Prikazi Prilozi, 34, Sarajevo, 2005., str. 341-450.

Jugoslavija v hladni vojni: zbornik z Znansvenega posveta Jugoslavija v hladni vojni, LjuЬijana, 8.-9. maja 2000 = Jugoslavija in the co/d war: the co­llection of papers at the Scientific Conference Yugoslavia in the Cold War, LjuЬijana, 8-9 Мау 2000 1 uredniki, edited Ьу Jasna Fisher (et al.). LjuЬijana:

lnstitut za novejso zgodovino;Toronto: University, 2004

RazdoЬlje 1948-1956. и povijesti nove Jugoslavije predstavlja kratak vremenski period, ali se tijekom njega dogodilo sve sto се obiljeziti kasnijijugoslavenski socija­lizam i njegov medиnarodni polozaj. Povijesnim dogadajima toga vremena posvecen је zbomikJugoslavija v hladni vojni nastao kao rezultat suradnje Instituta za novejso zgodovino и LjuЬljani, Stalin Research and Archives Project Univerziteta u Torontu i Instituta za slavistiku Ruske akademije nauka iz Moskve. Zahvaljиjuci organizacij­skoj i financijskoj potpori Ministarstva za znanost i telmologiju RepuЬlike Slovenije, Znanstvenog instituta Filozofskog fakulteta Univerziteta и LjиЬljani i Ambasadi Re­pиЬlike Slovenije u Moskvi, znanstvenajavnost bit се иpoznata sa studijama eminen­tnih llistorieara nastalih i na osnovi arllivske grade iz nedavno otvorenill ruskill arhi­va.

Nakon uvoda kojeg sи napisali Leonid GiЬianskii i Roпald W. Preиssen, slije­di eetrnaest studija podijeljenih u dva dijela u ovisnosti da li tretiraju spoljnopolitic­ke ili unutrasnjopoliticke dogadaje. Studije su napisane na jezicima autora i u engle­skom prijevodu.

Prvi rad и Zbornikи potpisиje Leonid GiЬianskii pod naslovom Sovjetsko-jugo­slovenski sukob 1948: istoriografske verzije i novi arhivski izvori, u kojem se pregled­no osvmuo na dotadasnjи literaturu о ovom pitanju, а na osnovi sada dostupnih do­kumenata iz ruskih arhiva osvijetlio је и velikoj mjeri dogadanja и vezi sa savjetova­njem Kominforma и lipnjи 1948. godine. Analizirane su odluke savjetovanja, koje је и cjelini donijela sovjetska strana, а podrzale sve clanice ovog komunistickog tijela, sto је rezulti1-alo otvorenim sukobom u komunistickom Ьlok:u i pojavom prvog disi­denta pod imenom Komиnisticke partije Jиgoslavije и odnosu na КР Sovjetskog Sa­veza. OsoЬito sи zanimljivi dijelovi teksta koji govore о ulozi i politickim potezima vodecih politicara toga vremena. U stvaranju realne slike о tim dogadajima, autor је potcrtao potrebu komparativnog istrazivanja arhivskih izvora sovjetske i jugoslaven-

408

Prikazi Prilozi, 34, Sarajevo, 2005., str. 341-450.

ske proveпijencije, uz konzultiranje arhivskog materijala iz drugih istocnoeuropskiћ zemalja koje su sudjelovale u spomenutim dogadajima. Vidni pomaci u novim sazna­njima osoЬito se odпose na dobro poznatu zacrtanu shemu prisutnu u sluzbenoj ju­goslavenskoj historiografskoj verzij i ovih dogadaja, nastaloj nasuprot snaznoj Stalji­novoj propagandnoj ofaпzivi. Osvijetljena su unutarpoliticka rjesenja jugoslavenskih vlasti, zatim sovjetsko-jugoslavenski ekonomski odnosi, politicki potezi tadasnjih dr­zavno-partijskih lidera, sa akcentoш па vanjskopoliticke korake Beograda.

Spoljna politika Jugoslavije 1953-1956. sljedecije clanak, u kojemje Doko Trip­kovic studiozпo analizirao izuzetno dramaticno i vazno razdoЫje socijalisticke Jugo­slavije, periodizacijski omedeno Staljinovom srnrcu i ulaskom sovjetskih trupa u Bu­dimpestu. Detaljno su opisaпi dogadaji i povijesne okolnosti u kojima је Тito kreirao novi put za nastup na svjetsku politicku scenu povezivanjem sa zemljama treceg svi­jeta, maпevrirajuCi izmedu Кremlja s kojim је zelio norrnalizirati odnose ро drzavпoj liniji, bez upustanja u proces ideoloskog ili iпstitucionalnog medupюiijskog povezi­vanja i uvjeгavanja zapadnih sila u postojaпost svog politickog оргеdјеlјепја ka ne­zavisпosti od Moskve.

