REPUBLIKA E SHQIPËRISË UNIVERSITETI I TIRANËS FAKULTETI I SHKENCAVE SOCIALE DEPARTAMENTI I SOCIOLOGJISË PROGRAMI I STUDIMIT TË DOKTORATURËS

PUNOI UDHËHEQËS SHKENCOR ROLAND LAMI Prof, As. Dr. ALEKSANDER KOCANI

Tiranë, 18 Nentor 2013

2

FALENDERIMET Në mënyrë të veçantë dua t’i shpreh mirënjohjen Prof. Zyhdi Dervishi-t, i cili e shqyrtoi me shumë kujdes e profesionalizëm punimin. Kritikat dhe sugjerimet e tij më ndihmuan ti rikthehem edhe njëherë punimit, sidomos disa kapitujve dhe çështjeve të veçanta. Njëkohësisht, shfrytëzojë rastin të falënderojë PhD Fatos Tarifa për këshillat e vlefshme dhe konsultimet që kam zhvilluar më të. Eksperienca e pasur e tij në trajtimin e temave të tilla më ka shërbyer për të zgjeruar fokusin e analizës. Gjithashtu, shpreh mirënjohjen edhe për Dr. Tomi Treska me të cilin kam diskutuar çështje të veçanta të punimit dhe shumë ide të tij më kanë shërbyer për të rikonceptuar trajtesat në disa kapituj të veçantë. Një falënderim do t’iu adresoja studentëve të vitit dytë të shkencave politike që realizuan me shumë përgjegjësi dhe përkushtim intervistat në terren në kuadrin e anketimit të kryer në qytetin e Tiranës. Shpreh mirënjohje të thellë për udhëheqësin e temës së doktoraturës Prof. As. Dr. Aleksandër Kocani në drejtim të konsulencës së vazhdueshme që ka ofruar gjatë punës kërkimore. Sidomos, në drejtim të ndërtimit të metodikës së punë kërkimore, realizimit të sondazhit dhe harmonizimit të të dhënave sasiore me ato cilësore. Rigoroziteti i tij shkencorë dhe përvoja shumë e madhe në udhëheqjen e temave në disa nivele, kanë influencuar pozitivisht tek unë për të qenë më shumë efikas dhe i përgjegjshëm në përmbushjen e kërkesave shkencore. Ndjehem me fat që pata mundësi të bashkëpunojë më Prof. As. Dr. Aleksandër Kocani dhe të përfitojë nga përvoja e tij shkencore. Falë mbështetjes dhe këshillave të vazhdueshme, arrita të përmbyllë punën kërkimore. Së fundmi, po jo më pak e rëndësishme falënderimet i adresohen bashkëshortes sime Klodiana, e cila më ka krijuar lehtësira dhe mjedisin e ngrohte familjarë për të realizuar këtë temë doktorature.

3

PERMBAJTJA I. IDEOLOGJIA 1.1 Diskutimet teorike rreth koncepteve: “e majta”, “e djathta..................................14 - 18 II. TRANSFORMIMI I INTITUCIONEVE NE VENDET E EUROPES LINDORE 2.1 Tranzicioni politik në vendet post-komuniste......................................................19 - 21 2.2 Tranzicioni ekonomik në vendet post- komuniste................................................21 - 25 2.3 Tranzicioni post- komuniste në Shqipëri...............................................................25- 28 III. PARTITE POLITIKE NE SHQIPERI 3.1 Ridimensionimi ideologjik i Partisë së Punës......................................................29 - 31 3.2 Profili ideologjik i Partisë Demokratike...............................................................31 - 33 3.3 Qëndrimet e PD dhe PS gjatë periudhës 91 – 96..................................................33 - 41 3.4 Qëndrimet e PS dhe PD gjatë periudhës 1997 – 2001..........................................41 - 44 3.5 Diskursi i Integrimit Evropian 2002 – 2012........................................................44 - 53 IV. SISTEMET ZGJEDHOR DHE IDEOLOGJIA 4.1 Ndikimi i sistemeve zgjedhore në aspektin doktrinarë........................................54 – 60 4.2 Performanca e partive të vogla.............................................................................60 - 64 V. SHOQERIA CIVILE 5.1 Roli i shoqërisë civile në demokraci....................................................................65 - 67 5.2 Formalizimi i OJF – ve në Shqipëri.....................................................................67 - 68 5.3 OJF-të në proceset e formësimit dhe përfaqësimit të grupeve sociale.................68 - 76 VI. GRUPET E INTERESIT 6.1 Natyra e grupeve të interesit.................................................................................77 - 80 6.2 “Anemia” e grupeve të interesit në proceset vendimmarrëse në Shqipëri...........80 - 81 6.2.1 Grupet shoqërore në zonat rurale......................................................................81 - 84 6.2.2.Grupet shoqërore migrues në zonat periurbane.................................................84 - 87 6.2.3.Grupet shoqërore në zonat urbane.....................................................................87 - 94 VII. ELITAT POLITIKE 7.1 Elitat dhe demokracia..........................................................................................95 - 97 7.2 Kontributi i elitave në politikën shqiptare...........................................................97- 100 VIII. MEDIA DHE IDEOLOGJIA 8.1 Mediatizimi i politikës......................................................................................101- 104 8.2 Mediatizimi i politikës shqiptare......................................................................105 -108 8.3 Televizori, partitë politike dhe elektorati..........................................................108- 117 8.4 Roli i rrjeteve sociale në politikë.......................................................................117- 125 8.5 Personalizimi i politikës....................................................................................125- 130 8.6 Ligjërimi konfliktual.........................................................................................130- 136

4

IX. EFEKTET GLOBALE NE IDEOLOGJI 9.1 Efektet e globalizimit në vende me demokraci të “re”.....................................137 - 141 9.2 Globalizmi i politikës së majtë dhe të djathtë në pozicione të reja...................141- 144 9.3 Influenca e FMN –së në arenën ndërkombëtare................................................144- 146 9.4 Roli i FMN – së në Shqipëri..............................................................................147- 153 X. BALLAFAQIMI I TE DHENAVE ME PLIKIMIT E DEDUKTUARA NGA HIPOTEZA 10.1 Rezultatet e testimit të implikimit 1................................................................154- 155 10.2 Rezultatet e testimit të implikimit 2................................................................156- 157 10.3 Rezultatet e testimit të implikimit 3................................................................157- 158 10.4 Rezultatet e testimit të implikimit 4................................................................158- 159 10.5 Rezultatet e testimit të implikimit 5................................................................159- 160 10.6 Rezultatet e testimit të implikimit 6................................................................160- 161 10.7 Rezultatet e testimit të implikimit 7................................................................161- 163 XI. PERCEPTIMI I STRUKTURIMIT TE RAPORTIT PARTI POLITIKE IDEOLOGJI NGA ELEKTORATI I QYTETIT TE TIRANES 11.1 Metodologjia e anketimit.................................................................................164- 167 11.2 Rezultatet e anketimit......................................................................................167- 246 11.3 Interpretimi i rezultateve.................................................................................247- 252 XII. KONKLUZIONE...........................................................................................253-256 XIII BIBLIOGRAFIA...........................................................................................257- 269 XIV. SHTOJCA. 14.1 Pyetësori .........................................................................................................269- 279 14.2 Frekuencat.......................................................................................................280- 301 14.3 Tabelat e kryqëzuara.......................................................................................302- 387 14.4 Grafiket............................................................................................................388- 470

5

PARATHËNIE Në studim, koncepti i ideologjisë tek partitë politike shqiptare, shikohet i lidhur ngushtësisht me dinamikën e zhvillimeve të realiteteve të “thella” social – ekonomike të shoqërisë. Këto të fundit, shpesh sendërtojnë politikën, dhe anasjelltas. Pikërisht, kjo ndërlidhje mes këtyre variablave bëhet objekt studimi në këtë punim. Nga pikëpamja e perspektivës teorike, paqartësia ideologjike shpjegohet nisur nga perspektiva strukturore – funksionaliste. Ndërvarësitë që krijohen mes faktorëve të «thellë social» dhe ligjërimit politik mundësojnë paqartësinë e ideologjisë. E gjitha kjo, me synimin e vetëm, të kuptimit më të mirë të rrethanave që kushtëzojnë subjektet politike për ti përfaqësuar kategoritë sociale që burojnë nga ky kontekst social dhe për të nxjerr implikimet që vijnë në drejtim të ndërtimit të identitetit politik nga lloji i ligjërimit që buron nga aktori politikë. Kjo ndërvarësi ndërmjet njësive brenda strukturës kufizohet tek koncepti i ideologjisë së partive politike shqiptare brenda një periudhe të përcaktuar kohore. Në këtë kontekst, bëhet e mundur që të vihen në një lidhje logjike, një numër i madh variablash si p.sh: të dhënat sociale, mbi sjelljen, rregullat dhe kritere institucionale etj. Përderisa politika është e lidhur me shumë aspekte të shoqërisë dhe për sa kohë vendimet për shpërndarjen me autoritet të vlerave në shoqëri ndikohen nga faktorë ekonomik, kulturor, social, gjeografik, psikik etj, për kërkimin empirik është e rëndësishme të përcaktohen qartë variablat e varura dhe të pavarura me synimin e kryerjes së një analize sistemike. E thënë ndryshe, realiteti subjektiv të shikohet si i kushtëzuar ose i shkaktuar nga ai objektiv apo edhe anasjelltas. Jo pa arsye, për shumë studiues të shkencave politike konceptet “strukturë politike» dhe «funksion politik» përdoren si mjete analitike për paraqitjen e mënyrës së ekzistencës dhe zhvillimit të sistemeve politike, veçanërisht si mjete ndihmëse për krahasimin e tyre. Sistemet në përgjithësi, kanë një ose disa struktura që përmbushin funksione të caktuara dhe se pa një strukturë të caktuar vetë funksionet nuk mund të realizohen. Pikërisht vënia e theksit në analizën e strukturës e diferencon strukturalizmin funksional nga funksionalizmi strukturore. Mirëpo, në krahun tjetër strukturat politike – shtetërore dhe politike – shoqërore shihen si pjesë të një sistemi. Në këtë këndvështrim, nuk ekziston një përcaktim i njëanshëm dhe njëkohshëm, në kuptimin që një fenomen i parë i prodhuar nga ndërveprimi ndërmjet elementëve brenda sistemit përcakton ose shkakton një të dytë, ky një të tretë, e kështu me radhë. Përcaktueshmëria është e kthyeshme në kuptimin se fenomeni i parë përcakton të dytin, por edhe i dyti përcakton të parin etj. Pra, të gjithë aktorët politikë në nivel mikro dhe njësitë në nivel makro ndikojnë reciprokisht njëri – tjetrin. Rrjedhojat dhe ndikimet e veprimtarive, mosveprimtarive, ndryshimeve etj, të të gjitha pjesëve si dhe ndryshimet dhe pengesat në një pjesë të veçantë kanë ndikime të

6

pashmangshmen në të gjithë sistemin. Ose e thënë ndryshe, në qoftë se në sistem nuk funksionon një pjesë ose disa, atëherë shkaktohet pasoja në të gjithë sistemin. Referuar kësaj qasje, ideja e këtij studimi është se kriza e përfaqësimit në Shqipëri buron nga fakti se asnjëra nga dy partitë kryesore nuk ka arritur të ndërtojë një identitet (përmbajtjesor) të elektoratit të saj si pasojë e faktorëve të brendshëm dhe të jashtëm. Kështu, secila nga forcat politike në ligjërimin e tyre kanë përdorur herë element të së djathtës herë element të së majtës Në pamundësi, për të artikuluar identitete të caktuara sociale dhe politike (urbane apo rurale, liberale apo konservatore, kozmopolitane apo nacionaliste e kështu me radhë) partitë e kanë mobilizuar elektoratin kryesisht duke i mëshuar nevojave reformuese, proceseve integruese euroatlantike. Për të nxjerr në pah këtë dinamikë, punimi mbështetet tek një kuadër i pasur teorik. Tekstet e cituara i përkasin autorëve më me zë në fushën e sociologjisë dhe shkencave politike. Nga fusha e shkencave politike janë përzgjedhur, Bell, Lipset, Freeden, Seiler, Rokkan, Lijphart, Fukuyama, Heywood, Bobbio, Down, Mancini ndërsa nga fusha e sociologjisë: Bourdieu, Habermas, Weber , Ritzer, Jean, Daniel, Maigner, Castell, Foucault, Meunier, Peraya, Jean, Daniel, Plevnik, Laclau, Fuga, Tarifa, etj. Në përzgjedhjen e autorëve është synuar që tezat e tyre të shërbejnë për të shpjeguar sjelljen e aktorëve politikë dhe rolin e strukturës sociale në këtë drejtim. Në nivel empirik, janë shfrytëzuar të dhënat e siguruara nga anketimi i kryer në qytetin e Tiranës. Ky studim është organizuar në disa pjesë. Në pjesën e parë parashtrohet debati teorik mbi konceptet “e majtë”, “e djathtë”. Nëpërmjet qasjes analitike të zhvilluar nga autorët: Bell, Lipset, Freeden, Lijphart, Fukuyama, Heywood, ku vihet në dukje shterpësia e debatit mbi vlefshmërinë e koncepteve në kontekstin politikë. Kjo tezë kundërshtohet nga autorët, Newman, Bobbio, Seiler, Ingleart, Down, të cilët argumentojnë se është e pamundur të injorosh ekzistencën e tyre dhe aq më shumë ti ç’vlerësosh si instrumenta vlerësimi për të klasifikuar veprimet e aktorëve social nga pikëpamja ideologjike. Në pjesën e dytë, analizohet ndikimi e sistemit totalitarë në periudhën tranzitive të demokracisë në vendet ish-komuniste. Shqipëria merret si rast studimor. Gjatë këtyre viteve nuk mungojnë përpjekjet për të krijuar rregulla dhe institucione sipas modelit perëndimor, mirëpo, mungesa e kulturës së duhur politike për zhvillimin e demokracisë bën të mundur që të krijohet një lloj modeli politik“sui generis” (i veçantë në llojin e vet), i cili qëndron mes modelit komunist dhe atij të demokracisë perëndimore. Pikërisht, kësaj varësie i kushtohet një vëmendje jo e vogël në punim. Në pjesën e tretë, fokusi përqendrohet në tri periudha të ndryshme kohore, specifikisht, 1992 – 1996, 1997 – 2001 dhe 2002 – 2012 për të evidentuar të përbashkëtat dhe të veçantat mes tyre. Në periudhën e pare, konstatohet se qeverisja e djathtë në njërën anë u lind nevoja të ndërmarrin reforma të thella strukturale, ndërsa në krahun tjetër të mos neglizhojnë ndihmën sociale për disa grupet që preken nga këto reforma. Ndërsa, Partia Socialiste, detyrohet më shumë të merret me veten në kuptimin e nevojës për t’u shkëputur nga e kaluara sesa t’i bëj oponencë qeverisë. Në këtë periudhë, partitë politike

7

dallojnë shumë pak nga njëra tjetra. Ato flasin njëlloj, veprojnë njëlloj dhe si rezultat veprimet e tyre përkthehen në të njëjtën mënyrë. Kjo taktikë politike u kufizon mundësinë të luajnë një rol në agregimin e interesave të ndryshme. Në këtë kontekst, ato i ndërtojnë diferencat mes tyre duke i faturuar rrezikun partisë kundërshtare. Interesant në këtë periudhë është fakti se sa më pak bëhen të afta PD dhe PS të përfaqësojnë dhe sendërtojnë grupet specifike sociale, aq më shumë artikulohen termat “popull” apo kombi në përgjithësi në raport me kërcënimin antikomunist. Njëkohësisht,sa më pak përfaqësuese e interesave të veçanta bëhen këto dy forca politike aq më pak grupet shoqërore identifikohen me këto të fundit. Ky rrethi vicioz brenda të cilit zhvillohet strukturimi ideologjik nxit nevojën për diskursin antikomunist të PD-së dhe PS -së, duke “minuar” teorikisht identitetin e tyre politike. Kjo situatë shpjegohej me argumentin se dinamizmi i strukturave social - ekonomike nuk krijojnë mundësi për formimin e identiteteve sociale të qëndrueshme, si pasojë e stadit të zhvillimit. Në të tilla kushte, partitë politike janë të detyruara t’i referohen “popullit” si kategori elektorale dhe jo grupeve sociale që e karakterizojnë atë për arsyen e thjeshtë pragmatiste. Njëkohësisht, diferencat ti ndërtojnë duke i faturuar partive kundërshtare rrezikun e rikthimit të sistemit të kaluar. Në këto rrethana strukturat social ekonomike ndikon ne paqartësinë e strukturimit te raportit, parti politike - ideologji. Një situatë e ngjashme vihet re edhe në periudhën e dytë, 1997 – 2001. Efektet e ngjarjeve të 97 dhe 98 -ës krijuan vështirësi tek socialistët që ti qëndronin linjës ideologjike që duhet të përfaqësonte teorikisht një parti e majtë. Situata financiare, delegjitimimi i institucioneve, humbja e besimit tek një pjesë e konsiderueshme e popullsisë, detyronte qeverinë të intensifikonte marrëdhëniet me institucione të rëndësishme ndërkombëtare si: Banka Botërore, FMN, OBT, BE, NATO etj pavarësisht kushtëzimeve që vendosnin ata në lidhje me natyrën e reformave që duhej të ndërmerreshin për të ndryshuar situatën. Në këtë periudhë, politikat neoliberale të nisura nga Partia Demokratike u thelluan nga Partia Socialiste akoma më shumë. Kjo sjellje politike, paralizoi aksionin politikë dhe propagandën elektorale të Partisë Demokratike, njëkohësisht sfumoi ndjeshëm identitetin ideologjik që duhet të përfaqësonte teorikisht një parti e majtë. PD, nuk i mbetej gjë tjetër veçse të konstatonte se socialistët po zbatonin të njëjtat politika ekonomike që vetë demokratët kishin nisur kur kishin qenë në pushtet. Në këtë kontekst, mungonte një alternativë politike demokrate përballë asaj të ndjekur nga socialistët në qeverisje. Kjo gjë bëri të mundur që Partia Socialiste dhe Partia Demokratike të kishin pak a shumë të njëtat qasje mbi mënyrën se si duhet të kapërcehej situata makroekonomike. Kështu që, në pamundësi për të ndërtuar një vizion të shoqërisë që nisej nga grupe apo shtresa të caktuara shoqërore, filluan ta ndërtonin diferencimin e shoqërisë duke i faturuar rrezikun partisë kundërshtare. Diskursi “antiberishizëm” dhe “antikomunizëm” dominoj ligjërimin e këtyre dy forcave politike në këtë periudhë. Një taktikë e ngjashme deri diku me atë të periudhës 1992 – 1996. Ndërsa në periudhës 2002 – 2012 çështjet e integrimit dominojnë axhendën politike të dy forcave kundërshtare. Rekomandimet, e përfaqësuesve të BE shndërrohen në prioritete

8

për qeverinë e kohës. Në shumë raste, çështjet e diktuara nga BE zëvendësojnë çështjet që shqetësojnë opinionin publik. Në krahun tjetër, publiku i percepton institucionet e BE si instrumenta presioni që shërbejnë për të rritur përgjegjësinë e aktorëve politikë karshi tyre. Në sytë e publikut, ai aktor politik lokal që ka marrëdhënie më të ngushta me komunitetin ndërkombëtar, që është i aftë të siguroj më shumë ndihmë, më shumë asistencë për vendin, të përparojë më shpejt integrimin e vendit në strukturat euro-atlantike, ai ishte sigurisht dhe më "legjitim" në skenën e brendshme. Aktorët politik në këtë periudhë e strukturojnë aksionin e tyre politik në funksion të përmbushjes së direktiva të lëshuara nga faktor të ndryshëm ndërkombëtar, pikërisht për të fituar kapitalin politik edhe kapital financiar në sytë e publikut. Gara ndërmjet partive politike në këtë periudhë lidhet më shumë me kohën e realizimit dhe kapacitetet njerëzore për t’i përmbushur direktiva që jepen nga përfaqësuesit e BE, sesa me debatet rreth aksit majtas djathtas. Nënvlerësohet fakti që zbatimi i reformave të rekomanduara nga BE kanë natyrë teknik dhe jo ideologjike, pikëtisht ky aspekt zbeh ndjeshëm strukturimin ideologjik të këtyre dy partive kryesore. Në pjesën e katërt, trajtohet roli i shoqërisë civile në formimin dhe përfaqësimin e grupeve të ndryshme sociale, duke iu referuar perspektivës së autorëve si: Habermas, Easton, Sampson, Merkel, Lauth, Covall, Fuga, Dervishi, Tarifa. Në këtë kapitull vihet në dukje fakti se marrëdhëniet ndërmjet shoqërisë civile dhe specifikisht të OJV- ve dhe grupeve të ndryshme sociale kushtëzohet nga një sërë faktorë, ku më i rëndësishmi mbetet ai financiar. Prioritet e donatorëve të huaj përcaktojnë axhendën e punës për OJF- të në Shqipëri. Kjo situatë problematike me të cilën ballafaqohen OJF –të ndihmon për të kuptuar më mirë pamundësinë e saj për të kontribuar në konsolidimin e identiteteve të grupeve sociale si dhe në përfaqësimin e interesave të tyre në proceset vendimmarrëse politike. Gjithashtu, në këtë pjesë analizohet edhe niveli i organizimit të grupeve të interesit në zonat rurale dhe urbane nisur nga një perspektivë sociologjike. Pjesa e pestë, i adresohet sistemeve zgjedhore dhe implikimeve në adresë të strukturimit, parti politike-ideologji. Specifikisht ndalemi për të shpjeguar efektet e ndryshimeve të shpeshta të sisteme zgjedhore gjatë këtyre viteve dhe ndikimi i tyre në drejtim të strukturimit ideologjikë të partive politike. Në përgjithësi, mbrohet teza që ndryshimet e shpeshta të sistemeve zgjedhore nuk u kanë krijuar mundësi partive politike që të testojnë siç duhet avantazhet dhe disavantazhet e tyre. Njëkohësisht të përmirësojnë taktikat e tyre elektorale në drejtim të strukturimit ideologjik. Shpesh ndryshimi i sistemeve është bërë duke u bazuar tek kalkulimet partive kryesore dhe hapësirave që mund të krijoi vetë sistemi për të siguruar vota fiktive për partitë e vogla aleate. Mbi këtë logjik, partitë politike më shumë janë shqetësuar për të zgjeruar koalicionet ose partitë e vogla të bëhen pjesë e këtyre koalicioneve duke mos i dhënë shumë rëndësi përkatësisë politike. Kjo taktikë,shpesh ka kushtëzuar përmbajtjen e ligjërimit politik dhe programet ideore të tyre. Ky fenomen theksohet akoma më shumë me miratimin së fundmi të sistemit proporcional rajonal. Tashmë,sjellja pragmatiste është kthyer në formë mbijetese për çdo forcë politike, pavarësisht krahut politik të cilit i përket. Pjesa e gjashte prek dukurinë e mediatizimit të politikës, ku personalizimi, populizmi shndërrohen në një tipar themelor të media – politikës bashkohore. Në këtë erë të re

9

komunikimi politik, analizohen raportet e reja të partive politike shqiptare me elektoratin në « kurriz » të strukturimit ideologjik. Gjatë analizës, evidentohet fakti se nga ky mediatizim i politikës, personalizimi shndërrohet në një tipar themelor të media – politikës bashkohore. Strukturat organizative të partive politike bëhen gjithnjë e më të dobëta, mungesa e lidhjeve të forta ideologjike me votuesit theksohen akoma më shumë. E gjitha kjo krijon një përshtujellim në drejtim të raportve parti – ideologji. Ky aspekt analizohet në perspektivën e sociologjisë së komunikimit duke iu referuar autorëve më me zë të fushës si: Altheide, Snow, Maigner, Marshall, Mancini, Swanson, Bourdieu, Laclau, Mouffe, Brian, Fuga, Dervishi etj. Në pjesën e shtatë ndalemi tek proceset globalizuese dhe rajonalizuese të Shqipërisë. Në diskursin e shumë autorëve mbrohet mendimi se globalizimi është sfidë e madhe për sovranitetin e shteteve. Kjo për arsye se politika e jashtme e një shteti është e varur nga institucionet mbinacionale. Në esencë të kësaj pavarësie është dëshira e vullnetshme e shtetit që politika e jashtme e saj të harmonizohet me politikën e institucioneve ndërkombëtare, regjimeve dhe normave në këmbim për favorizimet të llojit të ndryshëm. Organizatat ndërkombëtare si:Fondi Monetar Ndërkombëtar, OECD, UNDP, Organizata Botërore e Tregtisë, Banka Botërore, etj në vende si Shqipëria kufizojnë ndjeshëm fuqinë e një shteti dhe strukturimin ideologjikë të partive politike. Nën influencën e tyre, partitë e djathta, e majtë, e qendrës, ekstrem i djathtë, ekstrem i majtë, u nënshtrohen modeleve të njëjta. Kjo gjë, krijon situatë problemore nga pikëpamja e strukturimit ideologjik. Pjesa e fundit i kushtohet anketimit të realizuar në qytetin e Tiranës. Në të përfshihen rruga metodologjike e ndjekur për të testuar empirikisht supozimin bazë që i jep një përgjigje pyetjes se si perceptohet struktura e raportit të partive politike shqiptare me ideologjinë. Më tej, jepen rezultatet e përpunimit të të dhënave të anketimit dhe interpretimi i tyre. Pjesa përmbyllet me konkluzionet dhe sugjerimet përkatëse.

10

METODOLOGJIA Një studim serioz mbi zhvillimet politike në dy dhjetëvjeçarët e fundit, kërkon një përqendrim të vëmendjes sidomos në çështjet metodologjike. Kjo nevojë diktohet nga një sërë faktorësh. Pikësëpari, “realiteti social është tepër kompleks dhe nuk mund të interpretohet vetëm nëpërmjet vëzhgimeve të thjeshta, pasi shpesh here, rezultatet e këtyre të fundit janë iluzive dhe aspak objektive.”1 Zgjedhja dhe përdorimi i metodës së duhur është thelbësore për gjenerimin e dijes shkencore dhe përgjithësimin e saj. Për më tepër, studimi i realitetit nëpërmjet një metode shkencore i shërben jo vetëm interpretimit apo parashikimit të dukurive dhe të ngjarjeve, por edhe parashtrimit të mundësive njerëzore për veprim dhe ndërhyrje në realitetin social. Përveç përmirësimit të aftësive tona shpjeguese, metoda e zgjedhur përcakton deri diku edhe sjelljen tonë etike. Në fund të fundit një qasje e tille synon të zbulojë shkakësinë në shoqërinë njerëzore duke përllogaritur koeficientet e regresionit për një grup të variablave të pavarur të cilët shikohen si shpjegues të sjelljes së variablave të varur, apo korrelacionin ndërmjet disa variablave, apo evidentimin e rregullshmërisë së shoqërizimit midis një grup variablash. Një qasje të tillë, Andrew Abbot (1999) do ta quante “paradigma e variablave”, sipas së cilës puna kryesore qëndron tek zbulimi i variablave sociale dhe përcaktimi i marrëdhënieve ndërmjet tyre. Referuar studimeve, vëzhgimeve, informacioneve të ndryshme që vijnë nga media vizive dhe elektronike etj rezulton se në Shqipëri ekziston një problem në lidhje me raportin e politikës me ideologjinë. Problemi: Në përgjithësi, vërehet se ka një paqartësi në strukturimin e raportit të partive politike me ideologjitë. Shpesh, partitë politike i përcaktojnë programet jo në përputhje me matricat ideologjike të krahut politike që ata pretendojë se i përkasin. E njëjta situatë paqartësie paraqitet edhe në raportin midis veprimit politike dhe kërkesave që burojnë nga krahu politike qe ata pretendojnë se i përkasin. Pyetjet kërkimore të shtruara në këtë studim janë: 1. Cilët janë faktorët që kanë ndikuar në demonstrimin e paqartësisë ideologjike tek partitë politike shqiptare dhe më specifikisht, Partia Demokratike dhe Partia Socialiste ? 2. Si paraqitet i strukturuar raporti midis partive dhe ideologjive tek këto dy forca politike? Përqendrimi i analizës tek dy partitë kryesore nuk është bërë për të nënvlerësuar peshën dhe rëndësinë e përfaqësimit të partive të tjera politike, por për të treguar se “fati” i strukturimit ideologjik tek këto dy forca politike ndikon tek partitë e tjera politike. Aq më 1 Bryman, A. ( 2004) Social Research Methods ( 2nd edn),Oxford: Oxford University Press, p.24

11

shumë që ekzistenca e disa partive të vogla ka qenë e lidhur më shumë me taktikat e përdorura nga partitë kryesore sesa si produkt i realiteteve elektoral. Për secilën nga dy pyetjet e mësipërme kërkimore mund të jepet një përgjigje. Pyetja e pare është e tipit të pyetjes që kërkon shpjegim, domethënë faktorët që ndikojnë në krijimin e paqartësisë në fjalë. Ajo i përket pyetjeve që fillojnë me “ Përse” dhe kanë si përgjigje një thënie të tipit hipoteze. Në rastin tonë, hipoteza paraqet një grup faktorësh të ndryshëm, të brendshëm dhe të jashtëm, që ndikojnë në krijimin e paqartësisë së strukturimit të raportit të partive politike me ideologjitë. Pyetja e dyte është e tipit të pyetjeve që përshkruajnë struktura, domethënë, japim raportet e elementeve përbërës të një sistemi. Ajo i përket pyetjeve që fillojnë “Si” dhe kanë si përgjigje një thënie të tipit supozim bazë. Në rastin tonë, ky supozim do të paraqes një strukturë të raportit të partive politike me ideologjitë. Në punim është zgjedhur që të përshkruhet jo vetëm kjo strukturë, por perceptimi që ka elektorati i qytetit të Tiranës për këtë strukturë. Është bërë kjo zgjedhje si më e mundshmja për tu realizuar praktikisht. Paraqitja e supozimit bazë, implikimeve që deduktohen prej tij, indikatorëve të informacionit që lypset për ti testuar empirikisht këto implikime jepet në nënndarjen e përcaktuar për të dhënë rezultatet e anketimit të bërë me elektoratin e qytetit të Tiranës. Hipoteza: Duke krahasuar raportin e ideologjisë me partitë politike në Republikën e Shqipërisë gjatë periudhës 1991 – 2012, vërejmë se paqartësitë në strukturimin e raportit në fjalë kushtëzohen nga faktorë social, ekonomik dhe politike të tillë si: dinamika e strukturimit të grupeve sociale, efekte e reformave standarde të imponuara nga BE-ja, mediatizimi i politikës si pasojë e zhvillimit të teknologjisë së informacionit, roli pamjaftueshëm i OJF-ve në drejtim të organizimit dhe mobilizimit qytetar për të mbrojtur interesat pjesore të disa grupeve sociale, mungesa e elitave të strukturuara sipas krahëve ideologjik si dhe efektet globalizuese. Nga kjo hipotezë mund të deduktohen implikimet si vijon: Implikim 1: Nëse dinamika e strukturimit të grupeve sociale është një nga faktorët që ndikon në krijimin e paqartësisë së strukturimit të raportit politike – ideologji, atëhere është e mundur që të gjenden të dhëna që e konfirmojnë atë. Implikimi 2. Nëse nevoja e ndërthurjes së reformave ekonomike neoliberale me ato socialdemokrate është një nga faktoret që ndikon në krijimin e paqartësisë së strukturimit të raportit politikë – ideologji, atëhere është e mundur që të gjenden të dhëna që e konfirmojnë atë. Implikimi 3 Nëse natyra e reformave standarde të imponuara nga BE, është një nga faktorët që ndikon në krijimin e paqartësisë së strukturimit të raportit politikë – ideologji, atëherë është e mundur që të gjenden të dhëna që e konfirmojnë atë.

