Izdaje: Agencija za statistiku Bosne i Hercegovine, Bosna i Hercegovina, Sarajevo, Zelenih beretki 26

Odgovara direktor: Zdenko Milinovi�, dipl. ecc.

Pripremila:

Nora Selimovi�, stru�ni savjetnik

Lektorica za bosanski jezik: Marija Kova�i�-Šmalcelj

Tehni�ki uredio: Aziz Vreto

Molimo korisnike da pri upotrebi podataka navedu izvor.

S A D R Ž A J PREDGOVOR........................................................................................................................... 5 U V O D...................................................................................................................................... 6 1. PRAVNA OSNOVA ISTRAŽIVANJA STATISTIKE RO�ENIH.................................... 8

1.1. Izvori podataka............................................................................................................. 8 1.2. Zakon o mati�nim knjigama Bosne i Hercegovine..................................................... 10

1.2.1. Mati�na knjiga ro�enih.................................................................................... 11 1.2.2. Zajedni�ke odredbe upisa u mati�ne knjige..................................................... 13

2. METODOLOŠKE OSNOVE............................................................................................. 14

2.1. Cilj istraživanja........................................................................................................... 15 2.2. Predmet istraživanja i jedinice posmatranja.............................................................. 15 2.3. Definicije, objašnjenja i me�unarodne preporuke..................................................... 16

2.3.1. Me�unarodne preporuke.................................................................................. 16 2.3.2. Sadržaj podataka statistike ro�enih, definicije i objašnjenja........................... 17

2.4 Metode za izra�unavanje osnovnih demografskih pokazatelja.................................... 30

3. ORGANIZACIJA I PROVO�ENJE ISTRAŽIVANJA.................................................... 40

3.1. Obuhvat....................................................................................................................... 41 3.2. Teritorijalna organizacija............................................................................................ 41 3.3. U�esnici istraživanja................................................................................................... 41 3.4. Rokovi za prikupljanje, obradu i diseminaciju podataka............................................ 42

4. INSTRUMENTI ISTRAŽIVANJA................................................................................... 42

5. PRILOG 1: KODEKSI ŠIFARA...................................................................................... 43 6. PRILOG 2: SPISAK PUBLIKACIONIH TABELA ZA NIVO BIH............................... 49

7. LITERATURA................................................................................................................. 54

PREDGOVOR Ova metodologija sadrži zakonske osnove, me�unarodne preporuke, cilj, predmet i definicije za istraživanje o ro�enim, metode za izra�unavanje osnovnih demografskih pokazatelja, te organizaciju provo�enja istraživanja. Metodologija je terminološki i sadržajno uskla�ena sa zakonskim osnovama Zakona o mati�nim knjigama, pozitivnim propisima vezanim za ovo podru�je rada, te preporukama UN-a i Eurostata, potrebama za podacima vitalne statistike za Bosnu i Hercegovinu, kao i me�unarodnim zahtjevima. Ova metodologija je namijenjena prvenstveno statisti�arima koji sudjeluju u metodološkim pripremama i prikupljanju statisti�kih podataka radi boljeg razumijevanja i lakše primjene me�unarodnih standarda u redovnim statisti�kim istraživanjima. Tako�er je namijenjena korisnicima statisti�kih podataka radi ispravne analize i interpretacije dobivenih rezultata. Na kraju ove metodologije u prilogu su dati kodeksi-šifarnici koji se koriste u statistici ro�enih, kao i spisak seta obaveznih tabela za nivo Bosne i Hercegovine. DIREKTOR Zdenko Milinovi�

5

U V O D Demografija kao nauka o stanovništvu prou�ava sve zakonitosti i tendencije u promjenama, uzroke promjena i elemente koji uti�u na promjene strukture stanovništva. Statistika stanovništva se odnosi na numeri�ke podatke o stanovništvu zasnovane na posmatranju, odnosno prikupljanju, obradi, pregledanju radi eliminacije nekonzistentnosti ili nepodudarnosti, tabeliranju prema odre�enim klasifikacijama ili grupisanju podataka prema razli�itim grupama, publikovanju te diseminaciji podataka na drugi na�in. Statistika stanovništva ujedno ozna�ava metode kvantitativne analize podataka o stanovništvu, odnosno na�ine prikupljanja i prezentiranja statisti�kih informacija o stanovništvu. Statistika stanovništva op�enito se prezentira pojmom geografske distribucije stanovništva s obzirom na njegovu raznoliku strukturu. Osnovna statisti�ka jedinica posmatranja u statistici stanovništva je pojedinac ili osoba. Stanovništvo je skup sastavljen od razli�itih pojedinaca, pa struktura odnosno sastav stanovništva prema nekom obilježju zna�i i podjelu frekvencija prema modalitetima tog obilježja. Promjene strukture stanovništva odre�enog podru�ja su pod uticajem komponenata prirodnog (natalitet i mortalitet) i mehani�kog (imigracija i emigracija) kretanja stanovništva, a pritom vrijedi i obratno. Sistem vitalne statistike se definiše kao ukupan proces prikupljanja podataka pri tzv. gra�anskim evidencijama (administrativni izvori podataka) ili popisivanju koje se odnosi na specifi�ne vitalne doga�aje, ovisno o zakonodavstvu pojedine države (ro�enja, posvojenja, vjen�anja, razvodi ili poništenja braka, smrti i sl.), karakteristikama tih vitalnih doga�aja, odnosno o licima (osobama) na koja se ti vitalni doga�aji odnose te obradu, kontrolu, analizu i diseminaciju tih podataka u statisti�kom obliku. Sistem vitalnih doga�aja treba biti sveobuhvatan, tj. treba uklju�iti sve vitalne doga�aje na svakoj geografskoj teritoriji (teritorijalne jedinice), te u svakoj populacijskoj grupi na nivou jedne države. Vitalna statistika je osnovni izvor podataka koji se koristi za prou�avanje promjena u prirodnom kretanju stanovništva i njegovom razvoju kao dinamici kretanja reprodukcije stanovništva. Evidencija vitalnih doga�aja se može definirati kao evidencija koja se odnosi na pojedinca (pojedinu osobu) od njegovog ro�enja do kraja života, uklju�uju�i promjene li�nih stanja gra�ana, tj. u njegovom gra�anskom i bra�nom statusu. Pod mehani�kim kretanjem stanovništva se podrazumijeva kretanje stanovništva u odnosu na njegove geografske karakteristike, posmatrano u jedinici vremena (naj�eš�e kalendarska godina).

6

Kako bi analize svih tih struktura bile što potpunije, potrebna su potpuna statisti�ka istraživanja kao što je popis stanovništva. Iako je popis, kao dio cjelokupnog sistema informisanja, ujedno najbogatiji izvor podataka o stanovništvu, njegovoj strukturi i kontingentima, treba istaknuti da je to presjek stanja u odre�enom trenutku. Premda je Popis stanovništva najbogatiji izvor podataka o stanovništvu, njegovom ukupnom broju i strukturi, javlja se potreba za spoznajama o stanovništvu i u me�upopisnom periodu, a to su podaci o prirodnom i mehani�kom kretanju stanovnika. Na osnovu popisnih podataka, uz korištenje podataka o mehani�kom (migracije) i prirodnom kretanju stanovnika (razlika u broju živoro�enih i umrlih), izra�uju se procjene ukupnog broja stanovnika i njegova starosno-spolna struktura, i to na nivou države i na nižim teritorijalnim nivoima (npr. entitet, kanton, op�ina). Zadatak istraživanja o ro�enim i umrlim je kontinuirano i sistemsko prikupljanje informacija vezanih uz evidenciju tih vitalnih doga�aja upisanih u mati�ne knjige ro�enih i umrlih, kao dio pra�enja prirodnog kretanja stanovništva. Evidencija vitalnih doga�aja, a time i evidencija ro�enih (živoro�enih i mrtvoro�enih), stalan je i kontinuiran, ujedno obavezan proces, ne samo tih vitalnih doga�aja ve� i njegovih karakteristika u skladu s pozitivnim propisima Bosne i Hercegovine. Podaci vitalne statistike za nivo BiH objavljuju se godišnje u biltenu Demografija. Bilten o stanovništvu je publikacija Agencije za statistiku Bosne i Hercegovine, koja na sveobuhvatan na�in prikazuje službene statisti�ke podatke o stanovništvu za nivo Bosne i Hercegovine. Prema Zakonu o statistici BiH («Službeni glasnik BiH» br. 34/2002, 26/04 i 42/04) Agencija za statistiku BiH je nadležna da, u skladu s me�unarodno prihva�enom metodologijom, izra�uje i objavljuje statisti�ke podatke za Bosnu i Hercegovinu, a na osnovu podataka zavoda za statistiku entiteta, Br�ko Distrikta i drugih institucija na nivou BiH. Od me�unarodnih publikacija u kojima se iskazuju podaci vitalne statistike Bosne i Hercegovine najvažniji je Demografski godišnjak UN-a (Demographic Yearbook), te publikacija Vije�a Evrope «Recent Demographic Developments in Europe».

7

1. PRAVNA OSNOVA ISTRAŽIVANJA STATISTIKE RO�ENIH Podaci o ro�enim prikupljaju se na obrascu pod nazivom Statisti�ki listi� o ro�enju (obrazac DEM-1). Ovo istraživanje provodi se na osnovu Zakona o statistici Bosne i Hercegovine («Službeni glasnik BiH» br. 26/04 i 42/04), Zakona o statistici u Federaciji Bosne i Hercegovine («Službene novine Federacije BiH» broj 63/03), Zakona o statistici Republike Srpske («Službeni glasnik Republike Srpske» broj 85/03), te prema Statisti�kom programu Bosne i Hercegovine, Planu rada Agencije za statistiku Bosne i Hercegovine, Programu rada Federalnog zavoda za statistiku Federacije Bosne i Hercegovine, Programu rada Republi�kog zavoda za statistiku Republike Srpske i Statisti�kom programu od interesa za Br�ko Distrikt, Filijala Br�ko. 1.1. IZVORI PODATAKA Podaci vitalne statistike zasnivaju se na sistematskom prikupljanju informacija vezanih uz evidentiranje vitalnih doga�aja. Podaci koji se odnose na vitalne doga�aje evidentirani su u mati�nim knjigama. Osnovni izvor podataka vitalne statistike jesu registracije vitalnih doga�aja, definirane kao permanentan upis bilo koje vrste vitalnih doga�aja; ro�enja (živoro�enih ili mrtvoro�enih), priznanja o�instva, smrti, te sklapanja i razvoda braka. Evidentiranje podataka vitalne statistike ima dugu historiju. Ro�enja, umiranja i vjen�anja u vremenu od 1921. do 1939. godine evidentirana su pretežno u crkvenim knjigama, a neznatan dio u državnim mati�nim knjigama. Zbog nejednakosti u evidentiranju i prikupljanju podataka vitalne statistike nametala se potreba uvo�enja zakonske regulative koja bi jednozna�no odredila standarde i principe na podru�ju društvene statistike. Neki uvedeni principi od tada primjenjuju se i danas. Prvi propisi koji su odre�ivali gra�anska stanja datiraju iz 1944. Naime, u martu 1944. ZAVNOBiH je izdao «Uputstva za vo�enje mati�nih knjiga» i u uvodu tih uputstava, pozivaju�i se na odluke donesene na II. zasjedanju AVNOJ-a, isti�e se dužnost vlasti »...da nadzire i odlu�uje u svim društvenim pitanjima, ne samo ekonomije, obrazovanja, zdravstva, itd., nego i takvim koji na prvi mah izgledaju kao da se ti�u samo pojedinca. Ako se ta�nije posmatra, vidimo da zadiru i u javne interese. Takvi su odnosi npr. ro�enja, vjen�anja i smrti. Uredna državna zajednica mora pratiti razvoj promjene u broju svog stanovništva. Broj�ani porast i pad stanovništva važan je iz mnogih razloga... Ro�enja i smrti uzrokuju mnoge važne posljedice u pogledu ure�enja odnosa u porodici, imovinskih pitanja kao naslije�a i drugo...» Osnovni propisi o gra�anskoj registraciji nalaze se u �lanu I. tih uputstava, gdje se propisuje: »Sva ro�enja, vjen�anja i smrti gra�ana koja se dogode na podru�ju pojedinog Narodnooslobodila�kog odbora, moraju se upisati u mati�ne knjige.» Zna�enje mati�nih knjiga je istaknuto u �lanu 26. stav 4. Ustava FNRJ, gdje se navodi da je evidencija ro�enih, umrlih i vjen�anih stavljena u nadležnost države. U cilju provo�enja tog ustavnog propisa proglašen je 1. aprila 1946. »Zakon o državnim mati�nim knjigama», �iji su

8

propisi jedinstveno vrijedili na cijelom podru�ju bivše SFRJ («Službeni list FNRJ» broj 29/1946). Prema op�im odredbama tog zakona radi evidencije li�nih stanja gra�ana vode se državne mati�ne knjige. Prema �lanu 3. tog zakona državne mati�ne knjige su javne knjige. �injenice koje su upisane u mati�nim knjigama i koje se njima dokazuju smatraju se istinitima dok se sudskim putem ne dokaže suprotno. Izvodi iz mati�nih knjiga imaju dokaznu snagu javnih isprava. Mati�ne knjige su vo�ene (�lan 4. istog zakona) kod tadašnjih mjesnih i gradskih, odnosno rajonskih narodnih odbora. �lanom 8. je predvi�eno da se u konzularnim i diplomatskim predstavništvima FNRJ, gdje je to potrebno, vode i mati�ne knjige ro�enih i umrlih za državljane tadašnje države. Mati�na knjiga ro�enih, kako je to navedeno u citiranom zakonu, osnovna je i glavna mati�na knjiga jer se u njoj bilježe i oni podaci koji se upisuju u mati�ne knjige vjen�anih i umrlih. Iz mati�ne knjige ro�enih omogu�en je uvid u sve podatke koji su odre�ivali gra�anski status svake osobe, te je ona na taj na�in postala neka vrsta gra�anskog registra. U mati�nu knjigu ro�enih se upisivalo: ro�enje, posvojenje, pozakonjenje, priznanje odnosno odricanje o�instva i maj�instva, starateljstvo i prestanak starateljstva, promjena porodi�nog (prezimena) i ro�enog imena. Osim navedenog, u mati�nu knjigu ro�enih se upisivao i dan, mjesec, godina, sat i mjesto ro�enja, porodi�no i ro�eno ime i spol djeteta, te podaci o porodi�nom i ro�enom imenu, godinama starosti, državljanstvu, narodnosti, zanimanju i mjestu stanovanja roditelja. Na osnovu Zakona o državnim mati�nim knjigama ministar unutrašnjih poslova propisao je Op�e uputstvo za sastav i vo�enje državnih mati�nih knjiga, a objavljeno je u «Službenom listu FNRJ» broj 29/46 4. aprila 1946, gdje je navedeno da se mati�ne knjige vode jednoobrazno na podru�ju cijele tadašnje države, ali se navodi, što je bitno za pra�enje statisti�kih podataka o prirodnom kretanju stanovnika, i sljede�e: »...Mati�ar treba prilikom upisa u mati�ne knjige ispuniti statisti�ki listi� za svaki slu�aj ro�enja, vjen�anja i smrti. Obrasce za statisti�ke listi�e sa svim potrebnim uputstvima propisuje Državni statisti�ki zavod.» U 1946. mati�ari su mjese�no dostavljali statisti�kim zavodima kotara i gradova, a oni statisti�kom zavodu NRBiH, podatke o ukupnom broju živoro�enih, mrtvoro�enih i umrlih prema spolu, te podatke o broju sklopljenih brakova za podru�ja za koja su vodili mati�ne knjige. Svi podaci o vitalnim doga�ajima do 1950. prikupljali su se zbirno prema mjestu registracije, tj. prema mjestu gdje se slu�aj dogodio, odnosno prema mjestu gdje je pojedini slu�aj ro�enja, vjen�anja ili smrti upisan u mati�ne knjige. Od 1. januara 1950. podaci se prikupljaju na osnovu individualnih statisti�kih listi�a (obrazaca) za svaki upisani vitalni doga�aj, tako�er prema mjestu registracije. Prilikom upisa u mati�nu knjigu ro�enih mati�ar je ispunjavao za svako živoro�eno ili mrtvoro�eno dijete poseban Statisti�ki listi� o ro�enju.

