Priručnik za razvoj konkurentnosti ruralnog turizma u ...documents.rec.org/publications/PRIRUCNIK_RURALNI_TURIZAM_Zabljak... · turizam, nacionalnim turističkim organizacijama,

Priručnik za razvoj

konkurentnosti ruralnog turizma u opštini Žabljak

destinaciji Durmitor

Januar 2012

Proces izrade ovog priručnika je podržao Regionalni centar za životnu sredinu (REC) u

okviru programa Obrazovanje za održivi razvoj i projekta Jačanje kapaciteta i podrška

opštinama koji finansira Ministarstvi inostranih poslova Finske a implementira Maxima

Consulting iz Beograda

Sadržaj

PREDGOVOR

1 TURIZAM KAO POJAVA

2 TRENDOVI TRAŽNJE U TURIZMU

3 KARAKTERISTIKE I PRAVILA ZA RAZVOJ TURISTIČKOG

PROIZVODA

4 SPECIFIČNOSTI RURALNOG TURISTIČKOG PROIZVODA

5 KOJE KARAKTERISTIKE TREBA DA POSJEDUJE DESTINACIJA

RURALNOG TURIZMA

6 KONKURENTNOST I MARKETING DESTINACIJE RURALNOG

TURIZMA

7 BUDUĆE SMJERNICE RAZVOJA RURALNOG TURIZMA

8 PREPORUKE ZA RAZVOJ KONKURENTNOSTI RURALNOG

TURIZMA U OPŠTINI ŽABLJAKDESTINACIJI DURMITOR

9 STUDIJE SLUČAJA IZ MEĐUNARODNOG TURIZMA

Anex RJEČNIK ODABRANIH TERMINA

LITERATURA

Predgovor

Turizam je ušao u novu epohu preuzimajući ulogu vodeće ekonomske aktivnosti u svijetu i

ostvarujući značajan udio u globalnom bruto proizvodu i ukupnoj zaposlenosti Zemlje u

tranziciji sve više se okreću ka ovoj industriji u smislu jednog od najvažnijih nosilaca

ekonomskog razvoja izvora zapošljavanja i načina borbe protiv siromaštva Glavni cilj

razvoja turizma su njegovi multiplikativni efekti direktni i indirektni a prvenstveno

povećanje turističkog prometa potrošnje i zaposlenosti

Lokalni razvoj podrazumijeva stvaranje bogatstva i dobrobiti za stanovnike date

opštinelokalne zajednice a time i za unapređenje kvaliteta života kroz povećanje

zaposlenosti realnih zarada vrijednosti lične imovine obima i kvaliteta usluga lokalnih vlasti

i javnih institucija Da bi ostvarila ova vizija razvoja opština Žabljak treba da unaprijedi

postojeće i implementira nove vidove turizma na bazi međuregionalne razmjene znanja

iskustava i tehnologija sa razvojnom strategijom baziranom na transformciji iz masovnog u

održiv model turizma

Žabljak se nalazi se u podnožju Durmitora na visini od 1450 metara nadmorske visine Kao

takav predstavlja najvisočije je urbano naselje na Balkanu Okružen je sa 23 planinska vrha

od preko 2200 metara sa 18 planinskih jezera i najdubljim kanjonom u Evropi ndash kanjonom

rijeke Tare Opština Žabljak ima oko 4500 stanovnika Imajući u vidu činjenicu da je turizam

strateški prioritet Crne Gore a da opština Žabljak ima značajne turističke resurse ova grana

je s pravom određena kao razvojni prioritet opštine Opredjeljenje opštine Žabljak da se

razvije u prepoznatljivu i konkurentnu turističku destinaciju u kojoj je turizam pokretač

razvoja cjelokupne ekonomije opštine implicira se u i u ovom priručniku

Razvoj turizma u opštini Žabljak treba da se zasniva na ostvarenju slijedećih

pretpostavki (vrijednosti)

- optimalno iskorištenje prirodnih resursa

- očuvanje prirodnih atrakcija i kulturnog identiteta

- efektivna primjena inovativnih rješenja u sektoru turizma

- turistička ponuda razvijena na bazi tendencija na međunarodnom turističkom tržištu

- razvijena turistička infrastruktura

- razvijen obrazovni sistem i visoka stopa zaposlenosti

Održivi razvoj opštine Žabljak pretpostavlja raznovrsne turističke resurse pa je neophodno

unaprijeđivati postojeće i razvijati nove vidove turizma uključujući ruralni turizam kao

podršku ravnomjerniijem regionalnom razvoju

Ovaj priručnik pripremljen je da pomogne stejkholderima destinacije Durmitor da razviju

ruralni turizam i srodne turističke proizvode u pravcu održive konkurentnosti Kao širi ciljevi

priručnika mogu se navesti

- podsticanje edukacije u vezi s ruralnim turizmom

- podsticanje promocije u ruralnom turizmu

- animiranje potencijalnih gostiju

- animiranje novih domaćina za bavljenje ruralnim turizmom

- podrška otvaranje kancelarije za pomoć zainteresovanim u vezi bavljenja ruralnim

turizmom

1 Turizam kao pojava

Turizam je skup odnosa i pojava koje proizlaze iz putovanja i boravka posjetioca nekog

mjesta ako se tim boravkom ne zasniva stalno prebivalište i ako s takvim boravkom nije

povezana neka privredna djelatnost1 (Hunziker i Krapf) Turizam obuhvata rekreaciju

putovanje i odmor Turizam je zapravo uslužna djelatnost koja se sastoji od većeg broja

opipljivih i neopipljivih elemenata U opipljive elemente spadaju vazdušni železnički putni

vodeni transport ugostiteljske usluge smještaj hrana i piće zatim izleti suveniri i srodne

usluge kao što su bankarstvo osiguranje i bezbijednost U neopipljive elemente spadaju

odmor i rekreacija kultura avantura nova iskustva tj turistički doživljaj

1 Hunziker W Krapf K ldquoDie Grundriss der Allgemaine Fremdenverkehslehrerdquo Deutchland 1942

Postoje različite vrste turizma Dok su neke vrste turizma definirane određenim obilježjem

npr prema trajanju boravka turista posebni oblici turizma vezani su za specifični turistički

motiv koji posjetioce privlači u određene destinacije

Prema trajanju boravka turista turizam možemo podijeliti na

1Boravišni

- vezan za jedan smještajni objekt

- zahtijeva minimum tri uzastopna noćenja

2 Izletnički

- obuhvata turističke aktivnosti unutar 24 sata

- vezan je za putovanje iz mjesta boravka ili privremenog

boravka

- obuhvata dnevna ili poludnevna putovanja

3 Vikend ndash turizam

- obuhvata aranžmane do dva noćenja

Prema stepenu mobilnosti turista turizam možemo podijeliti na

1Stacionarni

- registracija u jednom objektu tokom cijelog vremena boravka

2 Mobilni

- kratko zadržavanje u jednom objektu

- naplaćuje se pojedinačna usluga

- najskuplji način putovanja

- obuhvata krstarenja turističke ture

Prema nacionalnoj pripadnosti turista turizam se dijeli na

1 Domaći

- turisti koji putuju unutar nacionalnih granica

2 Međunarodni

- turisti koji putuju van nacionalnih granica

Prema prostornoj obuhvatnosti turizam možemo podijeliti na

1 Lokalni

- turistička tražnja s prostora lokalne zajednice

2 Regionalni

- turistička kretanja u smjeru regionalnih turističkih atrakcija

3 Nacionalni

- turistička kretanja unutar nacionalnih granica

4 Međunarodni

- turizam globalnih razmjera

Prema starosnom dobu turista turizam se dijeli na

1 Dječji

- organizovana grupna putovanja za djecu do 14 godina

- iziskuje kvalitetan prostor i educirano osoblje

2 Omladinski turizam

- organizovan i grupni skupni

- širok izbor sportskih i kulturno-zabavnih sadržaja

3 Porodični

- raspon od 18 ndash 60 godina

- najveći segment sa najvećim prihodima

- zahtijeva najširi i najkvalitetniji spektar turističkih usluga

Prema prostoru odvijanja turističkog putovanja turizam se dijeli na

1 Primorski

- osnovni turistički resurs more i obala

2 Planinski

- zimski snježni pokrivač

- ljetni privlačan krajolik čist vazduh

63 Termalno kupališni

- vezan uz zdravstvenu preventivu

64 Ruralni

- nostalgija i povratak u djetinjstvo

- pretežito izletnički uz trend prelaska na vikend i boravišni

turizam

65 Gradski

- Širok spektar motiva boravka kulturni sportski obrazovni poslovni

Prema načinu organizacije putovanja turizam možemo podijeliti na

1 Individualni

- putovanje u sopstvenom aranžmanu

2 Organizovani

- putovanje u organizaciji turističkih agencija

3 Mješoviti

- putovanje u sostvenoj režiji uz korištenje usluga i informacija turističkih agencija

Vrste turizma prema prevladavajućim motivima putovanja mogu biti

1 Zdravstveni

2 Kulturni

3 Lovni i ribolovni

4 Naturizam

5 Eko-turizam

6 Kongresni turizam

7 Nautički turizam

8 Vjerski turizam

9 Manifestacionki turizam

10 Avanuristički turizam

11 Gastro i vinski turizam itd

Možemo govoriti uporedo i o novim i konvecionalnim (klasičnim) o vrstama turističkih

aktivnosti Razvoj turizma ima veliki uticaj na srodne djelatnosti naročito u oblasti

saobraćaja trgovine građevinarstva poljoprivrede i drugih oblasti koje učestuju u kreiranju

turističkog proizvoda ili pružaju usluge povezane sa putovanjima (Prikaz 1)

Izvor Holloway J Robinson C Marketing for Tourism Longman London 2000 str 17

Svjetska turistička organizacija (UNWTO) i partneri su 1996 godine usvojili su dokument

bdquoAgenda 21 za turističku privreduldquo koji za cilj ima da pomogne organima vlada nadležnim za

turizam nacionalnim turističkim organizacijama poslovnim udruženjima i preduzećima u

oblasti turizma da ostvare svoje potencijale u cilju dostizanja održivog razvoja na lokalnom

regionalnom nacionalnom i međunarodnom nivou Globalno Evropa je najveća i

najposjećenija svjetska destinacija sa dinamičnim razvojom turizma i orjentacijom ka

održivom turizmu kako članica EU tako i zemalja kandidata Neke od tendencija su

- Trend kraćih odmora (npr produženi vikend) povećanje individualnih putovanja

(naspram paket aranžmana)

- unaprjeđenje ponude putem informacionih tehnologija (website email newsletter ird)

- Porast nivoa kvaliteta turističke usluge

- Povećana tražnja za ruralnim turizmom ekoturizmom kulturnim tematskim

avanturističkim turizmom i krstarenjima

Turizam pokreću i održavaju potrebe savremenoga čovjeka Pojava i razvoj turizma vezuju

Prikaz 1 Turistički sektor - umrežavanje sa komplementarnim i drugim sektorima

bull Turistički sektor bull bullHotelijerstvo gastronomija

bullturističke agencije turistički vodiči

bulltransport animacija institucije itd

bullKomplementarni sektori bullOrganizatori kongresa i Event-

agencije

bullponuđači WellnesSpa turizma i

kulturnog turizma

npr poljoprivreda prehrambeni artikli pića

(ruralni turizam)

Dostavljači

(nameštaj oprema) bullnpr računarski

sektor

Suveniri bullUmrežavanje sa drugim sektorima

se za potrebe ljudi za odmorom rekreacijom zabavom itd Turistički zahtjevi se mijenjaju

vremenom (Tabela 1)

Tabela br 1 TURISTIČKI ZAHTJEVI I PROMJENE

Karakteristike dosadašnjeg turizam Karakteristike budućeg turizma

Paket aranžmani Individulna putovanja

Duži boravak Kraći boravak

Model jednog dugog putovanja Model više kraćih putovanja tokom godine

Sve organizovano (razgledanje program) Odluke se donose spontano i individualno

Komfor i pasivnost Aktivnost i učestvovanje

Očekivanja od broja posjetioca i atrakcija Očekivanja od novog iskustava i kvaliteta

Osjećaj superiornosti Poštovanje i odnos sa domaćinima

Neznanje o atrakciji kulturi i tradiciji mjesta koje se

posjećuje

Poznavanje sadržaja koje želimo da vidimo

Ponašanje i stavovi stranca Ponašanje usklađeno sa domaćinima

Buka Tišina

Suveniri masovne proizvodnje Lični suveniri (fotografije privatni snimci)

Nezainteresovanost za jezik domaćina Učenje lokalnog jezika

Brzi transport Manje bitna brzina

Očekivanje komfora Komfort nije ključan

Distanca između gosta i osoblja Dobar odnos sa turističkim radnicima

Prilagođeno prema Ostrovski S Tourism in the face of 21st century s challenges Institute of Tourism

Academy of Physical Education Cracow Poland 1999 p 34

Turizam je nerazvdvojiv od putovanja a osnovni činilac turizma je turista Riječ bdquoturistardquo

izvedena je od francuske i engleske riječi bdquotourrdquo što znači kružno putovanje vožnja izlet

Turista je dobrovoljni privremeni putnik koji putuje u očekivanju zadovoljstva koje mu

mogu pružiti novosti i promjene doživljene na relativno dugom i učestalom kružnom

putovanjurdquo2 Svaki turista je putnik a svaki putnik nije turista Opšte rečeno turisti su

zapravo potrošači u turizmu

Turistička putovanja se mogu realizovati na dva načina

- kao organizovana putovanja

- kao individualna putovanja

2 Trendovi tražnje u turizmu

Savremeni turizam je u neprestanoj evoluciji a dinamika turizma ide u pravcu ponude novih

destinacija novih aranžmana novih oblika putovanja što zahtijeva nove resurse i nove

strategije kako bi se postigla i održala konkurentnost destinacije uključujući mikrodestinacije

kao što je grad ili opština Turizam je i vrlo kompleksna industrija (Prikaz 1) imajući u vodi

da ne proizvodi i ne plasira na tržište homogeni proizvod ili uslugu poput drugih industrija

(poljoprivrede elektronike industrije čelika itd) već je definisan raznovrsnim skupom

proizvoda i usluga usluga koje se nude posjetiocima (smještaj transport hrana piće zabava

vladine usluge itd) što ističe važnost umreženosti interesnih grupa unutar destinacije ali i

praćenje međunarodnih trendova u turizmu

PRIKAZ 2 Konceptualni model turizma

Izvor Bakić O Marketing menadžment turstičke destinacije Ekonomski fakultet Beograd 2002 str 53

2 Cohen E ldquoWho is a Tourist A conceptual clarificationrdquo Sociological Review Vol22 No4 1974

Prema istraživanjima Svjetske turističke organizacije (WTO) trendovi na svjetskom

turističkom tržištu su sljedeći

1 Veći broj putovanja ali sa kraćim trajanjem

2 Porast broja putovanja na kraćim relacijama

3 Segmentirano turističko tržište sa raznovrsnijom ponudom

4 Rast segmentacije tražnje (prefinjeniji ukusi bdquoextremnildquo odmori)

5 Rast tražnje za turističkom ponudom koja uključuje bdquoiskustvo i doživljajldquo

6 Sve veći zahtjevi za rastućim kvalitetom u oblasti turističke ponude

Pomenuti trendovi su generalni Adekvatno pozicioniranje destinacije ŽabljakDurmitor na

međunarodnom turističkom tržištu zahtijeva šire poznavanje trendova koji će opredjeljivati

razvoj turizma u budućnosti Pozicioniranje destinacije od presudnog je značenja kako bi se

razlikovali od konkurencije i postigli željeni imidž destinacije ŽabljakDurmitor Date

trendove možemo podijeliti na nekoliko kategorija3

Globalni trendovi

rastuća globalizacija u turizmu

povećana zavisnost ekonomske i turističke stope rasta

povećani zahtjevi za bezbijednošću u turizmu

Faktori vezani za ulogu države u razvoju turizma

potenciranje indirektnih nasuprot direktnim mjerama državne pomoći turističkoj

privredi

indirektna podrška razvoju turizma u smislu fleksibilnosti po pitanju dužine radne

nedjelje plaćenog godišnjeg odmora odgovarajućeg rasporeda godišnjih odmora itd

veći naglasak na desezoniranju tražnje

podrška volonterizmu i volonterskom turizmu

podrška permanentnom školovanju kadrova i unapređivanju znanja i vještina

usmjeravanje pažnje na zaštitu i unapređenje atraktivnosti turističkih resursa Faktori vezani za turistički proizvod 3 Witt S F Brooke M Z Buckley P J The Management of International Tourism Unwin Hyman London 1991 p 185-197

smanjenje tražnje za paketima usluga

prilagođavanje turističkog proizvoda individualnim potrebama potrošača čime će se

njegova cijena značajnije diferencirati

korišćenje ekonomije obima od strane organizatora putovanja pri zakupu kapaciteta

ali i specifičnijih proizvoda za specifičnije segmente

promjena odnosa u lancu distribucije

rastuća perspektiva malih organizatora putovanja koji će opsluživati specifične tržišne

segmente

kombinacija većeg broja kraćih putovanja

Ostali faktori

brži i jeftiniji transfer novca zahvaljujući komjuterskoj tehnologiji i elektronskom

novcu

redukovanje carinskih formalnosti

sve značajnija primjena tehnoloških inovacija u oblasti saobraćaja itd

rast turizma posebnog interesa (engl special interest)

Važno je osvrnuti se i trendove koji se odnose na Evropu kao dominantnu turističku regiju

Naime iako se očekuje da Evropa zadrže status najatraktivnijeg svjetskog turističkog

područja očekuje se pad učešća ove regije u ukupnom broju turista4 Nadalje u okviru

Evrope očekuje se da će oblast Centralne i Istočne Evrope ostvariti veći rast od regija

Zapadne Evrope Kada je riječ o perspektivnom razvoju turizma u Evropi mogu se nabrojati

sljedeće karakteristike

putovanja između zemalja EU imaće veću stopu rasta nego domaća putovanja u većini

zemalja EU

avio-saobraćaj će se razvijati brže nego ostali vidovi transporta ali se očekuje i brzi

rast željezničkog saobraćaja te razvoj željezničkog saobraćaja s apekta kvaliteta

brzine i cijene

paketi (paušalna putovanja) za individualnu klijentelu će postati relativno popularni

ldquokupovina u poslednji časrdquo (engl late reservation) će rasti u odnosu na ldquorano

bukiranjerdquo (engl early bookings) i to u mjeri u kojoj kompjuterski rezervacioni

sistemi (CRS) postanu uobičajen način bukiranja putovanja

putovanja starijih osoba kao i onih mlađih godišta povećavaće se brže u odnosu na 4 httpeceuropaeuenterpriseservicestourismstudiesecosystemsecosystems_ensuccessfactorspdf 04012012

ostale

tražnja za odmorom baziranom na rualnom i kulturnom turizmu i različitim

aktivnostima rašće brže od ostalih formi putovanja

grupe uključujući i porodicu postaće manje i mnogo fleksibilnije

odnos cijene i kvaliteta igraće sve veću ulogu u izboru destinacije i smještaja a

kvalitet okruženja postaće ključni faktor atraktivnosti5

Ima mišljenja na bazi kojih se ističu još neke očekivane promjene u domenu

makromarketinga za područje Evrope6

Politički faktori

Proširenje EU

Relativna politička stabilnost u zemljama tranzicije (Istočna Evropa)

Pojačana legislativa (posebno u domenu radnih odnosa)

Ekonomski faktori

Izizavi po pitanju slabljenja evra

Dalja harmonizacija instrumenata turističke politike u raznim domenima

(oporezivanje duty free shops i sl)

Pozitivni ekonomski rezultati u zemljama Centralne i Istočne Evrope

Socijalni faktori

Starenje stanovništva

Veća heterogenost stanovništva

Pojačana uloga medija na stanovništvo

Jačanje pokreta za ujedinjenje Evrope

Jačanje uloge žena u društvenom životu nacija

Usmjeravanje pažnje na različite etničke grupe i manjine

5 Jefferson A Linkorish L Marketing Tourism Longman London 1991 p 322-323

Tehnološki faktori

Pojava novih proizvoda

Snižavanje troškova i cijena

Razvoj agresivnih promocionih tehnika uz upotrebu savremene informacione

tehnologije

Treba istaći da postoji i određena reakcija na navedene globalne procese u pravcu porasta

lokalizacije tj težnje ka očuvanju i valorizaciji vlastitog identiteta i nasljeđa u lokalnim

okvirima što treba da bude uvaženo kad je riječ o planovima lokalnog razvoja opštine