12

Implikimi 4 Nëse mediatizimi i politikës është një nga faktorët që ndikon në krijimin e paqartësisë së strukturimit të raportit politikë – ideologji, atëherë është e mundur që të gjenden të dhëna që e konfirmojnë atë. Implikimi 5 Nëse roli pamjaftueshëm i OJF-ve në drejtim të organizimit dhe mobilizimit qytetar për të mbrojtur interesat pjesore të disa grupeve sociale është një nga faktorët që ndikon në krijimin e paqartësisë së strukturimit të raportit politikë – ideologji, atëherë është e mundur që të gjenden të dhëna që e konfirmojnë atë Implikimi 6 Nëse mungesa e elitave të strukturuara sipas krahëve ideologjik është një nga faktorët që ndikon në krijimin e paqartësisë së strukturimit të raportit politikë – ideologji, atëhere është e mundur që të gjenden të dhëna që e konfirmojnë atë. Implikimi 7 Nëse efektet globalizuese.janë faktorë që ndikojnë në krijimin e paqartësisë së strukturimit të raportit politikë – ideologji, atëhere është e mundur që të gjenden të dhëna që e konfirmojnë atë. Indikatorët e testimit të implikimit 1: Të dhëna që shërbejnë për të dhënë një dinamik të strukturës së grupeve sociale në shoqërinë shqiptare gjatë dy dekadave shërbejnë si burime: Raportet vjetore të institucioneve ndërkombëtare si: KE-ja, Banka Botërore, FMN-ja, SOROS, USAID, PNUD, UNICEF, studimet e publikuara nga institucionet zyrtare lokale si: Ministria e Bujqësisë, Ushqimit dhe Mbrojtjes së Konsumatorit, Ministria e Ekonomisë Tregtisë dhe Energjetikës, INSTAT, Partner’s Albania, si dhe nga studimet e autorëve Fuga, Tarifa, Dervishi, Pëllumbi, Biberaj, Olldashi, etj. Indikatorët e testimit të implikimit 2: Të dhënat që justifikojnë nevojën e ndërthurjes së reformave ekonomike neoliberale me ato socialdemokrate dalin nga vlerësimet e institucioneve të ndryshme ndërkombëtare dhe kombëtare. Më konkretisht, raportet vjetore të Banka Botërore, vlerësime e FMN, PNUD, USAID. Në nivel lokal, del nga analizat makroekonomike të bëra publike nga kryeministrat Meksi, Nano, Berisha, Meta, të ministrave të Ekonomisë dhe Financës si: Bode, Malaj, Angjeli, Ruli etj.Evidentohet tek programet politike të PD dhe PS. Njëkohësisht, nga studimet e autorëve Civici, Gajo, Angjeli, Xhepa. Indikatorët e testimit të implikimit 3: Të dhënat që tregojnë natyrën standarde të reformave të imponuara nga BE, bazohen tek, nënshkrimi dhe miratimi i disa marrëveshjeve, ligjesh dhe një sërë procedurash administrative gjatë fazës së quajtur The Stabilization and Association Process (SAP). Në nivel lokal del nga raportet vjetore të Ministrisë së Jashtme dhe Ministrisë së Integrimit, Strategjitë e Ministrisë së Integrimit, programet e dy partive politike përgjatë periudhës 2001 – 2012, vlerësimet e bëra publike nga kryeministrat, Nano, Majko, Meta, Berisha, si dhe përfaqësuesit e lartë të partive politike:Rama, Gjinushi, Milo, Ruci, etj dhe nga studimet e autorëve Fuga, Tarifa, Pëllumbi. Indikatorët e testimit të implikimit 4: Të dhënat që tregojnë mbi fenomenin e mediatizimit të politikës mbështeten tek raportet e publikuara nga Internet Words Stats,

13

Miniwatts Marketing Group, International Telecommunication Union. Institucionet lokale si: KQZ, KKRT, TIA, Instituti i Media Shqiptare, Autoriteti i Komunikimeve Elektronike dhe Postare, monitorimi i tre gazetave të përditshme: “Panorama”, “Shqip” dhe “Shekulli” për 3 muaj në 2010. dhe nga studimet e autorëve Fuga, Tarifa, Budini. Indikatorët e testimit të implikimit 5: Të dhënat që flasin për rolin e pamjaftueshëm të OJF-ve bazohen tek Raportet Analitike Kombëtar të Indeksit të Shoqërisë Civile për Shqipërinë, Freedom House, Komisionit të BE-se mbi Procesin e Stabilizim – Asocimit, Partner’s of Albania, USAID, CIVICUS, SOROS etj. Njëkohësisht, tek studimet e autorëve Dervishi, Tarifa, Tusha, Olldashi. Indikatorët e testimit të implikimit 6: Të dhëna që flasin për mungesën e elitave të strukturuara sipas krahëve ideologjik mbështeten tek raportet e institucioneve ndërkombëtare si: KE. Freedom Hous. Nga institucionet lokale, më specifikisht, arkivat e partive politike mbi lista e deputeteve në këto 20 vite, studimet e autorëve Fuga, Tarifa, Bufi, Biberaj, Zogaj, Pellumbi, Gjuraj. Indikatorët e testimit të implikimit 7: Të dhëna që shërbejnë për të dhënë efektet globalizuese në jetën social ekonomike bazohen tek marrëveshjet e nënshkruara me organizatat ndërkombëtare si: Fondi Monetar Ndërkombëtar, OECD Organizata Botërore e Tregtisë etj, tek akt vendimet e qeverive të majta dhe të djathta, raportet vjetore të Ministrisë së Ekonomisë Telekomunikacionit dhe Energjetikës dhe Ministria e Financë. Meksi, Angjeli, Malaj, Bode, Ruli, programet e PD dhe PS. Njëkohësisht nga studimet e autorëve Civici, Xhepa, Hoxha, Gajo etj. Hipoteza bazë e studimit, ka natyrë komplekse për shkak të numrit të variablave të pavarura që e përbëjnë atë. Marrëdhënia ndërmjet tyre për efekt studimorë janë shqyrtuar sipas modelit të hipotezës së thjeshtë – tipi i lidhjes lineare ( zinxhir) ndërmjet variablave së pavarur dhe atij të varur. Hipoteza mbështetet tek komponentët diakronik dhe sinkronikë. Pikëpamja sinkronike manifestohet në përpjekjet për të ndërlidhur komponentët e ndryshëm të shoqërisë, ndërsa pikëpamja diakronike, shfaqet në lidhjen e fenomeneve të sotëm me rrënjët historike të shoqërisë. Gjithashtu, për shkak të natyrës holiste të problemit, metodologjia e përzgjedhur bazohet në shqyrtimin e burimeve parësore dhe dytësore. Për sa i përket burimeve dytësore, autori ka shfrytëzuar dokumente, raporte, studimet të publikuar nga institucione të ndryshme ndërkombëtare dhe kombëtare Njëkohësisht, janë shfrytëzuar artikujt e botuar në revista të ndryshme shkencore dhe shtypin e përditshëm shqiptarë. Kësaj linje i bashkëngjiten edhe shfrytëzimi i disa këndvështrimeve teorik të autorëve më të njohur të fushës së sociologjisë dhe shkencave politike. Në përzgjedhjen e tyre, është tentuar që tezat të ballafaqohen me njëra tjetrën me qëllim ofrimin e një panorama sa më të gjerë e komplekse të temës.

14

Në lidhje me përdorimin e burimeve parësore, janë shfrytëzuar të dhënat e siguruara nga anketimi i kryer në qytetin e Tiranës. Nga ky anketim, përveç të dhënave që synojnë testimin empirik të supozimit bazë, janë marr edhe të dhëna që përforcojnë qasjen teorike e cila analizon faktorët që prodhojnë paqartësinë e shqyrtuar tek strukturimi i partive politike shqiptare me ideologjinë. Për sa i përket kompleksitetit që mbart fenomeni, si çdo fenomen tjetër është e pamundur që të jepet ndonjë analizë shteruese, por të paktën synohet që në rrafshin teorik të ofrohet një kontribut modest në drejtim të leximit të situatës dhe faktorëve që e kanë krijuar paqartësinë në strukturimin e raportit të partive politike me ideologjinë në Shqipëri. Ndërsa ne rrafshin empirik, të ofrohen rezultate analizash të të dhënave të grumbulluara nga një anketim i bazuar tek perceptimi që ka elektoratit i qytetit të Tiranës për strukturimit e raportit të partive politike shqiptare me ideologjinë. Analiza në rrafshin teorik ballafaqohet me disa kufizime. Në përgjithësi, është i njohur fakti që analizat makro kanë prije të shndërrohen në sempliste dhe deri diku dhe skematike, pasi nënvlerësojnë apo shpërfillin nënvariabla që mund të kenë një ndikim parcial apo kontekstual në fenomenin që analizohet. Më konkretisht, këtë e ndeshim tek identifikimi i variablave të varur si: dinamika e strukturimit të grupeve sociale, nevoja e ndërthurjes së reformave ekonomike neoliberale me ato socialdemokrate, efekte e reformave standarde të imponuara nga BE-ja,mediatizimi i politikës si pasojë e zhvillimit të teknologjisë së informacionit, roli pamjaftueshëm i OJF-ve, mungesa e elitave të strukturuara sipas krahëve ideologjik si dhe efektet globalizuese. Dhe ajo që është më e rëndësishme, masa e ndikimit të tyre varion në kohë të ndryshme, me masë të ndryshme. Në këtë kontekst, kufizimet janë të pashmangshme. Mirëpo, në krahun tjetër nuk mund të lëmë pa nënvizuar faktin që ky është ndër të parët studime që për të kuptuar më mirë rrënjët e problemit fokusohet në aspektin struktural të shoqërisë Njëkohësisht, ofron një analizë të thelluar makro duke evidentuar disa nga variablat që ndikojnë në aspektin e strukturimit ideologjik të partive politike. Të gjitha këto, të trajtuar në perspektivën sociologjike. Në rrafshin empirik, si kufizim mund të përmendet fakti që jemi ndalur për të realizuar anketimin vetëm në qytetin e Tiranës. Në pamundësi kohore dhe në mungesë të një ekipi intervistuesish që do të mund të anketonin në shkallë vendi, u gjykua si më e mundshme zhvillimi i anketimit vetëm në qytetin e Tiranës. Një zgjedhje e tillë justifikohet edhe po të nisemi nga fakti se Tirana ka pothuajse një të tretën e elektoratit të Republikës së Shqipërisë, ku përfshihen pothuajse të gjitha subkulturat e vendit dhe që ka mjaft peshë në opinionin e përgjithshëm të shoqërisë shqiptare.

15

I. IDEOLOGJIA 1.1 Diskutimet teorike rreth koncepteve: “e majta”, “e djathta” Një pjesë e politologëve, mbrojnë tezën se dualizmi, « e majtë »/« e djathtë » është historik, logjik dhe natyror. Rene Remond (1967) nxjerr në pah praninë e përhershme të këtyre prirjeve në jetën politike. Zbulimet e sociologjisë elektorale, konfirmojnë përfundimet e analizës historike të Frederic Bon (1943) i cili duke bërë bilancin e zhvillimeve elektorale në Francë, tregoi strukturën dualiste të opinionit, të rrënjosur mirë tek sjellja e votuesve. Në këtë këndvështrim dualizmi shikohet si pjesë e qëndrimeve të qytetarit. « Kjo konfirmohet nga sondazhet e ndryshëm që zhvillohen në terren ku shumica e të pyeturve preferojnë të identifikohen politikisht në funksion të këtyre kritereve. »2 Ky fakt, nxit tek studiuesit konsensusin për t’i faturuar një farë ekzistence dualizmit.3 Megjithatë, analizat semantike dhe historike e dualizmit « e djathtë » /« e majtë » nuk e fshehin ambiguitetin themelorë të saj. « Ne deri tani i kemi përdorur termat pa i përkufizuar ato » shprehet Seiler4. Pavarësisht, këtij fakti, referimi tek diada bëhet i pashmangshëm për arsye se ndihmon për të kuptuar çështje të ndryshme politike që na tërheqin vëmendjen. « Ato, shpesh na ndihmojnë në zbërthimin dhe kuptimin e realitetit politikë. »5 Mbi këtë qasje, shkencëtarët politikë mund të mos pajtohen mbi përmbajtjen dhe natyrën e konkurrencës ideologjike, por nuk mund të mos bien dakord se disa korniza ideologjike shërbejnë për të organizuar diskursin politik dhe analizën e tyre. Në mënyrë tipike, këto orientime shpesh diskutohen apo përmblidhen në drejtim të filozofive; majtas / djathtas ose liberale / konservatore. (Fuchs dhe Klingemann 1989; Barnes 1997). Për Raymond Boudon (1988), ky moment nevojitet të sqarohet. Aftësia për të menduar vetëm majtas ose djathtas nuk nënkupton që qytetarët kanë një kuadër konceptual të sofistikuar apo dogmë teorike. Për shumë individë, qëndrimet majtas / djathtas janë një përmbledhje e pozicioneve të tyre në çështjet politike me interes të madh. Disa nga konceptet nga pikëpamja sociologjike rrënjosen gjatë një procesi të gjatë socializimi dhe me kalimin e kohës fitojnë statusin e një fakti sociale. Për autorin në fjalë, ky fakt social, ilustrohet në qëndrimet dhe gjykimet e tyre.

2 Seiler, S.L. ( 2008) Partitë Politike, Tiranë: UET PRESS, f. 38 3 Meir, P. ( 2004) Political Parties and Electoral Change, London: SAGE 4 Seiler, S.L. ( 2008) Partitë Politike, Tiranë: UET PRESS, f. 39 5 Eagelton, T. ( 1991) Ideology, New York: Verso, p.7

16

Jean Blondel6 një studiues i njohur në fushën e doktrinave politike pikërisht këto çështje të mëdha politike i përfshinë në gjashtë familje ideologjike që i rreshton nga e majta në të djathtë në mënyrën si vijon: Në të majtën ekstreme vendos doktrinat e lëvizjes njëkohësisht barazimtare dhe autoritare, prej të cilave jakobinizmi mund të merret si shembull historik më i rëndësishëm përderisa është shndërruar në një kategori abstrakte të zbatuar në periudha e situata historike nga më të ndryshmet. Në qendrën e majtë zënë vend doktrina, lëvizje e aktorëve politik njëkohësisht barazitariste e liberale, të cilat sot mund t’i quajmë me termin « socializëm liberal ». Këtu, përfshihen të gjitha partitë socialdemokrate, pavarësisht nga praktikat e ndryshme që këto parti ndjekin. Në qendrën e djathtë pozicionohen doktrina, lëvizje e aktorë politikë, njëkohësisht libertare e pabarazimtare, mes të cilave përmendim partitë konservatore. Ndërsa në të djathtën ekstreme rreshtohen doktrina e lëvizje antiliberale e antibarazimtare, shembuj të njohur të të cilave janë fashizmi e nazizmi. Kuptohet se realiteti është më i larmishëm se kjo skicë (Gabel & Huber 2000). Megjithatë, skema e ndërtua mbi bazën e vetëm dy kritereve, edhe pse këto dy kritere janë themelorë e të kombinuara mes tyre, shërben për të ruajtur diferencën e kundërshtuar mes së djathtës dhe së majtës. Në të njëjtën kohë, ajo i jep përgjigje objeksionit sipas të cilit, qoftë në të djathtë, qoftë në të majtë, janë trajtuar së bashku doktrinat e lëvizje jo të njëtrajtshme, si p.sh ; komunizmi dhe social demokracia në të majtë, fashizmi e konservatorizmi në të djathtë (Huber & Powell’s 1994). Autorë të tjerë si Laner (1965), Beer 1978) Robertson (1984) dhe Crew (1983) e kundërshtojnë këtë analizë sempliste me argumentin se në një univers politikë kompleks ku palët janë të shumta e kanë me njëri – tjetrin konvergjenca dhe divergjenca të tilla që të mundësojnë kombinime nga më të larmishmet, nuk ka më mundësi që problemi të shtrohet në formën antitetike, « ose e djathtë, ose e majtë ». Në këtë logjik, « realitetet e reja politike diktojnë nevojën e zëvendësimit të dualitetit të vjetër. »7 Një arsye tjetër për të konsideruar të kapërcyer diadën e vjetër e për ta mohuar atë, ka të bëj me konstatimin që ajo e ka humbur pjesën më të madhe të vlerës së saj përshkrimore, ngaqë shndërrimet e vazhdueshme të shoqërisë dhe dalja në skenë e problemeve të reja politike (Norris & Inglehart 2004) kanë çuar në lindjen e lëvizjeve që nuk përfshihen në skemën tradicionale të kundërvënies midis të djathtës dhe të majtës. Rasti më interesant i kohëve të fundit është ai i lëvizjes së të Gjelbërve . Kjo vërejtje, shpjegon Bobbio8, qëllon në shenjë, por nuk është vendimtare. Dallimi mes një të djathte dhe një të majte nuk e përjashton aspak, madje edhe në gjuhën e zakonshme, ekzistencën e një vije të pandërprerë mbi të cilën, mes të majtës nistore dhe të djathtës fundore ose çka është e njëjta gjë, mes të djathtës nistore dhe së majtës fundore, zënë pozicione të ndërmjetme, të cilat mbushin hapësirat qendrore mes dy skajeve; kjo vijë njihet mirë dhe është quajtur « qendër ».

6 Blondel, J. (1969) An Introduction to Comparative Government, University of Michigan: Praeger, p. 36 7 Seiler, S.L. (2008) Partitë Politike, Tiranë: UET PRESS, f. 44 8 Bobbio, N. (1994) E djathta e majta, Tiranë: IDK, f. 11

17

Mirëpo, skeptikët që e ç’vlerësojnë vlerën e etiketimeve “e majtë/e djathtë” shtohen nga vitet 60 – 80. Daniel Bell9, ishte njëri prej tyre që mbronte tezën se idetë politike iu ka ardhur fundi. Rritja e kompleksitetit teknik dhe ekonomik, zgjerimi i shtresës së mesme, kultura materialiste, diktojnë tek politikanët sjellje pragmatiste në kurriz të ideologjive të dikurshme. Po ashtu, Francis Fukuyama10 në formë më të moderuar përforcon idenë se triumfi i kapitalizmit sjell shterimin e alternativave ideologjike. Këtë logjik e hasim edhe tek sociologu Anthony Giddens, ku sipas tij spektri i djathtë dhe i majtë, bëhen të panevojshme në një shoqëri të karakterizuar nga globalizimi. Referuar zhvillimeve të këtyre viteve konstatohet se ndasitë e vjetra pësojnë një zbehje, mirëpo, në krahun tjetër shfaqen format të tjera të ndasive politik. Në këtë kontekst, kemi një zhvendosje të përmbajtjes së konkurrencës ideologjike por jo eliminim të saj. Ronald Inglehart11 dhe të tjerët kanë argumentuar se llojet e reja të çështjeve “postmaterialiste”12 e ripolarizojnë shoqërinë perëndimor, duke nxitur konflikte të reja mbi cilësinë e mjedisit, barazinë gjinore, dhe zgjedhjes së stilit të jetës. Rritja e Partive të Gjelbra dhe lëvizjet e tjera sociale injektojnë debate të reja ideologjike në politikën e demokracive të përparuara industriale. Kohët e fundit, një reagim i ri mbi të drejtat e njeriut ka polarizuar akoma më tej politikën bashkëkohore. Ronald Inglehart (1977, 1984, 1990) bie dakord me konstatimin e Bell (1960) se bazat tradicionale të shtresëzimit social si dhe dominimi i vlerave ekonomike kanë copëzuar themelin e ndarjeve klasike të dikurshme, “e majtë e djathtë”. Megjithatë, kundërshtitë e reja politike mbi çështje të stilit të jetës, cilësinë e jetës, kanë diktuar nevojën për një përmbajtje të re të së "majtës" dhe të së "djathtës” në këto shoqëri. (Inglehart dhe Klingemann 1976; Inglehart 1984; Fuchs dhe Klingemann 1989; Knutsen 1995, Evans et al. 1996). Më konkretisht, dikur, e majta vinte theksin në domosdoshmërinë e programeve sociale, mbrojtjen e shtresës së varfër, si dhe rolin në rritje të sindikatave, ndërsa e djathta mbështeste idenë e qeverisë së kufizuar, mbrojtjen e interesave të biznesit, e shtresës së mesme etj. Sot, ofrohen çështje të tjera që nuk cenojnë bazën ideologjike tradicionale, por thjeshtë e pasurojnë atë. Sot “e majta” nënkupton qëndrime si kundërshtimin ndaj energjisë bërthamore, mbështetjen për barazi seksuale, orientimin globalist, bashkëjetesën multikulturaliste etj, ndërsa e djathta në krahun tjetër nënkupton një preferencë për jetesën tradicionale, vlerat morale, rëndësinë e mbrojtjes së identitetit kombëtar etj. Sondazhet e opinionit publik të zhvilluara në shumë vende demonstrojnë ekzistencën e këtyre dy dimensioneve.”13 Në përmbledhje, hipoteza postmaterialiste se ndasitë ndërmjet të majtës dhe të djathtës nuk ekzistojnë më, rrëzohet pasi të dhënat sociologjike të terrenit “faktojnë të kundërtën, 9 Bell, D. (1960) The End of Ideology: On the Exhaustion of Political Ideas in the Fifties. Glencoe, IL: Free Press. 10 Fukayama, F. ( 1992) The end of history and the last man, New York: NY Press, p. 51 11 Inglehart, R (1990) Culture Shift in Advanced Industrial Society. Princeton: Princeton University Press. 12 Bell, D. (1973) The Coming of Post-industrial Society. New York: Basic Books. 13 Evans, G, Anthony, H. (1996) Measuring Left-Right and Libertarian-Authoritarian values in the British electorate. British Journal of Sociology 47: 93-112.