9

Ovaj na�in prikupljanja individualnih podataka je omogu�io obradu prema mjestu stalnog stanovanja (prebivalištu), tj. prema mjestu stalnog stanovanja majke za ro�enu (živoro�enu i mrtvoro�enu) djecu. Kako bi se ta�no provodilo na�elo obrade podataka prema mjestu stalnog stanovanja (prebivalištu), razmjenjivani su statisti�ki listi�i izme�u tadašnjih republika. Ta je razmjena obavljana sve do 1991. Obradom podataka prema mjestu stalnog stanovanja je omogu�eno pra�enje vitalnih promjena stalnog stanovništva, pogotovo pri prou�avanju reprodukcije stanovništva, odnosno njegovog pove�anja ili smanjenja za odre�eno podru�je. Treba napomenuti da je od 1950. do 1959. na obrascu bilo jedinstveno pitanje «koje je dijete majci po redu ro�enja», i to ukupno, dakle živoro�eni i mrtvoro�eni zajedno, dok se 1959. to pitanje razdvaja i posebno se iskazuje podatak o redu ro�enja živoro�ene, a posebno o redu ro�enja mrtvoro�ene djece. Godine 1961. uvodi se pitanje o «broju sada žive djece» i na ta se pitanja, dakle, o redu ro�enja živoro�ene i mrtvoro�ene djece, te o tome «koliko je od te djece u životu», i sada upisuje odgovor na Statisti�ki izvještaj o ro�enju. 1.2. ZAKON O MATI�NIM KNJIGAMA BOSNE I HERCEGOVINE Zakon o državnim mati�nim knjigama iz 1946, te izmjene i dopune tokom godina, primjenjivani su do 1992. kada je, na osnovu Amandmana LI ta�ka 5. stav 3. na Ustav RBiH Predsjedništvo Republike Bosne i Hercegovine, na prijedlog Vlade Republike Bosne i Hercegovine, donijelo Uredbu sa zakonskom snagom o mati�nim knjigama. Ova uredba objavljena je 9. novembra 1992. u «Službenom listu RBiH» broj 20/92. S danom po�etka primjene ove uredbe prestaju da važe Zakon o mati�nim knjigama («Službeni list SRBiH» br. 12/74, 38/86 i 33/90) i Zakon o osnovnim podacima za mati�ne knjige («Službeni list SFRJ» broj 6/73), koji je Uredbom sa zakonskom snagom o preuzimanju i primjenjivanju saveznih zakona koji se u Bosni i Hercegovini primjenjuju kao republi�ki zakon («Službeni list SRBiH» broj 20/92) preuzet kao republi�ki zakon. Prema Dejtonskom mirovnom sporazumu Bosna i Hercegovina je država podijeljena na dva entiteta: Federaciju Bosne i Hercegovine i Republiku Srpsku, te Br�ko Distrikt. Na osnovu �lana 70. stav 1. ta�ka 2. Ustava Republike Srpske, te �lana 116. Poslovnika Narodne skupštine Republike Srpske, donesen je Zakon o mati�nim knjigama koji je objavljen u «Službenom glasniku Republike Srpske» broj 18/1999. Ovaj zakon je u saglasnosti sa zakonom koji je objavljen u «Službenom listu SRBiH» broj 20/92. Federacija Bosne i Hercegovine nije donosila poseban zakon nego primjenjuje zakon o mati�nim knjigama objavljen u «Službenom listu SRBiH» broj 20/92. U osnovnim odredbama Uredbe sa zakonskom snagom o mati�nim knjigama («Službeni list SRBiH» broj 20/92) mati�ne knjige su definirane kao evidencije o li�nim stanjima gra�ana u koje se upisuju �injenice o ro�enju, zaklju�ivanju braka i smrti, kao i primjedbe u vezi sa ovim �injenicama. Prema �lanu 1. stav 3. te Uredbe mati�ne knjige, izvodi iz mati�nih knjiga i uvjerenja koja se izdaju na osnovu mati�nih knjiga su javne isprave.

10

Prema �lanu 2. stav 1. Uredbe mati�ne knjige se vode za svako naseljeno mjesto zasebno po mati�nim podru�jima. Na osnovu �lana 45. stav 1. Uredbe sa zakonskom snagom o mati�nim knjigama («Službeni list SRBiH» br. 20/92 i 6/93), ministar unutrašnjih poslova je donio Uputstvo o vo�enju mati�nih knjiga («Službeni list SRBiH» broj 21/93). Na osnovu �lana 42. stav 1. Zakona o mati�nim knjigama u Republici Srpskoj («Službeni glasnik Republike Srpske» broj 18/99), ministar Ministarstva uprave i lokalne samouprave je donio Uputstvo o vo�enju mati�nih knjiga («Službeni glasnik Republike Srpske» broj 21/99). Ovim uputstvima se propisuje na�in vo�enja i �uvanja mati�nih knjiga i spisa, na�in vršenja uvida u mati�ne knjige i spise, na�in izdavanja izvoda i uvjerenja na osnovu mati�nih knjiga ipostupak za obnavljanje uništenih ili nestalih mati�nih knjiga. Uputstvom je odre�eno i sljede�e: - mati�ne knjige se vode u dva primjerka: prvi primjerak ili izvornik, i drugi primjerak koji je prijepis prvog primjerka; - prvi primjerak ili izvornik mati�ne knjige uvijek se vodi u obliku knjige povezane u korice s numerisanim stranama i ovjerene od nadležnog organa; - drugi primjerak mati�ne knjige se vodi na istom obrascu kao prvi primjerak, ali ne mora biti ukori�en dok se nalazi kod mati�ara; - mati�ne knjige se vode kod nadležnog organa za svako naseljeno mjesto po mati�nim podru�jima; - u slu�aju promjene mati�nog podru�ja zaklju�ene mati�ne knjige za naseljena mjesta koja su pripala drugom mati�nom podru�ju preuzet �e mati�ar tog mati�nog podru�ja, a nezaklju�ene mati�ne knjige nastavit �e da vodi mati�ar dotadašnjeg mati�nog podru�ja do kraja godine i po njihovom zaklju�enju predat �e ih novom nadležnom mati�aru. Po�etkom sljede�e godine mati�ne knjige vodit �e se u skladu s novim mati�nim podru�jem; - pri spajanju mati�nih podru�ja mati�ar �e preuzeti sve mati�ne knjige koje su vo�ene za spojena mati�na podru�ja; - pri podjeli mati�nih podru�ja ili odvajanju naseljenih mjesta ili dijelova naseljenih mjesta iz sastava jednog mati�nog podru�ja i pripajanju drugom mati�nom podru�ju, mati�ne knjige preuzet �e mati�ar kojem je pripao ve�i dio mati�nog podru�ja koje je podijeljeno. 1.2.1. MATI�NA KNJIGA RO�ENIH Prema �lanu 5. Uredbe u mati�nu knjigu ro�enih upisuju se:

a) pri osnovnom upisu:

11

1. podaci o ro�enju, i to: ime, prezime i spol djeteta, dan, mjesec, godina, sat i mjesto ro�enja djeteta, te državljanstvo (u Republici Srpskoj na osnovu �lana 4. Zakona o mati�nim knjigama nacionalnost i vjeroispovijest); 2. podaci o roditeljima djeteta, i to: ime i prezime (za majku i djevoja�ko prezime), datum i mjesto ro�enja, državljanstvo, prebivalište i adresa stana;

b) kao naknadni upisi i bilješke:

1. jedinstveni mati�ni broj, 2. priznavanje i utvr�ivanje o�instva i materinstva, 3. produženje i prestanak produženja roditeljskog prava, 4. pozakonjenje, 5. usvojenje i prestanak usvojenja, 6. starateljstvo i prestanak starateljstva, 7. zaklju�enje, prestanak i poništenje braka, te proglašavanje braka nepostoje�im, 8. promjena imena i prezimena djeteta i promjena imena i prezimena roditelja, odnosno usvojioca, 9. promjena državljanstva,

10. smrt i proglašenje umrlim, kao i drugi podaci odre�eni zakonom.

Prema �lanu 6. Uredbe, upis ro�enja djeteta u mati�nu knjigu ro�enih obavlja se na osnovu

usmene ili pismene prijave mati�aru mati�nog podru�ja na kojem je mjesto u kojem se dijete rodilo.

Ro�enje djeteta na saobra�ajnom sredstvu u toku prijevoza prijavljuje se mati�aru mati�nog podru�ja na kojem je mjesto gdje se putovanje majke završilo.

Prema �lanu 8. Uredbe, ro�enje djeteta u zdravstvenoj ustanovi dužna je da prijavi zdravstvena ustanova.

Ro�enje djeteta van zdravstvene ustanove dužan je da prijavi otac djeteta, a ako on nije u mogu�nosti da to u�ini ili je nepoznat, ro�enje djeteta dužan je da prijavi drugi �lan doma�instva, odnosno lice u �ijem stanu je dijete ro�eno, ili majka �im za to bude sposobna, ili babica ili ljekar ako su sudjelovali pri poro�aju, a ako ovih lica nema ili nisu u mogu�nosti da ro�enje prijave, ro�enje je dužno da prijavi lice koje je saznalo za ro�enje djeteta. Ro�enje djeteta prijavljuje se u roku od 15 dana od dana ro�enja (�lan 7. Uredbe).

Ako je dijete mrtvo ro�eno van zdravstvene ustanove, ro�enje se mora prijaviti u roku od 24 sata od ro�enja djeteta (�lan 7. stav 2. Uredbe).

Lica koja su po propisu o li�nom imenu ovlaštena da odre�uju li�no ime djeteta dužna su da, radi upisa u mati�nu knjigu ro�enih, prijave nadležnom mati�aru li�no ime djeteta najkasnije u roku od dva mjeseca od dana ro�enja djeteta (�lan 9. Uredbe). Dijete �iji su roditelji nepoznati upisuje se u mati�nu knjigu ro�enih koja se vodi za mjesto gdje je dijete na�eno. Upis se vrši na osnovu rješenja nadležnog organa starateljstva (�lan 11. Uredbe).

12

1.2.2. ZAJEDNI�KE ODREDBE UPISA U MATI�NE KNJIGE U Uredbi sa zakonskom snagom o mati�nim knjigama navedene su osnovne obaveze mati�ara: - prema �lanu 23. mati�ar upisuje u mati�ne knjige samo one �injenice i podatke koji su mu prijavljeni, odnosno koje sadrži akt nadležnog organa; - prema �lanu 28. �injenice o ro�enju ili smrti, prijavljene po isteku 30 dana od dana kada su se desile, mati�ar smije upisati u mati�ne knjige samo na osnovu rješenja centra službi bezbjednosti (u Republici Srpskoj na osnovu rješenja op�inskog organa, �lan 27. Zakona o mati�nim knjigama), na �ijem se podru�ju vodi mati�na knjiga u koju se ima izvršiti upis. Prema Uputstvu o vo�enju mati�nih knjiga («Službeni list RBiH broj 21/93» i »Službeni glasnik Republike Srpske» broj 21/99), mati�ar: - upisuje u mati�nu knjigu samo ono što su stranke pred njim izjavile ili što je u pismenu sadržano; - upis obavlja odmah po prijemu prijave ili drugog pismena. Ako mati�ar posumnja u istinitost prijave ili se to pokaže potrebnim, upis se može odložiti radi utvr�ivanja istinitosti podataka u prijavi. Ta�nost podataka prije upisa u mati�nu knjigu mati�ar je dužan provjeriti po službenoj dužnosti (�lan 26. stav 2. Uredbe); - li�ni podaci roditelja novoro�enog djeteta, li�ni podaci bra�nih drugova i li�ni podaci za umrla lica upisuju se na osnovu podataka iz mati�nih knjiga ili drugih javnih isprava. Uz mjesto ro�enja, u mati�nu knjigu se upisuje i naziv op�ine; - podaci o državljanstvu u mati�noj knjizi ro�enih upisuju se prema propisima o državljanstvu; - jedinstveni mati�ni broj gra�ana upisuje se u mati�ne knjige prema odredbama �l. 20. do 26. Pravilnika o obrascima i na�inu vo�enja evidencije o jedinstvenim mati�nim brojevima gra�ana i o upisivanju mati�nog broja u mati�ne knjige («Službeni list SRBiH» br. 27/80 i 8/88). - nacionalnost i vjeroispovijest u mati�ne knjige ro�enih upisuju se prema izjavi roditelja djeteta. Ako majka rodi dvoje ili više djece odjednom, svako se dijete upisuje posebno u mati�nu knjigu ro�enih po redu ro�enja. U rubriku »Primjedbe» upisuje se da su djeca blizanci i kod svakog se navodi redni broj pod kojim je upisan njegov blizanac. �injenice o ro�enju mrtvog djeteta upisuju se u mati�nu knjigu ro�enih s podacima koji su predvi�eni za živoro�eno dijete, a li�no ime se unosi na izri�iti zahtjev roditelja. U rubriku «Primjedbe» upisuje se zabilješka «dijete je mrtvo ro�eno».

13

Ako je prilikom upisa �injenice ro�enja u mati�nu knjigu ro�enih jedan roditelj djeteta nepoznat ili su nepoznati drugi podaci, rubrike predvi�ene za unošenje odnosnih podataka ne popunjavaju se, a u rubriku «Primjedbe» unosi se zabilješka da su ti podaci nepoznati. Ako je dijete na�eno i podaci za oba roditelja nepoznati, u rubriku «Primjedbe» unosi se zabilješka o rješenju na osnovu kojeg je izvršen upis, i to naziv i sjedište organa starateljstva, broj i datum rješenja. Na osnovu rješenja o utvr�ivanju roditelja mati�ar upisuje podatke u odgovaraju�e rubrike. U rubriku »Naknadni upisi i bilješke» upisuje naziv i sjedište organa, te broj i datum rješenja kojim je utvr�en roditelj. Materinstvo i o�instvo može se priznati pred mati�arom, organom starateljstva, sudom ili notarom (�lan 56. stav 1. Porodi�nog zakona Federacije BiH, »Službene novine Federacije BiH» br. 35/05 i 41/05; �lan 112. stav 1. Porodi�nog zakona Republike Srpske, »Službeni glasnik Republike Srpske» broj 54/02). Mati�ar nadležan za upis djeteta u mati�nu knjigu ro�enih dužan je u roku 30 dana od prijema izjave ili zapisnika o priznanju materinstva zatražiti prethodnu saglasnost od organa starateljstva. Nakon što pribavi saglasnost organa starateljstva, mati�ar upisuje priznanje materinstva u mati�nu knjigu ro�enih. Majka može dati pristanak na priznanje o�instva izjavom pred mati�arom, organom starateljstva, sudom ili notarom (�lan 62. stav 3. Porodi�nog zakona Federacije BiH, »Službene novine Federacije BiH» br. 35/05 i 41/05; �lan 117. stav 1. Porodi�nog zakona Republike Srpske, »Službeni glasnik Republike Srpske» broj 54/02).

Prema �lanu 34. Uredbe, �injenica ro�enja nastala u inozemstvu upisuje se u mati�nu knjigu ro�enih koja se vodi za naseljeno mjesto u kojem je posljednje zajedni�ko prebivalište roditelja djeteta, a ako nisu imali zajedni�ko prebivalište u mati�nu knjigu ro�enih koja se vodi za naseljeno mjesto u kojem je posljednje prebivalište jednog od roditelja.

U slu�aju da se posljednje prebivalište lica ne može utvrditi, upis �e se izvršiti u

odgovaraju�u mati�nu knjigu po mjestu ro�enja odnosnih lica. Ako ova lica nisu ni ro�ena na teritoriji BiH upis �e se izvršiti u odgovaraju�u mati�nu knjigu koja se vodi u gradu Sarajevu u op�ini Centar-Sarajevo (za podru�je Federacije BiH) ili u Banjoj Luci (za podru�je Republike Srpske).

