Projekti - zels.org.mk˜зданија/AL/Publikacii... · KUPTIMI I DECENTRALIZIMIT Decentralizimi dhe qytetari Decentralizimi i pushtetit do të thotë shkarkim të një pjese të

Projekti:

Përkrahja e procesit të decentralizimit në Republikën e Maqedonisë

Ekipi projektues:Daniela Andreska Koordinatore e projektitNikolla Jovanovski Asistent i projektitGjorgji Vellkovski Asistent i projektit

Ekipi i ekspertëve:Dushica PerishiqGoran AngelovSotir Kostov

Ky doracak (publikim) është mundësuar me përkrahjen e Ambasadës Britanike. Mendimet e numëruaranë këtë publikim janë mendime të autorëve dhe jodetyrimisht reflektojnë mendimet e AmbasadësBritanike.

Shkup, 2008

British EmbassySkopje

Shoqata për zhvillim të qëndrueshëm ‘ALKA’-ShkupUnë dhe komuna ime - Doracak për procesin e decentralizimit në Republikën e Maqedonisë

Shoqata për zhvillim të qëndrueshëm ‘ALKA’-ShkupUnë dhe komuna ime - Doracak për procesin e decentralizimit në Republikën e Maqedonisë

FAKTE PËR KOMUNAT................................................................................7

KUPTIMI I DECENTRALIZIMIT...................................................................13

KOMPETENCAT E KOMUNËS (NJËSIA E VETËQEVERISJES LOKALE).......................................................15

ORGANET E KOMUNËS DHE ROLI I TYRE ................................................47

FINANCIMI I KOMUNAVE ........................................................................50

PJESËMARRJA E DREJTPËRDREJTË E QYTETARIT NË PROCESIN E PRUARJES SË VENDIMEVE NË KOMUNË .............................55

QASJE E LIRË NË INFORMACIONE...........................................................62

MBIKQYRJE JURIDIKE ..............................................................................65

EKSPERIENCA NGA ANGLIA ....................................................................69

5

UNËDHE

KOMUNA IME

6Shoqata për zhvillim të qëndrueshëm ‘ALKA’-ShkupUnë dhe komuna ime - Doracak për procesin e decentralizimit në Republikën e Maqedonisë

7Shoqata për zhvillim të qëndrueshëm ‘ALKA’-Shkup

Unë dhe komuna ime - Doracak për procesin e decentralizimit në Republikën e Maqedonisë

FAKTE për KOMUNAT







Disa të dhëna interesante*

� Komuna më e madhe në Republikën e Maqedonisë, sipas numrit të popullsisë, është komu-na e Kumanovës me 105 484 banorë.

� Më të vogla janë Vraneshtica me 1 322 banorë dhe Vevçani me 2 433 banorë.� Sipas teritorit, komunë më e madhe është Prilepi me 1 198 km katrorë.� Sipas teritorit, më e vogla është Vevçani me 23 km katrorë.

Nga komunat në qytetin e Shkupit:• Më shumë banorë ka Gazi Baba 72 617, ndërsa më së paku ka Shuto Orizari 20 800

banorë.• Sipas teritorit komuna më e madhe është ajo e Sarajit me 229 km katrorë, ndërsa më e

vogla është Çairi me 3,5 km katrorë.

Nga gjithsej 84 komuna: • 16 komuna kanë më pak se 5000 banorë;• 16 komuna janë prej 5 000 deri 10 000 banorë; • 21 komunë kanë prej 10 000 deri 20 000 banorë;• 17 komuna kanë prej 20 000 deri 50 0000 banorë; • 13 komuna kanë 50 000 deri 100 000 banorë; • Vetëm një komunë, Kumanova, ka mbi 100 000 banorë.

� Në Republikën e Maqedonisë ka gjithsej 1 767 vende të banuara. Komuna me më shumëvende të banuara –66, është Manastiri.

• Në 32 komuna, përskaj gjuhës maqedonase në përdorim zyrëtar është edhe ghuha dhealfabeti i komunitetit etnik i cili në komunë është përfshirë me mbi 20%.

• Në 28 nga këto komuna, përskaj ghuhës maqedonase, në përdorimin zyrëtar është edheghuha shqipe, në 4 gjuha turke dhe në nga një gjuha serbe dhe ajo rome.

• Në 19, nga 32 të përmendura, përfaqësuesit e minoriteteve në nivelin qendror janë të përf-shirë me mbi 50%. Ato janë komunat: Haraçinë, Bërvenicë, Vrapçishtë, Gostivar, Dibër,Zhelinë, Zajaz, Bogovinë, Likovë, Osllomej, Pllasnicë, Strugë, Studeniçan, Tearcë, Tetovë,Centar Zhupë, Saraj, Çair dhe Shuto Orizarë.

Rregulloret që i përkasin kulturës, përdorimit të alfabetit dhe gjuhës në të cilën flasin më pakse 20% të qytetarëve në komunë si dhe përcaktimi dhe përdorimi i stemës dhe flamurit tëkomunës, miratohen me shumicën e votave të anëtarëve të pranishëm, ku patjetër duhet të ketëshumicë votash të anëtarëve të pranishëm të këshillit që i takojnë komuniteteve të cilat nuk janëpopullatë shumicë në komunë (i a.q. ‘Ligji i Badenterit’).Me të a.q ‘’Ligj i Badenterit’’ miratohen vendime edhe gjatë përcaktimit të emrave të rrugëve,shesheve dhe urave.

* Sekuenca nga broshura ‘Qytetarët dhe komuna’ botuar nga Ministria e vetëqeverisjes lokale të R.M

REPUBLIKA E MAQEDONISË

Popullsi Sipërfaqe2 022 547 25 713 km2

QYTETI I SHKUPIT

Popullsi Sipërfaqe506 926 571 km2




KUPTIMI I DECENTRALIZIMIT

Decentralizimi dhe qytetari

Decentralizimi i pushtetit do të thotë shkarkim të një pjese të ingerencave të pushtetit qen-dror dhe bartja e tyre në nivel lokal, në komunat dhe në qytetin e Shkupit.

Me decentralizimin e pushtetit, një pjesë e madhe të çështjeve të cilat kanë rëndësi tëmadhe për qytetarët, morën kuptimin lokal. Në këtë mënyrë qytetarët fituan mundësinë që nëmënyrë direkte të marrin pjesë në organizimin e fushave më vitale të jetës së tyre.

Me zgjedhjen tënde të saktë, ti si qytetar vendos: të rregullohet çështja e mungesës sëvendparkimeve në komunën tënde dhe në bashkësinë vendore; të tejkalohen problemet membeturinat e hudhura dhe të grumbulluara; të zgjidhet problemi me mungesën e fushave përlojë të fëmijëve, terreneve sportive, gjelbërime dhe ulëse për pushim; të tejkalohet mungesa einstitucioneve për kujdesin e njerëzve të moshuar, për njerëzit me nevoja të posaçme dhe përfëmijë.

Nëse je aktiv si qytetarë, zëri yt çdoherë do të dëgjohet. Propozimin që do të japësh mundtë pranohet. Duhet ta dishë se në atë mënyrë ndihmon në vendimet e bashkësisë tënde lokale.

Si subjekt aktiv dhe qytetar i bashkësisë lokale, decentralizimi të mundëson që, me idetëtua si dhe me inicijativat tua të shprehura të jeshë pjesë e punës së pushtetit lokal. Përfitimi ytështë që do të kesh shërbime më të mëdha dhe më kualitative. Duhet të jeshë i vetëdijshëm sedecentralizimi nuk është vetëm përfitime por edhe përgjegjësi për ty. Problemet në bashkësinëtënde lokale sigurisht se nuk do t’i zgjedhish gjatë natës por megjithatë nëse inkuadroheshaktivisht proceset e vendimeve do të jenë më efektive ndërsa vetë vendimet më efikase.

Qytetarë, vendos për vete!

Në atë mënyrë vendos për komunën.

Zgjidhja e problemeve në bashkësinë tënde lokale është përgjegjësia jote. Me iniciativattua qytetare siguro rolin aktiv në pruarjen e vendimeve në sferat më vitale të jetës tënde.Kualiteti i jetës në komunën tënde varet nga ty, bashkëqytetarët dhe nga pushteti lokal.

Ti dhe bashkëqytetarët e tu vendosni për: •Hapjen e çerdheve për fëmijë apo zgjidhjen e problemeve ekzistuese•Çështjet më kryesore të arsimit fillor dhe të mesëm•Realizimin e mbrojtjes primare shëndetësore •Realizimin e mbrojtjes sociale dhe kujdesin për personat e moshuar dhe ato me nevo-ja të posaçme•Mbrojtja e mjedisit jetësor•Planifikimit urbanistik dhe dhënia e dokumentacioneve teknike ndërtimore •Furrnizimi me ujë të pijshëm•Përmirësimin e ndriçimit publik •Mirëmbajtjen e pastërtisë publike•Organizimin e aktiviteteve dhe manifestimeve sportive, kulturore dhe rekreatuese•Pastrimin e ujrave të ndotura •Arkëtimi dhe administrimi i taksave dhe tatimeve lokale•Zhvillim ekonomik lokal

Detyro pushtetin lokal që të mendojë për ty!

I


Kërko që të shqyrtohen kërkesat tuaja, që të zgjidhen problemet tuaja dhetë kënaqen interesat tuaja.

Decentralizimi mundëson që të afrohet pushteti, por edhe ti që ta ndjesh si tëndin.Pushteti lokal drejtpërdrejt mund të informohet prej teje për problemet lokale ndërsa kompe-tencat i japin mundësi dhe instrumente që të gjen zgjidhjen e tyre. Ti dhe bashkëqytetarët kenitë drejtë për kushte më kualitative të jetës në bashkësinë lokale dhe në shërbime më efikasenga ana e administratës lokale. Ajo njëkohësisht është edhe obligim i administratës lokale.



Planifikimi (urban dhe rural) Urbanistik

Planifikimi i hapsirës rreth nesh çdoherë ka qenë një nga ingerencat e pushteteve ven-dore në vendin tonë. Komunat gjatë viteve të kaluara nga pavarësia e Republikës sëMaqedonisë janë përgjegjëse për planifikimin urbanistik në teritorin e tyre1. Shpeshherë proce-dura për pruarjen e planeve urbanistike kanë qenë të gjata ashtu që ka reflektuar një pasqyrëpër një administratë joazhure komunale, por fakti se bëhet fjalë për kompetenca me të cilatndryshojnë karakteristikat fizike të tokës dhe hapsirës, shteti përmes ministrisë përkatëse përplanifikim hapsinor ka një funkcion të fuqishëm kontrollues ndaj komunave ashtu që në tëgjitha fazat e përpunimit të planeve urbanistike jep pëlqimin dhe mendimin në lidhje mekualitetin dhe përputhshmërinë e planeve të përpunuara urbanistike me legjislativën vazhduesenë këtë lëmi. Edhe pse Këshilli i komunës është organi përgjegjës për pruarjen e planeveurbanistike, para se të aprovohet nga ana e Këshillit dhe këshillëtarët e komunës ka një pro-cedurë të gjatë përmes së cilës u mundësohet qytetarëve që t’i shprehin mendimet e tyre, vëre-jtjet dhe propozimet gjatë përpunimit të planeve urbanistike. Këshilli i njësive të vetëqeverisjeslokale sjell 4 lloje të planeve urbanistike dhe ate:

• Plane të përgjithshme urbanistike sillen për qytetin e Shkupit dhe për qytetet që janë selikomune;

• Plane detale urbanistike sillen për planin e përgjithshëm urbanistik dhe në të cilat deta-jisht përpunohen PPU-të;

• Planet urbanistike për fshatra sillen për teritor të vendit të banuar në komunë të karakter-it fshatar;

• Plane urbanistike për pjesë jashtë vendeve të banuara.

For inclusion of the public and the expertise in the planning process for production ofurban plans, municipal council should form participative bodies that need to be composed ofrepresentatives of the following interested categories:

KOMPETENCAT E KOMUNËS (NJËSIA E VETËQEVERISJES LOKALE)

I I

1 Ligji për planifikim hapsinor dhe urbanistik, Gazeta zyrëtare e RM, numër, 51 nga viti 2005.

Shembull:

Trupi participues duhet të jetë i përbërë nga përfaqësuesit e kategorive tëinteresuara dhe ate:

• Përfaqësues nga këshilli i komunës;• Person profesional nga ana e administratës komunale;• Persona eminent profesional nga fusha e planifikimit urbanistik;• Përfaqësues nga shoqata qytetare dhe• Qytetarë nga teritori i komunës.

Numri i anëtarëve në trupin participues përcaktohet me Statutin e komunëspor nuk mund të jetë më i madh se 10 anëtarë.


A është formuar trupi participues nga ana e Këshillit të komunës suaj dhe nëse jo pse.Duhet t’u parashtroni pyetje pushtetasve lokal (këshillëtarëve dhe kryetarëtve) kur do ta formo-jnë trupin participues.

Në procesin e pruarjes së planeve urbanistike, pjesëmarrja e qytetarëve është mundësuarnë procesin e tërësishëm të përpunimit dhe në vetë vendimin e aprovimit të planit urbanistiknga ana e këshillit të komunës. Opinioni nuk mund të jetë i përjashtuar1 gjatë pruarjes së plan-eve urbanistike nga ana e këshillit të komunës. Çdo njësi e vetëqeverisjes lokale sjell programinvjetor me të cilën përcaktohet se cilat plane do të fillojnë në atë vit ndërsa do të financohen ngaana e komunës dhe buxhetit komunal si dhe nga ana e buxhetit të Republikës së Maqedonisë.Palët e interesuara (persona fizik dhe juridik) mund t’i propozojnë këshillit të komunës disaplane për të cilat ata janë të interesuar që të njëjtat të jenë pjesë përbërëse të planit vjetor përpërpunimin e planit urbanistik por të njëjtat do të financohen nga ana e palëve të interesuara.

Procedura për fillimin e përgatitjes së çdo lloj të planit urbanistik sillet në këshillin ekomunës. Vetë përpunimin e planeve urbanistike e bëjnë kompanitë e autorizuara arkitekto-urbanistike. Procedura për përpunimin e planeve urbanistike zhvillohet në dy faza dhe ate draft-faza dhe propozim-faza.

Kur një plan i caktuar urbanistik vjen deri te faza e draftit në mënyrë të detyrueshme bëhetrevizion profesional nga ana e personit juridik i cili është i autorizuar për revizion.

Pas draftit të planit të përgjithshëm urbanistik organizohet debatë profesionale në të cilatftohen përfaqësuesit e institucioneve profesionale dhe shkencore në fushën e planifikimiturbanistik, organet e administratës shtetërore, institucione për mbrojtje të monumenteve kultur-ore, ndërmarrjet komunale dhe të tjera, institucione dhe persona të përfshirë me planin, orga-nizata joqeveritare si dhe subjekte tjera të mundshme të cilat janë të interesuar rreth planit.Kryetari i komunës gjegjësisht qytetit të Shkupit është organizator i debatit profesional.

Në raste kur përpunohen plane detale urbanistike (PDU), plane urbanistike për fshatëradhe plane urbanistike jashta vendeve banimi komuna është e detyruar të zbatojë prezentim dheanketë publike në lidhje me këto draft-plane urbanistike.

Shembull:

Ju dhe fqinjët e juaj keni nevojë për disa ndryshim dhe plotësim të planiturbanistik i cili e përfshin pjesën e juaj të qytetit. Me këtë ndryshim dhe plotësim tëplanit urbanistik dëshironi që të parashifni ndërtimin e një ndërtesë të përbashkëtpublike, në lokalitet që është në pronë të Republikës së Maqedonisë. Këshilli komu-nal në planin vjetor për përpunimin e planeve urbanistike nuk e ka marrë parasyshiniciativën e juaj për shkak të mungesës të mjeteve financiare. Në atë rast ju dhefqinjët tuaj mundeni që t’i propozoni këshillit se harxhimet e nevojshme për për-punimin e ndryshimit të planit detal urbanistik do të bien në llogarinë e juaj me çkakëshilli do të kishte futur edhe këtë ndryshim dhe plotësim në programin vjetor tëpërpunimit të planeve urbanistike.

www.kumanovo.gov.mk

1 Ligji për Vetëqeverisjen Lokale , neni 42;



Prezentimi publik është prezentim profesional i planit e cila organizohet në vend dhe kohëqë e përcakton kryetari i komunës.

Anketa publike përfaqëson mundësi direkte për qytetarët dhe palët e interesuara për tëbërë shiqim në draft-planet urbanistike dhe të ofrojnë vërejtjet e tyre mbi të njëjtat. Kryetari ikomunës gjegjësisht i qytetit të Shkupit e përcakton kohën dhe vendin e organizimit të anketëspublike e cila nuk mund të jetë më e shkurtë se 10 ditë pune.

Nga zbatimi i prezentimit publik dhe anketës publike duhet që të përpunohet raporti. Nëraportin nga anketa publike shpjegohen të gjitha vërejtjet e dhëna nga ana e qytetarëve dhepalëve tjera të interesuara pa marë parasysh nëse këto vërejtje janë të akceptuara apo jo.

Në rast se nuk organizohet debati dhe prezentimi publik në lidhje me draftin e planeveurbanistike atëherë të njëjtat shumë lehtë mund të kundërvihen para institucioneve gjyqësorenë vend.

Komisioni i cili i shqyrton vërejtjet e qytetarëve dhe palëve tjera të interesuara për draftine planit urbanistik, është i obliguar që në çdo vërejtje e dërguar deri te ai, të përgjigjet nësepranohet vërejtja e dërguar apo jo.

Kur draftet e planeve urbanistike do të përpunohen në formë të propozim-planeve trupipërkatës për kryerjen e punëve për rregullimin hapsinor (Ministria e Transportit dhe Lidhjeve)patjetër duhet të japë pëlqim/mendim me të cilën vërtetohet se planet janë të përpunuar sipasrregullave ligjore për planifikim hapsinor dhe urbanistik. Ministria e transportit dhe lidhjeveduhet që të përgjigjet brenda 30 ditëve pune nga dita e pranimit të draft-planit urbanistik se ajep mendim/pëlqim pozitiv për këtë draft, e ndërsa brenda 30 ditëve pune nuk përgjigjetatëherë konsiderohet se ka dhënë pëlqim/mendim pozitiv në lidhje me draftin.

Pas kësaj, propozimi i planit urbanistik vendoset në rendin e ditës të këshillit komunal,gjegjësisht qytetit të Shkupit dhe vendoset (pozitivisht/negativisht) rreth të njëjtit.

Nga e lartëpërmendura mund të konstatojmë se mundësia e qytetarëve që të ndikojnë nëpërpunimin e planeve urbanistike është e madhe, por a thua kjo e drejtë do të shfrytëzohet,varet parasegjithash nga këmbëngulësia jonë dhe dëshirës për të ndikuar pozitivisht në punëttë cilat na rrethojnë dhe na e ndryshojnë hapsirën në të cilën jetojmë.

Për teritorin e qytetit të Shkupit, këshilli i qytetit të Shkupit është kompetent për pruarjen eplanit të përgjithshëm urbanistik të Shkupit, ndërsa për planet detale urbanistike, për fshatratdhe planet për jashta vendeve të banuara kompetenca kanë këshillat e komunave përkatëse tëShkupit. Patjetër duhet të ketë përputhje të planeve detale urbanistike të cilat janë në përfshir-je të Qytetit të Shkupit me planin e përgjithshëm urbanistik të qytetit të Shkupit.

Shembull:

Nëse sipas PPU-së të Shkupit është paraparë që në teritorin e komunësQendër në rajonin e ‘Parkut të Qytetit’ të ketë vetëm sipërfaqe publike rekreative tëgjelbërta atëherë me planin detal urbanistik për ‘Parkun e Qytetit’ të cilin e miratonkëshilli i komunës Qendër, nuk mund të parashifen ndërtime të ndërtesave banuesedhe afariste në rajonin e ‘Parkut të Qytetit’ .

www.centar.gov.mk


Rregullimi i hapësirës dhe tokës ndërtimore

Një nga kompetencat që kanë njësitë e vetëqeverisjes lokale në vend është rregullimihapsinor dhe tokës ndërtimore. Rregullimi i hapsirës dhe tokës ndërtimore është veprimtari meinteres publik ndërsa paraqet shumë të aktiviteteve dhe masave me të cilat planifikohen, pro-jektohen dhe zhvillohen ndërtime të objekteve nga infrastruktura për tu siguruar qasja deri teparcela ndërtimore nga rruga publike, vendosja e rrjetës ujsjellëse dhe kanalizimi, rrjetës elek-trike, PTT-së, ngrohja si dhe lloje tjera instalimi deri te parcela ndërtimore.

Objektet e strukturës komunale të cilat janë në funkcion të shërbimit të parcelës ndërti-more janë :

• Rruga publike e cila shërben për qasje deri te parcela ndërtimore;• Qasje deri te rrjeta elektrike;• Lidhje të kanalizimit fekal;• Lidhje në sistemin PTT;• Qasje për lidhje në sistemin për ngrohje;• Rregullimi i rrethinës së parcelës ndërtimore me rrugë, trotoare, parkime, rrugicë këmbë-

sorie si dhe sipërfaqe tjera publike në përputhje me planin detal urbanistik;• Lidhje në sistemin e gazit;• Qasje në kanalizimin atmosferik; • Ndriçimi rrugor;• Mundësi për lidhje me punktet për pastrim.

Rregullimi i hapsirës dhe rregullimi I tokës ndërtimore bëhet në bazë të planeve vjetoredhe programe, të cilat sillen dhe miratohen nga ana e këshillit të komunës. Ky program vjetorpërmban elementet vijuese:

• Hapsira e cila është pjesë e rregullimit; • Madhësia e punëve për përgatitje dhe pastrim të tokës ndërtimore;• Madhësia dhe shkalla e pajisjes së tokës ndërtimore me objekte nga infrastruktura

themelore dhe sekundare;• Burime për financim të programit;• Përcaktimi i harxhimeve për rregullimin e tokës ndërtimore; • Madhësia e kompensimit për rregullimin e tokës ndërtimore dhe shpërndarja e saj; • Mënyra e shpërndarjes së mjeteve për financim, ndërtim dhe mirëmbajtje të infrastruk-

turës komunale;• Mjete të dedikuara për përpunimin e planeve urbanistike dhe mjete për përpunimin e

dokumentacionit për ndërtimin e objekteve infrastrukturore; • Korniza kohore për realizimin e programit dhe• Tjera.

Në bazë të saj se sa është shkalla e rregullimit të tokës ndërtimore, i njëjti mund të jetë ishkallës bazike, më të lartë dhe më të ulët të rregullimit.

Shkalla bazike e rregullimit përfaqëson pajisje të tokës ndërtimore e cila mundëson qasjetë papengueshme deri te parcela ndërtuese nga rrugë publike, lidhje në rrjetë elektrike, rrjetëujsjellëse dhe kanalizim fekal.

Shkalla më e ulët e pajisjes së tokës ndërtimore është kur e njëjta është e pajisur me mëpak objekte infrastrukturore nga ai bazik, ndërsa shkallë më e lartë e rregullimit të tokës ndër-timore është në rast kur kemi mundësi për lidhje prej më së paku edhe një objekti infrastruk-turor më shumë se sa në ate tokën ndërtimore me shkallë bazike.



Në planin vjetor për rregullimin e tokës ndërtimore i cili aprovohet nga ana e këshillit tëkomunës, gjegjësisht, qytetit të Shkupit, përcaktohet madhësia e kompensimit për rregullimin etokës ndërtimore (komunali) të cilën e paguajnë investitorët (qytetarë dhe persona juridik) gjatëndësrtimit të objekteve dhe ndërtesave. Ky kompensim dallohet prej komune në komunë, nëpërputhje me politikën e komunës e përcaktuar nga ana e këshillit të komunës, por më sëshumti varet nga rregullimi i tokës ndërtimore dhe ai kompensim nuk mund të jetë më i madhse hargjimet e vërteta për rregullimin e tokës ndërtimore. Realiteti tregon madhësi të ndryshmetë kompensimeve për rregullimin e tokave ndërtimore në rajonet qendrore të qyteteve në disaqytete në vendin tonë për pothuaj se të njëjta shkallë të rregullimit të tokave ndërtimore, edheate:

Burimi: portalet zyrëtare të komunave

Mjetet që do të mblidhen nga kompensimet për rregullimin e tokave ndërtimore janë tëardhura të komunës, gjegjësisht të qytetit të Shkupit dhe me to realizohen aktivitetet dhe objek-tet infrastrukturore të cilat janë paraparë me programin e rregullimit të tokës ndërtimore.

Madhësia e kompensimit të rregullimit të tokës ndërtimore për teritorin e qytetit të Shkupitpërcaktohet me programin vjetor për rregullimin e tokës ndërtimore1 të cilën e sjell këshilli iqytetit të Shkupit. Mjetet të cilat do të mblidhen nga kompensimet për rregullimin e tokave ndër-timore shpërndahen 60% për qytetin e Shkupit ndërsa 40% për komunën në të cilin teritor ndër-tohet objekti për të cilin paguhet kompensimi për rregullimin e tokës ndërtimore.

Shembull:

Shkalla bazike e rregullimit të tokës ndërtimore duhet t’i ketë karakteristikatvijuese: qasje deri në rrugë publike; lidhje në rrjetën ujsjellëse; lidhje në rrjetë elek-trike dhe lidhje në kanalizim fekal.

Shkalla më e ulëte rregullimit të tokës ndërtimore është kur ka qasje në rrugëpublike, mundësi për lidhje në energji elektrike, mundësi për lidhje me ujsjellës. Nëkëtë rast nuk kemi mundësi në lidhje me rrjetë të kanalizimit fekal.

Shkalla më e lartë e rregullimit të tokës ndërtimore kemi kur është e mundë-suar të kemi kushtet nga rregullimi bazik i tokës ndërtimore por edhe mundësi plotë-suese si p.sh: lidhje në sistemin për nxemje, lidhje në rrjetën e gazit, lidhje në kanal-izimin atmosferik etj.

Qyteti Shtip Kavadar Strumicë Tetovë Koçan Gjevgjeli

Çmimi i m2

për ndërtesëindividuale

Çmimi i m2

për ndërtesëbanimi

2.200 denpër m2

2.200 denpër m2

1.870 denpër m2

1.870 denpër m2

1.700 denpër m2

4.500 denpër m2

2.942 denpër m2

2.942 denpër m2

1.830 denpër m2

1.830 denpër m2

2.100 denpër m2

2.100 denpër m2

¹ www.zels.org.mk


Me vendimin për rregullimin e tokës ndërtimore të cilën e sjell Këshilli I qytetit të Shkupitparashifen (planifikohen) aktivitetet të cilat duhet të merren për rregullimin e tokës ndërtimoredhe hapsira të cilat janë të karakterit primar dhe i shfrytëzojnë pothuaj se të gjithë banorët eShkupit. Çdo komunë e miraton programin vjetor për rregullimin e tokës ndërtimore ku nukpërcaktohet çmimi për kompensim për rregullimin e tokës ndërtimore, por në pëlqim me pro-gramin e qytetit ata planifikojnë rregullimin e tokës ndërtimore dhe hapsinë e cila ka karaktersekundar.

Dhënia e lejeve për ndërtim të objekteve me domethënie lokale

Me fillimin e decentralizimit (1 Korrik 2005) komunat, gjegjësisht qyteti i Shkupit, përfitu-an kompetencë të re, të cilën para kësaj periudhe në tërësi e zbatonin institucionet qendrore tëqeverisë, e kjo është dhënia e lejes për ndërtim. Sipas ligjit për ndërtim2 bëhet kategorizimi ipesë llojeve ndërtimi edhe ate:

Kategoria e parë e ndërtimeve përfshin: ndërtesa nukleare; termocentrale; qendra përhulumtime; sistemi telekomunikues; naftësjellës; gaz sjellës dhe produktsjellës; autostradë;magjistrale; hekurudhë kryesore; aeroport; hidroelektranë me mbi 10 MV; largpërçues me niveltensioni mbi 110KV; deponi për mbeturina me rrezik etj.

Kategoria e dytë e ndërtimeve përfshin: ndërtime dedikuara për zbatimin e funkcionevetë shtetit; ndërtesa të përfaqësuesve diplomatiko-konzular si dhe organizata dhe agjenci tëspecijalizuara të KB dhe Këshillit Europian; ndërtesa të dedikuara për arsimin sipëror; ndërte-sa dedikuar për sigurimin tercial shëndetësor; rrugë rajonale; kalim kufitar; hidroelektranë prej2 deri 10MV; trafostacion prej 10MV; largpërçues deri më 110KV; rrjetë shpërndarëse gazi eqytetit; teleferik; ndërtesa për mbrojtjen dhe sigurim; sistem për sigurim uji dhe ekonomi ujirajonale; opservatori etj.

Shembull:

Ndërtimi i qendrës tregtare ‘Ramstor’ është në teritorin e komunës sëQendrës, ndërtimi i hotelit ‘Aleksandar Palas’ është në teritorin e komunës sëKarposhit, ndërtimi i spitalit ‘Re Medika’ është në teritorin e komunës së Gazi Babës,për të gjitha këto objekte kompensimi për rregullimin e tokës ndërtimore është për-caktuar me vendimin e këshillit të Qytetit të Shkupit ndërsa shpërndahet 60% përQytetin e Shkupit ndërsa 40% për komunat në të cilin teritor ndërtohet objekti.

Shembull:

Ndërtimi i Bulevardit ‘Sllovenija’ është nën ingerencat e qytetit të Shkupit. Etërë pajisja përskaj Bulevardit (ndriçimi publik, kanalizimi atmosferik, trotoarë, rrug-icat për këmbësorë, gjelbërimet publike e tj) është obligim dhe kompetencë e qytetittë Shkupit. Rrugët të cilat lidhen në Bulevardin ‘Sllovenija’ janë obligim të komunëssë Butelit.

² www.berovo.gov.mk; www.veles.gov.mk; www.kocani.gov.mk; www.ohrid.gov.mk; www.kumanovo.gov.mk;www.strumica.gov.mk; www.skopje.gov.mk; www.struga.gov.mk



Kategoria e tretë e ndërtimëve përfshin: ndërtime të dedikuara për arsimin fillor dhe tëmesëm; ndërtime të dedikuara për ngjarje sportive (sallë); ndërtesa në fushën e kulturës;ndërtesa të karakterit besimtar; ndërtesa për sigurimin shëndetësor primar dhe sekundar; përsigurim social; ndërtesë ekonomike dhe industriale; ndërtesa hotelierike; ndërtesa afariste;ndërtesë banimi dhe afaristo-banor me lartësi në tre nivele; rrugë lokale; hidroelektrane mederi 2MV; rrjetë gazësjellësi të qytetit; sistem lokal kanalizimi me stacion pastrues; ndërtim lokalujësjellës; deponi për mbeturina komunale etj.

Kategoria e katërt e ndërtimeve përfshin: ndërtesa banuese dhe afariste deri në tre niveletë lartësisë; trafostacion deri 10KV; ndërtesë për afarizëm të mesëm deri në dy nivele etj;

Kategoria e pestë e ndërtimeve përfshin: përmendore memoriale dhe shenja përmen-dore; ndërtesë afariste përdhesë me oborr afarist; kioske dhe ndërtesa tjera me konstrukcionmontues; Terren sportiv i cili sipas sipërfaqes së tij shtrihet rrafsh në terren (terren fudbollistik,terren për tenis etj) si dhe ndërtesa tjera të karakterit lokal.

Për dy kategoritë e para dhënia lejes për ndërtimit është nën kompetencat e Ministrisë sëTransportit dhe Lidhjeve.

Kryetari i komunës apo personi i autorizuar nga ana e tij janë kompetent për dhënien elejeve për ndërtim të ndërtesave të kategorive të tretë, katërt dhe të pestë.

Investitori, gjegjësisht personi i cili dëshiron të ndërtojë, dparashtron kërkesë deri tekryetari i komunës për dhënien e lejes për ndërtim ku së bashku me kërkesën duhet t’i dërgo-jë edhe dokumentet vijuese:

• Vendim për kushtet e lokacionit me projekt ideor në përputhje me ligjin për planifikimhapsinor dhe urbanistik;

• Komplet projekt bazik me, së paku katër kopje, me revizion të kryer ;• Report në formë të shkruar dhe pajtueshmëri për nostrifikim, nëse projekti është i punuar

jashtë vendit; • Studi e lejuar për vlerësimin e ndikimit të projektit mbi mjedisin jetësor nga organi

shtetëror kompetent për kryerjen e punëve në fushën e mjedisit jetësor në përputhje meligjin për mjedis jetësor;

• Studi e lejuar me vlerësim pozitiv mbi kualitetin e krijuar të mbrojtjes seizmike të objektitnë përputhje me strategjinë e përgjithshme shtetërore për kontrollë dhe zvogëlim tërrezikut seizmik.

Për më tepër informata rreth procedurës për leje për ndërtim mundeni ta vizitoni veb por-talin e Bashkësisë së Njësive të Vetëqeverisjes Lokale në Republikën e Maqedonisë – BNJVL .Shumë komuna nga vend në veb-portalet e tyre në formë elektronike i kanë dokumentet (for-mularet) e tyre për leje të ndërtimit si dhe dokumente tjera të cilat janë të nevojshme para fil-limit të ndërtimit apo rindërtimit të objekteve përkatëse ndërtimore.

Leja për ndërtim lëshohet brenda 7 ditëve prej ditës së pranimit të dokumentacionit tëkompletuar. Kundër këtij vendimi është e lejuar procedurë ankesore në afat prej 15 ditësh ngadita e pranimit të vendimit , deri te ministri përkatës për punët në lëminë e rregullimit hapsinor.

Në rast se investitori nuk fillon me ndërtim në afat brenda dy viteve prej ditës së lëshim-it të lejes për ndërtim e njëjta nuk do të vazhdojë dhe e tëra procedurë duhet të fillojë sërish.


Zhvillimi ekonomik lokal

Shpesh ju ka ndodhur që të kërkoni pranim te kryetari i komunës, me shpresë se proble-mi me papunësinë e juaj do të zgjidhet nga ana e tij. Përgjigja më e shpeshtë që keni marrënga ana e tij është se pushteti vendor nuk është në gjendje që ta zgjidh problemin me papunës-inë në komunë.

Me fillimin e decentralizimit, për herë të parë në Republikën e Maqedonisë, komunat fitu-an kompetencë ligjore1 me të cilën u mundësohet që të kujdesen për zhvillimin ekonomik lokal.Përskaj ligjit për vetëqeverisje lokale, e cila e jep kornizën e përgjithshme për kompetencat epushtetit lokal, ekzistojnë edhe ligje tjera2 me të cilat plotësisht rregullohen kompetencat epushtetit vendor në zhvillimin ekonomik lokal. Kjo kompetencë ende do të zhvillohet sepse deritani për zhvillimin ekonomik lokal kujdesej vetëm pushteti qendror dhe njësitë rajonale të min-istrive në komunat.

Ligji për vetëqeverisje lokale parashef më shumë aktivitete dhe masa që komunat duhett’i ndërmarrin, për shkak të zbatimit të kompetencave nga sfera e zhvillimit ekonomik lokal. Kurflitet për këtë kompetencë, e njëjta përfshin punët vijuese:

• Planifikimi i zhvillimit ekonomik lokalKjo kompetencë parasegjithash nënkupton përpunimin e dokumenteve planifikuese, më

shpesh në formë të strategjisë për zhvillim ekonomik lokal, ku planifikohen masat dhe aktivitetetme të cilat duhet të përmirësohet gjendja ekonomike e komunës. Në këto dokumente plani-fikuese më shpesh përfshihen prioritetet zhvilluese dhe strukturale të komunës, por edhe sub-jektet bartëse dhe përgjegjëse për realizimin e strategjisë për zhvillim ekonomik lokal. Gjatëpërpunimit të strategjive për zhvillim ekonomik lokal janë të inkuadruara më shumë palë tëinteresuara, të cilat bashkarisht përcaktojnë prioritetet zhvilluese të komunës.