Žabljak Na primjer u turističkom sektoru nasuprot velikim kompanijama koje pokrivaju

veći dio svjetskih turističkih kretanja pojavljuju se i specijalizovani operateri koji svoju

individualizovnu ponudu usluga prilagođavaju specifičnim tržišnim segmentima poput

ekoturiyma ili ruralnog turiyma To ide u prilog činjenici da će se u budućnosti razvoj

turističkog proizvoda pojačano tematizovati tj specijalizovati u skladu sa pojedinim ciljnim

segmentima Osnova navedenih procesa biće kombinacija nekoliko ili samo jednog od raquotri

slova Elaquo Entertainment (zabava) Excitement (uzbuđenje) i Education (edukacija)7 pa stoga

treba raditi na diverzifikovanju turističke ponude i udaljavanju od masovnog turizma kako bi

se privukao gost veće platežne sposobnosti

3 Karakteristike i pravila razvoja turističkog proizvoda

Turistički proizvod moguće predstavlja ukupna iskustva turista koja u manjoj ili većoj mjeri

zadovoljavaju njihova očekivanja uključujući iskustva sa smještajem prirodnim i kulturnim

resursima zabavom prijevozom ugostiteljstvom zaposlenima u turizmu itd8 Riječ je

dakle o skupu proizvoda i usluga koje posjetilac konzumira za vrijeme turističkog putovanja

6 Homer S Swarbrooke J Marketing Tourism Hospitality and Leasure in Europe Tourism Business Press London 1996 p 479

7 George Washington University University of Montenegro Mediteran University Ministry of Tourism ndash Montenegro Eco-Destination

Durmitor UNDP July 2006 p 28

8 httpwwwpannoniantourismhuhtmlsgradivohtmlgID=250ampID=559

Prikaz 3Turistički proizvod

Turistički proizvod je skup opipljivih i neopipljivih komponenti koje uključuju

resurse amp atrakcije

+

objekte amp infrastrukturu

+

usluge

+

aktivnosti

+

imidž amp simboličke vrednosti

koji nudi ZADOVOLJSTVA koja mogu biti ATRAKTIVNA za određenu

grupu potrošača kako bi ZADOVOLJILI svoje MOTIVE

i OČEKIVANJA u vezi sa njihovim slobodnim vremenom

Izvor Hawkins E Donald Lamoureux Kristin Razvoj produkata konkurentnog ruralnog turizma za destinaciju Stara planina Međunarodni institut za turiyam GWU Vašington 2006 str 4

Turistički proizvodi mogu biti različite složenosti pa preduzetnik može razvijati različite

vrste datog proizvoda

Osnovni proizvod Na nivou osnovnog proizvoda zadovoljavaju se samo osnovne potrebe

posjetilaca (npr smještaj i ishrana)

Očekivani proizvod Uključuje dodatne usluge ili proizvode u odnosu na osnovni proizvod

koje gost očekuje vezano za neki propisani standard (npr u hotelu s 4 gost očekuje bazen)

Podržavajući proizvod Riječ je o daljim dodatnim usluge ili proizvodima u odnosu na

osnovni proizvod kojima se pruža neka dodatna vrijednost za gosta ili se koriste kako bi se

proizvod razlikovao od konkurencije (npr u hotelu sa 4 gost ne očekuje wellness centar ali

postojanje takvog centra može razlikovati jedan hotel od drugoga i stvoriti prednost u očima

turista)

Prošireni proizvod Riječ je o proizvodu u koji su uključeni sadržaji koji ga dodatno razlikuju

od konkurencije imidž (npr posebno uređenje i atmosfera u smještajnom objektu itd)

Poput čovjeka koji se rađa raste razvija stari i umire turistički proizvodi prolaze takođe

prolaze kroz bdquoživotni ciklusldquo koji se sastoji od pet faza nastanak i razvoj uvođenje na tržište

rast zrelost i pad Promjenama i inovacijama moguće je produživati životni vijek proizvoda

Prvi korak u uspješnom razvoju turizma jeste analiza turističkog proizvoda Planirate da

razvijete i prodate novi ili i ldquoproizvodrdquo To znači kao i svaki proizvođač treba da znate o

stvaranju tog proizvoda barem isto toliko koliko i vaša konkurencija U tom smislu potrebno

je poznavati

Komponente turističkog proizvoda

Proces razvoja proizvoda

Uloge javnog i privatnog sektora u razvoju porizvoda

Ključne tačke za razvoj uspešnog turističkog proizvoda

Identifikacija turističkih resursa

U današnjim tržišnim uslovima gdje postoji rastuća konkurencija turisti mogu da biraju

mnogobrojne destinacije i turističke proizvode Npr turistički proizvodi opštine

Žabljakdestinacije Durmitor ne konkurišu samo onima u drugim destinacijama već i

međusobno Kod razvoja turističkog proizvoda neophodno je uzeti u obzir komparativnu

atraktivnost svakog postojećeg i predloženog turističkog proizvoda kako bi razvoj turističkog

proizvoda bio efikasan Stoga je potrebno uraditi

bull Prepoznavanje turističkih resursa i potencijalnih atrakcija

bull Proučiti pravila za razvoj proizvoda destinacije

bull Pravila za razvoj proizvoda za preduzetnike i mali biznis

bull Procjenu konkurencije

bull Brendiranje proizvoda

bull Integraciju turističkog proizvoda

Turistički resursi su osnova za razvoj turizma i često su glavni motiv za turistu da posjeti

destinaciju Očuvanje resursa i upravljanje istim moraju biti prioritet Iz tog razloga poželjno

je uraditi popis i procjenu već razvijenih kao i potencijalnih resursa što će pomoći

upravljanju resursima pod pritiskom masovnih posjeta a takođe će biti od pomoći za

pronalaženje novih mogućnosti turističke valorizacije kako je opisano u tabeli koja slijedi

Kad je riječ o koracima pri popisivanju resursa to su

Identifikacija Tip

Geografska lokacija

Opis

Pristup i okruženje Dostupnost

Kvalitet okruženja

Potrebe za uređenjem

Kvalitativna procjena Jedinstvenost

Interesovanjeprivlačna moć

Očuvanje

Globalna procjena Komparativna procjena

Sadašnji nivo korišćenja

Potencijal (sam ili u kombinaciji sa

ostalim)

Prioritet

Sve do momenta dok se ne dođe do određenog stepena razvoja koji će učiniti resurs

pristupačnim i privlačnim turistima - on nije atrakcija u turističkom smislu Atrakcije se

razvijaju sa ciljem da služe za rekreativne potrebe posjetilaca a mogu predstavljati stimulator

rasta i razvoja destinacije

Resurse možemo podijeliti na

- Prirodne resurse parkovi jezera planine

- Nasljeđe spomenici muzeji istorijska mjestahellip

- Moderne i tradicionalne kulturne manifestacije umjetnost kulinarstvo folklor muzika

arhitektura stil života

- Atrakcije koje je stvorio čovjek tematski park kongresni centarhellip

- Aktivnosti pješacenje hiking biciklizam pecanje posmatranje pticahellip

Atrakcije mogu biti klasifikovane na osnovu

Vlasništva Javne privatne (komercijalne ili neprofitne)

Stalnosti Oblasne atrakcije imaju trajnu lokaciju ili događajne atrakcije koje su kraće po

trajanju a promenljive lokacije

Privlačna moć Lokalno vikend ili nacionalnomeđunarodno tržište destinacije

Sljedeći upitnik treba da da prikaz atrakcija npr u opštini Žabljak po njihovoj privlačnoj

moći Pošto popunite ovu listu treba uraditi procjenu stepena atrakcije zbog identifikovanja

najperspektivnijih atrakcija i razvoja turističkih proizvoda Tabela dakle omogućava da

svaka atrakcija bude procenjena na osnovu svoje privlačne moći bilo kao lokalna atrakcija

(L) vikend atrakcija (V) ili nacionalnameđunarodna atrakcija (N)

Kulturne atrakcije i atrakcije

nasleđa

Procjena Komentari

Arheološka nalazišta L V N

Tvrđave L V N

Rodna mjestadomovi poznatih ljudi L V N

Ceremonijalni plesovi L V N

Crkve hramovi L V N

Rane naseobine L V N

Etno slavlja L V N

Folklorni pogrami L V N

Istorijske oblasti L V N

Etno-sela

Eko-sela L V N

Pješačke ture L V N

Ostalo L V N

Na prirodi zasnovane atrakcije Procjena Komentari

Oblasti za posmatranje ptica L V N

Šume L V N

Jezera L V N

Planine brda litice L V N

Nacionalni parkovi L V N

Ostalo L V N

Rekreacija Procjena Komentari

Tematski i zabavni parkovi L V N

Biciklističke staze L V N

Vožnja čamcima L V N

Kampovanje L V N

Farme ndash odmarališta za turiste L V N

Ribolovački sadržaji L V N

Potraga za fosilima L V N

Pješačenje L V N

Jahanje konja L V N

Lov L V N

Lokalni parkovi L V N

Oblasti za izlete L V N

Igrališta L V N

Oblasti za trčanje L V N

Skijanje L V N

Plivanje L V N

Folklorne igre L V N

Ostalo L V N

Specijalni dogadjaji Procjena Komentari

Sajmovi zanata L V N

Auto trke L V N

Roštiljijade specijalni događaji

vezani za hranu

L V N

Kampovi za mlade L V N

Plesne večeri L V N

Etničkemulti-kulturalne proslave L V N

Festivali životne sredine L V N

Sajmovi (poljoprivrednidrugi) L V N

Obilasci farmi L V N

Izložbe konja L V N

Edukativni odmori L V N

Motociklističke trke L V N

Koncerti L V N

Religijskespiritualne ceremonije L V N

Sportski događaji L V N

Radionice seminari L V N

Ostalo L V N

Ostale atrakcije Procjena Komentari

Seoske krčme L V N

Etno prehrambene prodavnice L V N

Plantaže ljekovitog bilja i prodajni

punktovi

L V N

Upakovani lokalni specijaliteti

(hrana)

L V N

Zanatlijski punktovi ili punktovi

drugih lokalnih proizvoda

L V N

Restorani i barovi sa etno hranom ili

lokalno odgajenom hranom

L V N

Centri za odmor u miru i tišini i

centri za učenje

L V N

Usputni poljoprivredno-proizvodni

štandovi

L V N

Neobične zgrade L V N

Nešto najvećenajmanje L V N

Nešto najbolje u svojoj vrsti L V N

Ostalo L V N

U ovom upitniku treba izbjeći preveliku analitičnost i opise U nekim slučajevima biće riječ o

jedinstvenim resursima sa visokom privlačnom moći a u drugim o sekundarnim resursima

koji mogu biti dopunjeni nekim interesantnim aktivnostima kako bi postali turistički

proizvod

4 Specifičnosti ruralnog turističkog proizvoda

Ruralni turizam zadovoljava potrebu čovjeka za slobodnim prostorom i novim iskustvima o

prirodi i životu na selu Za razvoj ruralnog turizma naročito je važna činjenica da postoji sve

veći broj zainteresovanih pojedinaca i porodica iz urbanih sredina koji žele da borave u

ruralnom ambijentu posebno preko vikenda i i praznika To je povezano sa današnjim

stresnim načinom života ljudi prezaposlenošću i preopterećenošću obavezama Na selu se

turisti mogu susresti sa očuvanom prirodom kulturnim nasljeđem običajima folklorom

tradicionalom gostoljubivošću Dakle potrošači žele da iskuse nešto drugačije u odnosu na

svakodnevno okruženje a da u isto vrijeme budu obezbijeđeni minimalni standardi komfora

Često se greškom smatra da je ruralni turizam zapravo ugostiteljstvo na selu To nije

vjerodostojno Ruralni turizam umnogome zavisi od raznolikosti ponude programa za

zahtjevne turiste Pojedinci - preduzetnici sa sela i ruralni domaćini lokalna samouprava

nevladine organizacije itd treba da budu u punom smislu partneri u razvoju ruralnog

turizma Skoro svaki region može postati turistička destinacija uz odgovarajuću

prilagođavanja

Pojam ruralnog turizma nije terminološki ujednačen i jasan u svim zemljama pa se u ovom

kontekstu upotrebljavaju slededi termini ruralni turizam agro-turizam turizam na selu

turizam na farmama zeleni turizam i slično U ovom priručniku se koristiti pojam ruralni

turizam koji je nešto uži pojam od ruralnog turizma

Boravak u ruralnom ambijentu pruža turistima mogućnost autentične zabave rekreacije

bavljenja sportom izleta do prirodnih atrakcija tipa pećina izvora potoka mogućnost lova i

ribolova jahanja planinarenja branja šumskih plodova ljekovitog bilja isl kao i traganja za

korjenima i uživanja u zdravoj hrani Glavne atrakcije ruralnog turizma su atraktivno

prirodno okruženje postojeće tradicije (materijalna i nematerijalna) ruralni način života

porodični milje i međuljudski odnosi

Slika br1 Crno jezero Žabljak

Izvor httpwwwpanacompnetmontenegros=durmitor 15012012

Stvaranje turističkog proizvoda u ruralnom turizmu odvija se zajedno sa gostom koji je

stekao mnoga nova iskustva ndash turistički doživljaj Tipični pozitivni efekti razvoja ruralnog

turizma su

bull povećavanje zaposlenosti lokalnog stanovništva

bull raspoloživost dodatnog prihoda za ruralna domaćinstva

bull podsticanje razvoja proizvodnih i uslužnih djelatnosti

bull sprečavanje migracije stanovništva na nivou selo-grad

bull zaštita i očuvanje prirodne i kulturne baštine

bull obogaćivanje turističke ponude

bull podrška integralnom razvoju ruralnog prostora

Osposobljavanje ruralnih imanja za gostoprimstvo i ostvarenje gostoprimstva u ruralnom

ambijentu uključuje aktivnosti u kojima turista tj posjetilac direktno učestvuje u cilju

razonode Aktivnosti u ruralnom turizmu mogu imati pozitivni i negativni uticaj na životnu

sredinu kao i na ekonomsko i socijalno okruženje zavisno od nivoa poštovanja pravila

održivog razvoja

Posebnu pažnju u okviru ruralnog turizma treba posvetiti gastro-ponudi i ponudi vina

(enološkoj ponudi) Posjetioci ruralnih domaćinstava najčešće pamte autentičnu

gastonomiju

Mjesta na kojima se pruža pomenuti vid turističke ponude su ruralna domaćinstva koja svoju

opstanak zasnivaju na poljoprivredi a višak svojih proizvoda plasiraju putem turizma Pored

prodaje sopstvenih proizvoda prihod u ruralnom turizmu se ostvaruje i pružanjem usluge

smještaja prehrane kao i pratećim aktivnostima (učestvovanje u berbama i žetvama

učestvovanje u košenju sijena sakupljanju ljekovitog bilja itd) Ruralno domaćinstvo se

može urediti sa autentičnim predmetima tog podneblja ali sa nastojanjem da pruži potrebni

nivo konmfora koji zahtijeva savremeni potrošač odnosno turista

Slika br 3 Durmitor

Izvor httpprivatnismestajdurmitorcompage_id=60 18012012

Usprkos prepoznavanju važnosti ruralnog turizma kao mogućeg sredstva u razvoju ruralnih

prostora ali i mogućeg brenda na međunarodnom turističkom tržištu on se u Žabljaku i

Crnoj Gori se nalazi u početnoj fazi njegovog razvoja Iako ima pozitivnih primera u smislu

preduzetništva u ruralnom turizmu itd karakteristično je da dosadašnji projekti nisu počivali

na nacionalnim programima razvoja već isključivo na privatnoj inicijativi pojedinaca i grupa

Sama revitalizacija sela je veliki i zahtjevan zadatak za arhitekte lokalnu upravu investitore

lokalno stanovništvo itd Stoga možemo reći da je ruralni turizam i dalje nedovoljno

prepoznatljiv u turističkom proizvodu Crne Gore i ne postoje odgovarajući mehanizmi

finansiranja preduzetničkih ideja u ovoj oblasti S druge strane Žabljak ima dobre uslove za

razvoj ovog vida turizma zahvaljujući geografskom položaju raznolikom pejzažu pogodnom

za razne vidove rekreacije gastronomiji folkloru bogatoj kulturnoj baštini

5 Koje karakteristike treba da posjeduje destinacija ruralnog turizma

Posebost turizma u odnosu na ostale djelatnosti je u tome što turistima pruža specifično

iskustvo doživljaj a u datom slučaju autentičnu ruralnu atmosferu Stoga postoje još

nekoliko važnih kriterijuma za procjenu atraktivnosti destinacije ruralnog turizma To su

Kvalitet Turisti su danas orjentisani na dobijanje bdquovrijednost za novacrdquo Turistička

destinacija da bi uspješno konkurisala mora ponuditi tržištu veću vrijednost od svojih

konkureneta za iste napore koje ulažu turisti (ldquovalue for effortsldquo) ili istu vrijednost za manje

napora Turisti odabiraju one destinacije koje pružaju najbolji turistički doživljaj (vrijednost)

za manje napora Takođe se mora staviti akcenat na to koliko su resursi dobro zaštićeni

uključujući i prirodne i socio-kulturološke Vrijednost jednog turističkog doživljaja sa

aspekta turista rezultat je mnogih faktora počev od samog odabiranja puta putovanja do

destinacije boravka u destinaciji itd Sposobnost pružanja veće vrijednosti posjetiocima

omogućava turističkim destinacijama veći profit i bolji poslovni rezultat Brojne aktivnosti u

funkciji stvaranja novog turističkog proizvoda pružanja boljih usluga i raznovrsnijih

turističkih doživljaja djeluju u pravcu održive konkurentske prednosti

Slika br4 Durmitor

Izvor httpprivatnismestajdurmitorcompage_id=60

Autentičnost Turisti žele da dožive autentičan doživljaj u destinaciji ruralnog turizma U

tom smislu autentičan doživljaj predstavlja niz događaja koji se pamte a koje davalac

proizvoda i usluga organizuje da bi na ličan način angažovao turistu Veliki broj sela nalazi se

u blizini vrijednih kulturno-istorijskih spomenika sa karakteristikama određenog područja U

ŽabljakuCrnoj Gori je sve više prepoznatljivih turističkih manifestacija (Vrela zima u

brdima Putevi sira) itd koji posjetiocu sela pružaju specifično iskustvo

Slika br5 Durmitorske stolovače

Izvor httpdurmitorfileswordpresscom201101durmitorske_stolovacejpg 11012012

Jedinstvenostbrend Turistički proizvod treba da razvije sopstveni identitet Brendiranje

proizvoda omogućava njegovu prepoznatljivost od strane potrošača ali i njihovu lojalnost

brendu Naziv i oznaka brenda su dva elementa koje obuhvata ovaj proces Uspješan pristup

procesu brendiranja turističkog proizvoda je identifikovanje različitosti i prednosti u odnosu

na konkurenciju

Širenje aktivnosti Nije dovoljno imati jedinstvenu atrakciju Turistima se mora ponuditi

mogućnost izbora kako bi ostali duže u toj destinaciji ili učestvovali u više aktivnosti

ruralnog turizma Pri razvoju ovih mogućnosti izbora mora se paziti na to da budu u slađene

sa glavnom atrakcijom i kulturnim i prirodnim resursima zajednice

Privlačna moć Po važnosti atrakcije mogu biti svrstane u primarnu (npr posjeta vinskom

podrumu) i sekundarnu kategoriju (npr vožnja kajakom) Zapravo turistička atrakcija treba

da bude mjesto ili aktivnost koja

- Obezbjeđuje prijatno i zabavno iskustvo za posjetioce

- Obezbjeđuje odgovarajući nivo sadržaja i usluga kako bi zadovoljilo zahtjeve potrebe

i interesovanje posjetilaca

- Može ali i ne mora biti vezana za naplaćivanje posjete9

U svakom slučaju ne treba zaboraviti da se turizam danas ne posmatra prvenstveno kao

način za postizanje već kao sredstvo za ostvarenje doživljaja koji se u užurbanoj

svakodnevici teško ostvaruju Drugim riječima turisti traže usluge koje će im omogućiti da

uživaju u s u drugačijem često nepoznatom okruženju Sa aspekta posjetioca riječ je o

sljedećem

Turistički resursiatrakcije - prilike za otkrića = STVARI KOJE TREBA VIDJETI

Aktivnosti - prilike za uživanje STVARI KOJE TREBA URADITI

Usluge objekti i infrastruktura - prilike da se usluga učini dostupnom =

PRISTUPAČNOST

Turisti kupuju snove zabavu avanturu očekujući da će biti riječ o onom doživljaju koji nije

dostupan u njihovom svakodnevnom okruženju U tom smislu destinacija ruralnog turizma

treba da ispuniti očekivanja tj obećanje kvaliteta usluge O tome treba vooditi računa pri

osmišljavanju i razvoju kako destinacije ruralnog turizma tako i turističkog proizvoda u