Znanstvenoj javnosti poznat kao analiticar hladпoratovske politike, Darko Bekic obradio је temu Balkanski pakt: mrtvorodence h!adnog rata. Aпaliziгao је гelevaпtne dogadaje vezane za potpisivaпje Balkaпskog pakta 28. 2. 1953. godiпe u Ankaгi, po­kazujuci kako vојпа sш-adnja nije Ьila postavUena na operativnu osnovu, vec је samo ostala na nacelnim okvirima, sto је odgovaralo svim ugovomim straпama, ра cak i NATO-savezu. Autor је na kraju koпstatiшo da је ovaj sporazum u politickom smi­slu Ьiо sюno iпstтumentoш bladnog rata, а u vojno-strateskoш pogledu "шrtvoroden­

cem", jer su ga nadolazeCi dogadaji "pregazili". Nevenka Troha је detaljno osvijetlila Predlogi Jugoslavije za resitev Triaskega

vpra§anja ро objavi Resolucije Infшmblroja, kao jednog od tri najvaznija politicka pitanja poslijeratne Europe.

Osim Trscanskog pitanja, vazno је Ьilo i Makedonsko pitanje - Jugoslavija i Bu­garska 1944-1953., о cemuje studiju пapisao Novica Veljanovski, ukazujuci na aktu­alпost proЫema do danasnjih dana.

Hallsteinova doktrina in Jugoslavija tema је sljedeceg rada u kojem Dusan Ne­cak upoznaje citateljstvo sa povijescu hladnoratovske politike na primjeru uspostav­ljaпja diplomatskih odпosa izшedu Jugoslavije i оЬје пjemacke drzave. U taj kon­tekst smjestenaje i Hallsteinova doktrina, nastala kao posljedica hladпoratovskil1 od­nosa u vrijeшe zapadnonjemackog kancelara Кошаdа Adenauera, koji је, u nastoja­nju ocuvanja dobrih odпosa sa Sovjetskim Savezom, trasirao politiku ujedinjenja dvi­je Njemacke u buducnosti. U tim sit·im vanjskopolitickim odпosima, autoг је pregled­no objasnio mjesto i ulogu Jugoslavije, kako prema Saveznoj RepuЬlici Njeшackoj i

409

Pr-ikazi Prilozi, 34, Sarajevo, 2005., str. 341-450.

Demokratskoj RepиЬlici Njemackoj, tako i u svijetu иорсе, pedesetih godina 20. sto­ljeca.

Vaznost Jиgoslavije и hladnoratovskom okruZenjи vidljivo је i и radu Pobuna и sovjetskom Ьloku 1956. godine, Jugoslavija i Kremalj. Leonid Gibianskii predoca­va na osnovi dokumeпata iz ruskih arhiva ulogu jugoslavenskog rukovodstva, osoЬi­to Тita, и dogadajima и Madaгskoj, proljeca 1956. godine. Prezentiгane sи okolnosti и vezi sa gusenjem revolиcije u Madarskoj, s posebnim osvrtom na odnos Jиgoslavi­je prema tim dogadajima.

Poslijeratni spoljnopoliticki razvoj Jиgoslavije pracen је povremenim radikal­nim strateskim obrtima, sto је bilo neobicпo za to vrijeme stroge blokovske podijelje­nosti medиnarodne zajednice. Ekonomska i vojna pomoc Zapada Jugoslaviji и vreme sukoba sa Kominformom studija је Dragaпa Bogetica о taktickom priblizavaпjи Jи­goslavije Zapadи pocetkom 50-tih godina, nakon пјепоg razlaza sa Sovjetskim Save­zom i istocnoeиropskim zemljama. Protutjecпost, izmedи njenog иnиtгasnjopolitic­kog komunistickog sиstava i spoljnopoliticke orijentacije prema Zapadи optereciva­laje иzajamnu suradnjи.

Politicki razlaz sa Sovjetskim Savezom иtјесао је па sve segmente jиgoslaven­skog drustva. О agrarnoj politici pise Zdeпko Cepic и studiji Spor z lnformЬirojem in jugoslovanska kmetijska politika. Autor zakljиcиje da је promjena agrarne politi­ke iz vremeпa "raпog socijalizma" koincidiгala sa Staljiпovom smrcи, te da se jиgo­slavenski politicko-ekoпomski sиstav distaпciгao od sovjetskog modela vlasti, а ju­goslavenski eksperimeпt samoupravljanja bio izt-avna posljedica sukoba sa Sovjet­skim Savezom.

