PUNIM DIPLOME - edukimi.uni-gjk.org … · PUNIM DIPLOME PËRPILIMI I PLANEVE INDIVIDUALE-MËSIMORE I BAZUAR N ... Scientific and Cultural Organization. 9 HYRJE Çrregullimet e spektrit

1

UNIVERSITETI I GJAKOVËS“FEHMI AGANI”

FAKULTETI I EDUKIMIT

PROGRAMI: FILLOR

PUNIM DIPLOME

PËRPILIMI I PLANEVE INDIVIDUALE- MËSIMORE I BAZUAR NËKARAKTERISTIKAT E FËMIJËVE ME AUTIZËM

Udhëheqës shkencor: Kandidatja:Prof.Ass.Dr. Ruzhdi Kadrija Gentiana Gashi

GJAKOVË, 2019

1



PROGRAMI: FILLOR

PUNIM DIPLOME



GJAKOVË, 2019

1



PROGRAMI: FILLOR

PUNIM DIPLOME



GJAKOVË, 2019

2

Ky punim diplome u mbrojt_____________ para Komisionit vlerësues në përbërje

1. _____________________ Kryetar

2. _____________________ Anëtar

3. _____________________ Anëtar

Komisioni vlerësues e vlerësoi punimin me notën ______________

3

FALËNDERIM

Falënderimin tim do ta kufizoj me falënderimin e shumë personave,të cilët më ndihmuan në

përmbushjen e studimeve të mia,të cilëve do të doja t’u shprehja mirënjohjen time.Mirënjohje e

veçantë shkon për udhëheqësin tim,Prof.Ass.Dr.Ruzhdi Kadrija,i cili me punën e tij të

palodhshme e bëri fokusimin e drejtë të vëmendjes time dhe shërbeu si lider i vërtetë për

realizimin e këtij punimi.Falënderimin tim do ta orientoja edhe tek të gjithë profesorët e lëndëve

përkatëse studimore të Fakultetit të Edukimit në Gjakovë. Falënderoj miqtë e mi për mbështetjen

që më kanë dhënë në çdo çast.Një falënderim të veçantë meriton edhe familja ime, e cila gjatë

gjithëperiudhës së shkollimit më mbështeti moralisht.Qëndrimi pozitiv i njerëzve që kam cituar

më lart,të cilët e merituan falënderimin tim, më ka frymëzuar që pas përfundimit të kësaj

periudhe të karrierës time akademike,t’iu shërbej edhe unë të tjerëve për realizimin e aspiratave

të tyre.

Falënderoj Zotin që m’i ka dhënë gjithë këto mundësi në jetë.

Faleminderit të gjithëve.

4

PËRMBAJTJA

FALËNDERIM ............................................................................................................................................I

Abstrakt .......................................................................................................................................... II

Abstract .......................................................................................................................................... III

LISTA E SHKURTESAVE TË PËRDORURA NË PUNIM....................................................................... 8

HYRJE ..........................................................................................................................................................9

KAPITULLI I............................................................................................................................................10

1.Autizmi si patologji neurobiologjike ........................................................................................................10

1.1 Çështë autizmi? ................................................................................................................................10

1.2 Llojet dhe karakteristikat e autizmit.................................................................................................10

1.3 Çfarë e shkakton autizmin ................................................................................................................11

1.4 Identifikimi i personave me autizëm.................................................................................................12

1.5 Vështirësitë sociale dhe emocionale .............................................................................................12

1.6 Sjelljet dhe çrregullimet ...................................................................................................................13

1.7 Ndikimi i familjes te personat me autizëm .......................................................................................13

1.8. Problemet në familje ........................................................................................................................13

KAPITULLI II ..........................................................................................................................................13

2. ARSIMIMI I PERSONAVE ME AUTIZËM....................................................................................................13

2.1. Konventa e të drejtave të fëmijëve...................................................................................................14

2.2. Arsimimi sipas MASHT-it...............................................................................................................14

2.3. Ndihma profesionale dhe mbështetja ...............................................................................................15

2.3.1. Metodat e punës.......................................................................................................................15

2.3.2. Organizimi i punës- mësimit .....................................................................................................16

2.3.3. Materialet mësimore ................................................................................................................17

2.3.4. Organizimi kohor ......................................................................................................................17

2.3.5. Aktivitetet me fëmijët me autizëm ............................................................................................17

2.3.6. Përshkrimi dhe vlerësimi ..........................................................................................................19

5

KAPITULLI III ........................................................................................................................................22

3. PLANI INDIVIDUAL ARSIMOR (PIA) ...............................................................................................22

3.1 Çka përcakton PIA? ...........................................................................................................................22

3.2. Dokumentimi i përpilimit dhe evolimi i efikasitetit të programit ....................................................22

3.2.1 Hartuesit e PIA-së ......................................................................................................................22

3.2.2 Vendi i realizimit të PIA-së .......................................................................................................23

KAPITULLI IV........................................................................................................................................23

Struktura e Planit Individual Arsimor (PIA)s .............................................................................................23

4. FORMA E PLANIT INDIVIDUAL I ARSIMIT (PIA) .................................................................23

4.1. PJESA ADMINISTRATIVE ...........................................................................................................23

KAPITULLI V ..........................................................................................................................................27

II PJESA PEDAGOGJIKE .........................................................................................................................27

Niveli i gjendjes aktuale të fëmijës .........................................................................................................28

KAPITULLI VI.........................................................................................................................................35

III PJESA REHABILITUESE ....................................................................................................................35

IV.PLANIFIKIMI I TRANSICIONIT ..............................................................................................................37

Përfundimi ..................................................................................................................................................38

Rekomandimi ..............................................................................................................................................40

BIBLOGRAFI .................................................................................................................................................42

SHTOJCA………………………………………………………………………………………………………………………………………………..43

6

Abstrakt

Edukimi dhe arsimimi i fëmijëve të diagnostifikuar me sëmundjen e Autizmit paraqet njësfidë jo

vetëm për prindërit e fëmijës, por edhe për vet institucionet arsimore, ku këta fëmijëmësojnë të

gjejnë përkrahje dhe integrim social në rrethin ku ata jetojnë dhe më gjerë.Arsimimi i duhur dhe

praktikat e ndryshme profesionale të zbatuara përgjatë punës me këtafëmijë kanë treguar suksese

mjaft të mira kur bëhet fjalë për integrimin e tyre social.Përkundrejt sfidave dhe përvojave të

rënda që prindërit dhe mësimdhënësit e këtyre fëmijëveballafaqohen përgjatë punës edukative

me këta fëmijë, përdorimi i planeve individualearsimore adekuate për punë edukative është një

ndihmesë e madhe në arritjen e objektivave,të cilat ndërlidhen me arsimimin dhe integrimin

social të tyre.

Fjalët kyçe: Planet individuale arsimore, Autizëm.

Lekturoi: Donart Rexhbogaj

7

Abstract

The education of children diagnosed ëith Autism Disorder represents a challenge not only for the

child's parents but also for the educational institutions themselves ëhere these children are learn

to find support and social integration in the neighborhood ëhere they live and beyond.

Appropriate education and various professional practices applied in ëorking ëith them children

have shoën very good success ëhen it comes to theirsocial integration. Despite the severe

challenges and experiences that parents and teachers of these children face encounter throughout

the educational ëork ëith these children, the use of individual plans Adequate education for

educational ëork is a great help in achieving the objectives ëhich are related to their education

and social integration.

Keywords: Individualized Education Plans, Autism.

Lectured by:Donart Rexhbogaj

8

LISTA E SHKURTESAVE TË PËRDORURA NË PUNIM

ABA Analiza e Aplikuar e Sjelljes [Applied Behaviour Analysis]

ÇSAÇrregullimet e Spektrit të Autizmit [ASD - Autism Spectrum Disorders]

KB Klasët e Bashkangjitura

KK Kuvendi Komunal

MASHT Ministria e Arsimit Shkencës dhe e Teknologjisë

OKB Organizata e Kombeve të Bashkuara

PECS Picture Exchange Communication System

PIA Plani Individual Arsimor

PIEPlani Individual Edukativ

TEACCHTreatamentand Education of Autistik and related Communication Children

UNESCOUnited Nations Educational, Scientific and Cultural Organization

9

HYRJE

Çrregullimet e spektrit të autizmit (ÇSA), janë një grup i vështirësive komplekse neurologjike

tëzhvillimit, që karakterizohen nga probleme me komunikimin, ndërveprimet shoqërore

dhemodelet e interesit dhe sjelljes. Simptomat e autizmit mund të shkojnë nga të lehta në të

rënda.ÇSA-të ndikojnë në të gjitha klasat shoqërore, racat dhe grupet etnike. Çrregullimet e

spektrit tëautizmit prekin rreth 1 në 68 fëmijë. Fjala "spektër" përdoret për të theksuar se

megjithëseindividët me këtë aftësi të kufizuar ndajnë të gjitha karakteristikat e caktuara si

deficitet sociale,komunikative dhe sjelljet e përsëritura ose stereotipike, niveli në të cilin

individët funksionojnënë të gjithë aftësitë intelektuale, sociale, adaptuese dhe të komunikimit

ndryshojnë shumë.Megjithatë, një gjë që të gjithë këta fëmijë ndajnë, është nevoja për

udhëzimeefektive(PATTAN). Autizmi nuk njihet dhe nuk kuptohet mirë nga shoqëria.