čemu nam je marketing pristup važan saveznik

U opštini Žabljak postoji niz potencijala za razvoj i unaprjeđenje ruralnog turizma Ruralni

turizam treba bazirati na već izgrađenoj infrastrukturi predočenoj kroz arhitekturu narodnog

graditeljstva Nadalje manifestacije u ruralnom turizmu treba da postignu značajnije efekte u

smislu povećanja atraktivnosti ruralnih predjela Takođe dječja rekreativna nastava i djeca

kao tržišni segment mogu predstavljati značajan ali neiskorišćeni potencijal razvoja ruralnog

turizma

9 Prilagođeno prema Buhalis D Costa C Tourism business frontiers Elsevier Butterworth-Heinemann

Linacre House Oxford 2006 p 200

Nadalje činjenica je da je dana 20091991 godine na Žabljaku usvojena Deklaracija o

ekološkoj državi čime je Crna Gora postala prva ekološka republika na svijetu a Žabljak je

proglašen za njenu prijestonicu Na žalost ova ideja za period od 20-tak godina nije doživjela

značajniju afirmaciju jer Crna Gora još uvjek daleko od odgovarajuće primjene standarda iz

oblasti ekologije i životne sredine

6 Konkurentnost i marketing destinacije ruralnog turizma

Pitanje međunarodne konkurentnosti u turizmu vrlo je kompleksno sa stanovišta brojnih

uticaja na turizam te brojnih ekonomskih socijalnih i drugih faktora koji moraju biti uzeti u

razmatranje Takođe turizam u sve većem broju opština postaje bitan pokretač za postizanje

važnih ciljeva lokalne zajednice kao i promociju kulturnih vrijednosti mira stabilnosti i

razmijevanja No svaka opština se suočava s ekonomskim društveno-kulturnim i ekološkim

dilemama težeći rastu blagostanja i kvaliteta života svojih građana

Slika br 6 Durmitor


Razmatranje konkurentnosti u turizmu je pored navedenog složeno i zbog same prirode

turizma kao industrije sastavljene od brojnih povezanih elemenata koji jedan drugog

uslovljavaju i nadopunjuju Zapravo temeljne djelatnosti koje čine turizam su saobraćaj

ugostiteljstvo (koje se dalje po tehnološkom procesu dijeli na hotelijerstvo i restoraterstvo)

trgovina djelatnost putničkih agencija komunalna djelatnost i zanatstvo Iako se za ovih šest

djelatnosti koje za cilj imaju pružanje usluga i ostvarivanje profita može reći da sačinjavaju

turizam kao industriju treba napomenuti da usluge turistima pružaju i brojne neprivredne

djelatnosti poput zdravstva kulture umjetnosti itd o čemu se na nivou opštine mora voditi

računa

Imajući u vodu da SWOT analiza predstavlja integralni analitički okvir za analizu spoljnjeg i

unutrašnjeg okruženja odnosno opštine kao cjeline uputno je uraditi SWOT analizu turizma

opštine Cilj je dobiti relevantne informacije o snagama i slabostima samog okruženja te

prilikama i ograničenjima okoline u kojoj opština Žabljak djeluje s ciljem rješavanja

strateških pitanja turističkog razvoja

PRIKAZ 4 SWOT analiza turizma u opštini Žabljak

SNAGE SLABOSTI

Bogati i raznoliki prirodni resursi

Dvije sezone - ljetnja i zimska

Postojeći hotelsko-turistički kapaciteti

Tradicija turizma

Kanjon Tare na listi UNESCO - ve prirodne i

kulturne baštine

Opterećenje životnog okruženja uzrokovano

divljom gradnjom

Nedovoljna zaposlenost ili sezonska

zaposlenost

Nezadovoljavajuća vanpansionska ponuda

Nezadovoljavajuća infrastruktura (ceste

vodovod kanalizacija) u opštini

Migracija mladih ka većim centrima

ŠANSE PRIJETNJE

Rzvoj projekata i saradnje sa prekograničnim

opštinama

Pristup pojedinim fondovima EU

Pad interesa stranih investitora

Izloženost elementarnim nepogodama

Nedostatak svijesti - neodgovarajući odnos

Razvoj partnerstava izmedu javnog

privatnog i nevladinog sektora

Udruživanje i formiranje klastera i zajednički

nastup na tržištu (turističkom i

poljoprivrednom)

Jačanje nevladinog sektora ndash izgradnja

institucija

prema prirodnim resursima i životnoj sredini

Nedovoljna spremnost građana na

participaciju u projektina od laquozajednickih

interesaraquo

Izvor Obrada autora Data SWOT analiza implicira iscrpnu analizu svih faktora razvoja turizma u opštini Žabljak

na bazi raspoloživih resursa pa stoga nameće strateška pitanja budućeg razvoja

Marketing pozicioniranje opštine Žabljak treba da bude bazirano na jedinstvenim obilježjima

urbanog prostora i tradicionalnog zaleđa koji se sjedinjuju u spoj jedinstvene turističke

ponude Optimalnim korištenjem raznolikih prirodnih i kulturnih resursa opštine Žabljak

mogu se privući različiti tržišni segmenti motivisani različitim motivima putovanja

Destinacija Žabljak treba da se pozicionira se kao destinacija raznovrsnih turističkih

doživljaja i događaja koja ponudom položajem tradicijom i znanjem stvara uslove za

prijatan boravak turista raznolikih životnih doba i zahtjeva Simbioza prirode kulturne

baštine tradicije i nasljeđa sa snažnom orjentacijom ka ruralnom turizmu i ekoturizmu treba

da opredjeli model marketing pozicioniranja destinacije ŽabljakDurmitor

Ne smije se zaobići ni pitanje brendiranja turističke destinacije ŽabljakDurmitor a od kojeg

u velikoj mjeri zavisi ne samo percepcija potrošača po pitanju destinacije (sagledavanje

destinacije kao raquomodnog rekvizitalaquo) već i potencijal njenog budućeg razvoja Naime sa

ekonomske tačke gledišta važnost brendiranja destinacije vezuje se za porast konkurentnosti

pozicioniranje destinacije te privlačenje stranih direktih investicija u turizam i druge oblasti

Zahtjevi svjetskog turističkog tržišta odražavaju se na turističke destinacije na način da one

moraju obezbijediti ukupnu privlačnost i jedinstvenost iskustava posjetilaca koja treba biti na

istom ili većem nivou od one koju alternativne destinacije pružaju potencijalnim

posjetiocima Taj zahtjev doveo je do nove realnosti pojačane potrebe za saradnjom na

lokalnom i regionalnom nivou čime se nastoji obezbijediti kvalitetan turistički proizvod sa

performansama koje mu omogućavaju efikasno takmičenje na međunarodnom nivou Ovu

novi pristup poslovanju naziva se Coopetition (ldquocooprdquo iz ldquocooperationrdquo- saradnja i ldquotitionldquo

iz ldquocompetitionldquo ndash takmičenje) Dati pristup odražava usmjerenost na zadovoljstvo potrošača

odnosno njegovo pozitivno ili specifično iskustvo kao zajednički interes različitih interesnih

grupa u turizmu destinacijeopštine

Date obaveze uključuju i potrebu da se u velikoj mjeri poboljša kvalitet odluka u vezi sa

razvojem turizma u destinacijiopštini te potrebu da se kreiraju odgovarajući pristupi za

postizanje konkurentnosti turističkih destinacija i to na način koji u punoj mjeri uvažava

kriterijum održivosti

Naime premda mnoge opštine posmatraju turizam kao sredstvo ekonomskog razvoja i

smanjenja siromaštva jedan od većih izazova razvoja turizma odnosi se na česti nedostatak

efikasne mreže komunikacija između lokalne zajednice i vlasničkih i upravljačkih struktura u

turizmu uzimajući u obzir brojne suprodstavljene interese različitih stejkholdera Ovi izazovi

mogu biti riješeni ukoliko se u svim fazama određenog projekta odnosno inicijative razvoja

turizma uspostavi odgovarajuća mreža komunikacija Ovdje je bitan model koji povezuje tri

elementa javne institucije lokalnu zajednicu i potrošače

Uloga javnih institucija uključujući lokalnu upravu u podsticanju efikasne mreže

komunikacija je esencijalna Ovo stoga što javne institucije imaju primarnu ulogu u

obezbjeđivanju podrške i participacije lokalne zajednice u raznim projektnim inicijativama

pa se i opština Žabljak treba usmjeriti na efikasnost ovih podsticaja Zapravo mora se

djelovati u pravcu porasta svijesti stanovništva u vezi sa važnim odlukama rezolucijama i

slično te time uticati na njihovu uspješniju implementaciju

Nadalje razvijena mreža komunikacija sa lokalnim stejkolderima važna je kako bi se

pridobila podrška preduzetnika donosilaca odluka u turizmu nevladinih organizacija i

javnosti u vezi sa potencijalnim projektima u ovoj oblasti Pored toga važan dio mreže čine i

sami potrošači odnosno turisti Komunikacije sa potrošačima treba da omoguće između

ostalog i edukaciju turista o prirodnim kulturnim i drugim specifičnim sadržajima

destinacije raspoloživim uslugama i sl Postoje brojna pitanja koja treba riješiti kako bi se

postigla efikasna strategija i mreža komunikacija ali i primjeri dobre poslovne prakse kojima

se možemo rukovoditi

Održiva konkurentnost turističke destinacije se u savremenim uslovima zasniva na sljedećim

kriterijumima10

sposobnosti povećanja turističkih prihoda

sposobnosti stalnog privlačenja ciljnih grupa posjetilaca

pružanju proizvodadoživljaja koji zadovoljavaju potrebe posjetilaca

profitabilnosti

obezbjeđenju odgovarajućeg kvaliteta života za lokalno stanovništvo

očuvanju prirodnog okruženja

U cilju integralnog razvoja navedene razvojne oblasti bi trebalo da budu podržane

Razvoj malih i srednjih preduzeća u turizmu (poslovni centri osnivanje poslovnih

inkubatora)

Povećanje opštinskih kapaciteta za podržavanje osnivanja malih i srednjih preduzeća

kao i stvaranje povoljne poslovne sredine (npr opštinski uslužni centar)

Unapređenje komunikacije između organa lokalne samouprave i biznisa

Institucionalizacija odnosa između organa lokalne samouprave i biznisa

Razvoj humanog kapitala

Investicijama u infrastrukturu (putevi vodovod

kanalizacija)

Investicijama u zaštitu životne sredine

Za neke slabije razvijene destinacijeopštine razvoj turizma može predstavljati primarni

razvojni cilj No mora se skrenuti pažnjada turizam može podrazumijevati i velike rizike S

obzirom da u ovoj oblasti postoji veoma jaka konkurencija za tržišni udio jedan broj

destinacija postao je vrlo zavisan od turizma i osjetljiv na sva nepovoljna tržišna kretanja i

trendove u ovoj oblasti S druge strane turizam je jako osjetljiv na socijalne turbulencije i

10 Ritchie B J R Crouch I G The competitive destination a sustainable tourism perspective CABI Pub New York 2003 p 2

ekološke rizike poput razaranja prirodnih eko-sistema Dalje neadekvatna infrastruktura i

ugrožavanje prirodne sredine (posebno na destinacijama sa velikom gustinom saobraćaja)

mogu predstavljati prepreke razvoja turizma

Stoga lokalne nevladine organizacije mogu predstavljati važan faktor održivog razvoja

opštine Učešće građana u debatama o pružanju javnih usluga kao i njihov doprinos boljem

upravljanju javnim dobrom može predstavljati važan doprinos usklađivanju razvojne politike

sa stvarnim potrebama građana Da tog aspekta treba imati u vidu da lokalna zajednica sve

više utiče na ponašanje vlade i privrede u smislu evaluacije doprinosa države i preduzeća

društvenom blagostanju

Generalno orijentacija prema turistima koja ima za cilj zadovoljavanje njihovih sadašnjih i

budućih potreba te povećavanje njihovog zadovoljstva uslugama vodeći računa o naporima

konkurenata koji su usmjereni na privlačenje turista treba da bude konkurentski pristup koji

treba primijeniti u okviru mreže interesnih grupa u turizmu opštine Žabljak Zadovoljavanje

potreba i želja turista složen je koncept sačinjen od različitih elemenata koji se s vremenom

mijenjaju Stoga je potrebno je pratiti trendove na svjetskom turističkom tržištu kako bi se

promjene zahtjeva i potreba turista mogle pravovremeno uočiti i pronaći odgovarajuči

konkurentski odgovor

U svakodnevnim kontekstu marketing se često pogrešno postivjećuje sa promocijom koja je

samo dio marketinga Marketing obuhvata analizu tržišta određivanje ciljnih grupa

proizvoda cijene promocije distribucije ljudi uslužnog ambijenta i procesa pružanja

usluge Ispravnom kombinacijom ovih elemenata određuje se konkurentnost na tržištu

Marketing strategija pomaže da se domaćinstvo na pravi način usmjeri ka potrebama i

željama gosta da optimalno koriste postojeći resursi kao i da se smanji rizik u poslovanju

Sam pojam marketing u užem smislu znači bdquoto market a productldquo dakle iznijeti proizvod na

tržište Pri tom se misli na prostorno ali i preneseno značenje

Postojanje marketinškog pristupa znači da treba da imate

I CILJEVE

II MARKETING STRATEGIJU

III MARKETING MIKS

Ciljevi predstvaljaju ono ka čemu ruralno domaćinstvo treba da teži npr izdavanje

određenog broja soba u toku sezone ili godine povećan broj posjeta turista povećan prohod

ruralnog domaćinstva osvajanje novog tržišta isl

Pri formiranju marketing strategije važni su sljedeći koraci

1) PRECIZNO SE ODREDI BIZNIS IDEJA

2) ODREDI SE CILJNA GRUPA (npr porodice s djecom stariji ljudi ribolovci turisti

- posmatrači ptica itd) Treba napomenuti da se ciljne grupe određuju na osnovu više

kriterijuma Za potrebe ovog priručnika biće izdvojeni sljedeći

- Glavna motivacija za putovanje (npr posjeta određene atrakcije uživanje u

lokalnim vinima isl)

- Individualno ili grupno putovanje (paket aranžman parovi porodice prijatelji)

- Direktno rezervisanje ili preko turističke agencije

- Vrste transporta i smeštaja koje preferiraju (automobil bicikl isl)

- Sezona posjete (npr glavna sezona međusezona van sezone)

- Lojalnost (novi ili stalni gosti)

3) PRISTUPA SE POZICIONIRANJU ODNOSNO ODREDI SE MJESTO U

TURISTIČKOJ PONUDI REGIJE

4) ODREDE SE CILJEVI U ODREĐENOM PERIODU (npr izdavanje soba u ruralnom

domaćinstvu povećati za 10)

5) ODREDE SE KANALI DISTRIBUCIJE (npr turističke agencije sopstveni website

website lokalne turističke organizacije itd)

6) ODREDI SE MARKETING MIKS (npr prospekti lifleti prezentacija na Internetu

posjeta sajmu isl - o marketing miksu više ispod)

7) POVRATNA SPREGA (ispitivanje gostiju kako su dobili informaciju o nama

zadovoljstvo uslugom itd )

Marketing usluga na koji se nadovezuje ruralni turizam ima sljedeće osnovne djelove tzv

marketing miks (4P)

1 proizvod

2 cijena

3 promocija

4 mjesto - distribucija

Kad je riječ o ruralnom turizmu proizvod se najčešće odnosi na

ndash Smještaj (npr gostinska kuća)

ndash Ishranu (npr ishrana bazirana na domaćoj proizvodnji u ruralnom domaćinstvu)

ndash Smještaj i ishranu zajedno (noćenje s doručkom polupansion pun pansion)

ndash Animaciju gostijudopunske aktivnosti (npr učestvovanje u berbi kestena)

ndash Dodatnu animaciju (izleti upoznavanje sa kulturom tradicijom i folklorom lov

ribolov itd)

ndash Prodaja proizvoda (suveniri upakovana lokalna hrana i sl)

Slika br 5 Domaća radinost na Durmitoru

httpdurmitorfileswordpresscom201101domaca__radinostjpg 14012012

Za formiranje cijena bitno je poznavanje svih troškova zatim cijena konkurencije kao i

očekivanja gosta u vezi cijena Neki od faktora koji dodatno mogu uticati na cijenu

- vrsta usluge (pansion polupansion noćenje s doručkom izlet itd) posjeta u sezoni ili van

sezone

- dužina boravka (preporučuje se popust za goste koji duže borave)

- individualna ili grupna posjeta (preporučuje se davanje popusta grupama)

- posjeta stalnih ili novih gostiju itd (preporučuje se davanje popusta stalnim gostima)

Kad je riječ o promociji za ruralno domaćinstvo je važno da ima svoju brošuru koja sadrži

osnovne informacije za potencijalnog gosta po mogućnosti na više jezika imajući u vidu da

je turizam u Žabljaku i Crnoj Gori mahom orjentisan na međunarodno tržište Turistička

organizacija Žabljak treba da bude Vaš partner u promociji jer izrađuje katalog opšte ponude

destinacijeopštine Žabljak katalog aktivnog odmora katalog smještaja itd u kom može biti

zastupljen i Vaš smještajni kapacitet tj turistički proizvod Takođe turistička organizacija

Žabljak nastupa na međunarodnim sajmovima čime Vaš smještajni kapacitet ili turistički

proizvod proširuje tržište website bilo Vaš bilo turističke organiacije isl daje mogućnost da

prezentirate Vaš proizvod širom svijeta uz male troškove Internet prezentacija sa

fotografijama i po mogućnosti sa listom cijena predstavlja važan način komunikacije sa

gostima koji putuju individualno (dakle ne u organizaciji turističke agencije) i uopšte Ovo

stoga što individualni putnici mogu biti naročito važan tržišni segment u ruralnom turizmu

Oni koji su motivisani posebnim željama ili aktivnostima će verovatnije ići u potragu za tom

aktivnošću u svom sopstvenom automobilu ili biciklu Primjer informacija koje mogu biti

date na website-u ili na rapolaganju u ruralnim domaćinstvima a mogu biti posebno

privlačne za individualne turiste

Lokalne putne mape sa prikazanim dnevnim maršrutama

Opis pejzaža koji se može videti na ovim maršrutama

Vrste puteva

Vremenski uslovi

Objekti na mjestima za pauzu

Objekti za popravku bicikala

Lokalna dešavanja praznici svečanosti i zabava

U prethodnom tekstu je objašnjen tzv 4P marketing miks koncept Savremeniji pristup od

pomenutog obihvata proširenje za još 3 elementa (7 P)

5 Ljudi - doprinos ljudi u ruralnom domaćinstvu sticanju i zadržavanju turiste

6 Uslužni ambijent ili prostor - autentičan ambijent u kom se odvija usluga u ruralnom

turizmu

7 Proces pružanja usluge - vezuje se za niz sitnih dobro planiranih aktivnosti koje će učiniti

sigurnim i udobnim boravak turiste na selu od momenta dolaska do momenta odlaska (npr

ako turista mora da čeka da se to čekanje odvija u projatnom i udobnom ambijentu da mu se

obezbjedi osvježenje isl)