Ovdje treba napomenuti da je u Me�unarodnoj konvenciji za ljudska (gra�anska) i politi�ka

prava u �lanu 24. navedeno da «svako dijete treba biti evidentirano odmah nakon ro�enja i treba dobiti ime» (rezolucija Generalne skupštine 2200A (XXI), aneks I, decembar 1996).

2. METODOLOŠKE OSNOVE U okviru ovih metodoloških osnova glavni je zadatak definirati cilj i predmet istraživanja

statistike ro�enih te odrediti: - sistem koji se primjenjuje u prikupljanju podataka o ro�enim odnosno u prikupljanju podataka

na osnovu upisa u mati�nu knjigu ro�enih; 14

- definicije osnovnih pojmova primijenjenih u predmetu istraživanja i - metode za izra�unavanje osnovnih demografskih pokazatelja u statistici ro�enih. 2.1. CILJ ISTRAŽIVANJA Cilj statisti�kog istraživanja o ro�enim je da se dobiju podaci o ukupnom broju ro�ene djece kao osnovnoj komponenti prirodnog kretanja stanovništva, pogotovo o broju živoro�ene djece. Osim podataka o ukupnom broju živoro�ene djece, cilj je ovog istraživanja i dobivanje podataka o spolnoj strukturi ro�enih, ali i prostornoj raspore�enosti, pogotovo živoro�ene djece. Na osnovu podataka dobivenih iz statisti�kog istraživanja o ro�enima, uz podjelu na živoro�ene i mrtvoro�ene, cilj je ovog istraživanja i dobivanje podataka o majci i ocu, njihovoj starosti, državljanstvu, nacionalnoj pripadnosti, vjeroispovijesti, školskoj spremi te ekonomskim obilježjima, zatim o karakteristikama ro�enja djeteta: datum i mjesto ro�enja i spol, podataka o tome je li dijete ro�eno u braku ili izvan braka, te osnovnih karakteristika ovog vitalnog doga�aja kao što je mjesto poro�aja: zdravstvena ustanova ili drugo mjesto, pomo� pri poro�aju - ljekara, diplomirane babice ili drugog lica, vrsta poro�aja - jedno, dvoje, troje i više djece, datum sklapanja braka roditelja za djecu ro�enu u braku, te o broju i redoslijedu ro�ene, odnosno živoro�ene djece. Uz dobivanje navedenih podataka, cilj je ovog istraživanja dobiti osnovne baze za izra�unavanje niza analiti�kih pokazatelja važnih za analize sadašnje, ali i za pretpostavke o budu�oj populaciji te za projekcije ukupnog stanovništva i njegove strukture. Kontinuirano, godišnje se prati razlika ukupnog broja živoro�enih i umrlih lica, što je prirodni priraštaj ili pad stanovništva države ili odre�enog podru�ja. 2.2. PREDMET ISTRAŽIVANJA I JEDINICE POSMATRANJA Predmet ovog istraživanja je svako ro�eno dijete koje je evidentirano u mati�noj knjizi ro�enih na podru�ju Bosne i Hercegovine. Jedinica posmatranja je svako živoro�eno ili mrtvoro�eno dijete upisano u mati�nu knjigu ro�enih i za koje mati�ar prilikom evidencije u mati�nu knjigu ro�enih popunjava Statisti�ki listi� o ro�enju (obrazac DEM-1). Za svako dijete iz višestrukog poro�aja, bilo živoro�eno ili mrtvoro�eno, popunjava se poseban obrazac, i to onim redom kojim su se ra�ala djeca, odnosno kako su i upisana u mati�nu knjigu ro�enih. Prema pravnim propisima o vo�enju mati�nih knjiga, slu�ajevi ro�enja obavezno se upisuju u mati�ne knjige podru�ja na kojem su se desili, bez obzira stanuju li osobe na koje se odnose na tom podru�ju ili ne. Obra�eni podaci o živoro�enim i mrtvoro�enim se daju prema mjestu stalnog stanovanja majke. Iskazivanje podataka na teritorijalnom nivou je osnova za izradu programa

15

postnatalitetne brige o djeci i majci, ali i op�u zaštitu djece, žena i porodica za taj politi�ko-teritorijalni nivo.

2.3. DEFINICIJE, OBJAŠNJENJA I ME�UNARODNE PREPORUKE Definicije i objašnjenja sadržana u ovim metodološkim uputstvima zasnivaju se na Preporukama UN-a i Eurostata za prikupljanje podataka vitalne statistike, ali i pozitivnim propisima Bosne i Hercegovine. 2.3.1. ME�UNARODNE PREPORUKE Godine 1953. u okviru Ujedinjenih nacija publikovane su me�unarodne preporuke i standardi ((Principles for a Vital Statistics System (United Nations publications, Sales No.1953.XVII.8))za primjenu u prikupljanju i obradi podataka vitalne statistike. Na izradi tih preporuka sudjelovali su stru�njaci, predstavnici 58 zemalja svijeta. Preporuke su izra�ene radi definiranja podataka vitalne statistike koji bi bili me�usobno usporedivi, ako ne za sve zemlje svijeta, a ono barem za ve�inu �lanica UN-a. Nakon toga objavljeno je nekoliko UN-ovih publikacija tipa priru�nika i /ili preporuka iz podru�ja vitalne statistike. Me�u njima i 1999, odnosno 1973, kao dopuna prve publikacije ovog tipa iz 1953. (Principles and Recommendations for a Vital Statistics System, Series M, No.19, Rev.1), gdje je, me�u ostalim, dat preporu�eni sadržaj prikupljanja podataka pojedinih vitalnih doga�aja, njihove definicije te prijedlozi za izradu tabela vitalne statistike. U preporukama se navodi da njihov osnovni cilj nije u odre�ivanju zahtjeva u odnosu na vlade pojedinih zemalja, ve� usmjeravanje zemalja prema razvoju i ocjenjivanje sistema vitalne statistike koja se zasniva na valjanom gra�anskom evidencijskom sistemu, koriste�i se pritom i pomo�nim metodama kada su one potrebne. U priru�niku vitalne statistike (Handbook of Vital Statistics System and Methods, Studies and Methods, Series F No.35, Volume I., United Nations, New York, 1991) gra�anska je registracija definirana kao kontinuirana, stalna i obavezna evidencija vitalnih doga�aja i karakteristika vitalnih doga�aja kao što su ro�enje, smrt, vjen�anje i razvod braka. Sve se te registracije zasnivaju na nacionalnim zakonodavstvima i prioritetni im je zadatak osiguranje svih potrebnih službenih dokumenata za gra�ane svake od tih država. Me�utim, podaci koji se prikupljaju tokom procesa registracije postaju korisne i važne statisti�ke informacije. Ta evidencija vitalnih doga�aja i popunjavanje pojedina�nih statisti�kih izvještaja kontinuirani je izvor podataka vitalne statistike. Osim organizacije UN, �ije osnovne postavke primjenjuje i Eurostat, veliku ulogu u izradi standarda i klasifikacija koje se koriste u vitalnoj statistici, ali i revidiranju kompletnog sistema vitalne statistike, ima i Svjetska zdravstvena organizacija (WHO-World Health Organisation). Izbor sadržaja u statistici ro�enih, kao i u ostalim podru�jima vitalne statistike, treba se primarno zasnivati na državnom (nacionalnom) potencijalu vezano uz zakonske odredbe o evidentiranju podataka vitalne statistike (Zakon o mati�nim knjigama, «Službeni list SRBiH» broj 20/92 i «Službeni glasnik Republike Srpske» broj 18/99), a time i uz državne (nacionalne)

16

potrebe, ali i me�unarodne zahtjeve pore�enja podataka o ro�enim, odnosno o ostalim vitalnim doga�ajima. Da bi se zadovoljile državne (nacionalne) i me�unarodne potrebe za podacima vitalne statistike, odnosno podacima o ro�enim, sve bi zemlje trebale u statisti�ko istraživanje o ro�enim ugraditi zajedni�ki osnovni skup pitanja, s tim da se taj sadržaj dopunjuje ovisno o potrebama svake zemlje. Kako bi podaci vitalne statistike, a time i podaci o ro�enim, bili uporedivi na me�unarodnom nivou, treba se koristiti definicijama u skladu s me�unarodnim standardima te, u svakom slu�aju, u skladu s definicijama primijenjenima u popisu. Primjena definicija korištenih u popisu posebno je važna jer se veliki dio stopa u vitalnoj statistici izra�unava stavljanjem u odnos pojedinih vitalnih doga�aja (frekvencija) i adekvatnih kontingenata stanovništva ili ukupne populacije. Kad se podaci popisa i vitalne statistike ne bi zasnivali na istim definicijama, stope vitalne statistike bilo bi teško ili gotovo nemogu�e interpretirati. U Preporukama UN-a za sistem vitalne statistike dat je preporu�eni sadržaj i njegove definicije (Principles and Recommendations for a Vital Statistics System, Revision 2, United Nations, New York, 2001) za svako živoro�eno i mrtvoro�eno dijete (definicije živoro�enog ili mrtvoro�enog djeteta uskla�ene prema standardima Svjetske zdravstvene organizacije), koji je podijeljen na osnovni i dopunski sadržaj. Treba napomenuti da se u statistici ro�enih u Bosni i Hercegovini ne prikuplja dio dopunskog ili neobaveznog sadržaja iz preporuka UN-a o majci i ocu, i to: - pismenost, - socioekonomski status, - trajanje stanovanja u uobi�ajenom mjestu stanovanja, - mjesto stanovanja odre�enog datuma u prošlosti, - mjesto ro�enja, - migrantski status. 2.3.2. SADRŽAJ PODATAKA STATISTIKE RO�ENIH, DEFINICIJE I OBJAŠNJENJA Jasne, potpune i jednoobrazne definicije, kao osnovna na�ela, uskla�ene sa me�unarodnim preporukama, nužno su potrebni elementi u evidentiranju vitalnih doga�aja. Dovoljno fleksibilnim sistemom obrade podataka vitalne statistike i primjenom novih metoda prikupljanja podataka ili prilago�avanjem postoje�ih omogu�ava se op�a uporedivost s obzirom na teritorijalnu rasprostranjenost na državnom i me�unarodnom nivou. To treba imati u vidu prilikom izrade serija podataka, pogotovo vode�i ra�una o tome da se podaci obra�uju za najniže teritorijalne jedinice (naseljena mjesta) ako se iskazuju na regionalnom nivou (�este teritorijalne promjene u Bosni i Hercegovini - promjene naziva naseljenih mjesta, op�ina). U nastavku se daje, u skladu sa godišnjim programom/planom, sadržaj podataka koji se prikupljaju u statistici ro�enih, te objašnjenja, definicije i popis svih pozitivnih propisa u BiH na kojima se zasniva istraživanje o ro�enim. a) Karakteristike evidencije (1) Mjesto ro�enja - geografska karakteristika

17

Mjesto ro�enja definirano je kao geografsko podru�je gdje je dijete ro�eno. Mjesto ro�enja je mjesto gdje je dijete ro�eno ili, za na�eno dijete, gdje je na�eno. Ako je dijete ro�eno na teritoriji Bosne i Hercegovine, mjestom ro�enja smatra se naselje Bosne i Hercegovine u kojem je dijete ro�eno, a ako je ro�eno u inozemstvu, mjestom ro�enja smatra se ona strana država u kojoj je dijete ro�eno. U skladu s Uputstvom o vo�enju mati�nih knjiga («Službeni list RBiH« broj 21/93 i «Službeni glasnik Republike Srpske» broj 21/99) ro�enje djeteta u saobra�ajnom sredstvu (avionu, vozu i sl.) kao mjesto ro�enja u mati�nu knjigu ro�enih upisuje se mjesto u kojem je putovanje majke završeno. Uputstvom je tako�er navedeno da se �injenica ro�enja djeteta u saobra�ajnom sredstvu prijavljuje mati�aru mati�nog podru�ja mjesta u kojem je putovanje djetetove majke završeno. (2) Mjesto evidencije Mati�ni ured i njegova mati�na podru�ja unutrašnje su organizacione jedinice ureda za op�u upravu, gdje se, uz ostale poslove vezane za li�na stanja gra�ana, obavljaju upisi svih ro�enih za nadležno podru�je u mati�nu knjigu ro�enih. Osim podataka o mati�nom podru�ju i mati�nom uredu, prikupljaju se i podaci o kantonu/županiji (samo u Federaciji BiH) kojem mati�ni ured i njegova mati�na podru�ja pripadaju. (3) Teku�i broj upisa u mati�nu knjigu ro�enih Odnosi se na redni broj pod kojim je dijete upisano u mati�nu knjigu ro�enih u teku�oj godini. (4) Datum upisa Upisuje se dan, mjesec i godina kada je izvršen upis djeteta u mati�nu knjigu ro�enih. b) Vrsta vitalnog doga�aja Odnosi se na �injenicu vrste ro�enja, odnosno ro�enja živoro�enog ili mrtvoro�enog djeteta. Ro�enje je proces pora�anja djeteta. (5) Živoro�eno dijete

Živoro�enim se djetetom smatra svako dijete koje prilikom ro�enja diše i pokazuje druge znakove života kao što su kucanje srca, pulsiranje pup�ane vrpce i nesumnjivo kretanje voljnih miši�a. Ako dijete ubrzo nakon poroda umre, najprije se registruje kao živoro�eno, a zatim kao umrlo dojen�e. (6) Mrtvoro�eno dijete

18

Od 2001. godine, prema preporukama Skupštine Svjetske zdravstvene organizacije i Me�unarodnog udruženja ginekologa (FIGO), mrtvoro�enim se smatra dijete ro�eno, odnosno izva�eno iz tijela majke bez ikakvih znakova života, tj. ako nije disalo niti pokazivalo neki drugi znak života, a nošeno je duže od 22 sedmice (približno 6 mjeseci) i koje ima poro�ajnu težinu 500 g i više. U skladu s Uputstvom o vo�enju mati�nih knjiga («Službeni list RBiH« broj 21/93 i «Službeni glasnik Republike Srpske» broj 21/99) �injenica o ro�enju mrtvoro�enog djeteta upisuje se u mati�nu knjigu ro�enih s podacima koji su predvi�eni za živoro�eno dijete, a li�no se ime unosi na izri�it zahtjev roditelja. U rubriku «Primjedbe» upisuje se zabilješka «dijete je mrtvo ro�eno». Izbacivanje mrtvog ploda koji je nošen manje od 22 sedmice smatra se poba�ajem (abortusom), bez obzira na to je li rije� o prirodnom ili namjernom prekidu trudno�e, i ne registruje se u mati�nim knjigama, niti se ti podaci iskazuju u ukupnom broju mrtvoro�enih. c) Karakteristike djeteta (7) Ime djeteta U skladu s odredbama Zakona o mati�nim knjigama, u mati�nu knjigu ro�enih upisuje se ime i prezime djeteta. (8) Spol djeteta Spol je osnovna karakteristika djeteta i u skladu s odredbama Zakona o mati�nim knjigama u mati�nu knjigu ro�enih upisuje se spol djeteta (muško, žensko). (9) Dijete ro�eno u braku ili izvan braka (zakonitost djeteta) Djetetom ro�enim u braku ili bra�nim djetetom smatra se ono dijete koje je ro�eno u braku sklopljenom prema zakonskim odredbama i ono koje je ro�eno tokom 300 dana od prestanka braka. Brak je, prema �lanu 6. odnosno �lanu 4. Porodi�nog zakona («Službene novine Federacije BiH« broj 35/05 i «Službeni glasnik Republike Srpske» broj 54/02), zakonom ure�ena zajednica života žene i muškarca. U skladu s odredbama porodi�nih zakona (�lan 53. FBiH i �lan 109. RS), djetetovom majkom se smatra žena koja ga je rodila, dok se djetetovim ocem (�lan 54. FBiH i �lan 109. stav 2. RS) smatra maj�in muž ako je dijete ro�eno za vrijeme trajanja braka ili u periodu do 300 dana od prestanka braka. Ako se maj�instvo ili o�instvo ne može odrediti prema �l. 53. ili 54. Porodi�nog zakona FBiH ili �lanu 109. stav 1. i stav 2. Porodi�nog zakona RS, utvr�uje se priznanjem roditelja ili sudskom odlukom (�lan 55. FBiH; �lan 112. RS). Prema �lanu 56. stav 1. (FBiH) i �lanu 112. stav 1. (RS), maj�instvo i o�instvo se može priznati pred mati�arom, organom starateljstva, sudom ili notarom.