Simptomat jogjithmonë janë të dukshme dhe fëmijët me autizëm nuk kanë tipare që të dallohen

nga të tjerët(Malile, 2007).

Fëmijët autikë paraqesin pamundësi për të krijuar njëmarrëdhënie shoqërore tënivelit të moshës

së tyre me fëmijët e tjerë dhe shprehin mungesë dëshire për të ndarë emocionedhe interesa me të

tjerë. Fëmijët autikë kanë karakteristikë dëmtimin në komunikim, ata kanëvonesë në zhvillimin e

gjuhës së folur ose mungesë totale të saj. Ka raste kur fëmijët autikëmund të arrijnë të krijojnë

gjuhë të folur, por vihen re vështirësi për të filluar ose mbajtur gjallënjë bisedë. Ka të tjerë që e

përdorin gjuhën e folur në mënyrë stereotipike ose përsëritëse. Tekfëmijët autikë vihet re

mungesa e lojës imagjinare.

10

KAPITULLI I

1.Autizmi si patologji neurobiologjike

1.1 Çështë autizmi?

Autizmi është paaftësi zhvilluese e përjetshme, e cila ndikon në mënyrën se si personikomunikon

dhe sillet me njerëzit rreth tyre.Fjala Autizëm – Autizm rrjedh nga greqishtja αυτός, avtos që do

të thotë- vetë dhe që në realitetështë çrregullim neurobiologjik i cili karakterizohet me

vështirësi në komunikim, ndërveprim shoqëror dhe sjellje të përsëritura dhe rreze të kufizuar

interesash.Simptomat e autizmit fillojnë të shfaqen para moshës dy vjeçare dhe shkalla e

dëmtimit tëkëtyre tri fushave dallon nga individi në individ.Autizmi përkufizohet si një

çrregullim që karakterizohet nga:

Dëmtim cilësor i marrëdhënieve sociale

Dëmtim cilësor i komunikimit, dhe

Karakter të kufizuar dhe stereotipik të sjelljes (https://sq.ëikipedia.org/ëiki/Autizmi, 2017)

1.2 Llojet dhe karakteristikat e autizmit

Për herë të parë autizmi është identifikuar në vitin 1943 edhe pse ende është një patologji e cila

vazhdon të studiohet dhe ngelet e panjohur në shumë çështje.Vlerësohet se më shumë se 1.5% e

popullsisë në botë kanë dikë që vuajnë prej çrregullimeve nga spektri autik. Njerëzit me autizëm

nuk kanë aftësi të kufizuarafizike dhe pamja e tyre është si e çdo personi pa aftësi të kufizuara.

Çrregullimi i autizmit- problemi në të folur e bashkëveprim.

Çrregullimi Aspeger- problemi është kuptimi i emocioneve dhe gjuhës trupore të tjetrit.

Sindroma Rett- preken kryesisht vajzat, nga lindja deri në 5 muaj. Nga 5-48 muaj, fëmiu

humb aftësinë motorike dhe bashkëveprimin social, humb dëshira për të mësuar gjuhën.

Çrregullimi digestiv- problem socializimi me fëmijët tjerë, humb afësinë motorike,

shihen sjellje obsesive dhe lëvizje të përsëritura. Është lloji më i rrallë dhe më ekstrem i

11

autizmit. 1AUTIZMI. (2017). Retrieved MAY 23, 2017

1.3 Çfarë e shkakton autizmin

Shkaqet e çrregullimit deri tani nuk janë sqaruar plotësisht. A është fjala për shkaktar unik,

osepër më shumë shkaqe të ndryshme, të cilët mund të shkaktojnë çrregullimin, nuk dihet. Për

këtë pyetje nuk kemi përgjigje edhe pse shumica e ekspertëve të cilët merren me këtë problem

konsiderojnë se fjala është për më shumë shkaktarë. Shumë prej fëmijëve me autizëm, në

pubertet goditen nga sulmet epileptike, prandaj kjo është një prej argumenteve se fjala është për

dëmtim të trurit. Eshtë e njohur gjithashtu, se nënat e shumë fëmijëve me autizëm kanë pasur

shtatëzani të komplikuar dhe të vonuar, se kishin lindje të vështirë, prandaj ka mundësi që kanë

ndodhur dëmtime të trurit dhe çrregullime psikike, ndër të cilat dominon autizmi. Shkaqet e

çrregullimit autistik janë të panjohura. Shumica e ekspertëve mendojnë se fjala është për faktorë

psikikë por edhe organikë. Ekziston një numër i madh teorish, ku përfshihen:

a) Lidhja me trashëgiminë;

b) Faktori mjedisor (ndotja e mjedisit);

c) Probleme mjekësore ose gjenetike;

Ka arsye të besohet se gjenet luajnë një rol të madh në zhvillimin e autizmit. Në një familje me

një fëmijë autik, shansi për të pasur një fëmijë tjetër me autizëm është rreth 5% ose një në njëzet.

Ndonjëherë, prindërit ose të afërmit e tjerë të një fëmije autik, kanë dëmtime të lehta sociale (siç

janë sjelljet e përsëritura dhe problemet socialeose të komunikimit) që duken shumë si autizmi.

Hulumtimet gjithashtu kanë gjetur se disa çrregullime emocionale (depresioni) ndodhin më

shpesh në familjet me një fëmijë me autizëm. Të paktën një grup studiuesish ka gjetur një lidhje

mes nje gjeni anormal dhe autizmit. Shkencëtarët dyshojnë se një gjen i gabuar ose gjenet mund

të bëjë një person më shumë gjasë të zhvillojë autizmin kur ka edhe faktorë të tjerë të pranishëm,

si pabarazitë kimike, viruset ose kimikatet, mungesa e oksigjenit në lindje etj.Në disa raste,

sjellja autistike shkaktohet nga:

12

Rubeola (fruthi gjerman) në nënën shtatzënë;

Skleroza tuberoze (njëçrregullim gjenetik i rrallë që shkakton tumoret e beninjes të rritën në

tru, si dhe në organe të tjera vitale);

Sindroma Fragile X ( forma më e zakonshme e trashëguar e aftësisë së kufizuar itelektuale);

Encefalit ( inflamacion i trurit);

Phenylketonuria e patrjanuar PKU- kur trupit i mungon një enzimë e nevojshme për

metabolizmin normal te aminoacidet.

Shkaqet e tjera të mundshme të autizmit janë toksina mjedisore, duke përfshirë pesticidet dhe

metalet e rënda si zhiva. Metale të rënda sigurisht që janë më të zakonshme në mjedisin tani se

që ishin në të kaluarën. Mund të thuhet që njerëzit me autizëm ose ata me rrezik më të lartë për

zhvillimin e tij janë më të ndjeshëm se sa të tjerët ndaj këtyre toksinave.

1.4 Identifikimi i personave me autizëm

Ka fëmijë, tek të cilët ndonjë vlerësim apo shenjat autike fillojnë e shfaqen në të fourit, që

uvonohet dhe kjo gjë i çon prindërit drejt një konsulte te pedopsikiatri, psikologu ose

logopedi.(Saqellari, 2011). Ka fëmijë që kanë dhe elemente autike dhe vijojnë mësimin në

kopsht të cilëtidentifikohen më pas nga edukatorja.

1.5 Vështirësitë sociale dhe emocionale

Fëmijët autik nuk kanë asnjë orientim në hapësirë, vështirësi motorike apo hiperaktivitet. Mund

tëduken si të paorientuar në hapësirë, janë të braktisur nga shqisat, që do të thotë se nuk

ekzistojnëtë gjitha shqisat. Shumë nga ta nuk mund të zotërojnë më shumë se një shqisë në të

njëjtën kohë. Kur ata duhet t’i përdorin shqisat së bashku, ndihen të tronditur. Fëmijët me ÇSA

janë shoqërishtdhe socialisht të çorientuar, nuk kuptojnë emocionet e të tjerëve. Kjo çon në

çorientim social dheemocional, duke e bërë shumë të vështirë apo dhe të pamundur zhvillimin e

miqësisë apomarrëdhëneeve me të tjerët (Hoxhaj, 2013) f.36.2Hoxhaj, G. (2013). Të punosh me

13

fëmijën, nxënësin, me crregullime të spektrit të autizmit. In G. Hoxhaj, Të punosh me fëmijën, nxënësin,

me crregullime të spektrit të autizmit (p. 80).Tiranë: mediaprint.