18

atë që ideologjitë nuk kanë marrë fund, por përmbajtja e tyre ka ndryshuar me modernizimin e shoqërisë.”14 Një pjesë e mirë e diskutimeve politike të këtyre viteve të fundit mes politologëve e mes vetë politikanëve, jo pa arsye fokusohen rreth pyetjeve: « Ku është e majta?”, “ Ku është e djathta ?» Nuk kanë humbur aspak forcën shprehëse thënie si “e djathta parlamentare”,” e majtë parlamentare”, “qeveri e djathtë », « qeveri e majtë ». Madje edhe rrymat e ndryshme brenda partive, që ndeshen mes tyre për të marrë në dorë, sipas kohës dhe rrethanave historike, frenat e drejtimit, zakonisht vetëquhen si liberale, konservatore, socialdemokrate etj. I të njëjtit mendim është edhe Norberto Bobbio15 i cili shprehet se ideologjitë nuk janë zhdukur, përkundrazi janë më të gjalla se kurrë ndonjëherë. Pavarësisht se ideologjitë nuk janë më ato të periudhave kur lindën këto dallesa dhe se nga një dhjetëvjeçar në tjetrin ato kanë ndryshuar kaq shumë, saqë i kanë bërë të tingëllojnë anakronike dhe të gabuara për një pjesë të studiuesve, kjo nuk nënkupton ç’vlerësimin e tyre në përdorim. Nuk mund të mos e vëmë në dukje një paradoks evident. Nga njëra anë, vijnë duke u shtuar shkrimet, ku për arsye të ndryshme, të shqyrtuara në paragrafët e mësipërm, ideologjitë vihen në diskutim, hidhen poshtë, shpesh ironizohen, nga ana tjetër, analizat ndaj sjelljeve dhe programeve politike zhvillohen referuar elementëve që mbartin ideologjitë e përmendur më sipër. Sigurisht, e gjithë kjo frymë e përgjithshme nuk mund të mos ketë ndikime në kontekstin shqiptarë, veçanërisht në analizën e programeve të partive politike. Pavarësisht këtij fakti, realiteti social, politikë dhe ekonomik shqiptarë e sjell debatin për çështjen e politikave të majta dhe të djathta në një rrafsh teorik dhe praktik shumë specifik. Politologët, ndodhen përpara një realiteti historik që paraqet veçori specifike të konsiderueshme. Siç trajtohet më pas, duke se ndryshimi i shpejtë shoqëror, transformimi i pikave të orientimit ideologjik, ngjarjet e trazuara politike, natyra urgjente e transformimeve shoqërore, ristrukturimi i grupeve shoqërore, mungesa e përvojës në jetën politike të një shoqërie të hapur etj, kanë bërë që prirjet liberale shpesh herë të shoqërohen me masa që minimizojnë pabarazinë shoqërore. Kjo tendencë konstatohet si te parti të vetëquajtura të majta ashtu dhe tek ato të djathta. Përshtatja me rrethanat historike të kohës e ka bërë të vështirë konturimin e një identiteti politik dhe ideologjikë. Shpesh, nevoja për ti dhënë zgjidhje kërkesave të momentit ka prevaluar mbi interesin për të respektuar disa parimeve që i japim zgjidhje afatgjatë situatës social ekonomike Nxjerrja në pah e kësaj prirjeje, nuk nënkupton identifikimin e përgjegjësisë tek ky faktor, personazh ose grupi elitar politik. Pasi, siç shprehet Fuga: “...ngjarja historike e tejkalon forcën e individit ose të një grupi të ngushtë personash, Ajo është bashkim rrethanash të rastit dhe tendencash të domosdoshme, dinamikash lokale dhe prirjesh

14 Dalton, J.R. ( 2005) Social Modernization and the End of Ideology Debate: Patterns of Ideology Polarization, University of Carlifonia, p.3 15 Bobbio, N. ( 1997) Majtas dhe djathtas, Tiranë: IDK, f. 9

19

botërore, karaktere psikologjike subjektive dhe situatash objektive të imponuara nga koha dhe vendi.”16 Në këtë studim, ndërmerret iniciativa studimore jo thjeshtë për të paraqitur evoluimin ideologjik të së majtës dhe të së djathtës në këto vite por më shumë për të shpjeguar faktorët që kanë mundësuar këtë evoluim dhe çfarë është më e rëndësishmja, ndikimi i këtyre faktorëve në mos konsolidimin e një ideologjie të caktuar rreth boshtit të “majtë “ dhe të “djathtë”. 16 Fuga, A. ( 2003) Majtas jo djathtas, Tiranë: Dudaj, f. 35

20

II. TRANSFORMIMI I INTITUCIONEVE NE VENDET E EUROPES LINDORE 2. 1. Tranzicioni politik në vendet postkomuniste Deri nga fundi i viteve ’90-të të gjitha vendet e Evropës Lindore aplikuan rregullat formale dhe procedurat e demokracisë duke bërë rotacion paqësor të pushteteve dhe shkëputjen formale nga komunizmi.17 Zgjedhjet demokratike të mbajtura në vitet 1989 dhe 1991 sollën një rigjallërim të parlamentit si simbol i përfaqësimit dhe demokracisë. Të gjitha vendet e Evropës Lindore tanimë kishin regjime të zgjedhur në mënyrë demokratike.18 Sfidat kryesore me të cilën përballeshin këto vende në tranzicion ishte vendosja e kontrollit demokratik mbi sferën publike dhe ridimensionimi i rolit të shtetit. Të gjitha këto procese ngjanin si një përpjekje e vendeve ish–komuniste për t’u matur me institucionet demokratike të Evropës Perëndimore. “Ndërkohë, që i gjithë procesi i rënies së komunizmit dhe periudha e tranzicionit konsiderohen si një orvatje e vendeve të Evropës Lindore për “t’iu kthyer Evropës” pasi ekzistonte një perceptim popullor se vendosja e regjimit demokratik “de jure” ishte ekuivalente me demokracinë “de facto” në Evropë.”19 Problemet me të cilat përballeshin vendet e Evropës Lindore ishin të shumta po të marrim parasysh faktin se demokracia nuk është thjesht një regjim politik, por një tërësi standardesh që nuk mund të funksionojnë siç duhet nëse nuk ndërtohen institucione të qëndrueshme që e garantojnë ato.20 Duke marrë në konsideratë faktin se “eksperienca historike e çdo kombi ndikon fuqishëm edhe politikat e tij”,21 është mese e qartë se një gjysmë shekulli nën sundimin komunist ndikonte në formësimin e kulturës politike të shoqërive të vendeve të Evropës Lindore. Kështu që, kultura ekzistuese nuk ofronte një bazë të mirë për zhvillimin e institucioneve demokratike. Si rrjedhojë, kjo mungesë e shpirtit demokratik në shoqëritë ish–komuniste krijonte probleme për demokratizimin në tërësi. Edhe pse në vendet në tranzicion kishte një përpjekje për të krijuar rregulla dhe institucione sipas modelit perëndimor, “mungesa e kulturës së duhur politike për zhvillimin e demokracisë bënte që të krijohej një lloj modeli politik sui generis (i veçantë

17 Kaldor, M. Ivan, V. (1997) “Democratization in East and Central European” International Affairs 73.1, p. 80. 18 White, S. Batt, J. & Powl G. L. (2003) Zhvillimet në politikën e Evropës Lindore e Qëndrore, Hampshire: Palgrave Macmillan, fq. 138. 19 Kaldor, M. & Ivan V. (1997) “Democratization in East and Central European” International Affairs 73.1:73. 20 Linz, J, and Alfred C. S. (1996) "Toward Consolidated Democracies". Journal of Democracy. 7 (2): 14-33. 21 McFaul, M.(2002) “The Fourth Wave of Democracy and Dictatorship: Non-cooperative Transitions in the Postcommunist World”. World Politics. 54, no 2, p . 212

21

në llojin e vet), i cili qëndronte mes modelit komunist dhe atij të demokracisë perëndimore.” 22 Influenca e trashëgimisë komuniste në shumë vende mundësoi kthimin në pushtet të partive ish–komuniste. Shumica e tyre për të mbijetuar u shndërrua në parti socialdemokrate ose parti me orientim të majtë. Këto parti, tanimë të rimodeluara, trashëguan infrastrukturën e partive komuniste dhe mundën të ruanin lidhjet dhe rrjetin e tyre. Sipas Linz-it, partitë komuniste të rimodeluara mbështeteshin si në “vazhdimësinë organizative” – ekzistenca e një rrjeti të mirë organizuar të partisë në kohën e komunizmit – edhe në “vazhdimësinë kulturore”, e cila i referohej traditës ideologjike të partive komuniste.”23 Për më tepër shumica e partive ish-komuniste, të shndërruara tanimë në parti socialiste ose socialdemokrate, kishin mundësi që të promovonin atë që cilësohej si imazh i dyfishtë. Kjo do të thotë se partitë ish-komuniste mund të shfaqeshin edhe si mbrojtëse të shtetit të mirëqenies sociale edhe si të angazhuara për demokracinë, të drejtat e njeriut dhe ekonominë e tregut. Pra, ato kishin mundësi që përmes këtij imazhi të dyfishtë t’i drejtoheshin edhe votuesve nostalgjikë të komunizmit dhe të trembur nga reformat, por edhe votuesve që kërkonin një alternativë të re. Në përgjithësi, udhëheqësve të opozitës kundër komunizmit dhe ish-disidentëve u mungonte thuajse tërësisht eksperienca politike. Ata po hynin në një fushë që nuk e njihnin. Në këtë kuptim, studiuesi Janusz Bugajsk-i me të drejtë shprehej: “ …një klasë politikanësh efektive dhe profesionale kërkon kohë që të krijohet, të zhvillohet dhe të maturohet.”24Në përgjithësi, në vendet post-komuniste partitë e reja që u krijuan u ndeshën me probleme të njëjta si mungesa e orientimit ideologjik, anëtarësia e ulët, udhëheqje e paqëndrueshme dhe struktura organizative të dobëta. Pavarësisht kësaj, në secilin prej këtyre vendeve u vunë re zhvillime të ndryshme në aspektin e transformimeve politike dhe institucionale për shkak të veçorive dhe traditës së çdo vendi. Implikimet e komponentëve të mësipërm ndikuan në shpejtësinë e ndërtimit të një kulture demokratike. Lipset ( 1994) dhe Fukuyaha ( 1995) pikërisht, rolin e kulturës e konsiderojnë si më të rëndësishmin në zhvillimin dhe në konsolidimin e demokracisë. “Përvoja historike e deri sotme dëshmon se demokracia nuk mund të imponohet nga jashtë. Demokracia dhe progresi shoqëror mund të konsolidohen vetëm në rrethanat ekonomike, politike, sociale dhe kulturore të çdo vendi.”25 Mirëpo, në shumë raste u vu re , nënvlerësimi i aspektit kulturor kur kërkojnë “brenda një periudhë të shkurtër të ndërtojnë institucione demokratike” (Horrowitz, 2006). O’Donnell dhe Schmitter26 kanë argumentuar në mënyrë bindëse se është e vështirë të përfytyrosh se 22 Balfour, R, Stratula, C. ( 2011) The democratic transformation of the Ballkans, Issue paper N. 66, European Politics and Institutions programms, p. 6 -10 23 Linz, J, and Alfred C. S. (1996) "Toward Consolidated Democracies". Journal of Democracy. 7 (2):16 24 Bugajski, J. ( 2002) Political Parties of Eastern Europe, London & New York: Westview Press. 25 Tarifa, F. ( 2012) Dinamikat e modernizimit pluralist, Tiranë: GVG, f.23 26 O’Donnell, G. and Schmitter, Ph. (1986) Transitions from Authoritarian Rule:Tentative Conclusions about Uncertain Democracies, Baltimore, MD: The Johns Hopkin University Press, p.30

22

si një shoqëri mund të rikthehet në një shkallë të caktuar normaliteti pa marr në konsideratë disa elementë të së kaluarës. Po kështu, Lipset27 argumenton se faktorët historikë që kanë përçarë një shoqëri mund të ndikojnë jashtëzakonisht shumë në stabilitetin politikë të asaj shoqërie. “Të gjitha shoqëritë postkomuniste mbajnë mbi supe një barrë të rëndë historike.”28 Sidoqoftë, kjo barrë e rëndë nuk ka rënduar dhe nuk vazhdon të rëndojë njëlloj dhe nuk ka pasur të njëjtat konsekuenca. “Në Shqipëri, vendi që ndoshta njohu sundimin më të ashpër komunist, “hesapet e së kaluarës” që la pas epoka e komunizmit kanë pasur dhe vazhdojnë të kenë një efekt më të madh në zhvillimet politike, sesa në vendet e tjera.”29 Ky fakt historik ndikon në tranzicionin e gjatë postkomunist në vendin tone. 2. 2. Tranzicioni ekonomik në vendet postkomuniste Në literaturën mbi demokratizimin e vendeve në tranzicion është e vështirë të gjesh një rrymë të qartë të mendimit mbi ndryshimet politike që duhet ose jo të ndodhnin atje. Ky boshllëk në këtë rast ka ndodhur ndoshta për faktin se teoricienët e demokratizimit janë bazuar shumë në analizimin e një variabëli të varur, ndërkohë kanë neglizhuar të testojnë kuadrin e tyre logjik në vende që zgjidhjet demokratike i kanë shumë të vështira. Më së shumti, analizat për demokratizimin e këtyre vendeve mbështeten në zhvillimin e ekonomisë, si mënyrë e vetme për demokratizim të përshpejtuar. Konsiderohet normale që ndryshimet themelore të sistemit të lidhen me ato ekonomike (pranimi i tregut të lirë dhe realizimi i të gjitha ndryshimeve institucionale që mundësojnë funksionimin e tij, rishqyrtimin, ripërcaktimin dhe margjinalizimin e rolit të shtetit në ekonomi; jetësimi i politikave ekonomike neoliberale etj.) Shumica e vendeve, postsocialiste kanë pranuar jetësimin e reformave radikale ekonomike si domosdoshmëri dhe bazë për transformimin e tërësishëm të shoqërisë. Reformat kanë shënjestruar ndryshimin e pronës, duke mundësuar brenda një kohë të shkurtër, privatizimin dhe liberalizimin e tërësishëm ekonomik (të burimeve financiare, çmimeve, hapjen e tregjeve etj). Mirëpo, “kjo nuk nënkupton se reformat neoliberale mund të garantojë veprim praktik optimal të ndryshimeve të tërësishme shoqërore dhe ekonomike.”30 Meqë kemi të bëjmë me tipin e ndryshimeve të sistemeve, është e vështirë t’i përmbahesh një modeli pasi kontekstet të detyrojnë që të bësh përshtatje. Në këtë logjik, lind nevoja të llogarisësh rreziqet dhe gabimet që mund të rrjedhin gjatë këtij procesi. Shumë studiues flasin për “kapitalizmin e egër”. Një shembull i tillë është raporti i vjetor i prezantuar nga Freedom House, i cili duket interesant jo vetëm për faktin se tenton të vlerësoj situatën ekonomike, por edhe procesin politik. Lidhja ndërmjet ekonomisë dhe demokracisë për shumë studiues është trajtuar në mënyra të ndryshme. Larry Sirowy dhe

27 Lipset, M.S. (1981) Political Man, Baltimore, MD: The Johns Hopkin University Press, p.71 28 Ibid, p.81 29 Tarifa, F. ( 2009) Paradigma e tranzicionit demokratik, Tiranë:OMBRA & GVG, f. 125 30 Xhepa, S. (2008) Sektori publik: qeverisja dhe performanca, Tiranë: UET PRESS, f. 38

23

Alex Inkeles31 në mënyrë sistematike e kanë trajtuar këtë marrëdhënie. Ata theksojnë se raporti mes rritjes ekonomike dhe demokracisë lipset të hulumtohet në detaj. Kjo për faktin se rritja ekonomike potencialisht është kompatible dhe në suazat e përpjekjeve demokratike edhe në suazat e përpjekjeve autoritare ( pushtetit). Kështu që nuk ekziston një raport shkakësie ndërmjet zhvillimit ekonomik dhe demokracisë. Nisur nga ky konkluzion, është e pamundur të thuhet që demokracia politike stimulon rritjen ekonomike ose që e zvogëlon pabarazinë ekonomike. “Përvoja e deritanishme tregojnë qartë se raporti ndërmjet sferës politike dhe asaj ekonomike në shtetet postkomuniste, posaçërisht tek ato të cilat tani po konsolidohen, nuk është raport i drejtpërdrejtë i ndërvarësisë dhe as raport i balancuar, i cili reflekton ndarje të qarta relative të kompetencave ose të përgjegjësive.”32 Në të kundërtën, “ky raport është relativisht kaotik, shpesh jo transparent ose nën kontrollin e grupeve plotësisht informale, të cilat shumë vështirë identifikohen me mënyrën politike të vendosjes dhe të rregullimit të jetës publike.”33 Sipas Larry Sirowy dhe Alex Inkeles34 reformat, karakteri i të cilave fillimisht është i theksuar si neoliberal, shumë shpesh në vendet postkomuniste në mënyrë eksplicite e rrisin dhe e forcojnë rolin e shtetit në ekonomi, posaçërisht në fushën e financave. Në procesin e ristrukturimit dhe modernizimit, roli i shtetit bëhet vendimtar, jo vetëm për jetësimin e reformave ekonomike, por edhe të reformave politike dhe institucionale. Njëkohësisht, reformat e sektorit financiar, jetësimi i privatizimit, ristrukturimi i ndërmarrjeve të mëdha shtetërore, liberalizimi i tregut të punës, rirregullimi i veprimtarive shoqërore, riaftësimi i administratës, reformat institucionale afatgjata, objektivisht kërkojnë mundim shumë të madhe dhe afat gjatë. Madje, Samuel Huntington,35mbron idenë e shprehur edhe nga shumë ekonomistë se reformat ekonomike duke qenë se kërkojnë shkurtime të vendeve të punës dhe forma të tjera çrregullimesh afatshkurta dhe për këtë arsye gjenerojnë oponencë politike dhe reagime të ashpra, ndërmerren më shumë në vende me institucione të brishta. Nisur nga shkalla e menaxhimit të pasojës, reforma kryhet më mirë nga vende me demokraci në ndërtim që mund të shtypin kërkesat e shoqërisë sesa në vende me demokraci të konsoliduar. Këtë tezë e mbron edhe Fukayama,36 ku thotë se vendet me demokraci të brishtë u mundëson qeverive të ndërmarrin reforma radikale me kosto për shoqërinë. Një grup autorësh e kritikojnë këtë perspektivë e cila interesohet më shumë për analizën e rrethanave që mundësojnë ndërmarrjen e reformave të thella sesa për fatin e këtyre reformave. Kjo qasje, sipas tyre është e mangët.37 Ndërtimi i institucioneve është shumë

31 Sirowy, L. Inkeles, A. (2001) The Effects of democracy on Economic Growth and Inequa lity, Seligson & Passe – Smith, eds, p. 389 - 405 32 Phillips, A. (1993) Democracy and Difference, Cambridge: Polity Press, p. 93 33 Klingemann, H. Fucht, D. Zielonka, F. (2006) Democracy and Political Culture in Eastern Europe, New Your: Routledge, p. 150 34 Ibid, p. 408 – 500. 35 Ibid. 36 Fukayaha, F. (2008) Ndërtimi i shtetit, Tiranë: AIIS, f. 130 - 134 37 Tarifa, F. ( 2009) Paradigma e tranzicionit demokratik,Tiranë:UET PRESS, f. 60

24

më i rëndësishëm se ndërmarrja e disa reformave me karakter ekonomik. Lipset, Linz O Dennell, Schmitter, Lijphart, Przeworski, Stepan, Bollen në mënyrë konsistente kanë provuar se shkalla e nivelit të zhvillimit ekonomik në çdo shoqëri është në përpjesëtim të drejtë me zhvillimit dhe konsolidimin e demokracisë. Kjo është bërë tashmë një “fakt sociologjik” të cilin Seymour Martin Lipset e ka provuar gati gjysmë shekulli më parë në një artikull të famshëm, titulluar “Disa parakushte sociale të demokracisë”.38 Nuk mund ta mbështesin ndërtimin e suksesshëm të një sistemi vetëm tek ekonomia duke nënvlerësuar kulturën demokratike. Po ashtu, Milton Friedman në një intervistë të vitit 2002 u shpreh se një dhjetëvjeçar më parë kishte thënë vetëm tri fjalë për vendet që po kryenin tranzicionin: “privatizoni, privatizoni, privatizoni.” Por e kisha pasur gabim. “Doli se shteti ligjor është më i domosdoshëm se privatizimi.”39 Vetë rendimenti ekonomik varet nga aftësitë institucionale specifike dhe funksionet shtetërore në fjalë, si dhe nga një sërë faktorësh të tjerë. Megjithatë, ekzistojnë prova të mjaftueshme se forca e institucioneve shtetërore është në një kuptim të gjerë më e rëndësishme sesa shtrirja e funksioneve shtetërore. Tranzicioni postkomunist kryet njëherësh si në sferën ekonomike, ashtu dhe në atë politike. “Ai është një tranzicion i dyfishtë” 40 shprehet Tarifa. Në ekonomi, ky tranzicion ka synuar dhe ka realizuar nëse do t’i referohemi rastit të Shqipërisë shndërrimin e një sistemi të centralizuar dhe të komanduar në një sistem të tregut të lirë. Në politikë, ai ka synuar transformimin e një sistemi autoritarits një partiak në një sistem demokratik liberal të konsoliduar. “Ky tipar (karakter i dyfishtë) i tij, bën që tranzicioni postkomunist të jetë, përgjithësisht, më i vështirë dhe të kërkojë më shumë kohë në Shqipëri, krahasuar me vende ish-komuniste, për faktin se këta të fundit kanë pasur ndërkohë një ekonomi kapitaliste të mbështetur mbi pronën private dhe mbi parimet e tregut të lirë.”41 Natyrisht, asgjë nuk është e re në çfarë parashtruam më sipër. Ajo çfarë përbën interes është fakti se tek shumë studiues mbrohet ideja se transformimet ekonomike mundësojnë transformimet social politike.Një mendim i tillë duket se buron nga besimi në përparësinë që gjoja ka ekonomia ndaj politikës, gjë që, siç ka vënë në dukje sociologu i njohur gjerman Niklas Luhmann manifestohet përmes shkallë në të cilën “gjykimi mbi suksesin politik të demokracisë përcaktohet në varësi të suksesit ekonomik.” 42 Në këtë logjikë Tarifa kur i referohet tranzicionit në Shqipëri mbron tezën e nevojës së reformimit të të gjithë sistemit dhe jo vetëm atij ekonomik, si kusht për daljen nga tranzicioni. Me konkretisht ai shprehet: “tranzicioni postkomunist do të duhej të realizohej njëherësh, si transformim politik të shoqërisë nga një sistem autoritarist në një sistem demokratik, ashtu edhe transformimin ekonomik të saj, nga një ekonomi e

38 Ibid. 39 Fukayama, F. (2008) Ndërtimi i shtetit, Tiranë:AIIS, f. 63 40 Tarifa, F. (2009) Paradigma e tranzicionit demokratik, Tiranë: Ombra GVG, f. 47 41 Ibid. 42 Luhmann, N. (1990) Technology, environment and social risk: a systems perspective. Industrial Crisis Quarterly, 4: 223-231.

25

komanduar në një ekonomi tregu të lirë, pa përmendur transformimin në fushën e ideve dhe në mentalitetin e njerëzve, i cili është nga më të vështirët.”43Pa një reformim të gjithanshëm, nuk mund të pretendohet për dalje nga faza e tranzicionit. Kjo ide i bashkëngjitet tezës së ngritur nga disa studiues , të cilët shpjegojnë se shkalla e privatizimeve të një ekonomie kombëtare nuk është domosdoshmërish tregues i shkallës së konsolidimit demokratik të një vendi. “Ka vende me prirje autoritariste, në të cilat përqindja që kontribuon sektori privat në GDP në kombëtare është më e lartë se ajo në disa prej vendeve më demokratike në botë.”44 Përveç kësaj, shkalla e privatizimit të ekonomisë në një vend nuk “ përkthehet” automatikisht në liri ekonomike. Juan dhe Stafan kritikojnë tezën e shprehur nga disa autorë që për të konsoliduar tregun duhet të privatizohen të gjithë sektorët e ekonomisë. “Shteti dhe ndërhyrja e tij nevojiten për të krijuar dhe për të ruajtur një ekonomi tregu, për të krijuar të mira publike dhe për të garantuar një shkallë të caktuar barazie, të cilën një ekonomi e kulluar tregu do ta mohonte.”45 Madje, Linz dhe Stepan46argumentojnë, se kriteret për të vlerësuar shkallën e konsolidimit demokratik të një vendi janë dimensione të tilla, si kushtetutshmëria dhe sjellja apo qëndrimi politik të shtetit dhe të qytetarëve, të cilat tregojnë se demokracia pranohet nga të gjitha forcat e shoqërisë. Sipas tyre, një demokraci e konsoliduar presupozon jo vetëm një ekonomi tregu të lirë dhe një shtet funksionues, por dhe bashkëveprim me shoqërinë civile, shtetin ligjor, një burokraci shtetërore që të mos pengojë por të mbështesë procesin demokratik. Ajo që ka rëndësi në diskutimin në fjalë është dallimi që bëjnë këta autorë midis nevojës për një ekonomi kapitaliste (të cilën opinioni i gjerë dhe shumë ekspertë e konsiderojnë si një sine qua non për demokracinë) nga njëra anë, dhe një shoqëri ekonomike e cila ndërmjetëson midis shtetit dhe tregut. Duke e zbritur debatin në terrenin shqiptarë, askush nuk mund të mohoj transformimet e jashtëzakonshme që janë kryer në ekonominë shqiptare pas shembjes së sistemit totalitar. Reformat e kryera në fushën e marrëdhënieve të pronësisë, të tregut dhe të çmimeve, në institucionet financiare dhe në infrastrukturën ekonomike të vendit e kanë shndërruar ekonominë shqiptare në një ekonomi e cila ka të gjitha tiparet e një ekonomie tregu të lirë. Megjithatë, ky fakt pozitiv dhe i pakontestueshëm, nuk mjafton për ta konsideruar demokracinë të konsoliduar. Nga ky rrjedh që lidhja sempliste se konsolidimi i një ekonomie tregu nënkupton detyrimisht konsolidimin e një sistemi politik, nuk qëndron. Çdo argument që mund të sillet mbi sukseset në reformimit ekonomik si kusht për konsolidimin e sistemit politik janë gjysmake, përderisa ajo që ka rëndësi vendimtare është konsolidimi demokratik i shoqërisë dhe jo argumentimi i mirëfilltë ekonomik. Nevojitet të theksojmë që

43 Tarifa, F. (2009) Paradigma e tranzicionit demokratik, Tiranë: Ombra GVG, f. 48 44 Fukayama, F. (2008) Ndërtimi i shtetit, Tiranë:AIIS, f. 85 45 Juan, L. Stafan, A. (1996) Problem of Democratic Transition and Consolidation: Southern Europe, South America and Post – Communist Europe. Baltimore: The John Hopkins University Press. 46 Ibid.

26

transformimi ekonomik dhe transformimi politik i një shoqërie postkomuniste janë pjesë organike e një procesi të vetëm transformues. 2. 3. Tranzicioni postkomunistë në Shqipëri Për rreth një gjysmë shekulli, Shqipëria ka qenë e izoluar nga bota e jashtme dhe nga vlerat e parimet demokratike. Ky izolim, bashkë me mungesën e traditave demokratike, ka ngulitur dhe rrënjosur vlera dhe qëndrime që nuk ishin shumë të favorshme për zhvillimin e demokracisë. Për shumë studiues “mbrohej teza se rruga e Shqipërisë drejt demokracisë ishte shtruar me “mina”. Probleme politike, ekonomike dhe shoqërore të trashëguara nga koha e diktaturës komuniste bënin që demokratizimi i vërtetë të dukej pothuajse i pamundur.”47 Për vite me radhë, i tërë vendi u indoktrinuar nga pseudo ideologjia marksiste - leniniste duke u dominuar nga një parti e vetme pa asnjë alternativë. Jo pa arsye, ideologjia zyrtare e kohës u etiketua si mësipër dhe kjo për disa motive. “Së pari, liderët komunistë i jepnin rëndësi të madhe çështjeve të tilla si drejtimi, organizimi politik dhe menaxhimi ekonomik më tepër se sa proklamonte Marx-i dhe së dyti, regjimet komuniste u formësuan edhe mbi bazën e rrethanave kontekstuale.”48 Ideologjia pseudo marksiste-leniniste u shndërrua në një kod ideologjik të detyrueshëm në vendin tonë. Besnikëria ndaj "kodit ideologjik" u shpall si qëllimi më i lartë kombëtar shoqëruar me sloganin: "Edhe bar do të hamë dhe parimet nuk i shkelim".49 Në Kushtetutën e Shqipërisë të vitit 1976 "marksizëm-leninizmi", që identifikohej me "mësimet e shokut Enver", u sanksionua me ligj kushtetues si ideologji e vetme dhe sunduese. Në nenin 3, të saj, shkruhej: "Në Republikën Popullore Socialiste të Shqipërisë ideologjia sunduese është marksizëm-leninizmi”.50

Partia e Punës kishte bërë ndoshta eksperimentin më të madh shoqëror në Evropën Lindore, duke vendosur kontrollin tërësor në të gjitha aspektet e jetës, me qëllim që të përjetësonte sundimin e vet. Nuk kishte lënë vend për asnjë veprimtari jashtë kontrollit të partisë, duke përfshirë edhe jetën intime familjare. Sigurisht, e gjitha kjo ndikon në zhvillimet e më vonshme të pluralizmit në Shqipëri.

Nga pikëpamja ekonomike, midis 1989 dhe 1992 prodhimi i brendshëm bruto ( GDP) kishte rënën më shumë se 50%. Prodhimi industrial dhe bujqësor kishin rënë përkatësish 60% dhe 30% , rënia më e madhe e prodhimit në krahasim me çdo vend tjetër ish – komunist. Shqipëria i kishte mbaruar plotësisht rezervat e jashtme dhe kishte një borxh në

47 Biberaj, E. ( 2001) Shqipëria ne tranzicion: rruga e vështirë drejt demokracisë, Tiranë: Ora, f. 119 48 Newman, M. (2005) Socializmi, Tiranë: Ideart 49 Fuga, A. (2003) Majtas jo djathtas, Tiranë: Dudaj, f. 72 50 Ibid.

27

valutë prej më shumë se një gjysmë miliard dollarësh. Inflacioni kishte arritur në 237% në vit, kurse papunësia ishte në nivele shqetësuese.51

Trazirat që ndodhën pas shembjes së komunizmit dhe vështirësitë ekonomike, bashkë me izolimin e gjatë të Shqipërisë patën pasoja shumë të rënda për shërbimin shëndetësor të vendit. Në vitin 1991 – 1992 infrastruktura fizike pothuaj e rrënuar e spitaleve dhe e klinikave, shkatërrimi i industrisë farmaceutike të vendit dhe mungesa e barnave dhe e pajisjeve mjekësore më të domosdoshme e sollën sistemin e shëndetësisë në pragun e shembjes Në shumë anë të vendit sidomos në zona rurale, njerëzit nuk kishin mundësi të përfitonin as nga shërbimet më të thjeshta të mjekësisë parandaluese.52 Një nga viktimat e rrëmujës politike që shoqëroi rënien e komunizmit ishte zhvillimi kulturorë dhe arsimorë i vendit. Për ta bënë gjendjen edhe më të vështirë, shumica e shkollave të fshatit u shkatërruan gjatë trazirave të viteve 1991 – 1992. U ulën shumë regjistrimet e nxënësve dhe të studentëve në të gjitha shkollat, pasi shumë të rinjë shqiptarë kishin ikur nga Shqipëria ose ishin të detyruar të punonin për të ndihmuar familjet e tyre. “Sipas Programit të Zhvillimit të Kombeve të Bashkuara në 1992 regjistrimet në shkollat e mesme kishin rënë në 45% dhe në 34.7 % në 1993 – 1994. Rënie të theksuar shënonte edhe niveli i shkollës fillore. Një numër i konsiderueshëm mësuesish emigruan jashtë shtetit ose kaluan në punë të tjera. Vetëm në Universitetin e Tiranës, 297 pedagogë dhe docentë u shkëputën nga sistemi.”53 Ndryshimi i regjimit impononte edhe ndryshimin e marrëdhënies me pronësinë e tokës. Për çdo qeveri ishte e qartë se kooperativat e dikurshme bujqësore nuk mund të ekzistonin më. “Për shkak të kushteve të reja historike, tre mundësi mund të përfytyroheshin për ta zgjidhur problemin në fjalë. Ose toka do të rishpërndahej duke kaluar në duart e ish-pronarëve të saj dhe duke respektuar format dhe kufijtë e vjetër të shtrirjes së saj përpara ardhjes në pushtet të komunistëve: ose toka duhej të konsiderohej një mall sikurse mallrat e tjerë duke e rishpërndarë sipas procedurave të vënies në shitje: ose toka duhej të bëhej falas pronë e fshatarëve që e kishin punuar atë përgjatë dekadave të pushtetit komunist.”54 Dy mundësitë e para ishin pothuajse të papranueshme për deputetët e atëhershëm komunist që përbënin shumicë parlamentare. Ajo që mbetej si një mundësi historike dhe politikisht e vlefshme në kushtet kur pushteti ndodhej në duart e komunistëve ishte mundësia e tretë. “Koha faktoi që ishte varianti më i keq.”55

Sipas një studimi të Programit të Zhvillimit të Kombeve të Bashkuara, në periudhën midis 1991 dhe 1993 të ardhurat reale në qytet ranë mesatarisht 30 %. Shumë ndërmarrje shtetërore vazhdonin të ishin jo rentabël për ekonominë e vendit. Në këtë kontekst linde nevoja e privatizimit të tyre ose e ristrukturimit të tyre. Edhe në vendet e tjera të lindjes kërkesa për të privatizuar apo ristrukturuar ishte një kërkesë imperative.