Kad je riječ o ljudima kao elementu marketing miksa postavlja se pitanje kakav to treba da

bude domaćin u ruralnom domaćinstvu Domaćin u ruralnom turizmu treba da poznaje

potrebe savremenog gosta kao i način očuvanja kulture tradicije i običaja koji mogu da

postanu dio ponude ruralnog turizma Pored talenta i osjećaja za kontakt s gostom kao i

određenog nivoa znanja i vještina za bavljenje turizmomugostiteljstvom (npr znanja vezano

za doček gostiju organizaciju smještaja ishrane i planiranja sadržaja tokom boravka) u opšte

osobine koje su potrebne kod domaćina u ruralnom turizmu ubrojamo i psihofizičke

osobineNadalje kad je riječ o procesu pružanja usluge turisti danas žele da iskuse nešto

drugačije a da u isto vrijeme dobiju garancije o minimalnim standardima komfora Gostima

treba obezbijediti da imaju aktivan odmor na selu Način obavljanja starih zanata sticanje

vještina u pripremi gastronomskih užitaka učešće u poslovima ruralnog domaćinstva neki su

od posebnih događaja koji ruralni domaćini mogu ponuditi turistima i time im pružiti

specifično iskustvo

Finalno treba napomenuti da se marketing može podijeliti na direktni i indirektni Direktni

za razliku od indirektnog podrazumijevanje neposredan kontakt sa ciljnim grupama i to

emailom telefonom pismompozivnicom itd Direktan marketing je svrsishodan ako je ciljna

grupa mala i ako je poznajete Primjer može biti čestitka stalnim gostima za Novu godinu

Direktan marketing omogućava smanjenje troškova oglašavanja putem radija TV-a novina i

sl što je tipično za indirektni marketing

Kad je riječ o indirektnom marketingu uz pomoć mjera marketinga može se stvoriti utisak o

pozitivnoj atmosferi o našem proizvoduusluzi Primjer mjera

1 Izrada brošure na više jezika

2 Izrada sajta sa ponudom galerijom slika i po mogućnosti cijenama

3 Prodaja originalnih suvenira uključujući putem Interneta (npr tradicionalni odjevni

predmeti poput kapa itd)

4 Izrada vizit-karti

5 Uključivanje na sajt lokalne turističke organizacije nacionalne turističke organizacije i u

brošure regiona

6 Saradnja sa turističkim udruženjima npr Udruženjem turističkih agencija

U uslovima globalne konkurencije važno je razmišljati i o marketing inovaciji turističkog

proizvoda U tom smislu treba tražiti pdgovore na sljedeća pitanja

Šta turisti kupuju

Praćenje trendova u turističkom putovanju

Poznavanje imidža destinacije Durmitoropštine Žabljak

Usklađivanje razvoja potencijalnog ruralnog turističkog proizvoda sa trendovima

tržišta

7 Buduće smjernice razvoja ruralnog turizma

Opšte promene turističke tražnje i ponašanja idu u korist razvoja ruralnog turističkog

proizvoda Održivi razvoj ruralnog turizma potreban je između otalog jer se na tržištu sve

više traži individualni i nestandardizovani turistički proizvod Smanjenje tradicionalnih

subvencija za poljoprivredu čini da ruralni turizam postaje sve važniji činilac podrške

održive ruralne zajednice U tom smislu ruralni turizam može da obezbijedi neophodnu

ekonomsku alternativu proizvodnji i poljoprivredi bilo da je riječ o smještaju na farmama u

privatnim ruralnim kućama u malim porodičnim pansionima i hotelima ili nekoj drugoj vrsti

ponude

U većini zemalja danas postoje oblici obezbeđivanja kvaliteta proizvoda ruralnog turizma

dok na međunarodnom tržištu još uvek nedostaje zajednički dogovoren minimum standarda

kvaliteta Regionalna i nacionalna posebnost je jedan od glavnih resursa ruralnog turizma ali

je ona zahtijeva jedinstvenu terminologiju i kriterijume kvaliteta usluga Konačno cilj je

stvaranje Evropske oznake za ruralni turizam

Ruralni turizam je u bliskoj vezi sa životnom sredinom što čini osnovni resurs u privlačenju

pažnje potrošača ka destinaciji Zelene oznake i koncepti upravljanja životnom sredinom ne

samo da doprinose poboljšavanju opšte održivosti biznis inicijativa već obezbeđuju i važnu

različitu vrijednost koju opažaju potrošači Zbog činjenice da ruralni turizam privlači mahom

turiste sa posebnim interesovanjima destinacije koje nude odmore u ruralnom turizmu

vjerovatno neće trpjeti negativne posljedice koje osjećaju destinacije masovnog turizma

Filozofija ruralnog turizma (ljudske vrijednosti i kulturni identitet) je veoma bitna ali mora

biti kombinovana sa profesionalizmom i poslovnim pristupom da bi bila uspješna Da bi

poboljšali svoje pozicije u odnosu na partnere iz javnog i privatnog sektora pružaoci usluga

u ruralnom turizmu treba da budu umreženi i nastupaju zajednički Zasnivanje svojih

djelovanja putem koncepta zajednice i asocijacija najefikasniji je način ispunjavanja

zajedničkih potreba i rešavanja zajedničkih problema Efikasna organizacija ruralnog

turizma je bitna za utemeljivanje uspešne djelatnosti

Organizacija ruralnog turizma koja bi mogla obuhvatati opštinske asocijacije pružaoce

usluga smještaja druge pružaoce turističkih usluga i lokalnuregionalnu upravu mogla bi biti

odgovorna za prilično veliki niz aktivnosti kao što su sledeće11

-Određivanje vizije i strategije

-Organizacija i održavanje sistema klasifikacije

-Marketing ruralnog turizma u datoj oblasti

-Pružanje usluga poslovne podrške onima koji se bave ruralnim turizmom

-Organizovanje foruma za razmenu iskustava ndash mreže onih koji se bave ruralnim turizmom

-Obezbeđivanje obuke

-Finansiranje

Ljudski resursi su ključni faktor uspjeha u ruralnom turizmu Kontinuirana stručna obuka je

neophodna kako bi se povećala sposobnost da zadovolje potrošače sa rastućim zahtjevima

To se posebno odnosi na poboljšavanje razmijevanja između kultura kako pružalaca usluga

tako i potrošača kako bi se kombinovala zaštita lokalnog kulturnog identiteta sa visokim

nivoom usluga

8 Preporuke za razvoj konkurentnosti ruralnog turizma u opštinidestinaciji Žabljak

Analiza trendova razvoja i promocije turističkog sektora je doprinijela i prepoznavanju

komparativnih prednosti opštine Žabljak a takođe i planskih koncepcija koje je potrebno

pratiti ako se želi omogućiti razvoj i iskorištenje njenih strateških turističkih potencijala

Adekvatnom valorizacijom i kvalitetnom prezentacijom turističkih resursa opštine Žabljak na

međunarodnom tržištu komparativne prednosti se mogu uspješno pretvoriti u konkurentne

prednosti što je može svrstati u destinacije koje nude adekvatnu vrijednost za utrošeni novac

Ključne komparativne prednosti opštine Žabljak su

Jedinstvo različtih prirodnih i kulturnih resursa

Geografski položaj

Kapaciteti za diverzifikovanu turističku ponudu

Izazovi sa kojima se suočava opšina Žabljak u razvoju i promociji sektora turizma su

slijedeći

Optimalno iskorištavanje prirodnih i kulturnih resursa kao i tradicionalnih i ekoloških

vrijednosti za razvoj turističke djelatnosti kao osnove za uravnotežen ekonomski

razvoj koji će se komplementarno širiti na ruralna turistički nedovoljno valorizovana

područja

Brzi i nekontrolirani razvoj u posljednje vrijeme koji je učinio opštinu Žabljak

prepoznatljivom destinacijom za ulagače kojima je poslovni interes ulaganje u

izgradnju apartmana za tržište čime se cijeli prostor nekontrolisano troši te se tako

smanjuju resursi i prostor za razvoj budućih turističkih sadržaja i objekata

Zaštita i održavanje kulturnog naslijeđa kao i prirodnih kompleksa (da bi im se dala

11

httpwwwcenortrspage_id=80 12122011

ekonomska dodana vrijednost i podstakao održivi razvoj)

Očuvanje zdravog okruženja i promocija ekološki prihvatljivih tehnologija i

uvođenjem novih sistema za upravljanje vodama i otpadom

Razvoj ruralnog turizma čija je važnost prije svega u interakciji poljoprivredne

proizvodnje proizvodnje tradicionalnih proizvoda prezentovanja i revitalizacije

tradicionalne baštine tradicionalne gastronomije i turističkih usluga

Razvoj gastro-ponude Ovo stoga što bdquogastronomijom privučenildquo posjetioci

omogućavaju valorizaciju različitih destinacionih resursa čija je samostalna privlačna

moć iz različitih razloga manja od one koju mogu generisati kada su umreženi u

integrisani proizvod ili doživljaj

Suočavanje sa ovim izazovima implicira ujedno i strateška usmjerenja razvoja i promocije

turizma uopštini Žabljak Suština tih usmjerenja leži u iskorištenju prirodnih potencijala ali i

specifičnog kulturnog identiteta koji destinacija ŽabljakDurmitor gaji vjekovima U tom

smislu opština Žabljak treba paralelno investirati u ljudske resurse infrastrukturu i institucije

neophodne za optimalno iskorištenje zavidnih prirodnih i kulturnih arheoloških i istorijskih

potencijala Strategija pozicioniranja cijele opštine treba da se zasniva na sljedećim

postavkama

Unaprjeđenju kvaliteta proizvoda i usluga u turizmu

Diferenciranosti ponude

Porast kvaliteta i broja smještajnih jedinica u objektima usklađenima s autohtonim

obilježjima

Integrisanom turističkom konceptu brenda koji je zasnovan na održivom razvoju i

Međuregionalnom i međunarodnom povezivanju u pogledu razvoja turističkih

projekata

Jačanju kapaciteta lokalne zajednice za apsorpciju fondova EU

Poticanju zapošljavanja na području eko-turizma i ruralnog turizma

Pristupu turizmu kao metodi razvoja

Inovativnom destinacionom menadžmentu

Ciljno tržište treba da bude raznoliko sa težnjom ka većem privlačenju posjetioca rastuće

platne moći Usmjerenost destinacije Žabljak treba da bude ka širem profilu tržišnih

segmenata motivisanih odmorom opuštanjem poslom kulturom događajima rekreacijom

edukacijom etnografskim vrijednostima zabavom i avanturom itd

Savremeni turistički proizvodi diversifikacija regionalna specijalizacija jačanje regionalnih

identiteta okviri su u kojima moramo postaviti dugoročne ciljeve razvoja turizma u opštini

Žabljak Razvoj integralnog kvaliteta destinacije podrazumijeva udaljavanje od pojedinacnih

ciljeva razvoja te promjenu kvantitativnog i ekstenzivnog razvoja ka kvalitativno-intenzivan

razvoj privredne socijalne i ekološke komponente Uvažavajući postojeće stanje ponude i

obavezu da se ona kvalitativno razvija posebnu pažnju treba usmjeriti u specifične turističke

proizvode kao nove razvojne mogućnosti turizma opštine Žabljak

Ulagati u katune i ruralni turizam

osmisliti welness-programe i well-being proizvode

van glavne sezone osmisliti odmore za istraživanje otkrivanje edukaciju

osmisliti turističke događaje bazirane na konceptu edukacije

U cilju realizacije željenog marketing pozicioniranja destinacije Žabljak potrebno je

finansirati projekte i programe koji

ndash promovišu turističke mogućnosti i obogaćuju turističku ponudu Žabljaka

ndash podižu nivo kvaliteta turističke i ugostiteljske usluge na teritoriji opštine Žabljak

ndash afirmišu turističke manifestacije Žabljaka

ndash uvode nove programe u turističku ponudu kojom bi se promovisale ambijentalne celine

opštine

Finansijska podrška treba da bude vezana za razvojne programe koji u sebi pretpostavljaju

integraciju različitih vidova turizma i komplementarnih privrednih grana (poljoprivreda

zanatstvo trgovina saobraćaj mala privreda) u cilju podizanja ponude na viši nivo

Saradnja javnog i privatnog sektora sve više će predstavljati finansijski modalitet u kome će

opština vidjeti novu razvojnu šansu u oblasti turizma Zapravo sama ograničenost sredstava

kojima opština raspolaže podsticaće saradnju i partnerstvo oba sektora u oblasti turističkog

razvoja i promocije Za podršku različitih formi javno-privatnog partnerstva potrebno je da

politika propisi infrastruktura organizacija službi i poreska regulativa budu prilagođene

promjenama na turističkom tržištu

U savremenim uslovima bez jasne težnje javnog i privatnog sektora ka konsenzusu oko

ključnih pitanja upravljanja destinacije nema ni njenog održivog razvoja niti održive

konkurentnosti U tom smislu je potrebno prvo postići saglasnost o pravcima razvoja

destinacije a potom i razini kvaliteta usluge i ponude koja se želi razvijati Premda je

marketing a posebno promocija najčešća aktivnost u oblasti javno-privatnog partnerstva u

turizmu važan aspekt se odnosi i na turističku infrastrukturu obrazovanje i stručno

usavršavanje turističkih kadrova bezbjednost očuvanje životne sredine i kulturne baštine te

ostale investicije od zajedničkog interesa

U cilju uspostavljanja kompatibilnog odnosa između najvrijednijih dijelova prirodne sredine i

turizma ali i zahtjevima koji se stavljaju pred Crnu Goru kad je riječ o njenom putu ka

evropskim integracijama posebnu pažnjiu treba posvetiti finansiranju i realizaciji

- projekata koji podstiču prekograničnu i regionalnu saradanju

- projekata koji uvažavaju principe normative i standarde korišćenja prostora čime će se

stvoriti osnov za razvijanje koncepta usklađenog razvoja selektivnog turizma u Crnoj Gori

- projekata koji upotpunjavaju turistički proizvod kroz plasman kulturnih istorijskih i drugih

antropogenih atraktivnosti turističkog područja kao posebnih vanpansionskih sadržaja

- programa turističkih manifestacija u zemlji međunarodnog i regionalnog značaja

Destinacija ŽabljakDurmitor treba da gradi svoju budućnost u nasljeđu i prošlosti uz

uključivanje znanja i sposobnosti profesionalnih kadrova i lokalnog stanovništva a strategija

podizanja konkurentnosti treba da se zasniva u kontinuiranoj valorizaciji tradicionalnih

vrijednosti i rastu kvaliteta ponude svih sadržaja destinacije i smještajnih kapaciteta hotelske i

druge ponude pri čemu naglasak treba staviti na očuvanje autohtonih etnografskih i

ambijentalnih vrijednosti uz kontinuirani razvoj kadrova

9 Studije slučaja iz međunarodnog turizma

STUDIJA SLUČAJA 1 Ruralni turizam u Nepalu Nepal je nesumnjivo najpoznatija destinacija trekinga i planinarenja na svijetu Turizam na Himalajima je počeo 50-ih godina i do kraja 90-ih kraljevstvo je godišnje posjećivalo preko 400000 ljudi pri čemu je generisano 164 miliona US dolara godišnje i postojalo je između 12000 i 15000 zaposlenih u turizmu Tri četvrtine posjetilaca je posjetilo Nepal radi razgledanja a 15 je došlo isključivo radi trekinga i plannarenja Takođe razvijena je i ponuda raftinga Pošto je za treking potrebna dozvola broj trekera je poznat U godini 1997 bilo je preko 90000 trekera i to 40000 nezavisnih i 50000 koji su putovali u organizovanim grupama Oko 60 je posjetilo region Annapurna Dozvole su potrebne i za planinarske ekspedicije i 1997 godine bilo je 120 ekspedicija koje su uključivale 861 planinara pri čemu je bilo zaposleno 7000 lokalnih stanovnika kao podrška ekspedicijama Ekonomski socijalni i ekološki uticaji na ruralni turizam u Nepalu proučavani su vrlo široko U selima na glavnim treking putevima u regionima koji se često posjećuju kao što su Annapurna i Mont Everest poljoprivreda je uveliko zamjenjena turističkim aktivnostima To uključuje kolibe kuće restorane i druge oblike biznisa Sa povećanim prihodima porodice Šerpasa preferiraju da njihova djeca dobiju zapadno obrazovanje prije nego lokalno koje prenose monasi Jedan od velikih problema za prirodnu okolinu je povećanje količine smeća koje nije bio-razgradivo Procjenjeno je da su krajem 80-ih trekeri ostavljali preko 55 tona smeća godišnje samo u regiji Annapurna Slično je i u području Mont Everesta gdje je Sagarmatha Pollution Control Committee sakupila 145 tona spaljivog i 45 tona otpada koji se ne može spaliti i to samo u toku 199596 godine Izraženi su i problemi neregulisanih odvoda otpadnih voda što je dovelo do zagađenja potoka i rijeka Sem toga povećala se tražnje drva za ogrjev što ugrožava šume i vodi ka njihovoj degradaciji Organizacija Annapurna Conservation Area Project (ACAP) ustanovila je preporuke za turiste da biraju smještaj sa rješenim pitanjem odlaganja smeća i energetske efikasnosti Međutim takve objekte nije moguće uvijek rezervisati niti ih je lako prepoznati Prilagođeno prema Buckley R(2003) Case Studies in Ecotourism Oxon CABI Publishing pg 68-69

STUDIJA SLUČAJA 2Redberry Pelican Project Kanada

Jezero Redberry u blizini Hafforda oblast Saskatchewan u Kanadi stanište je za 200 vrsta

ptica uključujući devet koje se vode kao ugrožene i rijetke Najpoznatije od njih su ždral sivi soko i zviždovka Fondacija Redberry Pelican Project (RPP) je neprofitno udruženje osnovano 1989 godine u cilju promovisanja ekoturizma na jezeru kao mehanizma za očuvanje ptičjeg svijeta Jezero je bilo ugroženo sredinom 80-ih kada je bila planirana izgradnja 400 koliba Jezero je danas zaštićeno zakonom i ostrva na kojima se gnijezde ptice su pod zaštitom posebnom pravnog akta tzv Wildlife Refuge Act Jezero i okolina su stavljeni pod zaštitu UNESCO-a kao rezervat biosfere RPP je postala značajna atrakcija za turiste generišući značajne ekonomske efekte lokalnoj zajednici grada Hafforda Međutim važno je napomenuti da se samo 5 prihoda ove organizacije generiše od turizma a ostalo su sredstva od donatora partnera i drugih poslovnih aktivnosti Organizacija izdvaja 15 sredstava za lokalnu zaštitu monitoring i istraživanja 10 za turističke svrhe na jezeru i 10 za lokalno stanovništvo RPP je osnovala turistički centar koji se finasira iz budžeta provincije i grada Hafford i u okviru projekta izgradila je platformu za posmatranje ptica na jednom od ostrva Napravljen je i video o pelikanima organizuju se turističke ture po jezeru i razvijeni su drugi turistički sadržaji Prilagođeno prema Buckley R (2003) Case Studies in Ecotourism Oxon CABI Publishing pg 164

STUDIJA SLUČAJA 3bdquoHimachal helicopter skiingldquo Indija

Helisking i snowboarding u Himalajima predstavlja novi proizvod u ovom dijelu svijeta Postoje veoma pogodni tereni za ove aktivnosti ali zbog velike nadmorske visine i male količine padavima najbolji uslovi za skijanje su na manjim visinama od 4000 do 5000 m nv što je ujedno i gornja granica za skijaše i za većinu helikoptera jer bi letovi na višim visinama bili opasni Medjutim samo nekoliko područja ima potreban pristup i infrastrukturu koja čini heliskijanje bezbjednim i isplativim Do danas postoji samo jedan operater koji se bavi ovim biznisom u Himalajima a to je kompanija Himachal Helicopter Skiing (HHS) HHS je osnovan u Indiji u gradu Himachal Pradesh i to zbog zabrinutosti oko političke nestabilnosti u Nepalu Organizuje turističke ture od hotela u planinskom gradu Manali i od planinske kolibe u blizini sela Patlikul Manali je poznata turistička destinacija u Indiji prevashodno po svojim termalnim izvorima hramovima i voćnacima pa je rado posjećuju brojni domaći turisti a posebno je popularna među mladim bračnim parovima koji ovdje provode medeni mjesec Tokom zime broj turista je vrlo je mali i tada su većina turističkih objekata i prodavnica zatvorene Međutim tokom sezone heliskijanja veći je broj inostranih turista ljubitelja heliskijanja koji pune najveći hotel u Manaliju Manali Holiday Inn Glavni put ka Manaliju nastavlja preko visokog prevoja za Kašmir i granicu sa Pakistanom Tu je smještena jedinica vojske odgovorna za održavanje puta prohodnim pogotovo u vrijeme proljeća kada se topi snijeg Na taj način vojska je važna za ekonomski život Manalija jer održava put prolaznim a sam grad nema nikakvih troškova Grad Manali i turistički objekti u njemu su na taj način lako dostupni za domaće turiste