1.6 Sjelljet dhe çrregullimet

Shoqërizimi-nuk imitojnë të tjerët, nuk luajnë me fëmijë të tjerë, nuk kanë reagime

emocionaleapo nëse kanë, janë të çuditshme, janë indiferent, nuk shfaqin interesim, nuk janë

tëndërgjegjshëm për ekzistencën e tjetrit, etj.

Komunikimi- të kuptuarit lidhet me rutinën e përditshme, vonesë në zhvillimin e gjuhës,

thonëgjëra palidhje, etj.

Sjellje të çuditshme- dëshirë apo vëmendje për gjëra që përsëriten, dëshirë për t’i bërë

gjëratrutinë me detaje, shfletim faqesh pa ua hedhur sytë,etj (Saqellari, 2011).

1.7 Ndikimi i familjes te personat me autizëm

Shumica e prindërve e përjetojnë shumë keq diagnostifikimin e fëmijëve të tyre meautizëm.

Këta fëmijë kanë ndikim emocional, shkaktojnë lodhje tek prindërit e në rasteprindërit

paragjykohen për shkak të sjelljeve të fëmijëve me autizëm, në vendet publike.

1.8. Problemet në familje

Fëmijët me autizëm kanë ndikime tek fëmijët tjerë, ndikojnë në ekonominë familjare,ndonjëherë

janë dhe shkaktarë të divorcit mes prindërve.

KAPITULLI II

2. ARSIMIMI I PERSONAVE ME AUTIZËM

Fëmija me nevoja të veçanta ka të drejtë për kujdes të veçantë, për arsimim dhe trajnim, për

t’indihmuar që të gëzojë jetë të përshtatshme me dinjitet të plotë dhe të arrijë dinjitetin më të

lartë tëvetëbesimit dhe mundësi të integrimit social (Zabeli, 2001).

14

2.1. Konventa e të drejtave të fëmijëve

Neni 23: Fëmijët që kanë çfarëdo lloji të aftësisë së kufizuar, kanë të drejtë përkujdes të veçantë

nga shteti, për përkrahje dhe arsim, në mënyrë të tillë që ata tëbëjnë jetë të plotë dhe të pavarur

deri në maksimumin e aftësive të tyre (Sylhasi,2010).

2.2. Arsimimi sipas MASHT-it

Në Kosovë, funksionojnë disa shkolla, institucione speciale dhe klasa të bashkangjitura që

merren me arsimimin e fëmijëve me autizëm.

MASHT- sa i përket arsimimit të fëmijëve me autizëm në kuadër të gjithpërfshirjes, kanë

ndërmarrë legjislacione, dokumente, nene, strategji, dhe ka krijuar një PIA dhe PIE, përfëmijët e

KB, dhe fëmijët që janë të integruar në klasët e rregullta. Ndërsa sa i përket klasëveparafillore,

ka vetëm udhëzues administrativ.

Legjislacioni (neni2): Arsimimi gjithëpërfshirës- përcaktuar në bazë të dispozitave tëKonventës

së OKB-së për të Drejta të Fëmijës (1989), të Deklaratës së Salamankës tëUNESCO-s (1994)

dhe Konventës së OKB-së për të Drejtat e Personave me Aftësi tëKufizuara (2007) (MASHT,

2006).

Strategjia e MASHT-it për vitin 2017-2021: Është vërejtur një mobilizim për të

rriturpërfshirjen e fëmijëve me nevoja të veçanta arsimore në shkolla të rregullta, dhe gjatë vitit

2013janë përfshirë 6093 nxënës në 23 shkolla të rregullta. Përkundër kësaj, përfshirja e fëmijëve

menevoja të veçanta në arsimin e rregullt, është shumë e vogël dhe MASHT-i ka përgatitur

planin eveprimit për arsimin gjithëpërfshirës 2016-2020.

Arsimit të Veçantë- MASHT-i, i ka kushtuarvëmendje të madhe, përfshirjes së fëmijëve me

nevoja të veçanta, dhe me mbështetjen epartnerëve zhvillimor, në veçanti të Qeverisë së

Finlandës, ka krijuar një mjedis më të mirë përta. Pesë shkolla të veçanta janë shndërruar në

qendra burimore me qëllim të lehtësimit tëintegrimit të fëmijëve me nevoja të veçanta në shkollat

e rregullta në vend të ndarjes së tyre nëshkolla të veçanta.

Vëmendje e veçantë i është kushtuar gjithashtu edhe trajnimit tëmësimdhënësve për arsimin

gjithëpërfshirës (MASHT, 2017).Gjithashtu, MASHT-i përedukimin në dokumentet bazë të

arsimit komponent të saj ka gjithpërfshirjen. Gjatë periudhëssë sensibilizimit, me 2 prill

15

MASHT-i kontribon rregullisht, e po ashtu edhe me lëshimin ehapësirave për trajnime. Por,

nevojat e këtyre fëmijëve në fushën e arsimit janë shumë më tëmëdha. Nuk mjafton të thuhet se

çdo kush ka të drejtë të shkollohet, por këtyre fëmijëve duhetkrijuar kushte plotësuese që mësimi

të jetë i mirëfilltë. Duhet që mësuesit të trajnohen dhe tëkenë beneficione të caktuara, numri i

asistentëve të rritet, të hapen klasa të mirëfillta tëbashkangjitura me staf profesional dhe të

mjaftueshëm. Për shumicën e rasteve duhet stimuluarpërfshirja dhe jo izolimi, kurse për rastet

më specifike pranë qendrave burimore duhet të rritetnumri i stafit profesional (AUTIZMI, 2017).

Kurrikula e Kosovës: Mjedis mësimor që mundëson qasje, akomodim dhe mbështetje për

tëgjithë nxënësit, promovimin e nxënies dhe pjesëmarrjen aktive në procesin mësimor për të

gjithënxënësit, përfshirë nxënësit me nevoja të veçanta, talentët, gjenitë dhe ata me vështirësi në

të3Malile, E. (2007). Autizmi sa të përgaditur jemi. In E. Malile, Autizmi sa të përgaditur jemi (p. 18).

Tiranenxënë, planifikim të mësimdhënies duke marrë parasysh nevojat, përvojat dhe stilet e

ndryshme tëmësimnxënies të secilit nxënës (Masht, 2017).

2.3. Ndihma profesionale dhe mbështetja

Fëmijët me autizëm kërkojnë qasje të njëjtë me fëmijët tjerë, duke ia përshtatur edukimin nëbazë

të afësive të tyre të vërteta, dhe duke shfrytëzuar potencialet e tyre. Autizmi në varësi ngalloji

dhe shkalla është e ndryshueshme dhe jo të gjithë fëmijët do të tregojnë të njëjtën shkallë

tëvështirësive dhe do të kenë nevojë për mbështetje të ndryshueshme.

2.3.1. Metodat e punës

Metoda TEACCH- është metodë dinamike, shfrytëzon shumë të dhëna nga kërkimet në fushën

e spektrit autik. Objektivi i saj madhor është aftësimi i fëmijës për t’u bërë zot i vetes.Kjo

metodë favorizon autonominë në të gjitha nivelet e funksionimit dhe më shumërezultate në

rritjen e aftësive të reja.

Metoda PECS- kjo metodë bën dallimin në mes të folurit dhe komunikimit, duke i

dhënëpërparësi komunikimit nëpërmjet shkëmbimit të imazheve, dhe gjësendeve konkrete

dukepërdor foto të sendeve, kafshëve, veshje, ushqim, transport, etj. Fillimisht, kjo

16

metodëkërkon praninë e dy terapistëve me një fëmijë. Gjatë një seance, njëri terapist e nxit të

merr imazhin e një sendi ndërsa tjetri e nxit t’ia jap. Nga kjo metodë fëmiut i

zhvillohetkomunikimi, mirëpo mund të bëhen dhe të varur.

Metoda ABA- kjo është një nga metodat më të përdorura në botë. Me këtë metodë punon

shoqata ‘AUTIZMI’ në Kosovë. Qëllimi i kësaj metode është integrimi i fëmijëve në

çerdhe.Objektiv i kësaj metode është të mësuarit e fëmijës si të nxënë, duke synuar rritjen e

aftësivepërqëndruese si ato të vëmendjes, imitimit të kuptuarit, të shprehurit e gjuhës, si

dheshkathtësimin e fëmijëve. Si metodë mbështetet në tri elemente, që nënkupton se çdoaktivitet

kalon në tri etapa: mbështetja-ndihma me anë të udhëzimeve që u jepen përkryerjen e

aktiviteteve, përgjegjja dhe sjelljet e fëmijës- gjatë kryerjes së aktivitetit që mundtë jenë të

mira, të kënaqshme apo mungojnë fare dhe reagimi i terapistit- ku në rastin e parë ai mund të

jetë inkurajues, ta shpërblej, në rastin e dytë me një shpërblim ‘të kursyer’ dhe në rastin e tretë

me një ‘jo’ (Saqellari, 2011).