51 Zanga, L. (1992) “ Albania Reduced to Total Dependence on Foreign Aid”, RFE/RL Research Report 1” p. 46` 52 Banka Botërore ( 1994) IDA News Release”, Nr.95/16ECA, f. 35 53 Human Development Report: Albania 1995, f. 39 54 Fuga, A. (2000) Shoqëria periferike, Tiranë: Ora, f. 71 55 Ibid.

28

Nga pikëpamja demografike, ndryshimet ekonomike pas vitit 1992 patën ndikim mbi krahinat e Shqipërisë, duke thelluar edhe më shumë pabarazitë që shfaqeshin në periudhën e komunizmit. Shumica e ndërmarrjeve të reja u përqëndruan në qendrat kryesore të vendit, kurse në zonat verilindore dhe veriqëndrore veprimtaria e sektorit privat mbeti e kufizuar. Në 1994 rreth 25% e 60.000 ndërmarrjeve private të Shqipërisë ishin në Tiranë, 38% vepronin në rrethet e Durrësit, Elbasanit, Fierit, Korçës, Vlorës dhe Shkodrës, 37% ishin shpërndarë në anët e tjera të vendit.56 Me mbylljen e minierave dhe të ndërmarrjeve metarlugjike niveli i papunësisë ishte shumë i lartë. Kjo solli migrimin e popullsisë drejt zonave kryesore urbane si dhe problemet afatgjata me natyrë ekonomike, sociale, politike dhe urbane Si rrjedhim i vazhdimit të problemeve ekonomike dhe të luftës për mjete të kufizuar jetese, tensioni midis “Veriut” dhe “Jugut” u shtua më tepër. Disa veriorë, duke thënë se regjimi komunist kishte ndjekur një politikë të kolonizimit të brendshëm ndaj “Veriut”, kërkonin që të caktoheshin më shumë fonde për zhvillimin e “Veriut”. Ndërsa “Jugorët” nga ana e tyre, shanin Berishën se miratonte në heshtje dyndjen e mijëra veriorëve, të cilët zini tokat rreth Tiranës dhe në krahina bregdetare jo konform ligjit. Reformat ekonomike të kryera në këtë periudhë u mbështetën në një masë të konsiderueshme nga ndihma e huaj e cila së bashku me hyrjet e mëdha të transfertave private nga jashtë, ndihmoi në stabilizimin e vendit. Me gjithë përparimet e bëra, përpjekjet për të krijuar një shtet me kapacitetet e duhura të qeverisjes në mënyrë efektive hasën shumë sfida, mes të tjerash edhe ekzistencën e një stabiliteti të brishtë makro ekonomik të vendit. Në tabelën e mëposhtme jepet një pasqyrë e përgjithshme e peshës specifike të çdo sektori në ekonominë shqiptare gjatë periudhës së parë të tranzicionit 1990 – 1995.

1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 Rritja reale % GPD -10.0 -28.0 -7.2 9.6 9.4 13.3 9.1 Industria -14.4 -41.9 -51.2 -10.0 -2.0 6.0 13.6 Bujqësia -5.4 -17.4 18.5 10.4 10.3 13.2 3.0 Ndërtimi -12.0 -30.0 7.0 30.0 15.0 21.2 18.5 Transporti -10.0 -30.0 -15.0 13.0 18.0 18.8 -1.0 Në përqindje të GDP

GDP 100 100 100 100 100 100 100 Industria 40 32 17 14 12 12 13 Bujqësia 37 42 54 55 55 56 53 Ndërtimi 7 7 8 9 10 10 11 Transporti 13 16 18 19 20 20 20

Në këtë mënyrë, Ligji për Tokën bën të ditur se shteti e shpërndan atë tek duart e personave fizikë dhe juridikë, të cilët kanë të drejtë të përfitojnë prej këtij ligji. Toka bujqësore ndahet falas dhe pa asnjë detyrim tjetër financiarë. “Ky ligj madhor që 56 Republika (1995) 21 Nëntor, f. 3

29

përcaktonte themelet e periudhës së tranzicionit postkomunist të shoqërisë shqiptare drejt një ekonomie tregu përdorte një logjikë politiko – shoqërore riprivatizimi, çka hapte udhë për zbatimin e një logjike të cilën mund ta quajmë e drejta e zotëruesit të çastit për t’u transformuar në pronarë të përhershëm ose ndryshe logjika aktuale apo logjika e së drejtës së përdoruesit për t’u shndërruar në pronar.”57 Privatizimi i shpejtë (rekomandim i Bankës Botërore) si dhe shpërndarja e pronësisë në një bazë të gjerë janë tregues që shprehin aspektin pozitiv të këtyre reformave në këtë periudhë. “Por, ky proces i privatizimit masiv nuk siguroi rritjen e eficencës ekonomike dhe produktivitetin e punës për ish-ndërmarrjet shtetërore.”58 Përsa i përket reformave të thella në bujqësi, sidomos ajo e ristrukturimit të tokës, nga pikëpamja e efekteve në rritjen e GDP –së, reforma e tokës në vetvete ishte larg të qenit e përfunduar, pavarësisht nga shifrat e larta të raportimit të shpërndarjes së titujve të pronësisë mbi të. “Në Shqipëri toka bujqësore ende nuk ishte kthyer në një institucion të garancisë së kredisë. Prova më e mirë për të mbështetur këtë konkluzion ishte dështimi i tri ristrukturimeve të njëpasnjëshme të Bankës Bujqësore, e cila në vitin 1998 kaloi në likuidim të plotë.59 “Shtrirja në kohë e tranzicionit në aspektin ekonomik provoi të ishte më i vështirë nga sa u parashikua fillimisht nga shumë studiues.”60 Në këtë stad zhvillimit, si rezultat i ndryshimeve të shpejta dhe të gjithanshme social-ekonomike dhe nën trysninë e dukurive të tilla që bashkëshoqërojnë tranzicionin si papunësia, varfëria, flukset e larta të emigracionit, rritja e kriminalitetit dhe tronditja e vlerave tradicionale, rritën ndjeshëm prekshmërinë sociale për shtresa dhe grupe të ndryshme të popullsisë.

57 Meçani, D. (1995) Pronësia mbi tokën, Tiranë: albPAPER, f. 215 58 Gajo, A. (2005) Colloquium liberal: Teza për një qeverisje të djathtë liberale, Tiranë: Dita 2000, f. 37 59 Gajo, A. (2000) Shqipëria demokraci në deficit, Tiranë: Muza, f. 243 60 Fukayama, F. (2008) Ndërtimi i shtetit, Tiranë: AIIS, f. 51 - 63

30

III. PARTITE POLITIKE NE SHQIPERI

3.1. Ridimensionimi ideologjik i Partisë së Punës

Në fillim të viteve ‘90’-të, sistemit komunist i erdhi fundi. Të njëjtin fat pësoj edhe partia simbol i këtij regjimi. “Në situatat që u krijuan pas përmbysjes së regjimit, përtëritja e Partisë së Punës jo vetëm në aspektin ideologjik por edhe në atë organizativ, shtrohej si një çështje urgjente dhe e domosdoshme.”61 Kjo forcë politike përballej me dilemën ose duhej të tërhiqej përfundimisht nga jeta politike, ose të transformonte thelbësisht përmbajtjen doktrinare të PPSH. Nevoja e ristrukturimit të saj nuk ishte thjeshtë një pretendim i disa individëve që dëshironin ti zgjasnin jetën kësaj force politike, por një kërkesë e diktuar nga rrethanat e reja të kohës.

Mirëpo, tentativat për të filluar ndryshimin e Partisë së Punës në fillimet e tranzicionit ishin tepër kaotike. Mendimet mbi rolin që duhej të luante kjo forcë ishin shpesh kontradiktore. Në rrethet e saj intelektuale, shprehet Servet Pëllumbi62 diskutoheshin tre opsione:

- shpëtimi i Partisë së Punës dhe adaptimi i saj në kushtet e reja; - fillimi i transformimit të saj duke filluar nga ndryshimi i emrit; - dhe shpërbërja e Partisë së Punës dhe rikrijimi i shpejtë i një partie të re

të majtë.

Më 12 qershor të vitit 1991, pas shumë diskutimesh dhe propozimesh fitoi opsioni i transformimit të saj. Kështu, Partia e Punës u transformua në Partinë Socialiste të Shqipërisë. Sipas studiuesit Pëllumbi “ky nuk qe një ndryshim vetëm i emrit por në fakt kishte të bënte me një riformësim thelbësor të alternativës së majtë. Një shkëputje nga e kaluara nënkuptonte një shkëputje edhe nga ideologjia që kishte mbizotëruar ‘Partinë nënë’. Kështu, e majta ishte përballë sfidës së ndërtimit të një identiteti të ri. Gjithë vitet e tranzicionit dëshmojnë përpjekjen për transformim, duke u distancuar nga pjesa negative e të kaluarës së saj.”63 Kjo nevojë për transformim jo vetëm i PPSH por edhe partive si motra në ishvendet e lindjes i vendoste studiuesit para vështirësive në aspektin terminologjik kur dëshironin të jepnin karakterizimet rreth partive politike që rrjedhnin prej ish – partive komuniste të vendeve të Lindjes. Në kontekstin shqiptarë studiuesit u ballafaquan me të njëjtën vështirësi. Njëri prej tyre shprehet: “Të gjesh terma të saktë për të përkufizuar të majtën 61 Biberaj, E. (2001) Shqipëria në tranzicion, Tiranë: Dudaj, f. 134 62 Pëllumbi, S. (2007) Pluralizmi politik, Tiranë: IS, f.30 63 Ibid.

31

në Shqipëri do të thotë të hasësh jo pak në vështirësi për shkak të historisë së saj të ndërlikuar dhe të veçantë.” 64 Terma nga më kontradiktorët ishin në qarkullim. Pavarësisht, diversitetit të termave që qarkullonin konkretisht për partitë që formojnë të majtën në Shqipëri, ne i referohemi në këtë studim përkufizimeve të përdorur nga Fuga.65 Përkufizimi i parë i përmbahej idesë se Partia Socialiste, Partia Socialdemokrate nuk ishin gjë tjetër veçse formacione politike ish – komuniste. Ndërsa në përkufizimin e dytë66, termi “ parti ish - komuniste” nënkuptonte se bëhej fjalë për ish – komunistë që kishin akoma të njëjtën mendësi, të njëjtin tip sjelljes politike, të njëjtin vlerësim për të kaluarën e tyre historike, për të njëjtën parti apo elitë politike, për të njëjtin zgjedhës. Mirëpo, duke qenë se vepronin në një kontekst të ndryshëm social politik, ishin të detyruar të moderonin programet dhe strategjitë e tyre. Pikërisht, këtë proces të gjatë transformimi, i njëjti autor tek vepra “Majtas jo Djathtas”67 e përshkruan nëpërmjet katër fazave. Faza e parë zgjat prej janarit 1990 deri në qershor 1991, kohë kur mbahet kongresi i dhjetë i PPSh –së. Kjo fazë e ndryshimit të mendimit politik, karakterizohet nga hezitimi dhe mungesa e koherencës së brendshme, pasi i përgjigjet në disa pika presionit të kuadrove të vjetër të ish Partisë së Punës, të cilët kishin ende ndikim në vendimmarrjen politike dhe ideologjike të kësaj force. Nga ana tjetër, drejtuesit e partisë shpresonin akoma në mbështetjen e një elektorati të gjerë, veçanërisht të fshatarësisë, dhe nuk dëshironin ta zhgënjenin atë duke braktisur menjëherë trashëgimin ideologjike të së kaluarës. “Po të analizosh listat e kandidatëve të Partisë së Punës në zgjedhjet e para të lira parlamentare vërehet se 50% e tyre ishin kuadro të administratës së shtetit ose të zgjedhur të bashkive ; 26% kryetarë kooperativash, 17 % drejtues aktual të strukturave në qendër ose rrethe, 7% ish anëtar të forumeve të ndryshme drejtuese të Partisë së Punës”68 Mirëpo, në krahun tjetër nuk mungonin zërat për nevojën e reformimit të partisë. Kjo prirje ilustrohet më së miri tek fjalimi i Fatos Nano-s i mbajtur në Konferencën e Parë Ndërkombëtare të vitit 1991 ku ndër të tjera thuej: “Partia Socialiste ishte krejt e re dhe jo pjellë e Partisë së Punës, kjo forcë politike nuk përkrahte ideologjinë marksiste – leniniste dhe distancohej tërësisht nga fryma e Partisë së Punës.”69 Faza e dytë, shtrihet nga qershori 1991 deri në mars 1992 (data e zgjedhjeve të dyta parlamentare në Shqipëri, që u fituan nga Partia Demokratike dhe që shënuan kalimin e Partisë Socialiste në opozitë). Në këtë periudhë, Partia Socialiste pranonte nevojën e krijimit të një ekonomie të përzier, ku do të bashkëjetonte prona publike dhe ajo private, pa harruar të nënvizohej se ky model do të sillte me vete edhe pasoja të papëlqyeshme në planin shoqëror. Forca politike në fjalë, nëpërmjet lideri Nano “...premtonte të punonte për një demokraci të vërtetë, të bazuar në shtetin ligjor dhe për ekonominë e tregut. Por 64 Fuga, A. (2003) Majtas jo djathtas, Tiranë: Dudaj, f.74 65 Kaldor, M. & Ivan, V. (1997) “Democratization in East and Central European” International Affairs 73.1, p. 76 66 Fuga, A. (2003) Majtas jo djathtas, Tiranë: Dudaj f.100 67 Ibid. 68 Biberaj, E. (2001) Shqipëria në tranzicion: rruga e vështirë drejt demokracisë, Tiranë: Ora, f. 179 69 Nano, F. (1991) “Fjala e Nanos në Kongres”, Zëri i Popullit, 1 Mars, f. 1-2

32

ndryshe nga programi radikal i demokratëve, socialistët ishin për ndryshime shoqërore ekonomike graduale, që ruanin shumë aspekte shoqërore të sistemit të vjetër.”70 Faza e tretë, shtrihet nga 22 mars te vitit 1992 deri në fund të qershorit 1997. Gjatë kësaj periudhe u tentua të ndërtohej një program bazuar mbi disa vlera social demokrate. Një program që karakterizohej deri diku nga një shpirt idealist e utopik. “Deviza jonë do të jetë tranzicion dhe konsolidim i ekonomisë së tregut, me minimumin e mundshëm të dhimbjeve sociale. Cilado lëvizje drejt ekonomisë së tregut që do të sjellë tronditje sociale e politike konsiderohet prej nesh e papranueshme edhe e dëmshme për popullin”71deklaronte ndër të tjera lideri i kësaj force në Kongres. Më tej thuhet:

“Socialistët mbrojnë parimin e barazisë së qenieve njerëzore... Barazia realizohet kur të gjithë kanë të njëjtat mundësi sociale dhe civile për të marrë pjesë në pasurinë shoqërore që krijohet dhe shpërndahet: kur të gjithë janë pjesëmarrës pa diskriminim në transformimet e thella ekonomike, teknike, intelektuale e të mënyrave të jetesës në shoqërinë bashkohore .... Ne jemi për respektimin e kufijve ligjorë të interesave private, kolektive, publike dhe kombëtare brenda një shoqërie me ekonomi sociale tregu.” 72

Ndërsa, përsa i përket politikës së jashtme, Partia Socialiste nënvizonte rëndësinë e angazhimit evropian të Shqipërisë. Në pjesën dërmuese të fjalimeve të figurave të rëndësishme të së majtës, nënvizohej nevoja për bashkëpunimin me faktorin euroatlantik. Ikja nga izolimi shumë vjeçarë i Shqipërisë shndërrohej një kërkesë e domosdoshme. Faza e katër, fillon në gjysmën e dytë të vitit 1997, menjëherë pas ardhjes të së majtës në pushtet. Gjatë kësaj periudhe Partia Socialiste fillon zbatimin e një politike që nuk ndryshon në thelb nga ajo e ndjekur nga Partia Demokratike dhe që karakterizohet nga reformat rrënjësore dhe të shpejta në planin ekonomik, nga privatizimi i ndërmarrjeve shqiptare, nga tërheqja pothuajse masive e shtetit nga sektorë tepër të gjerë të jetës ekonomike të vendit, nga kufizimi i shpenzimeve shoqërore, nga zvogëlimi i pashembullt i numrit të zyrtarëve të shërbimit publik. Pra, bëhet fjalë për zbatimin pa hezitim të të gjitha politikave tejet liberale, aq shumë të kritikuara nga PS – ja kur ishte në opozitë. Ajo çfarë duhet të theksojmë këtu është konkluzioni i nxjerr nga Servet Pëllumbi, i cili e përmbledh me pak fjalë të gjithë këtë proces. “Ideologjia e së majtës u transformua duke kaluar nga stalinizmi drejt “socializmit utopik” dhe këtu kemi parasysh vitet 1991 – 1992, ndërsa duke filluar nga viti 1997, ajo shkon drejt një liberalizmi ekonomik dhe shoqëror të spikatur.”73 3. 2. Profili ideologjik i Partisë Demokratike

70 Ibid, f.2 71 Nano, F. (1992) Fjalim i mbajtur në Kongresin e parë të PS –së, Zëri i Popullit, 21 Qershor. 72 Nano, F. (1992) “Ne do të luftojmë për një paraqitje dinjitoze në Asamblenë Popullore”, Zëri i Popullit, 26 Mars, f. 2 73 Pellumbi, S. (2009) Pluralizmi Politik, Tirane:IS, f. 33

33

Kjo forcë politike u krijua në Dhjetor të 1990 duke u bërë një parti gjithëpërfshirëse. Ishte parti që ndërtoi një program që synonte të merrte parasysh interesat e grupeve dhe shtresave të ndryshme. “Në radhët e saj aderonin disidentë antikomunistë, nacionalistë, ish–komunistë, liberalë, student, përfaqësues të punëtorëve, republikanë, monarkistë dhe kushdo tjetër që ishte kundër Partisë së Punës së Shqipërisë.” 74 Në fillimet e tranzicionit Partia Demokratike e prezantonte veten si trupëzimi politik i horizontit të ri të “Demokracisë, “Evropës” dhe “Perëndimit”, brenda të cilit shoqëria shqiptare e ripërkufizonte vetveten. “Qëllimi ynë është ruajtja e pavarësisë, integritetit dhe sovranitetit të shtetit shqiptarë, forcimin e unitetit kombëtarë, realizimin e dëshirave dhe aspiratave të gjithë popullit shqiptar për një Shqipëri demokratike pluraliste dhe moderne.”75Si e tillë PD-ja të krijonte përshtypjen “se përfaqësonte interesat e të gjithë shoqërisë”76 Kjo forcë politike ngjante më fortë me një organizatë – ombrellë që përfshinte njerëz nga më të ndryshmit. “Prandaj nuk është për t’u habitur që pas fitores uniteti i partisë u prish nën presionin e personaliteteve dhe të rrymave politike në luftë midis tyre.”77 Njëkohësisht, rreziqet dhe vështirësitë e qeverisjes së vendit në kohë krize, nuk mund të mos preknin forcën jetësore dhe popullaritetin e saj “Piketat kryesore ku bazohej programi i kësaj force politike ishin : « Të luftohej për ndërtimin e një shoqërie demokratike pluraliste,… për forcimin e shtetit juridik, drejtësinë dhe barazinë sociale,… për emancipimin e gruas, …për integrimin e plotë në proceset evropianizuese… etj »78 Pra kategoritë, « demokracia », « liria », « tregu » apo « Evropa » artikuloheshin si të kundërtat e sistemit të mëparshëm. Më shumë sesa një parti me një agjendë të qartë ideologjike apo një bazë të qartë sociale, Partia Demokratike ishte “një front antidiktaturë që mblidhte bashkë forca të ndryshme opozitare kundër komunizmit.”79 Kjo reflekton edhe në faktin që emri i sugjeruar në fillim për këtë parti ishte “ Partia e Rinisë dhe Intelektualeve”. Grupet që mbështetën ardhjen e PD në pushtet nuk kishin shumë gjëra të përbashkëta nga pikëpamja ekonomike, sociale dhe kulturore, madje në shumë raste kishin interesa diametralisht të kundërta. Kjo forcë politike duke qenë se përbëhej nga njerëz me bindje të ndryshme politike, shpesh lindnin mosmarrëveshje ndërmjet grupeve. Pjesa radikale ku përfshiheshin studentët e lëvizjes së dhjetorit 1990, me përfaqësues Azem Hajdari, shprehnin pikëpamje radikale kundrejt të shkuarës, ndërsa intelektualët, shumica e të cilëve kishin qenë anëtarë të Partisë së Punës ishin më të moderuar.80 Shpjegimi i kësaj situata për 74 Meksi, A. (2010) Dhjetor 90: Dokumente dhe materiale, Tiranë: UET PRESS, f. 42 75 Ibid, f. 69 76 Lubonja, F. (2004) “The Introduction of Political Pluralism in Albania”, in Barjaba, K. (ed.) Albania’s Democratic Elections: Analysis, Documents and Data, (Berlin: Edition Sigma), p 42. 77 Biberaj, E. (2001) Shqipëria në tranzicion: rruga e vështirë drejt demokracisë, Tiranë: Ora, f. 420 78 Meksi, A. (2010) Dhjetor 90: Dokumente dhe materiale, Tiranë: UET PRESS, f. 68 79 Ibid, f. 23 80 Biberaj, E. (2001) Shqipëria në tranzicion: rruga e vështirë drejt demokracisë, Tiranë: Ora, f. 113

34

shumë analistë lidhej me faktin se një pjesë e këtyre të fundit vini nga familje ose kishin qenë anëtarë të Partisë Komuniste për një periudhë të caktuar. Të vetmet parti që kishin një profil të djathtë ishin partitë historike, Balli Kombëtar dhe Legaliteti monarkist. Baza në të cilën mbështeteshin ishin ish- pronarët e tokave dhe ish të burgosurit politikë. Të dy partitë kërkonin rivendosjen e të drejtave të pronësisë, dekomunizim rrënjësor, bashkim kombëtar etj. Mirëpo, problemi që u dilte këtyre dy partive ishte se nuk kishin ndonjë numër të rëndësishëm zgjedhësish që të tërhiqeshin në programet e tyre. Ato nuk ishin në gjendje të zgjeronin bazën e tyre të mbështetësve. Ky realitet politikë i këtyre partive është shpjeguar me ndikimin e sistemit totalitar ndaj shpërbërjes sistematike të grupeve sociale potenciale që mund të pozicionoheshin rreth këtyre partive. Regjimi Hoxha e shikonte si rrezik potencial rikthimin e monarkistëve, kështu që kategoritë sociale që mund ta mbështesnin atë ishin objekt sulmesh nga ana e regjimit.81 Pas rrëzimit të sistemit totalitar grupet sociale që mund të konsideroheshin të djathta vuanin pasojat e sistemit të kaluar. Shumë prej tyre ishin të paarsimuar mirë dhe vazhdonin të jetonin akoma në zonat e internimit. Një pjesë e ish-pronarëve iu ishte konfiskuar prona dhe vuanin krizën ekonomike të kohës duke u përballur me sfidat e mbijetesës. Të tjerë realizuan ëndrrën mijëravjeçare për të cilin kishin vuajtur në burgje apo kampe internimi duke emigruar në perëndimin. Ndërsa pjesa tjetër sapo kishte dalë nga burgu politik dhe ishte e pa integruar me kontekstin e ri social- ekonomik – politik me të cilën përballej vendi. Dhe ajo që është më e rëndësishmja, PD i kishte eklipsuar këto parti politike dhe shumë prej kategorive sociale të lartë përmendura e shikonin këtë forcë si përfaqësuese të denjë të interesave dhe aspiratave te tyre. Ishin këto arsyet që partitë e djathta tradicionale nuk gëzonin mbështetjen e nevojshme në këtë periudhë. Mirëpo, kjo situatë e paqartë nga pikëpamja e përfaqësimit të grupimeve shoqërore reflektonte edhe në nivel elitash. Në fillimet e tranzicionit mungonte tërësisht një teori integrale apo model i kalimit nga socializmi drejt një shoqërie demokratike. Mungonin reformistët, njerëzit me ide e vizione të qarta për përcaktimin e modeleve të zhvillimit. Studiuesit e njohur, ekonomistët, filozofët, juristët, politologët etj ishin përgatitur në kushtet e “komunizmit” dhe nuk kishin njohuri dhe eksperiencë mbi sistemin demokratikë. E gjitha kjo, reflektoi në ideimin programor të partive politike. “Partitë formalisht u ndanë në të majtë dhe të djathtë dhe në qendër, pasi dallimet programore i kishin minimale. Politikat që propozonin dhe lufta që nisi midis tyre nuk kishin të bënin me çështje thelbësore, por me dallime, shpesh artificiale e konflikte personale për dominancë. Më tepër kujdeseshin për të ndërtuar ‘barrikadat e luftës ’ sesa ‘transhenë’ që i lidhnin dhe i bënin një ‘trup të vetëm’ në raport me partneritetin social midis tyre.”82 Përpjekja për të përfaqësuar kombin apo shoqërinë në tërësi dhe persekutimi i opozitës e bënin PD – në në shumë aspekte të ngjashme me Partinë e Punës. Për më tepër diskursin

81 Ngjela, S. (2012) Përkulja e tiranisë, Tiranë:UET PRESS, f. 245 82 Pellumbi, S.(2006) Pluralizmi politik, Tiranë:IS, f. 71

35

e saj PD- ja e ngriti pjesërisht mbi një fjalor dhe univers simbolesh të trashëguara nga socializmi. E njëjta gjë vërehej tek PS. 3. 3. Qëndrimet e PD dhe PS gjatë periudhës 91 - 96

Midis ligjërimit ideologjik të një partie dhe veprimit të saj politik shpesh ndodh të ketë diferencë. Është i njohur fakti që në përgjithësi subjektet politike nuk mund të bëjnë pa një demagogji të caktuar që nuk është gjë tjetër veçse ajo që filozofi Zhan – Pol Sarti e quante si “ la mauvaise fois”, pra një lloj hipokrizie e pashmangshme që ndan në një farë kuptimi fjalën nga realiteti. Kështu që, analiza e përmbajtjes së ligjërimit politik pa u ballafaquar me aktet politike mund të shpie në një konkluzion të gabuar dhe një analizë të njëanshme.

“Në programet e qeverive demokratike dhe asaj socialiste spikat një inkoherencë e theksuar ideologjike nga çështja në çështje, njëkohësisht, vihet re një dominim i mendimit pragmatist e tejet teknik. Kështu, në sajë të inkoherencës, tek programi i demokratëve vërejmë në disa pika një qëndrim djathtist dhe në vazhdim të të njëjtit program gjejmë një ligjërim dhe një ofertë krejt majtiste. Nga ana tjetër, programi i socialistëve luhatet midis ligjërimit majtist që gjithsesi nuk është shumë i theksuar, ligjërimit pragmatik dhe për më tepër edhe atij djathtist.”83 Kjo është një situatë e paqartësisë ideologjike, e cila konkretizohet në vazhdim nga analiza në pikëpamje ideologjike të programit në vite të dy forcave politike. Le t’i referohemi në mënyrë kronologjike programeve të dy partive kryesore për të ilustruar atë çfarë u theksua më sipër.