• Përcaktimi i prioriteteve zhvillimore dhe strukturaleKëto prioritete përcaktohen në dokumentet planifikuese të miratuara nga këshilli i

komunës, më së shpeshti në strategjinë për zhvillim ekonomik lokal. Shumë komuna për shkaktë problemeve që u paraqitën gjatë periudhës së tranzicionit kanë një numër të madh tëpapunësie, ndërsa zhvillimi i degëve industriale të cilat punësojnë numër të madh njerëzishtështë në nivel shumë të ulët. Në strategjitë zhvilluese kërkohen mënyra se si të zvogëlohetpapunësia në komunën, por më së shumti këto aktivitete janë në lidhje të ngushtë mestrategjinë nacionale të shtetit për zvogëlimin e papunësisë. Rikfalifikimi I fuqisë punëtore ështënjëra prej masave që ofrohen për zvogëlimin e papunësisë. Edukimi i kuadrove të ri në pro-cesin e rregullt arsimor për ato degë industriale të cilat kanë kërkesa për fuqi punëtore, ështënjë ndër masat të cilat mund të kontribojnë për punësimin e njerëzve të rinj.

Shembull:

Shembull i mirë për përpunim dhe realizim të strategjisë për zhvillim ekonomiklokal është zhvillimi ekonomik i komunës Ilinden për periudhën 2006-2011. Gjatëpërpunimit të strategjisë kishte përfaqësues të pushtetit lokal, biznes sektorit, organi-zatat joqeveritare, organizatat sindikale, bashkësitë vendore si dhe tjerë të interesuarpër strategjinë e ZhEL të Ilindenit. Kjo strategji ka afat prej 5 viteve dhe unanimishtështë miratuar nga ana e këshillit komunal gjatë vitit 2006. Realizimi i vetëstrategjisë është e dukshme sepse komuna e Ilindenit viteve të fundit është një ndërkomunat e vendit ku ka një numër të madh investitorë nga vendi dhe të huaj.

www.ilinden.gov.mk

¹ Neni 22, paragrafi 1, pika 4 nga Ligji për Vetëqeverisje Lokale; ² Ligji për veprimtari hoteliere, Gazeta zyrëtare e RM, numër 26 nga viti 2004;

Ligji për veprimtari turistike, Gazeta zyrëtare e RM, numër 62 ng viti 2004;



•Përkrahja e zhvillimit të ndërmarrjeve të vogla e të mesme dhe të sipërmarrjeveSiç theksuam më parë kjo kompetencë është në tërësi e re për komunat dhe nga këto

shkaqe ata duhet që me inventivitetin dhe kreativitetin e tyre por edhe në pëlqim me doku-mentet e tyre strategjike për zhvillim ekonomik lokal të gjejnë mënyrë, formë dhe masa me tëcilat do të japin përkrahje në zhvillimin e ndërmarrjeve të vogla dhe të mesme dhe sipërmar-rësisë në komunën e tyre. Një nga masat për përkrahjen e ndërmarrjeve të vogla dhe të mesmemund të jetë krijimi i zonave industriale ku këto ndërmarrje do të mund të mund të fitojnë tokëndërtimore për pobjektet e tyre afariste dhe ekonomike, me çmime që janë në një komunëpërkatëse. Për realizimin e zonës industriale parakusht themelor është që komuna të ketë nëpronësi tokë të caktuar ndërtimore me të cilën do të mund të kryejë ekonomi të caktuar dhe tënjëjtën ta rregullojë për nevojat e investitorëve të mundshëm.

Vetëqeverisja lokale duhet të jetë një nga promotorët e prodhimeve dhe përparësitë që iofron komuna por është e mundshme që edhe disa komuna të një mikro rajoni që të bashko-hen dhe t’i ofrojnë prodhimet dhe përparësitë e atij mikro rajoni para publikut të vendit dhe atijbotëror dhe palëve të interesuara.

Një nga kompetencat që fitoi pushteti lokal me fillimin e decentralizimit është mundësiaqë ta zgjasin orarin e punës së objekteve hotelerike për një orë nga koha e lejuar sipas ligjitpër punë hotelierike. Mundësia për vazhdimin e punës edhe për një orë është në kërkesë1 tësubjekteve të interesuara hotelierike ndërsa vendimin e sjell këshilli i komunës.

Shembull:

Nga ana e disa njësive të vetëqeverisjes lokale organizohen kurse të ndryshmeme të cilat përmirësohet baza kualifikuese e fuqisë së tyre dhe mundësia për rikual-ifikim dhe plotësim të arsimit të tyre. Më shpesh organizohen kurse për kompjuterëose për mësimin e disa gjuhëve të huaja.

Shembull:

Shembull i mirë për promovimin e prodhimeve të caktuara dhe rajonin ështëbrendimi i disa prodhimeve apo rajoni me çka këto prodhime dhe rajone ku prodho-hen këto produkte do të kenë brendin e tyre ndërsa me ato do të zmadhohen edheçmimet e prodhimeve mirëpo garantohet edhe kualiteti i prodhimeve me brend.

Shembull i këtij lloji është edhe brendimi i rajonit ‘Malesh’ dhe të prodhimeve qëvijnë nga ky rajon. Në projektin janë inkuadruar biznes sektori, bujqë individual, orga-nizata ndërkombëtare, komuna e Berovës, Pehçevës dhe komuna e Delçevës.

Shembull pozitiv për promovimin e një rajoni të caktuar është rajoni i Osogovësku promovohen përparësitë e këtij rajoni malor dhe mundësitë për lloje të ndryshme tur-izmi.

www.osogovoregion.gov.mk

Shembull:

Për shembull për zonë industriale, të cilën pushteti vendor e ka ndërtuar apoparaparë, është në teritorin e qytetit Veles, ku me çmime të volitshme dhe të ulëta seato të tregut ofrohet tokë ndërtimi për të ndërtuar kapacitete ekonomike të reja nëzonën industriale.

¹ www.berovo.gov.mk


Promovimi i mundësive turistike dhe përparësia e komunës është një nga obligimet evetëqeverisjes lokale. Turizmi dhe hotelieria janë veprimtari të cilat nuk janë të shfrytëzuara nëvendin tonë dhe paraqesin mundësi të mirë që komunat së bashku me subjektet turistiko-hote-lierike të krijojnë vende të reja pune dhe zhvillim të komunës së tyre, por edhe të mikro rajonit.

•Pjesëmarrje për vendosjen dhe zhvillimin e rrjetës lokale të institucioneve dhe agjencivepër promovim të partneritetit.

Komuna duhet të merr pjesë në vendosjen dhe krijimin e institucioneve dhe agjencive tëcilat do të punojnë në promovimin e partneriteteve si edhe në promovimin e përparësive përinvestimin e kapitalit në komunë dhe në të njëjtën kohë edhe për tërheqjen e investitorëve tëcilët do të hapin kapacitetet e tyre ekonomike në komunë. Shumë herë përfaqësuesit e pushtetitvendor, (kryetar apo këshilëtar) janë në situatë si promotorë të komunave të tyre për tërheqjene investitorëve nga vendi si dhe të huaj te të cilit ekziston gatishmëria për të investuar kapital,mirëpo bashkëpunimi i pushtetit vendor dhe atij qendror është një nga parakushtet kryesorepër tërheqjen e investitorëve të huaj nëvendin tonë.

Shembull:

Për punë të një kategorie t[ë caktuar objekte hotelierike e nevojshme është liçen-ca të cilën e lëshon organi i administratës shtetërore përkatës për punët hotelierike. Përmarrjen e liçencës hotelieri duhet të paguajë kompensim i cili për shërbime të ndryshmeështë i ndryshëm. Shumën për kopmensim e cakton këshilli i komunës, gjegjësisht,këshilli i qytetit të Shkupit, varësisht në cilin teritor gjindet objekti hotelierik që kërkonliçencën. Shuma e kompensimit mund të jetë e ndryshme në çdo komunë mirëpo shumaminimale dhe maksimale janë të cakruara me ligjin për hotelieri që kushton:

• kabare, në kundërvlerë me denarë, prej 2.500 deri 5.000 euro• bar, në kundërvlerë me denarë prej 4.000 deri 8.000 euro • disko klub, në kundërvlerë me denarë prej 7.500 euroMjetet e fituara nga kompensimi ndahen 50% për buxhetin e komunës dhe 50%

për buxhetin e Republikës së Maqedonisë.

Shembull:

Në disa njësi të vetëqeverisjes lokale së bashku me asociacionet turistike formohenforma të ndryshme të zyreve për turizëm, të cilat kanë për qëllim promovimin turistik tëkomunës së tyre si dhe organizimin e kapaciteteve turistike dhe atrakcionet turistike përturistët potencial. Jo vetëm qendrat e njohura turistike punojnë në promovimin ekomunës së tyre, kemi shembull siç është komuna e Novo Sellës e cila me raritetet e sajanatyrore siç janë ujvarret e Smolare dhe Koleshinit intenzivisht dhe në kontinuitet puno-jnë në promovimin turistik të komunës së tyre.

www.novoselo.gov.mk



Formimi apo përkrahja e institucioneve dhe agjencive për përkrahjen e ndërmarrjeve tëvogla dhe të mesme, duhet që t’u mundësojnë ndërmarrjeve të vogla dhe të mesme disa kushtetë volitshme me të cilat do tua pakësojnë harxhimet për punë, si paraqitje të përbashkët nëmanifestimet e panaireve, ndihmë juridike, konsalting financiar e tj. me çka këto ndërmarrje nëperiudhën e tyre fillestare të zhvillimit do të fitojnë ndihmë nga këto institucione. Forma më eshpeshtë e këtyre institucioneve është i ashtuquajturi Biznis Inkubatori ku futen firmat e sapo-formuara, për një periudhë jo më të gjatë se pesë vite dhe ku kanë vendin për punë i cili ështëmë i lirë se sa vlerat në treg, shërbime llogaritare, ndihmë juridike e tj. të cilat poashtu janë meçmime të cilat janë shumë më të ulëta se ato në treg.

Zhvillimi ekonomik lokal për teritorin e qytetit të Shkupit është i ndarë ashtu që pushtetilokal kujdesen globalisht për zhvillimin ekonomik në nivel të qytetit ndërsa komunat e Shkupitpër zhvillimin ekonomik në teritorin e komunave të tyre.

Qyteti i Shkupit është kompetent për zhvillim dhe përkrahje të llojeve alternative për tur-izëm si p.sh. turizmin kulturor. Qyteti i Shkupit poashtu duhet që të mundësojë kushte për qën-drimin e turistëve në qytetin si dhe të zbatojë promovimin turistik të qytetit.

Shembull:

Gjatë tetorit të vitit 2007 në Minhen, Gjermani, u mbajt ‘’EKSPO REAL 2007’’, ku uprezentuan disa projekte nga Republika e Maqedonisë, për të cilat janë të nevojshmemjete financiare për t’u realizuar. Shpesh herë bartësit e projekteve të prezentuara nëpanaire në Minhen janë njësitë e vetëqeverisjes lokale nga vendi. Ekzistojnë shumë man-ifestme panaire jashta vendit tonë ku nga njëra anë kemi ofrim të madh të projekteve enga ana tjetër investitorë të cilët janë të gatshëm që ta investojnë kapitalin e tyre për real-izimin e projekteve të ofruara. Roli i vetëqeverisjes lokale është që të zgjojë interesin teinvestitorët për ta investuar kapitalin e tyre në vendin tonë dhe në komunën e tyre e cilaparaqitet si prezentues në ndonjë manifestim panairi.

www.gtzredem.com.mk

Shembull:

Në teritorin e komunës së Gazi Babës është formuar biznes inkubatori‘’Fondacioni PSM’’ i cili u ndihmon njerëzve të rinj që të fillojnë biznesin e tyre dhendihmon në zhvillimin e kompanive të vogla dhe të mesme. Zhvillimi i këtij biznes-inkubatori është bashkim i sektorit joqeveritar (Sintef, Soros), Qeverisë së Republikëssë Maqedonisë dhe i komunës së Gazi Babës. Gjatë vitit 2007 ka disa kompani qëkanë selinë e tyre dhe punojnë në lokalet e biznes inkubatorit.

www.yesincubator.org.mk

Shembull:

Kompetenca që përjashtimisht i takon kryetarit të qytetit të Shkupit është dhë-nia e lejeve për punë të objekteve hotelierike, jashtë hapsirave të tyre të mbyllura,në të ashtuquajturat bahçe verore dhe terasa.

Mundësia për zgjatjen e orarit të punës të objekteve hotelierike është nënkompetencë të Këshillit të qytetit të Shkupit, me çka këshillat e komunave të Shkupit


Qytetarët nga zhvillimi ekonomik lokal duhet të presin se do të ketë disa efekte pozitivemirëpo fakti se kjo kompetencë është e re për pushtetin lokal dhe në njëfarë lloji komunat dotë varen nga masat dhe aktivitetet që i ndërmerr qeveria e Republikës së Maqedonisë, efektete para pozitive nga realizimi i kësaj kompetence do të ndihen në një periudhë të mesme kohoreprej 3 deri 5 viteve.

Mbrojtja e mjedisit jetësor dhe natyrës

Korniza ligjore e cila i përcakton kompetencat e komunave në sferën e mjedisit jetësorpërbëhet prej ligjeve vijuese: Ligji për mjedis jetësor, ligji për udhëheqje me mbeturina, ligji përajrin ambiental, ligji për mbrojtjen e natyrës dhe ligji për ujrat.

Mbrojtja e mjedisit jetësor

Pasi që mbrojtja e mjedisit jetësor ka një rëndësi të madhe çdo komunë duhet të ndërmerrnjë numër më të madh masash dhe aktivitete për realizimin e kësaj kompetence. Një ngaaktivitetet e para që duhet të ndërmirren është aprovimi i një plan-dokumenti për i ashtuquaj-tur Plani Lokal Ekologjik Akcional (PLEA) të cilin e miraton këshilli i komunës dhe në të cilin planparashifen masat dhe metodat për mbrojtjen e mjedisit jetësor.

Me këto plane, të cilat sillen brenda një periudhe prej 6 viteve, komunat duhet qartazi tëjapin kahjen e aktiviteteve të ardhshme me të cilat do t’i zbatojnë ligjet në këtë fushë. Planetlokale përmbajnë masa dhe aktivitete me afat të mesëm dhe të gjatë për mbrojtjen e mjedisitjetësor dhe shëndetin e njerëzve që është në interes të komunave.

Kompetent për zbatimin e planeve janë organet e komunës. Mbikqyrjen e procesit tëimplementimit e bën një trup i formuar nga ana e komunës.

Një pjesë nga këto aktivitete të komunës, sipas këtij ligji, është lëshimi i B lejeve të inte-gruara. Rregullorja për caktimin e aktiviteteve të instalacioneve për të cilat ipet leja për PIKN(Pengimi integrues dhe kontrollimi i ndotjes) gjegjësisht leje për përputhje, i definon llojet eaktiviteteve të cilat bien nën regjimin e lejeve ekologjike, si dhe renditjen kohore për kërkesëpër leje për instalacionet ekzistuese.

Komunat me decentralizimin përfitojnë kompetencat për lëshimin e të ashtuquajturave B-Leje të integruara ekologjike, të cilat duhet t’i posedojnë të gjithë kapacitetet industriale dheekonomike të cilat nxisin ndotjen e mjedisit jetësor në nivel lokal. Kjo do të thotë se çdo subjektjuridik i cili merret me prodhimtari patjetër duhet të dërgojë kërkesë deri te komuna për B-Lejetë integruar ekologjike. Ekzistojnë rregulla të sakta dhe të qarta se si nxirren apo lëshohen këtoleje.

nuk kanë kurfarë kompetencash për zgjatjen e orarit të punës në objektet hotelierike. Kompetencë ekskluzive e kryetarëve të komunave të Shkupit është që të mbajnë

evidencë për hotelierët që punojnë në teritorin e tyre dhe të bëjnë regjistrimin nëregjistrin e personave fizik të cilët kryejnë veprime hotelierike me përmasa të vogla.Poashtu kryetarët ekomunave të Shkupit mbajnë evidencë për orarin e punës të objek-teve hotelierike në teritorin e tyre.



Ligji për udhëheqje me mbeturinat

Me ligjin për udhëheqje me mbeturinat definohet koncepti integrues dhe preventiv përudhëheqje me mbeturinat i cili përmban:

•Planifikim (strategji, plane dhe programe); •Vendosje (grumbullimi, selektimi, transportimi etj.) me lloje të ndryshme të mbeturinave;•Deponi dhe djegie e mbeturinave; •Import, eksport dhe tranzit të mbeturinës; •Monitoring dhe sistem informativ.

Një numër i rëndësishëm i kompetenca dhe përgjegjësive është transferuar nga pushtetiqendror në njësitë e vetëqeverisjes lokale. Kjo sidomos i përket menaxhimit me mbeturinat (parrezik) komunale edhe ate, si në pjesën e planifikimit për udhëheqje me mbeturinat poashtuedhe në pjesën e zbatimit direkt të përgjegjësive ligjore.

Komunat janë të obliguara të përgatisin dhe të miratojnë plane për udhëheqje me mbe-turina. Planet e NJVL për udhëheqje me mbeturinat duhet të jenë në përputhje me planinNacional për udhëheqje me mbeturina të Republikës së Maqedonisë dhe i përkasin për njëperiudhë jo më të shkurtë se tre vite ndërsa jo më të gjatë se 6 vite. Për realizimin e planit,komuna është e obliguar për nxjrrjen e programit për udhëheqje me mbeturina. Ky programduhet të miratohet në periudhë prej një viti.

NJVL-të janë të obliguara që planet dhe programet për udhëheqje me mbeturina t’ishpallin publikisht, ndërsa realizimi i tyre financohet me mjete nga buxheti i komunave, kredi,donacione, kompensime dhe burime tjera.

Në pjesën e veprimit me mbeturinat komunale pa rrezik, komunat përcaktojnë rregullatme dispozitë të posaçme. Grumbullimi, transporti dhe tretmani i mbeturinave komunale si dhemirëmbajtja e vendeve për grumbullim selektiv, janë shërbime publike me karakter lokal.Komunat janë të obliguara që t’i plotësojnë obligimet ligjore për udhëheqjen me mbeturinatkomunale pa rrezik. Një apo më shumë komuna mund të formojnë një deponi për mbeturinainerte dhe pa rrezik.

NJVL janë të obliguara të zhvillojnë dhe zbatojnë monitoring në nivel lokal për udhëhe-qjen me mbeturinat pa rrezik.

Ata janë, poashtu, të obliguara që të organizojnë sistem informativ në nivel lokal, me tëcilin sigurohet grumbullimi dhe prezentimi i të dhënave për udhëheqjen me mbeturinat parrezik ndërsa kanë të drejtë që të udhëheqin kadastër për teritorin e tyre në të cilin evidentojnëthemeluesit e mbeturinave pa rrezik.

Shembull:

Në Maqedoni egziston shembull i mirë për grumbullimin dhe vendosjen embeturinave e kjo është Drisla ku grumbullohen mbeturinat e mbledhura në Shkup.Drisla është mirë e pajisur me çdo lloj aparature për çdo lloj mbeturine dhe sipasanalizave të fundit, është e vetmja në vendin tonë që i përmbush gati se të gjithakriteret për deponimin e mbeturinave në përputhje me ligjet dhe rregulloretEuropiane.

Si tregim i josuksesshëm mund të jetë tentimi i përkrahur nga ana e projektevetë huaja, që të organizohet një deponi për rajonin jugperëndimor. Projekti u përgatitnë vitin 2003 dhe parashifej që të deponohej mbeturina e 30 komunave. Seliaduhej të jetë në Topolçan të Prilepit. Për fat të keq projekti nuk u realizua për arsyese nuk kishte dakordim nga të gjitha palët e involvuara.


Ligji për kualitetin e ajrit ambiental

Në ligjin për kualitetin e ajrit ambiental është futur qasja e re për mbrojtjen e ajrit ambi-ental gjegjësisht ajrit të jashtëm troposferik, jashta kufijve të pronësisë së burimit e në të cilinnuk është përfshirë ajri në vendin e punës.

Ky instrument ligjor rregullon masat për shmangjen, ndalim apo zvogëlimin e efektevedëmtuese nga ndotja e ajrit ambiental përmes:

•Vlerësimit të kualitetit të ajrit ambiental; •Caktimi i vlerave kufizuese të kualitetit dhe njësi;•Planifikimi i mbrojtjes së ajrit ambiental;•Vendosja e sistemit monitorues dhe sistem informativ të kualitetit të ajrit ambiental; •Mbrojtje të ajrit ambiental nga ndotja nga ana e burimeve stacionare dhe lëvizëse.

Kompetencat e NjVL-së sipas ligjit janë, parasegjithash në sferën e planifikimit të mbro-jtjes dhe zbatimi i sistemeve për monitoring dhe sistemi informativ.

Cikli për planifikim përmban dokumente për plane në nivel të ndryshëm hierarkie. Përkomunat ajo është:

•Programi për zvogëlim të ndotjes dhe përmirësimi i kualitetit të ajrit ambiental.Problemet e identifikuara, analiza e situatave, si dhe propozim masat për përmirësimin etë njëjtave janë themelet kryesore të këtij lloji dokumenti i cili është bazë për krijimin epolitikave për mbrojtje të ajrit në nivel lokal.

Përskaj kësaj, në zonat dhe aglomerimet me rrezik të evidentuar real, komunat janë tëobliguara për pruarjen e planeve akcionale të cilat definojnë masa afatëshkurte për zvoglimindhe tërheqjen e rrezikut si dhe ta informojnë opinionin për gjendjen.

Komunat janë të obliguara që ti shpallin publikisht programet dhe planet akcionale. Nëpërputhje me parimin për qasje te informatat, NJVL janë të obliguara të sigurojnë qasje pub-likut deri te informatat dhe të dhënat që posedon.

NJVL kanë mundësi të themelojnë rrjeta lokale për monitoring pas marrjes së mendimitnga ana e Ministrisë për Mjedis Jetësor dhe Planifikim Hapsinor (MMJPH). Planifikimin e këtyrerrjetave, metodologjinë e monitorimit dhe dorëzimin e të dhënave i përcakton MMJPH.

Ligji për mbrojtjen e natyrës

Ligji për mbrojtjen e natyrës e rregullon mbrojtjen e natyrës përmes mbrojtjes dhe shfrytëzimittë qëndrueshëm të llojllojshmërisë biologjike dhe pejsazhore si dhe mbrojtjen etrashigimisë natyrore. I njëjti ligj paraqet kornizë integrale për mbrojtjen e llojeve, vend-banimin e tyre dhe ekosistemet, ndërsa merr parasysh edhe përdorimin e organizmavetë modifikuara gjenetike.

Në sferën e organizimit të mbrojtjes së natyrës, komunat janë të inkuadruara në: •Udhëheqjen me rajonet e mbrojtura – kategoria Park Nacional (PN), përmes përfaqë-suesit të komunës në të cilin teritor gjindet PN në Bordin Drejtues të institucionit (Molika,Mavrovë etj.) dhe•Këshilli Nacional për mbrojtjen e natyrës, përmes përfaqësuesit të deleguar nga BNJVL.



Ligji për ujra

Ky tekst ligjor është bazuar në pjesën integrale për menaxhimin me resurset ujore (shtu-ar këtu: planifikimi i menaxhimit në nivel të vendeve ku derdhen ujrat, shfrytëzimi i ujërave,mbrojtja prej ndotjes, mbrojtje prej ndikimit të dëmshëm të ujrave si dhe objekte ujësjellëse dheshërbime). Ligji përcakton ndarjen e kompetencave mes entiteteve të ndryshme.

Pjesë e rëndësishme e kompetencave në sistemin e përgjithshëm për shfrytëzim, mbrojt-je dhe menaxhim me ujëra është locuar në komunat.

Si përgjegjësi e përgjithshme e komunave është se ato janë të obliguara që t’i mbledhin,dërgojnë dhe t’i pastrojnë ujërat e ndotur të cilat rrjedhin apo formohen në teritorin e tyre shtu-ar edhe pastrimin e mbeturinave. Ato janë të obliguara që para se t’i lëshojnë ujrat urbane tëndotura të cilat hyjnë në sistemet kolektore t’i tretojnë si dhe të sigurojnë që:

1. Të proektohen instalimet, ndërtojnë eksploatohen dhe mirëmbahen në mënyrë e cilasiguron punë të suksesshme në kushte të zakonshme klimatike lokale; 2. Ujërat e pastruara dhe mbeturinat e përfituara me tretmanin e ujërave të shfrytëzohenpërsëri , çdoherë kur është e duhur; 3. Pastrimi i ujërave të ndotura dhe mbeturinat nuk guxojnë të kenë ndikime negative mbiambijentin jetësor.

Komunat janë të obliguara poashtu që të:1. Osigurojnë, përmirësojnë dhe pastrojnë sistemet e kanalizimit si dhe t’i pastrojnë dhemirëmbajnë kthimet e vijave të ujit; 2. Kujdesen për zbrazjen e gropeave septike, sipas nevojave; 3. Të lejojnë lëshimin e ujrave të ndotura industriale në sistemet e kanalizimit në dispozi-ta me ligjin dhe të ofrojnë kushte për largimin e tyre, grumbullimin dhe pastrimin; dhe 4. Të sigurojnë monitoring.

Komunat në RM nuk mund të lavdërohen shumë me zbatimin e kësaj kompetence, ndër-sa shkak i mundshëm është që në disa decenie të fundit askush nuk u ka kujdesur për mbrojt-jen e ujrave dhe nuk ka ndërtuar stacione pastrimi. Me ndihmën e projekteve të ndryshme tëfinancuara nda donorët janë ndërtuar disa stacione pastrimi por për fat të keq një numër imadh i tyre nuk funkcionojnë për shkak të mungesës së kuadrove të edukuara dhe mungesëssë mjeteve financiare për fillimin e të njëjtave.

Me përdorimin e rregullores së re ligjore zbatohet parimi -ndotësi paguan-, si obligim indotësit të mjedisit jetësor dhe natyrës që t’i mbulojë harxhimet për largimin e rrezikut ngandotja e mjedisit jetësor, t’i mbulojë harxhimet për sanim dhe të paguajë për dëmet e bëra mbimjedisin jetësor, si dhe ta kthejë mjedisin jetësor në gjendje të cilën ka qenë para ndotjes.

Mbrojtja e mjedisit jetësor dhe natyrës është në kompetencë e cila në të ardhme do tëpërfshijë mjete të mëdha financiare për realizimin e saj, përshkak se sipas standardeve të lartatë UE-së vendi jonë dhe komunat as prej së largu nuk i plotësojnë standardet në këtë fushë.

Veprimtari komunale

Në përditshmërinë e juaj më së sheshti ballafaqoheni me probleme nga rrethina juaj.Shumherë parashtroni pyetjen se pse ecim nëpër rrugë të papastërta, bulevarde jo të ndriçuara,trotoare jo të rregulluara, ju sulmojnë qen të rrugës etj. Kush është i përgjegjur për këtë gjend-je dhe si të përmirësohet ajo.

Këto ngjarje të përditshme në rrethinën tonë në ligjin maqedonas quhen veprimtarikomunale dhe për zbatimin e tyre të përgjegjshme janë njësitë e vetëqeverisjeve lokale.

Zbatimi i suksesshëm apo i josuksesshëm i këtyre veprimtarive komunale është gjendje e


shiqueshme dhe matshme për suksesin e pushtetit lokal në zbatimin e obligimeve të tyre ndajqytetarëve dhe komunitetit. Qytetarët që duhet të jenë dhe janë shfrytëzues të shërbimevekomunale të NJVL, duhet të jenë të gatshëm të paguajnë për shërbimet komunale por edhe tëkërkojnë nga NJVL dhe nga zbatuesit e këtyre shërbimeve të japin shërbime konstante, kualite-tive dhe në kohë. Për pothuaj se të gjitha kompetencat komunale ekzistojnë ligje të posaçme1

me të cilat plotësisht rregullohen mënyrat dhe procedurat për zbatimin e veprimtarive komu-nale. Sipas ligjit për vetëqeverisje lokale2 njësitë e vetëqeverisjes lokale janë kompetente përveprimtaritë komunale vijuese:

• Furrnizimi me ujë të pijëshëm; • Livrimi i ujit teknologjik;• Largimi dhe pastrimi i ujrave të ndotur; • Largimi dhe tretmani i ujrave atmosferike;• Ndriçimi publik;• Mirëmbajtja e pastërtisë publike; • Grumbullimi, transporti dhe tretmani me mbeturinat komunale të forta dhe teknologjike;• Rregullimi dhe organizimi i transportit publik të njerëzve;• Furrnizimi me gaz natyror dhe energji të ngrohtë; • Mirëmbajtja e varresave, krematoriume dhe shërbime varresore; • Ndërtim, mirëmbajtje, rekonstruim dhe mbrojtja e rrugëve lokale dhe objekte tjera infra-

strukturore; • Rregullimi I regjimit tël trafikut;• Ndërtimi dhe mirëmbajtja e signalizimit trafikor dhe rrugor;• Ndërtim dhe mirëmbajtja e hapsirës për parkim; • Tërheqja e automjeteve të gabimisht të parkuara; • Tërheqja e veturave të prishura nga hapsirat publike;• Ndërtimi dhe mirëmbajtja e tregjeve; • Pastrimi i oxhaqeve;• Mirëmbajtje dhe shfrytëzimi i parqeve, gjelbërimit, malet dhe terrenet rekreative; • Rregullimi, mirëmbajtja dhe shfrytëzimi i shtrateve të lumejve në pjesët urbane të

komunës; • Përcaktimin e emrave të rrugëve, shesheve, urave dhe objekteve tjera infrastrukturale.

Në ligjin për veprimtari komunale3 përcaktohen mënyrat dhe kushtet e përgjithshme përzbatimin e veprimtarive komunale për të cilat janë të përgjegjshme komunat dhe qyteti i Shkupit

Çdo NJVL për të zbatuar veprimtaritë komunale në mënyrë më detale duhet të sjellëVendim për rend komunal4.

Ky vendim miratohet nga ana e këshillit të NJVL-së dhe paraqet një nga dokumentetthemelore të çdo NJVL në vend, për shkak se pa aprovimin dhe zbatimin e saj rëndë do të real-izohen veprimtaritë komunale në formë dhe mënyrë me të cilat shfrytëzuesit e shërbimevekomunale do të ishin të kënaqur.

Për realizimin e veprimtarive komunale, NJVL-të shpeshherë formojnë ndërmarrje pub-like5 të cilat zbatojnë më shumë punë komunale. Ndërmarrjet publike, të cilat formohen ngaana e këshillit të NJVL-së, mund të jenë më shumëdedikuese në kryerjen e kompetencavekomunale ndërsa më shpesh kryejnë veprimtaritë komunale vijuese: ujëfurrnizim, largimin eujrave të ndotura, pastrimin e sipërfaqeve publike, grumbullimin, transportimin të mbeturinavetë forta teknologjike komunale, ndërtim dhe mirëmbajtje të tregjeve etj.

1 www.pravo.org.mk2 Gazeta zyrëtare e RM, numër 5 nga viti 2002;3 Gazeta zyrëtare e RM, numër 45, nga 1997;4 www.veles.org.mk5 www.adkom.org.mk



Në NJVL-të ku ka numër më të madh të shfrytëzuesve shpesh herë formohen më dhumëndërmarrje punblike për zbatimin e një numri më të vogël të shërbimeve apo vetëm për njëveprimtari komunale.

Për zbatimin e disa veprimtarive komunale NJVL mund të angazhojë persona fizik dhejuridik të cilët do të realizojnë disa veprimtari komunale.

Shembull:

Në komunën Kavadar kemi ndërmarrjen komunale publike ‘Komunalec’ e cilaështë formuar nga ana e këshillit komunal të Kavadarit dhe është kompetente për zba-timin e më shumë veprimtarive: furrnizim me ujë të pijshëm, largimin dhe pastrimin eujrave të ndotura, pastrimin dhe tretmanin me ujrat atmosferike, mirëmbajtjen e pastrim-it publik, grumbullimi, pastrimi me mbeturinat komunale teknologjike dhe të forta,mirëmbajtja e tregjeve, park-pyjev dhe sipërfaqeve rekreative, mirëmbajtja dhe shfrytëz-imin e shtrateve të lumejve në pjesët e banuara të komunës. Siç mund ta shifni bëhetfjalë për ndërmarrje publike komunale shumdedikuese e cila përfshin një numër tëmadh të veprimtarive komunale.

www.komunalec.com.mk

Shembull:

Në komunën e Manastirit kemi më shumë ndërmarrje publike të formuara ngaana e këshillit komunal për veprimtaritë komunale vijuese:

NP “Vodovod” për ujfurrnizim, pastrimin e ujrave të ndotur dhe largimi dhe tret-mani I ujrave atmosferike;

NP ”Niskogradba” për ndërtim, mirëmbajtje, rekonstruim dhe mbrojtjen e rrugëvelokale dhe objektet infrastrukturale; ndërtim dhe mbirëmbajtje të hapsirës publike përparkim, largimin e veturave keq të parkuara dhe largimin e veturave havare nga sipër-faqet publike.

JNP ”Komunalec” për mirëmbajtjen e pastërtisë publike; grumbullimi, transporti-mi dhe veprim me mbeturinat komunale teknologjike të forta; mirëmbajtja e varresave,parqeve, gjelbërimit sipërfaqet rekreative dhe rregulimi.

NP ”Pazari” për ndërtimin dhe mirëmbajtjen e tregjeve.

www.bitola.gov

Shembull:

Nëse NJVL konstaton se zbatimi i disa veprimtarive komunale nuk ka pajisjepërkatëse dhe kuadro profesional atëherë për të njejtat shpall kërkesë publike në për-puthje me ligjin për furrnizime publike dhe zgjedh personin fizik apo juridik që do takryejë detyrën në emër të komunës. Shembulli më i shpeshtë është shpallja publike përveprimtarinë komunale ndërtim, mirëmbajtje, rekonstruim dhe mbrojtje të rrugëve lokaledhe objekte tjera infrastrukturale.


Me ligjet ekzistuese në RM ekziston mundësia që disa veprimtari komunale të ipen përmeskoncesionit të personave fizik dhe juridik. Shpërndarja e konsecioneve nuk është praksë eshpeshtë në vendin tonë dhe pritet që në të ardhmen, për shkak të përmirësimit të kualitetit tëshërbimeve në veprimtaritë komunale, të praktikohet më shumë.

Ekziston mundësia që për disa veprimtari të ipen leje për zbatimin e disa veprimtarive, sip.sh. shërbimet varresore dhe mirëmbajtja e varresave.

Për kompetencën e NJVL për përcaktimin e emrave të rrugëve, sheshe, ura dhe objektetjera infrastrukturore nuk janë të nevojshme forma të posaçme të organizimit të ndërmarrjevepublike apo koncesione, përveç që NJVL merr vendimin për përcaktimin e emrave të rrugëve,shesheve dhe objekteve tjera infrastrukturore me përputhje me ligjin për emërtimin e emrave tërrugeve, shesheve, urave dhe objekteve tjera infrastrukturore1.