2.3.2. Organizimi i punës- mësimit

Një orë mësimi, në një klasë me një nxënës me autizëm, është shumë ndryshe nga një orë

ezakonshme. Për një mësuese të vetme, përballë një klase me më shumë se 30 nxënës dhe

epatrajnuar për të punuar dhe me një fëmijë me aftësi ndryshe, eksperienca e parë është shumëe

vështirë. Puna nuk fokusohet vetëm te nxënësit me autizëm, por edhe te pjesa tjetër e klasës.

Atyre u duhet folur për mënyrën se si të sillen me këta fëmijë dhe si t’i shohin si pjesëe tyre. Të

gjithë fëmijët me autizëm janë të ndryshëm, por ata kanë vështirësi në pesë fushakryesore. Këtu

përfshihen: komunikimi, ndërveprimi social, sjellje të përsëritura apo interesatë kufizuara,

vështirësi në përpunimin e informacionit dhe në stile të të nxënit, vështirësi nëpërpunimin ndijor.

Kuptimi i një mësuesi për karakteristikat e autizmit dhe ndikimi i tyre nëmësimin dhe

angazhimin, ka implikime për rezultatet e arsimimit të nxënësve të moshësshkollore në spektrin e

autizmit (Australia, 2016).

Organizimi i mësimit duhet përshtaturfëmijëve me autizëm, atyre duhet t’u jepet mundësia, dhe

koha e mjaftueshme për kryerjen e detyrës. Mësimdhënia duhet të jetë e qartë, e zëshme, të bëhet

me foto dhe t’iu sigurohen mjete të cilat ata mund t’i prekin dhe ndjejnë. Për fat të keq, tek ne ka

17

shkolla, kopshte, që merren me arsimimin e këtyre fëmijëve mirëpo mungojnë hapësira,

materiale e kuadro. Pas çdo suksesi të treguar, fëmiu duhet të motivohet dhe të shpërblehet.

2.3.3. Materialet mësimore

Materialet mësimore që duhet përdorur me fëmijët autik janë:

Auditive

Vizuele

Audiovizuele

Nxënësit me autizëm shpesh kanë nevojë për model të asaj që pritet ta realizon, sepse ata nuk

mund ta “imagjinojnë” si do të duket një produkt i përfunduar. Kryesisht, punohet me libraqë

janë prekë dhe ndjerë, të mësuarit përmes shqisave, dhe me karta të ilustruara. Po ashtu, edhe

terapia me muzikë ka treguar se është një ndërhyrje efektive për njohjen e deficiteve emocionale

tek autizmi.

2.3.4. Organizimi kohor

Organizimi kohor nënkupton përcaktimin dhe përcjelljen e planit të mësimit në mënyrë që

organizon dhe përcakton prioritet gjatë mësimit:

Përcaktimi i qëllimeve të mësimit

Planifikimi i orientuar kah realizimi i qëllimit

Planifikimi kohor dhe

Ndarja e detyrave në pjesë

2.3.5. Aktivitetet me fëmijët me autizëm

Emërtimet- shoqërimi i figurave identike: vendosim dy figura në tavolinë dhe kërkojmë nga

fëmiu të marrëdy figura identike dhe të veprojë njëjtë sikurse mësuesja. Komanda duhet të jetë:

“Vendos njësoj”.Shoqërimi i figurave të ngjashme- vështirësia e ushtrimit duhet të rritet. P.sh

vendosim figura si çanta, fletore, laps. Fëmijëve do t’i ipen një, nga një figurat, dhe më pas

shoqërohen ngafigura tjera. Qëllimi i këtij aktiviteti është të emërtojë objektet e punës së

përditshme në shkollë.

Më jep! Faza në të cilën mësuesi kupton se fëmiu me ÇSA, njeh dhe emërton objektet, etj.

18

Elementet e shkrimit- bashkimi i pikave, mund të fillohet me bashkimin e dy pikave dhe duke i

ndihmuar për t’i dhënë siguri, më pas ai të vazhdon vetëm. Modelimi me vija tëndërprera, ku nga

bashkimi i pikave mund të kalohet në këtë fazë. Imitimet, janë tërëndësishme për afësimin e

fëmijëve për të imituar një model që sapo u demonstrua. Në fletëtë bardha shënohen vija

vertikale, gjysmë rrethi, formë kryqëzore, etj. Ndërsa shkrimi ishkronjave fillon duke bashkuar

një herë vijat, e më pas pikat, e duke kaluar në shkronjën.

Kuptimi për shkronjën dhe grafiku- paraqitet shkronja e shoqëruar nga figura, shqiptimiduhet

të jetë i saktë dhe tingulli gjatë shqiptimit të shkronjës dhe emërtimit. Më pas kërkohetqë nxënësi

ta përsëritë. Pasi ata të kenë mësuar disa shkronja, mësuesi vendos dhe shkronjatjera që nuk i

kanë mësuar, dhe fëmiut i kërkon një shkronjë që ata e dinë, etj. Pasi të jenëmësuar shkronjat,

kalojmë tek fjalët p.sh fëmiut i vendoset shkronja e shoqëruar nga figuradhe atij i kërkohet të

merr shkronjat e dhëna dhe ta emërtojë figurën.

Elemente të mësimit të matematikës- format gjeometrike: ka veprimtari të ndryshme kufëmiut

i ipet figura e vizatuar në letër të bardhë e ai duhet ta ngjyros. Vendosen dhe tre formatë

ndryshme gjeometrike, me të njëjtën ngjyrë me qëllim që nxënësi të fokusohet vetëm te forma, i

emërton mësuesja e më pas kërkon nga nxënësi t’i emërton ai. Më pas mësuesja ndërron vendet e

figurave dhe kërkon që ai t’i emërton. Vizatimi i figurave fillon me vija tëndërprera, pastaj

kalohet në bashkimin e pikave dhe plotësimin e figurave pasi janë të dhënavetëm gjysmë.

Koncepti matematikor i madh i vogël- vie pas përvetësimit të figurave gjeometrike,

p.shtrekëndëshi i madh, trekëndëshi i vogël: hap pas hapi fëmijëve u jepen figurat me ngjyra

tëndryshme që ai të dallojë madhësitë e jo ngjyrën, etj.

Kuptimi i numrit- mund të jepet me anë të konkretizimit, fëmiut i tregojmë numrin një, dhemë

pas i shoqërojmë nga një element, ku më pas japim kuptimin e numrit duke ekonkretizuar me

mjete mësimore, p.sh një laps, një fletore. Pas kësaj fëmiut i japim numrin tashoqëron me figurën

që ka një element, etj (Hoxhaj, 2013).

Ngjyrat- në këtë rast mësuesja për veprimtaritë e reja fillon me bisedë hyrëse, apo ndonjëdetyrë

që u është dhënë në shtëpi. P.sh mësuesja kërkon të sjellin diçka që ka ngjyrë të kuqe,ku ajo e

shënon në fletoren e shënimeve të fëmiut. Mësuesja ka vizatuar mollë, qershi, luledhe mbi model

fëmijëve u hedh ngjyrë të kuqe dhe nxënësit e përhapin me gisht ngjyrën mbi figurën e dhënë

19

(gjatë gjithë kohës kërkohet t’i ofrohet ndihma), më pas priten figurat edhëna me ndihmën e

mësueses. Fëmijët duhet të nxiten pasi që zakonisht ata shfaqin sjellje tëacaruar kur bëjnë një

veprimtari të re ose jashtë dëshirës së tyre. Duhet të kemi parasysh sepas çdo pune të kryer nga

fëmiu ai duhet të shpërblehet.

2.3.6. Përshkrimi dhe vlerësimi

Vlerësimi i fëmijëve me autizëm bëhet në mënyra të ndryshme dhe metoda të ndryshme,

varësisht nga plani që përdoret, mosha e fëmiut dhe shërbimi që ai merr. Në vazhdim do

ipërmend disa nga sferat dhe pikat të cilat marrin parasysh anët specifike të zhvillimit të fëmijëve

autik.

Zhvillimi social- kjo sferë përmban 40 pika, ku fëmiu autik duhet t’i mësojë disa prej tyre.

Metoda kryesore për vlerësimin e secilës pikë është krahasimi dhe kontakti me fëmijën

gjatësituatave joformale për një periudhë të gjatë kohore.

Komunikimi-kjo sferë është e ndarë në dy nënsfera: në gjuhën perceptuese dhe ateekspresive,

ku kjo sferë është një nga pikat treguese e zhvillimit të dëmtuar tek fëmijët autik.