19

Za upis priznanja o�instva potreban je pristanak djetetove majke (�lan 62. FBiH; �lan 117. RS). Prema �lanu 66. (FBiH), ako prilikom upisa djeteta u mati�nu knjigu ro�enih nema podataka o djetetovu ocu, mati�ar treba upoznati majku sa pravom djeteta da zna ko mu je otac i sa postupcima koji se mogu poduzeti radi ostvarivanja tog prava. Tako�er majka može mati�aru dati izjavu u zapisnik koga smatra djetetovim ocem, što se ujedno smatra pristankom na priznanje o�instva. U skladu s odredbama Zakona o mati�nim knjigama, u mati�nu knjigu ro�enih (�lan 11. «Službeni list RBiH» broj 20/92 i �lan 10. «Službenog glasnika RS» broj 18/99) se upisuje �injenica na�enog djeteta.

d) Karakteristike doga�aja (10) Datum ro�enja i JMBG Upisuje se dan, mjesec i godina kada je dijete ro�eno. Jedinstveni mati�ni broj gra�ana (JMBG) u mati�ne knjige se upisuje prema odredbama �l. 20. do 26. Pravilnika o obrascima i na�inu vo�enja evidencije o jedinstvenim mati�nim brojevima i o upisivanju mati�nog broja u mati�ne knjige («Službeni list SRBiH» br. 27/80 i 8/88). Ako JMBG nije odre�en do dana dostavljanja obrasca statisti�kom zavodu, onda se upisuje samo datum ro�enja. Datum ro�enja za na�enu djecu (naho�ad) upisuje se prema procjeni nadležnog organa koji sastavlja zapisnik o na�enom djetetu. (11) Mjesto poro�aja i pomo� pri poro�aju Mjesto poro�aja odnosi se na vrstu ustanove (porodilišta) u kojoj se dijete rodilo (bolnica ili druga zdravstvena ustanova), kod ku�e (stan) ili na drugom mjestu (npr. zatvoru, instituciji za socijalnu zaštitu, ili u saobra�ajnom sredstvu - voz, avion, brod i sl.) Stru�nom pomo�i pri ra�anju smatra se pomo� doktora medicine ili diplomirane babice. Za djecu ro�enu u porodilištu smatra se da je pri poro�aju pružena stru�na pomo�. Ako je, za djecu ro�enu «na drugom mjestu», pomo� pri pora�anju pružila medicinska sestra, bolni�arka ili druga osoba koja nije kvalifikovana za pružanje pomo�i pri pora�anju, smatra se da je dijete ro�eno bez stru�ne pomo�i. (12) Težina djeteta pri ro�enju (Poro�ajna težina) Poro�ajna težina je prva težina fetusa ili novoro�en�eta dobivena odmah nakon ro�enja. Za živoro�ene, poro�ajna težina bi se po mogu�nosti trebala izmjeriti unutar prvog sata života prije zna�ajnih postnatalnih (postporo�ajnih) gubitaka težine. Aktuelna težina bi se trebala zabilježiti do stepena ta�nosti do kojeg je izmjerena. Težina se ne bi trebala bilježiti grupno.

20

Težina može biti bilježena u funtama ili uncama ako je to mjerna vrijednost u zemlji, konverzija u gramsku klasifikaciju bi se trebala uraditi kao dio tabelarnog procesa. Statisti�ko tabeliranje uklju�uje 500 gramsko grupisanje za poro�ajnu težinu. Definicije «niske», »veoma niske» i «ekstremno niske» poro�ajne težine nisu me�usobno isklju�ive kategorije. Ispod postavljenih limita (granica), one su sve uklju�ive i stoga se preklapaju (npr. »niski» uklju�uje «veoma nisku» i »ekstremno nisku» i «veoma niska» uklju�uje «ekstremno nisku»). Niska poro�ajna težina je definirana kako slijedi: Niska poro�ajna težina = manje od 2.500 grama (g) (do i uklju�uju�i 2.4999 g) Veoma niska poro�ajna težina = manje od 1.500 grama (g) (do i uklju�uju�i 1.4999 g) Ekstremno niska poro�ajna težina = manje od 1.000 grama (g) (do i uklju�uju�i 999 g). (13) Vrsta poro�aja (broj djece u posmatranom poro�aju) Vrsta poro�aja se odnosi na jednostruku ili višestruku trudno�u, odnosno na broj novoro�en�adi ro�enih u posmatranom poro�aju (jedno, dvoje-blizanci, troje i više). �) Karakteristike majke (14) Prezime i ime Upisuje se prezime i ime majke onako kako je upisano u mati�nu knjigu ro�enih. (15) Datum ro�enja i JMBG Odnosi se na datum ro�enja majke (dan, mjesec i godina). Na osnovu ovog podatka izra�unava se starost majke u trenutku ro�enja djeteta, a izražava se u navršenim godinama života. Jedinstveni mati�ni broj gra�ana (JMBG) u mati�ne knjige se upisuje prema odredbama �l. 20. do 26. Pravilnika o obrascima i na�inu vo�enja evidencije o jedinstvenim mati�nim brojevima i o upisivanju mati�nog broja u mati�ne knjige («Službeni list SRBiH» br. 27/80 i 8/88). (16) Prebivalište i boravište Prebivalište i boravište je geografska lokacija u zemlji, teritorijalna jedinica ili ve�a geografska cjelina (politi�ko-teritorijalna jedinica) ili geografska lokacija u stranoj zemlji u kojoj majka novoro�en�eta ima prebivalište ili boravište.

21

Pod prebivalištem smatra se op�ina ili distrikt u kojem se državljanin nastani s namjerom da tamo stalno živi (Zakon o prebivalištu i boravištu državljana BIH, »Službeni glasnik BiH» broj 32/01). Ta zakonska odredba «prebivališta» odre�uje se dvjema �injenicama: nastanjenoš�u u odre�enom naselju i namjerom da osoba u tom naselju stalno živi. Pod boravištem se smatra op�ina ili distrikt gdje se državljanin nastani s namjerom da tamo privremeno živi. U skladu s �lanom 4. i �lanom 8. važe�eg zakona, državljani prijavljuju i odjavljuju prebivalište i boravište. Prijavljivanje i odjavljivanje prebivališta, kao i adrese stanovanja, obavezno je za sve državljane. Prijavljivanje i odjavljivanje boravišta je dobrovoljno. U roku od 60 dana od uspostave prebivališta, državljanin podnosi zahtjev za prijavu prebivališta/boravišta nadležnom organu u mjestu svog prebivališta ili boravišta navode�i svoju ku�nu adresu. Prema Zakonu o kretanju i boravku stranaca i azilu, �lan 52. («Službeni glasnik BiH» broj 29/03), boravište stranca je mjesto u kojem stranac boravi do godinu dana u privremenom boravku, dok je prebivalište mjesto u kojem se stranac, koji ima odobren stalni boravak na teritoriji BiH, nastanio s namjerom da u njemu stalno živi. Boravak stranaca je prema �lanu 31. ovog zakona odre�en kao: vizni, bezvizni, privremeni i stalni boravak:

a) vizni boravak je pravo na boravak stranca u BiH u vremenu koje je navedeno u vizi, b) bezvizni boravak je pravo na boravak stranaca koji dolaze iz zemalja bezviznog režima, c) privremeni boravak je boravak na teritoriji BiH u trajanju do godinu dana,

d) stalni boravak je boravak na teritoriji BiH u neograni�enom vremenskom razdoblju.

Prema �lanu 32. istog zakona odobrenje za privremeni boravak mora imati stranac koji namjerava boraviti u Bosni i Hercegovini i nakon roka odre�enog vizom, odnosno roka

odre�enoga za bezvizni boravak.

Odobrenje za prvi privremeni boravak (�lan 33. Zakona o kretanju i boravku stranaca i azilu) izdaje se za razdoblje do jedne godine, a može se produžavati na zahtjev stranca. Stalni boravak (�lan 40. Zakona o kretanju i boravku stranaca i azilu) izdaje se strancu pod uvjetom da na osnovu odobrenja privremenog boravka neprekidno živi na teritoriji BiH najmanje pet godina prije podnošenja zahtjeva za odobrenje stalnog boravka. Stranac kojem je odobren stalni boravak dužan je prijaviti prebivalište i promjenu adrese stana u mjestu prebivališta u roku od osam dana od dana prijema odluke o odobrenju stalnog boravka, odnosno od dana dolaska u mjesto prebivališta, odnosno od dana promjene stana. Stranac kojem je odobren privremeni boravak dužan je prijaviti boravište i promjenu adrese stana u roku od 48 sati od dana prijema odluke o odobrenju privremenog boravka, odnosno od dana dolaska u mjesto boravka, odnosno od dana promjene stana.

22

O strancima na privremenom boravku i stalnom boravku, te prijavi o odjavi prebivališta odnosno boravišta ili promjeni adrese stana, vodi se evidencija. Tu evidenciju u okviru svog djelokruga rada vodi mjerodavan organ (�lan 91. Zakona o kretanju i boravku stranaca i azilu). U istraživanju o ro�enim, vezano uz prebivalište/boravište, prikupljaju se i podaci koji se odnose na sljede�e prostorne jedinice: - kanton (samo za podru�je Federacije), - op�ina, - naselje. Kanton je jedinica lokalne uprave i samouprave. Podru�je kantona se odre�uje tako da ono bude izraz historijskih, saobra�ajnih i privrednih faktora i da predstavlja prirodnu samoupravnu cjelinu. Podru�je kantona je definirano podru�jem pripadaju�ih op�ina. Op�ina je jedinica lokalne samouprave osnovana za podru�je nekoliko naselja koja predstavljaju prirodnu, privrednu i društvenu cjelinu, te koja su povezana zajedni�kim interesima stanovništva. Podru�je op�ine je definirano pripadaju�im naseljima. Naselje je prostorna antropogeografska jedinica koja se sastoji od gra�evinskog podru�ja i podru�ja za druge namjene, a ima vlastiti sistem obilježavanja zgrada u okviru naselja ili u okviru uli�nog sistema u naselju. Naselje može pripadati samo jednoj op�ini. Naziv kantona, op�ine i naselja (mjesta) treba upisati prema teritorijalnoj podjeli važe�oj u trenutku upisa u mati�nu knjigu ro�enih. Za naselje kao odgovor treba upisati naziv mjesta (samostalno naselje, a ne njegov dio) u kojem majka stalno stanuje i naziv op�ine kojoj to mjesto pripada. Za majku koja je rodila dijete u mjestu koje nije mjesto njenog stalnog stanovanja (npr. u gostima, bolnici itd.), upisuje se mjesto u kojem je ona stalno nastanjena, tj. njeno prebivalište. Za naho�ad se upisuje naziv države, kantona, op�ine i naselja gdje je dijete na�eno. Ako je majka odsutna iz prebivališta duže od jedne godine upisuje se mjesto boravka (u obzir se uzima godina koja prethodi datumu ro�enja djeteta). Ako majka boravi u inozemstvu duže od jedne godine obavezno se upisuje mjesto i naziv države njezinog boravka. (17) Datum zaklju�enja braka Odnosi se na dan, mjesec i godinu kada je sklopljen brak majke živoro�enog ili mrtvoro�enog djeteta. Na osnovu podataka o datumu zaklju�enja braka i ro�enja djeteta (živoro�enog ili mrtvoro�enog) izra�unava se podatak o trajanju braka. (18) Brak po redu Odnosi se na sadašnji brak (koji je po redu), s tim da se uzimaju u obzir samo oni brakovi koji su sklopljeni u skladu sa zakonskim odredbama.

23

(19) Broj ro�ene djece - ukupan broj ro�ene djece Odnosi se na redoslijed poroda odnosno na ukupan broj djece koju je majka rodila (živoro�ena i mrtvoro�ena djeca) uklju�uju�i novoro�eno dijete (živoro�eno ili mrtvoro�eno), bez obzira na to jesu li djeca ro�ena u braku ili izvan braka. - broj živoro�ene djece Odnosi se na ukupan broj živoro�ene djece koju je majka rodila uklju�uju�i posmatrano živoro�eno dijete, bez obzira na to jesu li djeca ro�ena u braku ili izvan braka. U slu�aju višestrukog poro�aja u obzir se uzimaju sva živoro�ena djeca. - broj mrtvoro�ene djece

Odnosi se na ukupan broj mrtvoro�ene djece koju je majka rodila, bez obzira na to jesu li djeca ro�ena u braku ili izvan braka. (20) Broj djece koja su u životu Odnosi se na broj živoro�ene djece koju je majka rodila a koja su u životu, uklju�uju�i novoro�eno živoro�eno dijete. (21) Broj djece ro�ene u ovom braku - ukupan broj ro�ene djece Odnosi se na ukupan broj djece (živoro�ena i mrtvoro�ena) ro�ene u ovom braku (u vrijeme aktuelnog vitalnog doga�aja - ro�enja). Uzimaju se u obzir samo djeca ro�ena u sadašnjem braku (ne uzimaju se u obzir djeca iz prijašnjih brakova i vanbra�na djeca). - broj živoro�ene djece Odnosi se na ukupan broj živoro�ene djece ro�ene u ovom braku. - broj mrtvoro�ene djece Odnosi se na ukupan broj mrtvoro�ene djece koju je majka rodila u ovom braku. (22) Državljanstvo Državljanstvo se definiše kao stalan pravni odnos pojedine osobe s državom koja pojedincu priznaje poseban pravni status. Državljanstvo BiH prema Zakonu o državljanstvu («Službeni glasnik BiH» broj 13/99) i Zakonu o izmjenama i dopunama Zakona o državljanstvu BiH («Službeni glasnik BiH“ br. 41/02,6/03,14/03 i 82/05) sti�e se:

24

1. porijeklom; 2. ro�enjem na teritoriji BiH; 3. usvajanjem; 4. naturalizacijom; 5. putem me�unarodnog sporazuma. Prema �lanu 6. ovog zakona dijete državljanstvo BiH porijeklom sti�e: 1. ako su oba roditelja bili državljani BiH u vrijeme djetetovog ro�enja, bez obzira na mjesto njegovog ro�enja; 2. ako je jedan roditelj bio državljanin BiH u vrijeme djetetovog ro�enja, a dijete je ro�eno na teritoriji BiH; 3. ako je jedan roditelj bio državljanin BiH u vrijeme djetetovog ro�enja, a dijete je ro�eno u inozemstvu, ako bi ono ina�e bilo bez državljanstva; 4. ako je ro�eno u inozemstvu, a jedan roditelj je bio državljanin BiH u vrijeme djetetovog ro�enja, pod uvjetom da do vremena kada napuni 23. godine: - bude registrovan u svrhu evidentiranja BiH državljana kod kompetentnih vlasti u BiH u zemlji ili inozemstvu; - ima stalno mjesto boravka na teritoriji BiH. Državljanstvo BiH sti�e i dijete ro�eno ili na�eno na teritoriji BiH �ija su oba roditelja nepoznata, ili nepoznatog državljanstva, ili bez državljanstva, ili ako je dijete bez državljanstva. Dijete mla�e od 18 godina, koje je u potpunosti usvojio državljanin BiH, tako�er sti�e državljanstvo BiH. (23) Nacionalna - etni�ka pripadnost Nacionalna - etni�ka pripadnost je obilježje koje ozna�ava pripadnost pojedinca narodu ili etni�koj grupi. U skladu sa Zakonom o zaštiti prava pripadnika nacionalnih manjina (�lan 3. »Službeni glasnik BiH» broj 12/03) nacionalna manjina je definirana kao dio stanovništva -državljana BiH koji ne pripadaju ni jednom od tri konstitutivna naroda (Bošnjaci, Hrvati i Srbi), a sa�injavaju je ljudi istog ili sli�nog etni�kog porijekla, iste ili sli�ne tradicije, obi�aja, vjerovanja, jezika, kulture i duhovnosti i bliske ili srodne historijske prošlosti i drugih karakteristika. Prema �lanu 3. stav 2. Zakona o zaštiti prava pripadnika nacionalnih manjina (»Službeni glasnik BiH» broj 12/03), BiH štiti položaj i ravnopravnost pripadnika nacionalnih manjina.