Këto deformime, në fillim të viteve 90 – të edhe mund të përligjeshin në njëfarë mënyre, sepse gati të gjitha partitë dolën nga gjiri i një parti të vetme, apo “ nga mitra e përgjakur e PPSH-së” , siç shprehet Dritëro Agolli në ato vite. Me fjalë të tjera “u krijuan në një mjedis social të pastrukturuar dhe të përgatitur për pluralizmin partiak.”84 Në vitet e para, Partia Demokratike mishëronte trupëzimin politik të horizontit të ri të “Demokracisë”, “Evropës”, dhe “Perëndimit”, brenda të cilit shoqëria shqiptare e ripërkufizonte vetveten. Slogani “Ta bëjmë Shqipërinë si gjithë Evropa” ishte aspirata e të gjithëve. Si e tillë PD – ja u përpoq të krijonte idenë se është partia që i përfaqësonte interesat e të gjithë shoqërisë. Më shumë sesa një parti me një agjendë të qartë ideologjike apo një bazë të qartë sociale, kjo forcë politike synonte të ishte “një front anti –diktaturë që mblidhte bashkë forca të ndryshme opozitare kundër komunizmit.”85 Sigurisht, ky realitet përfaqësimi ndikoi në paqartësinë doktrinarë të kësaj force. Pavarësisht se kjo forcë politike mori përsipër kryerjen e reformave standarde të ekonomisë së tregut dhe të demokracisë pluraliste, në krahun tjetër nuk munguan

83 Fuga, A. (2004) Majtas jo djathtas, Tiranë: Ora. 84 Pellumbi, S. (2007) Pluralizmi politik, Tiranë: IS, f. 71 85 Kajsiu, B. (2008) “Vdjekje Politikës, Liri Popullit! Kriza e përfaqësimit”, Polis Nr 5, Tiranë: UET PRESS, f. 11

36

politikat sociale për të zbutur efektin e këtyre reformave. Sjelljet tipike politike neoliberale dhe ato socialdemokrate karakterizojnë periudhën e qeverisjes demokrate. Ky dyzim i kësaj force nga pikëpamja ideologjike shpjegohet me kontekstin në të cilën ushtronte pushtetin. Në njërën anë, vendi kishte nevojë për reforma të thella strukturale në krahun tjetër, linde nevoja për të ofruar ndihmë sociale për grupet që prekeshin më shumë nga këto reforma. Një aspekt i rëndësishëm i qeverisjes demokrate në këtë periudhë ishin reformat neoliberale, të cilat konsideroheshin si një domosdoshmëri nga ana e saj. Terapia e shokut që u zbatua nga kjo forcë, solli mbylljen apo privatizimin e shpejtë të shumë ndërmarrjeve shtetërore. Rritmi privatizimeve ishte i tillë sa “në mesin e vitit 1996 Shqipëria konsiderohej si një nga vendet në tranzicion me prodhimin më të lartë nga sektori privat.”86 Doktrina neoliberale e materializuar nëpërmjet terapisë së shokut solli që popullsia të përballej me “papunësi masive, lëvizje të pakontrolluara demografike.87 Sektori publik, që ishte edhe sektori kryesor i punësimit në zonat urbane ku Partia Demokratike gëzonte mbështetjen më të madhe, u reduktua ndjeshëm. Në vitin 1995 vetëm 276 000 njerëz ishin të punësuar në këtë sektor, përkundër 615 000 në vitin 1992 dhe 889 000 në vitin 1989. Midis vitit 1991 dhe 1993 “të ardhurat reale në zonat urbane ranë mesatarisht me 30%, ndërsa në të njëjtën periudhë të ardhurat në zonat rurale u rritën me 50%”. Papunësia u rrit ndjeshëm duke nxitur emigracionin. “Midis 1990-ës dhe 1996-ës u larguan rreth gjysmë milion shqiptarë, shumica të rinj”88 Ruajtja e unitetit të një shoqërie në fragmentim e sipër nga një shtet në tërheqje ishte një mision i pamundur. Tashmë individi ishte vetëm përballë tregut, ndryshe nga e kaluara komuniste kur ai ose ajo sendërtohej në një subjekt social nëpërmjet politikave shtetërore. Reformat neoliberale edhe sikur mos ta fragmentizonin shoqërinë, nuk përbënin një univers ideologjik të përshtatshëm për të prodhuar një diskurs rreth të cilit shoqëria mund të bashkohej. Fuga këtë periudhe e përshkruan në këtë mënyrë:

“Ky lloj ultraliberalizmi i imponuar deri diku nga gjendja faktike e gjërave në Shqipërinë e atyre viteve, kjo lojë ekonomike pa rregulla, kjo veprimtari prodhuese dhe shërbimesh mbi të cilën roli rregullator i shtetit ndihej fare pak ose aspak, ky mekanizëm krejtësisht spontan i formësimit të çmimeve dhe i drejtimit të fluksit të kapitaleve të investuara ose të qarkulluara i përngjet në formë të përçudnuar një modeli ekonomik tejet liberal, në të cilin shteti dhe ligji e kanë reduktuar fortësisht rolin e tyre në jetën ekonomike të vendit. Shteti në këtë mënyrë i largohet ekonomisë dhe ekonomia i ikën çdo lloj përmbajtjeje shoqërore.” 89

86 European Bank for Reconstruction and Devlopment ( EBRD) , Transition Report London, f. 11 87Tarifa, F & Krisafi, K & Tarifa, E. (2009) Paradigma e tranzicionit demokratik, Tiranë: Ombra GVG,f. 69 88 Biberaj, E. (1998) Shqipëria në Tranzicion: Rruga e vështrirë drejt tranzicionit Tiranë: Ora, f. 74 89 Kajsiu, B. (2008) “Vdjekje Politikës, Liri Popullit! Kriza e përfaqësimit”, Polis Nr 5, Tiranë: UET PRESS, f. 11

37

Drejtues të lartë të PD si ish-kryeministri Aleksandër Meksi, kohën e qeverisjes në këtë periudhë e konsiderojnë shumë të rëndësishme pasi “falë reformave radikale ndodhi një përmbysje e vërtetë, si në rritjen e prodhimit, rritjen e të ardhurave për frymë, uljen e inflacionit nga 250% në 20 – 30 % e me radhë. Por, në krahun tjetër nuk mund të mos themi se këto reforma nuk është se nuk ndikuan në pakënaqësinë e njerëzve.” 90

Me konkretisht, qeveria mori masa të shpejta për të përballuar problemet ekonomike të kohës, pavarësisht kostos politike. Hoqi dorë nga subvencionimi i produkteve bujqësore e i mallrave industrial dhe i la çmimet të ngriheshin, me përjashtim të çmimeve të artikujve më të domosdoshëm, të tilla si buka dhe qumështi, që u liberalizuan në 1993. Në këtë kohë qeveria shfuqizoi edhe një dekret komunist ku parashikoj që punëtorët e ndërmarrjeve të mbyllura për mungesë lekësh të përfitonin 80% të pagës. Mirëpo, në krahun tjetër, për të amortizuar efektet e ngritjes së madhe të çmimeve, qeveria mori masa për zhdëmtimin e atyre konsumatorëve që nuk ishin në gjendje të përballonin çmimet e larta. “ Këto masa shprehnin strategjinë e Berishës që përpiqej të balanconte dëshirën për të vazhduar reformat rrënjësore ekonomike më domosdoshmërinë e sigurimit të bashkëpunimit të masës së gjerë të popullit që ishte prekur rëndë nga këto reforma.”91

Në këtë periudhë, qeveria demokratike zbatoi gjithashtu, një program privatizimi masiv me synim zgjerimin e bazës ekonomike duke forcuar klasën e mesme. Në 1996 ishin privatizuar pothuajse tërësisht bujqësia, transporti, tregtia me pakicë dhe strehimi. Interesant është fakti se shumica e atyre që hynë në radhët e biznesmenëve të rinj ishin anëtarë të “nomeklaturës së vjetër. “Ndërmarrjet dhe dyqanet më fitimprurëse i blenë ish-funksionarët komunistë, duke krijuar përshtypjen e gjerë se, ndërsa kishin humbur pushtetin politik tashmë zotëronte atë ekonomik.”92 Në fakt, kjo kategori njerëzish ishin më të përgatitur se të tjerët për të përfituar nga sistemi i ekonomisë së tregut. Pasi kishin kontrolluar ekonominë si administratorë në ditët e sundimit totalitar, “ish zyrtarët e qeverisë shfrytëzuan lidhjet e vjetra me funksionarët e partisë, me burokratët e nivelit të mesëm dhe me nëpunësit e doganave për t’u pasuruar. I njëjti fenomen ndodhin në të gjitha vendet e lindjes.”93 Gjithashtu, në këtë periudhë kishte filluar ristrukturimi dhe privatizimi i ndërmarrjeve të mëdha shtetërore për arsye se një pjesë e tyre ishin shumë të amortizuar dhe jo rentabël. Në kushtet kur qeveria nuk kishte mundësinë të investonte apo t’i menaxhonte ato për arsye të pamundësisë financiare kërkoi ndihmë tek partnerët e huaj për privatizimin e tyre. Sipas burimeve zyrtare94 të kohës 70 % e pasurisë së vendit brenda një periudhe të shpejtë kohe u privatizua. Kjo valë privatizimesh u shoqërua me rritje të lartë të papunësisë dhe si rrjedhojë, pakënaqësi në masë nga grupet sociale të prekura nga këto reforma. 90 Meksi, A. ( 2009) “Vitet e mia në timonin e qeverisë”, MAPO, Tiranë:UET PRESS, f. 3 91 Economist Intelligence Unit ( 1994) “ Country Raport: Ronania, Bulgaria, Albania”, London: 2nd quarter, p. 63 92 Ovalioglu, A. ( 1991) “ Albania and the World Bank: Building the Future”, p. 68 93 Juan, L. Stafan, A. (1996) Problem of Democratic Transition and Consolidation: Southern Europe, South America and Post – Communist Europe. Baltimore: The John Hopkins University Press. 94 “Human Development Report: Albania”, ( 1995) f. 38

38

Një problem tjetër themelorë ishte ai i kthimit të pronës. Gjatë fushatë zgjedhore të vitit 1992 kjo forcë politike premtonte se do të zhdëmtonte ish – pronarët ose kthim të plotë të pronave. “Sapo erdhi në pushtet Berisha i hodhi poshtë këto kërkesa duke arsyetuar se zhdëmtimi i ish- pronarëve ose kthimi i plotë i pronave krijonte probleme të mëdha shoqërore. Ai e mbronte këtë qëndrim me arsyetimin se qeveria demokratike nuk ishte përgjegjëse për veprimet e regjimit komunist dhe nuk mund të bënte padrejtësi të tjera duke zhvendosur mijëra qytetarë që kishin zënë pronat që nuk u përkisnin.”95 Qeveria mes një parimi themelor të së djathtës, siç është e drejta e pronës dhe efektet e kostos elektorale - financiare preferojë këtë të fundit. Ndryshimet ekonomike pas vitit 1992 patën ndikim mbi krahinat e Shqipërisë, duke thelluar edhe më shumë pabarazitë që shfaqeshin në periudhën e komunizmit. Shumica e ndërmarrjeve të reja u përqendruan në qendrat kryesore të vendit, kurse në zonat verilindore dhe veriqëndrore veprimtaria e sektorit privat mbeti e kufizuar. Në 1994 rreth 25% e 60.000 ndërmarrjeve private të Shqipërisë ishin në Tiranë, 38% vepronin në rrethet e Durrës-it, Elbasan-it, Fier-it, Korçë-s, Vlorë-s dhe Shkodër, 37% ishin shpërndarë në anët e tjera të vendit.96 Me mbylljen e minierave dhe të ndërmarrjeve metarlugjike niveli i papunësisë ishte shumë i lartë. Kjo solli migrimin e popullsisë drejt zonave kryesore urbane si dhe problemet me natyrë ekonomike, sociale, politike dhe urbane. Këto grupe sociale statusin e tyre të ri ia atribuonin qeverisë demokratike, ndërsa banorët autoktonë problemet që krijonin këto grupe sociale, ia faturon qeverisë demokratike. Kështu, teksa jugorët e kritikonin Berishën për lejimin e vendosjes së mijëra veriorëve në zonat bregdetare, disa veriorë argumentonin se komunizmi kish zbatuar politikën e një “ kolonializmi të brendshëm” kundër veriut, prandaj më shumë investime duhej të bëheshin për zhvillimin e veriut.97 Për shumë analistë kjo situatë u shpjegua si manovër e PD për t’i përdorur ata si votues potencial të saj. Në krahun tjetër PS përpiqej të identifikohej me jugorët.

Gjatë kësaj periudhe, Partia Socialiste ishte e detyruar më shumë të merrej me veten në kuptimin e nevojës për t’u shkëputur nga e kaluara sesa t’i bënte oponencë qeverisë. Në këtë kontekst, nuk munguan zhvillimet në drejtim të mënjanimit të elitave drejtuese të ish Partisë së Punës dhe ripërtëritjen e programit të saj. Kjo forcë politike gjatë kësaj periudhe vendosej përball dilemës ose të mbronte disa parime të së majtës por me koston e etiketimit nga kundërshtari si vazhduese e vijës së Partisë së Punës, ose të mbështeste reformat ultraliberale të së djathtës duke humbur shumë nga identiteti i saj doktrinarë. Në fakt, po t’i referohemi qëndrimeve të asaj periudhe konstatojmë se kjo forcë preferojë më shumë të mbante pozicionin e dytë. Edhe ato pak kritikat që vinin nga opozita socialiste mbi vështirësitë e reformave cilësoheshin nga qeveria demokrate si “synime e një opozite

95 Biberaj, E. (2001) Shqipëria në tranzicion: rruga e vështirë drejt demokracisë, Tiranë: Ora, f. 294 96 Republika ( 1995) 21 Nëntor, f. 3 97 Zeneli, A. (1991) “Veriu nën thundrën e Jugut”, Koha Jonë, 11 Tetor, f. 3

39

mastruoze që mendon se si të kthejë me çdo kusht diktaturën komuniste, kooperativat, radhët e gjata të bukës e kështu me radhë.”98

Partia Demokratike në këtë kohë luante me sensibilitetin e njerëzve ndaj ish-regjimit komunist. Aq më shumë që një pjesë e konsiderueshme besonin mbi rikthimin e mundshëm të tij. Kështu që “Partia Socialiste si ish Partia e Punës shikohej si kërcënim për demokracinë.”99Kjo forcë politike duke e ditur këtë perceptim të publikut, rezervohej të adresonte kritika ndaj reformave dhe politikës së jashtme që po ndiqte qeveria demokratike. Çdo reagim i kësaj force në këtë periudhë pavarësisht se ishte i mirë arsyetuar etiketohej nga kundërshtari si tentativë për të rikthyer regjimin e kaluar. Në këtë mënyrë PD e kompleksonte PS në raport me publikun duke shfrytëzuar një aspekt psikologjik të shoqërisë që lidhej me sistemin e kaluara. Kjo rrethanë e detyronte PS të shpjegonte herë pas here diferencat me Partinë e Punës dhe njëkohësisht të mbështeste reformat e thella të ndërmarra nga PD.

Kështu që, partitë politike gjatë kësaj periudhe filluan të dallonin shumë pak nga njëra tjetra. Ato flisnin njëlloj, vepronin njëlloj dhe si rezultat veprimet e tyre përktheheshin në të njëjtën mënyrë. Kjo taktikë politike u kufizonte mundësinë atyre të luanin një rol në agregimin e interesave të ndryshëm.Në rrafshin teorik, aspekti i agregimit të interesave elektorale për shumë teoricien konsiderohej një nga funksionet e rëndësishme të partive politike. “Partitë përgjatë një procesi jo të shkurtër kohorë mbledhin dhe shqyrtojnë opinionet, interesat, prioritetet e zgjedhësve duke i modeluar ato në synime të përbashkëta dhe propozime politike. Sa më kompleks të jetë agregimi i interesave të brendshme aq më e vështirë mund të jetë për një parti të flasë me një zë të qartë dhe të unifikuar para votuesve.”100

Në këtë logjik, vazhdon arsyetimi i Diamond, “programet që partitë paraqesin para elektoratit mund të jenë shumë të paqartë nga pikëpamja ideologjike dhe si rrjedhojë e përpjekjes për gjithëpërfshirje, ata kanë presion nga drejtime të ndryshme dhe shpesh në mospërputhje me njëri tjetrin.”101 Mirëpo, kur një parti e motivuar nga një ideologji fillon të shfaqë karakteristika gjithëpërfshirëse ndodh që kjo parti të lëvizë drejt qendrës së spektrit politik duke u bërë shumë elastike dhe me një platformë pragmatike. Kjo mendohet të jetë një mënyrë e fuqishme për ta bërë partinë më popullore sepse nuk e kufizon më veten tek një grup i caktuar i popullsisë sipas një ideologjie.Ndryshe, nga « partitë ideologjike, të cilat kanë qëllime të caktuara dhe kanë një anëtarësi të fokusuar në një çështje specifike apo grup çështjesh të tilla dhe njëkohësisht anëtarësia është selektive. »102. Gjithsesi, partitë e mëdha fillojnë të mos funksionojnë në të vërtetë sipas ideologjive përkatëse që mund t’i motivonin deri diku veprimet e tyre. « Qasja gjithëpërfshirëse,

98 Berisha, S. (1993) “Rilindja Demokratike”, 5 Maj, f. 2 99 “Rilindja Demokratike”, (1993) 20 Janar, f. 2 100 Diamond, L. (2001) Political Parties and Democracy. The Johns Hopkins University Press, p.89 101 Ibid, p. 152 102 Laclau, E. & Mouffe, Ch. (1996) Hegemony and Socialist Strategy: Towards a Radical Democratic Politics, London – New York: Verson, p.151

40

karakteristike për ta, i kundërvihet çdo lloj ngurtësie ideologjike dhe mbron një shumësi ideologjish dhe pikëpamjesh brenda të njëjtës parti. »103 Ata, në finale, adaptojnë çdo lloj politike që i duhet për të fituar, pa ndonjë besnikëri ideologjike. « Mbrojtësit e partive gjithëpërfshirëse në përgjithësi mendojnë se njerëzit me një gamë të gjerë pikëpamjesh mund të bashkohen në një parti të vetme për të optimizuar çështjet kryesore për të cilat bien dakord edhe pse ndajnë qëndrime të ndryshme në çështje të tjera. »104 Kështu partitë mund të tërheqin një bazë të gjerë mbështetësish në zgjedhje. Edhe pse partitë më të mëdha politike mund të shfaqin një përafrim ideologjik në fakt ata ndjekin një përafrim gjithëpërfshirës. Për parti që operojnë në kushte të tilla « prioriteti kryesor është maksimalizimi i votave duke kërkuar vota nga të gjitha anët. » 105 Partitë gjithëpërfshirëse karakterizohen nga një interes në çështje që nuk hasin pothuajse fare kundërshti tek komuniteti dhe tërheqin një maksimum votuesish. Dinamika e partive kryesore shqiptare e lidhur me përpjekjen e tyre për gjithëpërfshirje ka pasur ndikim të drejtpërdrejtë në prodhimin e politikave në kurriz të ideologjisë duke qenë ky një rezultat apo një rrjedhojë e natyrshme e kësaj dinamike të partive kryesore.

Në kontekstin shqiptarë, prirjet gjithëpërfshirëse, shpjegon deri diku me situatën e krijuar pas rënies së komunizmit. Siç dihet, shumë grupe sociale si pasojë e kolapsit të sistemit totalitar dhe reformave drastike neoliberale u tëhuajësuan. Nga ana tjetër, neoliberalizmi duke e vëne theksin tek tërheqja e shtetit nga shoqëria, e bënte të pamundur formësimin e grupeve sociale nëpërmjet politikave sociale. Kjo e bëri akoma më të vështirë për dy forcat kryesore politike, të artikulonin identitete specifike sociale si, fermerët, industrialistët, punëtorët, shoqëria civile. Njëkohësisht, “kërkohej të ndërtohej partneritet me çdo organizëm ndërkombëtar për arsye integrimi, përfitimi financiar apo kretibilitet, pavarësisht, disa implikimeve që buronin nga marrëveshjet apo partneriteti i vendosur me këto organizma.”106

Në këtë kuadër, të dy partitë kryesore ofronin si zgjidhje pak a shumë të njëjtën gjë, duke zbehur dukshëm diferencat doktrinare ndërmjet tyre. Të gjitha partitë shpreheshin gati njëlloj, për ekonominë e tregut, për drejtësinë sociale dhe demokracinë politike pluraliste, partneritetin ndërkombëtar etj. Për pasojë, panorama politike siç shprehet publicisti dhe politikani me përvojë Servet Pëllumbi i ngjante më tepër një “ kokteji politik, në të cilin përbërësit e ndryshëm dallohen vetëm nga nuancat e ngjyrave, jo fortë të ndara dhe të dallueshme”107 Në pamundësi për të ndërtuar një vizion të shoqërisë që niset nga grupe apo shtresa të caktuara shoqërore, partitë politike në këtë periudhë e ndërtuan diferencimin e shoqërisë duke i faturuar rrezikun partisë kundërshtare. Në këtë kontekst, duhet kuptuar lindja e

103 Meny, Y. Surel. Y. (2002) Democracies and Populist Challenges, London: Palgrave, p.68 104 Ibid. 105 Hottinger, Th. J. (1995) “Shkrirja e ndarjeve apo një interpretim i keq i teorisë së Lipset dhe Rokkan?”, Revista ndërkombëtare e politikës së krahasuar , vol. 2 nr1, f. 59 106 Pëllumbi, S. (1994) “Zeri i Popullit ”, 25 Prill, f. 2 107 Pëllumbi, S. ( 2007) Pluralizmi politik, Tiranë: IS, f. 71

41

diskursit antikomunist. Partia Demokratike kishte një vështirësi të dyfishtë për të kënaqur grupe të ndryshme sociale që synonte të përfaqësonte. Përball këtij rreziku, Partia Demokratike gjithnjë e më shumë përdorte kartën antikomuniste si një kërcënim permanent përkundër të cilit shoqëria, kombi dhe baza elektorale e PD-së mund të mbahej bashkë. Grupe si të persekutuarit politik kërkonin më shumë trajtim të veçantë nga qeveria demokratike. Ndërkohë, qeveria po bënte shumë pak për ta.108 Në rritje ishte edhe konflikti mes dy grupeve të sapokrijuara pas rënies së komunizmit; ish-pronarëve dhe fermerëve. Të dyja këto ishin grupime të rëndësishme për Partinë Demokratike. Fermerët për nga numri (55% e forcës së punës në vitin 1990 jetonte në zonat rurale)109 ndërsa ish-pronarët si shtresë antikomuniste. Partia Demokratike u përpoq t’i kënaqte të dyja grupimet. Nga njëra anë ajo nuk e abrogoi reformën agrare të vitit 1991, që i bëri kooperativistët pronarë të tokës bujqësore. Nga ana tjetër, më 15 prill 1993 ajo miratoi Ligjin 7689 Mbi rikthimin dhe kompensimin e pronës, që kompensonte pjesërisht ish-pronarët. në fund, si fermerët ashtu edhe ish-pronarët mbetën të pakënaqur.“Të parët pretendonin se ligji i shpronësonte ata në mënyrë arbitrare…, ndërsa të dytët e cilësuan atë “një ligj neokomunist”, që mbante gjallë komunizmin nën emrin e demokracisë.”110 Pikërisht, “këtu fillon diskursi antikomunist. Duke theksuar rrezikun antikomunist, ky diskurs zbeh ndarje të tjera sociale, që rrezikonin jo vetëm shoqërinë në tërësi, por edhe elektoratin e PD-së në veçanti. Antikomunizmi shërbeu si një shënjues bosh përkundër të cilit PD-ja artikulonte “popullin.”111“Sipas saj, vështirësitë ekonomike dhe sociale të tranzicionit nuk ishin pasojë e politikave të gabuara, por ishte kosto e pashmangshme e reformave të post-komunizmit.”112 Sa më shumë rritej pakënaqësia me qeverisjen e PD-së, çka reflektohej në rënien e mbështetjes së saj elektorale, aq më shumë ajo theksonte rrezikun e komunistëve të rinj, të cilët “verbimi dhe histeria pas humbjes së pushtetit po i bënte më të këqij se paraardhësit e tyre”.113 Një nga titujt kryesorë tipikë të Rilindjes Demokratike para zgjedhjeve lokale të 1992-shit deklaronte me germa të mëdha: “Alternativa e Partisë Socialiste – Shkatërrimi i pushtetit demokratik”.114Ndërsa ambicia e liderit të opozitës për të ardhur në pushtet përshkruhej si një skemë “thellësisht antikombëtare”.115

108 Biberaj, E. (1998) Shqipëria në tranzicion: Rruga e vështirë drejt demokracisë, Tiranë: Ora, f. 204 109 World Development Report 1997, World Bank, Washington DC, p 220, cited in Clunies-Ross, A. and Sudar, P. (1998) Albania’s Economy in Transition and Turmoil, 1990-1997, (Aldershot: Ashgate), f. 7 110 Biberaj, E. (1998) Shqipëria në tranzicion: Rruga e vështirë drejt demokracisë, Tiranë: Ora, f. 126 111 Kajsiu, B. ( 2008) “ Vdjekjo Politikes/Liri Popullit, Kriza e përfaqësimit”, Polis Nr.5, Tirane:UET PRESS, f. 12 112 Fuga, A. (2004), Shoqëria periferike, Tirana: Ora, f. 233 113 Selami, E. (1992) “Socialkomunistët lusin varfërimin: Deklaratë rreth njoftimit të “të dërguarit të posacëm” të“ZP”, Rilindja Demokratike, 22 Prill 1992, f. 1 114 Rilindja Demokratike (1992) “Alternativa e PS - SHKATERRIM I PUSHTETIT DEMOKRATIK ”, 17 Shtator, f. 1 115 Rilindja Demokratike (1992) “KUJDES NGA NEOKOMUNIZMI! Pjellat e diktatures nuk mund te pajtohen me demokracine”, 30 Qershor, f. 1

42

Partia Demokratike e sendërtonte identitetin e saj politik përkundër rrezikut komunist që trupëzohej nga opozita. Kjo e bënte akoma më të vështirë të artikulonte identitete specifike sociale, si fermerët, punëtorët apo intelektualët, pasi këto humbnin në kategorinë “popull”. Sa më pak bëhej e aftë të përfaqësonte dhe sendërtonte grupe specifike sociale apo ta sendërtojë “popullin” nëpërmjet një rendi ideologjik, aq më shumë PD-ja e artikulonte “popullin” apo kombin në përgjithësi në raport me kërcënimin antikomunist. Ky është rrethi vicioz brenda të cilit zhvillohej diskursi antikomunist i PD-së që “minonte” identitetin e saj politik. Sigurisht, ky realitet politik i prodhuar gjatë mandatit të parë të PD ndikoi në vazhdimësinë e sjelljes politike të këtyre partive në vitet e mëvonshme. Shkak për këtë situatë u bënë edhe ngjarjet e mëvonshme politike. 3. 4. Qëndrimet e PS dhe PD gjatë periudhës 1997 – 2001 Shembja e skemave piramidale nxiti revoltën e armatosur duke rrëzuar institucionet e shtetit në pjesën më të madhe të vendit. Paaftësia e qeverisë demokratike për të zbutur pasojat e shëmbjes së skemave piramidale për huadhënësit dhe pazotësia e institucioneve shtetërore për të kontrolluar trazirat dëshmon se kjo qeveri nuk kishte arritur dot të ndërtonte institucione të qëndrueshme. Si rezultat i gjendjes kaotike që u krijua në vend parlamenti shqiptar u detyruar të shpall me 2 Mars gjendjen e jashtëzakonshme. Revolta e organizuar dhe shembja e skemave piramidale shkatërroi shumë nga parimet politike, shoqërore, ekonomike që kishte ndërtuar qeveria demokratike në ato pak vite postkomunizëm.“Trazirat sollën amullinë e ekonomisë, shtimin e papunësisë dhe largimin e investitorëve të huaj. Leku që kishte qenë një nga monedha më të qëndrueshme në të gjithë Evropën Lindore, u zhvlerësua 50% midis periudhës Janar dhe Qershorit të vitit 1997. Vlerësimet zyrtare deklaronin se gjatë vitit 1997 ekonomia pësoi një rënie 8%.”116 Kriza ekonomike preku gjithashtu, “bazën e të ardhurave të qeverisë. Sipas specialistëve inflacioni ishte ngritur rreth 55 %.”117 Në këtë situatë të përgjithshme Partia Socialiste dhe aleatët e saj morën pushtetin. Qeveria në këtë kohë përballej me tre detyra të ngutshme: të rivendoste rendin, të fillonte procesin e pajtimit kombëtar dhe të ringjallte ekonominë e dërrmuar duke vendosur njëfarë rregulli financiarë në vend. Sfida të ngjashme deri diku me ato të qeverisë demokratike pas ndryshimit të sistemit politikë.