Në komunat me përbërje të përzier etnike, ku njëri etnitet ka më shumë se 20% ngabanorët e komunës për vendimin e ndrimit të rrugëve, shesheve, urave dhe objekteve tjerainfrastrukturore, patjetër duhet që më shumë se gjysma e këshillëtarëve që i përkasin këtijetniteti të votojnë që e njëjta të ketë bazë ligjore.

Çdo ndryshim i emrit të rrugës dhe sheshit paraqet obligim plotësues financiar për qyte-tarët që jetojnë në këto rrugë dhe sheshe, për shkak se dokumentet e tyre personale (letërnjof-tim, pasaportë, patentshoferi) duhet që t’i ndryshojnë për shkak të ndryshimit të emrit të rrugësapo sheshit. Prandaj qytetarët duhet të kërkojnë nga këshilli i NJVL-së në rast se merr vendiminpër ndryshimin e ndonjë rruge apo shesh, të merr obligimin që harxhimet financiare përndryshimin e dokumenteve personale të qytetarëve që jetojnë në këto rrugë dhe shesh, të mbu-lohen nga ana e Njësisë së Vetëqeverisjes Lokale.

Cilat nga veprimtaritë komunale kryhen më së shpeshti dhe sa është shkalla e zbatimit tëveprimtarive komunale, varet nga më shumë elemente objektive dhe subjektive. Në mëshumëraste NJVL-të kryejnë obligimet komunale për të cilat kanë burime të sigurta financiare dheobjekte infrastrukturore për zbatimin e tyre. Njësitë e vetëqeverisjes lokale të cilat kanë një peri-udhë më të gjatë ekzistimi kanë forma më të zhvilluara të kryerjes së kompetencave komunale,ndërsa NJVL të cilat janë formuar pas vitit 1996 kanë numër më të vogël të kompetencavekomunale të cilat i zbatojnë.

Shembull:

Personi fizik apo juridik për të zbatuar ndonjë veprimtari komunale shërbimevarresore dhe mirëmbajtjen e varresave duhet të posedojë leje nga komuna.

1 Gazeta zyrtare e RM, numër 66, nga viti 2004;



Për zbatimin e disa veprimtarive komunale janë të nevojshme mjete të shumta financia-re si në buxhetin komunal ashtu edhe në ate të qytetarëve. Në shumë NJVL kemi sisteme kanal-izimi të cilat mbarojnë direkt në lumej pa asjë përpunimi të ujrave të ndotur. Trajtimi i ujrave tëndotur nuk realizohet edhe pse është nën ingerencën e NJVL-së apo ndërmarrjes publike e cilazbaton këtë kompetencë, për shkak të mungesës së stacioneve pastruese të ujrave të ndotur përndërtimin e të cilëve janë të nevojshme mjete të mëdha financiare, të cilat duhet t’i sigurojëNJVL-ja, ndërsa gjatë përdorimit të këtyre stacioneve pastruese dhe trajtimi i ujrave të ndoturqytetarët duhet të paguajnë mjete plotësuese për këtë veprimtari komunale. i ngjajshmëm ështëedhe trajtimi i mbeturinave të forta komunale, i cili aspak nuk trajtohet, për shkak se në vendintonë nuk ka asnjë deponi sipas standardeve europiane.

Përfshirja e vendeve të banuara në një komunë me një apo më shumë veprimtari komu-nale ndryshon, ashtu që, mund të hasim që në qytetin apo në fshatin ku gjindet selia ekomunës të kryhen një pjesë më e madhe të veprimtarive komunale, ndërsa në disa pjesë per-iferike të kryhen një numër më i vogël i veprimtarive komunale.

Shembull:

Në të gjitha njësitë e vetëqeverisjes lokale kryen kompetencat për furrnizimin meujë të pijëshëm për popullatën dhe ndriçimin publik. Kryerja e këtyre kompetencavekomunale është në të gjitha NJVL-të sepse ekziston struktura ujësjellëse dhe sistemi Indriçimit publik, por edhe mjetet financiare për zbatimin e kësaj kompetencejepaguhen nga ana e qytetarëve dhe personave juridik të cilët janë shfrytëzues të këtyredy shërbimeve komunale. Kryerja e veprimtarisë komunale furrnizim me ujë tëpijshëm çdoherë e zbaton NJVL-ja apo ndërmarrja publike në pronësi të NJVL-së.Zbatimin e veprimtarisë për ndriçimin publik e kryen vetë NJVL-a donjëra nga ndër-marrjet publike në pronësi të NJVL-së apo ndonjë person juridik apo fizik I cili ka kon-tratë me NJVL-në për kryerjen e kësaj veprimtarie komunale.

Shembull:

Furrnizimi me gaz dhe me energji të ngrohtë është veprimtari komunale e cilazbatohet vetëm në teritorin e qytetit të Shkupit dhe të Manastirit. Në këto dy shembujzbatimin i kompetencave e realizojnë ndërmarrjet publike, shoqatat akcionare, mbi tëcilat qyteti i Shkupit dhe komuna e Manastirit nuk kanë kurfarë ndikimi në menax-himin dhe formimin e çmimit dhe shërbimit. Ligji për vetëqeverisje lokale u jep tëdrejtë komunave që të munden ta zbatojnë këtë kompetencë, por zbatimi real varetnga mundësitë financiare të komunës dhe të qytetarëve të teritorit të sak apo pjesë eteritorit ku duhet të kryhet furrnizimi me gaz dhe energji të ngrohtë.

www.toplif.com.mk


Për disa veprimtari komunale është e nevojshme pruarja e akteve nënligjore, të cilat imiraton këshilli I NJVL-së, ndërsa realizimi është nga ana e organeve të autorizuara shtetëroreapo komunale, të cilat duhet ta zbatojnë kompetencën komunale për të cilën është miratuarakti nënligjor.

Rregullimi dhe organizimi i transportit lokal publik të udhëtarëve është veprimtari komu-nale e cila kërkon nga ana e pushtetit lokal sjelljen e akteve nënligjore me të cilën do të reali-zohet kjo veprimtari. Zbatimi i kësaj veprimtarie është nga ana e personave juridik dhe fizik tëcilët marrin leje (licencë) nga ana e njësisë së vetëqeverisjes lokale që të munden ta kryejnëkëtë veprimtari.

Shembull:

Në qytetin Vinicë i cili është seli e komunës së Vinicës kryhen veprimtaritë komu-nale vijuese: furrnizimi me ujë të pijshëm, largimi dhe pastrimi i ujrave të ndotura,largim dhe trajtim të ujrave atmosferike; mirëmbajtja e pastërtisë publike, grumbul-lim, transportim dhe trajtim të mbeturinave të forta dhe teknologjike; mirëmbajtja evarresave dhe shërbime varresore, ndërtim dhe mirëmbajtjen e tregjeve; mirëmbajtjedhe shfrytëzim të parqeve, gjelbërimit park-malet dhe sipërfaqet gjelbërore, rregullim,mirëmbajtje dhe shfrytëzim të koritave të lumejve në Vinicë; rregullimi i regjimit tëtrafikut; ndërtimi dhe mirëmbajtja e signalizimit rrugor; ndërtim dhe mirëmbajtje tëhapsirave publike për prkim; përcaktimin e emrave të rrugëve, shesheve urave dheobjekteve tjera infrastrukturore; ndërtim, rekonstruim dhe mbrojtjen e rrugëve dheobjekteve tjera infrastrukturore dhe transportit publik të qytetarëve

Në vendbanimin Tërsino kryhen veprimtaritë komunale vijuese: furrnizimi me ijëtë pijshëm; ndriçimi publik; mirëmbajtje, rekonstruim dhe ruajtje të rrugëve lokale dheobjekteve tjera infrastrukturore dhe transportin publik të udhëtarëve.

www.opstinavinica.gov.mk

Shembull:

Regjimi i trafikut ka klasifikimin e një veprimtarie komunale dhe është nëningerencë të këshillit të NJVL-së. Me vendim të posaçëm këshilli i NJVL-së përcaktonregjimin e trafikut në rrugët lokale ndërsa kontrollin mbi zbatimin e kësaj veprimtariekomunale është obligim i MPB-së dhe organet e inspekcionit të NJVL-së.



Kur flitet për veprimtaritë komunale në teritorin e qytetit të Shkupit ato janë të ndara mesqytetit të Shkupit dhe 10 komunat të cilat ekzistojnë në teritorin e Shkupit. Zbatimi i veprimtarivekomunale varet nga karakteri i tyre por edhe nga vendpozita ku duhet të kryhen aktivitete tëcaktuara për realizimin e disa veprimtarive komunale. Ligji për qytetin e Shkupit1 është doku-menti me të cilin bëhet ndarja e kompetencave mes Qytetit të Shkupit dhe komunat e tij.

Nën kompetencë ekskluzive të Qytetit të Shkupit, që do të thotë se vetëm Qyteti i Shkupitmund t’I kryej, janë veprimtaritë komunale vijuese:

• Kategorizimi dhe ndryshimi i lagjeve të qytetit, rrugëve, shesheve, urave dhe objektevetjera infrastrukturore;

• Sfurrnizim me ujë të pijshëm nga sistemi i vetëm furrnizues të qytetit të Shkupit;

• Largim dhe pastrim i ujrave të ndotur;

• Largim dhe lëshim të ujrave atmosferik;

• Përpunim dhe livrim të ujrave teknologjik;

• Mirëmbajtja e deponive për mbeturina komunale dhe tjera lloje të mbeturinave pa rrezik;

• Rregullimin dhe organiyimin e transportin publik në qytet dhe rrethinë;

• Mirëmbajtja dhe shfrytëzimi i parqeve të qytetit dhe park-pyjet në rajonin e qytetit, si dhezonat sportivo-rekreative të përcaktuara me planin e përgjithshëm dhe zona tjera tëmbrojtura me ligj;

• Vendosje, ndërrim, largim dhe mirëmbajtje të shenjave të komunikacionit në rrugëtlokale;

• Përcaktimin e kushtit dhe rregullimit trafikor në rajonin e Shkupit;

• Furrnizimi me gaz natyror dhe energji të ngrohtë;

• Ndërtim, menaxhim, mirëmbajtje dhe shfrytëzim të sistemit të vetëm informativ gjeografik(SIGJ); të qytetit të Shkupit;

• Rregullimi, mirëmbajtja dhe shfrytëzimi i shtrateve të lumejve në pjesët e urbanizuara tëqytetit;

• Dezinsekcionim në rajonin e Shkupit;

• Përcaktimin e vendeve për kafshë të ngordhura dhe mirëmbajtja e tyre;

• Zbukurimin e qytetit të Shkupit.

Shembull:

Këshilli i NJVL-së sjell vendimin në të cilin rregullohen format dhe mënyra eorganizimit të transportit publik të udhëtarëve në teritorin e vet. Shembulli më ishpeshtë është vendimi për organizimin e taksi shërbimeve ku përcaktohen të gjithaveturitë për formën dhe mënyrën për kryerjen e taksi-shërbimeve në teritorin e NJVL-së. Në vendimin përcaktohen shenjat e taksi-veturave, karakteristikat teknike të vetu-rave të cilat duhet të përmbushen për të qenë taksi-vetura, çmimi i shërbimeve etj.

www.skopje.gov.mk

1 Gazeta zyrëtare e RM, numër 55, nga viti 2004;


Komunat e Shkupit nën ingerenca të tyre i kanë vetëm veprimtaritë komunale vijuese:

• Tërhiqjen e automjeteve motoristike e të tjera jo të regjistruara, nga vendet publike;;• Dezinfektim dhe deratizim dhe • Ndërtim dhe mirëmbajtje të nyjeve sanitare publike.

Ka një numër i madh të veprimtarive komunale të cilat janë të ndara mes qytetit të Shkupitdhe komunat e tij, në bazë të rëndësisë së objekteve infrastrukturore për zbatimin e veprim-tarisë komunale por edhe përmasat pranë kryerjes së veprimtarive komunale. Shpesh herë këtokompetenca të ndara mes qytetit të Shkupit dhe komunat etij janë problematike në gjatë zba-timit të tyre dhe qytetarët reagojnë në lidhje me përmasat, kualitetin dhe kontinuitetin gjatë kry-erjes së këtyre veprimtarive.

Kompetencat e ndara janë vijueset:• Ndërtimi, shfrytëzimi dhe mbrojtja e rrugëve magjistrale dhe rrugëve tjera si dhe objek-

teve tjera infrastrukturore – Qyteti i Shkupit; • Ndërtim, mirëmbajtje rekonsruktim dhe mbrojtje të rrugëve dhërbyese dhe banuese dhe

objekte tjera infrastrukturore – Komuna e Shkupit; • Ndërtim, mirëmbajtje rekonsruktim të rrjetës së kanalizimit dhe ujësjellësit në mjediset

urbane – Qyteti i Shkupit;;• Mirëmbajtja e pastërtisë në sipërfaqet publike trafikore - Qyteti i Shkupit;• Mirëmbajtja e pastërtisë publike në rrugët shërbyese dhe banuese – Komuna e Shkupit; • Ndërtim dhe mirëmbajtje të ndriçimit publik në rrugët magjistrale dhe rrugët anësore në

rajonin e qytetit të Shkupit - Qyteti i Shkupit;• Indërtimi dhe mirëmbajtja e ndriçimit publik në rrugët shërbyese dhe banuese në rajonin

e komunës – Komuna e Shkupit; • Grumbullimi dhe transportimi i mbeturinave jo të dëmshme - Qyteti i Shkupit; • Organizim, largim dhe transportim të mbeturinave komunale dhe mbeturinave tjera pa

rrezik – Komuna e Shkupit; • Mirëmbajtja e gjelbërimeve publike në rrugët magjistrale dhe anësore - Qyteti i Shkupit; • Mirëmbajtje dhe shfrytëzimi i gjelbërimeve në rrugët shërbyese dhe banuese – Komuna e

Shkupit;• Ndërtim, mirëmbajtje dhe shfrytëzimi i parkimeve me rëndësi për qytetin e Shkupit, të

përcaktuara me planin urbanistik - Qyteti i Shkupit; • Ndërtim, mirëmbajtje dhe shfrytëzimi të parkimeve publike me rëndësi për komunën, të

përcaktuara me planin urbanistik – Komuna e Shkupit;• Mirëmbajtja e varresave, varreve, krematoriumet dhe shërbime varresore në varresat e

qytetit, të përcaktuara me plan urbanistik – Qyteti i Shkupit; • Mirëmbajtja e varresave dhe shërbime varresore të varresave komunale, të përcaktuara

me plan urbanistik – Komuna e Shkupit; • Ndërtim, mirëmbajtje dhe shfrytëzimi të tregjeve me shitblerje të madhe dhe tregje për

shitjen e veturave në rajonin e Shkupit – Qyteti i Shkupit; • Mirëmbajtja dhe shfrytëzimi i tregjeve publike – Komuna e Shkupit.

Ndarja e kompetencave, me ligj, mes qytetit të Shkupit dhe komunave të tij, shpesh herënuk është në qasje për qytetarët dhe shumë herë janë në dilemë se kush është kompetent nësenuk kemi ujë për të pirë apo mbeturina komunale nuk është e mbledhur një kohë të gjatë.

Shpresojmë se, ndarjet e kompetencave të përmendura më lartë, do tua qartësojnëgjendjen në lidhje me kompetencat e qytetit të Shkupit dhe komunave të tij në veprimtaritëkomunale. Neni 18 nga ky ligj u mundëson komunave të Shkupit që të formojnë shërbime pub-like për kryerjen e punëve publike me karakter lokal, të parapara në këtë ligj për qytetin eShkupit.



Cilat nga rrugët e Shkupit trajtohen si magjistrale apo anësore është vërtetuar meVendim1 të Këshillit të qytetit të Shkupit ndërsa rrugët tjera të cilat nuk trajtohen si të tilla janënën kompetenca të komunave të Shkupit në të cilin territor edhe gjenden.

Këshilli i Qytetit të Shkupit2 ka formuar ndërmarrje publike me 100% pronësi të qytetit tëShkupit, të cilat janë përgjegjëse për kryerjen e veprimtarive komunale të qytetit. Ato janë ndër-marrjet publike:

• NP ,,Parkovi i zelenilo" e cila është kompetente për mirëmbajtje dhe shfrytëzim të parqevetë qytetit dhe park-pyjeve në territorin e qytetit të Shkupit, si dhe zonat rekreative ujoredhe sportive të përcaktuara me planin e përgjithshëm urbanistik si dhe rajone tjera tëmbrojtura në akord me ligj dhe mirëmbajtja të gjelbërimit në rrugët anësore dhe magjis-trale;

• NP,,Ulici i patishta" e cila kujdeset për ndërtim, shfrytëzim, mbrojtje dhe mirëmbajtje tërrugëve anësore dhe magjistrale dhe objekte tjera infrastrukturore, ndërsa veprimtaria esaj kryesore është mirëmbajtja e rrugëve dhe signalizimin trafik në kushte dimrore dheverore; www.jpuliciipatista.com.mk/

• NP ,,Komunalna higiena" është kompetente për grumbullimin dhe trnsportimin të mbe-turinave komunale; mirëmbajtjen e pastërtisë në sipërfaqet trafikore e publike dhedeponimi I mbeturinave komunale dhe midicinale; www.khigiena.com.mk

• TPSH - JSP ,,Skopje" është përgjegjës për kryerjen e transportit publik në qytet dhe rrethinëtë udhëtarëve;www.jsp.com.mk

• NP ,,Vodovod i kanalizacija" është përgjegjëse për kryerjen e veprimtarive komunalevijuese, në teritorin e Shkupit: furrnizimi me ujë të pijshëm nga sistemi i vetëm furrnizuestë qytetit të Shkupit; largimin dhe pastrimin e ujrave të ndotura; largimin dhe lëshimin eujrave atmosferik dhe përpunim dhe livrim të ujit teknologjik; www.vodovod-skopje.com.mk

• NP ,,Gradski parking" e cila është përgjegjëse për veprimtari komunale në lidhje mendërtimin, mirëmbajtjen dhe shfrytëzimin e parkimeve publike me interes për qytetin eShkupit, të përcaktuara me plan urbanistik, si dhe largimin e automjeteve prej vendevetë parkuara gabimisht.

Sipas ligjit për vetëqeverisje lokale, neni 56, është paraparë mundësia për formimin ekëshillit për mbrojtje të harxhuesve i cili do të kujdeset për kualitetin e shërbimeve të cilat i japinndërmarrjet dhe organet publike të komunës dhe qytetit të Shkupit. Çdo komunë si dhe qytetii Shkupit duhet që me statut të definojnë përbërjen, mënyrën e zgjedhjes së anëtarëve dherrethveprimtarinë e punës së Këshillit për mbrojtjen e harxhuesve.

KulturëMe zbatimin e ligjit për vetëqeverisje lokale dhe implementimit të procesit të decentral-

izimit nga 1 Korrik 2005, komunat mbi vete morën kompetencat vijuese në sferën e kulturës: • Përkrahje institucionale dhe financiare të projekteve themelore dhe të atyre në fushën e

kulturës; • Përkujdesje ndaj folklorit, traditave zejet e vjetra dhe vlera të ngjajshme kulturore;

1 www.skopje.gov.mk2 www.skopje.gov.mk


• Organizimin e manifestimeve kulturore, dhe• Përkrahje të punimeve të ndryshme dhe specifike.

Komunat edhe në periudhën e kaluar kanë pasur aktivitete në fushën e kulturës por plan-ifikimi, financimi dhe realizimi I tyre zhvillohej varësisht nga mundësitë financiare të komunëspor kuptohet edhe në përputhje me nevojat e qytetarëve për aktivitetet dhe ngjarjet kulturore.Në princip, gjatë periudhës prej vitit 1996 e deri më 1 Korrik 2005 komunat më së shumti foku-soheshin në manifestime më të vogla kulturore ndërsa nuk kishin kurfarë drejta menaxhuesembi institucionet kulturore siç janë: teatret, shtëpitë e kulturave, bibliotekat, muze dhe institu-cione tjera.

Prej 1 Korriku 2005, me procesin e decentralizimit, u transferuan edhe disa kompetencakomunave për të udhëhequr me institucionet në fushën e kulturës e parase gjithash me shtëpitëe kulturave, pjesë nga muzejet, pjesë nga teatret si dhe institucione tjera nga kultura1. Nëshumë komuna, unstitucionet nga fusha e kulturës për të cilat shteti u dha karakter nacional,mbetën nën kompetencën e Qeverisë së Republikës së Maqedonisë, gjegjësisht, Ministrisë sëKulturës.

Shembull:

Në komunën e Strumicës, institucione të kulturës të cilat kanë karakter lokal,është vetëm libraria” Blagoj Jankov Muçeto”.

Institucione kulturore që kanë karakter nacional ndërsa gjenden në territorin ekomunës së Strumicës, janë: Qendra kulturore ‘Anton Panov’ dhe enti për mbrojtjene përmendoreve dhe muze.

www.strumica.gov.mk

1 Vendimi i qeverisë për kategorizimin e institucioneve;

Shembull:

Nëse e marim shembullin me mirëmbajtjen e sipërfaqeve me gjelbërim në teri-torin e qytetit të Shkupit, do të konstatojmë se nga ana e qytetit të Shkupit është for-muar ndërmarrje publike për mirëmbajtjen e këtyre sipërfaqeve me gjelbërim mirëpoe njëjta i mirëmban vetëm sipërfaqet e fjelbërta për të cilat kompetent është qyteti iShkupit, siç janë parku i qytetit, gjelbërimet rreth magjistraleve, park-pyellin Vodno.Për sipërfaqet tjera me gjelbërim, siç janë gjelbërimet rreth bloqeve banuese duhet qët’i mirëmbajnë komunat e qytetit të Shkupit.

Komuna e Aerodromit u ka donuar makina për kositje këshillave në bloqetbanuese me çka u mundëson kushte banorëve për mirëmbajtje të rregullt dhe tëpërhershme të gjelbërimeve.

Komuna e Gazi Babës formon ndërmarrje publike të vetën e cila do të kujdesetpër mirëmbajtjen e sipërfaqeve me gjelbërim, rreth ndërtesave banesore dhe nëpërrrugët lokale.



Me ligjet1 që rregullojnë fushën e kulturës parashifet se komuna udhëheq me institu-cionet kulturore përmes Bordit drejtues dhe drejtorit të institucionit. Këshilli i njësisë së vetëqev-erisjes lokale i zgjedh anëtarët e Bordit Drejtues të institucionit I cili numëron 5 anëtarë prej tëcilëve 3 janë nga rradhat e të punësuarve në institucionin përkatës.

Bordi Drejtues nxjerr Statutin e institucionit, propozon programin punues vjetor, planinfinanciar dhe faturën vjetore deri te Këshilli i komunës dhe kryen punë tjera të përcaktuara mestatutin e institucionit.

Me institucionet lokale të kulturës udhëheq drejtor me mandat prej 4 vite, ndërsa e emër-ton dhe e shkarkon kryetari i Komunës, gjegjësisht, I qytetit të Shkupit. Drejtori zgjidhet përmesshpalljes publike, jo më vonë se 3 muaj para kalimit të mandatit të drejtorit të mëparshëm.Dokumentet e arritura nga kandidatët potencial për drejtor të institucionit, i shqyrton komisionitreanëtarësh e formuar nga Bordi Drejtues i institucionit përkatës. Komisioni dorëzon listën mepropozim të kandidatëve prej të cilëve, kryetari i komunës në afat prej 15 ditëve nga dita edorëzimit të listës, duhet që ta bëjë zgjedhjen për drejtor. Në rast se kryetari nuk zgjedh drejtornga kandidatët e propozuar ai vendos v.d drejtor në periudhë prej 6 muajve, ndërsa ndërko-hë duhet që të përsëritet procedura për emërim të drejtorit. Shkaku dhe mënyra e shkarkimit tëdrejtorit të institucionit rregullohen me statutin e institucionit lokal të kulturës.

Në disa komuna, fillimisht në ato komuna të cilat u formuan prej 1996, nuk ekzistojnëinstitucione nga fusha e kulturës prandaj me transferin e të drejtave themeluese nga 1 Korrik2005 nuk mund të transferohen të drejta themeluese të institucioneve të kësaj sfere, për çka nëkëto komuna rallë kemi institucione nga kultura.

Përskaj institucioneve nga kultura, në të cilat realizohen ngjarjet kulturore, ekzistojnë edhemanifestime kulturore të cilat nuk janë të lidhura për ndonjë institucion të caktuar, por vetvetiujanë formë komplekse të ngjarjeve kulturore.

Financimi i institucioneve kulturore të cilat janë nën ingerenca të vetëqeverisjes lokale,bëhet me mjete të dedikuara, blok dotacioneve dhe të ardhura nga buxheti komunal.

Dotacionet e dedikuara transferohen nga buxheti qendror i shtetit në buxhetin e komunësndërsa me to financohet mirëmbajtja e objekteve, sigurimi i ngrohjes, pagesat komunale (ujë,rrymë, telefon, internet etj.). Dotacione të dedikuara pranojnë të gjitha njësitë e vetëqeverisjevelokale në të cilin teritor ka institucione kulturore të cilat pas 1 Korriku 2005 janë të decentral-izuara gjegjësisht të transferuara nga niveli qendror në ate lokal.

Shembull:

‘Ohridsko leto’ është festival i cili mbahet çdo vit dhe ka karakter nacional, meshumë forma dhe përmbajtje të ndryshme kulturore. Në masë më të madhe financi-mi është nga ana e Buxhetit Qendror Shtetëror, sponsorë dhe donorë. ‘Ohridsko Leto’mbahet në lokacione të ndryshme dhe institucione të ndryshme kulturore.

www.ohridskoleto.com.mk

‘Shtipsko Leto’ është manifestim kulturor i cili poashtu mbahet në lokacione tëndryshme dhe nga më shumë institucione kulturore mirëpo ka karakter lokal.

www.stip.gov.mk

1 Ligji për kulturë, Gazeta zyrëtare e RM, numër 59, nga 2003; Ligji për muze, Gazeta zyrëtare e RM, numër 66, nga 2004;Ligji për libraria, Gazeta zyrëtare e RM, numër 66 nga viti 2004;


Blok dotacionet transferohen nga buxheti qendror nëpër buxhetet e komunave të cilatkanë hyrë në fazën e dytë të decentralizimit fiskal. Me këto dotacione financohen rrogat dhekompensimet tjera të të punësuarve në institucionin e kulturës.

Një pjesë e aktiviteteve programore të institucioneve kulturore financohen nga buxheti ikomunës ndërsa pjesa tjetër nga buxheti i Ministrisë së Kulturës. Ekziston mundësia që një pjesëe aktiviteteve të institucioneve kulturore të financohen nga ana e sponsorëve dhe donorëve.

Në dispozitë me ligjin për përmendore memoriale dhe shenjë-përmendore1, bëhet ndar-ja e kompetencave mes Komunave dhe Parlamentit të Republikës së Maqedonisë me çka komu-nat fituan kompetenca për ngritjen e shenjë-përmendore siç janë: Busta, skulptura, plaka,çeshme, fontane dhe vepra tjera artistike dhe arkitektonike të cilat me përmbajtjen dhe shenjate tyre shënojnë ngjarje dhe persona të cilat kanë domethënie lokale, deri sa Parlamenti iRepublikës së Maqedonisë është kompetente për përmendoret memoriale, me të cilat shëno-hen ngjarje dhe persona të cilat janë me domethënie të veçantë për Republikën e Maqedonisë.Këshilli i Komunës, gjegjësisht, i qytetit të Shkupit, nxjerrin programin pesë vjtor për shënimin engjarjeve kryesore dhe persona të dalluar me domethënie lokale. Në njësitë e vetëqeverisjeslokale ku zkzistojnë më shumë etnikume, ky program aprovohet me shumicë e ashtuquajtur të‘’Badenterit”2.

Iniciativë, për ngritjen dhe shënimin e shenjpërmendoreve, deri te Këshilli komunal,munda ta japin: qytetarët, personat fizik, shoqyta të ndryshme të qytetarëve, fondacione etj.Ndërsa të njëjtit mund të marrin pjesë edhe në financimin e këtyre shenjpërmendoreve.

Shembull:

Pothuaj se në të gjitha komunat ekzistojnë shoqata kulturo-artistike-SHKA, tëcilat paraqesin shoqata të qytetarëve të cilat janë regjistruar sipas ligjit për shoqyta tëqytetarëve dhe fondacione. Kjo formë e shprehjes së vlerave kulturore nuk lidhet përinstitucionin kulturor ashtu që financimi i këtyre shoqatave më së shpeshti është ngaana e buxhetit komunal apo prej sponsorëve dhe donorëve.

Shembull:

Nëse i marrim shembujt e pushtetit lokal në disa komuna të caktuara, në të cilatngriten përmendoret e Aleksandrit të Madh dhe Skënder Beut, duhet që të parashtro-jmë pyetjen nëse bëhet fjalë për persona me karakter lokal dhe nëse mundemi të kon-statojmë se qeverisjet lokale, jashta ingerencave të tyre (sepse nuk bëhet fjalë për per-sona me karakter lokal), ndërmarrin aktivitete për shënimin e këtyre dy personave tëdalluar. Sipas nesh, shënimi i këtyre dy personave të dalluar ka karakter nacional dhepër vendimet e këtilla kompetent duhet të jetë vetëm Parlamenti i Republikës sëMaqedonisë.

1 Gazeta zyrëtare e RM, numër 66, nga viti 2004.2 Gjatë votimit, patjetër duhet që më shumë se gjysma e këshillëtarëve që nuk u përkasin entitetit shumicë në NJVL-në, të voto-jnë për vendimin.



Nëse merret parasysh Qyteti i Shkupit dhe komunat e tij në zbatimin e kompetencave nësferën e kulturës, mund të konstatojmë se institucionet dhe manifestimet kulturore që kanëdomethënie më të gjerë, janë nën ingerenca të qytetit të Shkupit, ndërsa institucionet dhe man-ifestimet tjera janë nën ingerenca të komunave të Shkupit në të cilat teritore është vendosurinstitucioni apo mbahet manifestimi kulturor.

Sport dhe argëtim

Sikur se kompetencat tjera poashtu edhe kjo për herë të parë ligjësohet si obligim ligjori komunave, të kujdesen për aktivitete të përcaktuara sportive dhe ngjarje. Komunat janë tëobliguara të kujdesen për kompetencat vijuese në sport dhe argëtim:

•Zhvillim të sportit masiv dhe aktivitete argëtuese; •Organizimin e ngjarjeve sportive dhe manifestimeve;•Mirëmbajtje dhe ndërtim të objekteve sportive;•Përkrahje të lidhjeve sportive;

Edhe në periudhën e kaluar komunat kujdeseshin për sportin dhe manifestimet sportiveashtu që nga buxhetet e tyre ndanin mjete financiare deri sa pushteti qendror pothuaj se farenuk i financonte këto aktivitete.

Me procesin e decentralizimit, për fat të keq, nuk ka mjete plotësuese për këtë kompe-tencë ashtu që komunat do të detyrohen që përsëri të ndajnë mjete nga të ardhurat e veta nësedëshirojnë që ta realizojnë këtë kompetencë. Një pjesë të objekteve sportive të cilat ishin nëpronësi shtetërore transferohen nën udhëheqje të pushteteve lokale, mirëpo ky proces është ingadalshëm dhe i ndërlikuar, nëse dihet se gjendja (ndërtimore dhe financiare) me objektetsportive në vend është shumë e keqe.

Me ligjin për qytetin e Shkupit, kryerjen e kësaj kompetence i është dhënë pushtetit tëqytetit por nuk ekziston pengesë ligjore që edhe komunat e Shkupit të financojnë manifestimesportive dhe shoqata sportive, varësisht nga planet e tyre komunale për zhvillim dhe fuqivefinanciare.

Si përkrahje e kësaj kompetence të procesit të decentralizimit jemi dëshmitarë për njëpërkrahje më të madhe nga ana e qyverisë së Republikës së Maqedonisë në disa muaj të kalu-ar. Përkrahja përfshin ndarjen e disa mjeteve financiare dhe ndërtimi i sallave sportive në një

Shembull:

Iinstitucione të cilat janë nën ingerencat e qytetit të Shkupit: Libraria Vëllezërit Miladinovci;Qendra Kulturore Informative – QKI; Shtëpia e kulturës Koço Racin;Qendra kulturore rinore;Muzeu I qytetit të Shkupit;Sala univerzale;Kopshti zoologjik dhe Qendra kulturore për fëmijë – Karposh. Institucionet tjera që kanë karakter lokal kulturor janë nën kompetencat e komu-nave përkatëse.


numër të caktuar të komunave si dhe paralajmërimi se ky proces do të vazhdojë duke u zmad-huar vazhdimisht numri i komunave të cilat do të bëhen pronarë të këtyre objekteve sportive.

Por nuk duhet që t’i harrojmë edhe terrenet e vogla sportive të cilat komunat janë duke indërtuar tani por edhe para fillimit të procesit të decentralizimit. Ato më së shpeshti janë ter-rene për fudboll dhe basketboll të cilat mundemi t’i shofim pothuaj se në çdo lagje të Shkupitpor edhe nëpër komunat në Maqedoni.

Këtu duhet ti përmendim edhe përkrahjet që e japin komunat ndaj klubeve sportive dheshoqatave në rajonin e tyre të veprimit. Ashtu që, të jeni të sigurtë se, nëse në komunën e juajekziston ndonjë klub fudbollistik, hendboolistik, basketbollistik apo ndonjë klub i ngjajshëm sidhe shoqata sportive të ndryshme, se komunat shpesh herë u japin përkrahje financiare apondonjë përkrahje tjetër atyre klubeve dhe shoqatave sportive. Ajo ndihmë mund të jetë mepajisje dhe mjete sportive, donacione për udhëtime dhe qëndrime në qytete tjera apo përgatit-je. Kuptohet se e tërë kjo do të jetë në kuadër të mundësive financiare dhe materiale të komu-nave si dhe planit të komunës për punë, përveç nga këshilli komunal.

Mbrojtja sociale

Për herë të parë në kuadër të rregullores ligjore në vendin tonë, mbrojtja sociale dhembrojtja e fëmijëve bëhen ingerencë e komunave. Kompetencat janë të rregulluara me ligjetvijuese:

• Ligji për mbrojtje sociale • Ligji për mbrojtjen e fëmijëve• Ligji për familje• Ligji për edukimin e ulët (mendohet në çerdhet)• Ligji për invalidët civil nga lufta.

Kur flitet për këtë kompetencë ekzistojnë një numër i madh i tyre në pushtetin lokal:• Themelim dhe financim dhe mirëmbajtjen e çerdheve për fëmijë dhe shtëpive për pleq; • Realizimin e kujdesjes sociale për personat e invaliduar; • Realizimin e kujdesjes sociale të fëmijëve pa prindër dhe kujdes prindëror, fëmijë me

nevoja të posaçme, fëmijë me probleme edukativo-sociale, fëmijë nga familjenjëprindërore, fëmijë të rrugës;

• Realizimi i kujdesit social personave të nënshtruar rreziqeve; • Realizimi i kujdesit social personave të përfshirë në përdorimin e drogës dhe alkoolit; • Ngritja e vetëdijes te popullata; • banime të personave me rrezik social; • realizimin e të drejtave dhe edukimi i fëmijëve të moshës parashkollore.