25

(24) Vjeroispovijest Vjera je obilježje koje ozna�ava pripadnost pojedinca odre�enoj vjerskoj zajednici i pri tome nije važno je li lice upisano u knjige pripadnika neke vjeroispovijesti, ve� smatra li ono samo sebe pripadnikom neke vjeroispovijesti ili ne, bez obzira na to je li osoba prakti�ni vjernik ili nije. Zakonom o slobodi vjere i pravnom položaju crkava i vjerskih zajednica u BiH �lanom 2. (»Službeni glasnik BiH» broj 5/04) definirano je da su crkve i vjerske zajednice, ustanove i organizacije vjernika, zasnovane u skladu sa vlastitim propisima, nau�avanjima, vjerama, tradicijama i praksi, kojima je priznata pravna sposobnost i koje su upisane u registar crkava i vjerskih zajednica u Bosni i Hercegovini. Prema �lanu 4. stav 1. Zakona o slobodi vjere i pravnom položaju crkava i vjerskih zajednica u BiH (»Službeni glasnik BiH» broj 5/04), svako ima pravo na slobodu vjere i uvjerenja, uklju�uju�i i slobodu javnog ispovijedanja, odnosno neispovijedanja vjere. (25) Najviša završena škola Najviša završena škola podrazumijeva najviši nivo obrazovanja ste�en završavanjem neke redovne škole, završavanjem škole koja zamjenjuje redovnu školu (npr. škola za obrazovanje odraslih), polaganjem privatnih ispita u redovnoj školi ili završavanjem kurseva za skra�eno završavanje neke škole, kojim je po važe�im propisima ste�ena odre�ena školska sprema. Kursevi koji ne daju svjedo�anstva neke redovne škole, odnosno kursevi koji nisu u sistemu obrazovanja BiH, ne uzimaju se u obzir kao završena škola. Završavanje jednog ili više razreda škole višeg ranga koja nije završena ne uzima se u obzir. U�enici srednjih škola iskazuju se u grupi «Osnovne škole», a studenti u odgovaraju�oj grupi «Srednjih škola». Izuzetak �ine samo lica koja nemaju završeno osnovno obrazovanje, te se podaci za njih razvrstavaju po grupama razreda. Modalitet «Bez škole» se odnosi na lica koja nisu išla u školu. Modalitet «Nepotpuna osnovna škola» se odnosi na lica koja su završila neki od razreda osnovne škole (npr. 1-4 ili 5-7 razreda osnovne škole). Modalitet «Osnovna škola» se odnosi na lica koja su završila osnovnu (osmogodišnju) školu, prijašnju osmoljetku ili sedmoljetku, prijašnju nižu gimnaziju, odnosno niže razrede gimnazije, prijašnju gra�ansku školu i ostale sli�ne škole nivoa «male mature». Modalitet «Srednjih škola» podijeljen je u dvije osnovne grupe: - škole za zanimanja u trajanju 2 do 3 godine, - škole za zanimanja u trajanju od 4 godine i gimnazije. Grupa «škola za zanimanja u trajanju 2 do 3 godine i škole za KV (kvalifikovane) radnike «odnosi se na lica sa završenom školom za u�enike u privredi, školom sa prakti�nom obukom, industrijskom i zanatskom školom, srednjim usmjerenim obrazovanjem u trajanju kra�em od 4 godine i sli�nim školama. Grupa «škola za zanimanja u trajanju od 4 godine i gimnazije» se odnosi na lica sa završenom srednjom tehni�kom, srednjom ekonomskom ili medicinskom i drugom stru�nom

26

školom u trajanju 4 godine, lica sa položenim ispitom zrelosti (maturom) u gimnaziji bilo kojeg usmjerenja, vjerske škole i srednje usmjereno obrazovanje bez obzira na struku u trajanju 4 godine. Modalitet “Viša škola i I (VI) stepen fakulteta u trajanju 2 do 3 godine” se odnosi na lica koja su završila stru�ni studij u trajanju 2 do 4 godine ili prijašnji I (VI) stepen studija u trajanju 2 do 3 godine na višoj ili visokoj školi (pedagoška i umjetni�ka akademija). Modalitet “Fakultet i umjetni�ka akademija“ se odnosi na lica koja su završila fakultet ili umjetni�ki studij (prijašnji VII. stepen studija) na fakultetu, umjetni�koj akademiji ili visokoj školi u trajanju 4 i više godina. Modalitet “Magisterij” se odnosi na lica koja su završila postdiplomski studij i stekla naziv magistra. Modalitet “Doktorat” se odnosi na lica koja su odbranila doktorsku disertaciju i stekla naziv doktora nauka. Za lica koja su završila neku školu u inozemstvu iskazuje se ona škola koja odgovara istom nivou škole u Bosni i Hercegovini. (26) Aktivnost Aktivnim se stanovništvom smatraju ona lica koja obavljaju zanimanje, tj. koja svojim radom (u radnom odnosu ili samostalno na svom ili porodi�nom imanju, u zanatskoj ili drugoj radionici, u ku�i i sl.) zara�uju sredstva za život ili ne obavljaju zanimanje, ali traže prvo ili ponovno zaposlenje. - Položaj i aktivnosti Lica koja obavljaju zanimanje u radnom odnosu ili samostalno smatraju se licima koja rade kod poslodavca u bilo kojem sektoru vlasništva, samostalno obavljaju djelatnost u vlastitom preduze�u, radnji ili slobodnom zanimanju sa ili bez zaposlenika, samostalno obavljaju djelatnost na svom poljoprivrednom gazdinstvu sa ili bez zaposlenika i �lanovi porodice koji pomažu u preduze�u, radnji ili na poljoprivrednom gazdinstvu nekog od �lanova doma�instva. Zanimanje podrazumijeva vrstu posla koju lice obavlja radi stjecanja sredstava za život. Zanimanje se definiše kao skup poslova i radnih zadataka koji su svojim sadržajem i vrstom organizaciono i tehnološki srodni i povezani, a za njihovo obavljanje su potrebni znanje, sposobnost i vještina. Zanimanje nezaposlenih lica, odnosno lica koja traže ponovno zaposlenje, odre�uje se prema poslovima koje je lice obavljalo prije nastanka nezaposlenosti. Zanimanje nezaposlenih bez radnog iskustva odnosno lica koja traže prvo zaposlenje iskazuje se prema osposobljenosti za rad školovanjem ili na drugi na�in. Posao (radno mjesto) definiše se kao skup radnih zadataka koje izvršava jedno lice.

27

Licima sa li�nim prihodom smatraju se penzioneri svih kategorija, lica koja primaju socijalnu pomo� ili imaju prihod od davanja u zakup zemlje, ku�e, trgovine, radionice ili druge imovine. Pod prihodom se podrazumijevaju sva redovna primanja i prihodi osim primanja koja se ostvaruju radom odnosno obavljanjem zanimanja. Penzija (starosna, invalidska, porodi�na) je primanje koje se odnosi samo na ono lice na �ije ime glasi rješenje, bez obzira na to je li lice penziju ostvarilo u zemlji ili inozemstvu. Starosnu, prijevremenu ili punu penziju sti�e osigurano lice koje je to pravo ostvarilo vlastitim radom u propisanom trajanju i navršenim godinama života. Invalidsku penziju sti�e osigurano lice kod kojeg je nastao gubitak radne sposobnosti. Porodi�nu penziju sti�u �lanovi porodice nakon smrti nosioca penzije. Socijalne naknade podrazumijevaju nov�ana primanja koja dobivaju lica prema raznim osnovama sticanja kao što su primanja na ime poro�ajnog dopusta, bolovanja, tjelesnog ošte�enja i tu�e njege, socijalna pomo�, rehabilitacija i zapošljavanje invalidnih lica, dje�iji dodatak, naknade licima u statusu raseljenih, povratnika i sl. Prihodi od imovine se odnose na prihode koje ostvaruju ona lica na �ije ime glase imovina i imovinska prava ste�ena prijašnjim radom, a uklju�uju prihode od najma soba, stana, ku�e, garaže, poslovnog prostora, zemlje, pokretne imovine (auta, broda, stoke i sl.), prihode od dividendi na dionice ili raspore�ene dobiti preduze�a (tako �e se npr. za lica koja su uložila sredstva u poslovanje preduze�a ili zanata i samo sudjeluju u raspodjeli dobiti smatrati da imaju dobit od imovine), prihode od patenata, licenci, autorskih prava, te štednja i prihodi od kamata na štedne uloge i kamata na obveznice i druge vrijednosne papire i sl. Ostale prihode lica ostvaruju rješenjem ili ugovorom, tj. dokumentom koji glasi na ime i na rok, a odnose se na stipendije, prekvalifikacije, nezaposlenost, ali i na neka posve jednokratna primanja kao što su nagrade za uspjeh tokom školovanja, primanja od osiguravaju�ih zavoda na ime ozljeda, invalidnosti ili smrti, primanja od osiguravaju�ih zavoda na ime ošte�ene ili uništene imovine, primanja za nacionaliziranu ili ekspropriranu imovinu, alimentacija i sl. Izdržavana lica su ona lica koja nemaju vlastitih sredstava za život i izdržavaju ih roditelji, supružnici, ro�aci, nesrodnici ili razne državne, humanitarne, vjerske ili sli�ne institucije. Lica na radu ili boravku u inozemstvu jesu oni gra�ani Bosne i Hercegovine koji rade u inozemstvu kod stranog poslodavca, samostalno ili borave u inozemstvu kao �lanovi porodice lica na radu. Ovdje nisu uklju�ena lica koja u inozemstvu borave kao zaposleni u diplomatsko-konzularnim službama i �lanovi njihovih porodica. Strani poslodavac je strani vlasnik ili preduze�e, te državna i javna ustanova strane države. Isto tako, stranim se poslodavcem smatra i naš državljanin koji ima registrovano preduze�e odnosno radnju u inozemstvu u kojoj zapošljava i naše radnike. Samostalan rad u inozemstvu je rad u vlastitom preduze�u, radnji, uredu, ordinaciji i sl.

28

(27) Položaj u zaposlenosti Položaj u zaposlenosti se odnosi na lica koja obavljaju zanimanje u radnom odnosu ili samostalno. Položaj u zaposlenosti definiše odnos svakog lica koje obavlja neku ekonomsku aktivnost prema njegovom zaposlenju, to jest je li lice zaposlenik, vlasnik/suvlasnik (poslodavac), vlasnik/suvlasnik bez zaposlenika, tj. lice koje radi za vlastiti ra�un (samozaposlenik), te �lan doma�instva koji pomaže (nepla�eni porodi�ni radnik). Zaposlenik je lice koje radi za poslodavca u bilo kojem sektoru vlasništva, odnosno lice koje prema formalnom ili neformalnom, u pravilu dogovoru s poslodavcem (doma�im ili stranim), radi u zemlji ili inozemstvu za protunaknadu u obliku nadnice, pla�e, provizije i isplate prema u�inku u novcu ili naturi. Ovdje su uklju�eni i radnici diplomatsko-konzularnih službi Bosne i Hercegovine u inozemstvu. Vlasnik/suvlasnik sa zaposlenicima (poslodavac) je lice koje rade�i u vlastitom preduze�u, radnji, slobodnom zanimanju (sam ili sa jednim ili više partnera suvlasnika) ili poljoprivrednom gazdinstvu, obavlja posao ili samo upravlja i vodi poslovanje i trajnije zapošljava jedno ili više lica koje kod njega rade kao zaposlenici. Vlasnik/suvlasnik bez zaposlenika je lice koje u svom preduze�u, radnji, slobodnom zanimanju ili poljoprivrednom gazdinstvu samostalno obavlja posao u kojem ne zapošljava radnike, a u obavljanju posla može se koristiti manjom ili neredovnom pomo�i �lanova svog doma�instva. �lan doma�instva koji pomaže je lice koje redovno radi u preduze�u, radnji, slobodnom zanimanju, na poljoprivrednom gazdinstvu i sl. u vlasništvu nekog od �lanova doma�instva, ali za taj rad ne dobiva naknadu niti se za njega upla�uju doprinosi.

f) Karakteristike oca

- (28) Prezime i ime - (29) Datum ro�enja i JMBG Na osnovu podataka o datumu ro�enja izra�unava se starost oca u trenutku djetetovog ro�enja, a izražava se u navršenim godinama života. - (30) Državljanstvo, objašnjeno pod (22) - (31) Nacionalna - etni�ka pripadnost, objašnjeno pod (23) - (32) Vjeroispovijest, objašnjeno pod (24) - (33) Najviša završena škola, objašnjeno pod (25) - (34) Aktivnost, objašnjeno pod (26)

29

- (35) Položaj u zaposlenosti, objašnjeno pod (27)

2.4. METODE ZA IZRA�UNAVANJE OSNOVNIH DEMOGRAFSKIH POKAZATELJA Demografske pojave se za odre�eni vremenski period, a to je naj�eš�e kalendarska godina, upore�uju pomo�u raznih stopa koje se izra�unavaju kao omjer (razlomak) odre�enih vitalnih doga�aja (npr. živoro�eni u statistici ro�enih) i ukupnog broja stanovnika ili njegovih supkontingenata. Ovaj omjer je poznat pod nazivom stopa. Stopa je obi�no omjer veli�ine kao dijela i cijele pojave na 1000 jedinica posmatrane pojave (npr. stanovnika). U literaturi su ove stope poznate kao periodi�ne, i to uglavnom godišnje, dok se kohortne stope odnose na odre�ene generacije ili kontingente stanovništva, odnosno starosne grupe populacije ro�ene odre�enih godina. Definicije i objašnjenja za izradu stopa s podru�ja vitalne statistike preuzete su iz me�unarodnih preporuka za prikupljanje i obradu podataka vitalne statistike i publikacija dr. Alice Wertheimer-Baleti�, »Demografija (stanovništvo i ekonomski razvitak)», Informator, Zagreb 1982. i isti autor, »Stanovništvo i razvoj», MATE, Zagreb, 1999. Pojam generacije se odnosi na grupu ljudi ro�enih u odre�enom periodu, u jednoj ili više kalendarskih godina. Pojam kohorte ozna�ava grupu ljudi koja je me�usobno povezana odre�enim «doga�ajem» u specifi�nom (odre�enom) periodu (npr. ro�eni istih godina, vjen�ani istih godina i sl.). Analiza kohorte ozna�ava metodu analiziranja podataka pojedinaca odre�ene kohorte (grupe starosti) kroz njihov životni vijek ili za odre�eni vremenski period. Uobi�ajena je podjela stopa na op�e i specifi�ne: op�a stopa iskazuje odnos odre�ene demografske pojave i cijele populacije odnosno odre�enih kontingenata stanovništva, dok specifi�ne stope iskazuju taj omjer u odnosu na odre�ene godine starosti, spol i sl. tih kontingenata. Demografsko prou�avanje nataliteta, odnosno fertiliteta, bavi se pojavom povezanom s reprodukcijom stanovništva. Natalitet, odnosno fertilitet, pozitivne su komponente prirodnog kretanja stanovništva. Iako su to gotovo isti pojmovi, u stru�noj se literaturi pod pojmom natalitet podrazumijeva rodnost, dok se pod pojmom fertiliteta podrazumijeva plodnost. Oba se pojma odnose na istu pojavu, tj. na broj ro�enja odnosno na broj živoro�ene djece. Kad se posmatra ukupan broj ro�ene djece, tj. broj živoro�enih i mrtvoro�enih, tada se time podrazumijeva ukupan natalitet ili ukupan fertilitet. U demografskoj teoriji se pojavljuje, osim pojma fertilitet, i pojam fekonditet. Pod pojmom fekonditeta se podrazumijeva potencijalna, fiziološka plodnost ili sposobnost sudjelovanja u reprodukciji stanovništva (žene, muškarci, bra�ni par). Pod pojmom fertiliteta se podrazumijeva fiziološka sposobnost ili efektivna plodnost izražena brojem ro�enih (živoro�enih) za odre�eni period.