HHS radi van hotela Manali Holiday Inn samo u toku sezone heliskijanja Do 2002 godine kompanija je koristila dva helikoptera tipa Bell 407 koji može prevesti 5 putnika sa vodičem i pilotom i jedan helikopter tipa Aerospatiale Lama koji može prevesti tri putnika sa vodičem i pilotom Heliodrom se nalazi blizu hotela a helikopteri se koriste i za transfere od i do aerodroma čime se zamjenjuju dugi i neudobni transferi autobusom Zbog malog broja turista koji se mogu opslužiti izolovanosti i udaljenosti destinacije heliskijanje ovdje je skuplje nego u Kanadi i Novom Zelandu Da bi zadržala turiste kompanija HHS se oslanja na himalajske terene i klimu koja stvara odličan snijeg za skijanje Plavetnilo neba i spektakularni tereni su dodatne prirodne atrakcije i dodatni motiv za turističku posjetu Kako HHS koristi postojeći hotel prije nego da osnuje svoj ima neznatanu kontrolu nad praksom ovog hotela koja potencijalno ugrožava prirodnu sredinu Međutim u svom biznisu kompanija ulaže napore da ne ostavlja smeće u područjima koje posjećuje Buka helikoptera jeste problem ali samo prilikom polijetanja i slijetanja jer se sam let obavlja u većim visinama gdje problem buke i nije toliko izražen Ipak uticaj buke na životinjske vrste njihov broj i reakcije nisu istražene u dovoljnoj mjeri pa se i ne mogu dati potpuni podaci Najvažnije socijalni i doprinosi u sferi prirodne sredine su indirektni Radna mjesta u hotelima i drugim oblastima u vansezoni su jedan od doprinosa Pored toga svaki turista mora da plati taksu od 350 dolara za heliskijanje i taj novac odlazi u državni budžet HHS je sponzorisao akciju čišćenja smeća u okolini hotela u Manaliju i učestvovao je u obezbedjenju pitke vode za piće HHS je proveo i nekoliko pregovora sa lokalnim stanovnicima u cilju zaštite ugroženih divljih životinja čime značajno doprinosi očuvanju prirodne sredine Prilagođeno prema Buckley R (2003) Case Studies in Ecotourism Oxon CABI Publishing pg 206- 207

STUDIJA SLUČAJA 4 Edukacija o prirodnoj sredini

Kao važan sastavni element ekotuizma je edukacija turista o potrebi zaštite prirodne sredine U većini turističkih tura ovu komponentu obezbjedjuje vodič od čijeg znanja i vještine komuniciranja zavisi proces edukacije Troškovi unajmljivanja ovakvog vodiča nisu ništa veći od troškova za vodiča koji prenosi opšte informacije o kulturno-istorijskim spomenicima i ima neznatan uticaj na ponašanje turista Iz tog slijedi zaključak da je dobar vodič važan faktor za zadovoljstvo gostiju i njihovo ponovno vraćanje pa je ulaganje u vodiče kao specifične interpretatore prirodnih vrijednosti ekonomski opravdano Turisti očekuju različite nivoe usluge prilikom turističkih tura Grupa koja je platila visoku cijemu za posmatranje ptica ili posmatranje divljeg cvijeća od vodiča očekuje da može prepoznati vrste koje vidi nađe vrste koje se traže te da može opisati njihove odlike staništa i pružiti druge podatke Druga vrsta grupe koju više interesuje avantura traže uglavnom opšte informacije o prirodnom okruženju i ponekad poneku anegdote dok ih detaljne informacije i naučni aspekt manje interesuje Naravno u nekoj grupi koju interesuju samo opšti podaci o atrakciji mogu postojati pojedinci koji su više zainteresovani i imaju više znanja kao i obratno U tom slučaju vodič mora biti spreman da pruži različite nivoe interpretacije da bi zadovoljio različite turiste Ipak i dalje je relativno mali broj turoperatora koji angažuju

specijalizovane vodiče U područjima kojima upravljaju posebne agencije informacije može pružiti osoblje zaposleno u npr nacionalnom parku volonterski vodič ali i sami turistički znakovi instalirani duž šetačke rute Programi vođenja koje su sprovodili rendžeri u zaštićenim područjima obično su nailazili na dobar odgovor kod turista ali su ti isti programi prvi ukidani kada se agencija koja upravlja područjem susretne sa smanjenim prihodima Iako se ponekad naplaćuju usluge vođenja od strane rendžera ipak ta sredstva često nisu dovoljna za pokrivanje ukupnih troškova funkcionisanja programa Istraživanja su pokazala i da jednostavni znakovi sa jednostavnim tekstom i ilistracijama mogu dobro obaviti posao interpretiranja prirodnih atrakcija Primjena savremene tehnologije kao što su digitalne kamere kamere za noćno osmatranje kao i one za podvodna snimanja širi mogućnosti da turisti lakše vide životinje na većoj daljini i u lošijim uslovima (po noći pod vodom itd) bez njihovog uznemiravanja Prilagođeno prema Buckley R (2003) Case Studies in Ecotourism Oxon CABI Publishing pg 233-234


Aktivan odmor - aktivnost u slobodnom vremenu koja podrazumeva sprovođenje određenih

fizičkih aktivnosti u cilju unapređenja psiho-fizičkog zdravstvenog stanja

Apartman - ugostiteljska jedinica sa nekoliko povezanih prostorija namenjenih zadovoljenju

svih smještajnih zahteva potencijalnog turiste

Ekokonačišta - smeštajni objekti namenjeni ekoturistima koji minimalno utiču na prirodno

okruženje izgrađeni su u skladu sa tradicionalnom arhitekturom i materijalima okruženja i

koriste alternativne izvore energije

Ekoturista - osoba motivisana da putuje u manjim grupama spremna da saznaje o životu u

divljini i kulturi područja i da pomaže u podršci zaštiti i održivom razvoju lokalne zajednice

Gastronomija - nauka o poznavanju i pripremanju jela posluživanju gostiju i odabiru pića

Hotel - Osnovni ugostiteljski objekat u kojem se pružaju usluge smještaja ishrane i drugi

potrebni i korisni sadržaji za korisnike usluga Sastoji se od više tipova soba a kvalitet i

sadržaji objekta se definišu kategorijom zvjezdica

Izlet jeste unaprjed pripremljena kombinacija dvije ili više turističkih usluga (prijevoz i

druge turističke usluge) u trajanju kraćem od 24 sata koja ne uključuje noćenje a koje

organizator putovanja ili posrednik nudi na prodaju i prodaje po jedinstvenoj cijeni

Kategorizacija - sistem utvrđenih standardnih merila za ocjenjivanje kvaliteta smještaja

hrane i usluga u turističkim smještajnim objektima Prikazuje se odgovarajućim simbolima

(zvjezdica ili slovo)

Održivi razvoj - koncept sveukupnog razvoja koji se zasniva na poštovanju i racionalnoj

upotrebi resursa na kojima se taj razvoj bazira a sve u cilju poboljšanja ili u najmanjoj mjeri

zadržavanja istovjetnih životnih uslova i za buduće generacije

Paket aranžman - skup turističkih usluga objedinjenih na turističkom tržištu sa

jedinstvenom cenom Paket aranžman se iskazuje po osobi i sastoji se od smještaja sa

predvidjenom uslugom prijevoza a često i transfera

Tržišni segment (engl market segment) je tačno utvrđena grupa potrošača kojoj je

namijenjen neki proizvodusluga Tržišni segmenti utvrđuju se istraživanjem tržišta na način

da se utvrde određene zajedničke karakteristike potrošača (geografske demografske i

psihografske)

Turistička agencija - privredno društvo preduzetnik ili ogranak drugog domaćeg ili stranog

pravnog lica koje na tržištu ponude i tražnje obavlja posredničku organizatorsku i

snadbjevačku ulogu u cilju zadovoljenja potreba turista

Turistička destinacija jeste odredište turističkog putovanja koje svojom opremljenošću

omogućava prihvat i boravak turista

Turistička infrastruktura obuhvata objekti za informisanje predah snabdijevanje

rekreaciju edukaciju i zabavu turista npr skijališta kupališta i plaže tematske i zabavne

parkove turističke informativne centre centre za prihvat turista i posjetilaca odmorišta

pored puteva objekte nautičkog turizma terene za golf tenisske terene bazene za kupanje

velnes objekte itd

Turistički aranžman - dvije ili više sinhronizovane turističke usluge koje se nude

potencijalnom turisti (po odluci agencije ili na zahtev samog potencijalnog klijenta) kojima

on djelimično ili u potpunosti zadovoljava svoju turističku potrebu

Turističko putovanje jeste unapred pripremljena kombinacija dvije ili više turističkih usluga

(prijevoz smeštaj i druge turističke usluge) u trajanju dužem od 24 sata ili u kraćem trajanju

ako uključuje jedno noćenje kao i višednevni boravak koji uključuje samo uslugu smeštaja u

određenim terminima ili vremenskom trajanju koje turistička agencija organizator putovanja

odnosno turistička agencija posrednik nudi na prodaju i prodaje po jedinstvenoj cijeni

Turističko tržište - skup odnosa turističke ponude i tražnje koji su usmjereni na razmjenu

robe i usluga posredstvom novca

Turoperator - kompanija koja kreira iili plasira na turističkom tržištu inkluziv (inclusive)

ture vrši turističke usluge iili se pojavljuje kao subkontraktor u njihovom izvršenju

LITERATURA

Beirman D Restoring tourism destinations in crisis a strategic marketing approach

Oxon UK 2003

Buhalis D Costa C Tourism business frontiers Elsevier Butterworth-Heinemann

Linacre House Oxford 2006

Buckley R Case studies in Ecotourism Wallingford Oxon UK 2003

Hawkins E Donald Lamoureux Kristin Razvoj produkata konkurentnog ruralnog

turizma za destinaciju Stara planina Međunarodni institut za turiyam GWU

Vašington 2006

Holloway J Christopher Robinson Chris Marketing for Tourism Longman

London 2000

Jovanović A idr Priručnik za razvoj ruralnog turizma Regionalna privredna

komora Valjevo 2008

Mihailović B Marketing u turizmu Fakultet za turizam i hotelijerstvo Kotor 2005

Ostrovski S Tourism in the face of 21st century s challenges Institute of Tourism

Academy of Physical Education Cracow Poland 1999

Sweeting J E N Sweeting R A A Practical Guide to Good Practice ndash Managing

Environmental and Social Issues in the Accomodation Sector The Center for

Environmetal Leadership in Business Washington DC 2004

Vitić-Ćetković A Ivanović N Studija Turizam rekreacija i sport u opštini Bar

opština Bar 2009

Vitić-Ćetković A ldquoPromotion of Education for Sustanable Development in

Montenegroldquo Education Policy and Equal Education Opportunities Open Society

Foundations New York USA 2012 p 163 ndash 177 ISBN 978-1936133512 Library

of Congress Cataloging ndash in Publication Data

Wahab S Pigram J J Tourism Development and Growth ndash the Challenge of

Sustainability Routledge London 1997

httpwwwcenortrs

httpdurmitorwordpresscom

httpwwwmontenegrotravelnet

httpwwwostorkaorgrs

httpwwwpannoniantourismhu

httpwwwpanacompnet

httpprivatnismestajdurmitorcom

httpwwwtourisminrs

httpwwwvirtualtouristcom

Proces izrade ovog priručnika je podržao Regionalni centar za životnu sredinu (REC) u

okviru programa Obrazovanje za održivi razvoj i projekta Jačanje kapaciteta i podrška

opštinama koji finansira Ministarstvi inostranih poslova Finske a implementira Maxima

Consulting iz Beograda

Sadržaj

PREDGOVOR




PROIZVODA



RURALNOG TURIZMA


TURIZMA






LITERATURA

Predgovor









































turizmom















1Boravišni



2 Izletnički



boravka





1Stacionarni


2 Mobilni






1 Domaći


2 Međunarodni



1 Lokalni


2 Regionalni


3 Nacionalni


4 Međunarodni



1 Dječji






3 Porodični





1 Primorski


2 Planinski





64 Ruralni



turizam

65 Gradski



1 Individualni


2 Organizovani


3 Mješoviti



1 Zdravstveni

2 Kulturni

3 Lovni i ribolovni

4 Naturizam

5 Eko-turizam

6 Kongresni turizam

7 Nautički turizam

8 Vjerski turizam




























agencije


kulturnog turizma


(ruralni turizam)

Dostavljači


sektor



vremenom (Tabela 1)











posjećuje



Buka Tišina











































Globalni trendovi






privredi














segmente


Ostali faktori


novcu











zemalja EU



brzine i cijene






ostale








Politički faktori

Proširenje EU



Ekonomski faktori





Socijalni faktori








Tehnološki faktori




tehnologije

























+


+

usluge

+

aktivnosti

+
















turista)









je poznavati
























Identifikacija Tip

Geografska lokacija

Opis


Kvalitet okruženja




Očuvanje




ostalim)

Prioritet























nasleđa

Procjena Komentari


Tvrđave L V N



Crkve hramovi L V N


Etno slavlja L V N



Etno-sela

Eko-sela L V N


Ostalo L V N



Šume L V N

Jezera L V N



Ostalo L V N





Kampovanje L V N




Pješačenje L V N

Jahanje konja L V N

Lov L V N



Igrališta L V N


Skijanje L V N

Plivanje L V N


Ostalo L V N



Auto trke L V N


vezani za hranu

L V N










Koncerti L V N




Ostalo L V N


Seoske krčme L V N



punktovi

L V N


(hrana)

L V N



L V N



L V N


centri za učenje

L V N


štandovi

L V N




Ostalo L V N




proizvod















prilagođavanja















turizma su












održivog razvoja



gastonomiju








Slika br 3 Durmitor




























Slika br4 Durmitor














na konkurenciju
















sljedećem




PRISTUPAČNOST











turizma















Slika br 6 Durmitor










računa







SNAGE SLABOSTI




Tradicija turizma


kulturne baštine


divljom gradnjom


zaposlenost





ŠANSE PRIJETNJE


opštinama









poljoprivrednom)


institucija




interesaraquo





















































kriterijumima10




profitabilnosti





inkubatora)







kanalizacija)


































I CILJEVE


III MARKETING MIKS



























marketing miks (4P)

1 proizvod

2 cijena

3 promocija








ribolov itd)







sezone






















Vrste puteva

Vremenski uslovi








turizmu
































brošure regiona




Šta turisti kupuju




tržišta









ponude




























-Finansiranje





nivoom usluga










Geografski položaj



slijedeći




područja






11


















postavkama




obilježjima



projekata


























opštine









































































psihografske)










velnes objekte itd













LITERATURA


Oxon UK 2003






Vašington 2006


London 2000


komora Valjevo 2008








opština Bar 2009







httpwwwcenortrs



httpwwwostorkaorgrs


httpwwwpanacompnet


httpwwwtourisminrs


Sadržaj

PREDGOVOR




PROIZVODA



RURALNOG TURIZMA


TURIZMA






LITERATURA

Predgovor









































turizmom















1Boravišni



2 Izletnički



boravka





1Stacionarni


2 Mobilni






1 Domaći


2 Međunarodni



1 Lokalni


2 Regionalni


3 Nacionalni


4 Međunarodni



1 Dječji






3 Porodični





1 Primorski


2 Planinski





64 Ruralni



turizam

65 Gradski



1 Individualni


2 Organizovani


3 Mješoviti



1 Zdravstveni

2 Kulturni

3 Lovni i ribolovni

4 Naturizam

5 Eko-turizam

6 Kongresni turizam

7 Nautički turizam

8 Vjerski turizam




























agencije


kulturnog turizma


(ruralni turizam)

Dostavljači


sektor



vremenom (Tabela 1)











posjećuje



Buka Tišina











































Globalni trendovi






privredi














segmente


Ostali faktori


novcu











zemalja EU



brzine i cijene






ostale








Politički faktori

Proširenje EU



Ekonomski faktori





Socijalni faktori








Tehnološki faktori




tehnologije

























+


+

usluge

+

aktivnosti

+
















turista)









je poznavati
























Identifikacija Tip

Geografska lokacija

Opis


Kvalitet okruženja




Očuvanje




ostalim)

Prioritet























nasleđa

Procjena Komentari


Tvrđave L V N



Crkve hramovi L V N


Etno slavlja L V N



Etno-sela

Eko-sela L V N


Ostalo L V N



Šume L V N

Jezera L V N



Ostalo L V N





Kampovanje L V N




Pješačenje L V N

Jahanje konja L V N

Lov L V N



Igrališta L V N


Skijanje L V N

Plivanje L V N


Ostalo L V N



Auto trke L V N


vezani za hranu

L V N










Koncerti L V N




Ostalo L V N


Seoske krčme L V N



punktovi

L V N


(hrana)

L V N



L V N



L V N


centri za učenje

L V N


štandovi

L V N




Ostalo L V N




proizvod















prilagođavanja















turizma su












održivog razvoja



gastonomiju








Slika br 3 Durmitor




























Slika br4 Durmitor














na konkurenciju
















sljedećem




PRISTUPAČNOST











turizma















Slika br 6 Durmitor










računa







SNAGE SLABOSTI




Tradicija turizma


kulturne baštine


divljom gradnjom


zaposlenost





ŠANSE PRIJETNJE


opštinama









poljoprivrednom)


institucija




interesaraquo





















































kriterijumima10




profitabilnosti





inkubatora)







kanalizacija)


































I CILJEVE


III MARKETING MIKS



























marketing miks (4P)

1 proizvod

2 cijena

3 promocija








ribolov itd)







sezone






















Vrste puteva

Vremenski uslovi








turizmu
































brošure regiona




Šta turisti kupuju




tržišta









ponude




























-Finansiranje





nivoom usluga










Geografski položaj



slijedeći




područja






11


















postavkama




obilježjima



projekata


























opštine









































































psihografske)










velnes objekte itd













LITERATURA


Oxon UK 2003






Vašington 2006


London 2000


komora Valjevo 2008








opština Bar 2009







httpwwwcenortrs



httpwwwostorkaorgrs


httpwwwpanacompnet


httpwwwtourisminrs


Predgovor









































turizmom















1Boravišni



2 Izletnički



boravka





1Stacionarni


2 Mobilni






1 Domaći


2 Međunarodni



1 Lokalni


2 Regionalni


3 Nacionalni


4 Međunarodni



1 Dječji






3 Porodični





1 Primorski


2 Planinski





64 Ruralni



turizam

65 Gradski



1 Individualni


2 Organizovani


3 Mješoviti



1 Zdravstveni

2 Kulturni

3 Lovni i ribolovni

4 Naturizam

5 Eko-turizam

6 Kongresni turizam

7 Nautički turizam

8 Vjerski turizam




























agencije


kulturnog turizma


(ruralni turizam)

Dostavljači


sektor



vremenom (Tabela 1)











posjećuje



Buka Tišina











































Globalni trendovi






privredi














segmente


Ostali faktori


novcu











zemalja EU



brzine i cijene






ostale








Politički faktori

Proširenje EU



Ekonomski faktori





Socijalni faktori








Tehnološki faktori




tehnologije

























+


+

usluge

+

aktivnosti

+
















turista)









je poznavati
























Identifikacija Tip

Geografska lokacija

Opis


Kvalitet okruženja




Očuvanje




ostalim)