Shembull:

Nëse në lagjen e juaj nuk keni terrene rekreative nga ky tip, duhet që përmesiniciativës qytetare, nënshkrimeve të një pjesë më të madhe të qytetarëve apo nëndonjë tjetër mënyrë, ti drejtoheni komunës suaj. Pranë kësaj, nuk largohet mundësiaqë të bëni lobi ndaj këshillëtarëve të zgjedhur nga lagja juaj. Me rëndësi është qëpropozimi juaj të hyjë në planin vjetor të komunës suaj naselba e kjo do të thotë edherealizim.



These activities must be performed in accordance with the National social protectiondevelopment program, adopted by the Ministry of labour and social policy of Republic ofMacedonia, which establishes the standards and procedures of these competences on the ter-ritory of the Republic of Macedonia.

Zbatimi i këtyre kompetencave duhet të përputhet me programin nacional për zhvillim-in e mbrojtjes sociale e cila sillet nga ana e Ministrisë së punëve sociale të RM enë të cilën janëpërcaktuar standardet dhe procedurat për realizimin e këtyre kompetencave në teritorin e RM.

Siç mund të vërehet, kemi një numër të madh kompetencash të cilat me ligjin për vetëqev-erisje lokale janë paraparë si obligim dhe kompetencë e komunave, por për fat të keq vetëmnjë numër i vogël i tyre është realizuar. Me siguri për shkak se kjo veprimtari është financiar-isht e shtrenjtë dhe e ndërlikuar, zbatimi I procesit të decentralizimit në këtë sferë zhvillohet menjë tempo të ngadalsuar. Veçanërisht ndihet një progres vetëm në themelimin, financimin dhemirëmbajtjen e çerdheve për fëmijë dhe shtëpitë për pleq, ku drejtat themeluese dhe mirëmba-jtja e tyre janë transferuar te komunat.

Udhëheqja e këtyre instuticioneve, sipas rregullave, bëhet nga ana e dy organeve, ngaBordi Drejtues i institucionit nga sfera e mbrojtjes sociale i cili zgjidhet nga ana e këshillit komu-nal dhe drejtorit të institucionit i cili zgjidhet përmes shpalljes publike nga ana e kraetarit tëkomunës. Financimin e këtyre institucioneve ende e kryen pushteti qendror, me transferimin eblok dotacionet e dedikuara në komunat, të cilat pastaj transferohen deri te institucionet përmbrojtje sociale.

Shembull: Në vitin 2007, me një bashkëpunim të përbashkët mes komunave dhe qev-erisë së RM janë realizuar edhe hapje të kuzhinave popullore në 22 komuna. Nën moton – njëngrënie për persona të moshuar dhe me rrezik social, komunat dhe qeveria bashkuan fuqitëdhe mundësuan realizimin e këtij projekti. Pritet që në vitin 2008 të vazhdohet me kësisoj pro-jektesh të cilat dalngadal duhet të kalojnë në praksë.

Me rëndësi është që të përmendet se një pjesë të aktiviteteve në sferën e ndihmës socialekryhen edhe me ndihmë dhe përkrahje të sektorit joqeveritar në Republikën e Maqedonisë.Asisoj shembuj janë hapja SOS telefonave për viktimat e dhunës, qendra ditore për të varuritnga droga si dhe përkujdesja e fëmijëve pa prindër.

Komunat e Shkupit janë kompetente për çerdhet për fëmijë ndërsa për të tjerat kompe-tent është qyteti I Shkupit..

Më në fund me rëndësi është që edhe njëherë të ceket se në periudhën e ardhshmepritet aktevitet i zmaIhuar në decentralizimin e kësaj çështjeje. Gjendja momentale është e atil-lë që komunat ballafaqohen me mungesë të mjeteve financiare për realizimin e këtij lloji tëshërbimeve. Objektet e institucioneve të cilat kaluan nën kompetenca të komunave janë nëgjendje të keqe dhe mbi to nuk është bërë ndonjë intervenim në 20 vitet e fundit. Poashtu duhettë thuhet se edhe komunat kanë mungesë të personave të trainuar mirë të cilët do ta kishinzbatuar dhe udhëhequr këtë shërbim të decentralizuar.

Shembull:

Shembull: mund të thuhet se lëvizje të caktuara në kahje të kompetencave ka edhenë disa fusha tjera siç është punësimi ku komunat kanë bashkëpunim të rëndësishëmme njësitë rajonale të Agjencisë për punësim të RM. Në këtë sferë janë realizuar disaprojekte të rëndësishme për punësimin e prindërve kujdestarë, personave me pengesënë zhvillim, fëmijëve pa prindër si dhe persona të cilët marrin ndihmë sociale.


Arsim

Arsimi, si një nga segmentet kryesore nga përditshmëria e njerëzve, është kompetencë ecila nga korriku 2005 e kryejnë komunat. Vetëqeverisja lokale është kompetente për masat dheaktivitetet në sferën e edukimin e ato janë:

• themelimi, financimi dhe administrimi i shkollave fillore dhe të mesme, në bashkëpunimme pushtetin qendror;

• organizimin e transportit dhe ushqimit të nxënësve dhe vendosja e tyre në shtëpitë përnxënës.

Në periudhën pas 1 korriku 2005, nga ana e qeverisë së Maqedonisë janë sjellur drej-tat e themelimit të shkollave fillore dhe të mesme, me çka u plotësua kushti i parë për decen-tralizim në këtë sferë. Gjatë pruarjes së drejtave të themelimit u vërtetua se një numër i madhi shkollave fillore dhe të mesme kanë probleme me drejtat e pronësisë por në dy vitet e gjysmëtë kaluara punët gradualisht janë duke zgjidhur.

Menaxhimi shkollave bëhet nga ana e Bordet shkollore ndërsa udhëheqja nga ana edrejtorëve të shkollave.

Pasi që me procesin e decentralizimit duhet të zvogëlohet ndikimi politik në punët epërditshme të këtyre dy organeve menaxhuese dhe drejtuese u qas në një zgjidhje e cila ofronzvogëlimin e ndikimeve politike mbi punën e shkollave.

Në shkollat fillore të cilat kanë më shumë se 24 paralele, Bordi shkollor numëron 9 anë-tarë:

• tre përfaqësues nga arsimtarët, bashkëpunëtorët profesional dhe edukatorët, të zgjedhurnga ana e këshillit të arsimtarëve të shkollës;

• tre përfaqësues nga prindërit, gjegjësisht, tutorët e nxënësve, të cilët i zgjedh këshilli iprindërve;

• Dy përfaqësues nga komuna të zgjedhur nga ana e këshillit komunal;• Një përfaqësues nga Ministria e arsimit i emëruar nga ana e Ministrisë së arsimit.

Në shkollat fillore të cilat kanë më pak se 24 paralele Bordi shkollor numëron 7 anëtarë: • Dy përfaqësues nga arsimtarët, bashkëpunuesit profesional dhe edukatorë; • Dy përfaqësues nga prindërit, gjegjësisht tutorët e nxënësve; • Dy përfaqësues nga komuna;• Një përfaqësues nga Ministria e arsimit.

Në shkollat e mesme Bordi shkollor numëron 12 anëtarë:• Katër përfaqësues nga profesorët; • Tre përfaqësues nga prindërit apo tutorët; • Tre përfaqësues nga komuna;• Nga një përfaqësues i Ministrisë së arsimit dhe bashkësisë afariste.

Përfaqësuesit e profesorëve zgjidhen në bordet e shkollave zgjidhen nga ana e këshillitmësimo-shkencor në bazë të propozimit dhe shumicës së votave.

Përfaqësuesit e prindërve zgjidhen nga ana e këshillit të prindërve. Përfaqësuesit e komunave zgjidhen nga ana e këshillave të komunal.Organet që zgjedhin bordet shkollore janë të njëjtat si edhe te shkollat fillore me ate se

përfaqësuesi nga bahkësia afariste e emëron Dhoma Ekonomike e Republikës së Maqedonisë.Drejtori i shkollës fillore dhe të mesme zgjidhet she shkarkohet nga ana e kryetarit të

komunës sipas ligjit. Mirëpo, gjatë zgjidhjes së drejtorit të një shkolle fillore apo të mesmekryetari i komunës është i kufizuar sepse Bordi Shkollor sipas ligjit I propozon vetëm një kandi-dat për emërim. Kryetari duhet që ta emëron kandidatin e propozuar për drejtor. Nëse kryetari



nuk dakordohet me zgjidhjen e kandidatit të propozuar atëherë ai e kthen lëndën përsëri nërishqyrtim te Bordi Shkollor i cili ka për detyrë që të bën propozim të ri.

Financimi I arsimit fillor dhe të mesëm bëhet në dy mënyra për grupe të ndryshme komu-nash. Për komunat të cilat kanë hyrë në fazën e dytë të implementimit të decentralizimit (51komuna), financimi i arsimit bëhet përmes blok dotacioneve ndërsa për komunat tjera, të cilatende janë në fazën e parë, financimi bëhet përmes dotacioneve të dedikuara. Pritet që deri nëfund të vitit 2008 të gjitha komunat në Republikën e Maqedonisë të hynë në fazën e dytë tëimplementimit të procesit të decentralizimit. Pjesa për dotacionet e dedikuara dhe ato blok,është më shumë i sqaruar në pjesën për financim.

Kjo kompetencë e Qytetit të Shkupit, në fushën e arsimit, është e ndarë mes Qytetit icili është i përgjegjshëm për shkollat e mesme dhe komunave të cilat janë të përgjegjura përshkollat fillore. Organizimi i transportit, ushqimit dhe vendosjes së nzënësve nëpër shtëpitëbanuese për nxënës është kompetencë edhe e qytetit edhe e komunave, varësisht se për cilënkategori të nxënësve (fillore apo të mesme) bëhet fjalë.

Mbrojtja nga zjarri

Ashtu si një pjesë më e madhe të kompetencave, poashtu edhe mbrojtja nga zjarri ështëkompetencë e transferuar në pushtetin lokal me fillimin e decentralizimit nga 1 korriku 2005.Në komunat e ashtuquajtura të vjetra kemi njësi teritoriale zjarrfikëse të cilat janë profesionaledhe dhe janë nën ingerenca të pushteteve lokale, ndërsa ato të Qytetit të Shkupit nën ingeren-cat e pushtetit të qytetit. Ekziston mundësia që të formohen njësi profesionale zjarrfikëse edhe

Shembull:

Ministria e Arsimit është e obliguar, në bazë të mjeteve të harxhuara në periud-hën kur pushteti qendror ishte përgjegjës për arsimin, që të përcaktojë harxhime nënivel mujor për të gjitha shkollat komunale. Në këto harxhime përfshihen blok dota-cionet, rrogat e të punësuarve, ngrohja dhe mirëmbajtja e ndërtesave shkollore, shër-bime komunale, si dhe transportin e nxënësve. Departamentet financiare shkolloreduhet, deri në një datë të caktuar në muaj, që të përgatisin listat pagesore me të gjithamjetet e duhura dhe t’i dorëzojnë te komunat. Ndërsa, komunat kanë për obligim qët’i përpunojnë listat e tilla për të gjitha shkollat në territorin e tyre dhe të njëjtat t’i dorë-zojnë deri te Ministria e arsimit e cila pas kontrollimit dhe pëlqimit i dërgojnë nëMinistrinë e financave. Nëse të gjitha listat dhe të dhënat janë të rregullta ipet pëlqi-mi dhe komunat mund të kalojnë në paguarjen e rrogave të punësuarve në arsim. Nëkohën e fundit ishim dëshmitarë të një sërë pakënaqësie në lidhje me pagesat nëarsim që shpeshherë manifestohej me greva dhe lloje tjera pakënaqësie. Duke shi-quar procedurën e përshkruar më para, mund të përfundojmë se fajin për këtë mundta gjejmë te cili do subjekt përbërës i këtij zinxhiri. Kjo mund të jetë Ministria e arsim-it e cila nuk ka bërë vlerësimin e mirë dhe ka paraparë më pak mjete apo nuk i kadorëzuar të dhënat me kohë. Ato mund të jetnë poashtu edhe shkollat të cilat nuk ikanë dorëzuar me kohë listat dhe llogaritë te komunat dhe me ate ngadalsojnë tërëprocesin edhe për shkollat tjera të përfshira në këtë proces. Ose organet e komunavetë cilat për shkak të mosnjohjes së procesit të plotë, trainim për të cilin patjetër duhejta kishin të mundësuar nga ana e Ministrisë së arsimit, nuk kanë arritur që, në kohëdhe në formë të kërkuar nga ana e pushtetit qendror, t’i dorëzojnë të dhënat ekërkuara.


në vendet të cilat gjenden 20 kilometra larg vendeve të njësive yjarrfikëse ekzistuese, mirëpokëtu tani për tani mbetet problemi i financimit të këtyre njësive, përshkak se me ligjin përfinancim të vetëqeverisjeve lokale, financimi i këtyre njësive nuk është zgjedhur sipas nivelit tëduhur.

Në komunat ekziston edhe mundësia që të formohen edhe shoqata dhe njësi vullnetarezjarrfikëse, të cilat poashtu mund të marrin pjesë në shuarjen e zjarreve. Sipas ligjit për zjar-rfikësi përbërja e njësive zjarrfikëse varet nga numri i banorëve të përfshirë me atë njësi:

• Në komunat me 5.000 der 12.000 banorë duhet të ketë 13 zjarrfikës, prej të cilëve 9zjarrfikës profesional;

• Në komunat prej 12.000 deri 24.000 banorë duhet të ketë 17 zjarrfikës, prj të cilëve 13profesionist;

• Në komunat prej 24.000 deroi 50.000 banorë së paku 1 zjarrfikës profesional në15.500 banorë;

• Në komunat me mbi 50.000 banorë më së paku 1 zjarrfikës profesional në 2.000banorë.

Financimi i pagave për zjarrfikësit profesional bëhet, ende, nga ana e buxheti qendror-shtetëror, por për dallim nga kompetencat tjera të cilat u transferuan në pushtetin lokal ku janëtë parapara blok-dotacionet, në këtë rast nuk ka kësisoj blok dotacione, me çka formohet njëpasiguri financiare e ligjore për një kompetencë shumë të ndishme dhe kryesore.

Më shumë informata në portalin: www.pozarnikari.strumica.gov.mk

Mbrojtje dhe shpëtim

Kjo kompetencë në njëfarë mase ekzistonte edhe në punët e deritanishme të pushtetitlokal, por edhe me këtë ligj parashikohet që komuna duhet patjetër të merr masa për mbrojt-je dhe shpëtim të qytetarëve dhe pasuritë materiale nga shkatërime luftarake, fatkeqësi naty-rore dhe fatkeqësi tjera si dhe pasojat e shkaktuara nga të njëjtat. Në pajtim me ligjet me tëcilët rregullohet kjo materie, çdo komunë nga ana e këshillit duhet të formojë Shtabin hapsinorpër mbrojtje dhe shpëtim poashtu edhe njësitë hapsinore për mbrojtje dhe shpëtim si edhe sig-urimin e mjeteve financiare dhe materiale për realizimin e kësaj kompetence.

Këshilli komunal duhet të përgatisë dokumente të planit me të cilat do të parashifenmasat dhe aktivitetet të cilat duhet të ndërmerren gjatë mbrojtjes dhe shpëtimit të qytetarëvedhe të mirave materiale.

Kryetari i komunës jep urdhërin për përdorimin e njësive hapsinore, të formuara në ter-ritorin e saj nga ana e këshillit komunal dhe ndërmarrjeve publike dhe institucione nën kom-petenca të komunës. Këtë kompetencë më së shumti komunat e praktikojnë gjatë fatkeqësivenatyrore si vrshime të mëdha shiu, kokërriz, zjarre etj.

Gjatë realizimit të kësaj kompetence ekziston një lidhje e madhe me pushtetin qendror ecila në princip sjell dokumente plani për mbrojtje dhe shpëtim të tërë shtetit.

Në raste vërshimi kryetari i komunës jep urdhër për angazhimin e njësive të cilat janë for-muar për këtë qëlli. Këto njerëz janë të trainuar që tu ndihmojnë qytetarëve të kapluar nga vër-shimet dhe ti mbrojnë pronat e tyre. Qytetarëve të kapluar nga vërshimet u sigurohen vend-banime kohore deri sa të sanohen pasojat nga vërshimet. Nga ana e Këashillit komunal for-mohet komisioni për vlerësim të dëmeve të ndodhura nga vërshimi. Më shumë informata nëportalin e Drejtorisë për mbrojtje dhe shpëtim: www.dzs.gov.mk

Komunat janë financiarisht të varura nga pushteti qendror edhe për furrnizimin me autom-jete zjarrfikëse, pajisje dhe mjete, të cilat poashtu i furrnizon dhe distribon pushteti qendror.



Nga cilat organe është e formuar komuna, si njësi e vetëqeverisjes lokale dhe e cila ështëmë e afërt ndaj qytetarët, është një informatë e rëndësishme për çdo qytetar. Me vetë njohuritëpër strukturat dhe organet prej të cilave përbëhet komuna, qytetari ka mundësinë që të infor-mohet por edhe t’i realizojë të drejtat e tij, të përcaktuara me kushtetutën dhe tjerat ligje tëRepublikës së Maqedonisë.

Për shpjegim më të thjeshtë por edhe për shkak të dallimin thelbësor dhe funkcional,ndarja e organeve të komunës në këtë tekst do ta bëjmë me pjesët e përbëra nga përfaqësuestë zgjedhur dhe administratës së komunës.

Organe të zgjedhura të komunës

Organet e zgjedhura të komunës janë të ndara në një mënyrë pothuajse të ngjajshmeme organet shtetërore, gjegjësisht ekziston pushteti ligjëdhënës dhe ekzekutiv pothuaj se sikurParlamenti dhe qeveria në nivel shtetëror.

Këshilli i komunës

Parlamenti në komunë është Këshilli i përbërë nga këshillëtarë të zgjedhur në zgjedhje tëlira lokale. Numri i këshillëtarëve në çdo komunë është përcaktuar sipas numrit të banorëveashtu që numri më i vogël i këshillëtarëve mund të jetë 9 ndërsa më i madhi 33.

Qyteti i Shkupit si njësi e posaçme e vetëqeverisjes lokale numëron 45 këshillëtarë, qëreflekton specifikën e kësaj njësie si kryeqytet i Republikës së Maqedonisë. Mandati i këshillë-tarëve të komunave është katër vite.

Marëdhënia mes numrit të këshillëtarëve dhe numrit të banorëve të komunave është për-shkruar në tabelën vijuese:

Roli dhe detyra e këshillit të komunës është që t’i përfaqësojë qytetarët nga të cilët ështëzgjedhur dhe poashtu këshillëtarët duhet të përpiqen për përmirësimin e kushteve të jetesës nëpjesët e komunës prej ku janë të zgjedhur por edhe në tërë komunën.

Çdo këshill komunal zgjedh kryetarin e vet i cili kryeson me çdo seance. Për përgatitjene materijaleve për seancat e Këashillit, përgjegjëse është administrata e komunës e përcaktuarnga ana e kryetarit.

ORGANET E KOMUNËS DHE ROLI I TYRE

I I I

Banorë Këshillëtarë

5.000 9

prej 5.001 deri 10.000 11

prej 10.001 deri 20.000 15

prej 20.001 deri 40.000 19

prej 40.001 deri 60.000 23

prej 60.001 deri 80.000 27

prej 80.001 deri 100.000 31

mbi 100.000 33


Këshilli është kompetent që të:• Sjell statutin e komunës dhe rregollore tjera; • Sjell buxhetin e komunës dhe faturën vjetore të komunës; • Përcakton lartësinë e burimeve të të ardhurave për financimin e komunës, në pajtim me

kornizën ligjore; • Formon shërbime publike në kuadër të kompetencave të komunës dhe bën mbikqyrje

ndaj punës së tyre; • Emëron anëtarë të bordeve drejtuese dhe të shërbimeve publike të cilat i formon; • Miraton programe për punë dhe plane financiare për financimin e shërbimeve publike

në komunë; • Miraton raportet për buxhetin dhe faturen vjetore të komunës; • Vendos për dhënien e lejeve për kryerjen e veprimtarive publike në nivel lokal në pajtim

me ligjin; • Miraton raportet për punë dhe faturat vjetore të shërbimeve publike të cilat i formon

komuna; • Vendos për mënyrën e dispozitave me pronësinë e komunës;• Vendos për mënyrën e kzbatimit të kontrollit financiar të buxhetit komunal, në pajtim me

ligjin; • Zgjedh personin i cili udhëheq me njësinë rajonale të Ministrisë së punëve të brenshme,

në pajtim me ligjin; • Shqyrton dhe miraton raportin për sigurimin publik në rajonin e komunës, të cilin e dorë-

zon te ministri i punëve të brenshme dhe prokurorit publik;

Anëtarët e këshillit të komunës kanë mandat prej katër viteve dhe ai mund t’u ndërpritet:• në rast vdekje, • në rast se është gjykuar me akt i cili është në fuqi për vepër penale me dënim burgu

mezgjatje prej 6 muaj, • nëse ndërpritet të jetë banor i komunës, • nëse me vendim në fuqi privohet nga puna, • nëse ka rast për mospërputhje me funkcionin këshillëtar, në pajtim me ligjin për zgjedhje

lokale, • kuptohet - këshillëtari mund të japë dorëheqje vullnetare.

Në vend të këshillëtarit të cilit i ndërpritet mandati në bazë të cilit do shkak të numëruar,nga lista zgjedhore kandidati i parë I ardhshëm bëhet këshillëtar. Këshillëtarët për punën e tyremarin kompensim nga buxheti komunal.

Kryetari i Komunës

Kryetari i komunës zgjidhet në zgjedhjet e drejtpërdrejta lokale me mandat prej katërviteve. Ai paraqet pushtetin zkzekutiv në komunë.

Mandati i kryetarit ndërpritet vetëm:• në rast vdekje, • në rast se është gjykuar me akt i cili është në fuqi për vepër penale me dënim burgu

mezgjatje prej 6 muaj, • nëse ndërpritet të jetë banor i komunës, • nëse me vendim në fuqi privohet nga puna, • nëse ka rast për mospërputhje me funkcionin këshillëtar, në pajtim me ligjin për zgjedhje

lokale, • në rast mungese të paarsyeshme më shumë se 6 muaj,• nëse jep dorëheqje.



Në momentin nuk ekziston mundësia që qytetarët e pakënaqur me referendum apo mendonjë mënyrë tjetër, të inicojnë ndërimin e kryetarit të komunës. Jemi dëshmitarë se një kohëmë të gjatë të fundit, në Parlament ngrit iniciativa të ndryshme për ndryshimin e ligjit me të cilinqytetarët do të mund të ndërmarrin iniciativë për shkarkimin e kryetarit të komunës. Ideja endeështë në fillim. Zëri i kryetarëve, përmes BNJVL-së, thotë se ata nuk kanë asgjë kundërndryshimit të tillë të legjislativës, por kërkojnë që ato rregulla të vazhdojnë edhe për të gjithëpërfaqësuesit e pushtetit të cilët janë zgjedhur në zgjedhje të drejtpërdrejta. Vetëm për kujtim,në zgjedhje të drejtpërdrejta zgjidhen: Kryetari i shtetit, kryetarët e komunave, anëtarët ekëshillave komunal si dhe anëtarët e parlamentit të Maqedonisë.

Kryetari i komunës ka këto kompetenca:• Përfaqëson dhe prezenton komunën; • Kontrollon ligjshmërinë e rregullave të këshillit; • Shpall rregullat në buletinën zyrëtare të komunës; • Siguron zbatimin e vendimeve të këshillit; • Siguron ekzekutimin e punëve të cilat me ligj janë deleguar komunës; • Këshillit i dorëzon inicijativat dhe propozimet për pruarjen e vendimeve;• Propozon buxhetin dhe faturën vjetore të buxhetit komunal; • Zbaton buxhetin e komunës;• Zgjedh drejtorë të shërbimeve publike të cilat i ka themeluar komuna me konkurs; • Rregullisht informom këshillin për kryerjen e kompetencave të veta në pajtim me statutin

e komunës; • Kryen punë drejtuese për të drejtat, obligimet dhe intereset e personave fizik dhe juridik.

Për kraerjen e kësaj pune kryetari mund të autorizojë nëpunës udhëheqës për ta kryerprocedimin dhe të kryejë punë udhëheqëse si edhe të nënshkruajë;

• Jep propozime te këshilli për marjen e vendimeve për organizimin e administratës komu-nale;

• Sjell rregulloren për sistematizim; • Udhëheq me administratën komunale;• vendos për punësime si edhe për të drejtat, detyrat dhe përgjegjësitë e të punësuarve.

Administrata komunale

Administrata komunale është përgjegjëse për kryerjen e punëve në kompetencë të organ-eve komunale. Administratën komunale e përbëjnë njerëz të punësuar profesional, në pajtimme ligjet që janë në fuqi në Republikën e Maqedonisë. Numri më i madh I të punësuarve nëkomunë kanë statusin e nëpunësve shtetëror, që garanton drejtat e tyre, por njëkohësisht i për-shkruan edhe përgjegjësitë e tyre, sistemin e përparimit dhe vlerësimit.

Obligimet e administratës komunale janë:• T’i përgatisë aktet për këshillin dhe kryetarin; • T’i përgatisë seancat e këshillit dhe komisioneve; • Të kryen punë profesionale për këshillin dhe kryetarin;• Ta udhëheqë llogaritarinë e komunës;• Ta përcjellë problematikën që është nën ingerencat e komunës, të bëjë analizën e gjend-

jes dhe të japë iniciativa dhe propozime për zgjidhjen e tyre; • Të dorëzojë informata dhe të dhëna në lidhje me aktivitetet e komunës në kërkesë të

organeve kompetente apo në bazë të ligjit;• Të udhëheqë me dokumentet e komunës, t’i ruajë deri në zhdukjen e tyre, gjegjësisht,

dorëzim te arkivin shtetëror të RM dhe • Të kryejë punë tjera që do ti përcaktojë kryetari dhe këshilli.


Qëllimi i këtij teksti është që juve, qytetarëve, që tu shpjegohet më detajisht si dhe psekomuna I mbledh mjetet në buxhetin komunal, por edhe si i harxhon tëhollat e fituara nga tak-sat dhe tatimet si edhe një pjesë të asaj që ju e paguani në emrin e taksave dhe tatimeve e qëmbaron në kasën komunale.

Burimet e financimit të komunës mund të ndahen në:1. Burime nga të ardhurat e veta2. Dotacione të mjeteve nga buxheti i RM dhe3. Dotacione nga buxhetet e fondeve dhe huazimit.

1. burime nga të ardhurat e vetë komunës

burime nga të ardhurat e komunës mund të ndahen në nëngrupet vijuese:1.1 tatime lokale të përcaktuara me ligj:1.1.1 tatim i pasurisë; 1.1.2 tatim i trashigimisë dhe dhuratës të përcaktuara me ligj; 1.1.3 tatim për qarkullimin e patundshëm dhe 1.1.4 tatime tjera lokale të përcaktuara me ligj.

Me rëndësi është të tregohet se për përcaktimin e lartësisë së tatimeve për të gjitha kate-goritë e tatimeve është vlera tregëtare e të gjitha llojeve të pasurive, e cila përcaktohet sipasmetodologjisë së rregulluar nga ana e qeverisë së RM. Përcaktimi i vlerës në pajtim memetodologjinë, e kryen komisioni i formuar nga ana e komunës.

1.1.1 tatimi i pasurisë është obligim i çdo qytetari, pronar i pasurisë. Obligim i qytetarëveështë që më së voni më 31 janar të vitit të dërgojnë lajmërimin tatimor për pasuri të re apo përinformata të reja nëse ka ndryshime në gjendjen e pasurisë, deri te organi tatimor i komunës.Kryetari I komunës është i obliguar që të sjell vendime për lartësinë e tatimit të pasurisë më sëvoni deri më 31 mars dhe të njëjtat t’i dërgojë deri te qytetarët.

Shkalla e tatimit të pasurisë është 0,10%-0,20%, ndërsa përqindja e saktë vjetore e për-cakton këshilli komunal dhe ajo mund të ndryshojë çdo vit dhe të jetë me vlerë të ndryshme nëkomuna të ndryshme.

Gjatë vlerësimit të tatimit të pasurisë, për objektet në të cilat jeton tatimpaguesi, llogaritet

FINANCIMI I KOMUNAVE

I V

Sigurisht se çdo qytetar është i interesuar dhe dëshiron ta dijë se ku shkojnë tëhollat e tijnga pagimi i taksave dhe tatimeve të ndryshme si dhe çka fiton prapa?!

Shembull:

Në qytetin e Shkupit dhe dhjetë komunat të cilat gjenden në teritorin e Shkupit,përgjegjësinë për administrimin e tatimit të pasurisë dhe livrimin e vendimeve tatimoreështë përgjegjësi e administratës së qytetit të Shkupit. Vendimin për lartësinë e shkallëssë tatimit e sjellin këshillat komunale të dhjetë komunave. Ashtu që mund të ndodhëtë jetoni në Shkup por në dy komuna të ndryshme, dhe të paguani shkallë të ndryshmetë tatimeve të pronës. Shembulli është i njejtë me të gjitha komunat në Republikën eMaqedonisë.



lirim prej 50% nga vlera në treg. Kjo d.m.th. se në shtëpitë apo banesat në të cilat jetoni gjatëvlerësimit të tatimit, do të bëhet zbritje e çmimit, ndërsa për vikend-shtëpitë dhe për objektet tëcilat i jepni me qira, tatimi do të vlerësohet me çmim të plotë të vlerës trgëtare.

I rëndësishëm është fakti se me ndryshimin e ligjit për tatime nga 1 janar 2008, komu-nat fillojnë që ta administrojnë edhe tatimin e pasurisë së përgjithshme të personave juridik, qënuk ishte rast në të kaluarën.

1.1.2 Tatimi i trashëgimeve dhe dhuratave është përcaktuar sipas rendit të trashëgimit.Shkalla e tatimeve që i përkasin dhuratave dhe trashëgimive nga rendi i dytë trashëgimor është2% deri 3% ndërsa për trashëgimi të rendit të tretë 4% deri 5% të vlerës tregëtare të pasurisë,deri sa për trashëgim të rendit të parë nuk paguhet tatimi i dhuratës dhe trashëgimisë.

Vendimi për lartësinë e shkallës së këtij tatimi poashtu është pjesë e përgjegjësisë sëkëshillave të komunave.

1.1.3 Tatimi i pasurisë së patundshme: Nëse vendosni ta shisni pasurinë e juaj apo tëbleni pasuri, keni obligimin që komunës tia paguani tatimin. Shkalla e këtij tatimi sillet prej 2%deri 4%, nga vlera tregëtare e pasurisë. Për lartësinë e shkallës vendos këshilli komunal.

1.1.4 Taksa lokale të përcaktuara me ligj•1.1.4.1 taksa komunale;•1.1.4.2 taksa administrative;•taksa tjera lokale të përcaktuara me ligj.

1.1.4.1 Taksat komunale paguhen për shfrytëzimin e disa të drejtave, mjete dhe shërbimepër interes publik e që kanë karakter lokal. Obligim për pagesën e këtyre taksave kanë per-sonat fizik dhe juridik që kryejnë veprimtari por edhe qytetarët.

Taksat komunale paguhen për:• çdo firmë të regjistruar;

(Çdo firmë e regjistruar sipas ligjit, në vit paguan vlerë të caktuar në emër taksë komu-nale më I njohur si firmarinë. Vendimet me sasinë e taksës dorëzohen deri te personat juridiknë të njëjtën kohë kur edhe vendimet për tatim.)

• shfrytëzimi i sipërfaqeve në kampet;• shfrytëzimi i hapsirave para objekteve afariste; • paraqitja e reklamave;• shfytëzimi i muzikës në lokalet publike;• shfytëzimi i shesheve për ekspozitë të mjeteve; • shfytëzimi i vendit për parkim.

Çdo person juridik apo fizik në vendin tonë, nëse don të shfrytëzojë sipërfaqe publike përaktivitete të ndryshme duhet patjetër të kërkojë leje nga komuna. Me këtë, por edhe sipas ligjit,komuna është e obliguar që ti vlerësojë dhe dërgojë vendimin për pagimin e taksës komunale.

Shembull:

Në periudhën deri në vitin 2008, hoteli ‘Holiday In’, paguante tatim pasurievetëm për disa zyre administrative e jo për të gjitha dhomat dhe hapësirat me të cilatpërfitojnë të ardhura. Nga fillimi i vitit 2008, pronarët e hotelit do të duhet që tapaguajnë tatimin e pronës për tërë sipërfaqen të cilën e posedojnë ndërsa llogaritjete vlerës së tregut do të bëhen në përputhje me metodologjinë e miratuar nga ana eqeverisë. Komisione të posaçme, të formuara nga ana e këshillave komunal, do tabëjnë vlerësimin sipas metodologjisë së lartëpërmendur.


Për mbrojtjen ligjore të kësaj pagese tatimore në kuadër të administratës komunale ekzistojnëedhe organe të ndryshme inspekcioni detyrë e të cilave ësdhtë që t’I përcjellin, kontrollojnë dhedënojnë të gjithë të cilët punojnë kundër rregullave të shkruara.

Shkalla e të gjitha taksave të përmendura përcaktohet me vendim nga ana e këshillit tëkomunës. Taksa komunale për mirëmbajtje dhe shfrytëzimin e ndriçimit rrugor dhe ate publikështë e njëjtë për të gjithë qytetarët dhe paguhet për mes faturave për energji elektrike dheështë 25KV orë për çdo numratore elektrike në çdo amvisëri në muaj. Për personat juridikvlerësimi është i ndryshueshëm dhe varet se çfarë harxhues jan ata. Taksën për ndriçimin rru-gor nuk e administron administrata komunale por në bashkëpunim me komunat pagesën ebën EVN-ESM, e cila pastaj mjetet i transferon në llogaritë e komunave.

1.1.4.2 Taksa administrative Administrativnite taksi paguhen për shkresat dhe veprimevenë punët drejtuese, tëcilat i kryejnë administratat komunale.

1.1.4.3 Kompensime lokale të përcaktuara me ligj • kompensim për rregullim të tokës ndërtimore; • kompensim për veprimtari komunale; • kompensim për plane hapsinore dhe urbanistike dhe • kompensime tjera lokale të përcaktuara me ligj.

Kompensim për rregullimin e tokës ndërtimore është e ardhur komunale të cilën si oblig-im e ka çdo qytetar apo person juridik i cili dëshiron të ndërton objekt për banim apo çfarë doobjekte tjera. Që toka, në të cilën planifikohet ndërtimi, të aftësohet gjegjësisht të sigurohen tëgjitha lidhjet (ujësjellës, kanalizim dhe infrastruktura rrugore), paguhet kompensim për rregul-lim të tokës ndërtimore, në popullin të njohura si komunali. Shkalla e kompensimit për rregul-limin e tokës ndërtimore e përcakton këshilli i komunës.

Kompensimet për veprimtari komunale i përkasin kompensimeve për shfrytëzimin e shër-bimeve të ndryshme, për të cilat qytetarët paguajnë.

Të ardhura nga pasuria• të ardhura nga qiraja;• të ardhura nga kamatat dhe • të ardhura nga shitja e pasurisë me të cilën shitje nuk çrregullohen funkcionet publike

dhe kompetencat e komunave.

Çdo komunë që ka pronësi, ka të drejtë edhe të kryejë ekonomi me të njëjtën, gjegjësishtta japë me qira, ta shesë por edhe të mbledhë të ardhura nga kamatat. Çmimin e çdo kate-gorie duhet ta përcaktojë këshilli komunal.