30

Za iskazivanje stopa nataliteta, odnosno fertiliteta, koristi se tzv. efektivni natalitet ili efektivni fertilitet pod kojim se podrazumijeva broj živoro�ene djece na odre�enom podru�ju u odre�enom periodu, naj�eš�e kalendarska godina.

Pri mjerenju nataliteta u obzir se uzima omjer živoro�ene djece i ukupne populacije, dok se

pri mjerenju fertiliteta uzima omjer broja ro�ene odnosno živoro�ene djece i ženske populacije u fertilnom odnosno reprodukcijskom periodu.

Fertilni period ili period reprodukcije ozna�ava onaj period u životu jedinke kad je ona fizi�ki zrela za u�estvovanje u reprodukciji. Smatra se da je period u kojem je žena sposobna ra�ati u prosjeku od 15. do 49. godine života, dok je fertilno razdoblje kod muškaraca nešto duže i kre�e se u prosjeku izme�u 15. i 64. godine starosti. U vitalnoj statistici je uobi�ajeno, i �eš�e, pogotovo pri izra�unavanju demografskih pokazatelja, korištenje podataka uz fertilitet žena. Osim na osnovu podataka prirodnog kretanja stanovništva, fertilitet ili plodnost stanovništva prou�ava se i na osnovu podataka popisa stanovništva. Podaci o fertilitetu dobiveni popisom i podaci dobiveni iz podataka o ro�enim, me�usobno povezani, daju podatke o fertilitetu pojedinih generacija u prošlosti i fertilitetu sadašnjih generacija te se koriste u procjenjivanju fertiliteta budu�ih generacija. Na ukupan broj stanovnika, odnosno na njegovo ukupno kretanje, osim komponenata prirodnog kretanja (ro�enja i smrti) uti�u i komponente mehani�kog kretanja, tzv. imigracije (useljenje) i emigracije (iseljenje). To zna�i da su imigracija i natalitet pozitivna, a emigracija i mortalitet negativna komponenta ukupnog kretanja stanovništva. Na osnovu komponenata prirodnog i mehani�kog kretanja stanovništva, te podataka popisa, izra�unavaju se procjene ukupnog broja stanovnika i njegove strukture s obzirom na spol i starost. Uobi�ajena je izrada procjene ukupnog broja stanovnika sredinom godine. Procjena ukupnog broja stanovnika izra�unava se prema formuli: P= Pp + (N – M) + (I – E) P - procjena broja stanovnika sredinom godine (30. juni) Pp - podaci popisa N - broj živoro�ene djece u posmatranom periodu M - broj umrlih u posmatranom periodu I - broj doseljenih lica (imigracija) u posmatranom periodu E - broj odseljenih lica (emigracija) u posmatranom periodu Pri izradi procjene broja stanovnika u godini popisa treba imati u vidu kriti�ni moment popisa (u Bosni i Hercegovini svi popisi od 1961. godine do 1991. provedeni su 31. marta kao kriti�ni moment popisa). Procjena broja stanovnika se odnosi na sredinu posmatrane godine

31

(30. juni), uz napomenu da se podaci o prirodnom i mehani�kom kretanju stanovništva izra�uju za kalendarsku godinu. U navedenoj formuli podaci o prirodnom i mehani�kom kretanju pri izradi procjene broja stanovnika popisne godine uzimaju se za period od 1. aprila do 30. juna te popisne godine.

Za izradu procjene broja stanovnika u me�upopisnom periodu koriste se podaci o prirodnom i mehani�kom kretanju stanovnika za period od 1. jula do 31. decembra prethodne godine i od 1. januara do 30. juna posmatrane godine (godine za koju se izra�uje procjena). Procjena broja stanovnika za me�upopisni period izra�unava se prema formuli: Pn = Pn-1 + (N – M) + (I – E) Pn - procjena broja stanovnika posmatrane godine Pn-1 - procjena broja stanovnika prethodne godine U nekim zemljama procijenjeni broj stanovnika sredinom godine (Mid-year population) izra�unava se kao aritmeti�ka sredina broja stanovnika po�etkom (1. januara) i krajem (31. decembra) kalendarske (posmatrane) godine. U tome slu�aju procijenjeni broj stanovnika sredinom godine izra�unava se prema formuli: Ps = P1+P2 2 Ps - procjena broja stanovnika sredinom posmatrane godine P1 - procjena broja stanovnika po�etkom posmatrane godine P2 - procjena broja stanovnika krajem posmatrane godine U nastavku su date stope komponenata prirodnog kretanja stanovnika koje se naj�eš�e upotrebljavaju pri analizi podataka statistike ro�enih, njihovi nazivi i objašnjenja, matemati�ke formule za njihovo izra�unavanje te zna�enje pojedinih znakova u datim formulama. Op�a stopa nataliteta je odnos broja živoro�ene djece tokom jednogodišnjeg perioda (kalendarske godine) i prosje�nog broja stanovnika (procijenjeni broj stanovnika sredinom godine) za tu godinu, izra�unata na 1000 stanovnika. Stopa nataliteta pokazuje koliko se u jednoj kalendarskoj godini na odre�enom podru�ju prosje�no rodilo djece na 1000 stanovnika. Drugim rije�ima, ta je stopa pokazatelj frekvencije ro�enja ili koliko se prosje�no rodilo djece na 1000 stanovnika, odre�enog podru�ja-zemlje u posmatranoj kalendarskoj godini. Stopa nataliteta ili stopa ro�enja je odnos (razlomak) koji u brojniku sadrži broj ro�enja u odre�enom periodu (kalendarska godina), a u nazivniku ukupan broj stanovnika sredinom posmatrane godine.

32

Op�a stopa nataliteta izra�unava se prema formuli: n = N x 1000 P n - op�a stopa nataliteta iskazana u promilima (%o) N - broj živoro�ene djece u posmatranom periodu (kalendarska godina) P - procjena broja stanovnika sredinom godine (30. juni) Procjena broja stanovnika (u nazivniku) mora biti za identi�no podru�je na koje se odnosi i broj živoro�ene djece iskazane u brojkama. Za op�u stopu nataliteta u literaturi vezanoj za ovu tematiku uobi�ajen je naziv sirova stopa nataliteta ili op�a stopa efektivnog nataliteta. Efektivni fertilitet se odnosi na broj ro�enih umanjen za broj mrtvoro�ene djece, odnosno uzima u razmatranje samo živoro�enu djecu. Na osnovu podataka o ro�enim izra�unava se stopa ukupnog nataliteta (nu), koja uz podatak o broju živoro�enih uzima u obzir i mrtvoro�enu djecu. Ta stopa izra�unava se prema formuli: nu = N u x 1000 P nu - ukupna stopa nataliteta iskazana u promilima (%o) Nu - ukupan broj ro�ene djece (živoro�ene i mrtvoro�ene) u posmatranom periodu (kalendarska godina) U praksi se naj�eš�e upotrebljava op�a ili sirova stopa nataliteta, tj. stopa efektivnog nataliteta koja predstavlja broj živoro�ene djece na 1000 stanovnika. Stopa mrtvoro�enih je odnos broja mrtvoro�enih u odnosu na ukupan broj živoro�enih, a izra�unava se prema formuli: nm =Nlfd x 1000 N nm - stopa mrtvoro�enih iskazana u promilima (%o) Nlfd - ukupan broj mrtvoro�ene djece u posmatranom periodu (kalendarska godina) Skra�enica lfd uzeta je iz pojma «late foetal death» (koristi se i pojam «still birth»), a odnosi se na mrtvoro�ene. N - broj živoro�ene djece u posmatranom periodu (kalendarska godina)

33

Stopa maskuliniteta pri ro�enju pokazuje odnos živoro�enih dje�aka u odnosu na 1000 (�eš�e i na 100) živoro�enih djevoj�ica, a izra�unava se prema formuli: SNm =Nm x 1000 Nf SNm - stopa maskuliniteta pri ro�enju Nm - ukupan broj živoro�ene muške djece u posmatranom periodu (kalendarska godina) Nf - ukupan broj živoro�ene ženske djece u posmatranom periodu (kalendarska godina) Kako se prosje�no rodi 1060 (ili 106) muške na 1000 živoro�ene ženske djece, pri izradi procjene živoro�ene djece prema spolu uzima se omjer 515 muške i 485 ženske živoro�ene djece od 1000 živoro�enih (u Bosni i Hercegovini stopa maskuliniteta pri ro�enju u periodu 1996-2005. kretala se izme�u 1039 i 1099). Me�usobno djelovanje fertiliteta (nataliteta) i mortaliteta je uzrok promjena u veli�ini (padu/rastu) stanovništva. Prirodni priraštaj (Pp) je rezultat razlike broja živoro�ene djece i broja umrlih lica (osoba) tokom kalendarske godine, a izra�unava se prema formuli: Pp = N-M Pozitivna razlika ili višak broja živoro�enih nad umrlim je prirodni priraštaj, dok je negativna razlika ili višak umrlih nad živoro�enim prirodni pad stanovništva ili negativan prirodni priraštaj odnosno prirodno smanjenje ili prirodna depopulacija. U slu�aju jednakog broja živoro�enih i umrlih rije� je o tzv. nultom priraštaju ili prirodnoj stagnaciji stanovništva, kada je osigurana jednostavna prirodna reprodukcija stanovništva ili njegovo obnavljanje u istom broju. Prirodni priraštaj kao razlika broja živoro�enih i umrlih naziva se i ravnoteža živoro�enih i umrlih. Stopa prirodnog rasta/pada ra�una se na 1000 stanovnika, a izra�unava se prema formuli: p =N-M x 1000 P p - stopa prirodnog priraštaja M - broj umrlih osoba u posmatranom periodu (kalendarska godina)

34

U slu�aju kada je N > M rije� je o pozitivnom prirodnom priraštaju, a u slu�aju da j N < M rije� je e N < M rije� je o negativnom prirodnom priraštaju, odnosno o prirodnom padu stanovništva. Osim prirodnog priraštaja, na osnovu podataka vitalne statistike (o ro�enim i umrlim) i neto salda migracije dobiva se ukupni porast stanovništva (odre�enog podru�ja tokom kalendarske godine ili za višegodišnji period). Ukupni priraštaj stanovništva (Up) se izra�unava prema formuli: Up = ( N – M ) + ( I – E ) Stopa ukupnog priraštaja tako�er se ra�una na 1000 stanovnika, i to prema formuli: Su =Up x 1000 P Su - stopa ukupnog priraštaja Osim stope prirodnog priraštaja �esto se izra�unava tzv. vitalni indeks (Vi), kao odnos broja živoro�ene djece i broja umrlih lica (osoba), tj. odnos broja živoro�enih u odnosu na 100 umrlih lica (osoba). Vi = N x 100 M Vitalni indeks pokazuje kretanje biološke reprodukcije stanovništva odre�enog podru�ja, a prakti�an je za izra�unavanja za manja podru�ja (npr. gradove/op�ine), za koja se uglavnom ne ra�una procijenjeni broj stanovnika za me�upopisni period. Primjena mu je i za kra�e vremenske periode, to jest za kra�e od jedne godine npr. mjese�no, tromjese�no, polugodišnje. Kada je Vi >100, zna�i da je rije� o pozitivnom prirodnom priraštaju na tom podru�ju za posmatrani period, dok je u slu�aju Vi <100 rije� o negativnom prirodnom priraštaju odnosno o prirodnoj depopulaciji. Kada je Vi =100, rije� je o prirodnoj stagnaciji ili nultom prirodnom priraštaju stanovništva. S obzirom na to da pokazatelj kao što je stopa nataliteta stavlja u odnos dva podatka: u brojniku je intervalni pokazatelj (broj živoro�enih ili ro�enih tokom kalendarske godine), a u nazivniku je trenutni vremenski pokazatelj (broj stanovnika sredinom godine), smatra se aproksimativnim pokazateljem reprodukcije stanovništva. Kako se pri izradi stope nataliteta uzima u obzir cjelokupna populacija, premda u reprodukciji stanovništva u�estvuje samo kontingent fertilnog stanovništva, to je i razlog da se za analizu fertiliteta stanovništva na odre�enom podru�ju koriste tzv. preciznije mjere fertiliteta. Tim mjerama pripadaju stopa ukupnog fertiliteta i op�a stopa fertiliteta. Stopa ukupnog fertiliteta se izra�unava kao odnos broja živoro�ene djece u posmatranoj kalendarskoj godini i ukupnog stanovništva u fertilnom periodu iste posmatrane godine.

35

Ukupno stanovništvo u fertilnom periodu se odnosi na žensko stanovništvo od 15. do 49. godine i muško stanovništvo od 15. do 64. godine starosti. Stopa ukupnog fertiliteta (fu) se izra�unava prema formuli: fu = N x 1000 Pf (15-49) + Pm (15-64) fu - stopa ukupnog fertiliteta Pf - (15-49) žensko stanovništvo u fertilnom periodu Pm - (15-64) muško stanovništvo u fertilnom periodu Pri analizi demografskih podataka radi realnije slike o visini fertiliteta koristi se još preciznija mjera fertiliteta stanovništva, a to je op�a stopa fertiliteta. Op�a stopa fertiliteta ili stopa ženskog fertiliteta (ff) je odnos broja živoro�ene djece i ukupnog broja žena u fertilnom periodu u posmatranoj kalendarskoj godini, ra�unata, uobi�ajeno, na 1000 žena u fertilnom periodu. ff = N x 1000 Pf (15-49) Me�utim, da bi se saznalo koje su to starosne grupe žena i kojim intenzitetom u�estvuju u reprodukciji stanovništva, ra�unaju se tzv. specifi�ne stope fertiliteta. Specifi�na stopa fertiliteta (fx) je odnos broja živoro�ene djece koju su rodile majke odre�ene starosti (x) i prosje�nog broja ženskog stanovništva iste starosti u posmatranoj kalendarskoj godini, ra�unate tako�er na 1000 žena. fx= Nx x 1000 Pf,x x - posmatrane godine starosti fx - specifi�na stopa fertiliteta Nx - broj živoro�ene djece koju su rodile majke posmatrane starosti (x) Pf,x - ukupan broj žena posmatrane starosti (x) Kada se specifi�ne stope izra�unavaju po jednogodišnjim godinama starosti, tj. X=15, 16,... 49; ili X=15-19, 20-24,... 45-49, tada niz tako izra�unatih specifi�nih stopa fertiliteta od 15. do 49. godine starosti �ini tabele fertiliteta za posmatranu kalendarsku godinu odre�enog podru�ja.