Gjuha perceptuese-kuptimi i gjuhës tek fëmijët fillon në mes të muajit të tetë dhe nëntë,

kupërmes melodisë, theksit dhe ngjyrës së zërit, fëmiu diferencon përmbajtjen. E kjo sferë

tekfëmijët autik shpesh herë është e dëmtuar. Në këtë sferë janë 57 pika, në mënyrë që

vlerësimimund të influencojë gjendjen aktuale të fëmijës.

Gjuha ekspresive- një numër i madh i fëmijëve autik kanë probleme të mëdha në shprehitë

verbale. Pjesa joverbale e gjuhës tek këta fëmijë nuk kijohet në mënyrë spontane, dhe kësaj pjese

duhet kushtuar rëndësi. Menaxhimi i aftësive bazë joverbale është parashikim përzhvillimin e

pjesës ekspresive. Kjo sferë përmban 14 pika. Për vlerësimin e aftësive të tëshprehurit verbalisht,

shfrytëzohet ndërvepriminë mes të fëmijës dhe prindit, i cili përmban 70 pika.

Imitimi- fëmijët e spektrit autik kanë deficit në këtë sferë, prandaj është e nevojshmenjohuria e

mundësive dhe aftësimi i imitimit jo vetëm motorik dhe verbal por dhe social. Kjosferë ka 53

pika, 25 për imitimin motorik, 11 për imitimin social dhe 18 për atë verbal.Vlerësimi bëhet

përgjatë vëzhgimit, lojës apo punës individuale me fëmijë.

20

Motorika-zhvillimi i motorikës dhe niveli i saj padyshim influencon dhe në nivelin

epërgjithshëm të individit. Për këtë sferë janë caktuar: 43 pika për sferën e motorikës së butëdhe

49 për sferën e motorikës së fortë. Vlerësimi bëhet përgjatë vëzhgimit, lojës apo

punësindividuale me fëmijë, apo situatave joformale.

Grafomotorika dhe piktura-kanë lidhje me zhvillimin e motorikës së butë, me

perceptimin,koordinimin sy-duar dhe aftësitë njohëse. Kjo sferë përmban 23 pika dhe vlerësimi

bëhetgjatë punës individuale.

Vetëpërgatitja- menaxhimi i kësaj sfere tek fëmijët autik ndihmon për të bërë më

kualitativejetën e tyre dhe të familjeve të tyre. Përsëritja e këtyre aktiviteteve duhet të jetë

evazhdueshme. Kjo sferë përmban vendosjen e pjatave dhe ushqimit në tavolinë 36 pika,veshja

31 pika, larja 20 pika, përdorimi i tualetit 20 pika.

Perceptimi- interimi i secilit sens te këta fëmijë është i dëmtuar dhe kjo shkakton, qëperceptimi i

botës prej tyre është i ndryshëm. Kjo sferë ndahet në perceptimin me sy, veshdhe prekje; 17 pika

në perceptimin më sy theksueshëm lidhet me mendimin vizual, 11 nësferën e të dëgjuarit, ndërsa

7 në perceptim të prekjes. Vlerësimi bëhet sipas vëzhgimit, lojësdhe punës individuale.

Mendimi abstrakt vizual- këtu kemi të bëjmë me aftësi siç janë: përcaktimi, kategorizimi,dhe

organizimi, që janë të nevojshme për organizimin dhe kuptimin e informacioneve, tëcilat vijnë

nga ambienti përreth. Tek kjo sferë janë gjithsejt 37 pika, vlerësimi bëhet gjatëpunës individuale

me fëmijë, gjatë lojës dhe situatave jo formale.Këto pikat e shënuara më lart janë pyetje që duhet

t’i përgjigjemi me shkallët vlerësuese:plotësoi, tregon me shenja, nuk plotësoi.Plotësoi (S)

vlerësojmë atëherë kur fëmija e kryen vet detyrën pa ndihmën e dikujt.Tregoi me shenja (Na)

vlerësojmë atëherë kur fëmija gjatë kryerjes së detyrës duhet të ndihmohet.Nuk plotësoi (Ne),

vlerësojmë atëherë kur fëmija nuk kupton përmbajtjen e detyrës, nuktregon asnjë dëshirë për të

kryer detyrën, ose gjatë plotësimit është i nevojshëm drejtimi i plotë fizik i pedagogut (Cadilova

& Zampachova, 2012).

21

KAPITULLI III

3. PLANI INDIVIDUAL ARSIMOR (PIA)

Plani individual arsimor (PIA), është dokumet zyrtar pedagogjik, i cili hartohet për fëmijët me

nevoja të veçanta arsimore, për të cilët ekipi vlerësues dhe mbështetës i fushave të ndryshme

zhvillimore ka marrë vendimin për arsimim me nevoja të veçanta.PIA shërben për planifikim

sistematik të edukimit, mësimdhënie për mbështetjen dhe përcjelljen e përparimit individual të

fëmijëve në mësim. PIA duhet të zhvillohet përmesnjë procesi bashkëpunues duke përfshirë

shkollën, prindërit, fëmijët (kur është epërshtatshme) dhe personelin tjetër përkatës. PIA është

një dokument i besueshëm (konfidencial) dhe informatat për të, mund t’u ipen të tjerëve vetëm

me lejen e prindërve. Ai iu referohet përshtatjes së programit edukativo- arsimor dhe fokusohet

në nevojat me prioritet të të nxënit (MASHT, 2016).

22

3.1 Çka përcakton PIA?

- Qëllimet edukative, arsimore të fëmijës për periudhën që zgjat plani individual,

- Objektivat mësimore të fëmijës përmes të cilave realizohet qëllimi i vendosur,

- Metodat e nevojshme për shërbimet që duhet ofruar si dhe burimet ekzistuese,

- Burimet e nevojshme për shërbimet që duhet ofruar si dhe burimet ekzistuese,

- Përmbajtjen e lëndëve mësimore të individualizuara ose fushave të aktiviteteve,

- Format e vlerësimit të fëmijës,

- Personat përgjegjës për hartimin e PIA-së dhe

3.2. Dokumentimi i përpilimit dhe evolimi i efikasitetit të programit

Pjesë integrale e PIA-së, është vlerësimi i përhershëm dhe grumbullimi i të dhënave të cilat do të

shfrytëzohen për përcaktimin e përparimit të fëmijës. Midis metodave për përcaktimin gjenden:

shkaqet e punës, shkaqet e vëzhgimit të sjelljes, shënime anekdotash, testet ebazuara në

kriteriumin e arritshmërisë, etj.

3.2.1 Hartuesit e PIA-së

Personat që marrin pjesë në hartimin e PIA-së, janë personat e përzgjedhur nga drejtori ishkollës

bashkë me mësimdhënësit e shkollave dhe mësimdhënësin udhëtues. Përgjegjësi e tyre është që

të organizojnë takime me personat që do jenë pjesmarrës në hartimin e PIA-së.Personat që

marrin pjesë në takimin dhe hartimin e PIA-së janë: prindi-kujdestari, mësuesi mbështetës,

mësimdhënësi udhëtues, arsimtarët lëndor, dhe ofruesit e shërbimeve profesionale (psikologu,

pedagogu, logopedi).4.MASHT.(2017, march 21). Retrieved may 13, 2017, from

http://masht.rksgov.net/uploads/2017/03/korniza-kurrikulare-finale.pdf

23

3.2.2 Vendi i realizimit të PIA-së

Vendi i realizimit të PIA-së është shkolla. Për këtë duhet krijuar kushte për realizimin e tij në

kuadër të aktiviteteve të përbashkëta në klasë sa herë të jetë e mundshme, sepse çdo ndarje e

fëmijës nga klasa mund të jetë destimulative. Pjesa e aktiviteteve të planifikuara duhet

tërealizohet në shtëpi, në rrethin familjar. Përpos shkollës, vendi ku mund të realizohet PIA

mund të jetë një qendër terapeutike, shoqatë apo organizatë që merret me trajtimin e

fëmijëveautik.

Malile, E. (2007). Autizmi sa të përgaditur jemi. In E. Malile, Autizmi sa të përgaditur jemi (p. 18).

Tiranë

KAPITULLI IV

Struktura e Planit Individual Arsimor (PIA)s

4. FORMA E PLANIT INDIVIDUAL I ARSIMIT (PIA)

4.1.PJESA ADMINISTRATIVE

Pjesa administrative e PIA-s, ka për qëllim të mbledhë të dhënat kryesore të fëmijës për të cilat

paraprakisht është pajtuar prindi ose kujdestari i tij. Pjesa administrative përbëhet prej pesë (5)

pikave, të cilat synojnë të mbledhin informata themelore për fëmijën për të cilin krijohet PIA.