Të ardhura nga vetëkontributiNë kohën e fundit kjo kategori e të ardhurave komunale është gjithnjë e më e rrallë, por

ende shfrytëzohet në disa prej komunave. Ato janë shembujt kur përmes referendumit qytetarëtpërcaktohen se një objekt apo infrastrukturë e caktuar janë të rëndësishme për komunën, porpër shkak të mungesës së mjeteve, vendosin që vetë të inkuadrohen në mbylljen e konstruk-cionit financiar. Për atë qëllim këshilli I komunës shpall referendum për ta shikuar mendimin eqytetarëve për tu qasur në këtë mënyrë të financimit.

2 Dotacione nga mjetet e buxhetit të Republikës së Maqedonisë

2.1 Të ardhura nga tatimi personalTatimi personal është kategori tatimi të cilin e mbledh shteti, ndërsa paguhet nga rrogat

e banorëve të Republikës së Maqedonisë. Prej të gjitha sasive të mbledhura për këtë, 3% nda-



hen për komunat. Shpërndarja bëhet sipas vendbanimit, shtu që nëse jetoni në komunën eAerodromit e ndërsa punoni në komunën e Karposhit, mjetet nga rroga juaj do të derdhen nëkomunën e Aerodromit.

I njëjti rast është me çdo komunë në RM. Ashtu që nëse punoni në Manastir e ndërsjajetoni në Resnjë, pjesa e tatimit personal nga të ardhurat e juaja do të shkojnë në buxhetin eResnjës. Në rastin e tatimit personal të të ardhurave të personave fizik të cilat merren meveprimtari zejtarie, situata është ndryshe. Ai derdhet në kasën komunale në tërësi, gjegjësisht100%.

2.2 Të ardhura nga tatimi i vlerës së shtuar Çdo prodhim apo shërbim të cilën ju si qytetarë e bleni, në çmimin e saj përmban 18%

tatim I ashtuquajtur tatim i vlerës së shtuar (TVSH). Ky tatim dershet në buxhetin qendror ndër-sa vetëm 3% nga vlera e përgjithshme e TVSH-së, I mbledhur në vitin e kaluar, ndahet dheshkon në komunat. Nga shpërndarja e TVSH-së në komunat, përdoret formula (metodologjia)për përcaktimin e saktë të shumës të cilën duhet ta fitojë çdo komunë. Formula përcaktohet çdovit për vitin e ardhshëm, ndërs si pjesëtar i rëndësishëm i përcaktimit të saj paraqitet BNJVL-ja(Bashkësia e Njësive të Vetëqeverisjes Lokale të Republikës së Maqedonisë).

Shuma e përgjithshme vjetore e TVSH-së për çdo komunë paguhet në 12 këste të njëjtamujore. Në 3 vitet e fundit ato përqindje e dedikuar për komunat u ndahej sipas kritereve: 60%- numri i banorëve, 27% - hapësirë dhe 13% - numër i vendeve të banuara.

2.3. Dotacione të dedikuaraDotacioni i dedikuar shpërndahet nëpër komunat, projektet dhe institucione apo pro-

grame nga Ministria e financave me propozim të ministrive përkatëse dhe fondeve përfinancimin e aktiviteteve konkrete. Kjo mënyrë është më e përdorura prej fillimit të decentral-izimit dhe shfrytëzohen për financimin e një pjese të kompetencave të transferuara nga pushtetiqendror në ate vendor.

Shembull për dotacionet e dedikuara janë, arsimi, punët sociale si dhe sporti e kultura.Me transferimin e një pjese të kompetencave, pushteti qendror, përveç objekte dhe të punësuar,duhej patjetër që të transferon edhe një pjesë të mjeteve financiare për funkcionimin normal tëkëtyre kompetencave. Me këto dotacione, në sferat e kompetencave të përmendura, financo-het mirëmbajtja e objekteve, sigurimi me ngrohje, pagesa e komunalive (ujë, rrym etj.) si dhetransport të nxënësve në pjesën e arsimit. Veti e dotacioneve të dedikuara është edhe se nëvlerën e përgjithshme të sasisë që transferohet në komunat, saktësisht dihej se sa është para-parë për çdo aktivitet, dhe transferim të mjeteve për shembull prej transportit në nxemje, nukguxon të ndodhë. Vlerësimet se sa mjete do të transferohen për një komunë të caktuar i bënpushteti qendror, në bazë të harxhimeve historike, gjegjësisht, harxhimeve që ka patur qeverianë kohën kur ajo ka udhëhequr me kompetencat e përmendura.

2.4. Blok dotacioneBlok dotacione janë mjete që komunat i marrin drejtpërsëdrejti nga buxheti shtetëror e të

cilat i shrytëzojnë për financimin e disa kompetencave të caktuara, gjegjësidht aktivitetekonkrete, të marra me fillimin e fazës së dytë të decentralizimit. Pë sasinë e këtyre dotacionevekompetente janë Ministritë përkatëse dhe Ministria e financave. Kësisoj shembuj kemi në kom-petencat për shkollat fillore dhe të mesme, mbrojtja sociale, kulturë, sport e rekreim dhe mbro-jtja shëndetësore primare.

Dallimi mes dotacioneve blok dhe të dedikuarat është se në blok dotacionet hyjnë edherrogat e të punësuarve në institucionet e decentralizuara si dhe fakti se mjetet në blok dota-cionet mund të derdhen. Gjegjësisht, nëse bëhet kursim në nxemje mjetet mund të shfrytëzo-hen për reparim apo për investime më të vogla.


3. Dotacione nga buxhetet e fondeve dhe huazimeve

3.1 Dotacione kapitaleDotacione kapitale, në bazë të programit të përcaktuar nga ana e qeverisë së RM, shfry-

tëzohen për financimin e projekteve investuese. Komunat duhet të përgatisin projekte mekualitet me konstrukcion plotësisht të mbyllur financiar, për punë që tejkalojnë mundësitë e tyre.

Të atillë janë shembujt me ndërtimin e infrastrukturës rrugore, sistme ujsjellëse, shkollaetj.

Huazimet e komunave Në parim me ligjin për financimin e vetëqeverisjes lokale, komunat në fazën e parë të

implementimit të decentralizimit, nuk kanë të drejtë të huazohen në bankat apo te subjektettjera. Këtë të drejtë komunat do ta kenë kur do të hynë në fazën e dytë të decentralizimit dhekjo qasje do të jetë selektive dhe nuk do të vazhdojë për të gjithë. Kështu, deri në fund të vitit2007 vetëm 51 komunë kaluan në fazën e dytë të decentralizimit.

Të drejtën për huazim komunat e përfituan prej 1 janar 2008. Lartësia e huazimeve të komunave nuk guxon të jetë më e madhe se 20% nga buxheti

vjetor i komunës. Kushtet dhe të drejtat për tu huazuar një komunë i përcakton Ministria e finan-cave, gjegjësisht komisioni i posaçëm i formuar për këtë qëllim, në të cilën ka edhe përfaqë-sues të BNJVL-së.

Kuptohet se vendimin për huazimin e sjell Këshilli komunal në propozim të kryetarit.

Të ardhura nga donacioneTë ardhurat nga donacionet janë të shpeshta në disa vitet e fundit. Donacione fitohen për

ndërtimin e infrastrukturës komunale, për ngjarje kulturore, për festime të ndryshme dhe jubile.Donorë më të shpeshtë janë organizatat e huaja dhe ambasadat , por edhe kompani të ven-dit dhe persona fizik.

Të gjitha format e përmendura janë forma të të ardhurave të komunës. Me taksat dhetatimet e mbledhura në këtë mënyrë komunat kanë obligimin që ti sigurojnë shërbimet ndajqytetarëve të vet, ta sigurojnë rrjetën infrastrukturore, të ndërtojnë rrugë, kanalizime e ujsjellës,të kujdesen për zhvillimin ekonomik lokal, mbrojtjen nga zjarret, ndihmë sociale, të kujdesenpër mjedisin jetësor, objektet sportive si edhe për shumë gjëra tjera të cilat janë nën kompeten-cat e komunës.

Për atë qëllim, në kuartalin e fundit të çdo viti, punëtorët komunal punojnë në përpunimine buxhetit dhe programit të cilin duhet ta realizojnë në vitin e ardhshëm. Aktivitetet programorei Ietektojnë në bazë të nevojave të qytetarëve ndërsa mjetet financiare në bazë të parashikimittë mjeteve të cilat duhet të mblidhen në emër të taksave dhe tatimeve. Një pjesë e mjeteve ngabuxheti janë paraparë, në bazë të informatave të qeverisë, për mjete të mundshme që do tëtransferohen në komunat.

Shpesh ndodh që Kryetari i komunës dhe administrata komunale të organizojnë debatepublike për kompozicionin e aktiviteteve dhe buxhetin për vitin e ardhshëm. Shpeshherë këtodebata publike mbahen në bashkësitë vendore e pastaj të gjitha mendimet e grumbulluarafuten në planin e aktiviteteve dhe buxhetin për vitin e ardhshëm.



Decentralizimi qëllimi jonë!

“Çdo politikë është lokale”Tomas O' Nil Junior

Decentralizimi është qëllim themelor dhe strategjik i Republikës së Maqedonisë. Qëllimiështë që të vendoset për problemet e jetës dhe punës aty ku jetojnë dhe punojnë qytetarët –bashkësitë e tyre lokale. Decentralizimi nuk mund të realizohet me sukse pa përkushtim tëplotë, përkrahje të përgjithshme dhe pjesëmarrje aktive nga ana e qytetarëve nga bashkësitëlokale.

Pushteti lokal patjetër duhet të hapet kah qytetarët dhe tu afrohet me qëllim që ti prano-jë si participientë aktiv në procesin e vendimarrjeve për zhvillimin e bashkësive lokale. Kjonënkupton përfocim të kulturës politikepër pjesëmarrje të qytetarëve në procesin e përgjithshëmtë bashkësisë.

Si mund të bëhesh qytetar i kënaqur në bashkësinë lokale?

•Të insistosh në transparencë. Kjo nënkupton punë të hapur dhe të sinqertë të adminis-tratës lokale, pranimin e propozimeve të reja dhe ide për punën e saj të dhëna nga ana jotedhe nga ana e bashkëqytetarëve tu si dhe mundësi në qasjen deri te informatat të interesit pub-lik.

•Kushtohu për menaxhim dhe udhëheqje të mirë të komunës. Për këtë janë të nevojshmeudhëzime të qyrta të punësuarve në administratën lokale çka dhe si të punojnë, por edhepërgjegjësi konkrete për moszbatimin e obligimeve dhe detyrave.

•Të marrish pjesë në procesin e vendimarrjeve, që nënkupton përgatitjen tënde që tëvendosish për çështjet dhe problemet e bashkësisë tënde lokale.

•Të kërkosh profesionalizëm. Kjo do të thotë zbatim me përgjegjësi, në kohë dhe mekualitet të obligimeve dhe detyrave nga ana e administratës lokale.

•Kërko raport për punët. Ke të drejtë ligjore që rregullisht të jeshë i informuar për punëne pushtetit lokal.

Qytetar i informuar, Qytetar aktiv, Pushtet i mirë lokal

Pse është e nevojshme që të participoni?Para se gjithash për shkak se: kjo është mënyra që të inkuadroheni në procesin e mar-

rjes së vendimeve; ndërton ura të bashkëpunimit mes jush dhe qeverisë lokale; Participimi ndih-mon në krijimin e një vetëqeverisje lokale transparente; Ndihmon në përmirësimin e kualitetittë shërbimeve të cilat i kërkoni nga ana e bashkësisë lokale.

PJESËMARRJA E DREJTPËRDREJTË E QYTETARIT NË PROCESIN E PRUARJES SË VENDIMEVE NË KOMUNË

V

Të dëgjohen edhe qytetarët

“Thelbi i demokracisë është pushtetërim që rrjedh nga populli, për popullin, mepopullin”Abraham Linkoln


Cilat janë motivet e juaja që të participoni në vetëqeverisjen lokale?

Motivet kryesore janë: vendimet që merr pushteti lokal ndikojnë në jetën e juaj; ju mundtë propozoni zgjidhje të cilat ju konvenojnë; Ndiheni të pranuar dhe të respektuar kur pushtetilokal ju ep informata apo ju konsulton për një problem konkret.

Si qytetarë keni një numër të madh të mënyrave për të participuar në punën e bashkë-sisë lokale. Një nga mënyrat e participimit tuaj në vetëqeverisjen lokale është që ta jepnimendimin, të theksoni vërejtjen apo të jepni propozim dhe mendim në debatin publik për çësh-je të caktuar apo ndonjë proble.

Mënyra tjetër është mgritja e iniciativave individuale apo grupore të juaja apo tëbashkëqytatarëve tu për zgjidhjen e problemeve apo çështjeve konkrete në bashkësinë lokale,pozitivisht të vendosni për të njëjtat dhe përmes akcioneve konkrete ta zgjedhin çështjen eparaqitur apo problemin ekzistues.

Mënyra e tretë është të thërrisni tubim publik në të cilin do të merrni pjesë së bashku mebashkëqytetarët e juaj dhe në të cilin do ti thirrni edhe përfaqësuesit e pushtetit lokal. Si qyte-tar i bashkësisë lokale keni të drejtë për këtë tubim të shtroni pyetje konkrete për shqyrtim dhetë përpiqeni në një dialog të hapur me përfaqësuesit e pushtetit lokal të arrini marrëveshje përzgjidhjen e problemit apo çështjes së parashtruar.

Zhvillimi i marëdhënieve qytetar - vetëqeverisje lokale

Ndërtimi dhe zhvillimi i marëdhënieve mes qytetarëve dhe organet e vetëqeverisjes lokaleështë proces i gjatë. Procesi ka mëshumë nivele dhe faza. Më kryesore, siç përmendëm, janë:informimi, konsultimi dhe participimi.

Informimi i qytetarëveInformimi është proces i livrimit të informatave nga ana e organeve të pushtetit lokal deri

te qytetarët. Pushtetet lokale pyesin ndërsa qytetarët marrin informata. Këto informata janëbaza në të cilën ndërtohet marëdhëniet mes qytetarëve dhe përfaqësuesit e zgjedhur të bashkë-sisë lokale dhe organeve të administratës lokale. Kjo bazë është parakusht për zhvillim të mëte-jshëm në nivelet më të larta të marëdhënieve me sqytetarëve dhe vetëqeverisjes lokale në llojtë konsultimeve dhe participim.

Informimi i qytetarëve nga ana e vetëqeverisjes lokale mund të jetë pasive dhe aktive. Kurpushtetet lokale japin informata qytetarëve me kërkesën e tyre atëherë bëhet fjalë për informimpasiv. Drejtoria komunale ka bazë elektronike të informatave për dokumentet personale tëqytetarëve siç janë: çertifikatë e lindjes, çertifikatë e kurorëzimit, çertifikatë e të vdekurit etj.

Mënyra tjetër e informimit pasiv të qytetarëve është zyra për marëdhënie me qytetarët dhedhënia e përgjigjeve në pyetjet e tyre të parashtruara. Në këtë zyre qytetarët i marrin informatate duhura për shumë dokumente dhe procedura për marrjen e tyre.

Informimi aktiv i qytetarëve është iniciativë e pushtetit lokal për njoftimin e tyre përaktivitetet dhe planet e ardhshme të vetëqeverisjes lokale. Format më të përdorura përinformimin aktiv të qytetarëve janë:

•Shpallja e dokumenteve në fazën përgatitore; •Botimi i verzionit final të dokumenteve komunale; •Reporte vjetore;•Botimi I broshurave, udhëzime dhe plakate;



•Dërgimin e postave deri te qytetarët;•Linje telefonike të hapura;•Qendra për informimin e qytetarëve; •Shpallje në mediumet e shkruara dhe elektronike.

Ndoshta forma më e përgjithshme dhe më praktike për informimin e qytetarëve janë qen-drat e përmendura për informimin e qytetarëve.

Qendra për informimin e qytetarëveQendra për informimin e qytetarëve ëdhtë formë e re e sigurimit të shërbimeve për ju

qytetarët nga ana e pushteteve vendore. Në te sigurohen informata dhe mundësohet komu-nikim i dyanshëm mes jush dhe pushtetit të juaj lokal. Qendra përfaqëson mundimin ekomunës për t’i pranuar dhe për tu përgjegjur pyetjeve dhe brengosjeve tuaja.

Qendra për informimin e qytetarëve ka dy funkcione themelore:1) Qendra për informim – QIQ ju ndihmon që të fitoni qasje deri te informatat përshërbimet komunale. 2) Qendra për ankesa –QIQ ju mundëson që ti shprehni ankesat e juaja dhe jukëshillon në lidhje me zgjidhjen e problemeve të juaja në lidhje me shërbimet komunale.

1) Qendra siguron informata rreth:� Kompetencat dhe përgjegjësitë e: Nadl

•Kryetarit•Këshillit komunal•Organet drejtuese dhe administrative të komunës.

� Struktura organizative e komunës� Shërbimet komunale që i sigurojnë ndërmarrjet publike•Çmime •Defekte të mundshme •Risi •Organe shërbyese

� Vendimet dhe aktet tjera të miratuara nga këshilli, kryetari dhe organet tjera komunale� Procedurat për marrjen e lejeve për ndërtim � Marrja e licencave për auto-taksi � Kompetencat dhe përgjegjësitë të njësive rajonale të ministrive � Organizatat joqeveritare lokale � Organizatat e graveOrganizaciite � Procedurat për regjistrimin e ndërmarrjeve të reja � Projektet ndërkombëtare në Maqedoni � Informatat për panairet rajonale, konferenca dhe manifestime kulturore dhe sportive � Shumë informata tjera të dobishme

Në Qendrën është vendosur procedurë për dorëzimin e ankesave nga ana juaj. Nësendonjë qytetar ka ankesë apo pyetje rreth ndonjë funkcion të veçantë të pushtetit lokal, të punë-suarit në Qendrën do t’i mundësojnë plotësimin e formularit dhe do të ndihmojnë në procesine marrjes së përgjigjes rreth ankesës përmes e-kanaleve përkatëse. Pastaj të punësuarit do tainformojnë qytetarin në lidhje me ankesën e tij përmes telefonit apo me caktimin e takimeveplotësuese.

Qendra disponon me librari të veten ku qytetarët mund të gjejnë shembuj të vendimevetë këshillit komunal, ekzemplarë nga ‘’Buletina zyrëtare e komunës’’, ‘’Gazetë zyrëtare të RM’’,


broshura dhe publikime tjera të ndryshme shtuar edhe informata për aktivitetet e projektevenga donorët ndërkombëtarë.

Lista e një pjese të qendrave aktive për informim të qytetarëve në Republikën eMaqedonisë

Nëse jeni qytetarë të njërës nga komunat e lartëpërmendurapër pyetjet të cilat ju intere-sojnë të lidhura rreth vetëqeverisjes lokale mund të informoni konkretisht në qendrat e përmen-dura për informimin e qytetarëve.

Ndërsa nëse jeni banor i komune e cila nuk ka qendër informimi për qytetarët, keni tëdrejtë dhe mundësi të ngreni iniciativë për formimin e një qendre të tillë. Iniciativën mund tabëni përmes grupit joformal të qytetarëve, shoqatat e qytetarëve në komunën apo si individ. Në

1. BitolaBlv. 1 Maj bb, 7000 BitolaTel. 047 232 800e-mail: [email protected]

2. CentarUl. Mihail Cokov bb, 1000 SkopjeTel. 02 3237 713, 3223 343e-mail: [email protected]

3. DebarUl. 8 Septemvri nr. 72 1250 DebarTel. 046 831 555 e-mail: [email protected]

4. GostivarUl. Braka Ginovski bb 91230 GostivarTel. 042 218 167e-mail: [email protected]

5. KarposhUl. Partizanski Odredi 68, 1000 SkopjeTel. 02 3061 507Fax. 02 3062 925e-mail: [email protected]

6. KavadarciPlostad Marsal Tito 175, 1430 KavadarciTel. 043 417 515e-mail: [email protected]

7. Kriva PalankaUl. Marsal Tito 175 91330 Kriva PalankaTel/ fax: 031 373 130 e-mail: [email protected]

8. KumanovoUl. 11 Oktomvri bb, 1300 KumanovoTel. 031 437 310e-mail: [email protected]

9. StipUl. Vasil Glavinov bb, 2000 StipTel. 032 386 000e-mail: [email protected]

10. TetovoUl. Marsal Tito bb, 1200 TetovoTel. 044 337 910e-mail: [email protected]

11. VelesUl. Panko Brasnar 1, 1400 VelesTel. 043 231 241e-mail: [email protected]

12. PrilepUl. Pitu Guli br.2, PrilepTel. 048 420 720e-mail: [email protected]

13. KocaniUl. Rade Kratovce br.1, 2300 KocaniTel. 033 274 045e-mail: [email protected]

14. Suto OrizariTel. 02 2656 413, 2650 584e-mail: [email protected]

15. NegotinoUl. Aco Adji Ilov br. 2, 1440 NegotinoTel. 043 361 836e-mail: [email protected]

16. Sveti NikolePlostad Ilinden bb, 2220 Sveti NikoleTel. 032 444 982 e-mail: [email protected]

17. KrusevoUl. Nikola Gjurkovic bb, 7500 KrusevoTel. 048 476 442e-mail: [email protected]



fillim është e nevojshme që të realizoni disa takime joformale me kryetarin dhe me anëtarët ekëshillit komunal me qëllim që t’i informoni për iniciativën e juaj për formimin e Qendrës përinformimin e qytetarëve. Mundimet e tyre janë të domosdoshëm për sigurimin e buxhetit përQendrën, përcaktimin e lokacionit të Qendrës, trainim për personat e angazhuar në Qendrënetj. Në fazën e parë procedura mbaron me vendim të këshillit komunal me të cilin themelohetQendra për informimin e qytetarëve.

Konsultime me qytetarëtKonsultimi me qytetarët është formë dykahëshe e komunikimit. Organet e vetëqeverisjes

lokale përmes konsultimeve mund të pranojnë informata nga qytetarët, pasivisht, nëpërmesinformatave spontane jo të planifikuara dhe aktivisht përmes parashtrimit të pyetjeve të qyte-tarëve.

Nëse dëshironi të jeni qytetarë aktiv dhe të ndikoni në punën e organeve komunaleshpeshherë duhet që ti shfrytëzoni kutitë për ankesa dhe lavdata, si dhe ‘’dyert e hapura’’ tëdisa organeve të vetëqeverisjes lokale e cila ka nevojë që të ju konsultojë në lidhje me vendimetdhe zgjidhjet përfundimtare. Këto janë të ashtuquajturat ad hok konsultime. Përmes këtyre kon-sultimeve ju si qytetar i vetëqeverisjes lokale, mund t’i jepni këshilla të dobishme, propozimekonstruktive dhe mendime përkatëse. Mënyra në të cilën mund ta bëni këte mund të jetëpërmes aktiviteteve të shoqytave qytetare në komunë, angazhimin e ekspertëve lokal dhe grupejoformale të qytetarëve. Vetë konsultimi mund të ketë formë të punëtorie, seminar, konferencë,tubim/debat publik etj.

Format efikase të konsultimit janë edhe takimet e juaja si qytetar në bashkësinë vendoreme kryetarin apo me anëtarët e këshillit komunal. Këto takime në bashkësinë e juaj vendorejanë formë ideale për ngritjen e iniciativës për shkarkimin e problemeve tuaja me mjedisin kujetoni. Në këto takime mund të vendosni në mënyrë efikase për vendosjen e kalimeve këmbë-sorike të reja, ‘’policë të shtrirë’’ para shkollave dhe çerdheve, rregullimin e sipërfaqeve të liranë terrene sportive dhe parqe të vogla për argëtim të fëmijëve, rregullimin e sipërfaqeve megjelbërim.

Bordi këshillëdhënës i qytetarëveForma tjetër efikase e konsultimit është Bordi këshillëdhënës i qytetarëve. Nëse ju si qyte-

tarë jeni të inkuadruar në detyrat lidhur me projektet në bashkësinë e juaj lokale, te ju do tërritet interesi për funkcionimin e pushtetit lokal. Një ndër mënyrat për rritjen e këtij interesi tuajjanë edhe Bordet këshillëdhënëse të qytetarëve, të cilët janë një lloj i ri dhe modern për kon-sultimin dhe participimin e qytetarëve në sektorin publik.

Iniciativa lokale, përmes bordeve këshillëdhënëse të qytetarëve, mund të tregoni edhe nëpamje të selektimin e mbeturinave, evidencën e sasisë së prodhuar të ujit dhe ndërtim aporindërtim të një pjese të rrjetit për furrnizim me ujë. Do të numërojmë vetëm një pjesë të shem-bujve të mirë dhe eksperiencave praktike:

• Komuna Ilinden – selektimi primar i mbeturinave. Qytetarët në komunën e Ilindenit treguanrezultate të shkëlqyeshme përmes iniciativave të tyre për kompostim. Si rezultat dhe përgjigje eqytetarëve u ndanë bio-kovë 300 familjeve nga komuna. Qëllimi i fundit i akcionit ishte që tëfillohet me selektimin e mbeturinave ma çka edhe u bë. Në këtë mënyrë u zvogëlua sasia embeturinave në komunë dhe u shfrytëzua mbeturina organike për pjellimi i shtresës. Kjo ishteshembull pozitiv për organizim selektiv primar të mbeturinave që me përdorimin e përsërishëme mbeturinave organike u kontribua në prodhimin e ushqimit të shëndetshëm organik /shiqomë shumë në www.ilinden.gov.mk/


• Kavadar dhe Negotinë – evidenca e sasisë së prodhuar të ujit. Me qëllim që të tejkalohetproblemi me sasinë dhe evidencën jo të plotë të prodhimit dhe të harxhimit të ujit në Kavadardhe Negotinë u siguruan ujëmatës të cilët u vendosën në sjellësin kryesor të ujit në komunat.Përmes kësaj iniciative u sigurua matja konkrete dhe faturimi real i sasisë së harxhuar të ujit,evidencë për sasinë e prodhimit të ujit dhe evidenca e sasive të vërteta të humbura të ujit sirezultat i defekteve teknike /më shumë informata në www.kavadarci.gov.mk dhe NPKKomunalec Kavadar/

• Negotinë – evidenca e mirë e rrjetës nëntokësore është parakusht i rëndësishëm për veprim-in teknik të ndërmarrjeve publike e cila veprimtari e vetme është furrnizimi me ujë dhe largimii ujrave me mbeturina. Me qëllim që të fillohet me kësisoj lloji të evidencës u realizua iniciati-va e cila siguroi stacion grafik dhe përkrahje hardvere për NP Komunalec-Negotinë, me çkado të vendosej bazë digjitale për kadastrin nëntokësor. Si rezultat i lidhjes së pjesës grafike tësistemit me instrumentet matëse dhe motinoring sistemet u ndikua në rrjetën zhvilluese dhe uzbatua ndikimi mbi zvogëlimit të ujrave të zhdukura. Në atë mënyrë u zgjodh një ndër prob-lemet më të mëdha me të cilat ballafaqohej NPK në Negotinë /më detajisht shiqo nëwww.negotino.org.mk dhe NP Komunalec-Negotinë /

• Koçan – matja digjitale e ujit të harxhuar. Ndërmarrja publike Vodovod nga Koçani bal-lafaqohej me problemin e evidencës jopërkatëse të sasive të harxhuara të ujit, si rezultat ijpërgjegjësisë së fsktorit-njeri. U zbatua iniciativë lokale në të cilën morrën pjesë edhe Bordikëshillëdhënës i qytetarëve pranë kësaj ndërmarrjeje publike, me çka u fut nevoja për reorga-nizim të shërbimit pagesor dhe vendosjen e kompjutorëve personal të dorës – sistem PDA mebarlexues në ujëmatësit. Leximi digjital i ujit të harxhuar siguroi të dhëna të sakta dhe precizendërsa u morrën edhe masa për tejkalimin e pasojave nga të dhënat joprecize të vjetra. Kjoiniciativë kontriboi për përforcimin e besimit te harxhuesit e cila ndikonte edhe në zmadhimine përqindjes së pagesave. E gjithë kjo kontriboi që të realizohet mënyrë më transparente e tëpunuarit në ndërmarrjen /më shumë informata në www.kocani.gov.mk dhe KJP VodovodKocani

• Gazi Babë – Në këtë komunë gjendja me furrnizimin e ujit të pijshëm në pjesët e banuararurale, ende është në nivel të ulët, për shkak se nuk egziston sistem i vetëm për furrnizim tëqytetarëve në tërë teritorin e komunës.Iniciativa lokale që buroi nga qytetarët e kësaj komunendihmoi në ndërtimin e një pjese të rrjetës ujësjellëse, kalimi nën hekurudhën, me çka umundësua edhe lidhja mes rrjetës kryesore të ujësjellësit nga vendi Jurumleri deri te vendi GoceDelçev. Ashtu që rreth 1500 banorë të vendit Goce Dellçev u furrnizuan me ujë të pastër tëpijshëm si dhe 10.000 qytetarë shfrytëzues indirekt, nga vendet, Jurumleri, Kolonija dheIdrizovë. Qëllimi primar i iniciativës nga ana e qytetarëve ishte përmirësimi i kushteve për jetesëdhe realizimin e të drejtave egzistenciale të qytetarëve me furrnizim të rregullt me ujë të pastërtë pijshëm. Kjo rrjetë ujësjellëse është pjesë e ujësjellësit rajonal i cili lidh tre komuna ashtu qëbashkëpunimi meskomunal ishte një nxitje për përkrahje të kësaj iniciative. Njëkohësisht kjoishte edhe shkak plotësues që komunat të formojnë ndërmarrje të përbashkët komunale përpunë komunale. /për më shumë shiqo në: www.gazibaba.gov.mk dhe në NP Gazi Baba 2007dhe www.adkom.org.mk - Asociacioni i dhënieve të shërbimeve komunale në Republikën eMaqedonisë/

Participimi në vendimarrjet

Niveli më i zhvilluar i marëdhënieve qytetarë – organe të vetëqeverisjes lokale është par-ticipimi aktiv i qytetarëve në procesin e pruarjes së vendimeve në bashkësinë. Për particimim tëgjërë dhe aktiv të qytetarëve duhet që të plotësohen disa parakushte. Parakushti i parë është qëpushtetet lokale ta përkrahin dhe ta inicojnë participimin e qytetarëve. Parakushti i dytë është



që te qytetarët të ngritet vetëdija për domosdoshmërinë e participimit të tyre në procesin evendimarrjeve në nivelin lokal. Parakushtet tjera të domosdoshme për përparimin e kualitetit tëparticipimit janë: procese të zhvilluara të konsultimeve dhe informimeve; domosdoshmëria qëqytetarët dhe përfaqësuesit e pushtetit lokal të janë të njohur me drejtat dhe obligimet e tyre;posedimin e resurseve të mjaftueshme dhe kohë të mjaftueshme etj.

Qasjet dhe mehanizmat për promovim dhe zhvillim të participimit të qytetarëve nëvetëqeverisjen lokale janë të ndryshme dhe të shumta. Më kryesoret janë: tubime publike, plan-ifikimi dhe puna në projektet e përbashkëta, forume lokale të qytetarëve, fokus grupe dhegrupe joformale etj. Pjesëmarrja në ato realizohet përmes qytetarëve individ, shoqata të qyte-tarëve dhe grupe joformale të qytetarëve.

Forume lokale të qytetarëveNëse si qytetar dëshironi që ti përmirësoni dhe zhvilloni kushtet për jetesë më të mirë doe-

mos duhet që ta shfrytëzoni formën e juaj për participim – organizimi i forumeve të qytetarëve.Përmes forumeve lokale të qytetarëve siguroni mirëkuptim më të mirë me bashkësinë lokaledhe bashkëpunim më direkt në planin e zgjidhjeve të problemeve ekzistuese në bashkësi.Qëllimi kryesor është participimi i juaj më i madh në punën e vetëqeverisjes lokale dhe rritje tëefikasitetit dhe përgjegjësisë të shërbimit publik në komunë. Forumet e qytetarëve mund ti orga-nizoni në më shumë fusha. Disa prej tyre janë: Forumi ekonomik, forumi për mbrojtjen e mje-disit jetësor, forum për nxitjen e sipërmarrjeve, forum për zhvillim të bizneseve të vogla dhe tëmesme etj.

Për funkcionimin e suksesshëm të forumeve të qytetarëve e domosdoshme dh themeloreështë që në to të marrin pjesë të gjitha subjektet e interesuara për funkcionimin e bashkësisëlokale. Në këtë kontekst aktorët kryesorë të participimit janë:

• Qytetarët • Grupet joformale – interesante të qytetarëve • Organet e vetëqeverisjes lokale• Shoqyta të qytetarëve• Institucionet profesionale dhe ato publike të komunës dhe rajonit • Sipërmarësit dhe biznismenët privat • Mediumet elektronike dhe shtypi

Puna e forumeve të qytetarëve është e hapur, ashtu që edhe ju mund të merrni pjesë siqytetar i interesuar në atë mënyrë që do ti shprehni mendimet dhe propozimet e juaja.Prodhimet e fundit të këtyre forumeve janë projekte për zgjidhjen e problemeve ekzistuese nëkomunë. Spicifika e këtyre projekteve për zhvillim të bashkësisë është sigurimi i konsensusit tëtë gjithë ‘stejkholderëve’ nga bashkësia, si në fazën e përgatitjes dhe organizimit ashtu edhenë fazën e implementimit të tyre. Kësisoj iniciativa të punës së përbashkët përmes forumevelokale të qytetarëve japin rezultate të mira. Nga njëra anë përforcohet bashkëpunimi mes tëgjithë subjektet e interesuar e nga ana tjetër mbahet një marëdhënie e rregullt dhe permanentedhe kontakte të juaja si qytetarë me përfaqësuesit e juaj të zgjedhur në vetëqeverisjen lokale.Këto furume janë shembull i mirë dhe pozitiv se si ju qytetarët mundeni aktivisht të merrni pjesënë projektet për zhvillim të qeverisjes lokale. Participimin e juaj mund ta realizoni përmesshoqatave të qytetarëve, grupe joformale interesante apo si persona, /më shumë informata nëbroshurën ‘’Vetëqeverisje më efektive dhe më përgjegjëse lokale në Maqedoni’’ – LGRP ose nëwww.lgrponline.com/.

Shoqata të qytetarëveNëse dëshironi që të merrni pjesë dhe të ndikoni në procesin e vendimarrjeve në

bashkësinë e juaj lokale së bashku dhe në mënyrë të organizuar me bashkëqytetarët e juajmund të formoni shoqytë të qytetarëve për aktivitet në cilën do fushë të veprimit në kontekst tëçështjeve më kryesore për zhvillimin e bashkësisë lokale. Shoqata formohet sipas dispozitave tëligjit për shoqata të qytetarëve dhe fondacione (gazeta zyrëtare e RM nr.31/98 dhe 29/07).