36

Zbir specifi�nih stopa fertiliteta (starosti žena od 15. do 49. godine života u odre�enoj kalendarskoj godini) �ini totalnu stopu fertiliteta (Total Fertility Rate – TFR, skra�enica u me�unarodnoj literaturi), a izra�unava se prema formuli: m TFR = � fx n TFR - totalna stopa fertiliteta n = 15 godina starosti žene m = 49 godina starosti žene Ova se formula koristi za izradu TFR-a prema jednogodišnjim starosnim grupama žena. Me�utim, kako se pri iskazivanju podataka o ro�enim �eš�e koriste petogodišnje starosne grupe, TFR se u tom slu�aju izra�unava prema formuli: m

TFR = 5 � fx ( 5 Nx 5) : 1000 n 5 Pf,x 5 Nx - broj živoro�ene djece u posmatranoj kalendarskoj godini koju su rodile žene stare od x do (x+5) godina (petogodišnje starosne grupe) 5 Pf,x - broj žena starih od x do (x+5) godina (petogodišnje starosne grupe) sredinom posmatrane godine TFR - se upotrebljava kao reprezentativni pokazatelj nivoa fertiliteta pojedine zemlje odnosno nekog podru�ja. Specifi�ne stope se prikazuju i grafi�ki prema starosti žena, a grafikon ima oblik unimodalne distribucije. Totalna stopa fertiliteta ozna�ava vjerovatan prosje�an broj živoro�ene djece koju bi rodila jedna prosje�na žena posmatrane generacije u fertilnom periodu pod uvjetom djelovanja istih specifi�nih stopa fertiliteta kao i posmatrane godine, bez utjecaja mortaliteta. Kada TFR dostigne vrijednost 2,15 ili tzv. prag reprodukcije (prosje�no 2,15 djece po jednoj ženi u fertilnom periodu), smatra se da je osigurana jednostavna reprodukcija u smislu obnavljanja generacija, ali pod uvjetom istog fertiliteta do kraja fertilnog perioda žena. Osim navedenih stopa fertiliteta (ukupnih i specifi�nih s obzirom na starost žena), izra�unavaju se i stope fertiliteta s obzirom na bra�no stanje majke.

37

Stopa bra�nog fertiliteta (fb) je odnos broja živoro�ene djece ro�ene u bra�nim zajednicama i broja udatih žena u fertilnom periodu, ra�unata, uobi�ajeno, na 1000 žena u fertilnom periodu. Stopa bra�nog fertiliteta se izra�unava prema formuli: fb = Nb x 1000 Pf,b (15-49) fb - stopa bra�nog fertiliteta Nb - broj živoro�ene djece ro�ene u bra�noj zajednici Pf,b - (15-49) broj udatih žena u fertilnom periodu Na isti na�in se izra�unava stopa vanbra�nog fertiliteta, s tim da se stavlja u odnos broj vanbra�ne živoro�ene djece (brojnik) i broj neudatih žena u fertilnom periodu (nazivnik). Kao pokazatelj ro�enja vanbra�ne djece iskazuje se i njihov udio (%) u odnosu na ukupan broj živoro�ene djece. Uz navedene stope fertiliteta izra�unavaju se i stope fertiliteta prema školskoj spremi majki živoro�ene djece, gdje se stavlja u odnos broj živoro�ene djece od majki odre�ene školske spreme i broj žena u fertilnom periodu te iste školske spreme. Tako�er se izra�unavaju stope fertiliteta prema nacionalnoj - etni�koj pripadnosti majki živoro�ene djece, prema zanimanju npr. za poljoprivredno i nepoljoprivredno stanovništvo i sl. S obzirom da se fertilitet stanovništva izra�unava i na osnovu podataka popisa, pogotovo stope prema školskoj spremi, nacionalnoj - eti�koj pripadnosti, zanimanju i sl., iz podataka teku�e vitalne statistike te stope prakti�no je izra�unavati u godinama popisa, kad su na raspolaganju detaljni podaci o strukturi stanovništva prema raznim, a me�u njima, i navedenim modalitetima. Kako pove�ani natalitet omogu�ava pove�anje biološke reprodukcije stanovništva, te su dvije veli�ine u normalnim socioekonomskim okolnostima me�usobno proporcionalne. Porast jedne izaziva porast druge veli�ine. Stope prirodnog kretanja stanovništva su i pokazatelji reprodukcije stanovništva odre�enog podru�ja. Me�utim, osnovni pokazatelji reprodukcije stanovništva jesu tzv. bruto i neto stope reprodukcije. Te se stope zasnivaju na ukupnom broju ženske živoro�ene djece, broju žena u fertilnom periodu i smrtnosti žena u tom periodu (15-49 godina). Reprodukcija (biološka) stanovništva je proces obnavljanja generacija unutar stanovništva u kojem zajedni�ki sudjeluju fertilitet i mortalitet.

38

Stope reprodukcije ženskog stanovništva pokazuju koji �e prosje�an broj živoro�ene ženske djece imati žene iste starosne grupe, tj. u kojoj �e se mjeri one reproducirati. Dok se bruto stopa reprodukcije kao proces reprodukcije stanovništva zasniva na postoje�em fertilitetu uz pretpostavku da �e sve žene u fertilnom periodu doživjeti 49. godinu života, neto stopa reprodukcije uz postoje�i fertilitet uzima u obzir i smrtnost žena u tom periodu. Bruto stopa reprodukcije (RB) izra�unava se kao zbir specifi�nih stopa fertiliteta, s tim da se ne uzimaju u obzir sva živoro�ena, ve� samo ženska djeca. m RB = � Nf,x n Pf,x RB - bruto stopa reprodukcije Nf,x - broj živoro�ene ženske djece koju su rodile majke posmatrane starosti (x) Pf,x - ukupan broj žena posmatrane starosti (x) Bruto stopa reprodukcije pokazuje prosje�an broj ženske djece koju bi sada živoro�ena djevoj�ica rodila tokom svog fertilnog perioda života (15- 49 godina), pod uvjetom da fertilitet ostane isti kao i fertilitet generacije žena u posmatranoj godini i da ni jedna živoro�ena djevoj�ica ne umre prije navršene 49. godine života. Neto stopa reprodukcije ženskog stanovništva uzima u obzir i mortalitet žena u fertilnom periodu. Neto stopa reprodukcije definiše se kao prosje�an broj živoro�ene djece koju �e roditi sada živoro�ena djevoj�ica tokom svog fertilnog perioda uzimaju�i u obzir sadašnje specifi�ne stope fertiliteta i mortaliteta. Za izra�unavanje neto stope reprodukcije (Rn) uz podatak o fertilitetu koriste se i tabele mortaliteta, tj. množenjem bruto stopa reprodukcije srednjom vrijednoš�u doživljenja za živoro�eno žensko dijete u starosti od 15. do 49. godine. Rn = RB X Lf (15-49) Rn - neto stopa reprodukcije Lf (15-49) - srednja vrijednost doživljenja da �e živoro�eno žensko dijete doživjeti starost od 15 do 49 godina Ista se stopa izra�unava i tako da se zbir specifi�nih stopa fertiliteta množi sa srednjom vrijednosti doživljenja za živoro�eno žensko dijete starosti od 15 do 49 godina. m

39

Rn = � ( Nf,x ) X Lf (15-49) n Pf,x Ovdje treba napomenuti da vjerovatno�a doživljenja odre�ene starosti, izme�u ostalog, ovisi i o smrtnosti (sadašnje) te iste starosne grupe. Pri procjeni broja stanovnika prema spolu i starosti u me�upopisnom periodu naj�eš�e se ta procjena izra�uje po petogodišnjim starosnim grupama i u tom se slu�aju stopa reprodukcije izra�unava prema formuli: m

Rn = � 5 ( 5 Nf,x ) X Lf (15-49) n 5Pf,x U ovom je slu�aju u brojniku broj živoro�ene ženske djece ro�ene od majki starih x godina pomnožen sa 5 (pet), dok je u nazivniku ukupan broj žena starih x godina pomnožen sa 5 (pet), gdje je x petogodišnja starosna grupa. Neto stopa reprodukcije pokazuje obim reprodukcije sljede�e generacije žena u odnosu na sadašnje. U stru�noj literaturi (vidjeti publikacije dr. Alice Wertheimer-Baleti� »Demografija (stanovništvo i ekonomski razvitak)», Informator, Zagreb 1982, i isti autor »Stanovništvo i razvoj», MATE, Zagreb, 1999) se navodi da ako neto stopa reprodukcije iznosi 1,0 zna�i da �e svaka živoro�ena djevoj�ica tokom svog fertilnog perioda roditi jednu djevoj�icu, a time se ostvaruje jednostavna reprodukcija ženskog stanovništva. Kada je neto stopa reprodukcije manja od 1,0, doti�na se populacija nalazi na pragu depopulacije, jer se žensko stanovništvo generacijski više ne reprodukuje. U slu�aju kada je neto stopa reprodukcije iznad 1,0 omogu�ena je proširena reprodukcija ženskog stanovništva. Sve navedene stope se izra�unavaju na osnovu podataka o živoro�enim, osim stope ukupnog nataliteta, koja uz ukupan broj živoro�enih uzima u obzir i mrtvoro�enu djecu. Podaci o broju mrtvoro�ene djece �eš�e se koriste pri analizi pokazatelja zdravstvenog stanja odre�ene populacije, a ne toliko pri izradi demografskih pokazatelja. 3. ORGANIZACIJA I PROVO�ENJE ISTRAŽIVANJA Prema Zakonu o statistici Bosne i Hercegovine («Službeni glasnik BiH» br. 26/04 i 42/04), Agencija za statistiku BiH nadležna je da, u skladu sa me�unarodno prihva�enim standardima, izra�uje i objavljuje statisti�ke podatke, a na osnovu podataka koje dostave entitetski zavodi. Prema �lanu 6. Zakona o statistici u Federaciji Bosne i Hercegovine («Službene novine Federacije BiH» broj 63/03), nadležni federalni organ za poslove statistike u Federaciji je Federalni zavod za statistiku.

40

Federalni zavod ima u kantonima svoje organizacione jedinice za statistiku koje prikupljaju potrebne podatke od kantonalnih organa uprave i drugih institucija, kao i gradskih odnosno op�inskih službi za upravu i svih drugih pravnih i fizi�kih lica koja su odre�ena kao izvještajne jedinice. Prema �lanu 4. Zakona o statistici Republike Srpske («Službeni glasnik Republike Srpske» broj 85/03), nadležni organ za poslove statistike u Republici Srpskoj je Republi�ki zavod za statistiku. U skladu s �lanom 18, odnosno �lanom 9, entitetskih zakona o statistici («Službene novine Federacije BiH» broj 63/03 i «Službeni glasnik RS» broj 85/03), proizvodnja statistike utvr�uje se Programom i Planom rada, koji obezbje�uje i realizaciju Statisti�kog programa BiH. Program odre�uje: naziv istraživanja (aktivnosti), sadržaj i vrijeme provo�enja, ko je obavezan dati podatke i u kojem roku, obaveze nadležnog statisti�kog organa i organizacija u provo�enju istraživanja, te rokove za obradu i distribuciju rezultata istraživanja. 3.1. OBUHVAT U ovom istraživanju o ro�enima prikupljaju se podaci za sve ro�ene (živoro�ene i mrtvoro�ene) koji su upisani u mati�nu knjigu ro�enih bez obzira na to jesu li ro�eni na teritoriji Bosne i Hercegovine ili u inozemstvu, i bez obzira na državljanstvo. 3.2. TERITORIJALNA ORGANIZACIJA Podaci se prikupljaju za cijelu teritoriju Bosne i Hercegovine, a evidentiraju se podaci za naselja, op�ine i kantone prema važe�oj teritorijalnoj organizaciji koja je na snazi u vrijeme provo�enja istraživanja, odnosno popunjavanja obrazaca. 3.3. U�ESNICI ISTRAŽIVANJA U pripremi i provo�enju istraživanja statistike ro�enih u�estvuju Agencija za statistiku BiH, Federalni zavod za statistiku Federacije BiH, Republi�ki zavod za statistiku Republike Srpske, kantonalni organi uprave, op�inske službe za upravu i mati�ni uredi. Mati�ar upisuje u mati�nu knjigu ro�enih svako živoro�eno i mrtvoro�eno dijete koje je ro�eno na podru�ju mati�nog ureda, odnosno mati�nog podru�ja za koje je nadležan, popunjava statisti�ke obrasce te ih dostavlja, posebno za svaki mjesec, nadležnom organu za poslove statistike. Mati�ar je obavezan najprije utvrditi gdje se slu�aj ro�enja dogodio i izvršiti upis u mati�nu knjigu ro�enih, u skladu s propisima vezanim za vo�enje mati�nih knjiga, tek onda kad utvrdi da je mjesto ro�enja na podru�ju mati�nog ureda, odnosno mati�nog podru�ja za koje je on nadležan.

41

Mati�ar upisuje u mati�nu knjigu ro�enih i �injenicu ro�enja koja se dogodila u inozemstvu. U ovom slu�aju mati�ar obavlja upis �injenice ro�enja nastalih u inozemstvu u skladu s �lanom 34. Uredbe o mati�nim knjigama i popunjava obrazac DEM-1 ako je majka imala prebivalište ili boravište na podru�ju za koje je nadležan njegov mati�ni ured, odnosno mati�no podru�je.

3.4. ROKOVI ZA PRIKUPLJANJE, OBRADU I DISEMINACIJU PODATAKA Rokovi za prikupljanje, obradu i diseminaciju podataka statistike ro�enih odre�eni su planovima i programima rada Agencije za statistiku i entitetskih zavoda. Statisti�ki izvještaj o ro�enju mati�ar mora ispuniti odmah prilikom upisa �injenice ro�enja u mati�nu knjigu ro�enih. Podaci iz mati�ne knjige ro�enih prenose se na obrazac DEM-1. Odgovore na pitanja koja nisu evidentirana u mati�noj knjizi ro�enih prepisuje iz Prijave o ro�enju (Prijava poro�aja), odnosno traži ih od lica koje je došlo prijaviti upis �injenice ro�enja. Mati�ar je odgovoran za ta�nost i potpunost podataka na obrascu DEM-1. Popunjene obrasce dostavlja nadležnom uredu za poslove statistike najkasnije do tre�eg u mjesecu za prethodni mjesec. Rok obrade pojedina�nih podataka prikupljenih na Statisti�kom izvještaju o ro�enju (DEM-1) za proteklu godinu i izrade rezultata, prema godišnjim planovima statisti�kih zavoda, je 30. juni teku�e godine.

4. INSTRUMENTI ISTRAŽIVANJA

Za svaki upis u mati�nu knjigu ro�enih mati�ar za svako živoro�eno ili mrtvoro�eno dijete popunjava Statisti�ki listi� o ro�enju (obrazac DEM-1). Odgovor se daje upisivanjem podataka ili zaokruživanjem jednog od brojeva (šifri) ponu�enih uz mogu�e odgovore. Mati�ar je dužan na svako pitanje u statisti�kom listi�u upisati ta�an odgovor prema uputstvu za popunjavanje Statisti�kog listi�a o ro�enju. Kod višestrukih poro�aja, neovisno o tome jesu li živoro�ena ili mrtvoro�ena djeca, popunjava se za svako dijete Statisti�ki listi� o ro�enju, i to onim redom kojim su se djeca ra�ala, odnosno kojim su upisivana u mati�nu knjigu ro�enih. Kao dio instrumentarija u statistici ro�enih koriste se i odre�eni šifarnici-kodeksi. U nastavku se daju kodeksi koji su usaglašeni izme�u entitetskih zavoda.