Prioritet























nasleđa

Procjena Komentari


Tvrđave L V N



Crkve hramovi L V N


Etno slavlja L V N



Etno-sela

Eko-sela L V N


Ostalo L V N



Šume L V N

Jezera L V N



Ostalo L V N





Kampovanje L V N




Pješačenje L V N

Jahanje konja L V N

Lov L V N



Igrališta L V N


Skijanje L V N

Plivanje L V N


Ostalo L V N



Auto trke L V N


vezani za hranu

L V N










Koncerti L V N




Ostalo L V N


Seoske krčme L V N



punktovi

L V N


(hrana)

L V N



L V N



L V N


centri za učenje

L V N


štandovi

L V N




Ostalo L V N




proizvod















prilagođavanja















turizma su












održivog razvoja



gastonomiju








Slika br 3 Durmitor




























Slika br4 Durmitor














na konkurenciju
















sljedećem




PRISTUPAČNOST











turizma















Slika br 6 Durmitor










računa







SNAGE SLABOSTI




Tradicija turizma


kulturne baštine


divljom gradnjom


zaposlenost





ŠANSE PRIJETNJE


opštinama









poljoprivrednom)


institucija




interesaraquo





















































kriterijumima10




profitabilnosti





inkubatora)







kanalizacija)


































I CILJEVE


III MARKETING MIKS



























marketing miks (4P)

1 proizvod

2 cijena

3 promocija








ribolov itd)







sezone






















Vrste puteva

Vremenski uslovi








turizmu
































brošure regiona




Šta turisti kupuju




tržišta









ponude




























-Finansiranje





nivoom usluga










Geografski položaj



slijedeći




područja






11


















postavkama




obilježjima



projekata


























opštine









































































psihografske)










velnes objekte itd













LITERATURA


Oxon UK 2003






Vašington 2006


London 2000


komora Valjevo 2008








opština Bar 2009







httpwwwcenortrs



httpwwwostorkaorgrs


httpwwwpanacompnet


httpwwwtourisminrs















turizmom















1Boravišni



2 Izletnički



boravka





1Stacionarni


2 Mobilni






1 Domaći


2 Međunarodni



1 Lokalni


2 Regionalni


3 Nacionalni


4 Međunarodni



1 Dječji






3 Porodični





1 Primorski


2 Planinski





64 Ruralni



turizam

65 Gradski



1 Individualni


2 Organizovani


3 Mješoviti



1 Zdravstveni

2 Kulturni

3 Lovni i ribolovni

4 Naturizam

5 Eko-turizam

6 Kongresni turizam

7 Nautički turizam

8 Vjerski turizam




























agencije


kulturnog turizma


(ruralni turizam)

Dostavljači


sektor



vremenom (Tabela 1)











posjećuje



Buka Tišina











































Globalni trendovi






privredi














segmente


Ostali faktori


novcu











zemalja EU



brzine i cijene






ostale








Politički faktori

Proširenje EU



Ekonomski faktori





Socijalni faktori








Tehnološki faktori




tehnologije

























+


+

usluge

+

aktivnosti

+
















turista)









je poznavati
























Identifikacija Tip

Geografska lokacija

Opis


Kvalitet okruženja




Očuvanje




ostalim)

Prioritet























nasleđa

Procjena Komentari


Tvrđave L V N



Crkve hramovi L V N


Etno slavlja L V N



Etno-sela

Eko-sela L V N


Ostalo L V N



Šume L V N

Jezera L V N



Ostalo L V N





Kampovanje L V N




Pješačenje L V N

Jahanje konja L V N

Lov L V N



Igrališta L V N


Skijanje L V N

Plivanje L V N


Ostalo L V N



Auto trke L V N


vezani za hranu

L V N










Koncerti L V N




Ostalo L V N


Seoske krčme L V N



punktovi

L V N


(hrana)

L V N



L V N



L V N


centri za učenje

L V N


štandovi

L V N




Ostalo L V N




proizvod















prilagođavanja















turizma su












održivog razvoja



gastonomiju








Slika br 3 Durmitor




























Slika br4 Durmitor














na konkurenciju
















sljedećem




PRISTUPAČNOST











turizma















Slika br 6 Durmitor










računa







SNAGE SLABOSTI




Tradicija turizma


kulturne baštine


divljom gradnjom


zaposlenost





ŠANSE PRIJETNJE


opštinama









poljoprivrednom)


institucija




interesaraquo





















































kriterijumima10




profitabilnosti





inkubatora)







kanalizacija)


































I CILJEVE


III MARKETING MIKS



























marketing miks (4P)

1 proizvod

2 cijena

3 promocija








ribolov itd)







sezone






















Vrste puteva

Vremenski uslovi








turizmu
































brošure regiona




Šta turisti kupuju




tržišta









ponude




























-Finansiranje





nivoom usluga










Geografski položaj



slijedeći




područja






11


















postavkama




obilježjima



projekata


























opštine









































































psihografske)










velnes objekte itd













LITERATURA


Oxon UK 2003






Vašington 2006


London 2000


komora Valjevo 2008








opština Bar 2009







httpwwwcenortrs



httpwwwostorkaorgrs


httpwwwpanacompnet


httpwwwtourisminrs






1Boravišni



2 Izletnički



boravka





1Stacionarni


2 Mobilni






1 Domaći


2 Međunarodni



1 Lokalni


2 Regionalni


3 Nacionalni


4 Međunarodni



1 Dječji






3 Porodični





1 Primorski


2 Planinski





64 Ruralni



turizam

65 Gradski



1 Individualni


2 Organizovani


3 Mješoviti



1 Zdravstveni

2 Kulturni

3 Lovni i ribolovni

4 Naturizam

5 Eko-turizam

6 Kongresni turizam

7 Nautički turizam

8 Vjerski turizam




























agencije


kulturnog turizma


(ruralni turizam)

Dostavljači


sektor



vremenom (Tabela 1)











posjećuje



Buka Tišina











































Globalni trendovi






privredi














segmente


Ostali faktori


novcu











zemalja EU



brzine i cijene






ostale








Politički faktori

Proširenje EU



Ekonomski faktori





Socijalni faktori








Tehnološki faktori




tehnologije

























+


+

usluge

+

aktivnosti

+
















turista)









je poznavati
























Identifikacija Tip

Geografska lokacija

Opis


Kvalitet okruženja




Očuvanje




ostalim)

Prioritet























nasleđa

Procjena Komentari


Tvrđave L V N



Crkve hramovi L V N


Etno slavlja L V N



Etno-sela

Eko-sela L V N


Ostalo L V N



Šume L V N

Jezera L V N



Ostalo L V N





Kampovanje L V N




Pješačenje L V N

Jahanje konja L V N

Lov L V N



Igrališta L V N


Skijanje L V N

Plivanje L V N


Ostalo L V N



Auto trke L V N


vezani za hranu

L V N










Koncerti L V N




Ostalo L V N


Seoske krčme L V N



punktovi

L V N


(hrana)

L V N



L V N



L V N


centri za učenje

L V N


štandovi

L V N




Ostalo L V N




proizvod















prilagođavanja















turizma su












održivog razvoja



gastonomiju








Slika br 3 Durmitor




























Slika br4 Durmitor














na konkurenciju
















sljedećem




PRISTUPAČNOST











turizma















Slika br 6 Durmitor










računa







SNAGE SLABOSTI




Tradicija turizma


kulturne baštine


divljom gradnjom


zaposlenost





ŠANSE PRIJETNJE


opštinama









poljoprivrednom)


institucija




interesaraquo





















































kriterijumima10




profitabilnosti





inkubatora)







kanalizacija)


































I CILJEVE


III MARKETING MIKS



























marketing miks (4P)

1 proizvod

2 cijena

3 promocija








ribolov itd)







sezone






















Vrste puteva

Vremenski uslovi








turizmu
































brošure regiona




Šta turisti kupuju




tržišta









ponude




























-Finansiranje





nivoom usluga










Geografski položaj



slijedeći




područja






11


















postavkama




obilježjima



projekata


























opštine









































































psihografske)










velnes objekte itd













LITERATURA


Oxon UK 2003






Vašington 2006


London 2000


komora Valjevo 2008








opština Bar 2009







httpwwwcenortrs



httpwwwostorkaorgrs


httpwwwpanacompnet


httpwwwtourisminrs



4 Međunarodni



1 Dječji






3 Porodični





1 Primorski


2 Planinski





64 Ruralni



turizam

65 Gradski



1 Individualni


2 Organizovani


3 Mješoviti



1 Zdravstveni

2 Kulturni

3 Lovni i ribolovni

4 Naturizam

5 Eko-turizam

6 Kongresni turizam

7 Nautički turizam

8 Vjerski turizam




























agencije


kulturnog turizma


(ruralni turizam)

Dostavljači


sektor



vremenom (Tabela 1)











posjećuje



Buka Tišina











































Globalni trendovi






privredi














segmente


Ostali faktori


novcu











zemalja EU



brzine i cijene






ostale








Politički faktori

Proširenje EU



Ekonomski faktori





Socijalni faktori








Tehnološki faktori




tehnologije

























+


+

usluge

+

aktivnosti

+
















turista)









je poznavati
























Identifikacija Tip

Geografska lokacija

Opis


Kvalitet okruženja




Očuvanje




ostalim)

Prioritet























nasleđa

Procjena Komentari


Tvrđave L V N



Crkve hramovi L V N


Etno slavlja L V N



Etno-sela

Eko-sela L V N


Ostalo L V N



Šume L V N

Jezera L V N



Ostalo L V N





Kampovanje L V N




Pješačenje L V N

Jahanje konja L V N

Lov L V N



Igrališta L V N


Skijanje L V N

Plivanje L V N


Ostalo L V N



Auto trke L V N


vezani za hranu

L V N










Koncerti L V N




Ostalo L V N


Seoske krčme L V N



punktovi

L V N


(hrana)

L V N



L V N



L V N


centri za učenje

L V N


štandovi

L V N




Ostalo L V N




proizvod















prilagođavanja















turizma su












održivog razvoja



gastonomiju








Slika br 3 Durmitor




























Slika br4 Durmitor














na konkurenciju
















sljedećem




PRISTUPAČNOST











turizma















Slika br 6 Durmitor










računa







SNAGE SLABOSTI




Tradicija turizma


kulturne baštine


divljom gradnjom


zaposlenost





ŠANSE PRIJETNJE


opštinama









poljoprivrednom)


institucija




interesaraquo





















































kriterijumima10




profitabilnosti





inkubatora)







kanalizacija)


































I CILJEVE


III MARKETING MIKS



























marketing miks (4P)

1 proizvod

2 cijena

3 promocija








ribolov itd)







sezone






















Vrste puteva

Vremenski uslovi








turizmu
































brošure regiona




Šta turisti kupuju




tržišta









ponude




























-Finansiranje





nivoom usluga










Geografski položaj



slijedeći




područja






11


















postavkama




obilježjima



projekata


























opštine









































































psihografske)










velnes objekte itd













LITERATURA


Oxon UK 2003






Vašington 2006


London 2000


komora Valjevo 2008








opština Bar 2009







httpwwwcenortrs



httpwwwostorkaorgrs


httpwwwpanacompnet


httpwwwtourisminrs


1 Individualni


2 Organizovani


3 Mješoviti



1 Zdravstveni

2 Kulturni

3 Lovni i ribolovni

4 Naturizam

5 Eko-turizam

6 Kongresni turizam

7 Nautički turizam

8 Vjerski turizam




























agencije


kulturnog turizma


(ruralni turizam)

Dostavljači


sektor



vremenom (Tabela 1)











posjećuje



Buka Tišina











































Globalni trendovi






privredi














segmente


Ostali faktori


novcu











zemalja EU



brzine i cijene






ostale








Politički faktori

Proširenje EU



Ekonomski faktori





Socijalni faktori








Tehnološki faktori




tehnologije

























+


+

usluge

+

aktivnosti

+
















turista)









je poznavati
























Identifikacija Tip

Geografska lokacija

Opis


Kvalitet okruženja




Očuvanje




ostalim)

Prioritet























nasleđa

Procjena Komentari


Tvrđave L V N



Crkve hramovi L V N


Etno slavlja L V N



Etno-sela

Eko-sela L V N


Ostalo L V N



Šume L V N

Jezera L V N



Ostalo L V N





Kampovanje L V N




Pješačenje L V N

Jahanje konja L V N

Lov L V N



Igrališta L V N


Skijanje L V N

Plivanje L V N


Ostalo L V N



Auto trke L V N


vezani za hranu

L V N










Koncerti L V N




Ostalo L V N


Seoske krčme L V N



punktovi

L V N


(hrana)

L V N



L V N



L V N


centri za učenje

L V N


štandovi

L V N




Ostalo L V N




proizvod















prilagođavanja















turizma su












održivog razvoja



gastonomiju








Slika br 3 Durmitor




























Slika br4 Durmitor














na konkurenciju
















sljedećem




PRISTUPAČNOST











turizma















Slika br 6 Durmitor










računa







SNAGE SLABOSTI




Tradicija turizma


kulturne baštine


divljom gradnjom


zaposlenost





ŠANSE PRIJETNJE


opštinama









poljoprivrednom)


institucija




interesaraquo





















































kriterijumima10




profitabilnosti





inkubatora)







kanalizacija)


































I CILJEVE


III MARKETING MIKS



























marketing miks (4P)

1 proizvod

2 cijena

3 promocija








ribolov itd)







sezone






















Vrste puteva

Vremenski uslovi








turizmu
































brošure regiona




Šta turisti kupuju




tržišta









ponude




























-Finansiranje





nivoom usluga










Geografski položaj



slijedeći




područja






11


















postavkama




obilježjima



projekata


























opštine









































































psihografske)










velnes objekte itd













LITERATURA


Oxon UK 2003






Vašington 2006


London 2000


komora Valjevo 2008








opština Bar 2009







httpwwwcenortrs



httpwwwostorkaorgrs


httpwwwpanacompnet


httpwwwtourisminrs






















agencije


kulturnog turizma


(ruralni turizam)

Dostavljači


sektor



vremenom (Tabela 1)











posjećuje



Buka Tišina











































Globalni trendovi






privredi














segmente


Ostali faktori


novcu











zemalja EU



brzine i cijene






ostale








Politički faktori

Proširenje EU



Ekonomski faktori





Socijalni faktori








Tehnološki faktori




tehnologije

























+


+

usluge

+

aktivnosti

+
















turista)









je poznavati
























Identifikacija Tip

Geografska lokacija

Opis


Kvalitet okruženja




Očuvanje




ostalim)

Prioritet























nasleđa

Procjena Komentari


Tvrđave L V N



Crkve hramovi L V N


Etno slavlja L V N



Etno-sela

Eko-sela L V N


Ostalo L V N



Šume L V N

Jezera L V N



Ostalo L V N





Kampovanje L V N




Pješačenje L V N

Jahanje konja L V N

Lov L V N



Igrališta L V N


Skijanje L V N

Plivanje L V N


Ostalo L V N



Auto trke L V N


vezani za hranu

L V N










Koncerti L V N




Ostalo L V N


Seoske krčme L V N



punktovi

L V N


(hrana)

L V N



L V N



L V N


centri za učenje

L V N


štandovi

L V N




Ostalo L V N




proizvod















prilagođavanja















turizma su












održivog razvoja



gastonomiju








Slika br 3 Durmitor




























Slika br4 Durmitor














na konkurenciju
















sljedećem




PRISTUPAČNOST











turizma















Slika br 6 Durmitor










računa







SNAGE SLABOSTI




Tradicija turizma


kulturne baštine


divljom gradnjom


zaposlenost





ŠANSE PRIJETNJE


opštinama









poljoprivrednom)


institucija




interesaraquo





















































kriterijumima10




profitabilnosti





inkubatora)







kanalizacija)


































I CILJEVE


III MARKETING MIKS



























marketing miks (4P)

1 proizvod

2 cijena

3 promocija








ribolov itd)







sezone






















Vrste puteva

Vremenski uslovi








turizmu
































brošure regiona




Šta turisti kupuju




tržišta









ponude




























-Finansiranje





nivoom usluga










Geografski položaj



slijedeći




područja






11


















postavkama




obilježjima



projekata


























opštine









































































psihografske)










velnes objekte itd













LITERATURA


Oxon UK 2003






Vašington 2006


London 2000


komora Valjevo 2008








opština Bar 2009







httpwwwcenortrs



httpwwwostorkaorgrs


httpwwwpanacompnet


httpwwwtourisminrs



vremenom (Tabela 1)











posjećuje



Buka Tišina











































Globalni trendovi






privredi














segmente


Ostali faktori


novcu











zemalja EU



brzine i cijene






ostale








Politički faktori

Proširenje EU



Ekonomski faktori





Socijalni faktori








Tehnološki faktori




tehnologije

























+


+

usluge

+

aktivnosti

+
















turista)









je poznavati
























Identifikacija Tip

Geografska lokacija

Opis


Kvalitet okruženja




Očuvanje




ostalim)

Prioritet























nasleđa

Procjena Komentari


Tvrđave L V N



Crkve hramovi L V N


Etno slavlja L V N



Etno-sela

Eko-sela L V N


Ostalo L V N



Šume L V N

Jezera L V N



Ostalo L V N





Kampovanje L V N




Pješačenje L V N

Jahanje konja L V N

Lov L V N



Igrališta L V N


Skijanje L V N

Plivanje L V N


Ostalo L V N



Auto trke L V N


vezani za hranu

L V N










Koncerti L V N




Ostalo L V N


Seoske krčme L V N



punktovi

L V N


(hrana)

L V N



L V N



L V N


centri za učenje

L V N


štandovi

L V N




Ostalo L V N




proizvod















prilagođavanja















turizma su












održivog razvoja



gastonomiju








Slika br 3 Durmitor




























Slika br4 Durmitor














na konkurenciju
















sljedećem




PRISTUPAČNOST











turizma















Slika br 6 Durmitor










računa







SNAGE SLABOSTI




Tradicija turizma


kulturne baštine


divljom gradnjom


zaposlenost





ŠANSE PRIJETNJE


opštinama









poljoprivrednom)


institucija




interesaraquo





















































kriterijumima10




profitabilnosti





inkubatora)







kanalizacija)


































I CILJEVE


III MARKETING MIKS



























marketing miks (4P)

1 proizvod

2 cijena

3 promocija








ribolov itd)







sezone






















Vrste puteva

Vremenski uslovi








turizmu
































brošure regiona




Šta turisti kupuju




tržišta









ponude




























-Finansiranje





nivoom usluga










Geografski položaj



slijedeći




područja






11


















postavkama




obilježjima



projekata


























opštine









































































psihografske)










velnes objekte itd













LITERATURA


Oxon UK 2003






Vašington 2006


London 2000


komora Valjevo 2008








opština Bar 2009







httpwwwcenortrs



httpwwwostorkaorgrs


httpwwwpanacompnet


httpwwwtourisminrs




























Globalni trendovi






privredi














segmente


Ostali faktori


novcu











zemalja EU



brzine i cijene






ostale








Politički faktori

Proširenje EU



Ekonomski faktori





Socijalni faktori








Tehnološki faktori




tehnologije

























+


+

usluge

+

aktivnosti

+
















turista)









je poznavati
























Identifikacija Tip

Geografska lokacija

Opis


Kvalitet okruženja




Očuvanje




ostalim)

Prioritet























nasleđa

Procjena Komentari


Tvrđave L V N



Crkve hramovi L V N


Etno slavlja L V N



Etno-sela

Eko-sela L V N


Ostalo L V N



Šume L V N

Jezera L V N



Ostalo L V N





Kampovanje L V N




Pješačenje L V N

Jahanje konja L V N

Lov L V N



Igrališta L V N


Skijanje L V N

Plivanje L V N


Ostalo L V N



Auto trke L V N


vezani za hranu

L V N










Koncerti L V N




Ostalo L V N


Seoske krčme L V N



punktovi

L V N


(hrana)

L V N



L V N



L V N


centri za učenje

L V N


štandovi

L V N




Ostalo L V N




proizvod















prilagođavanja















turizma su












održivog razvoja



gastonomiju








Slika br 3 Durmitor




























Slika br4 Durmitor














na konkurenciju
















sljedećem




PRISTUPAČNOST











turizma















Slika br 6 Durmitor










računa







SNAGE SLABOSTI




Tradicija turizma


kulturne baštine


divljom gradnjom


zaposlenost





ŠANSE PRIJETNJE


opštinama









poljoprivrednom)


institucija




interesaraquo





















































kriterijumima10




profitabilnosti





inkubatora)







kanalizacija)


