Regjistri qendror I Republikës së Maqedonisë do tu japë vërtetim për pranimin e kërkesëssuaj. Për një kohë të shkurtë, sipas ligjit njësportelor dhe për udhëheqjen e regjistrit tregëtardhe regjistrin e personave tjerë juridik ( gazeta zyrëtare e RM nr. 84/2005, 13/2007 dhe150/2007) regjistri qendror i RM do të sjellë dhe do tua dorëzojë vendimin për regjistrimin eshoqatës, pastaj do të nxjerrni vulë të shoqatës pas së cilës do të mund të punoni pa pengesapërmes shoqytës /më shumë informata në www.crm.org.mk ose në zyrat e regjistrit qendror tëRM në Shkup dhe zyret regjistruese në komunat e RM, ndërsa për bashkëpunim shiqo adresarine SHJ i përpunuar nga MOST apo buletinën Praksat e qytetarëve botuar nga MCMS, si dhewww.graganskisvet.org.mk/

“Jepni njerëzve fakte dhe toka do të jetë e sigurtë”Abraham Linkol

Implementimi i demokracisë së drejtpërdrejtë participative e cila është karakteristike përbashkësitë lokale (decentralizimi) nuk mund të paramendohet pa nivel të lartë të qasjes së lirëderi te informatat. Çdo qytetar i cili jeton në ndonjë bashkësi lokale konkreteka të drejtën egarantuar ligjore në qasje të lirë deri te informatat të karakterit publik. Kjo e drejtë është para-parë me dispozitat ligjore për qasje të lirë deri te informatat të karakterit publik (gazeta zyrëtaree RM 5/2002), ndërsa për nivelin lokal është përpunuar në statutet e komunave.

Ju si qytetarë keni të drejtë të parashtroni kërkesë për qasje deri te informatat publike,ndërsa administrata e vetëqeverisjes lokale është e obliguar që tu mundësojë qasje deri te infor-matat e kërkuara dhe dokumentet. Qasja deri te informatat publike është e drejta e juajqytetare ndërsa obligim ligjor i pushtetit lokal.

Pse qasje të lirë deri te informatat të karakterit publik?Përgjigja më e shkurtë dhe më thelbësore e kësaj pytje është se e drejta në qasje të lirë

deri te informatat të karakterit publik, e toçitur në ligj, ndërsa e përpunuar në statutin ekomunës, është në dobi të njëjtë edhe të qytetarëve edhe të pushteteve lokale. Pushteti lokal icili është jotransparent krijon mosbesim ndaj vetes, shkatërron entuzijazmin e qytetarëve dherënon lojalitetin e tyre.

Vju qytetarët, keni të drejtë ti pyesni pushtetet vendore, të cilat kanë obligim ligjor që tujapin përgjigjet. Kërkuesit e informatave: qytetarët, akcionarët, ndërmarrjet, shfrytëzuesit e sig-urimit shëndetësor, shoqatat të qytetarëve, pensionistët etj. Kan mundësinë të dinë çka mendo-jnë dhe çka paramendojnë të zgjedhurit në pushtetin lokal të cilit harxhojnë të hollat e qyte-tarëve nga buxheti komunal.

Çdo qytetar jo vetëm që ka të drejtë të dijë por edhe duhet që ta pyesë pushtetin lokal,mestjerash, edhe për punët vijuese:

• Në bazë të cilave kritere dhe analizave është zmadhuar tatimi komunal, gjegjësidhtshpërndahet dhe harxhohet buxheti?

• Pse pikërisht ndërmarrja ‘’XX’’ ka fituar tenderin publik?• Sipas cilave rregulla pushteti lokal i ka zgjedhur dhe u ka shpërndarë grante pikërisht të

tre organizatave joqeveritare? • Sa janë borxhet e ndërmarrjes ‘’XX’’?

QASJE E LIRË NË INFORMACIONE

VI



• Kush, si dhe pse ka vendosur që pjesa e trotoarit tu merret qytetarëve për qarkullim të lirëdhe t’ia japë subjektit hotelierik ‘’XX’’?

• Sa është rroga e kryetarit?• Sa është sasia e kompensimeve të anëtarëve të këshillit komunal? • Sa është shuma e taksave për shpalljen e firmës? • Si përcaktohet lartësia e tatimit të pasurisë së tundshme?

Si qytetarë të një bashkësie konkrete doemos duhet që të parashtroni pyetje për punëtpublike, për interesat e juaj personal por edhe për interesat e përbashkët të të gjithëbashkëqytetarët e juaj në bashkësinë. Duke bërë këtë ju, qytetarët, vështroni pushtetin lokal,kontrolloni punën e saj, përcjellni realizimin e të premtuares etj. Këtë mund ta bëni 365 ditë nëvit, e jo vetëm një herë në katër vite gjatë zgjedhjeve! Nga ju varet! – Nëse do të jeni qytetarëtë informuar në bashkësi lokale demokratike.

Çka është informata e karakterit publik?Ajo është informatë që është formuar në çfarëdo forme dhe me të cilën disponon ai që

e ka ate, përkatësisht me kompetencat e tij.

Cilat informata mund t’i kërkoni nga pushteti vendor?Ato janë informatat të cilat përmbahen në dokumente të ndryshme ( proçesverbal, listë,

analizë, plan, përmbyllje, vendim, elaborat etj) të sjellura nga ana e kryetarit komunal, këshillitkomunal, administratës komunale dhe ndërmarrjeve publike. Ashtu p.sh. ju mund t’i kërkoniinformatat dhe dokumentet vijuese: kopje të proçesverbalit nga mbledhja e këshillit komunalku është aprovuar ndonjë akt; listën e projekteve të cilat janë realizuar apo realizohen nga anae pushtetit lokal, në të cilin të numërohen burimet e financimit, shuma e vlerës dhe qëllimi ifinancimit; planin e komunës për zhvillimin e turizmit, biznesit të vogël etj.

Si mund të vini deri te informata?Në dy mënyra: Me shpalljen e informatave nga ana e pushtetit lokal dhe me kërkesë deri

te poseduesi i informatës. Shembuj të praksave të mira të shpalljeve të informacioneve nga ana e institucioneve:•Në komunën e Velesit rendi i ditës dhe proçesverbalet nga seancat e këshillit komunal

shpallen në internet faqen e komunës dhe mund t’i gjeni në qendrën për informata. Gjatë mua-jit Nëntor zhvillohet debat me qytetarëtpër buxhetin dhe programet e planifikuara për punën ekomunës. Pas miratimit të faturës vjetore të komunës, përgatitet raport i shkurtë financiar dheraport për realizimin e programeve të vitit të kaluar i cili botohet në 14.000 ekzemplarë dheme livrimin e faturës vjetore për ujin e harxhuar u dërgohet çdo familje në komunë.

•Në Prilep, në sheshin qendror të qytetit, ndërsa më së shpeshti gjatë vikendeve dhe fes-tave, vendos video-bim në të cilin shpallen informata më të ndryshme për punën e komunësqë janë në interes të qytetarëve. Informatat qktuale vendosen në video-bimin 24 orë, ashtu qënjë numër i madh i qytetarëve ka mundësi të njoftohen me to /më shumë informata nëwww.prilep.gov.mk/

•Komuna e Karposhit ka botuar broshurën ‘’Si harxhohen tëhollat e juaja’’ (për periud-hën prill 2005 – dhjetor 2006). Në broshurën, me informata konkrete për të gjitha bashkësitëvendore të komunës, janë shfaqur të gjitha aktivitetet dhe projektet e realizuara sipas lokacionitkonkret, veprimtari, çmimi përfundimter-sa kanë kushtuar- dhe kur janë implementuar. Ashtuka pasqyrë konkrete për investimet e për rrugë, parkime, kanalizim, ujësjellës, ndriçim,ekologji, objekte sportive, urbanizëm, punë ndërtimtarike zejtare etj. /për më shumë shiqowww.karpos.gov.mk dhe broshurën ‘’Si harxhohen tëhollat e juaja’’ botuar nga ana e komunësKarposh/

•Komuna e Dibrës është shembull i mirë për botimin e broshurave për buxhetin ekomunës. Broshura u shpërndahet një numri të madh të qytetarëve të cilët marin pjesë në kri-jimin konkret të buxhetit. Ata veprojnë në mënyrë të organizuar përmes bashkësive vendore,


bordit për financim dhe buxhet në kuadër të këshillit komunal dhe shërbimin për financa tëkomunës. Kështu kjo komunë ruan transparencën në vendimarrjen, aktivitetet e ndërmarra dhenë punimet financiare. Duke falënderuar pjesëmarrjes dhe angazhimit të qytetarëve komuna eDibrës ka buxhet kualitativ dhe të qëndrueshëm të komunës /më shumë informata nëwww.dibra.gov.mk/

Organet e vetëqeverisjes lokale, në kuadër të mundësive të tyre dhe të llojit dhe madhë-sisë së kërkesave për qasje në informata, mund të shfrytëzojnë edhe mënyra të tjera tëndryshme të shpalljes së informatave. Ashtu, përskaj të shpalljes klasike me tabela shpallëse,apo përmes fletushkave të ndryhme nëpër gazeta mund të shpallen edhe udhërrëfyes tëposaçëm, doracakë dhe buletinë. Kuptohet, pronarët më inventiv të informatave mund të shfry-tëzojnë tabela të dedikuara informative të shpërndara në tërë teritorin e komunës. Këto tabelapërmbajnë udhëzime themelore në lidhje me qasjen e lirë deri te informatat. Nuk duhet harru-ar mundësitë e internetit gjegjësisht veb faqen e komunës, ndërmarrjes publike, institucionipublik apo subjekte tjera.

Kush ka të drejtë në qasje deri te informatat?Kush mund të jetë kërkues?Mbani mend: Pa marë parasysh se a jeni qytetar I Republikës së Maqedonisë apo I huaj;

person juridik i vendit apo i huaj; apo jeni peron pa nënshtetësi – Ju mund të jeni kërkues. Ju,si kërkues, nuk guxoni të jeni të diskriminuar në bazë të rasës, fesë, përkatësisë nacionale, gjin-inë, përcaktimit seksual, bindje politike apo në cilën do mënyre tjetër. Kur dorëzoni kërkesënpër qasje deri te informatat, nuk keni obligimin që të sqaroni se pse ju duhet informata, porçdoherë theksoni se bëhet fjalë për qasje të lirë deri te informacionet. Ajo është e drejta e juaj!

Si dorëzohet kërkesa?Në tre mënyra: gojarisht, me shkrim dhe në mënyrë elektronike.

Çka duhet të përmbajë kërkesa me shkrim?Kërkesa duhet të përmban emrin e saktë të poseduesit të informatës, emri dhe mbiemri

juaj dhe informata me të cilën doni të njoftoheni.

Kujt ia dorëzoni kërkesën?Kërkesën duhet ti’a dorëzoni personit zyrëtar për ndërmjetsim me informata në kuadër të

organit që ka informatën. Ai person duhet ta evidentojë kërkesën e juaj dhe tu japë kopje ngakërkesa ku është i shkruar edhe numri pranues.

Në cilin afat duhet të pranoni përgjigjen?Institucioni apo ai që ka informatën duhet tu japë përgjigje në afat prej 30 ditëve prej

ditës së pranimit të kërkesës. Ky afat mund të vazhdohet edhe për dhjetë ditë vetëm në rast: përshkak të madhësisë së dokumentit të kërkuar ose të mundësohet qasje e pjesëridhtë deri teinformacioni.

Me çfarë akti vendoset mbi kërkesën?Nëse poseduesi i informatës u përgjigjet pozitivisht ndaj kërkesës suaj për atëduhet të

përgatisë proçesverbal. Nëse kërkesën e juaj plotësisht apo pjesërisht e rrefuzon duhet të bievendim të cilin duhet ta arsyetojë.

Mbani mend: Çdoherë kur ju rrefuzohet kërkesa, insistoni që tu japin vendimin në të cilindo ti numërojnë pse dhe sipas çfarë bazë ligjore ju rrefuzojnë. Arsyetimi i vendimit do tu ndih-mojë në krijimin e ankesës suaj eventuale.

Lejim për qasje: nëse poseduesi i informatës lejon qasjen menjëherë duhet tu mundëso-jë njoftim me përmbajtjen e informatës së kërkuar edhe ate me mbikëqyrje, shkresë, fotokop-je apo shkrim elektronik.



Rrefuzim i qasjes: Nëse poseduesi i informatës vërteton se informata e kërkuar është bienë rastet për përjashtim – rast kur nuk lejohet qasje, dhe vërteton se pasojat për shkak të shpall-jes së informatës janë më të mëdha se interesi publik ai mund që në përgjithësi apo pjesërishtta rrefuzojë kërkesën e juaj për qasje.

Mbani mend: Keni të drejtë në përgjigje të shpjeguar edhe kur jeni të rrefuzuar. Nëpërgjigjen duhet që të keni edhe këshillë se kujt, si dhe në cilin afat të ankoheni. Prandaj vinire dhe ruani afatet ligjore për ankesë.

Poashtu nëse në afatin ligjor prej 30 ditëve nuk merrni përgjigjen e kërkesës suaj, gjegjë-sisht nëse ai që ka informatën nuk u përgjigjet as pozitivisht e as negativisht, ju keni të drejtëqë të ngreni ankesë sikur se kërkesa tu është rrefuzuar.

Mbrojtje juridike: si mund të parashtrohet ankesa dhe kush vendos mbiankesën e juaj?

Ankesën e shfrytëzoni kur vlerësoni se përgjigja e fituar nuk është në përputhje me pro-cedurën e paraparë me ligj, nëse u është rrefuzuar kërkesa për qasje dri te informata dhe siçthamë, kur nuk keni marë kurfarë përgjigje në afatin ligjor.

Mbi ankesën e juaj vendos komisioni për mbrojtjen e të drejtës për qasje të lirë deri teinformatat të karakterit publik.

Ankesa duhet të parashtrohet në afat prej 15 ditëve prej ditës së marrjes së vendimit. Nënenin 28 të ligjit për qasje të lirë deri te informatat të karakterit publik parashifen edhe rastekur ankesa duhet të parashtrohet në afat pre 8 ditëve.

Procedura mbi ankesën zbatohet sipas dispozitat e ligjit të procedurës së përgjithshmedrejtuese.

Si kërkues keni të drejtë edhe mbrojtje gjyqësore kundër vendimit të komisionit i cili ven-dos mbi ankesën e juaj. Mbrojtja gjyqësore realizohet me parashtrimin e aktpadisë me të cilënpara Gjyqit suprem zbatohet proces penal.

Afati për parashtrimin e aktpadisë është 30 ditë prej ditës së marrjes së vendimit të komi-sionit /më shumë informata në www.sinf.gov.mk, në veb sajtin e komisionit për mbrojtje tëdrejtës për qasje të lirë deri te informatat të karakterit publik dhe në doracakët Qasje e lirë derite Informatat – udhërrëfyes për kërkues dhe Qasje e lirë deri te informatat – udhërrëfyes përnëpunës/

Mbykqyrja është funkcioni themelor dhe shumë i rëndësishëm i qeveritarëve, i organevetë shërbimeve shtetërore, komunave dhe i qytetit të Shkupit. Paraqet instrument me të cilat sub-jektet e numëruara kujdesen për zbatimin e ligjeve dhe rregullat tjera. Me ate sigurohet kryer-ja ligjore e punëve dhe respektimi i rregullave, normat dhe standardet në veprimtaritë apofushat në të cilat këto institucione janë kompetente. Zbatimi i mbikëqyrjes në vetëqeverisjenlokale siguron: bashkim dhe stabilitet të sistemit juridik; barabarësi të subjekteve juridike dhepersonave fizik para ligjit; rend, disciplinë dhe sjellje në kuadër të ligjit në qarkullimin ekonomikdhe ate të drejtësisë; dhe zhvillim të marëdhënieve demokratike.

Mbikqyrja në thelbësi është aktivitet i cili përbëhet nga: a) ndjekje b) kontrollim, c)vlerësim I veprimtarisë, akte dhe sjellje të organeve të vetëqeverisjes lokale, përkatësisht nëse

MBIKQYRJE JURIDIKE

VII


ato janë në përputhje me ligjet dhe rregulloret tjera dhe në rast se nuk është ashtu ç) ndër-rmiren masa të përcaktuara dhe sankcione.

Mbikqyrja juridike në vetëqeverisjen lokale mund të jetë: mbikëqyrje të punës së organ-eve të komunës dhe kryerje të mbikqyrjes nga ana e organeve të komunës dhe administratës.

Mbikqyrje mbi punën e organeve të komunës

Kryerja e kompetencave themelore të komunës, mbikqyrja mbi organet e saj mund tëjetë: a) mbikqyrje mbi ligjshmërinë e rregulloreve të komunës, të cilët i kryen ministria përvetëqeverisje lokale dhe mbikqyrje mbi ligjshmërine e punës së organeve komunale, që i krye-jn organet përkatëse të drejtorisë shtetërore, b) kontroll mbi punën materiale dhe finaciare, tëcilën e bën ministria e financave, dhe c) revizion të punës materiale dhe financiare, të cilën ebën enti shtetëror për komision.

Në zbatimin e kompetencave të deleguara, mbikqyrjen e punës së organeve të komunësmund të jetë: a) mbikqyrje mbi ligjshmërinë, mendohet për rregullat që sjellin organet komu-nale dhe mbikqyrje të punës, mendohet në veprimet që marrin organet komunale. Dhe b)mbikqyrje të efikasitetit, kontrollohet nëse, sa dhe si punojnë dhe nëse janë efikase apo joorganet komunale. Këtë mbikqyrje e ndërmerr organi I shërbimit shtetëror kompetencat e tëcilës janë të deleguara komunës.

Ekziston edhe lloji i tretë mbikqyrës i cili përfshin pajtushmëri të mëparshme nga ana endonjë organi shtetëror, të rregulloreve të komunës.

Zbatimi i mbikqyrjes nga ana e organeve të komunës dhe administratës

Këtë lloj mbikqyrje e kryejnë Këshilli komunal dhe kryetari dhe administrata komunale.

a) Lehtësitë e Këshillit për kryerjen e mbikqyrjes dalin nga dispozitat të nenit 36 alinesë 1nga ligji për vetëqeverisje lokale dhe i përkasin sjelljen e shërbimeve publike dhembikqyrja mbi punën e tyre, gjegjësisht mbikqyrjen për ligjshmërinë e dispozitave dheligjshmërinë e punës së këtyre shërbimeve. Ajo që është e rëndësishme që ta di secili qyte-tar në lidhje me këtë mbikqyrje është se për shqyrtimin e pyetjeve dhe përcaktimin evendimeve të cilët i përkasin kualitetit të shërbimeve të organeve publike të komunës,këshilli komunal mund të formojë këshill për mbrojtjen e harxhuesve. Ky këshill ështëshumë i rëndësishëm dhe është i përbërë nga përfaqësues të grupeve më të mëdha shfry-tëzues të shërbimeve publike, me çka mënyra e zgjidhjes së anëtarëve të tij dhe fushvepri-mi i punës së tij janë të rregulluara me statutin e komunës.

b) Kompetencat e kryetarit për të kryer mbikqyrje rrjedhin nga neni 50 alinea 1 nga ligji përvetëqeverisje lokale dhe përbëhet nga kontrollimi i punës së këshillit. Ashtu që, kryetari,nëse mendon se ndonjë rregullore e këshillit komunal nuk është në dipozitë të kushtetutësdhe ligjeve, është i obliguar që në afat prej shtatë ditëve, nga dita e dorëzimit, me vendimta ndërpren punën e tij. Këshilli është i obliguar ta shqyrtojë vendimin dhe të prononco-het në lidhje me te. Nëse këshilli e vërteton rregulloren, kryetari është i obliguar që tashpall, por njëkohësisht të ndërmerr iniciativë për procedim për vlerësim kushtetues dheligjor të rregullores së kundërshtuar para gjyqit kushtetues së Republikës së Maqedonisë.Kryetari për këtë iniciativë e informon ministrinë përkatëse për kryerjen e punëve tëvetëqeverisjes lokale.

c) Poashtu edhe administrata komunale/qytetare mund të kryejë mbikqyrje. Ajo është e a.q.mbikqyrje incpekcione. Çdo qytetar duhet të jetë i informuar se administrata komu-nale/qytetare, sektorët dhe departamentet të cilat kryejnë punë drejtuese dheinspekcione, mund të autorizohen për të kryer inspekcion mbi:

• Zbatimin e ligjeve dhe rregullave të bazuara në ligjin dhe në zbatimin e rregulloreve



komunale/qytetare. • Punën e shërbimeve publike të themeluara nga komuna/qyteti • Punën e personave juridik dhe fizik të cilëve komuna/qyteti u ka dhënë leje për kryerjen

e ndonjë veprimtarie komunale.

Kjo mbikqyrje kryhet në marëdhënie dhe situata konkrete juridike. Ekzistojnë më shumëlloje të inspekcioneve dhe mbikqyrje inspekcionale. Karakteristikë e përbashkët e funkcionit tëtë gjitha llojeve të inspekcioneve është se ato janë organe të specializuara dhe të autorizuaratë cilët përmes mbikqyrjes dhe kontrollit të drejtpërdrejtë kryejnë kontrollim dhe përcjellje tëpërhershme nëse personat fizik-qytetarët dhe personat juridik, në kryerjen e veprimtarive të tyredhe në sjelljen e tyre u përmbahen ligjeve dhe rregulloreve tjera apo i shkelin ato.

Gjatë kryerjes së mbikqyrjes inspektorët konstatojnë dhe vërtetojnë gjendje dhe parreg-ullësi apo shkelje të dispozitave rregullore. Inspektorët propozojnë apo ndërmarrin masa, përçka janë të obliguar të hartojnë proçesverbal i cili mestjerash i dorëzohet personit fizik apojuridik ku e kanë kryer inspektimin. Nëse inspektori konstaton se është bërë shkelje, kundërva-jtje apo vepër penale I obliguar është që të ngrit aktpadi para organeve përkatëse.

Pasi që inspektori ta kryejë mbikqyrjen inspakcionale ai sjell vendim. Varësisht nga fushae inspektimit, me vendimin inspektori mund të urdhërojë: largimin e të metave për një periud-hë kohore; ndalesë të përkohshme për kryerjen e veprimtarisë, përdorimin e mjeteve dhehapësirës, nëse në afatin e caktuar nuk janë tejkaluar mungesat; marrja e lejes etj.

Kundër vendimit të inspektorit pala jo e kënaqur, personi fozik apo juridik, ka të drejtë nëankesë. Ankesa e shtruar nuk e prolongon zbatimin e vendimit. Procedura e përgjithshme embikqyrjes inspekcionale inspektori e ngrit dhe udhëheq zyrtarisht, sipas rregullave të proce-duës ligjore. Çdo qytetar, grup joformal qytetarësh dhe çdo person juridik nga komuna mundtë japin iniciativë dhe propozim për kryerjen e inspektimit mbikqyrës dhe për ndërmarrjen emasave përkatëse nga ana organeve kompetente për inspektim mbikqyrës.

/më shumë informata në veb faqet: www.mls.gov.mk – ministria e vetëqeverisjes lokaledhe www.zels.org.mk dhe Doracaku për mbikqyrje botuar nga BNJVL/

Të dhëna për profilin e çdo komune në RM mund të gjeni në adresarin e njësive tëvetëqeverisjes lokale në Maqedoni, i cili është i botuar nga ana e Qendrës Maqedonase përBashkëpunim Ndërkombëtar. Për çdo komunë janë të shënuara të dhënat vijuese: emri ikomunës, telefon, faks, posta elektronike dhe internet. Është treguar edhe struktura e komunësme të dhëna për kryetarin, këshillin komunal, kryesuesin dhe sektorin e këshillit. Poashtu ka tëdhëna edhe për ndërmarrjet publike komunale dhe për projektet e planifikuara, të realizuara,ekzistuese për zhvillim ekonomik lokal të komunave – shiqo www.mcms.org.mk.




Studimi i rastit - Deklarata për inkuadrimin e qytetarëve

Nga viti 2004 nga pushteti për planifikim lokal kërkohet që të përgatisin korniza përzhvillim lokal si strategji për planifikim hapsinor për rajonin e tyre, ndërsa parakushti rëndësishëm është që të miratohet Deklaratë për inkuadrim të bashkësisë. Kjodeklaratë u spjegon pushteteve vendore dhe palëve të interesuara, si dhe në çfarëmënyre ata do të inkuadrohen në përgatitjen e dokumenteve për zhvillim lokal dhehapat që pushtetet lokale do ti ndërmarrin për lehtësimin e kësaj pjesëmarrje. Kjo ivendos standardet që duhet ti arrin administrata, në kuptim të pjesëmarrjes sëbashkësisë, ndërsa të cilat ndërtohen në bazë të kërkesat minimale të vendosura nërregulloret dhe udhëzimet qeveritare.• Ku duhet të locohet zhvillimi • Cilat nevoja duhet të plotësohen për punësime • Si mund të balancohet zhvillimi me mbrojtjen e mjedisit jetësor

Autoritetet për planifikim lokal duhet të vazhdojnë me inkuadrimin e bashkë-sisë në procesin e përgatitjes së dokumenteve për planifikim lokal dhe duhet ti rreg-ullojnë teknikat për inkuadrimin e pjesëve përkatëse të bashkësisë në faza tëndryshme. Autoritetet për planifikim lokal duhet të sigurojnë që të propozohet për-masë dhe lloj përkatës të pjesëmarrjes sipas llojit të zhvillimit apo qëllimeve të doku-mentit për zhvillim lokal për të cilin bëhet fjalë.

Principet e qeverisë për inkuadrimin e bashkësisë janë:community involvement that is appropriate to the level of planning;� Inkuadrimi i bashkësisë në përkatësi me planifikimin;� Front i gjërë i inkuadrimit – e nevojshme është që të ekzistojnë mundësi për

inkuadrim të hershëm të bashkësisë dhe pjesëmarrje për pronësi të vendimevepër politikën lokale;

� Shfrytëzimi i metodave të inkuadrimit të cilat janë relevante për bashkësitë epërfshira;

� Mundësi të artikuluara qartë për vazhdimin e inkuadrimit si pjesë e programitkontinuitet, jo ngjarje e njëhershme;

� Transparencë dhe qasje; dhe � Planifikim për inkuadrim. Inkuadrimi i bashkësisë duhet të planifikohet në pro-

cesin e përgatitjes dhe shqyrtimit të dokumenteve për zhvillim lokal.

Këto principe sjellin nxitjet vijuese për proceset e planifikimit• Si të bashkëpunohet me grupet të cilat janë ‘’rëndë të qasura’’ në komunë. • Kapaciteti i bashkësisë t’u përgjigjet konsultimeve. • Shkathtësitë e reja të nevojshme për planuesit/nëpunësit për zhvillim komunal. • Sigurim të qasjes të resurseve përkatëse dhe kohë të mjaftueshme në përgatit-

jen e planit për konsultime. • Shmangje nga përsëritja dhe nga kërkesa e përsëritshme e konsultimeve. • Tejkalim me përgjigjet e pritura nga bashkësia.

Veb faqe të dobishmeUdhëzime për planifikime të inkuadrimit të bashkësisë:

http://www.communities.gov.uk/pub/472/CommunityInvolvementinPlanningTheGovernmentsObjectives_id1144472.pdf

http://www.communities.gov.uk/index.asp?id=1143853http://www.communities.gov.uk/pub/863/CreatingLocalDevelopmentFrameworksAC

ompanionguidetoPPS12_id1143863.pdf

Eksperienca nga Anglia


Pronësia e tokës dhe udhëheqje me tokën e qytetit

Pronësia tokësore në Angli është thjeshtësuar me miratimin e ligjit për eviden-timin e tokës në vitin 1925, sipas të cilit është bërë regjistri i të dhënave për pronësitë tokës, si dhe faktorët të cilët ndikojnë mbi tokën si të drejta, interese dhe kufizimii përdorjes së saj dhe kompensime financiare si hipoteka. Në vitin 1989 evidentimii tokës u bë obligative sipas disa transakcioneve si shitja dhe leje për ndërtim ashtuqë sot një pjesë më e madhe e tokës është evidentuar dhe secili mund të kontrollo-jë se kush është pronar i saj dhe çfarë kufizime ka. Rreth 4% nga sipërfaqja epërgjithshme e tokës quhet ‘tokë e përbashkët’ e cila ka domethënie të gjatë historikeashtu që edhe pse ndoshta është në emërin e ndonjë personi, edhe qytetarët tjerëkanë të drejtë në te, si për shembull të drejtë që ti kullotin kafshët në te.

Zhvillimi i tokës udhëheqet me ligje për qytetin dhe qarkun, ligj i cili u prua pasluftës 1939-1945. Edhe pse ndonjë qytetar apo kompani janë pronarë të pokës, edrejta për zhvillimin e saj kufizohet me këto ligje, ashtu që , përveç disa zhvillimevetë vogla për të cilat kërkohet leje (‘leje për zhvillim’), në përgjithësi çdo shfrytëzim iri apo zhvillim i tokës kërkon leje për planifikim të cilën e lejon autoriteti lokal. (Shiqombrojtje të qytetarëve për ankesa kundër lejeve pa vendime për planifikimin e tokës).Kjo I përket si një zhvillimit të ri komercial, si p.sh. qendër tregëtare, ashtu edhe përmbindërtim të shtëpive. Vendimi i komunave për leje dhe rrefuzimin e tyre për plani-ifikim të tokës varet nga disa punë, shtuar edhe Kornizën për zhvillim lokal( shiqoparticipim publik në zhvillimin e planit lokal). Menjëherë pas rregullores për plani-fikim të tokës janë edhe rregulloret për ndërtim të cilat e rregullojnë ndërtimin.Ndonjëherë zhvillimi I tokës ndodh pa leje për planifikim, e kur të ndodhë kjoatëherë komuna poashtu ka autorizim për ndërmarrjen e masave ligjore e që ndon-jëherë janë edhe rënimi i objektit të ndërtuar.

� Shembull praktik – masa ligjore kundër ndërtimit ilegal

Numri më I madh I komunave kanë nëpunës për zbatimin e ligjeve të cilathulumtojnë dhe sjellin vendime kur është shkelur ligji. Informata për shkeljen e ligjitmund të vinë edhe nga qytetarët përmes telefonatave, me shkrim apo me përcjelljene punëve ndërtimore. Rëndë hulumtohen informatat anonime dhe mund të ndërmer-ret akcion vetëm në rast kur shkelja e planeve është serioze dhe bie dëme për mje-disin lokal. Rregull e përgjithshme është kur një qytetar lajmëron shkelje të ndërtim-it, emri dhe adresa e tij të mos jenë në qasje për personin apo institucionin i cili kakr<yer shkeljen ( Ruajtja e emrit në këtë rast përfaqëson përjashtim sipas ligjit përliri të informatave – shiqo qasje deri te informatat).)

Shembuj të deklaratave për inkuadrimin e bashkësisë:http://www.south-derbys.gov.uk/Environment/Planning/Policy/publications/

LDF/SCI.htmhttp://www.islington.gov.uk/Environment/Planning/Involve/

Eksperienca nga Anglia



Para se të ndërmirren masa ligjore, duhet të merren parasysh disa faktorë, sip.sh. nëse zhvillimi i tokës është I pranueshëm për planifikim, dhe nëse nuk ipet lejaa thua shkelja e ligjit është diç e rrejshme. Në këtë rast mesiguri nuk do të ndërmir-ren masa ligjore. Poashtu ekzistojnë edhe afate në të cilat duhet të ndërmirren masatnëse aktiviteti implementohet më shumë se 10 vite, por te disa vepra penale, ajo liro-het nga ngritja e akt padisë pas kalimit të 4 viteve.

Nëse vendoset që të ndërmirren masa ligjore, ekzistojnë disa masa të tilla: ngavendimi në fuqi për kthyarjen e tokës në gjendjen e mëparshme deri te urdhër përndalim të përdorimit në rastet më serioze. Ndaj këtyre vendimeve qytetarët mund tëankohen dhe shpeshherë kalon kohë e gjatë deri te zbatimi I vendimit. Kur vendimihyn në fuqi mund të ketë dënime të rënda nëse nuk rrespektohet e njëjta – p.sh. nësenuk respektohet vendimi i këtillë ndaj ndonjë objekti historik mund të vendoset edhedënim me burg. Zbatimi i ligjit në kohën e fundit përsëri shqyrtohet në Ministrinë ebashkësive dhe autoritetit lokal dhe preferohet ndryshim i vogël.

Çka është pronë komunale dhe kush udhëheq me te

Më 31 mars 2005 në tërë Britaninë e Madhe auteritetet publike (shtuar edhepolicinë dhe shërbimin zjarrfikës) kanë poseduar pasuri prej 246,9 milijardë funta.Këtu hyjnë tre lloje pasurie:� Tokë dhe objekte të cilat shfrytëzohen për sigurimin e shërbimeve direkte për

publikun – p.sh. ndërtesa publike, shkolla, shtëpi për pleq dhe parqe publike. � Tokë dhe objekte që në njëfarë mënyre janë për përkrahje të shërbimeve –

sëpari shtëpia e qytetit (së bashku me sallën e këshillit), banesa tjera adminis-trative lokale dhe depo për vetura.

� „Pasuri jofunkcionale“ – gjegjësisht, pasuri e cila nuk shfrytëzohet për apo nëpërkrahjen e shërbimeve. Këtu hyn edhe pasuria e tepërt e cila pret që të shitet,pasuri në ndërtim si edhe pasuri komerciale dhe industrike.

Lloji dhe sasia e pasurisë në pronësi të komunës më së shumti varet nga mad-hësia dhe funkcionimi i saj. Komuna metropolitane, qarkore dhe unitere të cilat i sig-urojnë shërbimet themelore si arsimin, shërbimet sociale dhe libraritë zakonisht kanëpasuri më të madhe se komunat Qarqe. Edhe pse një pjesë më e madhe e pasurisëkomunale shfrytëzohet për livrimin e shërbimeve, një e treta e pasurisë së Qarkut (qënuk është për banim) është jofunkcional.

Veb faqe të dobishme:Regjistri për toka www.landreg.gov.ukDEFRA www.defra.gov.uk/wildlife-countryside/issues/common/indexInspektorati për planifikim www.planning-inspectorate.gov.ukMinistria e bashkësive dhe drejtorisë lokale www.communities.gov.uk/index.asp?id=1503250informata për vendime për zbatimin e ligjevewww.planning-applications.co.uk/enforcement.htm


Bashkëpunim ndërkomunal, aktivitete rajonale dhe Agjenci përzhvillim rajonal

Autoriteti lokal në Angli është strukturuar në dy mënyra të ndryshme. Në disapjesë ekziston njëshkallore ‘komunë për të gjitha qëllimet’ e cila i zbaton të gjithafunkcionet e pushtetit lokal ( Këto komuna mund të jenë Unirate, Metropolite apokomuna të Londrës). Pjesa tjetër e Anglisë ka sistemin dyshkallor në të cilat dy komu-na të veçanta i ndajnë përgjegjësitë në nivel rajon dhe Qark. Nuk ekziston shërbimI zgjedhur demokratik rajonal, por ekziston strukturë rajonale.

Kuvendet rajonale përfaqësojnë trupa partneriteti në të cilat bashkohen sektoripublik, privatvullnetar dhe ai komunal. Të gjithë tetë kuvendet zbatojnë aktivitetet enjëjta: planifikim rajonal me trupat për planifikim rajonal; zhvillim të përkrahjes dhepolitikës, të cilët e përfaqësojnë zërin e rajonit në pushtetin qendror dhe në institu-cionet europiane dhe përgjegjësi, kontrollimi i punës së agjencive për zhvillim rajon-al ( shiqo më poshtë).

Fushat kryesore të politikës me të cilën meren Kuvendet janë planifikimi, trans-port, banim, ekologji, zhvillim i qëndrueshëm, çështje rurale, shëndetësia dhebarabarësia.