Interesantë është fakti se me të ardhur në pushtet Partia Socialiste dhe aleatët e saj në 1997 – ën vazhduan dhe madje thelluan reformat neoliberale që kishin kritikuar në një farë mase kur ishin në opozitë. Kjo forcë politike, nën influencën e FMN –së dhe Bankës Botërore tërhoqi shtetin nga shumë aspekte të jetës ekonomike dhe sociale dhe privatizoi ndërmarrjet kryesore shtetërore. Kjo sjellje “ala neoliberale” e së majtës shpjegohej deri diku me faktin se socialistët kërkonin të hiqnin qafe peshën e së kaluarës së tyre totalitare, centralizuese dhe të paraqiten para ndërkombëtarëve dhe opinionin publik me një fytyrë të re pro integrimit të vendin në rrugën e globalizimit. Por, përveç aspektit të imazhit, një komponentë shumë i rëndësishëm ishte situata makroekonomike në të cilin 116 McAdams, D. ( 1997) U.S Role in Albania Red Revival?” Washington Times, April 27, p. 15 117 Malaj, A. (1997) “Kolapsi ekonomik”, Koha Jonë, 12 Shtator, f. 3

43

ndodhej vendi. Shumë ekonomistë118argumentonin se ndihma e organizmave ndërkombëtarë në formë grandi apo kredi të buta ishte e vetmja shpresë që vendi të rimëkëmbej shpejtë. Kështu që, nevoja për mbështetje në njërën anë dhe detyrimi për të përmbushur rekomandimet që jepeshin nga organizmat e huaj në anën tjetër e detyronte PS të devijonte nga programi dhe ideologjia e majtë.

Gjatë periudhës 1998 – 1999, qeveria socialiste duke përfituar nga eksperienca e mëparshme, privatizoi mbi 500 njësi ekonomike si ndërmarrje, shoqëri tregtare etj. “Ky proces në mënyrë dinamike ridimensionoi rolin e shtetit në aspekte të ndryshme dhe përfshiu rreth 80% të të gjitha aseteve të ekonomisë në sektorët e energjetikës dhe mineraleve, të naftës dhe gazit, postat dhe telekomunikacioni, etj.”119 Për shumë specialistë kjo sjellje e qeverisë mbështeste argumentin se e djathta në opozitë, PD-ja dhe e majta në pushtet, PS – ja, ndryshonin pak ose aspak nga njëri tjetri. Ky qëndrim i tyre, ilustrohet fare qartë nga titujt kryesorë të shtypit. Në gazetën “Shekulli” në atë periudhë botohej një shkrim me titull, “ Majtas, djathtas apo bashkë?” 120

Kjo sjellje e PS shpjegohej deri diku me arsyetimin se kjo forcë politike nuk mund t’i përfaqësojë më shtresat sociale që pretendonte t’i përfaqësonte kur ishte në opozitë, për të paktën dy arsye të ndërlidhura mes tyre. Së pari, në vitin 1997 grupet sociale që PS- ja synonte të përfaqësonte, si klasa punëtore apo grupet e margjinalizuara ose ishin zhdukur ose kishin ndryshuar bindjet politike duke u afruar pranë PD – së në opozitë. Së dyti, "doktrina neoliberale ishte jo vetëm doktrina sunduese, por edhe e përqafuar me zell nga socialistët, të cilët me padurim kërkonin të distancoheshin nga e kaluara e tyre komuniste teksa synonin edhe mbështetjen ndërkombëtare.121 Për të, përllogaritja elektorale në njërin krah dhe krijimi i një imazhi ndryshe nga tradita e saj në krahun tjetër, përcaktonin orientimin në kurriz të disa parimeve bazë të së majtës klasike.

Situata financiare detyronte qeverinë të intensifikonte marrëdhëniet më institucione të rëndësishme ndërkombëtare si Banka Botërore, FMN, OBT etj pavarësisht kushtëzimeve që vendosnin ata në lidhje me natyrën e reformave që duhej të ndërmerreshin. Hapësira e ndonjë hezitimi lidhur me këtë politikë ishte pothuajse zero, pasi socialistët e dinin mirë se pa ndihmën e instancave financiare ndërkombëtare, pa kreditë dhe financimet e Brukselit, shteti dhe shoqëria shqiptare nuk do të mund të funksiononin dhe të dilnin nga situata e ngjarjeve të 97 –ës. Ky servilizëm ndaj faktorit ndërkombëtar lidhej deri diku edhe me faktin e ndikimit që ata kishin në vend nga pikëpamja e sigurimit të kredencialeve politike. “Në kushtet kur legjitimiteti i institucioneve shqiptare vazhdonte të ishte problematik në sytë e publikut, ky legjitimitet shpesh kërkohej tek institucionet ndërkombëtare.”122 Në sytë e publikut, ai aktor politik lokal që ka marrëdhënie më të ngushta me komunitetin ndërkombëtar, që

118 Preci, Z. (1998) “ Financimi i institucioneve ndërkombëtare, shpresa e vetme”, Koha Jonë, 19 Janar, f. 3 119 Angjeli, A. (2007) Tranziconi dhe liria ekonomike në Shqipëri, Tiranë: GEER, f. 134 120 Rakipi, Y. (1999) “Majtas, djathtas apo bashkë?” Shekulli, 26 Prill, f. 2 121 Ibid. 122 Barbullushi, O. ( 2008) “Kështu foli evropa, - Mbi ndërtimin dhe përdorimin e europianizimit në ligjërimin zyrtar dhe politik”, Polis Nr.4, f. 4

44

ishte i aftë të siguronte më shumë ndihmë, më shumë asistencë për vendin, të përparojë më shpejt integrimin e vendit në strukturat euro-atlantike, ai ishte sigurisht dhe më "legjitim" në skenën e brendshme. “Aktorët politik në shumicën e rasteve detyrohen ta strukturojnë aksionin e tyre politik në funksion të përmbushjes së direktiva të lëshuara nga faktorë të ndryshëm ndërkombëtarë, pikërisht për të fituar kapital politik edhe kapital financiar në sytë e publikut.”123 Kjo politikë liberale e së majtës paralizojë aksionin politik dhe propagandën elektorale të Partisë Demokratike, rivalit të saj kryesorë. PD-së nuk i mbetej gjë tjetër veçse të konstatonte se socialistët po zbatonin të njëjtat politika ekonomike që vetë demokratët kishin nisur kur kishin qenë në pushtet. Rrjedhimisht mungonte një alternativë politike demokrate përballë asaj të ndjekur nga socialistët në qeverisje. Partia Socialiste në pamundësi për të ndërtuar një vizion të shoqërisë që niset nga grupe apo shtresa të caktuara shoqërore, filloi të ndërtojë diferencimin e shoqërisë duke i faturuar rrezikun partisë kundërshtare. Diskursi “antiberishizëm” dominonte ligjërimin ndaj kundërshtarit në këtë periudhë. Qeveria e akuzonte opozitën për firmat piramidale dhe ngjarjet e 97 duke kanalizuar zemëratën popullore kundër presidentit Berisha, i cili shumë shpejt u bë simboli i humbjes dhe vjedhjes së parave të popullit dhe “e keqja e kombit”124Ndërkohë, që Partia Demokratike i përmbahej diskursit “antikomunist”. Ajo për të menaxhuar proliferimin e antagonizmave që shkaktoi rënia e firmave piramidale filloi të akuzonte “frontin e kuq” si nxitës të trazirave në bashkëpunim me shërbimet e huaja sekrete për të përmbysur demokracinë.125 Partia Socialiste po vepronte njëlloj si paraardhësi i saj. Situata social ekonomike që trashëgoi nga qeverisja demokratike i krijonte vështirësi që t’i qëndronte linjës ideologjike që duhet të përfaqësonte teorikisht një parti e majtë. Kjo e bëri akoma më të vështirë aspektin e artikulimit të identiteteve specifike sociale, si: punëtorët, intelektualët, profesionet e lira, grupet e margjinalizuara, vajzat dhe gratë, punonjësit e administratës publike etj, pasi këto humbnin në kategorinë “popull”. Në këto kushte, kjo forcë politike e sendërtoi identitetin e saj politik përkundër rrezikut “antishtet” që trupëzohej tek opozita. Një strategji e ngjashme me atë të partisë demokratike gjatë qeverisjes 1992 – 1996. Strategjia në fjalë, thellonte tensionin politik dhe konfliktualitetin pozitë-opozitë. Përplasje mes tyre nuk ndërtoheshin mbi bazën e diferencave programore apo ideore por mbështeteshin tek etiketimet dhe sulmet personale. Kjo formë ligjërimi zgjati gjatë gjithë mandatit të pare të socialistëve. Në këtë periudhë, konflikti politik, prodhonte një audiencë që ndihej e viktimizuar. Në sondazhin e realizuar në vitin 2000 rezultonte se 60% e qytetarëve mendonin se nuk janë

123 Cili, H. ( 2008) “Ndërkombëtarët si palë e tretë: Një udhëtim bashkë me ndërkombëtarët nëpër tranzicionin shqiptarë 1990 – 2002”, Polis Nr. 4, f. 156 124 Ibid, f. 147 125 Zogaj, P. (1998) Rënia e zgjedhjeve, Tiranë: Dita 2000, f. 146

45

të përfaqësuar nga lidershipi dhe partitë politike.126 Partitë politike perceptoheshin gjithnjë e më tepër nga qytetarët si persona që merren më shumë duke akuzuar njëri tjetrin sesa prokurohen të zgjidhin problemet e njerëzve. Për shumë analistë shpjegimi i konfliktualitetit gjendej tek mentaliteti i së shkuarës.127 Kundërshtari perceptohej si armik dhe jo si rival politikë. 3. 5. Diskursi i Integrimit Evropian 2002 - 2012 Referuar qasjes kritike të hegjemonisë ligjërimore të Laclau-t e Moeffe-s128, çështja e ideologjisë do të mund të shprehej si krijim i pikave nyjore të një ligjërimi, i cili hegjemonizon duke skajuar e heshtur ligjërimet alternative, çka e redukton pluralitetin si domosdoshmëri të qasjes kritike. Një ligjërim hegjemonizues nuk mbështetet në terrenin e fortë të ndonjë materialiteti apo objektiviteti, por e paraqet pambështetshmërinë dhe relativitetin e pikës nyjore si të vetëthemeluar, të vetëmjaftueshme apo vetëreferuese. Më konkretisht, Slavoj Zizek,129 duke i’u referuar pikës nyjore, pohon se ajo përbën një shënjues të zbrazët ose më saktë, shënjues pa të shënjuar, rëndësia e të cilës është funksionalisht strukturor. Ajo ekziston në ligjërim si fantazmë, pa ekzistencën e së cilës elementët e tjerë të ideologjisë do t’u mungonte lidhja identifikuese. Në rast se përdoret ky përkufizim në kritikën e ideologjisë shqiptare do të vihet re se ideja Evropës paraqet pikën nyjore e cila në vetvete nuk nënkupton asgjë (në kuptimin e lidhjes së drejtpërdrejtë me ndonjë përmbajtje të fiksuar), por pikërisht asgjëja i mundëson të shërbejë si nyja ku lidhen element, raporti i të cilave me njëra – tjetrën shpesh interpretohen si kontradiktore. Në ligjërimin politik shqiptarë, cilësitë e Evropës, rreken të harmonizojnë ide pa lidhje me njëra tjetrën. Kështu, ideologjia shqiptare e merr si të mirëqenë qëllimin gjithëshqiptarë të të qenurit si Evropa kulturalisht në aspektin e integrimit të institucioneve. Mirëpo, pyetja që shtrohet nuk është ajo e hulumtimit kritik se pse janë të rëndësishme qëllimet, por se si arrihet më shpejtë ky proces. Integrimi nё Bashkimin Evropian kthehet në prioritet i padiskutueshёm pёr çdo qeveri shqiptare. Procesi i integrimit nё BE duke u kthyer nё njё prioritet absolut, integrimi pёrbёn de facto programin qeverisës tё çdo force politike, tё paktёn nё letёr. Prioritetet e pёrcaktuara nё raportet e BE-sё pёrbёjnё pak a shumё edhe programin qeverisës tё forcës politike nё pushtet. Nuk ёshtё rastёsi qё prioritet e pёrcaktuara nё raportet e Stabilizim Asocimit, si korrupsioni, lufta ndaj trafikut tё qenieve njerёzore apo forcimi i kufijve, pёrbёjnё bazat e programit tё qeverisё socialiste dhe mё vonё tё asaj demokrate. Çështjet e integrimit përcaktojnë axhendën politike të dy forcave kundërshtare. Gara ndërmjet tyre lidhej më shumë me kohën e realizimit dhe kapacitetet njerëzore për t’i

126 Hasani, A. (2000) “Dilema e votës”, Shekulli, 12 Qershor, f. 3 127 Dervishi, L. (2002) “ Konfliktualiteti politike formë mbijetese”, Shekulli, 7 Mars, f. 2 128 Laclau, E. & Mouffe, Ch. ( 2001) Hegemony and Socialist Strategy : Towards a Radical Democatic Politics, London: Verso, p. 112 129 Zizek, S. ( 2009) The Sublime Object of Ideology, London: Verso, p. 109

46

përmbushur ato, sesa me debatin rreth aksit majtas - djathtas. Në skenën politike shqiptare raportet, kritikat dhe vlerësimet e BE-së “ bëhen epiqendra e debatit dhe diskutimet mbi arritjet, sfidat dhe vendimet e së tashmes dhe së ardhmes”.130 Kjo sjellje faktohet fare mirё, nëse i referohemi vitit 2000 ku BE-ja hartoi një plan të quajtur The Stabilization and Association Process (SAP), nё tё cilin përcaktoheshin kushtet specifike që Shqipëria duhej të përmbushte për t’u futur në BE. Kjo ndryshe quhej edhe si paradigma e kushtëzimit (conditionality paradigm), sipas së cilës Shqipëria mund tё demokratizohej nёse përmbushte kushtet për anëtarësim në BE. Nё kёtё plan paraqiteshin një listë prioritetesh që duheshin përmbushur gjatë një viti ose gjatë një periudhe të gjatë kohore.

Pёr shumё studiues, ky plan ndryshe etiketohet si paradigma e kushtëzimit. 131 Nga pikëpamja e përmbajtjes njё plan i tillё fokusohet kryesisht tek teknologjia e demokratizimit, që nuk është e majtë apo e djathtë, por e drejtë ose e gabuar. Në kёtё kontekst kryeministrit Nano në një leksion në lidhje me integrimin në BE deklaronte para auditorit: “nuk duhet të humbasim kohë me debate doktrinare apo ideologjish”.132 Në fund të fundit, “…edhe modelet e institucioneve legjislative, procedurat për administrimin dhe organizimin e tregut, bankave, kompanive të sigurimit…janë modele standarde.” Çështja qëndron thjeshtë tek shpjetёsia e implementimit.

Ky lloj artikulimi i politikave qeverisëse të së majtës prodhonte një diskurs politik që theksonte aspektin teknik të reformave për instalimin e demokracisë dhe ekonomisë së tregut sesa atё ideologjik. Theksi vendosej tek termi që ish-kryeministri Fatos Nano e quante “reforma standarde”.133Sipas tij nuk duhej “humbur kohë dhe energji me diskutime të doktrinave partiake apo në konflikte përfaqësimi”134

Mbi kёtё logjik, “populli” sendërtohej në raport me të ardhmen e tij evropiane sesa mbi shtresa të caktuara – sociale, apo në kuadrin e ndonjë universi ideologjik.135Për sa kohë shoqëria shqiptare sendërtohej nëpërmjet të ardhmes së saj evropiane ishte e logjikshme që integrimi në BE, që simbolizonte pikërisht këtë të ardhme, të kthehej në qëllim në vetvete.

Kjo linjë stimulohej më së shumti nga ana e publikut. Shumë prej tyre e shikonin anëtarësimin nё BE si njё garanci mё shumё pёr tё kontrolluar dhe kufizuar papёrgjegjshmёrinё e elitёs lokale, e cila pa mbikëqyrjen e Evropёs nuk i respekton normat demokratike. Sa mё shumё elektorati vendas dёshpёrohej me politikat lokale aq

130 Elbasani, A. (2004) “Albania in Transition: Manipulation or Appropriation of International Norms”, SoutheastEuropean Politics, 5:1, p. 41 131 Laclau, E. & Mouffe, Ch. ( 2001) Hegemony and Socialist Strategy : Towards a Radical Democatic Politics, London: Verso, p. 112 132 Nano , F. (2004) “Sfidat e Integrimit Evropian të Shqipërisë – Leksion me Studentet e Universitetit të Vlorës”, Panorama, Tirane: Panorama Group, 3 Dhjetor, f. 3 133 Ibid. 134 Ibid. 135 Kajsiu, B. (2007) “Demokratizimi pa politikë : Baza konceptuale e qasjes ndërkombëtare në Shqipëri », Polis Nr 4, Tiranë :UET PRESS, f. 32

47

mё tepër ata e kёrkonin shpёtimin tek Bashkimi Evropian. Frazat popullore tё tipit “nuk bёhet Shqipёria me shqiptarёt” nuk janё tё rastësishme, por pasqyrojnё kёtё pesimizëm tё thellё politik.

Në sondazhin e Sigurisë Njerëzore (Human Security Survey) të 2003-shit, 67% e të intervistuarve mendonin se Shqipëria vuante nga konflikti politik.136 I njëjti opinion konfirmohet në një tjetër sondazh, dy vjet më vonë, në vitin 2005, ku të intervistuarit për nga rëndësia e “rendisnin mungesën e stabilitetit politik (cilësuar si “zënka mes politikanëve”)… në të njëjtin nivel me mungesën e ujit dhe të energjisë elektrike”.137 Partitë politike perceptoheshin gjithnjë e më tepër nga qytetarët se më shumë merren me sherret mes tyre sesa i shërbejnë interesit publik

Pёr pasojё sa mё shumё elita politike delegjitimohej pёrballё elektoratit lokal, aq mё shumё aktorёt politikё kёrkonin miratimin, mbёshtetjen dhe legjitimimin nga institucionet ndёrkombёtare nё pёrgjithёsi dhe ato evropiane nё veçanti. Pёr pasojё adoptohen, tё paktёn nominalisht, ligjёrime dhe prioritete qё vijnë nga këto organizma qё jo domosdoshmёrisht pasqyrojnë shqetësimet kryesore tё elektoratit. Pra, “aktorёt politikё nё pёrpjekje pёr tё legjitimuar vetveten e thellojnë edhe mё tej distancёn me qytetarët.”138 Kjo prodhon njё rreth vicioz qё thellon akoma mё tej deficitin demokratik pasi sa mё pak legjitime elitat bёhen nё raport me elektoratin, aq mё shumё legjitimiteti i tyre buron nga faktori ndёrkombёtar dhe procese si ai i integrimit, çka i delegjitimon ato edhe mё tej, pasi “prioritetet qё ato artikulojnë janё gjithnjё e mё larg qytetarit dhe gjithnjё e mё pranë burimit tё legjitimitetit.”139

Diskursi socialist e artikuloi shoqërinë shqiptare si një të tërë në raport me të ardhmen e saj evropiane më shumë sesa duke u nisur nga shtresa apo grupime të caktuara brenda saj. Nё kёtё kontekst, kategori të tilla si: fermerë, të rinjtë, grupe të margjinalizuara, shoqëri civile, përfaqësues të biznesit të vogël, artikuloheshin në kuadrin e një shoqërie të ardhshme evropiane sesa si piketa mbi të cilat kjo shoqëri duhej të ngrihej. Për pasojë, interesat e tyre të veçanta iu nënshtrohen emergjencave të integrimit evropian.

Kjo shpjegon sipas Barbullushi-t140 faktin se përse qeveria socialiste nënshkruante me shumë zell Marrëveshjet e Tregtisë së Lirë me fqinjët në kuadrin e integrimit evropian, edhe pse këto marrëveshje dëmtonin dukshëm prodhuesit dhe fermerët lokalë. Shpesh, marrëveshjet e tregtisë së lirë propagandoheshin si suksese të mëdha nga qeveria socialiste. Grupimet sociale trajtoheshin në raport me të ardhmen evropiane dhe jo mbi efektet e këtyre reformave në adresë të tyre. Ky aspekt evidentohet fare mirë tek raporti i

136Human Security Survey 2003, Human Security in Albania, Prepared for the United Nations Development Program (UNDP) by the Institute for Contemporary Studies (ISB) and The Centre for Rural Studies (CRS),December 2003, p. 68. 137 Ilirjani, A. (2005) “Political Choice in Albania: The 2005 Albanian Parliamentary Election”, Albanian Journal of Politics, 1:1, p. 81. 138 Cili, H. ( 2007) “Ndërkombëtarët si pala e tretë: Një udhëtim bashkë me ndërkombëtarët nëpër tranzicionin shqiptar 1990 – 2002”, Polis Nr. 4, Tiranë: UET PRESS, f. 52 139 Whitefield, S. ( 2004) Political culture and post – communism, London: palgrave macmillan, p. 25 140 Barbullushi, O. (2007) “Kështu foli europa – Mbi ndërtimin dhe përdorimin europian në ligjërimin zyrtarë dhe politik”, Polis Nr 4, Tiranë: UET PRESS, f. 10

48

SOROS141 ku vihej në dukje fakti se ishte befasuese që biznesmenët shqiptarë e kuptuan që ata nuk mund të konkurronin me produktet maqedonase vetëm pas përfundimit të Marrëveshjes së Tregtisë së Lirë me Maqedoninë

Kjo nuk do të thotë se qeveria nuk ishte e ndërgjegjshme mbi kostot që kishte liberalizimi i tregtisë mbi grupe të ndryshme shoqërore. Por, shfrytëzonte sensibilitetin e publikut ndaj institucioneve të BE dhe kjo i jepte siguri që veprime të tilla nuk penalizoheshin nga pikëpamja e kostos politike. Edhe në vitin 2004 kryeministri Nano deklaronte se eksportet shqiptare “nuk janë as 1/5 e importeve dhe për prodhimin bujqësor ky raport është 1/10, që do të thotë se përfitimet nga hapja dhe zgjerimi i tregut kanë qenë të ngadalta.”142 Megjithatë, integrimi në BE shikohej si një proces nga i cili përfitonte shoqëria në përgjithësi më shumë sesa grupe të veçanta brenda saj. Sipas kryeministrit Nano, për shqiptarët integrimi në BE do të thotë “akses pa diskriminim në tregun e punës [të BE]… akses pa diskriminim në sistemin evropian të edukimit, në sistemin e shërbimeve evropiane, duke përfshirë shërbimet sociale dhe të shëndetit, dhe së fundi akses pa diskriminim në tregun e prodhimeve dhe shërbimeve evropiane.”143 Nga ana tjetër vërehen qartësisht prirja neoliberale në drejtim të natyrës së reformave. Shikohet një devijim i qartë nga doktrina e majtë dhe i jepet përparësi privatizimeve të aseteve publike, shkurtimit të vendeve të punës si nevojë e reformimit të sektorëve të veçantë, liberalizim i mëtejshëm i tregjeve, lehtësim të barrës fiskale me synim stimulimin e mëtejshëm të zhvillimit të biznesit etj. Dhe çfarë është më e rëndësishme, del në pah prirja proevropianiste. Kjo prirje e theksuar djathtas për shumë analistë shpjegohej me kontekstin në të cilën ushtronin pushtetin socialistët. “ Vendi gjendej përballë nevojës gjithnjë në rritje për të ndërtuar infrastruktura të reja dhe moderne, ndërsa të ardhurat fiskale përbënin 18% të Prodhimit të Brendshëm Bruto – nivelet nga më të ultat në Evropë.... Bankat dhe sipërmarrja ende kishin vështirësi në kretidimin e ekonomisë... Deficiti i bilancit të tregtisë së jashtme kishte arritur përmasat e një të tretës së Prodhimit të Brendshëm Bruto... Vetë investimet e huaja vazhdonin të mbeteshin ndjeshëm nën kapacitete thithëse të ekonomisë dhe resurseve tona kombëtare.”144 Kjo gjendje padyshim që kërkonte të “ri-kapitalizonte” ekonominë kombëtare nëpërmjet shitjeve në ankand apo privatizimeve në favor të kapitalit të huaj apo të kapitalit të madh vendas. Pikërisht, kjo politikë liberale e së majtës shpehet Fuga145 e ka sfumuar aspektin doktrinarë që kjo forcë politike do të duhej të shpërfaqte. Në këto rrethana, kësaj force nuk i mbetet gjë tjetër veçse të konstatonte faktin se socialistët po bënin të njëtën gjë që ata kishin bërë kur ishin në pushtet.

141 SOROS (2009) Raporti vjetor i monitorimit të Shqipërisë në procesin e Stabilizim – Asocimit, f. 48 142 Nano, F. (2004) “Fjala e Kryeministrit Nano në Analizën Vjetore të Qeverisë për Vitin 2004”, Tiranë, 24 Janar, f. 2 143 Nano, F, (2003) “Kryeministri Fatos Nano takon pedagogë dhe studentë të Universitetit të Tiranës”, Universiteti i Tiranes, Tirana, Shekulli, 1 Shtator, f. 2 144 Nano, F. (2002) “Konkurrenca jo monopol në tregun kombëtar”, Ekonomia, 31 Korrik, f. 3 145 Fuga, A. (2003) Majtas jo dajthtas, Tiranë: Dudaj, f. 114

49

Në këtë rast, oponenca nuk ndërtohet në lidhje me sjelljen e qeverisë në raport me nivelin e përfaqësimit të kategorive sociale që kjo forcë teorikisht mbronte as tek privatizimet por, tek korrupsioni dhe ineficenca në raport me shkallën e integrimit të vendit në strukturat e BE –ës. Çdo problem social shikohej tek hapat e ngadalë në drejtim të integrimit dhe nivelit të lartë të korrupsionit. Lënda e parë për të ndërtuar opozitarizmin merrej tek raportet e BE-së. Epiqendra e debateve gjatë periudhës 2001–2005 fokusoheshin tek nevoja urgjente “për të luftuar korrupsionin, krimin e organizuar dhe trafiqet” si pengesa të integrimit të Shqipërisë në BE. Pra, kritikat e PD-së nuk i drejtohen politikave të PS-së në vetvete, por zbatimit të korruptuar të tyre.

Ky lloj artikulimi zbehte identitetin e saj të pretenduar duke prodhuar një diskurs politik që theksonte aspektin teknik të reformave për instalimin e demokracisë dhe ekonomisë së tregut si dhe një sërë reformash me natyrë sociale. Njëkohësisht, mbante të gjallë konfliktualitetin rreth termave dhe etiketimeve pa përmbajtje ideologjike. Gjuha e evropianizimit kthen kështu ligjërimin e çdo fushe tjetër në ligjërim politik, ndërkohë që vetë alternativat politike i privon nga baza ideore.

Jo pa arsye, Partia Socialiste në zgjedhjet e vitit 2005 u përqendrua tek lideri i opozitës, Sali Berisha, dhe kriza e 1997-ës, si kërcënimi përballë të cilit ajo mund të artikulonte shoqërinë dhe të mobilizonte bazën e saj elektorale. Motoja e saj elektorale ishte “Mbro të ardhmen”. Spotet televizive të PS-së kombinonin imazhe nga varrimi i viktimave të 1997-ës me pjesë nga një fjalim i Berishës gjatë kohës kur ai ishte President teksa thoshte: “Ky është vetëm fillimi”. Të gjitha investimet e bëra gjatë qeverisjes socialiste tregoheshin përbri godinave të djegura nga 1997-a. Kështu i gjithë investimi elektoral i PS-së në fushatën e 2005- ës “bazohej në atë që mund të përmblidhej tek “rreziku Berisha.”146 Ndërkohë, opozita e ndërtojë të gjithë fushatën e saj bazuar tek lufta ndaj korrupsionit. Slogani i saj ishte “ Me duar të Pastra”.

Ky fenomen me shtrirje përtej Shqipërisë në perspektivën e politologëve Grossman dhe Helpman147 shpjegohet me argumentin se programet e partive politike në kushtet e sotme kanë pak karakter politik, ndërsa administrimi i shtetit ka gjithnjë e më shumë një karakter teknik dhe administrativ, i cili shpesh qëndron mbi ndarjet politike të kohës. Ky është një ndër problemet që i adresohet politikës sot, pasi partitë kur janë në opozitë përpunojnë programe të detajuara zhvillimi, por kur vijnë në pushtet, shpesh detyrohen të vazhdojnë zbatimin e programeve të qeverisë para ardhëse.