О posljedicama otvaranja Jugoslavije prema Zapadи, Bozo Repe је istгaZio Vpliv zahodniћ driav па domaCi sceni Ciji sи rezultati bili vidljivi 60-tih godina и sloveпac­kom drustvu. Autor је zapazio zapadne иtјесаје и repertoarima filmova и kinirna, za­tim mиzici, televiziji, dolaskи stгaпih turista i slicпog, dok и zavrsnim гazmatranjima ocjenjuje te godiпe kao пeku "middle position" и odпosu па sve ono sto sи ljиdi do­bili od socijalizrna kao npr. besplatпo skolovaпje, potpuпu zdravstvenи zastitu i рипи zaposlenost, svakako, uz dа\јпји ideolosku propagaпdи koja se moгala prihvatati iz govora politicara, noviпa i televizijskil1 dnevnika.

Odnos nove jиgoslaveпske vlasti prema vjerskim zajednicama је tema koja nije zaobideпa пi u оvош zborniku, ра tako Mateja Rezek analizira odnose: Jugoslavija, Vatikan in Katoliska cerkev (1949-1953), ocjenjujиci Љ ћladnim i zategпиtirn tijekom dиgogodisnjih diplomatskih pregovoгa.

Studija Nacionalno vprasanje v Jugoslaviji v prvem povijnem obdobju, aиto­ra Alesa Gabrica, иsрјеsпо је analiziran ideologern "bratstvo-jediпstvo" kroz odluke о tjesenju nacionalпog pitanja, zatim izjave najernineпtnijih politicara toga vrernena,

410

Prikazi Prilozi, 34, Sarajevo, 2005., str. 341-450.

zatim princip federalizma izmedи centralizma i иnitarizшa na primjeru razlicitosti je­zika, s posebnim ostvrtom na slovenski, а donekle i na makedonski jezik.

Ljиbodrag Dimic, iz drustvenog zivota natopUenog и svim sferama ideologijom, izdvaja temи Ideologija i kultura и Jugoslaviji 1945-1955: Vreme, ljudi, institucije, politika. Aиtor istra:luje pomake ka slobodi stvaralastva i naglasava иspjehe i potes­koce и ovisnosti od partijskog politickog kursa Щekom desetogodi~njeg razdoЬlja.

Sukob sa Sovjetskim Savezom uzdпnao је jиgoslavensko drustvo и sviш se­gmentiшa, ра se od 50-till godiпa narodnooslobodilackoj ЬоrЬi naknadno dаји nova, dориnјепа teorijska objasnjenja. О tome pise Bojan Godesa и studiji, koja је i po­sljed.пja и ovom zbomiku, pod пaslovom Spreminjanje pogledov па Jugoslavansko revolucijo ро JnformЫrojevskem sporu.

Zbon1ik radova Jugoslavija v hladni vojni osim sto nиdi manje poznate detalje о povijesti druge polovice dvadesetog stoljeca, иpoznaje citateljstvo i sa nekim d.l-uga­cijim videnjima politicko-ekonomskog razvoja Jиgoslavije. Postavljanjem Jиgoslavi­je и srediste istrazivanja, аиtогi priloga sи иkazali na njenи и\оgи и medшшrodnoj po­litici toga vi"emena. Znanstveпi pristup i zanimljivost proЬlematike и Zborniku sи do­voljna prepot-uka citateljstvи .•

Vera Katz

Milorad Tomanic, Srpska crkva и ratи i ratovi и п јој. Beograd : Medijska knjizara Krug, 2001, str. 251.

Istrazivanje vreшena raspadajиgoslavenske drzavne zajednice, kao i иloge broj­nih aktera и sveobuhvatnom prekomponiranjи tog dijela balk.anskog prostora, Ьiсе dиg i delikatan proces. Haski arћivi i sиdski procesi dace novi kljuc za citanje histo­rije. Nijedno drustvo ne moze izbjeci sиocavanje sa kontroverznim stranicama svoje proslosti. U Srbiji se sve vi~e pojavljujи knjige koje kriticki, visedimenzioпalпo pro­matJajи mjesto "srpskog faktш-a" и zЬivanjima posljednje decenije ХХ stoljeca, iza­zivajиci pJitom razlicite Ieakcije. U пjima 11ije zaoЬidena иloga Srpske piavoslavne crkve, jed11og od aиtoritativniћ, primamiћ faktora и strukturama rnoCi, uticaja i stva­ranju najnovije historije SrЬije i regiona и cjelini, lаю i njene aspiracije ka poziciji vr­hovnog moralпog arЬitra i klјиспе institucije и srpskom drustvu, и kojem tradicional­пo uziva ugled i podrskи. Ovo dшstvo је, sa organskim karakterom и osnovi, pretpo­liticko i koпzervativno. Patrijahalпost је и SrЬiji Ьila uvijek ispгed rnodemosti. Srpska

411