Agjenci për zhvillim rajonal: Qeveria ka formuar tetë Agjenci për zhvillimrajonal sipas ligjit për Agjencitë për zhvillim rajonal nga viti 1998, ndërsa ato fillu-an të funkcionojnë në prill të vitit 1999. Agjencia e nëntë u formua në Londër në kor-rik të vitit 2000 kur u themelua pushteti i madh i Londrës (AML). Roli i tyre kryesorështë që të jenë lëvizës strateg të zhvillimit ekonomik rajonal në rojonin e tyre. Mekëtë rol agjencitë kanë për detyrë të përgatisin strategji rajonale për zhvillim në tëcilën ësht[ë theksuar i tërë konteksti zhvillues ekonomik dhe aktivitete për rekonstru-im të rajonit. Sipas ligjit për agjenci për zhvillim rajonal nga 1998, çdo agjenci kapesë qëllime statutare:

•Nxitje të zhvillimit ekonomik dhe ripërtrim •Përparimin e efikasitetit të kompanive, investimet dhe konkurencën •Përmirësimin e punësimeve •Përmirësimin e zhvillimit dhe zbatimi i aftësive të duhura për punësim •Kontribut për zhvillim të qëndrueshëm

Çdo agjenci për zhvillim rajonal ka kryetarin dhe bordin nga 15 persona për-faqësues nga palë të ndryshme të interesuara të rajonit, shtuar edhe drejtorinëlokale, sektorin vullnetar, sindikatën dhe kompanitë lokale.

Si ‘dorë e shpërndarë’ të trupave të qeverisë (ndërsa formalisht trupa josektoral

Veb faqe të dobishme:Eksperiencat më të mira www.improvementnetwork.gov.uk/imp/core/page.do?pageId=11035#beaconDoracak për udhëheqjen me pasuri publike www.local.dtlr.gov.uk/finance/capital/assman.htmShembuj të strategjive për udhëheqje me pasuri www.bathnes.gov.uk/BathNES/business/businesssupportadvice/propertyenquiri

es/propertyservices/estates/strategic/assetmanagement/default.htmwww.nottinghamschools.co.uk/eduweb/uploadedFiles/Local%20Policy%20State

ment%2003_08.pdf Trejd dhe Dav Hausing www.trentanddove.org/Këshilla për PFI dhe partneritet PF www.4ps.gov.uk/



publik), agjencitë për zhvillim rajonal përgjegjen para qeverisë, por kanë edhepërgjegjësi plotësuese në kuadër të rajonit duke përgjegjur para kuvendit rajonal.

Kujdes për mjedisin – rregulloret lokale dhe zbatimi i tyre

Çdo vit në Angli dhe në Vels banimet dhe kompanitë prodhojnë 170 milionëtona mbeturina1. Mbledhja e bërllogut nga shtëpitë dhe nga objektet komercialeështë një nga aktivitetet e mëdha të komunës për kujdesin e mjedisit dhe 10 vitet efundit në këtë shtohet edhe obligimi që të sigurohet që qytetarët ta reciklojnë dhepërsëri ta shfrytëzojnë mbeturinën. Mënyra tradicionale për deponimin e mbeturi-nave ishte me mbulimin nën tokë në të a.q. deponi. Por, kjo nuk është zgjidhje e qën-drueshme sepse në deponitë paraqiten gazra të dëmshme siç është metani (një tonbërllog prodhon 40-50 metra kub gaz deponie) edhe me tjerët ndotës siç janëlihidet. Si prodhim fitohet lëng potencial toksik kur thartinat që lirohen nga mbeturi-nat, ashtu që këto lokacione mund të prodhojnë probleme më të ndryshme nëse kjonuk rregullohet në mënyrë përkatëse. Qeveria u jep detyra komunave që ta zvoglo-jnë mbeturinën nëpër deponitë (kjo përforcohet me rritjen e të dhënave për çdo tonmbeturine të deponuar) ndërsa kan për qëllim edhe që ta zmadhojnë shfrytëzimin embeturinave për plehërim dhe reciklim. Pothuaj se e tërë mbeturina në Angli mblid-het njëherë në javë nga dyert e shtëpive individuale, ndërsa tani një pjesë më emadhe e komunave mbledhin letra, qelq, plastikë dhe kanistra. Poashtu ka edhevende të posaçme ku qytetarët mund ta çojn mbeturinën për ta recikluar, si edhembeturina më të mëdha si vaji, akomulatorë dhe frigoriferë. Disa komuna kanëmarrë vendime mbeturinat të cilat nuk reciklohen të mbledhen në çdo javë ndërsanë javën mes tyre të mbledhet mbeturinat që reciklohen. Kjo ishte kontraverse dhemund të jetë jopopulare te qytetarët, mirëpo është logjike si në aspektin ekologjikashtu edhe ate financiar ashtu që kjo praksë mesiguri se do të vazhdojë.

Ligjet nacionale përfshijnë çështje të ndryshme në fushën e mjedisit jetësor siçjanë burime industriale dhe shtëpiake ndotuese me tym, ndërsa marrin edhe mbro-jtje plotësuese për rajone të posaçme – Rripi i Gjelbërt2, rajone me bukuri tëposaçme natyrore, parqet nacionale dhe lokalitetet me karakter të posaçëm shken-cor. Në nivel lokal komuna ka kompetencë të merren me çështje si kontrolli i ndot-jes, tokë kontaminuese, zhurmë dhe probleme tjera si edhe me pyetje më lokale siçjanë grafitat, deponim i mbeturinave në mënyrë joligjore, bërllog dhe mbeturinaqeni. Shumë plane të pranueshme sot duhet që të përmbajnë edhe vlerësim mbi

Veb faqe të dobishme:Struktura të vetëqeverisjes lokale www.lga.gov.uk/lga/the_lga/Structure2.pdfAgjenci Angleze për zhvillim rajonal www.englandsrdas.com/home.aspxKuven rajonal i Becm Midlends www.wmra.gov.ukAgjenci Angleze për zhvillim rajonal� të Becm Midlendswww.advantagewm.co.ukNën-aktivitete rajonale …. Partneritet i Stratforshir Jugorwww.lichfielddc.gov.uk/site/scripts/documents_info.php?categoryID=1&docum

entID=462

1 Burimi: Аgjencia për ekologji2 Rajonet me toka që janë të përfshira për planifikim që të mbahen si shumë të pazhvilluara,të egra, apo fusha bujqësore, nërrethinën apo afër qytetit.


ndikimin e mjedisit, analiza të ndotjes dhe si e gjithë kjo të zvogëlohet ( Shiqo pronësitoke dhe menaxhim me tokë urbane).

Duke falënderuar ligjeve të ndryshme ekologjike, komunat kanë kompetencatë forta për implementimin e ligjeve me që llim që të dalin para shkeljeve në kon-trollimin e ndotjes. Poashtu kanë edhe rol preventiv dhe bashkëpunojnë me indus-trinë në përpjekjet që të zvogëlohet ndotja, të mbrohet mjedisi ndërsa rreziku ndajshëndetit publik të zvogëlohet maksimalisht. Ndotja ka shumë forma: ndotja e ajrit,ujit apo sipërfaqes si edhe problemet me zhurmën, pluhurin dhe erërat. Sipas ligjitpër mbrojtjen e mjedisit nga viti 1990 komunat kanë ingerenca të vlerësojnë nësenjë tokë është e ndotur.

� Studimi i rastit – Komuna më të sigurta, më të pastërta dhe më të gjelbërta

Ekziston lidhje më e fortë mes kualitetit të mjedisit dhe sjelljes së qytetarëve.Nëse mjedisi në të cilin jetoni është i shkretë dhe i vandalizuar, qytetarët nuk do tavlerësojnë dhe do të ketë më shumë kriminal se sa në rajonet ku ka kujdes dhe janëtë rrethuar me mjedis të mirë. Lidhja mes kriminalit dhe mjedisit të parregulluar sotmirë njohet prandaj zbatohet Strategjia për zvogëlimin e kriminalit dhe vandalizmite cila merret jo vetëm me sigurinë e komunës por edhe me fuqinë e tyre që d.t.th seedhe një tolerancë e vogël për probleme ekologjike mund të rriten.

Ligji për lagje dhe mjedise të pastërta nga 2005 përfshin çështje siç janë krim-inali në mjedisin, plehra, invadim i mizave dhe zhurmë e mbrëmjes. Shumë komu-na tani po e koordinojnë punën e tyre me partnerë siç janë policia dhe shërbimi izjarrfikësve me qëllim që këto probleme të zvogëlohen në maksimum. Për shembull,si pjesë së agjendës së vet për mbikqyrje të rrethinës së vet policia mund të bëjhulumtime në ndonjë pjesë të banuar me vizitë të çdo shtëpie. Nëse hulumtimet tre-gojnë se qytetarët janë të brengosur për paraqitjen e grafitave dhe mbeturinave nëmjedisin e tyre, si edhe për sjelljen josociale të fqinjëve të tyre dhe shitje të drogës,policia do të ndërmerr akcion për arrestimin e dilerëve të drogës, ndërsa në të njëjtënkohë komuna do të kujdeset që të pastrohen grafitat dhe mbeturinat ashtu që poli-cia dhe komuna do të veprojnë bashkarisht. Në të njëjtën kohë po zbatohen edheiniciativa tjera për inkuadrimin e të rinjëve poashtu bëhen edhe kontrollime për sig-urim nga zjarret. Kjo bëhet me qëllim që të rritet respekti i qytetarëve për rajonin nëtë cilin jetojnë dhe përfaqëson pjesë më të madhe nga agjenda e Qeverisë nënemrin RESPEKT me të cilat ndërtohen bashkësi të forta dhe ndalohet sjellja josociale.

Veb faqe të dobishme:Agjenci për ekologji www.environment-agency.gov.ukProgrami akcional për reciklimin e mbeturinave dhe resurse (WRAP) www.recyclenow.com Vep i pavarur për reciklim për kompanitë www.letsrecycle.comInstituti i autorizuar për shëndet ekologjik www.cieh.orgMë sigurtë, më pastër më gjelbër www.cleanersafergreener.govRESPEKT veb faqa www.respect.gov.uk



Shërbime për grupe të lëndueshme – Përkujdesje ditore për personat e invalidizuar

Në Angli shërbimet për kujdes ditor të grupeve kritike, si për shembull person-at e invalidizuar, përfaqësojnë obligim për komunat. Autorizimet dhe detyrat për këtopërgjegjësi rrjedhin nga ligji për ndihmë nacionale nga viti 1948 dhe ligjit për tësëmuarit kronik dhe personat e invalidizuar, me të cilat komunat obligohen që tërealizojnë suksese, si ‘Institucione rekreative edukative për persona të numëruar nëligjin’. Shërbimet mun direkt ti sigurojë komuna apo të sigurohen përmes organi-zatave komerciale dhe vullnetare.

Në vitin 1971 qeveria vendosi që ti ndryshojë shërbimet për personat e inva-lidizuar dhe se duhet të bëhet ndryshimi i të gjithë dispozitave shërbyese me qëllimqë të sigurohet aktivitet i përhershëm dhe bashkëpunim të ngushtë me të gjitha orga-nizatat.

Në atë kohë dispozitat më të rëndësishme të qeverisë ishin ato për përkujdesjeditore për tu zvogëluar numri i personave të moshuar të invalidizuar në spitalet dheinstitucionet tjera, dhe si hap fillestar për reintegrimin e tyre në jetën normale pandarjen e tyre nga bashkësia.

Përkujdesi ditor dhe kërkesat tjera nga komunat ndryshuan ndërsa theksi nukishte më vetëm në modelet tradicionale të përkujdesjes. Ligji për shërbimet nacionaledhe përkujdesjes shëndetësore në bashkësinë nga viti 1990 dhe Libri i Bardhë i qev-erisë nën titullin ‘’Vlerësimi i njerëzve’ i përfshijnë këto ndryshime.

Tani instrukcionet dhe ligjet e qeverisë sigurojnë shërbime që janë të përcaktu-ara me principe të qarta të drejtave të qytetarëve, zgjedhje, pavarësi dhe inkuadrimsocial.

Agjenda për ndryshim në përkujdesje të re dhe moderne për grupet kritikeedhe më tej plotësohet. Në këtë kohë ka shtete të cilat gjenden në fazën fillestare tëzhvillimit të shërbimeve për përkujdesjet ditore siç është Mbretëria e Bashkuar.

� Studimi i rastit – politika dhe zbatimi i përkujdesjes

Siç ndryshonin qëndrimet e publikut, qendrat për përkujdesjen ditore u shën-druan në baza prej të cilave personat e invalidizuar mundeshin të integroheshin nëbashkësinë lokale me ndërmarrjen e aktiviteteve normale ditore.

Komunat blenin shtëpi të thjeshta që të munden që personat të cilët shfrytë-zonin qendrat për përkujdesje ditore ti mësojnë aftësitë e nevojshme dhe të bëhen samunden të pavarur pamarë parasysh nivelin e invaliditetit.

Me personat e invalidizuar bëheshin marëveshje për programe individuale nëbashkëpunim me përkujdestarët dhe punëtorëve profesional, ndërsa u formuanedhe grupe për përkrahje përmes të cilës ata do ta thonin fjalën e tyre.

Sot përkujdesja ditore është një pjesë e nj pakoje të plotë të përkujdesjes. Atjeku është e mundur përkujdesi dhe trainimet ipen nëpër shtëpi të vogla në bashkës-inë lokale ku jetojnë këta persona e jo në objekte të mëdha të centralizuara. Nukvendoset theksi vetëm për kushtet e përkujdestarëve por edhe për nevojat e çdo per-soni.


Menaxhimi me komunën dhe marëdhëniet me këshillin komunaldhe kryetarin e komunës

Në numrin më të madh të komunave angleze themelore udhëheqjen politike ekanë liderët e partisë së zgjedhur politike dhe anëtarët e tyre, ndërsa udhëheqja epërditshme zbatohet përmes funkcionarëve, ndërsa drejtorët ekzekutiv janë nëpërkrahje të funkcionarëve më të lartë.

Para vitit 2000, modeli standard me menaxhimin e komunave në Angli për-bëhej prej saj se partia e cila kishte pushtetin politik ( përmes shumicës absolute tëkëshillëtarëve apo me marveshje me partitë tjera politike) përcaktonin politikën dhedrejtimet në komunën. Në bazë të kësaj, vendimet silleshin në komisionet në të cilatpartia udhëheqëse kishte shumicën e këshillëtarëve edhe pse disa prej vendimeve joshumë kryesore u lëshohenin funkcionarëve komunal. Kryetari i këshillit i zgjithteanëtarët e komisioneve dhe përfaqësonte lidhjen kryesore të partisë me drejtorinekzekutiv. Roli i drejtorit ekzekutiv ishte (ende është) të kontrollojë nëse aktivitetetditore në komunë zbatoheshin me paanësi dhe nëse përcjellen udhëzimet e udhëhe-qësisë politike dhe nëse janë sipas ligjit dhe sipas detyrat ligjore dhe autorizimet nëkomunë1. Kjo paanësi është kryesore për drejtorin ekzekutiv, ndërsa fakti se vendiminpër emërimin e tij duhej që të sillej nga e tërë komuna e jo vetëm prej partisëudhëheqëse, ishte tendenca që të sigurohet një paanësi e tillë. Kjo ishte shumëndryshe nga disa pjesë të Amerikës dhe Europës ku, p.sh:funkcionarët kryesor nëkomunat janë politikisht të emëruar dhe nëse politikanët të cilët i kanë emëruarhumbin pushtetin atëherë edhe ata humbin pozitat e tyre.

Ligji për drejtori lokale nga viti 2000 përcakton kusht radikal sipas të cilit,përveç në komunat shumë të vogla, patjetër duhej që të miratohej një nga tre mod-elet politike:

� Kryetar i zgjedhur me dy apo mëshumë anëtarë të cilit formojnë kabinet � Kryetar i zgjedhur, me drejtues të Këshillit në vend të Kabinetit� Drejtues me dy apo më shumë anëtarë të cilët formojnë Kabinet

Në komunat angleze sot ekzistojnë dy lloje themelore të kryetarëve të komu-nave: kryetarë të zgjedhur dhe kryetarë ceremonial. Shumë prej komunave kanëkryetarë ceremonial të cilët janë këshillëtarë të zgjedhur nga anëtarët e këshillit që tëjenë persona për publikun për një periudhë të caktuar, zakonisht një vit. Kryetarëtkryesojnë me takimet kryesore në komunë dhe e përfaqësojnë në ngjarjet publike,por zakonisht nuk kanë orientim politik përderi sa janë kryetarë, as që kanë disa

1 Shembull për këtë ishte politika në Vensminster në vitet 1980-ta kur shitja e shtëpive në pronësi të komunës u bënte menjëanësi në fitim të përkrahësit e partisë në pushtet.Pas revizionit u shpaluan parregullsi, ndërsa si pasojë e saj disa funkcionarë ihumbën vendet e tyre të punës

Veb faqe të dobishme:Veb faqa e Ministrisë së Shëndetësisë http://www.dh.gov.uk/assetRoot/04/12/38/69/04123869.pdfProgrami për përkrahjen e qytetarëve http://www.communities.gov.uk/index.asp?id=1150136Shembuj për punën e drejtorisë lokale http://worcestershire.whub.org.uk/home/wcc-social-aophttp://www.eastsussex.gov.uk/socialcare/adults/daycare/



kompetenca të posaçme. Për dallim nga këto, kryetarët e zgjedhur udhëheqin kam-panjë për çështje politike dhe kur të zgjidhen nga ato pritet që të zbatojnë atë që ekanë premtuar adhtu që ajo është një rol më politik edhe pse të gjithë kryetarët nukjanë politikisht të orientur. Disa kryetarë janë të suksesshëm pikërisht për shkak sejanë të pavarur nga interesat politike dhe partiake.

� Studimi i rastit – Kryetarë të zgjedhur

Në përgjithsi, kryetarët e zgjedhur drejtpërsëdrejti nuk janë shumë popular,nga 500 komuna vetëm 13 kanë kryetarë të zgjedhur. Me ligjin e dretorisë lokalenga viti 2000 lejohet që me një përqindje të caktuar të popullatës të kërkohet refer-endum nëse duhet duhet të kenë kryetar të zgjedhur dhe në shumë rajone ku ështëbërë kësisoj referendumi elektorati votoi kundër kësaj ideje. Kryetari më popular deritani ishte Ken Livingston, kryetar I Londrës. ( nuk duhet ta përziejmë me kryetarin cer-emonial Lord Mayor of London). Ai kishte kompetenca të mëdha si ushëheqje metransportin dhe përgjegjësi të posaçme për përparimin e zhvillimit ekonomik dhe kri-jimin e pasurisë, zhvillimin social dhe përmirësimin e mjedisit jetësor. Para se ti shfry-tëzojë kompetencat e veta, kryetari duhet patjetër ti konsultojë qytetarët e Londrësdhe në të gjitha rastet duhet patjetër të mundësojë kushte të njëjta për të gjithë. KenLivingston tani është oficialisht kandidati përkrahës i partisë Laboriste.

Përgatitja e buxhetit komunal dhe pjesëmarrja publike

Kusht ligjor për çdo komunë është që të sjellë buxhet të balancuar i cili patjetërduhet që të lejohet nga ana e komunës në takim.

Buxheti parashef shpërndarjen e mjeteve financiare për projekte dhe shërbimetë ndryshme, fonde të propozuara për raste jo të parapara, shumë tatimore komu-nale, rregullimin e tatimit komunal dhe vendime të lidhura me kontrollin për nevojatpër huazime të komunës, kontroll të harxhimeve themelore dhe përcaktimi i kufiz-imeve për transferimin e mjeteve( gjegjësisht kufizime për transfer të mjeteve nga njëdedikim në tjetër). Buxheti nga të ardhurat financohet nga disa burime siç janë mjetetë fituara nga servisimi dhe granteve për financimin e shërbimeve të posaçme. Kjoquhet neto harxhim dhe kërkime nga buxheti. Kërkimet nga buxheti financohen ngady burime bazike:

• Nga qeveria përmes grantit për përkrahje të të ardhurave dhe shpërndarjene të ardhurave nga shkalla e kompanive (i njohur si formulë grant) dhe • Nga tatimpaguesit komunal përmes tatimit komunal i cili qrkëtohet çdo vit.

Veb faqe të dobishme:Kryetari Londrës www.london.gov.ukKëshilli i Midelsbrou www.middlesbrough.gov.ukInformata për Rej Malon www.onenortheast.co.uk/page/ray_mallon.cfmMinistria për çështje kushtetuese www.dca.gov.uk/foi/index.htmLibri i Bardh I qeverisë për ndryshime www.communities.gov.uk/index.asp?id=1503999


Duhet të dihet se vetëm 25% nga të ardhurat vjen nga tatimet lokale ndërsa75% nga grantet e qeverisë. Mbikqyrja Lion, e cila paraqet kontrollim trevjetor tëreformave të financave në drejtorinë lokale, vetëm përgatit report por nuk preferonmasa radikale siç mendonin disa, siç janë zgjërimi i kompetencave të tatimit lokal.

Korniza e planifikimit strategjik komunal e udhëheq procesin në buxhetin dheka për detyrë të sigurojë mjete me të cilat zbatohen prioritetet në komunë. Komunatstimulohen shumë që të miratojnë strategji financiare afatmesme në të cilën do tëketë projektime trevjetore dhe burime të parapara të mjeteve për ato.

� Proces tipik për buxhetin nga të ardhurat:

Mars – Maj: Përgatitet projekcioni fillestar financiar afatmesëm me inkuadrim-in e të gjitha ndryshimet e njohura. Shqyrtohen prioritetet e shërbimeve, planifikohetefikasiteti i tyre, merren parasyshë të gjitha borxhet e mbetura nga buxheti imëparshëm dhe çështje që janë pasojë e inspekcioneve.

Qershor - Tetor: Përpunohet projekcioni afatmesëm sipas shtresave të reja tëformuara në nivel lokal dhe nacional.

Nëntor: Lancohet debat publik për buxhetin. Nga qeveria merren shifra provi-zore financiare. Projektet financiare përpunohen plotësisht për vitin e ardhshëm nëdispozitë me paralajmërimin e mjeteve dhe sipas faktorëve të jashtëm. Vlerësohenimplikacionet nga financat që fitohen nga qeveria dhe përgatiten plane detale bux-hetore.

Dhjetor - Janar: Shqyrtohen opcionet detale për përpunimin plotësues të bux-hetit dhe tatimet. Vazhdojnë konsultimet me publikun për buxhetin e të ardhurave.

Shkurt: Finalizohet tatimi për mbushjen e buxhetit të komunës dhe programiinvesticimor.

Komuna e shqyrton dhe miraton buxhetin.

� Shembull praktik –konsolidimi i buxhetit

Obligimi i vetëm ligjor i komunës në lidhje me konsultimet është që ta konsul-tojnë bashkësinë afariste e kjo bëhet përmes takimeve të veçanta të liderëve politikdhe ekipit nga ana e udhëheqësve më të lartë të përbëra nga përfaqësues të kom-panive lokale, si për shembull Dhomat ekonomike. Duhet të theksohet se kompan-itë nuk paguajnë tatimin që direkt e vendos komuna, qeveria definon tatiminnacional për kompanitë të cilin e mbledhin komunat i cili i paguhet qeverisë.

Mirëpo, në kohën e fundit komunat tentojnë që të inkuadrohen në arkëtimin etatimit nga tatimobliguesit e tyre lokal dhe për këtë arsye përdorin metoda tëvlevshme si: panele të qytetarëve,takime publike, protesta në rrugë, takime p.sh. meorganizatat joqeveritare, anketa dhe mendime, emisione të drejtpërdrejta në medi-umet, referendume dhe shumë metoda tjera. Është e qartë se nuk ekziston mënyrë evetme e konsultimit të publikut dhe patjetër duhet që të zbatohen shumë metoda tëndryshme. Shumë është e vështirë që të konsultohet publiku për buxhetin komunalsepse ajo është një fushë komplekse me shumë punë teknike dhe kufizime të zgjed-hjes.

Konsultimi i buxhetit poashtu duhet të shiqohet vetëm si një element i strategjisëkomunale, ndërsa shpeshherë tatimobliguesit lokal konsultohen direkt për çështjetsiç janë mundësitë për ndryshimin e shërbimeve apo prioritete për ripërtrirjen eqytetit.



SJELLJA PARTICIPATIVE E VENDIMEVE - SI TË INKUADROHENQYTETARËT NË PROCESIN E MARRJES SË VENDIMEVE NË NIVELKOMUNAL

HYRJE

Në këtë mund janë të paraqitura disa eksperienca mirë të përpunuara dhedisa institucione dhe procese të cilat në shoqërite demokratike u mundësojnë qyte-tarëve dhe i inkurajojnë që të inkuadohen në punën e drejtorisë lokale përskajdrejtës së tyre që të votojnë për kryetar dhe këshillëtarë. Në këtë fushë eksperiencatndërkombëtare janë të mira posaqërisht eksperiencat në Britaninë e Madhe e cilanga viti 2007 është e inkuadruar në programin e përgjithshëm për modernizimin evetëqeveisjes lokale( she sektorit publik), posaqërisht ‘ripërtrirjen demokratike’,poashtu edhe në dy shtete tjera Afrika e Jugut dhe Zelanda e Re të cilat zbatojnëreforma inovatore dhe lartë të vlerësuara.

Këshilla subsidiale në fushën e vetëqeverisjes lokale

Ekzistojnë disa forma institucionale të trupave për pruarje të vendimeve sub-sidiale të cilat mund të pranohen në fushën e vetëqeverisjes lokale. Ato mund të jenëstandarde apo jostandarde. Shembull për trupat standard janë pushtetet pokale metë drejtën e tyre të pushtetërimit të cilët e përbëjnë ‘shtresën’ më të ulët nën vetëqev-erisjen lokale kryesore: një shembull i mirë paraqesin prohjet dhe këshillat e qytetevenë Angli (të njohura si këshillat komunal të Velsit) të cilat edhe pse nuk kan status të‘pushtet themelor komunal’ sipas ligjit kanë një numër të madh (relativisht më tëvogla) të drejta dhe obligime statutare. Në këtë mund do ti shqyrtojmë trupat tjerësubsidial të cilat janë primare këshillëdhënëse, edhe pse ndoshta janë të formuarasipas statutit kanë disa të drejta që të konsultohen nga ana e drejtorisë lokale.

Mbretëria e Bashkuar ka të zhvilluar një formë pak më të ndryshme të forumit

Veb faqe të dobishme:Doracak i qeverisë për konsultime për buxhet http://www.communities.gov.uk/pub/87/MunicipalityTaxConsultationGuidelines

forLocalAuthoritiesJune2002PDF249Kb_id1137087.pdfShembull për qasje të përgjithshme: http://www.salford.gov.uk/Municipality/finance/budget/budget-consulta-

tion.htmShembull për raporte për konsultime për buxhetin deri te komunës:http://www2.cambridgeshire.gov.uk/db/Municipality2.nsf/c3cf865e3cc113138

0256a6b0037e439/147edfead7e314988025727d00586394/$FILE/ccl0702-Budget%20Consultation.doc

Shembull për pyetësor për konsultime për buxhet:http://www.stratford.gov.uk/files/seealsodocs/6014/Budget%20Consultation%2

02006%20Questionnaire%20for%20Website.pdfShembull për mudulimin e politikës buxhetore: http://www.surreycc.gov.uk/legcom/MunicipalityP.nsf/3dfe505fc9c563d580256

c7c0052be74/0efc50e244e7de09802570d200466422/$FILE/item%2007%20-%20Annex%20A.pdf


lokal komunal i a.q. partneritet lokal strategjik (PLS). Edhe pse janë formuar si instru-ment i posaçëm i lidhur me iniciativën qendrore të ‘ripërtrim të rrethinës’ kur shërbi-mi lokal kishte për detyrë që të formojë partneritete lokale strategjike për të mundurqë të paraqitet për marrjen e mjeteve, ato janë të akceptuara edhe te shumë këshillatjerë se sa në 88 të parapara për vendosjen e shemës. Ato janë pjesë e akcentit qënë Mbretërinë e Bashkuar, posaqërisht pas vitit 1997, vendoset mbi konceptin e part-neritetit mes drejtorisë nacionale dhe komunale dhe sektorit privat apo vullnetar nëkomunën ( sh. Kompanitë). Partneritetet lokale strategjike janë trupa jostatutar mul-tiagjencor të cilat përgjigjen kufizimeve të drejtorisë lokale ku janë të inkuadruarapërfaqësues më të lartë të këtyre sektorëve me qëllim që të tejkalohet mungesa përpunë të përbashkëta. Ato janë të ndryshme me madhësi, por zakonisht janë të për-bëra prej 12 deri 15 persona nga drejtoria lokale (shpeshherë ai është drejtori ikëshillit apo drejtori ekzekutiv), nga zyra rajonale, ndërmrrjet lokale dhe njerëzit ngabashkësia dhe nga sektori i vullnetarëve.

Planifikimi në bashkësinë dhe pjesëmarrja e publikut

Vetia e përbashkët e trupave përfaqësuese nën-lokale drejtuese, për të cilatfolëm më lartë, përfaqëson rolin më kryesor që ata e luajnë në qasjen e re konsul-tative në planifikimin strategjik të bashkësisë. Shiquar historikisht këshilli përgatit‘planin korporativ’ vjetor që i përket shërbimeve dhe buxhetit të këshillit. Në shumështete mendohet se ato janë shumë ngushtë të lidhura dhe të kthyera kah vetjamprandaj parashifen plane të gjëra strategjike trevjetore apo pesëvjetore në të cilatplanifikohet zhvillim i dëshiruar për tërë komunitetin. Këto plane si edhe procesetpër konsultim dhe ‘vizioni i komunitetit’ me të cilat janë të lidhure, i përkasin proce-sit të përpunuar në agjendën Lokale 21 që u aktivizua në Samitin e Kombeve tëBashkuara në Rio në vitin 1992.

Procese tjera participative

Ekziston një numër i madh i formave dhe teknikave të konsultimeve për pjesë-marrjen e publikut të cilat shfrytëzohen në nivel lokal nga ana e vetëqeverisjes lokaleapo nga puna e saj. E para është e përgjithshme: vetëqeverisja lokale zbaton kon-sultim formal me tëeë komunitetit apo një pjese të saj gjeografike ose një pjesë qëka interes të posaçëm për çështjen përkatëse (p.sh: konsultim me kompanitë lokalepër mbledhjen e plehrave për qëllime komerciale). Zakonisht ajo përbëhet nga njëletre apo raporti me të cilat ftohen qytetarët për ti komentuar propozimet deri një afattë caktuar dhe organizohet një apo disa takime publikenë të cilin marrin pjesë anë-tarët dhe nëpunësit e zgjedhur nga këshilli me raport i cili e inkuadron apo jokëshillin në lidhje me rezultatet nga konsultimi. Kjo teknikë poashtu mund të shrytë-zohet edhe gjatë përgatitjes së draft-strategjisë apo plan i bashkësisë si edhe në lid-hje me propozime për shrytëzimin e tokave. Shumë shtete, si dhe Britania e Madhekan procese të elaboruara statutare për konsultimin e publikut në procesin e plani-fikimit që i përkasin bashkësisë së tyre lokale.

Rast i veçantë në këtë teknikë përfaqëson shfrytëzimi i referendumeve lokale qëmund të rregullohet me statut apo rregullore (siç në Britaninë e Madhe, ku qytetarëtmund të inicojnë referendum obligativ dhe të kërkojnë dorëheqje nga kryetari ikomunës). Këshilli mund të vendosë që të mbahet referendum për ndonjë çështjelokale dhe parakohe të vendosin se a do të jetë rezultati obligues apo vetëm



këshillëdhënës. Disa këshilla (p.sh: Këshilli i komunës Krojdon në Londër) zbatuanreferendum me qëllim që të vendosin se cila do të jetë shuma e tatimit që qytetarëtjanë të gatshëm ta pranojnë.

Rasti i dytë është lidhur me anketën që e zbaton këshilli apo me shfrytëzimin ekompanisë së specializuar (p.sh: MORI apo JuGov në Britani të Madhe). Nga formae saj të konsultimit kjo mundësi dallohet nga ajo e lartëpërmendura, për shkak sedon të hyjë në mendimin e qytetarëve p.sh. për kualitetin e shërbimeve që jep këshilliapo për qëndrimet e tyre në lidhje me prioritetet e arshme e jo vetëm për ndonjëproblem të veçantë apo zhvillim. Kjo qasje përfshin dërgimin e pyetësorëve deri te tëgjithë qytetarët apo amvisritë të cilat duhen të livrohen deri në një afat të caktuar apobiseda sy në sy me njerëzit në rrugë apo në shtëpi apo mes telefonatave. Këtu duhettë sillet vendimi kyq për ate se sa njerëz duhet të inkuadrohen në këtë anketë.

Teknika e tretë është shfrytëzimi i grupeve fokuse, formë e bisedimeve në grupqë ka histori të gjatë në hulumtimin e tregut. Nëse ka kujdes për zgjedhjen e prerjesreprezentuese të popullatës relevante, kjo mund të jetë metod më i lirë dhe më efikasme të cilën vetëqeverisja lokale do të fiton informata kthyse nga elektorati i saj.Mendohet se për këtë janë ideale grupe prej 6 deri 10 persona edhe pse mund tëjenë edhe më të mëdha (me maksimum 15), ndërsa takimet duhet të zgjasin 1 deri2 orë. Përparësia e kësaj metode nëdaj metodës individuale, me konsultim meshkrim dhe ndaj anketës me mendimin publik është se, këtu kemi interakcion dhenxitje për grupin që bisedon rreth ndonjë çështje. Këtu është i rëndësishëm roli i facil-itatorit ( lehtësuesi i procesit) ndlrsa gjatë zgjedhjes së grupit, që mund të jetë i rastë-sishëm nga lista e grupeve, e nevojshme është që të sigurohen ato grupe të cilat‘rëndë inkuadrohen’ që të mos jenë politikisht të padrejtësuar.

Dhe në fund edhe një teknikë më specifike e cila shfrytëzohet në SHBA nga vitete 1970-ta, në Gjermani nga vitet 1980-ta dhe në Britaninë e Madhe nga viti 1997,është shfrytëzimi i jurive qytetare në të cilat janë të inkuadruar 12 deri 20 ‘pjesëtarëtë jurisë’ të cilët poashtu zgjidhen rastësisht nga lista e zgjedhur. Ata bëjnë një lloj‘vlerësimi participativ’ me argumente dhe vërtetime të prezentuara nga ana e per-sonave të jashtëm pastaj juria kryeson dhe sjell vendimin i cili dërgohet te këshilli.Anëtarët e jurisë shqyrtojnë ndonjë problem për të cilin ka dy palë të kundërshtuara,por kjo teknikë poashtu është e suksesshme kur vlerësohen më shumë mundësi kom-plekse.

Funkcionimi i organeve komunale të nivelit më të ulët

Niveli më komunal dhe më i ulët në Angli është këshilli famullik ( i cili poash-tu mund të quhet këshill komunal apo i qytetit). Këshillat famulli përfaqësojnë thel-bin e një bashkësie dhe dallohen sipas madhësisë dhe resurseve, disa prej tyre kanëmë pak se 100 banorë ndërsa tjera deri më 70.000. Përsëri, pjesa më e madhe etyre janë të vogla dhe 80% prej tyre përfaqësojnë popullatë prej 2.500 banorë. Paravitit 1974, këshillat famullik mundeshin të gjinden vetë në rajonet rurale. Prej atëherëligji u mundësoi këtyre këshillave të egzistojnë edhe në rajonet rurale dhe, edhe psetani ka më shumë këshilla famullik, ato nga natyra e tyre janë rurale.