I CILJEVE


III MARKETING MIKS



























marketing miks (4P)

1 proizvod

2 cijena

3 promocija








ribolov itd)







sezone






















Vrste puteva

Vremenski uslovi








turizmu
































brošure regiona




Šta turisti kupuju




tržišta









ponude




























-Finansiranje





nivoom usluga










Geografski položaj



slijedeći




područja






11


















postavkama




obilježjima



projekata


























opštine









































































psihografske)










velnes objekte itd













LITERATURA


Oxon UK 2003






Vašington 2006


London 2000


komora Valjevo 2008








opština Bar 2009







httpwwwcenortrs



httpwwwostorkaorgrs


httpwwwpanacompnet


httpwwwtourisminrs















Globalni trendovi






privredi














segmente


Ostali faktori


novcu











zemalja EU



brzine i cijene






ostale








Politički faktori

Proširenje EU



Ekonomski faktori





Socijalni faktori








Tehnološki faktori




tehnologije

























+


+

usluge

+

aktivnosti

+
















turista)









je poznavati
























Identifikacija Tip

Geografska lokacija

Opis


Kvalitet okruženja




Očuvanje




ostalim)

Prioritet























nasleđa

Procjena Komentari


Tvrđave L V N



Crkve hramovi L V N


Etno slavlja L V N



Etno-sela

Eko-sela L V N


Ostalo L V N



Šume L V N

Jezera L V N



Ostalo L V N





Kampovanje L V N




Pješačenje L V N

Jahanje konja L V N

Lov L V N



Igrališta L V N


Skijanje L V N

Plivanje L V N


Ostalo L V N



Auto trke L V N


vezani za hranu

L V N










Koncerti L V N




Ostalo L V N


Seoske krčme L V N



punktovi

L V N


(hrana)

L V N



L V N



L V N


centri za učenje

L V N


štandovi

L V N




Ostalo L V N




proizvod















prilagođavanja















turizma su












održivog razvoja



gastonomiju








Slika br 3 Durmitor




























Slika br4 Durmitor














na konkurenciju
















sljedećem




PRISTUPAČNOST











turizma















Slika br 6 Durmitor










računa







SNAGE SLABOSTI




Tradicija turizma


kulturne baštine


divljom gradnjom


zaposlenost





ŠANSE PRIJETNJE


opštinama









poljoprivrednom)


institucija




interesaraquo





















































kriterijumima10




profitabilnosti





inkubatora)







kanalizacija)


































I CILJEVE


III MARKETING MIKS



























marketing miks (4P)

1 proizvod

2 cijena

3 promocija








ribolov itd)







sezone






















Vrste puteva

Vremenski uslovi








turizmu
































brošure regiona




Šta turisti kupuju




tržišta









ponude




























-Finansiranje





nivoom usluga










Geografski položaj



slijedeći




područja






11


















postavkama




obilježjima



projekata


























opštine









































































psihografske)










velnes objekte itd













LITERATURA


Oxon UK 2003






Vašington 2006


London 2000


komora Valjevo 2008








opština Bar 2009







httpwwwcenortrs



httpwwwostorkaorgrs


httpwwwpanacompnet


httpwwwtourisminrs









segmente


Ostali faktori


novcu











zemalja EU



brzine i cijene






ostale








Politički faktori

Proširenje EU



Ekonomski faktori





Socijalni faktori








Tehnološki faktori




tehnologije

























+


+

usluge

+

aktivnosti

+
















turista)









je poznavati
























Identifikacija Tip

Geografska lokacija

Opis


Kvalitet okruženja




Očuvanje




ostalim)

Prioritet























nasleđa

Procjena Komentari


Tvrđave L V N



Crkve hramovi L V N


Etno slavlja L V N



Etno-sela

Eko-sela L V N


Ostalo L V N



Šume L V N

Jezera L V N



Ostalo L V N





Kampovanje L V N




Pješačenje L V N

Jahanje konja L V N

Lov L V N



Igrališta L V N


Skijanje L V N

Plivanje L V N


Ostalo L V N



Auto trke L V N


vezani za hranu

L V N










Koncerti L V N




Ostalo L V N


Seoske krčme L V N



punktovi

L V N


(hrana)

L V N



L V N



L V N


centri za učenje

L V N


štandovi

L V N




Ostalo L V N




proizvod















prilagođavanja















turizma su












održivog razvoja



gastonomiju








Slika br 3 Durmitor




























Slika br4 Durmitor














na konkurenciju
















sljedećem




PRISTUPAČNOST











turizma















Slika br 6 Durmitor










računa







SNAGE SLABOSTI




Tradicija turizma


kulturne baštine


divljom gradnjom


zaposlenost





ŠANSE PRIJETNJE


opštinama









poljoprivrednom)


institucija




interesaraquo





















































kriterijumima10




profitabilnosti





inkubatora)







kanalizacija)


































I CILJEVE


III MARKETING MIKS



























marketing miks (4P)

1 proizvod

2 cijena

3 promocija








ribolov itd)







sezone






















Vrste puteva

Vremenski uslovi








turizmu
































brošure regiona




Šta turisti kupuju




tržišta









ponude




























-Finansiranje





nivoom usluga










Geografski položaj



slijedeći




područja






11


















postavkama




obilježjima



projekata


























opštine









































































psihografske)










velnes objekte itd













LITERATURA


Oxon UK 2003






Vašington 2006


London 2000


komora Valjevo 2008








opština Bar 2009







httpwwwcenortrs



httpwwwostorkaorgrs


httpwwwpanacompnet


httpwwwtourisminrs


ostale








Politički faktori

Proširenje EU



Ekonomski faktori





Socijalni faktori








Tehnološki faktori




tehnologije

























+


+

usluge

+

aktivnosti

+
















turista)









je poznavati
























Identifikacija Tip

Geografska lokacija

Opis


Kvalitet okruženja




Očuvanje




ostalim)

Prioritet























nasleđa

Procjena Komentari


Tvrđave L V N



Crkve hramovi L V N


Etno slavlja L V N



Etno-sela

Eko-sela L V N


Ostalo L V N



Šume L V N

Jezera L V N



Ostalo L V N





Kampovanje L V N




Pješačenje L V N

Jahanje konja L V N

Lov L V N



Igrališta L V N


Skijanje L V N

Plivanje L V N


Ostalo L V N



Auto trke L V N


vezani za hranu

L V N










Koncerti L V N




Ostalo L V N


Seoske krčme L V N



punktovi

L V N


(hrana)

L V N



L V N



L V N


centri za učenje

L V N


štandovi

L V N




Ostalo L V N




proizvod















prilagođavanja















turizma su












održivog razvoja



gastonomiju








Slika br 3 Durmitor




























Slika br4 Durmitor














na konkurenciju
















sljedećem




PRISTUPAČNOST











turizma















Slika br 6 Durmitor










računa







SNAGE SLABOSTI




Tradicija turizma


kulturne baštine


divljom gradnjom


zaposlenost





ŠANSE PRIJETNJE


opštinama









poljoprivrednom)


institucija




interesaraquo





















































kriterijumima10




profitabilnosti





inkubatora)







kanalizacija)


































I CILJEVE


III MARKETING MIKS



























marketing miks (4P)

1 proizvod

2 cijena

3 promocija








ribolov itd)







sezone






















Vrste puteva

Vremenski uslovi








turizmu
































brošure regiona




Šta turisti kupuju




tržišta









ponude




























-Finansiranje





nivoom usluga










Geografski položaj



slijedeći




područja






11


















postavkama




obilježjima



projekata


























opštine









































































psihografske)










velnes objekte itd













LITERATURA


Oxon UK 2003






Vašington 2006


London 2000


komora Valjevo 2008








opština Bar 2009







httpwwwcenortrs



httpwwwostorkaorgrs


httpwwwpanacompnet


httpwwwtourisminrs


Tehnološki faktori




tehnologije

























+


+

usluge

+

aktivnosti

+
















turista)









je poznavati
























Identifikacija Tip

Geografska lokacija

Opis


Kvalitet okruženja




Očuvanje




ostalim)

Prioritet























nasleđa

Procjena Komentari


Tvrđave L V N



Crkve hramovi L V N


Etno slavlja L V N



Etno-sela

Eko-sela L V N


Ostalo L V N



Šume L V N

Jezera L V N



Ostalo L V N





Kampovanje L V N




Pješačenje L V N

Jahanje konja L V N

Lov L V N



Igrališta L V N


Skijanje L V N

Plivanje L V N


Ostalo L V N



Auto trke L V N


vezani za hranu

L V N










Koncerti L V N




Ostalo L V N


Seoske krčme L V N



punktovi

L V N


(hrana)

L V N



L V N



L V N


centri za učenje

L V N


štandovi

L V N




Ostalo L V N




proizvod















prilagođavanja















turizma su












održivog razvoja



gastonomiju








Slika br 3 Durmitor




























Slika br4 Durmitor














na konkurenciju
















sljedećem




PRISTUPAČNOST











turizma















Slika br 6 Durmitor










računa







SNAGE SLABOSTI




Tradicija turizma


kulturne baštine


divljom gradnjom


zaposlenost





ŠANSE PRIJETNJE


opštinama









poljoprivrednom)


institucija




interesaraquo





















































kriterijumima10




profitabilnosti





inkubatora)







kanalizacija)


































I CILJEVE


III MARKETING MIKS



























marketing miks (4P)

1 proizvod

2 cijena

3 promocija








ribolov itd)







sezone






















Vrste puteva

Vremenski uslovi








turizmu
































brošure regiona




Šta turisti kupuju




tržišta









ponude




























-Finansiranje





nivoom usluga










Geografski položaj



slijedeći




područja






11


















postavkama




obilježjima



projekata


























opštine









































































psihografske)










velnes objekte itd













LITERATURA


Oxon UK 2003






Vašington 2006


London 2000


komora Valjevo 2008








opština Bar 2009







httpwwwcenortrs



httpwwwostorkaorgrs


httpwwwpanacompnet


httpwwwtourisminrs





+


+

usluge

+

aktivnosti

+
















turista)









je poznavati
























Identifikacija Tip

Geografska lokacija

Opis


Kvalitet okruženja




Očuvanje




ostalim)

Prioritet























nasleđa

Procjena Komentari


Tvrđave L V N



Crkve hramovi L V N


Etno slavlja L V N



Etno-sela

Eko-sela L V N


Ostalo L V N



Šume L V N

Jezera L V N



Ostalo L V N





Kampovanje L V N




Pješačenje L V N

Jahanje konja L V N

Lov L V N



Igrališta L V N


Skijanje L V N

Plivanje L V N


Ostalo L V N



Auto trke L V N


vezani za hranu

L V N










Koncerti L V N




Ostalo L V N


Seoske krčme L V N



punktovi

L V N


(hrana)

L V N



L V N



L V N


centri za učenje

L V N


štandovi

L V N




Ostalo L V N




proizvod















prilagođavanja















turizma su












održivog razvoja



gastonomiju








Slika br 3 Durmitor




























Slika br4 Durmitor














na konkurenciju
















sljedećem




PRISTUPAČNOST











turizma















Slika br 6 Durmitor










računa







SNAGE SLABOSTI




Tradicija turizma


kulturne baštine


divljom gradnjom


zaposlenost





ŠANSE PRIJETNJE


opštinama









poljoprivrednom)


institucija




interesaraquo





















































kriterijumima10




profitabilnosti





inkubatora)







kanalizacija)


































I CILJEVE


III MARKETING MIKS



























marketing miks (4P)

1 proizvod

2 cijena

3 promocija








ribolov itd)







sezone






















Vrste puteva

Vremenski uslovi








turizmu
































brošure regiona




Šta turisti kupuju




tržišta









ponude




























-Finansiranje





nivoom usluga










Geografski položaj



slijedeći




područja






11


















postavkama




obilježjima



projekata


























opštine









































































psihografske)










velnes objekte itd













LITERATURA


Oxon UK 2003






Vašington 2006


London 2000


komora Valjevo 2008








opština Bar 2009







httpwwwcenortrs



httpwwwostorkaorgrs


httpwwwpanacompnet


httpwwwtourisminrs







je poznavati
























Identifikacija Tip

Geografska lokacija

Opis


Kvalitet okruženja




Očuvanje




ostalim)

Prioritet























nasleđa

Procjena Komentari


Tvrđave L V N



Crkve hramovi L V N


Etno slavlja L V N



Etno-sela

Eko-sela L V N


Ostalo L V N



Šume L V N

Jezera L V N



Ostalo L V N





Kampovanje L V N




Pješačenje L V N

Jahanje konja L V N

Lov L V N



Igrališta L V N


Skijanje L V N

Plivanje L V N


Ostalo L V N



Auto trke L V N


vezani za hranu

L V N










Koncerti L V N




Ostalo L V N


Seoske krčme L V N



punktovi

L V N


(hrana)

L V N



L V N



L V N


centri za učenje

L V N


štandovi

L V N




Ostalo L V N




proizvod















prilagođavanja















turizma su












održivog razvoja



gastonomiju








Slika br 3 Durmitor




























Slika br4 Durmitor














na konkurenciju
















sljedećem




PRISTUPAČNOST











turizma















Slika br 6 Durmitor










računa







SNAGE SLABOSTI




Tradicija turizma


kulturne baštine


divljom gradnjom


zaposlenost





ŠANSE PRIJETNJE


opštinama









poljoprivrednom)


institucija




interesaraquo





















































kriterijumima10




profitabilnosti





inkubatora)







kanalizacija)


































I CILJEVE


III MARKETING MIKS



























marketing miks (4P)

1 proizvod

2 cijena

3 promocija








ribolov itd)







sezone






















Vrste puteva

Vremenski uslovi








turizmu
































brošure regiona




Šta turisti kupuju




tržišta









ponude




























-Finansiranje





nivoom usluga










Geografski položaj



slijedeći




područja






11


















postavkama




obilježjima



projekata


























opštine









































































psihografske)










velnes objekte itd













LITERATURA


Oxon UK 2003






Vašington 2006


London 2000


komora Valjevo 2008








opština Bar 2009







httpwwwcenortrs



httpwwwostorkaorgrs


httpwwwpanacompnet


httpwwwtourisminrs



Identifikacija Tip

Geografska lokacija

Opis


Kvalitet okruženja




Očuvanje




ostalim)

Prioritet























nasleđa

Procjena Komentari


Tvrđave L V N



Crkve hramovi L V N


Etno slavlja L V N



Etno-sela

Eko-sela L V N


Ostalo L V N



Šume L V N

Jezera L V N



Ostalo L V N





Kampovanje L V N




Pješačenje L V N

Jahanje konja L V N

Lov L V N



Igrališta L V N


Skijanje L V N

Plivanje L V N


Ostalo L V N



Auto trke L V N


vezani za hranu

L V N










Koncerti L V N




Ostalo L V N


Seoske krčme L V N



punktovi

L V N


(hrana)

L V N



L V N



L V N


centri za učenje

L V N


štandovi

L V N




Ostalo L V N




proizvod















prilagođavanja















turizma su












održivog razvoja



gastonomiju








Slika br 3 Durmitor




























Slika br4 Durmitor














na konkurenciju
















sljedećem




PRISTUPAČNOST











turizma















Slika br 6 Durmitor










računa







SNAGE SLABOSTI




Tradicija turizma


kulturne baštine


divljom gradnjom


zaposlenost





ŠANSE PRIJETNJE


opštinama









poljoprivrednom)


institucija




interesaraquo





















































kriterijumima10




profitabilnosti





inkubatora)







kanalizacija)


































I CILJEVE


III MARKETING MIKS



























marketing miks (4P)

1 proizvod

2 cijena

3 promocija








ribolov itd)







sezone






















Vrste puteva

Vremenski uslovi








turizmu
































brošure regiona




Šta turisti kupuju




tržišta









ponude




























-Finansiranje





nivoom usluga










Geografski položaj



slijedeći




područja






11


















postavkama




obilježjima



projekata


























opštine









































































psihografske)










velnes objekte itd













LITERATURA


Oxon UK 2003






Vašington 2006


London 2000


komora Valjevo 2008








opština Bar 2009







httpwwwcenortrs



httpwwwostorkaorgrs


httpwwwpanacompnet


httpwwwtourisminrs












nasleđa

Procjena Komentari


Tvrđave L V N



Crkve hramovi L V N


Etno slavlja L V N



Etno-sela

Eko-sela L V N


Ostalo L V N



Šume L V N

Jezera L V N



Ostalo L V N





Kampovanje L V N




Pješačenje L V N

Jahanje konja L V N

Lov L V N



Igrališta L V N


Skijanje L V N

Plivanje L V N


Ostalo L V N



Auto trke L V N


vezani za hranu

L V N










Koncerti L V N




Ostalo L V N


Seoske krčme L V N



punktovi

L V N


(hrana)

L V N



L V N



L V N


centri za učenje

L V N


štandovi

L V N




Ostalo L V N




proizvod















prilagođavanja















turizma su












održivog razvoja



gastonomiju








Slika br 3 Durmitor




























Slika br4 Durmitor














na konkurenciju
















sljedećem




PRISTUPAČNOST











turizma















Slika br 6 Durmitor










računa







SNAGE SLABOSTI




Tradicija turizma


kulturne baštine


divljom gradnjom


zaposlenost





ŠANSE PRIJETNJE


opštinama









poljoprivrednom)


institucija




interesaraquo





















































kriterijumima10




profitabilnosti





inkubatora)







kanalizacija)


































I CILJEVE


III MARKETING MIKS



























marketing miks (4P)

1 proizvod

2 cijena

3 promocija








ribolov itd)







sezone






















Vrste puteva

Vremenski uslovi








turizmu
































brošure regiona




Šta turisti kupuju




tržišta









ponude




























-Finansiranje





nivoom usluga










Geografski položaj



slijedeći




područja






11


















postavkama




obilježjima



projekata


























opštine









































































psihografske)










velnes objekte itd













LITERATURA


Oxon UK 2003






Vašington 2006


London 2000


komora Valjevo 2008








opština Bar 2009







httpwwwcenortrs



httpwwwostorkaorgrs


httpwwwpanacompnet


httpwwwtourisminrs



Ostalo L V N





Kampovanje L V N




Pješačenje L V N

Jahanje konja L V N

Lov L V N



Igrališta L V N


Skijanje L V N

Plivanje L V N


Ostalo L V N



Auto trke L V N


vezani za hranu

L V N










Koncerti L V N




Ostalo L V N


Seoske krčme L V N



punktovi

L V N


(hrana)

L V N



L V N



L V N


centri za učenje

L V N


štandovi

L V N




Ostalo L V N




proizvod















prilagođavanja















turizma su












održivog razvoja



gastonomiju








Slika br 3 Durmitor




























Slika br4 Durmitor














na konkurenciju
















sljedećem




PRISTUPAČNOST











turizma















Slika br 6 Durmitor










računa







SNAGE SLABOSTI




Tradicija turizma


kulturne baštine


divljom gradnjom


zaposlenost





ŠANSE PRIJETNJE


opštinama









poljoprivrednom)


institucija




interesaraquo





















































kriterijumima10




profitabilnosti





inkubatora)







kanalizacija)


































I CILJEVE


III MARKETING MIKS



























marketing miks (4P)

1 proizvod

2 cijena

3 promocija








ribolov itd)







sezone






















Vrste puteva

Vremenski uslovi








turizmu
































brošure regiona




Šta turisti kupuju




tržišta









ponude




























-Finansiranje





nivoom usluga










Geografski položaj



slijedeći




područja






11


















postavkama




obilježjima



projekata


























opštine









































































psihografske)










velnes objekte itd













LITERATURA


Oxon UK 2003






Vašington 2006


London 2000


komora Valjevo 2008








opština Bar 2009







httpwwwcenortrs



httpwwwostorkaorgrs


httpwwwpanacompnet


httpwwwtourisminrs







Koncerti L V N




Ostalo L V N


Seoske krčme L V N



punktovi

L V N


(hrana)