42

PRILOG 1 KODEKS ŠIFARA ZA PITANJE O NACIONALNOJ – ETNI�KOJ PRIPADNOSTI

Nacionalna - etni�ka pripadnost šifra

Nacionalno se izjasnili: Bošnjaci (Muslimani) ....................................... 01 Crnogorci .......................................................... 02 Hrvati ................................................................ 03 Makedonci ......................................................... 04 Slovenci ............................................................. 05 Srbi .................................................................... 06 Jugoslaveni......................................................... 07 Albanci .............................................................. 08 Austrijanci ......................................................... 09 Bugari ................................................................ 10 �esi ................................................................... 11 Grci ................................................................... 12 Italijani .............................................................. 13 Jevreji ................................................................ 14 Ma�ari ............................................................... 15 Nijemci .............................................................. 16 Poljaci ............................................................... 17 Romi .................................................................. 18 Rumuni .............................................................. 19 Rusi ................................................................... 20 Rusini ................................................................ 21 Slovaci ............................................................... 22 Šokci…………………………………...……... 23 Bunjevci…………………………....……….… 24 Turci .................................................................. 25 Ukrajinci ........................................................... 26 Vlasi .................................................................. 27 Ostali (upisana nacionalna pripadnost koja nije naprijed navedena) ..................................... 28 Nisu se nacionalno izjasnili ni opredijelili ........ 41 Izjasnili se u smislu regionalne pripadnosti (Bosanac, Hercegovac, Krajišnik, Sremac, Slavonac...) ........................................................ 42

nepoznato .......................................................... 99

43

KODEKS ŠIFARA ZA PITANJE O VJEROISPOVIJESTI

Vjeroispovijest šifra

islamska (muslimanska) .................................... 01

judaisti�ka (mojsijeva, jevrejska) ...................... 02

katoli�ka ............................................................ 03 pravoslavna ........................................................ 04 protestantska (evangelisti, adventisti, baptisti, Jehovini svjedoci) ................................ 05 vjeroispovijest koja nije navedena ..................... 06 nije vjernik (ateist) ............................................. 07 nepoznato (upisan ne�itak, nejasan odgovor ili odgovor nije upisan) ....................... 99

KODEKS ŠIFARA ZA PITANJE O ŠKOLSKOJ SPREMI

Školska sprema šifra bez škole............................................................. 01 1-4 razreda osnovne škole.................................. 02 5-7 razreda osnovne škole.................................. 03 osnovna škola .................................................... 04 srednja škola: - škole za zanimanja u trajanju 2-3 godine........ 05 - škole za zanimanja u trajanju od 4 godine i gimnazije.......................................... 06 VKV specijalisti................................................... 07 viša škola i I. (VI) stepen fakultet...................... 08 fakulteti i umjetni�ke akademije........................ 09 Magisterij............................................................ 10 Doktorat.............................................................. 11 Nepoznato........................................................... 99

44

KODEKS ŠIFARA ZA STRANU DRŽAVU

Strana država šifra

Šifra zemlje prema Kodeksu ISO 3166 Skra�eni Kodeks Albanija............................................................... 008Australija............................................................. 036Austrija................................................................ 040Belgija................................................................. 056Bosna i Hercegovina............................................ 070�eška Republika.................................................. 203Danska................................................................. 208Francuska............................................................. 250 Hrvatska.............................................................. 191Iran (Islamska Republika) 364 Italija................................................................... 380 Srbija ..................................................................M t

688 499 Kanada................................................................ 124

Luksemburg........................................................ 442 Makedonija (Republika bivše Jugoslavije)........ 807Holandija............................................................. 528 Norveška............................................................. 578Novi Zeland......................................................... 554 Njema�ka............................................................ 276 SAD.................................................................... 840 Saudijska Arabija................................................ 682 Slova�ka (Slova�ka Republika).......................... 703 Slovenija............................................................. 705 Švedska............................................................... 752 Švicarska............................................................. 756 Turska................................................................. 792 Ujedinjeni Arapski Emirati................................ 784Velika Britanija................................................... 826 nepoznato............................................................ 999 nema strane države - ostaviti prazno ili.............. 000

45

KODEKS ŠIFARA ZA PITANJA O AKTIVNOSTI

Pitanje Mogu�i odgovori Šifra

Aktivnost (zanimanje) Standardna klasifikacija zanimanja (ISCO 88) Skra�eni kodeks funkcioneri i �lanovi zakonodavnih tije- la, funkcioneri državnih tijela, udruženja i organizacija...................................................... 11 direktori velikih preduze�a, ustanova i njihovih dijelova............................................... 12 direktori malih preduze�a, ustanova................... 13 stru�njaci i nau�nici fizikalnih, hemijs- kih, matemati�kih i tehni�ko-tehnološ- kih nauka............................................................ 21 zdravstveni stru�njaci i stru�njaci bio- loških, biotehni�kih, biohemijskih i srodnih nauka..................................................... 22 stru�njaci za obrazovanje................................... 23 drugi stru�njaci i nau�nici (u poslovnim, društveno-humanisti�kim i srodnim djelatnostima)..................................................... 24 tehni�ari tehni�kih struka................................... 31 tehni�ari i asistenti u zdravstvu, veteri- narstvu, biologiji, biotehnici i srodna zanimanja............................................................ 32 saradnici vaspita�a, instruktori, nastav- nici prakti�ne nastave i srodna zanimanja............................................................ 33 komercijalni, poslovno-upravni i javno- upravni stru�ni saradnici.................................... 34 uredski službenici............................................... 41 službenici za poslovanje sa strankama............... 42

46

uslužna zanimanja.............................................. 51 modeli, prodava�i i demonstratori..................... 52 poljoprivredni, lovno-uzgojni, šumski i ribarski radnici.................................................... 61 rudarska i gra�evinska zanimanja...................... 71 obra�iva�i metala, mašinski monteri, elektromonteri i mehani�ari................................ 72 precizni mehani�ari, kerami�ari, staklari i štampari............................................... 73 neindustrijski prera�iva�i hrane, drveta, tekstila, kože i srodna zanimanja........................ 74 rukovaoci mašinama........................................... 81 rukovaoci opremom u procesnoj indus- triji i sastavlja�i proizvoda................................. 82 voza�i i rukovaoci motornih vozila, pokretnih mašina i brodska posada.................... 83 jednostavna prodajna i uslužna zanimanja............................................................ 91 jednostavna poljoprivredna, šumarska i ribarska zanimanja.............................................. 92 jednostavna rudarska, gra�evinska, pro- izvodna, transportna i srodna zanimanja............ 93 ribarska zanimanja.............................................. 92 jednostavna rudarska, gra�evinska, pro- izvodna, transportna i srodna zanimanja............ 93 zanimanja za jednostavne poslove drugdje nerazvrstana........................................... 99 vojna zanimanja.................................................. 01 nema zanimanja (penzioner, doma�ica, u�enik, student, invalid i dr,)............................................... 00

47

Položaj u aktivnosti Ako postoji zanimanje (šifra razli�ita od 00) obavlja zanimanje u radnom odnosu ili samostalno ..................................................... 1 ne obavlja zanimanje jer traži prvo ili ponovno zaposlenje i sl...................................... 2 Ako ne postoji zanimanje (šifra 00) lice s li�nim prihodom (penzioner-starosni, invalidski i porodi�ni)......................... 3 izdržavano lice (doma�ica, u�enik, student i dr.).......................................... 4 lice na radu ili boravku u inozemstvu ............... 5 ostali .................................................................. 6 nepoznato .......................................................... 9 Položaj u zaposlenosti Ako je u pitanju "20a." i "27a." šifra "1" zaokružiti jednu od šifara zaposlenik ......................................................... 1 poslodavac.......................................................... 2 samozaposlenik................................................. 3 pomo�ni �lan doma�instva ................................ 4 nepoznato .......................................................... 9

48

PRILOG 2 SPISAK TABELA ZA NIVO BOSNE I HERCEGOVINE U svim tabelama koje se daju u publikacijama starost se izražava u navršenim godinama. To je izvedeno obilježje koje se izvodi nakon kontrole osnovnog skupa. Starost majke u trenutku ro�enja djeteta se izražava u navršenim godinama života, a izra�unava se na osnovu podataka o datumu ro�enja djeteta i datumu ro�enja majke. Starost oca u trenutku ro�enja djeteta se izražava u navršenim godinama života, a izra�unava se na osnovu podataka o datumu ro�enja djeteta i datumu ro�enja oca. Trajanje braka u trenutku ro�enja djeteta se izražava u navršenim godinama života, a izra�unava se na osnovu podataka o datumu ro�enja djeteta i datumu sklapanja braka roditelja. Prilikom tabeliranja podataka treba voditi ra�una o tome je li majka odsutna iz prebivališta duže od godinu dana i je li u inozemstvu. Ako jeste sva ova ro�enja treba iskazati u tabeli kao posebnu kategoriju. Ovo je bitno zbog izrade procjena stanovnika.

a) Živoro�eni 1. Živoro�eni prema mjestu poro�aja, stru�noj pomo�i i bra�nosti majke Mjesto poro�aja i pomo� pri porodu: Zdravstvena ustanova Drugo mjesto uz pomo�: ljekara, diplomirane babice, drugog lica. Bra�nost: prvi, drugi, tre�i i više, vanbra�no, naho�e, nepoznato. 2. Živoro�eni prema spolu, redu ro�enja i starosti majke Starost majke: manje od 15 god., 15-19 itd., 55 i više (5-godišnje starosne grupe).

49

Red ro�enja živoro�ene djece: prvo, drugo, tre�e, �etvrto, peto i više, nepoznato. 3. Živoro�eni prema starosti i godini ro�enja majke i redu ro�enja Starost majke: pojedina�ne godine starosti (12,13,... 49 i 50 i više, nepoznato) i godina ro�enja majke (npr. u 2005. - starost majke 12 godina, a godina ro�enja može biti 1993. i 1992). Red ro�enja živoro�ene djece: prvo, drugo, tre�e, �etvrto, peto i više, nepoznato. 4. Živoro�eni prema bra�nom statusu, starosti i godini ro�enja majke Bra�ni status: u braku, van braka. Starost majke: pojedina�ne godine starosti (12,13,... 49 i 50 i više, nepoznato) i godina ro�enja majke (npr. u 2005. - starost majke 12 godina, a godina ro�enja može biti 1993. i 1992). 5. Živoro�eni po mjesecu ro�enja i danu Mjesec ro�enja: januar, februar ... decembar. Dan ro�enja: prvi, drugi, itd. do kraja svakog mjeseca. 6. Živoro�eni prema starosti majke i oca i redu ro�enja Starost majke i oca: manje od 15 god., 15-19 itd., 55 i više (5-godišnje starosne grupe). Red ro�enja živoro�ene djece: prvo, drugo, tre�e, �etvrto, peto i više, nepoznato. 7. Živoro�eni prema starosti i bra�nosti majke i redu ro�enja Starost majke: manje od 15 god., 15-19 itd., 55 i više (5-godišnje starosne grupe). Bra�nost: prvi, drugi, tre�i i više, vanbra�no, naho�e, nepoznato.

50

Red ro�enja živoro�ene djece: prvo, drugo, tre�e, �etvrto, peto i više, nepoznato. 8. Živoro�eni, vanbra�ni prema starosti majke i redu ro�enja Starost majke: manje od 15 god., 15-19 itd., 55 i više (5-godišnje starosne grupe). Red ro�enja živoro�ene vanbra�ne djece: prvo, drugo, tre�e, �etvrto, peto i više, nepoznato. 9. Živoro�eni prema školskoj spremi majke i oca Školska sprema majke i oca, nivo najviše završene škole: bez škole, 1-4 razreda osnovne škole, 5-7 razreda osnovne škole, osnovna škola, srednja škola, viša škola, visoka škola, magisterij, doktorat, nepoznato. 10. Živoro�eni prema aktivnosti majke i oca Aktivnost majke i oca: aktivno lice koje obavlja zanimanje, aktivno lice koje ne obavlja zanimanje, lica sa li�nim prihodom, izdržavana lica, lica koja borave u inozemstvu, nepoznato. 11. Živoro�eni prema nacionalnoj pripadnosti i starosti majke Nacionalna pripadnost prema klasifikaciji nacionalne pripadnosti Starost majke: manje od 15 god., 15-19 itd., 55 i više (5-godišnje starosne grupe). 12. Živoro�eni prema nacionalnoj pripadnosti majke i redu ro�enja Nacionalna pripadnost prema klasifikaciji nacionalne pripadnosti. Red ro�enja živoro�ene djece: prvo, drugo, tre�e, �etvrto, peto i više, nepoznato. 13. Živoro�ena bra�na djeca prema nacionalnoj pripadnosti majke i oca

51

Nacionalna pripadnost prema klasifikaciji nacionalne pripadnosti. 14. Višestruki poro�aji prema starosti majke i spolu djeteta po vrsti poro�aja i vitalitetu Starost majke: do 15 god., od 15 do 55 i više pojedina�ne godine starosti. Vrsta poro�aja: dvostruki, trostruki i više. Vitalitet djeteta: živoro�eno dijete, mrtvoro�eno dijete. 15. Živoro�eni prema starosti majke i spolu djeteta u gradskim i ostalim naseljima Starost majke: 10-14, 15-19, itd. do 55 i više (5-godišnje grupe starosti). 16. Živoro�ena bra�na djeca prema starosti majke i spolu djeteta u gradskim i ostalim naseljima Starost majke: 10-14, 15-19, itd. do 55 i više (5-godišnje grupe starosti).

b) Mrtvoro�eni 17. Mrtvoro�eni prema spolu, redu ro�enja i starosti majke Starost majke: manje od 15 god., 15-19 itd., 55 i više (5-godišnje starosne grupe). Red ro�enja: prvo, drugo, tre�e, �etvrto, peto i više, nepoznato. 18. Mrtvoro�eni prema starosti majke i spolu djeteta u gradskim i ostalim naseljima Starost majke: manje od 15 god., 15-19 itd., 55 i više (5-godišnje starosne grupe). 19. Mrtvoro�eni prema mjestu poro�aja, stru�noj pomo�i i bra�nosti Mjesto poro�aja i pomo� pri porodu: Zdravstvena ustanova.

52

Drugo mjesto uz pomo�: ljekara, diplomirane babice, drugog lica. Bra�nost: prvi, drugi, tre�i i više, vanbra�no, naho�e, nepoznato.

53

6. LITERATURA 1. Ustav Bosne i Hercegovine, 1995. (Aneks 4 Dejtonskog mirovnog sporazuma) 2. Uredbe sa zakonskom snagom o mati�nim knjigama («Službeni list SRBiH» broj 20/92)

3. Zakon o mati�nim knjigama Republike Srpske («Službeni glasnik Republike Srpske“ broj

18/1999) 4. Uputstvo o vo�enju mati�nih knjiga («Službeni list SRBiH» broj 21/93) 5. Uputstvo o vo�enju mati�nih knjiga («Službeni glasnik Republike Srpske» broj 21/99) 6. Pravilnik o obrascima i na�inu vo�enja evidencije o jedinstvenim mati�nim brojevima gra�ana i o upisivanju mati�nog broja u mati�ne knjige («Službeni list SRBiH» br. 27/80 i 8/88) 7. Porodi�ni zakon Federacije BiH (»Službene novine FBiH» br. 35/05 i 41/05) 8. Porodi�ni zakon Republike Srpske (»Službeni glasnik RS» broj 54/02) 9. Zakon o zaštiti prava pripadnika nacionalnih manjina (»Službeni glasnik BiH» broj 12/03) 10. Zakon o slobodi vjere i pravnom položaju crkava i vjerskih zajednica u BiH, (»Službeni glasnik BiH» broj 5/04) 11. Zakon o državljanstvu («Službeni glasnik BiH» broj 13/99) 12. Zakon o izmjenama i dopunama Zakona o državljanstvu BiH («Službeni glasnik BiH» br. 41/02,6/03,14/03 i 82/05) 13. Zakon o prebivalištu i boravištu državljana BiH (»Službeni glasnik BiH» broj 32/01) 14. Zakon o kretanju i boravku stranaca i azilu («Službeni glasnik BiH» broj 29/03)

15. Zakon o statistici Bosne i Hercegovine («Službeni glasnik BiH» broj 26/04)

16. Zakon o statistici u Federaciji Bosne i Hercegovine («Službene novine Federacije BiH» broj 63/03)

17. Zakon o statistici Republike Srpske («Službeni glasnik Republike Srpske» broj 85/03)

54

18. Dr. Alice Wertheimer-Baleti�: »Demografija (stanovništvo i ekonomski razvitak)», Informator, Zagreb 1982. 19. Dr. Alice Wertheimer-Baleti�: »Stanovništvo i razvoj», MATE, Zagreb, 1999. 20. Handbook of Vital Statistics System and Methods, Studies and Methods, Series F No. 35, Volume I., United Nations, New York, 1991.

21. Principles and Recommendations for a Vital Statistics System, Revision 2, United Nations, New York, 2001)

55