Pikat e pjesës administrative të PIA-s janë të radhitura si më poshtë:

1.Të dhënat për fëmijën

Këtu kërkohet të shkruhen të dhënat e sakta: emri dhe mbiemri i fëmijës, datëlindja e fëmijës,

emri dhe mbiemri i prindit ose kujdestarit, vendbanimi, numri i telefonit (fiks ose celular),

adresa e postës elektronike (të prindit dhe fëmijës, nëse kanë), emri i institucionit arsimor, klasa

24

apo grupmosha së cilës i përket fëmija. Gjithashtu duhet shënuar edhe gjuha amtare e fëmijës

(p.sh., gjuha e shenjave për fëmijët e shurdhër) dhe gjuha e komunikimit (p.sh., përmes

fotografive, simboleve etj.) si dhe emri i mësimdhënësit/edukatorit të grupit, klasës. FORMA E

PLANIT INDIVIDUAL I ARSIMIT (PIA):

Emri dhe Mbiemri

Ditëlindja

Prindërit/ Kujdestarët

Gjuha amtare

Telefoni

Adresa e postës elektronike

Vendbanimi

Institucioni arsimor

Klasa/ Grupmosha

Mësimdhënësi/Edukatori

2.Historiku i shkollimit paraprak

Në këtë pjesë shënohen informata për shkollimin paraprak të fëmijës. Ky informacion merret

gjatë bashkëbisedimit me prindin ose kujdestarin e fëmijës dhe është e dëshirueshme që, përveç

emrit të shkollës apo institucionit parashkollor ku ka qenë më parë fëmija, të shënohet edhe

vendi i institucionit arsimor.

FORMA E PLANIT INDIVIDUAL I ARSIMIT (PIA):

Çerdhe Periudha kohore ___________________

☐ Kopsht Periudha kohore ___________________

☐ Shkollë Periudha kohore ___________________

☐ Qendra burimore Periudha kohore ___________________

☐ Të tjera

3.Gjendja shëndetësore paraprake dhe aktuale

25

Këtu shënohen të gjitha informacionet për gjendjen shëndetësore, duke plotësuar rubrikat e

mëposhtme dhe kush është përgjegjës për këtë gjatë kohës kur fëmija është në shkollë:

• Rekomandimet mjekësore: Nëse ka rekomandime dhe këto rekomandime janë bërë

nga personeli shëndetësor, si, p.sh.: fiziatri, neurologu etj. në formë të shkruar.

• Intervenimet: Nëse fëmija, për shkak të sëmundjes apo anomalive të lindura, u është

nënshtruar ndërhyrjeve kirurgjike.

• Rehabilitim: Nëse fëmija ka përfituar prej seancave (re)habilituese, si, p.sh.:

psikosociale, motorike, zhvillimit të të folurit apo vazhdon të ndjekë ndonjë seancë a

program me qëllim (re)habilitimi.

• Terapitë mjekësore: Nëse fëmija është duke marrë terapi mjekësore, të përshkruar nga

personeli mjekësor, kjo terapi duhet shënuar.

• Paisjet mbështetëse: Këtu shënohen paisjet e veçanta mjekësore, që fëmija i përdor,

p.sh.: mjete ndihmëse të dëgjimit, paisje ndihmëse për lëvizje etj.

• Shërbimet e tjera: Nëse fëmija rregullisht apo kohë pas kohe përfton shërbime që kanë

të bëjnë me zhvillimin e përgjithshëm të tij.


Rekomandimet mjekësore

Intervenimet

Rehabilitimet

Terapitë mjekësore

Paisjet mbështetëse

Shërbimet e tjera

26

4. Institucioni arsimor ku fëmija do të vijojë mësimin:

Kërkohet të plotësohet tabela për institucionin arsimor ku do të vijojë mësimin fëmija, si dhe

përcaktimi i orarit të plotë apo të pjesshëm.


Vendi Orari i plotë Orari i pjesshëm

Klasë e rregullt

Klasë e bashkëngjitur

Qendër burimore

Institucione parashkollore

Tëtjera

5. Shërbimet brenda dhe jashtë institucioneve edukativo-arsimore

Kërkohet të shënohen informatat për shërbimet ekzistuese që ofrohen brenda institucionit

arsimor dhe shërbimet e tjera që merren jashtë institucionit arsimor.

FORMA E PLANIT INDIVIDUAL I ARSIMIT (PIA)

Shërbimi Emri dhe mbiemri Kontakti (Nr. Telefonit / e-mail)

Psikologu

Pedagogu

Mësuesi/Edukatorja

mbështetëse

Asistenti i fëmijës

Mësuesi udhëtues

27

Te tjerë

KAPITULLI V

II PJESA PEDAGOGJIKE

Pjesa pedagogjike është pjesa më e rëndësishme e PIA-s. Në këtë pjesë duhet të ketë informata

për gjendjen aktuale të fëmijës, d.m.th. aftësitë, shkathtësitë, prirjet dhe nevojat. Duhet të

përshkruhen qartë qëllimet dhe rezultatet e të nxënit, metodat e punës, përshtatjet, materialet e

nevojshme didaktike për punë dhe mënyrat e vlerësimit të fëmijës. Në vazhdim do të shpjegohen

procedurat dhe mënyra si duhet të plotësohet pjesa pedagogjike e PIA-s.

1. Niveli i gjendjes aktuale të fëmijës

Që të mund t’i caktojmë qëllimet dhe rezultatet e të nxënit të fëmijës, duhet të jemi të njohur me

gjendjen e përgjithshme të tij; aftësitë, shkathtësitë dhe nevojat e fëmijës në fusha të ndryshme.

Këtu përshkruajmë aftësitë, shkathtësitë, prirjet dhe nevojat e fëmijës, bazuar në informatat që

merren nga personat që punojnë me fëmijën(referojuni raportit të ekipit vlerësues komunal) dhe

nga familja. Këtu duhet të shënohet edhe data kur është bërë përshkrimi i gjendjes aktuale të

fëmijës. Përshkrimi i gjendjes aktuale të fëmijës duhet të bëhet në bazë të fushave të zhvillimit të

fëmijës, siç janë:

1. Fusha e zhvillimit njohës

28

• p.sh., përdorimi aktiv i shqisave, përzgjedhja, kategorizimi, zgjidhja e problemeve, të

kuptuarit e shkakut – pasojës, të menduarit, kreativiteti etj.;

2. Fusha e zhvillimit social – emocional

• p.sh., shkathtësitë shoqërore dhe shkathtësitë për bashkëpunim, të shprehurit,

identifikimi dhe menaxhimi i ndjenjave, vetëmenaxhimi;

3. Fusha e zhvillimit të gjuhës dhe komunikimi

• p.sh., komunikimi verbal (gjuha, të folurit, shenjat, të shprehurit, fjalori, leximi) dhe jo

verbal (shkrimi, gjuha e shenjave, simboleve, gjestet, gjuha trupore) etj.

4. Fusha e zhvillimit fizik dhe motorik

• p.sh., shkathtësitë e mëdha dhe të vogla motorike; ekuilibri, koordinimi (sy-dorë), ritmi,

tonusi i muskujve, lëvizja etj.

5. Fusha e shkathtësive të jetës së përditshme

• p.sh., pjesëmarrja aktive në mjedisin që e rrethon, niveli i vetiniciativës, niveli i pavarësisë,

shëndeti, siguria, shkathtësitë për jetë, aktivitetet e kohës së lirë etj.

Niveli i gjendjes aktuale të fëmijës (nëse fëmija/nxënësi ka vlerësim pedagogjik nga ekipi

vlerësues komunal, përshkruajeni në këtë pjesë)

1. Data :______________________

1. Fusha njohëse dhe njohuritë e përgjithshme

2. Fusha sociale dhe emocionale

29

3. Fusha e gjuhës dhe komunikimit

4. Fusha e zhvillimit të fizik

5.Fusha e shkathtësive të jetës së përditshme

QËLLIMI I PËRGJITHSHËM I TË NXËNIT

QËLLIMI 1

______________________________________________________________________________________________________________

30

______________________________________________________________________________________________________________

QËLLIMI 2

______________________________________________________________________________________________________________

Qëllimi është pikësynim të cilin dëshirojmë të arrijmë si rezultat i punës pedagogjike me

fëmijën/nxënësin brenda një periudhe të caktuar kohore (një vit shkollor). 5MASHT. (2017,

FEBRUAR 7). Retrieved MAY 13, 2017, from GOOGLE: http://masht.rks-

gov.net/uploads/2017/02/20161006-psak-2017-2021_1.pdf

2.Lënda e individualizuar _________________________________Data ______________Numri i orëve të përcaktuara ____ Emri i mësimdhënësit_____________

Aftësitë dhe shkathtësitë e nxënësit për lëndë Nevojat arsimore të nxënësit për lëndë

