 w tym pojedyncze przypadki. Często występują: reaktywne przekrwienie, pieczenie błon śluzowych, suchość błon śluzowych, działania ogólnoustrojowe (np. kołatanie serca, bóle głowy, drżenia, osłabienie, nadmierna potliwość, podwyższenie ciśnienia tętniczego). Może wystąpić niewyraźne widzenie, podrażnienie spojówek, rzadko rozszerzenie źrenic. Co więcej często występują ogólnoustrojowe działania sympatykomimetyczne. Bardzo rzadko donoszono o występowaniu nadmier-nego rogowacenia spojówek z zamknięciem punktów łzowych i nadmiernym łzawieniem. Istnieje zagrożenie, zwłaszcza u noworodków i dzieci do 2 lat, objawami związanymi z wchłonięciem leku, w tym również po jego połknięciu. Najważniejszymi objawami niepożądanymi są: zaburzenia ze strony ośrodkowego układu nerwowego, takie jak podwyższone ciśnienie tętnicze, zaburzenia rytmu serca, tachykardia, tachyarytmia, reaktywna bradykardia. Podmiot odpowiedzialny: ZF Polpharma SA. Pozwolenie na dopuszczenie do obrotu nr – R/0331 wydane przez MZ. Dodatkowych informacji o leku udziela: Polpharma Biuro Handlowe Sp. z o.o., ul. Bobrowiecka 6, 00‒728 Warszawa, www.polpharma.pl; tel.: +48 22 364 61 00; fax: +48 22 364 61 02. Lek dostępny bez recepty. ChPL: 2012.10.10

STA/108/01-2013

Documents

PRAKTYCZNY MAGAZYN DLA FARMACEUTÓW Farmacjawww ... · praktyczna TEMAT NUMERU zrobione na wczoraj polski model zarządzania na tle zagranicy chemia ... chemIa mIędzy namI to ona