L V N



L V N



L V N


centri za učenje

L V N


štandovi

L V N




Ostalo L V N




proizvod















prilagođavanja















turizma su












održivog razvoja



gastonomiju








Slika br 3 Durmitor




























Slika br4 Durmitor














na konkurenciju
















sljedećem




PRISTUPAČNOST











turizma















Slika br 6 Durmitor










računa







SNAGE SLABOSTI




Tradicija turizma


kulturne baštine


divljom gradnjom


zaposlenost





ŠANSE PRIJETNJE


opštinama









poljoprivrednom)


institucija




interesaraquo





















































kriterijumima10




profitabilnosti





inkubatora)







kanalizacija)


































I CILJEVE


III MARKETING MIKS



























marketing miks (4P)

1 proizvod

2 cijena

3 promocija








ribolov itd)







sezone






















Vrste puteva

Vremenski uslovi








turizmu
































brošure regiona




Šta turisti kupuju




tržišta









ponude




























-Finansiranje





nivoom usluga










Geografski položaj



slijedeći




područja






11


















postavkama




obilježjima



projekata


























opštine









































































psihografske)










velnes objekte itd













LITERATURA


Oxon UK 2003






Vašington 2006


London 2000


komora Valjevo 2008








opština Bar 2009







httpwwwcenortrs



httpwwwostorkaorgrs


httpwwwpanacompnet


httpwwwtourisminrs



proizvod















prilagođavanja















turizma su












održivog razvoja



gastonomiju








Slika br 3 Durmitor




























Slika br4 Durmitor














na konkurenciju
















sljedećem




PRISTUPAČNOST











turizma















Slika br 6 Durmitor










računa







SNAGE SLABOSTI




Tradicija turizma


kulturne baštine


divljom gradnjom


zaposlenost





ŠANSE PRIJETNJE


opštinama









poljoprivrednom)


institucija




interesaraquo





















































kriterijumima10




profitabilnosti





inkubatora)







kanalizacija)


































I CILJEVE


III MARKETING MIKS



























marketing miks (4P)

1 proizvod

2 cijena

3 promocija








ribolov itd)







sezone






















Vrste puteva

Vremenski uslovi








turizmu
































brošure regiona




Šta turisti kupuju




tržišta









ponude




























-Finansiranje





nivoom usluga










Geografski položaj



slijedeći




područja






11


















postavkama




obilježjima



projekata


























opštine









































































psihografske)










velnes objekte itd













LITERATURA


Oxon UK 2003






Vašington 2006


London 2000


komora Valjevo 2008








opština Bar 2009







httpwwwcenortrs



httpwwwostorkaorgrs


httpwwwpanacompnet


httpwwwtourisminrs






turizma su












održivog razvoja



gastonomiju








Slika br 3 Durmitor




























Slika br4 Durmitor














na konkurenciju
















sljedećem




PRISTUPAČNOST











turizma















Slika br 6 Durmitor










računa







SNAGE SLABOSTI




Tradicija turizma


kulturne baštine


divljom gradnjom


zaposlenost





ŠANSE PRIJETNJE


opštinama









poljoprivrednom)


institucija




interesaraquo





















































kriterijumima10




profitabilnosti





inkubatora)







kanalizacija)


































I CILJEVE


III MARKETING MIKS



























marketing miks (4P)

1 proizvod

2 cijena

3 promocija








ribolov itd)







sezone






















Vrste puteva

Vremenski uslovi








turizmu
































brošure regiona




Šta turisti kupuju




tržišta









ponude




























-Finansiranje





nivoom usluga










Geografski položaj



slijedeći




područja






11


















postavkama




obilježjima



projekata


























opštine









































































psihografske)










velnes objekte itd













LITERATURA


Oxon UK 2003






Vašington 2006


London 2000


komora Valjevo 2008








opština Bar 2009







httpwwwcenortrs



httpwwwostorkaorgrs


httpwwwpanacompnet


httpwwwtourisminrs




gastonomiju








Slika br 3 Durmitor




























Slika br4 Durmitor














na konkurenciju
















sljedećem




PRISTUPAČNOST











turizma















Slika br 6 Durmitor










računa







SNAGE SLABOSTI




Tradicija turizma


kulturne baštine


divljom gradnjom


zaposlenost





ŠANSE PRIJETNJE


opštinama









poljoprivrednom)


institucija




interesaraquo





















































kriterijumima10




profitabilnosti





inkubatora)







kanalizacija)


































I CILJEVE


III MARKETING MIKS



























marketing miks (4P)

1 proizvod

2 cijena

3 promocija








ribolov itd)







sezone






















Vrste puteva

Vremenski uslovi








turizmu
































brošure regiona




Šta turisti kupuju




tržišta









ponude




























-Finansiranje





nivoom usluga










Geografski položaj



slijedeći




područja






11


















postavkama




obilježjima



projekata


























opštine









































































psihografske)










velnes objekte itd













LITERATURA


Oxon UK 2003






Vašington 2006


London 2000


komora Valjevo 2008








opština Bar 2009







httpwwwcenortrs



httpwwwostorkaorgrs


httpwwwpanacompnet


httpwwwtourisminrs





















Slika br4 Durmitor














na konkurenciju
















sljedećem




PRISTUPAČNOST











turizma















Slika br 6 Durmitor










računa







SNAGE SLABOSTI




Tradicija turizma


kulturne baštine


divljom gradnjom


zaposlenost





ŠANSE PRIJETNJE


opštinama









poljoprivrednom)


institucija




interesaraquo





















































kriterijumima10




profitabilnosti





inkubatora)







kanalizacija)


































I CILJEVE


III MARKETING MIKS



























marketing miks (4P)

1 proizvod

2 cijena

3 promocija








ribolov itd)







sezone






















Vrste puteva

Vremenski uslovi








turizmu
































brošure regiona




Šta turisti kupuju




tržišta









ponude




























-Finansiranje





nivoom usluga










Geografski položaj



slijedeći




područja






11


















postavkama




obilježjima



projekata


























opštine









































































psihografske)










velnes objekte itd













LITERATURA


Oxon UK 2003






Vašington 2006


London 2000


komora Valjevo 2008








opština Bar 2009







httpwwwcenortrs



httpwwwostorkaorgrs


httpwwwpanacompnet


httpwwwtourisminrs















na konkurenciju
















sljedećem




PRISTUPAČNOST











turizma















Slika br 6 Durmitor










računa







SNAGE SLABOSTI




Tradicija turizma


kulturne baštine


divljom gradnjom


zaposlenost





ŠANSE PRIJETNJE


opštinama









poljoprivrednom)


institucija




interesaraquo





















































kriterijumima10




profitabilnosti





inkubatora)







kanalizacija)


































I CILJEVE


III MARKETING MIKS



























marketing miks (4P)

1 proizvod

2 cijena

3 promocija








ribolov itd)







sezone






















Vrste puteva

Vremenski uslovi








turizmu
































brošure regiona




Šta turisti kupuju




tržišta









ponude




























-Finansiranje





nivoom usluga










Geografski položaj



slijedeći




područja






11


















postavkama




obilježjima



projekata


























opštine









































































psihografske)










velnes objekte itd













LITERATURA


Oxon UK 2003






Vašington 2006


London 2000


komora Valjevo 2008








opština Bar 2009







httpwwwcenortrs



httpwwwostorkaorgrs


httpwwwpanacompnet


httpwwwtourisminrs











sljedećem




PRISTUPAČNOST











turizma















Slika br 6 Durmitor










računa







SNAGE SLABOSTI




Tradicija turizma


kulturne baštine


divljom gradnjom


zaposlenost





ŠANSE PRIJETNJE


opštinama









poljoprivrednom)


institucija




interesaraquo





















































kriterijumima10




profitabilnosti





inkubatora)







kanalizacija)


































I CILJEVE


III MARKETING MIKS



























marketing miks (4P)

1 proizvod

2 cijena

3 promocija








ribolov itd)







sezone






















Vrste puteva

Vremenski uslovi








turizmu
































brošure regiona




Šta turisti kupuju




tržišta









ponude




























-Finansiranje





nivoom usluga










Geografski položaj



slijedeći




područja






11


















postavkama




obilježjima



projekata


























opštine









































































psihografske)










velnes objekte itd













LITERATURA


Oxon UK 2003






Vašington 2006


London 2000


komora Valjevo 2008








opština Bar 2009







httpwwwcenortrs



httpwwwostorkaorgrs


httpwwwpanacompnet


httpwwwtourisminrs














Slika br 6 Durmitor










računa







SNAGE SLABOSTI




Tradicija turizma


kulturne baštine


divljom gradnjom


zaposlenost





ŠANSE PRIJETNJE


opštinama









poljoprivrednom)


institucija




interesaraquo





















































kriterijumima10




profitabilnosti





inkubatora)







kanalizacija)


































I CILJEVE


III MARKETING MIKS



























marketing miks (4P)

1 proizvod

2 cijena

3 promocija








ribolov itd)







sezone






















Vrste puteva

Vremenski uslovi








turizmu
































brošure regiona




Šta turisti kupuju




tržišta









ponude




























-Finansiranje





nivoom usluga










Geografski položaj



slijedeći




područja






11


















postavkama




obilježjima



projekata


























opštine









































































psihografske)










velnes objekte itd













LITERATURA


Oxon UK 2003






Vašington 2006


London 2000


komora Valjevo 2008








opština Bar 2009







httpwwwcenortrs



httpwwwostorkaorgrs


httpwwwpanacompnet


httpwwwtourisminrs










računa







SNAGE SLABOSTI




Tradicija turizma


kulturne baštine


divljom gradnjom


zaposlenost





ŠANSE PRIJETNJE


opštinama









poljoprivrednom)


institucija




interesaraquo





















































kriterijumima10




profitabilnosti





inkubatora)







kanalizacija)


































I CILJEVE


III MARKETING MIKS



























marketing miks (4P)

1 proizvod

2 cijena

3 promocija








ribolov itd)







sezone






















Vrste puteva

Vremenski uslovi








turizmu
































brošure regiona




Šta turisti kupuju




tržišta









ponude




























-Finansiranje





nivoom usluga










Geografski položaj



slijedeći




područja






11


















postavkama




obilježjima



projekata


























opštine









































































psihografske)










velnes objekte itd













LITERATURA


Oxon UK 2003






Vašington 2006


London 2000


komora Valjevo 2008








opština Bar 2009







httpwwwcenortrs



httpwwwostorkaorgrs


httpwwwpanacompnet


httpwwwtourisminrs






poljoprivrednom)


institucija




interesaraquo





















































kriterijumima10




profitabilnosti





inkubatora)







kanalizacija)


































I CILJEVE


III MARKETING MIKS



























marketing miks (4P)

1 proizvod

2 cijena

3 promocija








ribolov itd)







sezone






















Vrste puteva

Vremenski uslovi








turizmu
































brošure regiona




Šta turisti kupuju




tržišta









ponude




























-Finansiranje





nivoom usluga










Geografski položaj



slijedeći




područja






11


















postavkama




obilježjima



projekata


























opštine









































































psihografske)










velnes objekte itd













LITERATURA


Oxon UK 2003






Vašington 2006


London 2000


komora Valjevo 2008








opština Bar 2009







httpwwwcenortrs



httpwwwostorkaorgrs


httpwwwpanacompnet


httpwwwtourisminrs


































kriterijumima10




profitabilnosti





inkubatora)







kanalizacija)


































I CILJEVE


III MARKETING MIKS



























marketing miks (4P)

1 proizvod

2 cijena

3 promocija








ribolov itd)







sezone






















Vrste puteva

Vremenski uslovi








turizmu
































brošure regiona




Šta turisti kupuju




tržišta









ponude




























-Finansiranje





nivoom usluga










Geografski položaj



slijedeći




područja






11


















postavkama




obilježjima



projekata


























opštine









































































psihografske)










velnes objekte itd













LITERATURA


Oxon UK 2003






Vašington 2006


London 2000


komora Valjevo 2008








opština Bar 2009







httpwwwcenortrs



httpwwwostorkaorgrs


httpwwwpanacompnet


httpwwwtourisminrs





kriterijumima10




profitabilnosti





inkubatora)







kanalizacija)


































I CILJEVE


III MARKETING MIKS



























marketing miks (4P)

1 proizvod

2 cijena

3 promocija








ribolov itd)







sezone






















Vrste puteva

Vremenski uslovi








turizmu
































brošure regiona




Šta turisti kupuju




tržišta









ponude




























-Finansiranje





nivoom usluga










Geografski položaj



slijedeći




područja






11


















postavkama




obilježjima



projekata


























opštine









































































psihografske)










velnes objekte itd













LITERATURA


Oxon UK 2003






Vašington 2006


London 2000


komora Valjevo 2008








opština Bar 2009







httpwwwcenortrs



httpwwwostorkaorgrs


httpwwwpanacompnet


httpwwwtourisminrs




























I CILJEVE


III MARKETING MIKS



























marketing miks (4P)

1 proizvod

2 cijena

3 promocija








ribolov itd)







sezone






















Vrste puteva

Vremenski uslovi








turizmu
































brošure regiona




Šta turisti kupuju




tržišta









ponude




























-Finansiranje





nivoom usluga










Geografski položaj



slijedeći




područja






11


















postavkama




obilježjima



projekata


























opštine









































































psihografske)










velnes objekte itd













LITERATURA


Oxon UK 2003






Vašington 2006


London 2000


komora Valjevo 2008








opština Bar 2009







httpwwwcenortrs



httpwwwostorkaorgrs


httpwwwpanacompnet


httpwwwtourisminrs


III MARKETING MIKS



























marketing miks (4P)

1 proizvod

2 cijena

3 promocija








ribolov itd)







sezone






















Vrste puteva

Vremenski uslovi








turizmu
































brošure regiona




Šta turisti kupuju




tržišta









ponude




























-Finansiranje





nivoom usluga










Geografski položaj



slijedeći




područja






11


















postavkama




obilježjima



projekata


























opštine









































































psihografske)










velnes objekte itd













LITERATURA


Oxon UK 2003






Vašington 2006


London 2000


komora Valjevo 2008








opština Bar 2009







httpwwwcenortrs



httpwwwostorkaorgrs


httpwwwpanacompnet


httpwwwtourisminrs


1 proizvod

2 cijena

3 promocija








ribolov itd)







sezone






















Vrste puteva

Vremenski uslovi








turizmu
































brošure regiona




Šta turisti kupuju




tržišta









ponude




























-Finansiranje





nivoom usluga










Geografski položaj



slijedeći




područja






11


















postavkama




obilježjima



projekata


























opštine









































































psihografske)










velnes objekte itd













LITERATURA


Oxon UK 2003






Vašington 2006


London 2000


komora Valjevo 2008








opština Bar 2009







httpwwwcenortrs



httpwwwostorkaorgrs


httpwwwpanacompnet


httpwwwtourisminrs



sezone






















Vrste puteva

Vremenski uslovi








turizmu
































brošure regiona




Šta turisti kupuju




tržišta









ponude




























-Finansiranje





nivoom usluga










Geografski položaj



slijedeći




područja






11


















postavkama




obilježjima



projekata


























opštine









































































psihografske)










velnes objekte itd













LITERATURA


Oxon UK 2003






Vašington 2006


London 2000


komora Valjevo 2008








opština Bar 2009







httpwwwcenortrs



httpwwwostorkaorgrs


httpwwwpanacompnet


httpwwwtourisminrs




turizmu
































brošure regiona




Šta turisti kupuju




tržišta









ponude




























-Finansiranje





nivoom usluga










Geografski položaj



slijedeći




područja






11


















postavkama




obilježjima



projekata


























opštine









































































psihografske)










velnes objekte itd













LITERATURA


Oxon UK 2003






Vašington 2006


London 2000


komora Valjevo 2008








opština Bar 2009







httpwwwcenortrs



httpwwwostorkaorgrs


httpwwwpanacompnet


httpwwwtourisminrs








brošure regiona




Šta turisti kupuju




tržišta









ponude




























-Finansiranje





nivoom usluga










Geografski položaj



slijedeći




područja






11


















postavkama




obilježjima



projekata


























opštine









































































psihografske)










velnes objekte itd













LITERATURA


Oxon UK 2003






Vašington 2006


London 2000


komora Valjevo 2008








opština Bar 2009







httpwwwcenortrs



httpwwwostorkaorgrs


httpwwwpanacompnet


httpwwwtourisminrs


























-Finansiranje





nivoom usluga










Geografski položaj



slijedeći




područja






11


















postavkama




obilježjima



projekata


























opštine









































































psihografske)










velnes objekte itd













LITERATURA


Oxon UK 2003






Vašington 2006


London 2000


komora Valjevo 2008








opština Bar 2009







httpwwwcenortrs



httpwwwostorkaorgrs


httpwwwpanacompnet


httpwwwtourisminrs




nivoom usluga










Geografski položaj



slijedeći




područja






11


















postavkama




obilježjima



projekata


























opštine









































































psihografske)










velnes objekte itd













LITERATURA


Oxon UK 2003






Vašington 2006


London 2000


komora Valjevo 2008








opština Bar 2009







httpwwwcenortrs



httpwwwostorkaorgrs


httpwwwpanacompnet


httpwwwtourisminrs


















postavkama




obilježjima



projekata


























opštine









































































psihografske)










velnes objekte itd













LITERATURA


Oxon UK 2003






Vašington 2006


London 2000


komora Valjevo 2008








opština Bar 2009







httpwwwcenortrs



httpwwwostorkaorgrs


httpwwwpanacompnet


httpwwwtourisminrs























opštine









































































psihografske)










velnes objekte itd













LITERATURA


Oxon UK 2003






Vašington 2006


London 2000


komora Valjevo 2008








opština Bar 2009







httpwwwcenortrs



httpwwwostorkaorgrs


httpwwwpanacompnet


httpwwwtourisminrs







































































psihografske)










velnes objekte itd













LITERATURA


Oxon UK 2003






Vašington 2006


London 2000


komora Valjevo 2008








opština Bar 2009







httpwwwcenortrs



httpwwwostorkaorgrs


httpwwwpanacompnet


httpwwwtourisminrs










































psihografske)










velnes objekte itd













LITERATURA


Oxon UK 2003






Vašington 2006


London 2000


komora Valjevo 2008








opština Bar 2009







httpwwwcenortrs



httpwwwostorkaorgrs


httpwwwpanacompnet


httpwwwtourisminrs






































psihografske)










velnes objekte itd













LITERATURA


Oxon UK 2003






Vašington 2006


London 2000


komora Valjevo 2008








opština Bar 2009







httpwwwcenortrs



httpwwwostorkaorgrs


httpwwwpanacompnet


httpwwwtourisminrs



































psihografske)










velnes objekte itd













LITERATURA


Oxon UK 2003






Vašington 2006


London 2000


komora Valjevo 2008








opština Bar 2009







httpwwwcenortrs



httpwwwostorkaorgrs


httpwwwpanacompnet


httpwwwtourisminrs
































psihografske)










velnes objekte itd













LITERATURA


Oxon UK 2003






Vašington 2006


London 2000


komora Valjevo 2008








opština Bar 2009







httpwwwcenortrs



httpwwwostorkaorgrs


httpwwwpanacompnet


httpwwwtourisminrs































psihografske)










velnes objekte itd













LITERATURA


Oxon UK 2003






Vašington 2006


London 2000


komora Valjevo 2008








opština Bar 2009







httpwwwcenortrs



httpwwwostorkaorgrs


httpwwwpanacompnet


httpwwwtourisminrs









velnes objekte itd













LITERATURA


Oxon UK 2003






Vašington 2006


London 2000


komora Valjevo 2008








opština Bar 2009







httpwwwcenortrs



httpwwwostorkaorgrs


httpwwwpanacompnet


httpwwwtourisminrs


LITERATURA


Oxon UK 2003






Vašington 2006


London 2000


komora Valjevo 2008








opština Bar 2009







httpwwwcenortrs



httpwwwostorkaorgrs


httpwwwpanacompnet


httpwwwtourisminrs



httpwwwpanacompnet


httpwwwtourisminrs


Documents

Priručnik za razvoj konkurentnosti ruralnog turizma u ...documents.rec.org/publications/PRIRUCNIK_RURALNI_TURIZAM_Zabljak... · turizam, nacionalnim turističkim organizacijama,