Rezultatet e të nxënit

Metodat dhe teknikat e punës Format e punës Materialet didaktike☐ Verbale ☐ Individuale☐ Ilustrimit ☐ Çift☐ Demonstrimit ☐ Grup☐ Eksperimentale☐ Laboratorike☐ (shto të tjera)

31

Mbështetja nga bashkëpunëtorët profesionalë brenda dhe jashtë

☐ Edukatori mbështetës☐Mësuesi udhëtues nga Qendrat burimore☐ Psikologu☐ Pedagogu☐ Punëtori shëndetësor (pediatri, infermierja etj.)☐ Etj. (shto të tjerë)

Metodat e vlerësimit të të nxënit të fëmijës/ nxënësit

☐ Testet e administruara individualisht ose për grupe të vogla☐ Lejimi i kohës shtesë për nxënësin për të plotësuar testet apo detyrat☐ Lejimi i përgjigjeve me gojë☐ Thjeshtësimi i gjuhës së përdorur dhe udhëzimeve për pyetjet në teste☐ Përdorimi i fotografive dhe simboleve☐ Përdorimi i mjeteve konkrete gjatë vlerësimit☐ Inkurajimin e vetëvlerësimit të nxënësve☐ Vlerësimi me anë të projekteve individuale ose grupore☐ Vlerësimi me anë të portfolios etj.☐ (shto metoda/instrumente të tjera të përdorura etj.Përshkrimi i nivelit të arritjes së rezultateve të të nxënit

Periudha kohore Çka është punuar në drejtim të arritjes së rezultateve tëpërcaktuara të të nxënit (raportim nga mësimdhënësi,edukatori, prindi dhe të tjerë)

Gjysmëvjetori i parëNiveli i arritjes së rezultateve të të nxënit

Metodat dhe teknikat e punës që janë përdorur

Materialet didaktike që janë përdorur

32

Hapat/veprimet për muajt në vijim për arritje të rezultateve

Niveli i arritjes së rezultateve të të nxënitGjysmëvjetori i dytë

Metodat dhe teknikat që janë përdorur

Materialet didaktike që janë përdorur

Hapat/veprimet për muajt në vijim për arritje të rezultateve

FORMË QË PLOTËSOHET PËR FËMIJË/ NXËNËS QË PUNOJNË ME PROGRAMINMËSIMDHËNIA SIPAS FUSHAVE TË AKTIVITETEVE

35

KAPITULLI VI

III PJESA REHABILITUESE

(Kjo pjesë plotësohet në rastet kur fëmija merr shërbime rehabilituese)

Përveç pjesës pedagogjike, disa fëmijë kanë nevojë edhe për trajtime rehabilituese, të cilat

kryesisht ofrohen jashtë institucioneve edukativo-arsimore. Përveç qendrave burimore, të cilat

mund të ofrojnë disa shërbime, shërbimet e tjera janë në domenin e institucioneve shëndetësore.

Kjo pjesë duhet të plotësohet vetëm në rastet kur fëmija merr shërbimet rehabilituese. Shërbimet

rehabilituese caktohen nga ekipi vlerësues pedagogjik në komuna, duke u mbështetur në

raportin/et mjekësore që posedon fëmija/nxënësi. Është me interes që në PIA të shënohen

shërbimet rehabilituese që merr fëmija/nxënësi, në mënyrë që qëllimet e përcaktuara me PIA të

koordinohen me ato rehabilituese. Gjatë hartimit të PIA-s është me shumë interes të përfshihen

edhe ofruesit e shërbimeve rehabilituese. Gjithashtu, nga prindërit duhet të merren informata për

shërbimet rehabilituese që ofrohen ose janë marrë më parë. Para se të merret informata nga

ofruesit e shërbimeve rehabilituese, duhet të merret leja nga prindi ose kujdestari i fëmijës. Nëse

ofruesit e shërbimeve rehabilituese nuk mund të marrin pjesë në takimet e PIA-s, atëherë janë të

obliguar që informatat e tyre rreth fëmijëve t’i dërgojnë me shkrim, e po ashtu të marrin

informacione nga takimet.

1. Shërbimet rehabilituese

Këtu është një listë e shërbimeve të mundshme rehabilituese, e ju mund të shënoni të gjitha

trajtimet ose shërbimet e ofruara për rehabilitimin e fëmijëve, p.sh.:

• Psikologu

• Pedagogu

• Fizioterapeuti

• Logopedi

• Mobiliteti dhe shkathtësitë ditore

• Orientimi në hapësirë

• Terapia e punës

36

• Shkathtësitë shoqërore

• Surdoaudiologu

• Oligofrenologu

• Oftalmologu

• Të tjera: specifko

Lloji i shërbimit Institucioni/shoqata/OJQ/Personi privat që ofronshërbime+

Periudha kohore

2. Qëllimi i trajtimit të rehabilitimit

Bazuar në informatat e mbledhura nga prindërit dhe ofruesit e shërbimeve dhe në raportin nga

shërbimet rehabilituese që merr fëmija/ nxënësi, mund të përshkruani disa prej shërbimeve që

fëmija/nxënësi merr si dhe periudhën kohore.6MASHT. (2017, FEBRUAR 7). Retrieved MAY 13,

2017, from GOOGLE: http://masht.rks-gov.net/uploads/2017/02/20161006-psak-2017-2021_1.pdf

3. Vendi ku ofrohen shërbimet rehabilituese

Shënoni më poshtë, ku ofrohen shërbimet rehabilituese, p.sh.:

Institucionet parashkollore

• Shkolla

• Qendrat burimore

• OJQ-të,

• Qendrat e mjekësisë familjare

• Spitalet rajonale dhe QKMF-t

• Specifiko të tjera!

37

IV.PLANIFIKIMI I TRANSICIONIT

(Faza e kalimit)

Kujdes i veçantë duhet t’u kushtohet periudhave të transicionit/kalimit të fëmijës dhe kjo pjesë

duhet të plotësohet vetëm në rastet kur fëmija kalon:

• prej njërit në institucionin tjetër (kur ndërron vendbanimin)

• prej një niveli të shkollimit në nivelin më të lartë

• prej qendrës burimore në shkollën e rregullt dhe anasjelltas

• prej klasës së bashkangjitur në klasën e rregullt dhe anasjelltas

Në mënyrë që të sigurojmë kalimin efikas dhe mbështetjen e vazhdueshme, ky proces duhet të

përgatitet dhe të planifikohet mirë. Në mënyrë që fëmijës t’i ofrohet mbështetje e vazhdueshme,

pa ndonjë vonesë, të gjitha informatat relevante duhet t’i jepen shkollës së pranimit. Në takimin

kalimtar informatat duhet të barten nga shkolla e mëparshme e fëmijës në shkollën pranuese.

Nga prindërit duhet të merret leja për bartjen e informatave në fazën e tranzicionit (kalimit).

Në takim duhet të marrin pjesë:

• prindërit

• edukatorët/ mësimdhënësi i klasës/ mësimdhënësi gjithëpërfshirës nga shkolla e

mëparshme e fëmijës

• Mësimdhënësi udhëtues nga qendra burimore, nëse është e nevojshme

• Mësimdhënësi i klasës/ mësimdhënësi gjithëpërfshirës dhe drejtori i shkollës pranuese

38

Përfundimi

Njerëzit që vuajnë nga autizmi, shpesh kanë një rreze të kufizuar interesash dhe shfaqinsjellje

dhe mënyra të sjelljes përsëritëse, si dhe kundërveprime të ndryshme në mjedisin dherrethanat e

përditshme.

Autizmi është njëçrregullim i rëndë i funksioneve të trurit dhe përrrjedhojë edhe rregullimeve të

sjelljes njerëzore, që veçohet me një dëmtim të komunikimit,ndërveprimit dhe përfytyrimit

shoqëror.Në punim kemi përmendur se autizmi shfaqet tek fëmijët para moshës tre vjeqare

dheshoqërohet me vonesa në ndërveprimet e tyre shoqërore. Fëmijët me autizëm janë fëmijë

menjë pamje fizike më se normale dhe kjo e bënë më të vështirë konstatimin e fëmijëve autik.

Sinjë nga simptomat e para të autizmit është kontakti me sy, ku fëmija i largohet çdo llojkontakti

të tillë. Disa prej karakteristikave që i veçon personat me autizëm janë të tilla si:mungesë interesi

në krijimin e marrdhënieve me të tjerët apo në krijimin e lidhjeveemocionale, forma të pazakonta

të lojës (ose mungesë e saj, duke e zëvendësuar këtë me lëvizje dhe rituale përsëritëse e

stereotipike siçështë përplasja e duarve), rezistencë për të ndryshuar rutinat e ditës, ndjeshmëri e

tepruar ndaj stimujve mjedisor (zhurmat e larta, dritate forta), mundësia e lëndimit të vetvetes,

ose sjellja agresive ndaj të tjerëve. Karakteristikë më dominuese tek këta fëmijëështë loja e gjatë

stereotipike dhe përshtypje nga drita dhehijet.