Me atë që egzistojnë më shumë se 100 vjet këto këshilla janë forma më e vjetëre komunave në Angli dhe përfaqësojnë trupa të zgjedhur me të drejta të kufizuaradiskreditive të dhëna nga Parlamenti për ti përfaqësuar bashkësitë e tyre dhe tu sig-

1 The aim of best value was to ensure that within five years all council services achieve higher performance levels through contin-uous improvement


urojnë shërbime si vende ulëse në stacionet e autobusave, banime në bashkësinë,pengimi i kriminalit dhe mirëmbajtjen e rrugëve këmbësorike dhe autostratdat. Atapoashtu kanë të drejtë që të informohen nga ana e komunave më të larta në lidhjeme planifikimet e projekteve për zhvillim lokal në rajonin e tyre. Puna e këshillavefamullike financohet nga arkëtimi i tatimeve lokaletë cilat paduhen si pjesë etatimeve të komunave më të mëdha. Edhe pse disa qytetarë mendonin se vlera ekëshillave famullik ishte e nënçmuar deri te raforma e përgjithshme të komunave nëBritaninë e Madhe në vitin 1972, në vitet e fundit, vendoset akcenti në konsultimetlokale edhe tek personali i tyre, që fitoi vëmendje të posaçme në punën e këshillavefamullik.

Në vitin 1999, u inicua një agjendë ambicioze për ‘Modernizimin e vetëqev-erisjes lokale’ në Angli e cila pruri deri te ndryshime në kompetencat dhe organiz-imin e komunave të nivelit më të lartë. Kjo inkuadron edhe obligimin që të sigurohetvlerë më e mirë1, e cila vazhdon jo vetëm për këshillat e nivelit më të lartë por edhekëshillat famullik. Siç pamë në tekstin për Komunikimi me shërbimet policore, men-dohet se disa pjesë të bashkësisë ecin kah niveli më i ulët dhe kjo pruri që të ndër-tohen fqinjësi të forta dhe aktive. Me shpalljen e Librit të Bardhë2 ‘Bashkësi të fortadhe përparuese’, botuar në tetor 2006, u ndërmorrën shqyrtime të reja për struktu-ra të reja të komunave të të gjitha niveleve me akcent të zmadhuar të vetëqeverisjesnë nivel fqinjësor. Si plotësim të rritjes së kompetencave të këshillave famullike nëvitet e fundit dhe futja e shemave për famulli kualitative (shiqo shembull praktik mëposhtë) u shqyrtua mundësia për një rol më aktiv në punën fqinjësore dhe nëvetëqeverisjen lokale.

� Studimi i rastit – Statut i famullisë kualitative

Shema për famulli kualitative dhe këshill qytetar filloi në qershor 2003 dheështë formuar për sigurimin e minimum standarde të shkruara për këshillat famul-lore që të mundësohet që të përfaqësohen më mirë bashkësitë të cilave ju shërbe-jnë. Një këshill kualitativ famullor:

• Përfaqëson dhe aktivisht bashkëpunon me të gjitha pjesët e bashkësisë, dukekrijuar vizion, identitet, ndjenja djenja të përkatësisë;

• Drejtohet me efikasitet dhe përkatësisht; • Artikulon nevojat dhe dëshirat e bashkësisë së vet; • Përmbahet deri sa ti arrit standardet e larta të sjelljeve; • Është i kushtuar punës së partneritetit me pushtetet kryesore lokale dhe agjen-

ci tjera për shërbime publike; • Në kuadër të madhësisë së vet dhe aftësitë e veta jep shërbime lokale në emër

të pushtetit kryesor lokal kur është më së miri për bashkësinë lokale; • Ngushtë bashkëpunon me grupet vullnetare në bashkësinë e tyre; • Siguron lideritet në bashkësinë përmes punës së vet në planet e famullisë; dhe • Duke punuar me partnerët e vet, vepron si vend për dhënien e informatave për

shërbime lokale.

Për të arritur kualitet në nivel, famullitë duhet të tregojnë se e kanë arriturnivelin e duhur me provimin e disa testeve. Këto teste shkurtimisht janë përshkruarmë poshtë:

1 Qëllimi i vlerës më të mirë ishte që të sigurohet se për 5 vite të gjitha shërbimet e këshillit do të kanë nivelin më të mirëpërmes përmirësimit në kontinuitet. 2 Librat e Bardha botohen nga qeveria dhe përfaqësojnë politikën apo aktivitetin e propozuar për problemet momentale.



• Mandat zgjedhor (numri i këshillëtarëve të cilët janë tl zgjedhur e jo të vendo-sur);

• Kualifikime të nëpunësit ( Çertifikatë për administrimin e vetëqeverisjes lokaleapo ekuivalent ndaj saj);

• Seanca të këshillit ( shtuar edhe kërkesën për numrin minimal të takimeve, lejepër pjesëmarrje të publikut në ato takime dhe shpallja e proçesverbaleve ngaato takime);

• Komunikime ( botimi i buletinës më së paku katër herë në vit); • Raport vjetor ( kërkesë që të bëhet raport dhe hyrje e shkurtë); • Llogaritari (të jetë në përputhje të rregullave të llogaritarisë) dhe • Rregulla të sjelljes ( këshillëtarët duhet të përmbahen rregullave dhe ti regjistro-

jnë intereset).

Metoda për komunikim të vetëqeverisjes lokale

Vetëqeverisja lokale disponon me një spektër të gjërë metodash për komu-nikim me publikun. Si plotësim të dokumenteve për redin e ditës dhe proçesverbaletnga takimet formale, këshillat lëshojnë edhe shumë dokumente tjera siç ështëStrategjia e tyre për bashkësinë dhe plani vjetor Korporativ dhe fletushka informativetë cilat japin të dhëna për sukseset e këshillit të cilat duhen të jenë në qasje për pub-likun më të gjërë, në zyrat dhe libraritë e këshillit për shkak të lehtësimit të qasjevepër publikun. Praksë e mirë është që të shpallen përmbajtje të shkurtëra nga doku-mentet e tila të mëdha dhe komplekse të cilat janë lehtë për tu lexuar dhe nëse lejo-jnë kushtet financiare që të dërgohet egzemplar në të gjitha amvisëritë.

Njësia e këshillit për komunikim

Në Britaninë e Madhe shumica e pushteteve lokale, punësojnë një apo mëshumë nëpunës, ndërsa te pushtetet më të mëdhe departamente të tëra apo njësipërgjegjëse për komunikime. Edhe në komunat më të vogla me resurse të kufizuaraka nevojë që të vendoset nëpunës i cili do të jet[ë përgjegjës për komunikime, ndosh-ta si pjesë e punës së tij. Kësisoj njësie është pjesë e shpeshtë e departamentit tëdrejtuesit kryesor ashtu që për profilin e përgjithshëm të këshillit dhe puna efikaseështë shumë e rëndësishme për komunikimet.

Cilat janë funkcionet kryesore të njësisë së tillë apo nëpunësit të tillë? E parainkuadron marëdhëniet me mediumet. Në çdo shoqëri, gazetarët e mediumeve

Veb faqe të dobishme:Shemë për famulli kualitativewww.defra.gov.uk/rural/communities/parish-councils.htmAgjencia nacionale të këshillave lokal www.nalc.gov.uk Udhëzim për këshillëtarë të mirë (për marrje) www.slcc.co.uk/training/gcg.htmShqyrtim nga libri i bardhë nga tetori 2006 www.communities.gov.uk/pub/100/StrongandProsperousCommunitiestheLocal

GovernmentWhitePaperSummary_id1504100.pdfinternet faqe të këshillit të famullisë kualitative www.abbotsbromley.com/pc/index.php


lokale, radio dhe televizioneçdoherë përcjellin aktivitetet e këshillit dhe politikanët esaj dhe shpeshherë me qëndrim negativ. Shumë e rëndësishme është që njësia tëlidh marëdhënie të mira me mediat, të përgjigjet sa më shpejtë në çdo pyetje apotrgime negative dhe proaktivisht ti furrnizojë me ‘tregime të mira për lajmet’ mefotografi dhe të sigurojë informata të mira për prapavinë e ngjarjeve.

Fusha e tretë e punës së saj i përket publikimet konvencionale. Njësia duhet tëkujdeset që të gjitha publlikimet e prodhuara nga këshilli të jenë me standarde tëlarta dhe të kenë ‘stil të institucionit’ koherent dhe konzistent me logon e këshillit apome ndonjë shenjë tjetër të njohur. Autoritetet lokale duhet që të mundohen të boto-jnë ndonjë gazetë të këshillit gratis, i cili do të livrohej deri te çdo amvisëri. NëBritaninë e madhe këto lloje të gazetave janë normale dhe zakonisht dalin në çdokatër vite, edhe pse ka disa që dalin çdo dy muaj, disa në gjashtë apo në vit. Kjomund të jetë metod I mirë i komunikimit në të cilat shtohen edhe propozim shërbimete këshillit, emra dhe numra telefonike të këshillëtarëve ( dhe detale nga takimet etyre me qytetarët, nëse ka), dhe lajme për ngjarjet në komunë në të cilin ka marëpjesë edhe këshilli. Harxhimet e këtyre publikimeve mund të mbulohen pjesërisht apoplotësisht përmes reklamave.

Duhet kushtuar vëmendje të madhe përmbajtjeve. Ato duhet të jenë politikishtneutrale, të shfrytëzojnë informata faktike dhe nuk duhet të shfrytëzohen nga ana epartisë me shumicë apo ajo që ka kontrollin, si mjet propagand: aktivitetet e këshillitnuk duhet të jetë e kufizuar nga ana e atyre të grupacionit pushtetor. E njëjta vlenedhe për prodhimet dhe aktivitetet tjera të njësisë për komunikim, ata duhet ti shpre-hin aktivitetet dhe interesat e tërë këshillit e jo vetëm të partisë së shumicës.

Në Britaninë e Madhe veb faqet u bënë shumë populuara. Pothuaj se çdokëshill komune ka faqen e vet e këto janë shumë efikase për komunikimin e infor-matave të azhuruara në një formë të lehtë qasjeje. Deri sa çdo amvisëri nuk ka kom-pjutorë ato nuk mund të shfrytëzohen si metod I vetëm apo primar për të siguruarinformatat por edhe në kësisoj situate, , praksë e mirë është që të siguroni zyretlokale të këshillit , libraritë dhe shkollat të kenë kompjutorë për përdorim publik.

Probleme rreth përfaqësimit të barabartë

Këshilli duhet të vendosë shembuj të mirë të përfaqësimit të barabartë nëaktivitetet e tyre dhe në komunikimin e tyre (publikime, internet faqe, organizim tëtakimeve etj.) e cila është shumë kryesore në këtë kontekst. Publikimet nuk duhet tëjenë të shkruara në gjuhë teknike dhe të rëndë. Nëse komuna ka një numër të madhtë popullatës së pakicës ,praksë e mirë që të publikohen verzione në gjuhë tëndryshme, të kufizohen verzionet në gjuhët alternative vetëm në informatat më krye-sore. Poashtu kjo I përket edhe anëtarëve të komunitetit të cilët janë me shiqim të lën-duar, të verbërit, personat me dëmtim në dëgjim dhe të shurdhurit në komunë. Merëndësi është që ata të cilat udhëheqin dhe planifikojnë komunikimet të jenë tëvetëdishëm se kryesore është që të përcillet porosia deri te të gjithë anëtarët ebashkësisë, posaçërisht te grupet ‘rndë të qasura’.

Siç u shpjegua në detaje më lartë, pjesëmarrja participative në vendimarrjetparaqet metod i rëndësishëm për informimin e publikut për çëshje të rëndësishmedhe zhvillimi i cili e ka përparësinë se lejon diskutim interaktiv, parashtrimin e pyet-jeve, ndërsa përparësi është edhe mbajtja e takime publike, ndonjëherë edhe nënivel të pushtetit të përgjithshëm, ndonjëherë për ndonjë rrethinë, rajon apo ndonjërrugë të caktuar. Me takimet e këtilla duhet të kryesojnë këshillëtarët e zgjedhur apo



funkcionarë më të lartë të cilët poashtu duhet të jenë të përgatitur që të paraqiten përtakimet dhe të flasin në to të cilat nuk organizohen vetëm nga ana e këshillave poredhe nga organizata tjera, biznis sektorë, organizatat vullnetar dhe sektorëtshoqëror. Me rëndësi është që anëtarët e këshillave dhe funkcionarët të kenë qasjemë proaktive ndaj këtij metodi për komunikim i cili ka rëndësi të madhe, e jo vetëmtë presin që të ftohen.

Mjet tjetër i rëndësishëm i anëtarëve të zgjedhur në nivel lokal për takim,informim, informim dhe dëgjim të trupit të tyre zgjedhor është mbajtja e ‘bisedaveme këshillëtarët’ të kohëpaskohshme, të cilat raklamohen parakohe dhe shpeshherëmbahen në ndonjë qendër të bashkësisë lokale apo diku tjetër. Kjo është praksë evendosur mirë në Britaninë e Madhe të cilën e zbatojnë edhe anëtarët e parlamentitpër ti dëgjuar problemet e votuesve t[ë tyre. Frekfenca e bisedave të këtilla luan prejnjë herë në javë deri një herë në muaj.

Mbrojtja e qytetarëve

Egzistojnë më shumë mënyra për mbrojtjen e qytetarëve nga vendimet e këqiaapo aktivitete të komunës me qëllim të keq, shtuar edhe mundësinë që të shqyrto-hen një numër i madh informatash me të cilat disponon këshilli ( kjo nuk përpuno-het këtu – shiqo Qasje deri te informatat).

Burim kryesor i mbrojtjes përfaqësojnë zgjedhjet e rregullta të cilat u mundë-sojnë qytetarëve që ti eliminojnë këshillëtarët me zgjedhjen e këshillëtarëve tjerë. Vetëqytetarët mund të kandidohen nëse nuk janë të kënaqur nga këshillëtarët e vet dheshumë komuna kanë këshillëtarë të pavarur ashtu që në disa raste këto të pavaruritkanë edhe shumicë. Ezziston edhe një nivel i mbrojtjes të qytetarëve; njerëz të cilëtnuk respektojnë ligjin apo në të kaluarën kanë bërë malverzime financiare nuk mundtë jenë të zgjedhur për këshillëtarë nëse janë të gjykuar apo në bankrot. Poashtukëshillëtarët duhet të kenë lidhje me komunën në të cilën shpresojnë të zgjedhen (p.sh: punojnë apo jetojnë në rajonin e saj.) por nuk mund të zgjidhen në komuën nëtë cilën punojnë si nëpunës.

Siç egzistojnë dënime për shkeljen e ligjit zgjedhor ekzistojnë edhe rregullakundër sjelljes së keqe në funkcion dhe mito e korupcioni. Sjellje e keqe është kurnëpunës publik me vetëdije e lë anësh detyrën e tij dhe sjellet keq deri në arë shkallëqë do të thotë keqtrajtim të besimit publik dhe nuk ka arsyje për atë aktivitet. Kjomund të vazhdojë edhe për dikend që ka informata për të cilat nuk ka të drejtën ekompetencave (kjo d.t.th. qasje në informatat sipas ligjit për mbrojtjen e të dhënave– shiqo Qasje në informata). Mito dhe korrupcioni do të thotë se nëse ipet diçka përtë bërë apo jo diçka, pranimin e dhuratave të mëdha, patonitet ( p.sh: favorizimin esimpatizuesve përmes punësimeve) dhe gënjeshtra. Policia hulumton të gjitha akuzate këtilla ndërsa nëse sillet akt akuzë dënimi mund të jetë edhe me burg.

Një numër i caktuar i procesuimeve të zbatuara nga komuna kanë ndikim ndajjetës së qytetarëve. Kjo shton rrefuzimin që të jepen lejet, (p.sh. leje për vende kuqytetarët merren me aktivitete zbavitëse dhe shitet alkool) dhe leje për planifikimeprej rindërtimit të vogël të shtëpive e deri për ndërtimin e objekteve të mëdha komer-ciale. Nëse rrefuzohen këto licenca apo leje për ndërtime, komuna patjetër duhet tënumërojë shkaqet për vendimet e saj ndërsa qytetari ka të drejtë në pasi deri teinstanca të ndryshme kundër atyre vendimeve. Edhe në raste kur qytetari nuk ështëaplikues por ka ndonjë interes ai mund të ngrejë akuzë nëse kumuna sillet keq ndër-


sa kjo e drejtë është edhe për çdo rast të tillë. Gjyqi më i lartë vendos nëse komunaështë sjellur në mënyrë jo të arsyeshme kur ka sjellë vendimin. Duhet nënvizuar sekjo procedurë nuk i lejon gjyqit ta ndryshojë vendimin e vet me ate të komunës; nësevërteton se komuna është sjellur në mënyrë jo të arsyeshme atëherë e kthen vendimindhe kërkon edhe njëherë shqyrtim në mënyrë të arsyeshme. Shpeshherë ndodh qëkomuna ta rishqyrtojë vendimin dh të sjell të njejtin vendim ahtu që kjo nuk ështëmënyra që qytetarët ti ndryshojnë vendimet të cilat nuk u pëlqejnë.

Ligji për të drejtat e njeriut nga viti 1998 poashtu u jep qytetarëve disa të drej-ta ashtu që është kundërligjore që cili do institucion sillet kundër konventësEuropiane për të drejtat e njeriut. Nëse konstatohet se institucioni ka thyer drejtat ekësaj konvente gjyqi mund të vendosë masa koregjuese apo të sjell urdhër përkatësdhe të drejtë. Mund të ketë edhe kompensim të dëmeve të bëra. Edhe pse ekzistontefrika se do të ketë shumë lëndë gjyqësore sipas ligjit për drejtat e njeriut kur hyri nëfuqi, në fakt ai nuk u bëri shumë probleme komunave.

Mbrojtje tjetër nga përdorimi i tepërt i fuqisë ekzekutive është procesi i shqyr-timit dhe hulumtimit me të cilat shqyrtohen vendimet e politikanëve dhefunkcionarëve të mëdhej në komunat, ndërsa me ta bisedohet me qëllim që ti shp-jegojnë arsyet për vendimet e tare. Këtë praksë zakonisht mund ta zbatojnë vetëmanëtarë tjerë të këshillit e jo drejtpërsëdrejti qytetarët.

� Studimi i rastit – Avokati popullor komunal, funkcionarë për monitoring dhebordi për standarde

Avokati popullor komunal merret me ankesa të qytetarëve të cilët janë tëkapluar nga puna jopërkatëse administrative komunale. Qytetarët sëpari duhet që tishfrytëzojnë të gjitha proceset lokale për ankesë para se ta shqyrtojë rastin avokatipopullor, por nëse sillet vendimi se ka rast për shqyrtim, avokati popullor ka kompe-tenca të gjëëra për shqyrtim si p.sh. të bisedojë me anëtarët e këshillit dhefunkcionarët dhe të hulumtojë të dhëna shtuar edhe ato sekrete të cilat përjashtohennga kushtet të përmbajtura në ligjin për liri informatash (shiqo Qasje deri te infor-mata). Nëse avokati popullor konstaton se ka patur parregullsi në administratën, dota dënojë komunën me shpallje në raportin publik, ndërsa mund të kërkojë nga ajotë paguajë kompensim për dëmin e bërë të qytetarit. Në kohën e fundit administra-ta ka bërë parregullsi në lidhje me kthimin e borxhit dhe sjellje të keqe në lidhje mebanimin e një gruaje me hendikep.

Bordi i standardeve ishte formuar në vitin 2001 për përmirësimin e rregullsisënë jetën publike. Të gjithë këshillëtarë duhet ta nënshkruajnë kodin e sjelljes, me tëcilën rregullohet sjellja e tyre në publik, e në disa raste bile edhe në jetën private.Çdo komunë duhet të ketë nëpunës gjegjësisht ‘nëpunës për monitoring’ dhe nësendonjë qytetar apo këshillëtar mendon se ndonjë këshillëtarë ka shkelur kodeksinmund të ankohen te këshillëtari për monitoring i cili mund të ndërmerr iniciativë përakuza serioze deri te biroja për standarde (edhe pse edhe komunat kanë borde tëveta për ankesa në nivel më të ulët). Bordi ka kompetencë që ti edukojë këshillëtarëtndërsa mund të vi deri tek suspenzimi i tyre apo diskfalifikimi. Jo moti u prua vendi-mi për diskfalifikimin e një këshillëtari i cili ka ftuar një nëpunëse që ta kalojëpushimin me te, dhe suspension 12-muajsh për këshillëtar i cili ka marë pjesë nëplanifikimin e debatit për kompaninë e tij.



Qasje në informata

Shiquar historikisht, e drejta e qytetarëve që të marrin informata nga komunaka qenë e kufizuar me ligj në periudhën mes 1960 dhe 1984. i cili kërkon ngakomunat që tu mundësojë qytetarëve vetëm prezencë në seancat e tyrë më të rëndë-sishme (përveç nëse publikimi i informatës nuk do të ishte e dëmshme për interesinpublik për shkak të natyrës së besueshme të punës) dhe të publikojnë vetëm disadokumente në publik siç janë proçesverbalet nga takimet dhe raportet e revizorëvetë faturave të organizatës. Qytetarët nuk kanë pasur kurfarë të drejta që të shofin seqfarë informata ka komuna e tyre për ta.

Në vitin 1984 ligji për mbrojtjen e të dhënave u jep të drejtë qytetarëve të mar-rin kopje nga të cilat do informatat personale të tyre të cilat I ruajnë institucionet pub-like (lëndë e disa veçantive siç janë informatat të cilat ruhen për qëllime tatimore dhetaksore dhe qëllime të sigurisë nacionale). Poashtu ka patur të drejtë për koregjimdhe kompensim për josaktësi. Ligji i mëvonshëm për mbrojtjen e të dhënave nga viti1998, mundësoi qasjen në informata personale – qytetarët kanë të drejtë n të dinësnëse komuna ka çfarëdo informata personale për ta dhe nëse ka atëherë cilat janëato informata. Komuna duhet që në afat prej 40 ditëve ta jep atë informatë; nësenuk ndodh ashtu, qytetari ka të drejtë në ankesë deri te nëpunësi për mbrojtjen einformatave dhe mund të kërkojë që informata të jetë në qasje dhe të dënohen atoinstitucione të cilat nuk punojnë sipas dispozitave ligjore.

Ndryshim i madh në qasjen e informatave që ruhen në komunat, ndodhi kurnë vitin 1985 ligji për qasje të informatave të vetëqeverisjes lokale të cilat u mundë-suan njerëzve që të marrin pjesë në më shumë mbledhje të komunës dhe u dhamundësinë që ti shofin dokumentet të cilat ishin shtojcë të raporteve nga këto takime.Bayat e vetme mbi të cilat këto mbledhje mund të jenë të mbyllura për publikun janëato në të cilat do të ishin shpalosur disa prej 15 klasve të informatave ‘ekskluzive’apo disa ‘të besueshmet’ dhe ligji parashef rregullore të re qasjeje mbi raportet mediskutime publike të mbledhjes së vetëqeverisjes lokale dhe dokumentet përcjellësetë cilat janë të lidhura me raportet e tilla. Edhe pse kjo ishte hap i rëndësishëm për-para, ai nuk mundësoi që numri i madh i dokumenteve të komunës të jenë në qasjepër publikun dhe nuk i inkuadroi, p.sh. raportin dhe historijatin të cilat janë të lidhu-ra me vendimet e delegjuara.

Në vitin 1992, me Rregulloren për informatat për mjedisin jetësor parashifetobligim i përgjithshë për shpalljen e informatave për mjedisin jetësor, që ishte kom-petencë më e madhe se sa kurdoherë më parë, por kjo nuk i përkatej informatavemë të përgjithshme. Qysh në vitin 2000 ligji për lirinë e informimit siguroi të drejtëne përgjithshme për qasje në të gjitha llojet e e informatave të ruajtura të cilat ruhennë institucionet publike edhe komunat (edhe pse duhet nënvizuar se periudha hyrëse

Veb faqe të dobishme:Informata për këshillëtarë të pavarur www.kingslynncouncil.com/BecomeACouncillor.html shërbimi komunal juridik – drejta të njeriut www.clsdirect.org.uk/legalhelp/leaflet07.jsp?lang=enqendra për hulumtime publike www.cfps.org.ukAvokati popullor komunal www.lgo.org.uk/index.phpModel i kodit të sjelljes www.opsi.gov.uk/si/si2001/20013575.htmBordi për standarde www.standardsboard.co.uk


ishte poshtë sepse disa pjesë nuk hynë në fuqi deri në vitin 2005). E drejta epërgjithshme për qasje në informata është lëndë e disa përjashtimeve. Në rastin ekomunave përjashtimet më së shumti i përkasin:

•Hetime dhe zbatimin e ligjit •Funkcione revizore•Informata personale •Informata të dhëna në mirëbesim •Interes juridiko profesional•Interese komerciale

Shumica (por jo të gjitha) përjashtime kërkojnë që të zbatohet kontrolli i ‘intere-sit publik’ para se të sillet vendimi që të mbahet informata. Kjo do të thotë se ndon-jë kërkesë mund të rrefuzohet vetëm nëse interesi publik për mospublikimin e infor-matës është më i madh se interesi për publikim të informatës. Kur të meret ndonjëinformatë ( e cila nuk ka nevojë të jetë me shkrim) sipas ligjit, organizata duhet tëpërgjigjet në afat prej 20 ditëve pune, vetëm nëse informata nuk bjen në njërat ngapërjashtimet në të cilin rast organizata duhet patjetër në formë të shkruar tia trego-jë kërkuesit, arsyet për rrefuzimin e shpalimit të informatave dhe t’i tregohet e drej-ta për ankesë. Ky obligi vazhdon njësoj për komunat pre nivelit më të lartë deri atome nivel më të ulët. (shiqo funkcionimi i organeve komunale të nivelit më të ulët).

� Studimi i rastit – Skema të publikimeve

Një ndër aspektet e ligjit i cili hyri në fuqi në vitin 2003 ishte obligimi i institu-cioneve publike, shtuar edhe komunat, të përgatitet dhe të mbahet Skema e pub-likimeve. Qëllimi i Skemës së publikimeve është që të njohet informata e publikuare cila është apo dë të ishte në qasje të publikut që ajo të mos duhet të kërkohet sipasligjit për liri të informimit apo Rregulloren për informatat për mjedisin natyror. Skema duhet patjetër ti përmbajë informatat vijuese:

• Klasa e informatave që i publikon apo ka ndërmend ti publikojë komuna;• Mënyra në të cilën është publikuar informata apo mënyra në të cilën planifiko-

het që të publikohet ajo; • Mënyra e kontaktit (numër telefoni dhe postë elektronike); dhe • Nëse materiali është në qasje papagesë për publikun apo paguhet ndonjë

shumë.

Mirë është që Skema të përmban edhe: • Spjegimi i Skemës, pse është e përgatitur dhe pse janë të zgjedhura klasat e

informacioneve të cilat janë të vendosura në te; • Pasqyrë në të drejtat e qytetarit, doracak për ate se si të qasen në informatat

dhe udhëzime për nevojat e posaçme të siç janë nevojat për gjuhë të huaj,hendikep etj.

• Pasqyrë mbi strukturën komunale; • Përshkrim të procedurës për parashtrimin e ankesave, komente apo propoz-

ime; • Përshkrim të informatave të cilat janë të përjashtuara; • Si do të shqyrtohet informata.

Për nivelin më të ulët të komunës (fqinjëri, këshill ffamulltar), ekziston njëmodel të skemave për publikime për shkak se u pa se ato kryejnë funkcione të ngja-jshme.



Komunikime me autoritetet policore – bashkëpunimi për siguriminnë Angli

Zvogëlimi i kriminalit dhe rritja e sigurisë së bashkësisë ishte një ndër prob-lemet kryesore të qeverisë në 10 vitet e fundit. Edhe pse njerëzit janë në zhvillim tëpërgjithshëm, egziston mendimi se ka pjesë të shoqërisë të cilat po shkatërrohen, poredhe përskaj asaj se niveli i kriminalitetit në shumë rajone po zvogëlohet, ka një frigënë rritje te qytetarët e thjeshtë. Pushteti pa se kriminali dhe qrregullimi janë diçka qëpolicia nuk mund ti zgjidhë vetë ashtu që në vitin 1998 me ligjin për kriminal dheqrregullim u sjell detyrë statutare që të gjitha komunat, forcat dhe autoritetetpolicore, autoritetet nga shëndetësia dhe komisioneve lokale për lirim kushtimor tëpunojnë bashkarisht në luftën kundër kriminalit dhe qrregullimeve në rrethinën etyre. Mekanizmat për këtë lloj bashkëpunimi janë Partneritetet për zvogëlimin e krim-inalit dhe qrregullive të cilat janë të obliguara të zhvillojnë strategji lokale përzvogëlimin e kriminalit në bazë të informatave të pranuara nga revizioni lokal përkriminal dhe qrregullime. Këto partneritete janë të formuara në mënyrë teritorialerreth rajoneve qarkore dhe komunale.

Për tu përforcuar porosia për përgjegjësi të ndarë, janë të futura tregues përpunën të cilët kërkonin nga komunat që të dorëzojnë raporte për kriminalin dheqrregullimet në rajonin e tyre, si për shembull numrin e vjedhjeve dhe thyerjeve,numrin e kundërvajtjeve me violencë, numri i incidenteve me sjellje antisociale etj.Nëse komunat nuk kanë punuar në partneritetet për tu zvogëluar dhe përmirësuarpuna në këtë fushë, ata fitojnë vlerësim të keq. Në njësitë policore, njësitë koman-duese u bënë njësi organizative në nivel të forcave policore pa autorizim të cilatmund të sigurojnë shërbim 24-orësh policor e aftë që tu përgjigjet të gjitha inciden-teve dhe krajtësisht të dal në krye me gjitha këto pa përkrahje nga jashtë. Shumë nganjësitë komanduese përputhen me administratat gjithnjë e më të vogla në kuadër tëkomunave. Në nivel nacional nga policia kërkohet që të zbatojë model për veprimtë policisë në fqinjësitë që përmban më shumë kontakte dhe takime me qytetarët nëlidhje se si po realizohen punët policore, dhe kjo gjithnjë e më shumë po bëhet nëpartneritet me komunat (shiqo Kujdesi për mjedisin – rregullore lokale dhe zbatimii tyre).

Sipas statistikës kriminali në nivel nacional u zvogëlua për 44% nga viti 19951

kur e arriti kulmin e vet. Sa i përket viktimave 40% nga njerëzit kanë lajmëruar sekanë qenë viktimë e kriminalit në vitin 1995, ndërsa vetëm 23% kanë qenë viktimëe kriminalit në vitin 2005/062. Edhe pse është e saktë se njerëzit nuk e lajmërojnëçdoherë kriminalin në polici, nuk ka dyshim se rritja e bashkëpunimit dhe komuniki-mi në marëdhënie partneriteti ndihmoi për zvogëlimin e kriminalit.

1 Burimi: British Crime Survey, 1981 - 2006 2 Ibid

Veb faqe të dobishme:Komesioner për informata www.ico.gov.ukDepartamenti për çështje kushtetuese www.dca.gov.uk/foi/index.htmModel për skema për publikime www.ico.gov.uk/Home/what_we_cover/freedom_of_information/publication_sc

hemes/model_schemes.aspx


Në vitin 2006 u rishqyrtua ligji kundër kriminalit dhe qrregullime nga 1998,ndërsa ndryshimet e ardhshme në ligj mesiguri do të inkuadrojnë edhe:

� Kërkesë për shfrytëzimin e modelin Nacional për kundërzbulim të policisënë partneritetet në funkcionet operative dhe të partneritetit për sigurinë e bashkësisë;

� Vendosjen e detyrave në partnerët kyq nga partneriteti për zvogëlimin ekriminalit dhe qrregullimet për shkëmbimin e të dhënave e depersonalizuara të cilatjanë relative për qëllime sigurie të bashkësisë dhe të cilat ruhen në formë të deper-sonalizuar;

� Kërkim që, Partneritetet për zvogëlimin e kriminalit dhe qrregullive, rregull-isht dhe në mënyrë konstante të këshillohen dhe të bashkëpunojnë me bashkësitë etyre;

� Zgjërim të kompetencave të mbikqyrjes komunale dhe komisionet revizorepër revidimin e punës së Partneriteteve për zvogëlimin e kriminalit dhe qrregullsitë (ia.q. ‘Thirrje për veprim të bashkësisë’);

� Zgjërimin e definicionit për zvoglimin e kriminalitetit ashtu që njësitë duhettë kujdesen për sjelljen anti sociale, e cila negativisht ndikon në rrethinën dhekeqpërdorimi i substancave.

� Studimi i rastit – Partneritet për zvogëlimin e kriminalit në Darlington

Partneriteti me sukses u bashkua me Ekipin për akcion kundër drogës dheShërbimit për delikuentët e mitur dhe ndikon mbi zvogëlimin e kriminalit dhe qrreg-ullimit përmes bashkëpunimit me Ekipin për sigurim të bashkësisë. Menaxherëtbashkëpunojnë dhe koordinojnë një spektër të gjërë të agjencive statutare dheagjencitë të qendrave vullnetare për arritjen e qëllimeve.

Partneriteti ka përkrahje të fortë nga policia lokale e cila i transferoi 1.4 milionfunta. Institucionet shëndetsore janë poashtu të inkuadruara përmes institucionitFinanciar të shëndetësisë primare, posaqërisht për iniciativat siç janë ato përzvogëlimin e keqpërdorimit të alkoolit dhe dhunës. Zvogëlimi i kriminalitetit dheqrregullive u arrit përmes një modeli të organizimit të kryqëzuar për arritjen e sig-urimit në bashkësi ndërsa u arrit edhe zvogëlim në keqpërdorimin e supstancave.Partneriteti zhvilloi qendra mobile të cilat u mundësuan që shpejtë ti vendosinresurset në përdorim në bashkësitë dhe në vendet ku ka krizë. Këto njësi mobilemund të ofrojnë ofertë për punë policore, punë me të rinj apo inkuadrimin e bashkë-sive të cilat janë rëndë të qasura si për shembull udhëtarët apo komunitetet etnike.Partneriteti poashtu aktivisht bashkëpunon me biznis bashkësinë përmes koordinim-it të skemave Crime Net dhe Pub Watch për rritjen e vitalitetit dhe siguri në qendrëne qytetit. Përmes iniciativës për Shkolla të Sigurta, siguron spektar të gjërë të shër-bimeve në shkollat përmes agjendave për shëndeësi publike dhe individuale dhearsim shoqëror. Poashtu bëhen tentime edhe me Ekipin për beseda me Shërbiminpër delikuentët e mitur rreth drogës dhe dhunës në shkollat.

Veb faqe të dobishme:KZyre amzë www.homeoffice.gov.uk/Internet faqe për zvogëlimin e kriminalitetit www.crimereduction.gov.uk/regions/regions_map.htmInternet faqe për punë policore në komunë www.police.homeoffice.gov.uk/community-policing Pasqyrë e ligjit për kriminal dhe qrregullsi www.crimereduction.gov.uk/partnerships60.doc

Documents

Projekti - zels.org.mk˜зданија/AL/Publikacii... · KUPTIMI I DECENTRALIZIMIT Decentralizimi dhe qytetari Decentralizimi i pushtetit do të thotë shkarkim të një pjese të