Mirëpo, ky kushtëzim cënon ndjeshëm nivelin e përfaqësimit pasi konteksti social ekonomik ndryshon ndërsa inercia e reformave kërkon kohën e vet të përfundojë. Autorët në fjalë mbrojnë tezën se jemi në kushtet kur përballë pamundësisë për të ndjekur në mënyrë të kulluar dhe të thjeshtë evolucionin e opinionit, ne gjendemi përpara shfaqjes së tipareve të reja të politikës, të cilat e shkëpusin këtë të fundit nga opinioni publik. Këtu e kemi fjalën në radhë të parë te natyra teknike e politikës. Me të vërtetë, shpesh teknikaliteti i mbivendoset kontekstit social ekonomik të mbartur nga kategori dhe shtresa të ndryshme sociale. 146 Lubonja, F. (2005) “Rreziku Berisha”, Korrieri 19 Qershor, f. 3 147 Grossman, G. Helpman, E. (2001) Special Interes Politics, London:MIT Press, f.48

50

Praktikisht, e majta dhe e djathta në kohën e shoqërive të sotme të mbështetura mbi infrastruktura materiale që kërkojnë investime kapitale kolosale, ndryshojnë, ndofta në slogane apo qëndrime politike të veçanta, por në veprimtarinë e përditshme të administrimit të shtetit, kanë pothuajse të njëjtat politika. Kjo vjen për shkak se investimet në infrastrukturën ekonomike kërkojnë shpenzime kolosale të pakthyeshme, alternimi i partive politike në pushtet nuk mund të bëjë të mundur ndryshimin rrënjësor të politikave ekonomike që prekin bazat e ekonomisë së vendit. Një fakt të tillë e konstatojmë rëndomtë në politikën shqiptare. Shumë nga privatizimet, koncesionet që bëhen nga qeveria e radhës kritikohen nga opozita, madje shkohet deri aty sa premtohet se me të ardhur në pushtet do të pezullohen, mirëpo koha tregon se një akt i tillë jo vetëm që nuk ndërmerret por tentohet të serviret si sukses i qeverisë së radhës.Megjithatë, duhet thënë se nuk mungojnë zërat që e kritikojnë këtë vizion deri diku determinist. “Qeveria nuk ka asnjë kushtëzim për të mos vepruar në përputhje me vizionin e saj politik. Nëse do t’ia kufizojmë këtë hapësirë do t’i hiqnim politikës, motorin që e vë në lojë atë.”148

Problemi në këtë rast qëndron tek fakti i përllogaritjes së kostot që mund të shkaktojë cënimi i disa nismave të ndërmarra nga qeveria parardhëse duke dikut që mbrapa tyre qëndrojë grupe interesi me influencë brenda dhe jashtë Shqipërisë, shto dhe faturën financiare që duhet paguaj buxheti i shtetit në rast pezullimi në mënyrë të njëanshëm të kontratave.

Ky kalkulim në favor të respektimit të nismave të ndërmarra nga qeveria paraardhëse kanë predominuar në këto vite kundrejt injorimit të tyre nga qeveria e sapoardhur në pushtet. Kjo gjë ka ndikuar ndjeshëm në aktualizimin e programit dhe ajo që është më e rëndësishme në ruajtjen e identitetit politikë.

Më konkretisht, në programin e PD-së dhe qeverisja e nesërme të saj manifestuan dy problemet e së majtës: vazhdimin e politikave që kishin të bënin me proceset evropianizuese dhe drejtësinë sociale. Kështu që, në program thuhej:

“Mazhoranca e re mbron tezën se natyra sociale e shtetit është jo vetëm një detyrim, por edhe një qasje efikase në shërbim të zhvillimit ekonomik e social të vendit. Një trajtim i tillë kërkon që politikat sociale të shndërrojnë thelbësisht natyrën e tyre nga pasive në politika aktive dhe njëkohësisht të jenë një investim për rritjen dhe fuqizimin e kapitalit social.”149

Më tej:

“Rritja e pagave dhe pensioneve janë një prioritet i politikave buxhetore të mazhorancës së re. Pensionet do të dyfishohen brenda periudhës 4 vjeçare ndërsa do të vazhdojë ngushtimi i diferencës së pensioneve të qytetit me ato të fshatit. Në këtë mënyrë pensionet do të tejkalojnë ndjeshëm minimumin jetik, nivel në të cilin ato mbeten në vitet e qeverisjes socialiste.”

148 Fuga, A. (2003) Majtas jo dajthtas, Tiranë: Dudaj, f. 118 149 Programi qeverisesh i Partise Demokratike, 2005 – 2009, f. 4 - 14

51

Në të njëjtin program thuhej:

“Pagat në administratën publike do të rriten, me përparësi pagat e ulta, duke synuar që në fund të periudhës 4-vjeçare raporti mes pagës më të lartë dhe më të ulët në administratën publike të jetë 1 me 5. Në këtë sektor do të ngushtohen edhe diferencat e theksuara dhe ç’balancimet e krijuara mes degëve të ndryshme duke i dhënë përparësi rritjes së pagave në sektorët e shërbimit të drejtpërdrejtë të qytetarëve e veçanërisht në arsim, shëndetësi, rend publik. Rritje të ndjeshme periodike do të ketë edhe për pagën minimale në sektorin privat.”150

Në mënyrë krejt majtiste dhe madje të një të majte disi utopike, në program gjejmë shprehje të tilla si: “Politikat dhe instrumentat sociale do të reformohen në mënyrë të tillë që çdo i varfër të ndihmohet të dalë nga varfëria”Apo “Asnjë fëmijë nuk do të braktiset, çdo fëmijë do të ketë kujdesin që meriton.” Në të njëjtën filozofi, kryeministri Berisha deklaron se në prioritete qeverisës qëndrojnë interesat e qytetarit. “Në funksion të përmbushjes së këtyre objektivave, qeveria ka ofruar shërbime sociale, rritje pensionesh dhe barazim i pensioneve të fshatit me qytetin, rritjen e rrogave, etj”151

Elementët programor të mësipërm, tregojnë se programi përshkohen nga e njëjta mënyrë konceptimi dhe nga të njëjtat prioritete që i konstatojmë tek qeveria socialiste. Dallimi është minimal, roli i ideologjisë është i papërfillshëm. Ndërmjet dy forcave politike është shumë e vështirë të gjesh ndryshime themelore në ideologji, politika ekonomike apo në politika të jashtme. Më shumë i vihet theksit aspektit teknik sesa atij ideologjik. Matricat, reformat, modelet dominojnë ligjërimin e aktorëve politik.

Ky diskurs përvetësohet më vonë edhe nga lideri i ri i Partisë Socialiste, Z. Rama. Ai futet në politikë me një diskurs të qartë antipolitik, i cili i adreson sulmet ndaj politikës së vjetër. “Politika e vjetër e së kaluarës i ka bërë shumë dëme Shqipërisë dhe shqiptarëve... ka helmuar gjakun e shoqërisë shqiptare, ka ndaluar atë dhe zhvillimin e saj.”152 Politika e re, nga ana tjetër, është gjithçka që politika e vjetër nuk është; zhvillim, transparencë, integrim në BE e kështu me radhë. “Politika e re e kthen politikën në duart e qytetarëve, vë në qendër të saj njeriun dhe nevojën e tij për më shumë liri, të drejta dhe mundësi.”153 Jo më kot Rama do të deklaronte se “përtej të majtës dhe të djathtës është Shqipëria.”154

Kjo logjikë vijon edhe në mandatin e dytë të qeverisjes demokratike. Në programin qeverisës 2009 – 2013 të së djathtës deklarohet “ Qeveria vlerëson se lufta kundër varfërisë është një objektiv i shenjtë i saj, politikat e mbështetjes aktive nëpërmjet punësimit do të jenë boshti i programit të qeverisë për reduktimin e varfërisë, e cila njëherësh do të shtojë edhe fondin e ndihmës ekonomike me qëllim që të rritet përfitimi për frymë nga ky fond. Lufta kundër varfërisë në zonat verilindore dhe juglindore të

150 Ibid. 151 Ibid. 152 Edi Rama, Fjalim i mbajtur në Kongresin e 11- të të Partisë Socialiste, 26 Maj, 2007. (Shiko http://www.ps.al/ fjalimi.aspx) 153 Ibid. 154 Ibid.

52

vendit, do të përbëjnë përparësinë madhore për qeverinë tonë. Brenda vitit 2013 ne synojmë që çdo qytetar shqiptar të ketë ndihmë ekonomike mbi dy dollar në ditë dhe pensionet e fshatit të barazohen me pensionet e qytetit.”155

Në të njëjtin program thuhet:

“... një kujdes të veçantë do t’ju kushtohet moshës së tretë. Tranzicioni i shpejtë social, ekonomik dhe politik i vendit lënë shumë të moshuar në një pozicion vulnerabël. Ata gjithashtu ndjehen të diskriminuar në lidhje me pozicionin social – ekonomik, eksesin ndaj shërbimeve si kujdesi shëndetësor dhe transporti. Një pjesë e të moshuarve kanë mbetur dhe pa kujdesin e fëmijëve për shkak të emigracionit. Qeveria duke njohur kontributin që ka dhënë mosha e tretë në zhvillimin e vendit është e vendosur të ndikojë dhe promovojë solidaritetin midis brezave në luftën kundër diskriminimit ndaj personave të moshuar si dhe një të ardhme të sigurt me perspektiva të reja dhe me dinjitet për personat e çdo moshe.”156

Në këtë logjik, nuk kanë munguar kritikat ndaj indiferentizmi të forcave politike ndaj aspektit ideologjik. Vlen të evidentohet qëndrimi i ish-ministrit Besnik Mustafaraj, i cili në një intervistë për gazetën Shqip, për këtë aspekt shprehet: “Në analizën që i bëj qeverisjes ka shpeshherë një eklektizëm filozofik, të identitetit të saj. Çfarë përfaqëson kjo qeveri, ish të përndjekurit, pronarët etj. Identiteti politik është se çfarë filozofie të qeverisjes ka një forcë politike. Pas 17 vitesh, identitetit i partive në Shqipëri duhet të bëhet me të njëjtat kritere që bëhen në vendet e qytetëruara. Qeveria ka raste që rrëshqet majta dhe ka raste që shkon djathtas. Gjithashtu, ka vendime të Këshillim të Ministrave që janë shumë majtas”.157

Me të njëjtën filozofi operon edhe e majta. Rama gjatë paraqitjes të programit të Partisë Socialiste në prag fushate elektorale deklaron: “...nuk do të ndryshojë sistemin aktual fiskal. Ne jemi në mbështetje të biznesit dhe premtojmë se do të ndërmarrim reforma të mëtejshme për të vitalizuar biznesin në Shqipëri nëse vijmë në pushtet. Gjithashtu, Pandeli Majko shprehet: “...jemi të vendosur që të përfshijmë në programin tonë të qeverisë së të nesërmes përmbushjen e kërkesave të dy kategorive më të përndjekura në këto vite, ish-përndjekurit dhe ish-pronarëve. Me të dy këto kategori sociale është abuzuar nga qeveria aktuale duke i mashtruar zgjedhje pas zgjedhjesh, tashmë problemi i tyre do të marrë zgjidhje.”158

Ky vizion i liderit të PS nuk është se nuk u kritikua nga figura të rëndësishme të së majtës. Shkrimtari Dritëro Agolli159reagoi në shtyp duke e cilësuar këtë program si devijimin i PS nga doktrina e majtë. Në të njëjtën linjë u shprehë Servet Pëllumbi160, i cili 155 Programi i Qeverisë 2009 - 2019 156 Program i Qeverisë 2009 - 2013 157 Mustafaj, B. (2008) “Qeveria ka humbur lidhjet me PD- në”, Shqip, 21 Shkurt, f, 3 158 Majko, P. (2009) “ Programi i PS edhe për pronarët e legalizimet”, Panorama, Tirane:Panorama Group, 20 Tetor f. 5 159 Agolli, D. (2009) “ Devijim nga aspiratat e majta”. Panorama, Tirane: Panorama Group, 12 Mars, f. 2 160 Ibid

53

e konsideronte këtë vizion si shmangie nga boshti i majtë dhe nga interesat e së majtës. Ndërsa për disa kritikë të tjerë, kjo frymë e djathtë që manifestohet tek e majta lidhet me “faktorë strukturale dhe jo thjeshtë me taktika populiste.”161Një nga zërat kritik të kësaj filozofie Kastriot Islami,162 ikje e së majtës nga doktrina e shpjegon duke bërë paralele me atë që po ndodh tek e majta franceze. Referuar librit të Laurent Joffrin me titull “ E Majta dhe Paratë” autori shpjegon: “shumë personalitet që e konsiderojnë veten të majtë për shkak të pasurisë janë larguar nga problemet e njerëzve të thjeshtë. E majta për shkak të pasurisë është bërë e paaftë të ulë papunësinë, të luftojë varfërinë dhe përjashtimin social, të sigurojë barazinë e shanseve etj sepse ka harruar popullin, votuesin e saj. E njëjta gjë po ndodh më Partinë Socialiste, ku një pjesë e deputetëve kanë akumuluar kapital financiarë në shumë të konsiderueshme dhe në të njëjtën kohë ushtrojnë aktivitetet biznesi nëpërmjet personave të tjerë. Në të tilla kushte, interesi i tyre për probleme që shqetësojnë shtresat në nevojë, kohezion social, apo rregullime të polaritetit social janë minimale.

Kështu, në një analizë të shtrirë në kohë të pozicionimit ideologjik të demokratëve dhe socialistëve në lidhje me ofertën e tyre për të qeverisur vihen re njëherazi konceptime dhe zgjidhje të pastra teknike e pragmatike ku linjat e ndarjes mes të majtës dhe të djathtës nuk janë të dukshme, kontroversialitet ideologjik ku e majta mendon e vepron djathtas ndërsa e djathta, majtas dhe gjithashtu një konvergjencë ideologjike e cila në fakt paraqitet në trajtën e konsensusit të palëve.

Në mungesë të diferencave ideologjike, politika detyrimisht fokusohet në aspekte personale dhe jo ato ideore. Emri i liderit kthehet në shënjuesin bosh, rreth të cilit homogjenizohet një realitet heterogjen.163Në pamundësi për t’u mbështetur në një univers ideologjik, çdo parti politike bashkohet rreth liderit të saj dhe kundër liderit të kundërshtarit politik. Sidomos kur politika reduktohet thjesht tek zbatimi i një projekti të dhënë drejt demokracisë apo Evropës. Përpjekja e aktorëve politikë për të portretizuar kundërshtarin politik si mbartës të alternativave devijuese nga Evropianizimi duhet të shihen vetëm si përçapje për maksimizim të legjitimitetit të brendshëm dhe të jashtëm. Përdorimi i kurdohershëm i Evropës si mjet legjitimimi i çdo lloj argumenti politik nuk është provë evropianizimi” në rastin më të mirë është provë e asaj ç’ka Thomas Diez164 e quan “ Evropianizim ligjërimor” dhe në rastin më të keq shkakton një tallazitje konceptuale rreth termit të përdorur dhe bën të padallueshme kriteret e legjitimitetit të politikave apo alternativave politike të cilat legjitimohen me anë të ‘Evropës’.

161 Keta, M. (2009) “ Identiteti i PS-se ka vdekur. Rama, një nihilist politik” , Panorama, Tirana: Panorama Group, 16 Mars, f. 5 162 Islami, K. (2010) “Përtej të ‘majtës kaviar’ dhe të ‘djathtës kasule’”, Panorama, Tirana: Panorama Group 14 Tetor, f.3 163 Laclau, E. Populism: What’s In A Name? Centre for Theoretical Studies, Online Papers, University of Essex, p 7.http://www.essex.ac.uk/centres/TheoStud/papers/Populism%20What’s%20in%20a%20n 164 Diez, Th. Apostolos, A. Alper, K. ( 2005) Turkey, Europeanization and Civil Society: Introduction, South European Society and Politics, Vol.10, p.1-15

54

“Në thelb, procesi i demokratizimit shikohet si zbatim i një modeli dhe reformave të caktuara më shumë sesa një proces dinamik politik.”165 Ky është edhe një tipar i përbashkët i faktorit ndërkombëtar në proceset demokratizimit shqiptar, neglizhimi apo reduktimi i procesit politik. Në rastin më të mirë qasje të tilla e shohin politikën për të zbatuar reformat e integrimit në BE, të forcimit të administratës apo të luftës kundër korrupsionit, ndërsa në rastin më të keq politika shikohet si veprimtari që pengon realizimin e reformave apo forcimin e institucioneve. Në të dyja rastet politika shikohet si një dukuri që, ose duhet disiplinuar ose duhet tejkaluar. Gjithsesi, në procesin e demokratizimit ajo është pjesë e problemit dhe jo e zgjidhjes. Mirëpo, Laclau dhe Mouffe166 me të drejtë mbrojnë tezën se forcimi i institucioneve apo i shtetit të së drejtës janë procese thellësisht politike dhe si të tilla produkte dhe jo burim i procesit politik. Për sa kohë procese të tilla do reduktohen tek zbatimi teknik i një modeli të caktuar, ato do të prodhojnë institucione të brishta dhe të paafta për të kanalizuar dinamikën politike. Në kushte të tilla kjo dinamikë jo vetëm do të zhvillohet jashtë, por edhe kundër institucioneve, duke riprodhuar pikërisht ato fenomene që projektet demokratike përpiqen t’i eliminojnë. Fatkeqësisht, diçka e tillë ka ndodhur, po ndodh dhe do të vazhdojë të ndodh në Shqipëri, për sa kohë politika nuk shihet si pjesë e zgjidhjes, por pjesë e problemit në proceset demokratizuese.

165 Blokker, P. ( 2005) “Post- Communist Modernization, Tranzition Studies and Diversity in Europe”, European Journal of Social Theory, 8:4, p.5-10 166 Laclau and Mouffe ( 1996) Hegemony and Sociolist Strategy: Towards a Radical Democratic Politics, London, New York: Verso, p. 153

55

IV. SISTEMET ZGJEDHORE DHE IDEOLOGJIA 4. 1. Ndikimi i sistemteve zgjedhore në aspektin doktrinarë Në formën e përkufizimit, sistemi elektoral është forma se si përkthehen votat në mandate. “Për Przeworsky-n “sistemet elektorale shërbejnë si mekanizëm për shmangien e faktorit rastësor në rezultatet e ballafaqimeve politike.”167 Ndërsa për Heywood, 168 mbrohet pikëpamja se sistemi zgjedhor është një grup rregullash që drejton procesin e zgjedhjeve. Referuar eksperiencave të shumë vendeve, konstatohet se rregullat jo vetëm që ndryshojnë nga njëri vend në tjetrin, por në shumë prej tyre janë në fokus të debateve dhe kritikave. Për Lijphart (1999), Norris (1997), Reynolls, Reilly & Ellis169 rregullat ndryshojnë në

varësi të shumë elementëve, si: madhësia e zonës zgjedhore, madhësia e legjislaturës, struktura e votës, formula matematike për shpërndarjen e vendeve apo listat zgjedhore të partive duke u ndarë në dy kategori të mëdha, në sisteme maxhoritare dhe proporcionale. Kjo ndarje mundëson në krahun tjetër idenë “... në projektimin dhe në miratimin e sistemeve elektorale është esenciale të mbahen parasysh karakteristikat historike, kulturore dhe ekonomike të një vendi, si dhe ndryshimi i tyre në kushtet e reja që krijon progresi politik dhe social-ekonomik i tij.”170 Është një fakt gjerësisht i pranuar se sisteme elektorale që mund të jenë të përshtatshëm për një apo disa vende, mund të mos jenë të përshtatshëm për vende të tjera. Po kaq e vërtetë është se një sistem i dhënë elektoral mund të jetë i përshtatshëm për një vend në një periudhë të caktuar, dhe jo në një periudhë tjetër. Mirëpo pyetja që shtrohet në këtë rast është : A merren vendimet për një sistem të caktuar zgjedhor bazuar në një plan afatgjatë apo diktohen nga nevoja të momentit? Referuar shpjegime që ofrojnë studiues të shumtë që merren me këtë çështje kontaton tezën se partitë politike në përgjithësi në formulimin e një ligji udhëhiqen më shumë nga përllogaritje politike të momentit sesa qëllime afatgjate. Rasti shqiptar, ilustron më së miri këtë prirje.

167 Przeworski, A. (1991) Democracy and the market: Political and economic reforms in Eastern Europe and Latin America. New York: CambridgeUniversity Press 168Andrea, H. (2002) Politika. Tiranë: Dudaj, f. 282 169 Reynolds, A. Reilly, Ben & Ellis Andrew (2005) The International IDEA Handbookof Electoral Design. Stockholm: International IDEA. 170 Tarifa, F. Kristaf, K. Tarifa, E. (2009) Paradigma e tranzicionit demokratik, Tiranë: OMBRA GVG, f.82

56

Nisur nga një përvojë tashmë 22 vjeçare, gjatë së cilës në Shqipëri janë zhvilluar 7 raunde zgjedhjesh parlamentare dhe 6 raunde zgjedhjesh lokale, të gjitha rezultatet zgjedhore janë kontestuar nga palët humbëse dhe nuk janë vlerësuar asnjëherë nga komuniteti ndërkombëtar, veçanërisht, OSBE/ODHIR si zgjedhje të lira dhe të drejta. Ajo që është më e rëndësishme në këtë analizë është fakti se formula zgjedhore është parë si shkaku kryesorë i problemit dhe kjo ka justifikuar në një farë mënyre ndryshimin e sistemit zgjedhorë pas cdo palë zgjedhjeje, duke mos lënë mundësi që të testohen dhe të shikohen efektet afatgjata të një formule të caktuar zgjedhore. Një sfond historik Zgjedhjet e para demokratike për Kuvendin Popullor u zhvilluan në 31 mars të vitit 1991 sipas sistemit maxhoritar. Shumica absolute e Partisë së Punës së Shqipërisë, e cila kishte sunduar që prej vitit 1944, u përcaktua që në raundin e parë dhe u shndërrua në dy të tretat në raundin e dytë, si parti fituese e zgjedhjeve. Për shumë analistë ky rezultat u shpjegua me qëndrimin konservator të shumicës së elektoratit, sidomos atij ruralë. Rezultatet tregonin: “një ndarje të thellë midis qendrave të mëdha urbane që mbështesnin Partinë Demokratike dhe zonave rurale që i qëndronin besnike Partisë së Punës.”171 Në legjislaturën e parë pluraliste u miratua ligji “Për zgjedhjet e Kuvendit Popullor të Republikës së Shqipërisë” (ligji nr 7556) Neni 17, paragrafi i parë sanksiononte përbërjen e Kuvendit Popullor prej 250 deputetë. Brenda një periudhe të shkurtër ligji zgjedhorë nën bekimin e faktorit ndërkombëtar pësoi ndryshime. Në zgjedhjet e 1992 miratohet një ligj tjetër ku Kuvendi Popullor duhet të përbëhej nga jo më pak se 140 deputet, 100 zgjidheshin sipas formulës mazhoritare mbi bazën e një liste një emërore për çdo parti dhe 40 nga përfaqësimi proporcional. Në zgjedhje e parakohshme të 1992, hyjnë në garë 4-5 parti politike të reja, por niveli i mbështetjes ndaj dy partive të mëdha ishte shumë i dukshëm. Koalicioni i drejtuar nga PD fitoj mbi 2/3 e vendeve në Kuvend. Katër muaj pas zgjedhjeve parlamentare u zhvilluan zgjedhjet e para lokale, në të cilat dy partitë e mëdha ruajtën të paprekur peshën elektorale. Interesant është fakti se i njëjti rezultat zgjedhor u përsërit edhe pas katër vitesh, në zgjedhjet lokale të 1996, pavarësisht se në zgjedhjet parlamentare të majit 1996, dy partitë shënuan një rënien prej 7 – 8 %. Sidoqoftë, shkalla e mbështetjes ndaj këtyre partive ishte e pakrahasueshme. Kjo shkallë e lartë votuesish që mbështesin në masë dy partitë kryesore PD dhe PS shpjegohej deri diku edhe me implikimet që sjell sistemi zgjedhor tek partitë politike. Duverger172, është njëri prej tyre që mbron idenë se “sistemet mazhoritare ushtrojnë ndikim nëpërmjet faktorit “mekanik” dhe atij “psikologjik” mbi sistemin e partive duke prodhuar sistem dy-partiak. Faktori mekanik ka të bëjë me faktin se vetëm partitë e mëdha mund të fitojnë në zgjedhje, kurse faktori psikologjik përforcon atë mekanik, pasi votuesit orientohen drejt mbështetjes për një nga dy partitë e mëdha në mënyrë që vota e 171 Krasniqi, A. (2009) Zgjedhjet në Shqipëri (1991 – 2008), Tiranë: Konica Color, f. 35 172 Myatt, D. ( 2002) “ A New Theory of Strategic Voting”, Oxford: University of Oxford, p. 3- 6

57

tyre ‘të mos shkojë dëm. Por faktori psikologjik ndikon edhe mbi vet politikanët, të cilët u bashkohen partive të mëdha në vend që të shpenzojnë energjitë për të konkurruar pa parti, shanset e fitoreve në raste të tilla është fare minimal. Për arsye se sistemi mazhoritar i jep partive të mëdha shumicën e vendeve në parlament edhe kur ato nuk marrin shumicën e votave, ato ndikojnë mbi përfaqësueshmërinë pasi prodhojnë shpërpjesëtueshmëri të lartë. Pavarësisht se deri në 1994 u krijuan 30 parti politike duke ofruar mundësinë për një sistem pluralist, “dominimi i parlamentit nga dy parti politike ishte rikonfirmimi i ligjit të Duverger se sistemet mazhoritare prodhojnë sistem dy-partiak”173 Sigurisht, siç shprehet edhe Giovani Sartori174 momenti i strukturimit fillestar të sistemit të partive është vendimtar pasi rrjedha e ngjarjeve të mëvonshme përcaktohet nga ato parti që përfitojnë nga mundësitë e krijuara në këtë fazë të procesit. Dhe në fakt, PD dhe PS pavarësisht disa luhatjeve vazhduan të ishin më të votuarit. Më 16 maj 1997 Kuvendi miratoi disa ndryshime në ligjin “Për zgjedhjet e Kuvendit Popullor të Republikës së Shqipërisë.” Pjesa më e madhe e ndryshimeve u bazuan tek sugjerimet e ekipit të ekspertëve të ODHIR175 – it mbi bazën e rekomandimeve të dhëna pas zgjedhjeve lokale të tetorit 1996. “Ligji përcaktonte se Kuvendi Popullor do të përbëhej nga 155 deputetë, nga të cilët 115 deputetë të zgjedhur drejtpërdrejt në zona një-emërore, kurse 40 mandate shtesë do t’u jepeshin kandidatëve të përfshirë në listat e subjekteve elektorale në shkallë vendi, në bazë të votave të fituara në raundin e parë. Për fitimin e mandateve shtesë në shkallë vendi kufiri minimal i votave të fituara u ulej nga 4% ( me ndryshimet e bëra në 1996) në 2%.”176 Për shumë specialistë të sistemeve zgjedhore këto ndryshime shikoheshin si tendenca për të forcuar sistemin mazhoritarë. Për specialistin Kristaq Kume, “rritja e numrit të deputetëve të zgjedhur nga zonat një-emërore forcon prirjet mazhoritare të sistemit zgjedhor.”177 Dhe në fakt po t’i referohemi rezultatit të zgjedhjeve, konstatohet prirja mazhoritare e sjelljes së votuesit. Paritë e vogla pavarësisht se kanë një prag më të ulët nuk arrinin të ulnin peshën e dy partive kryesore. Në nëntor 1998, kushtetuta sanksionoi sistemin zgjedhor në fuqi, me ndryshimin e vetëm se uli numrin e deputetëve të zgjedhur me votim mazhoritar nga 115 në 100 dhe ndryshojë formulën e përllogaritjes së 40 mandateve në proporcional të sanksionuar në ligjin e 1996. Sipas formulës së re i hiqej e drejta partisë fituese në mazhoritar që të përfitojë nga mandatet shtesë në proporcional. Ky ndryshim favorizonte më shumë partitë e vogla, të cilat përfitonin nga proporcionali në raport me mazhoritarin. Kjo gjë u pa në zgjedhjet e radhës ku partitë kryesore panë efektin e formulës proporcionale.