Autizmi është pjesë e pesë çrregullimeve të përhapura të zhvillimit: çrregullimi autistik,

çrregullimi i Aspergerit (karakterizohet nga dëmtime në ndërveprime sociale dhe prania

einteresave dhe aktiviteteve të kufizuar, mirpo pa vonesë të konsiderueshme të

përgjithshmeklinike në zhvillimin e gjuhës dhe me zhvillim të inteligjencës mesatare apo mbi

mesataren),rregullimi i Rett-it (karakterizohet me periudha të zhvillimit normal dhe pastaj

humbjen eaftësive të fituara më parë), rregullimi disintegrues i fëmijëve (karakterizohet me

zhvillimnormal për të paktën 2 vitet e para dhe më pas humbjen e këtyre aftësive gjatë

zhvillimitnormal) dhe rregullimi pervaziv i fëmijëve (autizmi atipik, karakteristikat themelore

tPDD-NOS janë dëmtimi më i përhapur në zhvillimin e ndërveprimit social reciprok,

sjelljeve,interesave dhe aktiviteteve stereotipike), të cilat karakterizohen nga anomalitë

endërveprimeve shoqërore dhe komunikimit, interesa të kufizuara dhe sjellje të

përsëritura.Fëmijët autik nuk reagojnë ndaj ambientit dhe personave që i rrethojnë, nuk

39

shfaqinemocione. Kanë tolerancë zero ndaj ndryshimeve të ambientit që i rrethon. Sjelljet e tyre

janë shpesh në formë rituale apo përsëritëse (lëvizin krahët, rreshtojnë objekte të ndryshme

pambarim...), shpërthejnë në të qeshura pa kuptim, tregohen të pandjeshëm ndaj dhimbjeve,

etj.Sjellja e tyre në të shumtën e rasteve mund të jetë edhe agresive, sjellje që

shkatërrojnëobjekte të ndryshme si dhe vetë-dëmtim.

Autizmi nuk është sëmundje (as sëmundje mendore, as psikozë)! Ai është një sindromë që

paraqet një karakter të përhershëm.

40

Rekomandimi

a) Rekomandimet për MASHT-in

• Përpilim i planeve individuale arsimore (PIA) për kopshte dhe institucione

parashkollorekrahas udhëzuesve administrativ që janë në shfrytëzim lidhur me edukimin e

fëmijëve me autizëm.

• Hartimi i programeve trajnuese për specializimin profesional të punonjësve dheprindërve, për

të trajtuar fëmijët me të njëjtat standarde nëpërmjet aplikimit të programeve dhe të planeve

individuale arsimore (PIA).

• Hartimi i programeve të shërbimeve pranë familjeve nga profesionistët, për të informuar saktë

dhe shpejt prindërit rreth nevojave të fëmijës dhe mënyrave efikase të marrëdhënieve prind-

fëmijë që ndikojnë në efektivitetin e progresit të fëmijëvetë tyre që në moshë të hershme.

b) Rekomandimet për KK

• Hartimi dhe zbatimi i strategjive që parashikojnë veprimtari komunitare bazuar nëparimin e

vullnetarizmit të shërbimit edukativo-social ndaj fëmijëve me autizëm.

• Hartimi i strategjive që zbutin dhe reduktojnë stigmatizimin dhe paragjykimin përaftësitë e

mësimnxënies së fëmijëve me autizëm, për t’u integruar në shkolla normale me qëllimintegrimin

e tyre në komunitet.

• Hartimi i programeve me paketa informative për prindërit mbi llojet e terapive edukative

familjare që mund të ushtrojnë prindërit në familje për të përshpejtuar procesin e rehabilitimit të

fëmijëve të tyre.

• Sigurimin e mjeteve të konkretizimit si infrastrukturë të domosdoshme për tëpërshpejtuar

procesin konjitiv të fëmijëve me autizëm.

c) Rekomandimet për mësimdhënës

• Fëmijët me autizëm janë si të gjithë fëmijët e tjerë. Ndryshimi konsiston në faktin se ekzistenca

e një mangësie të lindur apo të pësuar gjatë jetës kërkon një përkujdesje, mbrojtje apo mbështetje

të veçantë. Kërkon një investim të madh kulturor, shpirtëror dhe material nga familja, komuniteti

41

që i rrethon dhe organet vendimmarrëse për të përmirësuar në maksimum mundësinë e orientimit

autonom ose të pavarur në jetënnormale.

• Përkra hje e vazhdueshme, durim dhe më shumë përkushtim në edukimin dhe arsimimine

fëmijëve me autizëm.

• Bashkëpunim në mes të shkollës dhe prindërve po ashtu në mes të shkollës dheinstitucione

apo shoqatave që merren me trajtimin e këtyre fëmijëve.

d) Rekomandimet për prindër

• Prindërit duhet të përfshihen sa më shumë në aktivitetet dhe jetën sociale, sepsekjo është jo

vetëm në të mirën e fëmijëve por edhe të tyre për të përballuar me sukses paragjykimet.

• Prindërit duhet të shoqërohen me prindër të tjerë, sepse kjo do t’i ndihmojë ata nëkuptimin e të

përbashkëtave dhe ndryshimeve të fëmijëve të tyre.

• Prindërit duhet të organizohen në organizata jofitimprurëse për të mundësuar lobiminpër të

drejtat e tyre, për të organizuar aktivite psiko-sociale, si dhe për të shkëmbyer përvojat dhe

njohuritë.

“Keqardhja që unë shfaqja ndaj nxënësit tim me autizëm nuk i shërbente askujt dhe vetëm

tani e kuptoj se shprehja e mëshirës ndaj tij ishte e gabuar”.(Huazuar)

42

BIBLOGRAFI

1) Australia, A. S. (2016, may 23). Learning and other issues. Retrieved may 25, 2017, fromhttp://ëëë.positivepartnerships.com.au/learning-and-other-issues

2) AUTIZMI. (2017). Retrieved MAY 23, 2017

3) Cadilova, V., & Zampachova, Z. (2012). Profili edukativo- vlerësues i fëmijës me sëmundje tëspektrit të autizmit. In V. Cadilova, & Z. Zampachova, Profili edukativo vlerësues i fëmijës mesëmundje të spektrit të autizmit (pp. 7-9). Chez Republic.

4) Hoxhaj, G. (2013). Të punosh me fëmijën, nxënësin, me çrregullime të spektrit të autizmit. InG. Hoxhaj, Të punosh me fëmijën, nxënësin, me çrregullime të spektrit të autizmit (p. 80).Tiranë:mediaprint.

5) https://sq.ëikipedia.org/ëiki/Autizmi. (2017, april 15). Retrieved froMhttps://sq.ëikipedia.org/ëiki/Autizmi.

6) Malile, E. (2007). Autizmi sa të përgaditur jemi. In E. Malile, Autizmi sa të përgaditur jemi (p.18). Tiranë.

7) MASHT. (2006, december 12). Retrieved may 12, 2017, from GOOGLE: http://masht.rks-gov.net/uploads/2015/06/1-ligji-per-arsimin-parauniversitar.pdf

8) MASHT. (2016, June). Retrieved may 29, 2017, fromhttps://masht.rksgov.net/uploads/2015/06/hartimi-planit-individual-te-arsimit-pia-shqip-pdf-1.pdf

9) Masht. (2017, march 21). Retrieved may 13, 2017, fromhttp://masht.rksgov.net/uploads/2017/03/korniza-kurrikulare-finale.pdf

10)MASHT. (2017, FEBRUAR 7). Retrieved MAY 13, 2017, from GOOGLE: http://masht.rks-gov.net/uploads/2017/02/20161006-psak-2017-2021_1.pdf

11)Mattheës, B., & Ross, L. (2010). metodat e hulumtimit . Tiranë: Qendra per ArsimDemokratik.

12)PATTAN. (n.d.).http://ëëë.pattan.net/category/Educational%20Initiatives/Autism/blog/Summary_of_ABA_Outcomes.html. Retrieved JUNE 20, 2017, fromhttp://ëëë.pattan.net/category/Educational%20Initiatives/Autism/blog/Summary_of_ABA_Outcomes.html

13)Saqellari, S. (2011). Autizmi. In S. Saqellari, Autizmi (pp. 54-55). Tirane: Onufri.

43

SHTOJCA

Fig. 2 Simptomat e fëmijëve autik.

44

Fig. 2 Sfidat e trajtimit të fëmijëve me autizëm.

Documents

PUNIM DIPLOME - edukimi.uni-gjk.org … · PUNIM DIPLOME PËRPILIMI I PLANEVE INDIVIDUALE-MËSIMORE I BAZUAR N ... Scientific and Cultural Organization. 9 HYRJE Çrregullimet e spektrit