173 Dyrmishi, A. (2010) Përzgjedhja dhe efektet e sistemeve elektorale në Shqipëri, f. 57 174 Sartori, G. (1993) Edhe një herë për teorinë e demokracisë, Tiranë: Dituria 175 OSBE ODHIR ( 1996) “ Vlerësim i zgjedhjeve të përgjithshme të 1996”, Tiranë 176 Bufi, Y. ( 2010) Tempulli i demokracisë, Tiranë: OMBRA GVG, f. 139 177 Kume, K ( 1998) “ Mbi ligjin e ri zgjedhor”, Koha Jonë, 6 Shtator, f. 2

58

Rënie e peshës elektorale të dy forcave kryesore u konstatua edhe në zgjedhjet e 2001 dhe u thellua akoma më shumë në ato të 2005. Aplikimi i skemave taktike të kalimit të votave tek partitë aleate me qëllim përqendrimin e votave brenda koalicionit influencojë në rezultatin e zgjedhjeve.“PS dhe PD morën së bashku rreth 50% më pak vota sesa partitë e tjera politike.”178Pikërisht, nga kjo taktikë elektorale, Për shumë analistë, rënia e peshës elektorale e dy forcave kryesore u shpjegua më shumë me “lëvizjen taktike sesa me rritjen e pakënaqësisë së elektoratit.”179 Mirëpo, po t’i referohemi zgjedhjeve lokale të 2007 ku nuk pati skema taktike, rezultatet finale i dhanë dy partive politike të mëdha vetëm 43% të votave kombëtare, duke i lënë ato në minorancë përballë partive të vogla politike, të cilat fituan 57% të votave kombëtare. Kjo e dhënë nxjerr në pah faktin se preferenca e votuesve kishin filluar të ndryshonin. Në tabelën180 e mëposhtme del qartë diferenca e ngushtë ndërmjet partive të mëdha dhe atyre të vogla .

Viti 1992 1996 2000 2003 2007 PD 43% 52% 33% 32% 20% PS 40% 31% 43% 34% 23% PD – PS 83% 83% 76% 66% 43%

Shenim: Tabela e rezultateve te pergjitheshme, KQZ Në këto kushte, dy partitë kryesore në 2008 nën justifikimin e nevojës për përmirësimin e sistemit zgjedhor duke u bazuar tek rekomandimet e OSBE/ODHIR vendosën që të ndryshojnë sistemin zgjedhorë nga mazhoritar plus proporcional në proporcional rajonal. Arsyeja e këtyre ndryshime thelbësore lidheshin sipas pretendimeve të krerëve të lartë të dy forcave kryesore me kontestimet e vazhdueshme të zgjedhjeve të mëparshme. Gramoz Ruçi në pozicionin e kryetarit të grupit parlamentar të Partisë Socialiste shprehet: “U arrit në ndryshimin e sistemit, fillimisht, si rezultat i një nevoje për të përmirësuar kodin elektoral për arsyen e vetme të kontestimit të zgjedhjeve të mëparshme, të kërkesave, të pretendimeve, apo të ekzistencës së një mosbesimi reciprok që ekziston në Shqipëri rëndom midis mazhorancës dhe minorancës”181Në të njëjtën linjë, Astrit Patoz, Kryetari i Grupit parlamentar të Partisë thotë: “mangësitë e zgjedhjeve të kaluara çuan drejt nevojës për një kod të ri elektoral” Për Kastriot Islami-n, siç njihet ndryshe edhe njërin prej propozuesve të sistemit proporcional rajonal, argumenti bazë ishte : “ ... synimi ishte të gjendej një sistem i cili të përshtatej më mirë me realitetin shqiptar, në përputhje si në shumicën e rasteve edhe këtë herë, me rekomandimet e OSBE/ODHIR të cilat kanë shërbyer si udhërrëfyes për ndryshimet e kodit zgjedhor.”182

178 Raporti i KQZ ( 2005) Zgjedhjet e përgjithshme në Shqipëri, f. 53 179 Baze, M. Dervishi, L, Balla, S. ( 2005) “ Pesha elektorale e partive të vogla”, Korrieri, 24 Tetor, f. 4 180 Raporti i KQZ (2007) Zgjedhjet lokale në Shqipëri 181 Ruci, G. ( 2008) “Nevoja për reformë zgjedhore”, Panorama, Tiranë: Panorama Group, 18 Prill,f. 2 182 Islami, K. ( 2009) “Sistemi elektoral tregon peshen e partive”, Panorama, Tiranë: Panorama Group, 3 Korrik, f. 17

59

Mirëpo, shumë gazetarë dhe politolog i ndoqën me shumë shqetësim këto reforma të njëanshme që po ndërmerreshin nën justifikimin e përmirësimit të kodit me qëllim eliminimin e problemeve të shfaqura në vite. Pasi, thelbi i ndryshimeve nuk lidhej shumë me këto aspekte që deklaroheshin nga figura të rëndësishme të dy forcave politike, por me projektin e dy partive kryesore për të eliminuar partitë e tjera. Këtë qëllim e lë të nënkuptuar deklarata e Ruçi-t, i cili në një dalje për shtyp thotë: “Sistemi i mëparshëm kishte bërë që spektri politik në parlamentin shqiptar, të ishte tejet i madh, duke shtuar numrin e partive të vogla. Ky fakt kishte bërë që pas njëzetë vitesh, ose forca më e madhe e djathtë (PD), ose forca më e madhe e majtë (PS), të mbante rreth vetes parti me një apo dy deputetë.”183 Mirëpo, për shumë studiues, argumenti “mbi nevojën e ndryshimit të sistemit me 12-13 parti parlamentare të kalohet në një sistem “të qëndrueshëm” me 4-5 parti ose më pak, tingëllonte artificiale dhe jo shumë logjike. Pasi, një demokraci funksionale nuk matet me numrin e partive politike në parlament, por me aftësinë e institucioneve politike e kushtetuese për të funksionuar sipas përgjegjësive që dikton kushtetua dhe kuadri ligjorë. Si i tillë, “argumenti se 2-3 parti ofrojnë më shumë stabilitet demokratik, nuk ishte bindës.”184 Kjo për arsye se midis viteve 1991 – 2001 parlamenti shqiptar ishte dominuar nga një parti e vetme e shumicës, e cila kishte pasur gjithnjë votat e nevojshme për të qeverisur e vetme, megjithatë asnjëra prej tyre nuk ka qenë e vetme në pushtet pasi kanë ndierë pafuqinë e tyre për marrjen si të vetme të përgjegjësisë për qeverisje. Për rrjedhojë, vazhdimisht në kabinetet qeveritare e në parlament ishin ftuar dhe promovuar parti aleate, që krijojnin përshtypjen e një spektri të gjerë që bashkëvepron e bashkëqeveris.

Me këtë logji, ndryshimet kushtetuese të 2008 për analistin Çilin, etiketohen si rreziqe që i kanosen republikës. “Sistemi proporcional rajonal, i cili merr për bazë të rajonit elektoral prefekturën apo qarkun aktual të ndarjes administrative, rrezikon të bipolarizojë “me letra” sistemin tonë politik.”185 Dhe në fakt po t’i referohemi rezultateve të 2009 do të vërejmë se pragu elektoral lëviz nga një rajon në tjetrin nga 3 - 25 për qind. Kjo do të thotë që një parti në një qark/prefekturë, i duhen 3 për qind të votave për të marrë një deputet në Kuvend, në një qark tjetër i duhet deri afro 25 për qind. Qartazi “kjo është një padrejtësi e madhe ndaj partive të vogla, e kryesisht ndaj LSI-së,PR, PSD, PDS, PDK pasi ua nxjerr jashtë loje taktikën elektorale.”186 Jo vetëm kaq por bie ndesh edhe me dy parime kushtetuese, siç janë: barazia e votës dhe përfaqësimi.

Në këtë klimë diskutimesh, nuk mungojnë zëra pro këtyre ndryshimeve. Të shumtë janë analistët që mbrojnë tezën se shumë nga partitë e vogla politike janë fiktiv. Njëri prej tyre, analisti Nano shprehet: “...partitë e vogla nuk kanë sjellë asgjë të “hairit” në skenën politike shqiptare. Është shpresuar e besuar për një kohë të gjatë, se ato, qofshin në opozitë, qofshin në pushtet, do të luanin një rol të rëndësishëm në korrektimin e trajektoreve politike të partive të mëdha të tërhequra zvarrë prej liderëve të tyre

183 Ruci, G. (2008) “ Sistemi proporcional rajonal” Gazeta Shqiptare, 24 Nëntor, f. 3 184 Nurellari, A ( 2008) “Ndryshimi i sistemit zgjedhor”, Panorama, Tiranë: Panorama Group, 14 Prill, f. 19 185 Cili, H. ( 2008) “Tre atentatet ndaj Republikës” Panorama, Tiranë: Panorama Group, 16 Prill, f. 19 186 Zheji, A. ( 2009) “ Diskriminimi i partive të ashtëquajtura të vogla”, Shqip, 24 Nëntor, f, 10

60

përgjithësisht të prapë, por asgjë e tillë nuk ka ndodhur.”187 Me të njëjtën frymë, Minxhozi nënvizon se ky reflektim rreth partive të vogla “në këtë moment kur politika shqiptare kalon në disa pole në një politikë bipolare vlen të bëhet, me dhimbje, ndoshta nuk është diçka pozitive, por duhet marr në konsideratë që nevoja është drejt kalimit të një bipolarizmi.”188 Madje, Hasimja shprehet se aplikimi i sistemit proporcional rajonal do të tregojë “mbështetjen reale të elektoratit ndaj partive, qofshin këto edhe parti të vogla.”189

Siç del nga këto qëndrime, mbi implikimet e mundshme që mund të sjell ndryshimi i sistemit zgjedhor nuk janë pa baza. Siç e kanë vënë në dukje shumë autorë si Duverger (1954), Dahl (1971), Riker (1982), Sartori (1976), Lijphart (1999), sistemi zgjedhor ndikon drejtpërsëdrejti mbi përbërjen e parlamentit dhe qeverisjes. Madje, ata shkojnë dhe më tej, duke parashikuar ndikime të mundshme mbi sistemin e partive, organizimin e spektrit ideologjik, natyrën e konkurrencës dhe për pasojë në strategjitë zgjedhore dhe qeverisëse të partive politike. Dhe në fakt po t’i referohemi taktikave paralektorale dhe produktit elektoral do të konstatojmë ndryshime rrënjësore, për sa i përket fatit të partive të vogla.

Konkretisht, dy partitë e madhe PD –ja dhe PS- ja, detyrohen të ndërtojnë koalicionet me parti të vogla, por në anën tjetër edhe partitë e vogla nuk arrijnë të përfaqësohen në parlament nëse nuk bëhen pjesë e aleancave me këto parti. Në këto rrethana, përllogaritja e numrave dhe lëvizjet pragmatiste, zbehin ideologjitë dhe identitetet si pjesë dalluese e këtyre partive. Pra, partitë detyrohen të racionalizojnë veprimet e tyre në funksion të përfaqësimi në parlament dhe në qeverisje pavarësisht kostove në planin ideologjik. Zgjerimi i koalicioneve shndërrohet në qëllim kryesor mbijetese. Mbi këtë frymë formohen koalicionet e mëdha.

Formimi i koalicioneve si manovër politike bëhet evidente në zgjedhjet parlamentare të 2009. Në njërën anën kemi koalicionin "Aleanca për Ndryshim” i udhëhequr nga Partia Demokratike, me 17 parti aleate dhe koalicioni i udhëhequr nga Partia Socialiste, më 5 parti aleate. Në koalicionin e djathtë gjejmë parti të qendrës, të djathtë konservatore, të moderuar, madje dhe parti të krahut të majtë. Kjo larmishmëri identitetesh, (duke iu referuar programit që ato proklamojnë) tregon për një pragmatizëm të mirëfilltë politik në funksion të maksimizimit të votave. “Ngjyresat ideologjike bëhen të parëndësishme përpara sigurimit të shumicave për të qeverisur.”190 Kjo për arsye se formula zgjedhore të dikton nevojën për përfshirjen e sa më shumë partive me qëllim akumulimin e çdo vote.191

187 Nano, M. ( 2008) “Zhurma e madhe e partive të vogla”, Shqip,16 Mars, f. 8 188 Minxhozi, S. (2006) “Handikapi i sistemit zgjedhor shqiptar dhe profili profesionist i munguar i deputetëve”, Shqip, 2 Tetor, f. 9 189 Hasimja, E. (2008) “ Partitë fantazëm nuk marrin as votat e anëtarësis”, Panorama, Tiranë: Panorama Group, 2 Maj, f. 17 190 Milo, P. ( 2009) “Deformimet e sistemit proporcional rajonal”, Panorama, Tiranë: Panorama Group, 10 Tetor, f. 3 191 Ndoka, N. ( 2009) “Fati i partive të ashtëquajtura të vogla” Shqip, 18 Tetor, f. 3

61

Në përfundim të zgjedhjeve, ishte mundësia të testohej ajo çfarë ishte parashikuar. Dhe në fakt, nga pikëpamja e përfaqësimit, kemi një pastrim radikal të skenës politike parlamentare teksa partitë si PSD, PDS, PDK nuk arrijnë të marrin asnjë vend në Kuvendin e Shqipërisë, ose arritën kuota minimale. Me anë të instalimit të “pragut të lëvizshëm”192 për çdo Zonë të Administrimit Zgjedhor, sistemi në fuqi i dha të drejtën e mbijetesës reale vetëm dy partive kryesore dhe Lëvizjes Socialiste për Integrim.

Teknikisht, “sistemi në fuqi jo vetëm preku partitë e vogla përmes asgjësimit të një pragu të njësuar në të gjitha KZAZ, por ai në finale rezultoi të linte pa përfaqësim një përqindje shumë të madhe votuesish.”193 Këtu nuk duhet lënë pa përmendur edhe deformimi i përfaqësimit përmes një zhvlerësimi të votës në disa KZAZ apo mbivlerësimit absurd në disa të tjera me numër votuesish më të vogël. Gjithashtu, u vure se koalicionet që kanë më shumë numër partish arrijnë të sigurojnë më shumë vota në krahasim me koalicionet më numër të kufizuar partish.

Kjo filozofi pragmatiste e cila orientohet më shumë nga numrat dhe jo parimet doktrinarë, del në pah më mirë në zgjedhjet vendore të 2011. Koalicionit të majtë i bashkëngjiten një numër i konsiderueshëm të njohura në publik si parti të djathta, si psh: PDK, PLD. Në këtë koalicion, tashmë përfshihen si përfaqësues të Bashkimit të Sindikatave të Pavarura por edhe përfaqësues të shoqatave të ish-përndjekurve politik, apo ish-pronarëve. E gjitha kjo, krijon një spostim të fortë të boshtit ideologjik nga e majta tek e djathta. Në krahun tjetër, synohet të zgjerohet sa më shumë koalicioni duke përfshirë parti që tradicionalisht kanë qenë të atakuar nga e djathta. Më konkretisht, bashkëpunohet me Partinë Komuniste e kryesuar nga Hysni Milloshi. “Nevoja e arritjes së numrave magjikë që të sigurohet pushteti ose që të rrezikojnë pushtetin e kundërshtarit, është i vetmi element i qëndrueshëm në një kuadër ku vlerat janë vetëm të përkohshme dhe relative.” 194 Formula e sistemit zgjedhore e aplikuar në 2009, shikohet si e vetmja taktikë elektorale e suksesshme. Në këto kushte, dy partitë kryesore janë të “shtrënguara” të zgjerojnë sa më shumë të jetë e mundur bazën e koalicionin për të maksimizuar votat, pavarësisht profilit doktrinarë që mbartin partitë pjesëmarrëse, apo raporteve që ata kanë pasur ndërmjet tyre gjatë viteve në pushtet apo në opozitë. Kujtojmë këtu qëndrimin e LSI ndaj qeverisë së djathtë. E gjitha fushata ishte e përqendruar tek sulme në adresë të Berishës. E gjitha kjo materializohej me sloganet “Sali Gërdeci”. E njëjta logjik funksionon në koalicionin e drejtuar nga PS. Rama përfshiu në koalicionin e tij, parti që vinin nga spektri i djathtë, siç ishte Partia Demokristiane dhe më vonë PLD. Kjo shpjegon deri diku faktin se ndryshimet në sistemin zgjedhor thellojnë akoma më shumë tendencat pragmatiste në kurriz të atyre doktrinarë. Këtë realitet politik shumë mirë e shpreh gazetari Minxhozi ku thotë: “Rastet e mësipërm, tregojnë për natyrën e

192 Gjinushi, S. ( 2009) “Intervistë”, Gazeta Shqiptare, 22 Nëntor, f. 3 193 Koçi, P. ( 2009) “ Sistemi zgjedhore është antikushtetues”, Panorama, Tiranë: Panorama Group 11 Dhjetor, f.4 194 Nurellari, A. ( 2011) “Pragmatizmi politik” Shqip, 23 Mars, f. 10

62

paqëndrueshme të klasës politike, kapërcimet e saj për të ndryshuar pozicionimet, idetë, fjalët dhe për të harruar premtimet, kërcënimet, përbetimet dhe hakërrimat teatrale. “195 4. 2. Përformanca e partive të vogla Duke analizuar ecurinë e partive të vogla në njëzet vite pluralizëm politik, shikojmë se pjesa më e madhe e tyre kanë rrjedhur nga dy partitë kryesore. Dukuria e mungesës së demokracisë së brendshme, niveli i ulët i kulturës demokratike, fomrat e drejtimit autoritare të partive, prirjet e drejtuese për personalizim dhe njësimin e vetvetes me partitë politike si dhe tendenca për të përfaqësuar disa grupe të papërfaqësuar nga partitë ekzistuese listohen disa nga arsyet që kanë mundësuar krijimin e tyre. Në fundin e vitit 1991 dhe sidomos pas zgjedhjeve të marsit 1992 nga radhët e PD –së dolën grupe të ndryshme interesi që e ndjenin veten të papërfaqësuar, kryesisht ithtarë të platformave nacionaliste, që krijuan parti të reja politike. “Të parat u riaktivizuan Balli Kombëtar dhe Lëvizje e Legalitetit, dy parti të krijuara në vitet 1942 - 43, dhe që përfaqësonin nacionalistët e shtypur dhe të përndjekur nga regjimi i vjetër. Krahas nacionalistëve, nga konfliktet me Partinë Demokratike dolën edhe grupe të tjera politike si Partia e Bashkimit Demokratik Kombëtar, Partia Demokristiane, Partia Liberale, Aleanca Demokratike, Bashkimi Demokrat, etj.”196 I njëjti fenomen ndodhi edhe në krahun tjetër të politikës. Nga Partia e Punës, u mundësua formimi i Partisë Socialiste, Partisë Socialdemokrate, Partisë Ekologjike, Partisë së Unitetit Kombëtar, Partisë Agrare, dhe më vonë Lëvizjes Socialiste për Integrim. Në këto njëzet vjet është konstatuar se ky numër i madh i partive politike shpesh nuk i ka korresponduar shkallës së mbështetjes nga ana e votuesve. Për shumë analistë ato shpesh janë etiketuar si “satelitë të partive të mëdha”197 ose “parti kryetarësh”198.Është krijuar bindja se sa më pak manipulohet rezultati i zgjedhjeve aq më shumë zvogëlohet numri i mbështetësve të këtyre partive dhe aq më pak bëhet e nevojshme prezenca e tyre në jetën politike. Në fakt ky hamendësim nuk është pa bazë pasi mbështetja fiktive e votuesve i ka shtyrë disa parti të “shkojnë në mënyrë të pandalshme drejt vetasgjësimit.” 199 Për shumë studiues të jetës politike në Shqipëri, ekzistenca e një numri të konsiderueshëm partish të vogla vlerësohen si: “...trupa parazitë të ngjitur pas partive të mëdha, gjë që i ka shndërruar në struktura politike të atrofizuar, pa asnjë rol aktiv në jetën politike të vendit.” 200Pjesa më e madhe e këtyre partive i braktisën gradualisht alternativat politike që përfaqësonin në fillimet e tyre dhe degraduan në “parti individësh ose grupe individësh që i përdornin ato thjeshtë si një mjet presioni ndaj partive të mëdha.

195 Minxhozi, S. (2008) “Kjo PD e majtë, kjo PS e djathtë”, MAPO, 13 Nëntor, f. 10 196 Krasniqi, A. ( 2007) Partitë Politike në Shqipëri ( 1920 – 2006), Tiranë:ISHSP, f. 246 197 Bufi, Y. (2010) Tempulli i demokracisë, Tiranë: OMBRA GVG, f. 172 198 Nano, M. (2009) “Pseudoparti”, Shekulli, Tiranë, 5 Shtator, f. 22 199 Marku, M. (2008) “ Fudi i palavdishëm i partive të vogla”, Panorama, Tiranë: Panorama Group, 9 Gusht, f. 19 200 Ibid.

63

“Ato nuk luftuan seriozisht për elektoratet përkatëse por i dhënë “rëndësi vetëm daljes si deputet të titullarëve të tyre dhe vetëm kaq.”201 Nisur nga arsyet e stimulimit të krijimit të partive politike, publicistin Krasniqi rëndit si arsyen kryesore nevojën e partive të mëdha për të treguar para faktorin ndërkombëtar vullnetin për të bashkëndarë qeverisjen. Më konkretisht ai shpreh: “partitë e mëdha nxitën krijimin e disa partive politike dhe mbajtjen e tyre në jetën parlamentare përmes dhurimit të votës ose të mandateve, për të rritur praninë e spektrit të tyre politik në komisionet e votimit, si dhe për të krijuar idenë e koalicionit të madh politik.”202 Me këtë logjik u favorizuan disa parti, të cilat në syrin e opinionit publik krijonin idenë e një shkalle të caktuar mbështetjeje. Mirëpo, realiteti elektoral nuk është i tillë. Për shumë specialistë të zgjedhjeve “dukuria e rritjes fiktive të numrit të mbështetësve të këtyre partive të vogla në shumë raste shpjegohet me manipulimin e rezultatit të zgjedhjeve ose lëshimet në zona të veçanta nga dy partitë kryesore.”203 Tabela204 e mëposhtme jep një pasqyrë të mbështetjes elektorale në vite të këtyre partive. 1991 Vota 1991 Mandate 1992 Vota 1992 Mandate PR 34,755 PR 0 PSD 73,820 PSD 7 PBDNJ 14,334 PBDNJ 5 PR 52,477 PR 1 1996 Vota 1996 Mandate 1997 Vota 1997 Mandate PR 94, 567 PR 3 PSD 32,537 PSD 9 PBK 81,822 PBK 2 PLL 42,598 PLL 2 2001 Vota 2001 Mandate 2005 Vota 2005 Mandate PDr 67, 349 PDr 6 LSI 115,498 LSI 5 PSD 48, 253 PSD 4 LZHK 47,967 LZHK 0 2009 Vota 2009 Mandate 2009 Vota 2009 Mandate LSI 73,678 LSI 4 PR 31,990 PR 1 PSD 26,700 PSD 0 PDK 13,308 PDK 0 PBDNJ 18,078 PBDNJ 1 PDS 10, 395 PDS 0

Shenim: Tabela e rezultateve te pergjitheshme, KQZ. Në përgjithësi, konstatohet se “koalicionet e ndërtuara mbi bazën e raporteve personale midis udhëheqësve politik apo të parapëlqimit për individë të ndryshëm në partitë e vogla” 205mundësoi, “sigurimin e mandatit për disa deputetë të pavarur dhe futjen në parlament të disa partive politike fiktive.”206 Fati i koalicioneve vazhdojë të varej, kryesisht nga marrëdhëniet midis liderëve. Nuk ka pasur asnjë rast të vetëm të hartimit të një platforme të përbashkët programore.

201 Zeqo, M. (2012) “ Partitë e vogla dhe politika e madhe”, MAPO, Tiranë:UET PRESS, 10 Shtator, f. 10 202 Ibid, f. 253 203 Marku, M. (2008) “ Fundi i palavdishëm i partive të vogla”, Panorama, Tiranë: Panorama Group, 9 Gusht, f. 19 204 Krasniqi, A. (2009) Zgjedhjet në Shqipëri (1991 – 2008), Tiranë: Konica Color, f. 329 205 Meksi, A. (2006) “ Këmbimi i deputetëve dhe fiktiviteti i partive”, Shqip, Tiranë, 24 Nëntor, f. 10 206 Ibid.

64

Pikërisht, “burimi i cunguar i legjitimitetit të këtyre forcave si dhe paqartësia identitare e tyre ka ndikuar ndjeshëm në sjelljen e tyre politike.”207 Papërgjegjshmëria e tyre është manifestuar kryesisht në qeverisje. Shpesh, përfshirja në qeverisje është konsideruar për ta si mundësi e mirë për të zgjeruar mbështetjen e munguar elektorale dhe pasurimin e një grupi individësh pranë liderit. Analiza e mëposhtme nxjerr në pah këtë aspekt. Në zgjedhjet e vitit 1992, faktorë të rëndësishëm nga perëndimi imponuan krijimin e një koalicioni opozitar midis Partisë Demokratike, Partisë Republikane dhe Partisë Socialdemokrate pas fitores së zgjedhjeve për t’i ikur psikozës së mëparshme parti-shtet ose e thënë ndryshe, përqëndrimit të pushteteve në një dorë. Ky ndikim doli fare qartë nëse i referohemi kontributit minimal që luajtën PR dhe PSD gjatë fushatës së PD dhe shpërblimit të tyre pas zgjedhjeve. Të dy këto forca falë koalicionit me PD, siguruar një përqindje të lartë përfaqësimi në parlament. Kështu, “u krijua një koalicion formal, pa përmbajtje programore dhe bazë parlamentare.”208 Në këto zgjedhje PD – ja si forca kryesore e vendit kishte siguruar numrin e mjaftueshëm të deputetëve për të qeverisur e vetme, megjithatë përfshihu në qeverisje aleatët e saj për të treguar para opinionit publik dhe atij ndërkombëtar, vullnet në ndarjen e përgjegjësive dhe jo prirje për përqendrim pushteti në një dorë. Ky formalizëm vërtetohet fare mirë nëse i referohemi faktin që numri i deputetëve që vinin nga PSD dhe PR nuk e vinin dot në pozitë të vështirë qeverinë, pasi PD-ja e kishte siguruar shumicën e thjeshtë për të qeverisur. PD –ja duke e njohur këtë fakt u mjaftuan me përfaqësimin në qeverisje të disa figurave që realisht nuk u “përzgjodhën prej tyre, por prej PD –së.”209 I njëjti zhvillim ndodhi edhe më 1997 me socialistët, të cilët me shumicë absolute vendesh në Kuvend përfshinë në qeveri 3-4 parti të tjera aleate. “Socialistët më vonë hynë në koalicion me liberalët, për të manifestuar në sytë e ndërkombëtarëve se nuk kanë asgjë të përbashkët me ish- komunistët.”210 Në një farë mënyre synonin të krijonin opinionin e ndarjes së përgjegjësive dhe meritave edhe me faktorë të tjerë politike. Përfaqësimi formal i partive politike në qeverisje si dhe rritja fiktive e votës së tyre nëpërmjet manipulimit të rezultatit zgjedhorë falë “bujarisë” së dy partive politike krijonin idenë në publik për një trend të sjelljes elektorale. Kjo rritje fiktive e këtyre partive u thellua më tej me ndryshimin e sistemit zgjedhorë në vitet në 2001 dhe 2005. Më konkretisht, ndryshimi i sistemit zgjedhor në 2001 “krijoi hapësira për deformime të institucionalizuara”211 ndryshe nga çfarë kishte ndodhur në vitet më përpara. Falë hapësirave që mundësonte sistemi zgjedhorë dy partitë kryesore krijuan koalicione formale për të shfrytëzuar skemën të ashtuquajtur “Dushk” ( taktikë elektorale ku transferohej vota e partive të mëdha, duke u bërë thirrje militantëve të këtyre partive të votonin për partitë e vogla aleate, në mënyrë që të përfitonin më shumë vende në Parlament, përmes listës proporcionale të deputetëve). I njëjti fenomen u përsërit edhe në

207 Godo, S. (2008) “ Po shkrihen partitë pa identitet”, Korrieri, 19 Gusht, f. 2 208 Biberaj, E. (1998) Shqipëria në tranzicion: Rruga e vështirë drejt demokracisë, Tiranë: Ora, f. 202 209 Ibid. 210 Krasniqi, A. (2009) Zgjedhjet në Shqipëri (1991 – 2008), Tiranë: Konica Color, f.329 211 Lubonja, F. (2006) “ Pergjegjshmëria e shumëfishtë e krizës”, Korrieri, Tiranë, 30 Dhjetor, f. 9

65

zgjedhjet parlamentare të 2005. Të dy forcat kryesore ndihmuan aleatët e tyre për të hyrë në parlament, duke u dhënë mandate dhe vota tërësisht informale. Në funksion të skemës për koalicion të madh, PD – ja ndihmoi PR, PDr, PDK , PBL etj, ndërsa PS- ja siguroi mandate për PAA, PAD, PDS dhe PSD. Shkëlqimi i partive si PSD, PDS, PAA, AD, LSI, PR, PBDNJ etj., bëri që disa prej tyre të kalonin rezultatin me mbi 50 mijë vota deri në mbi 200 mijë vota në 2005. Sigurisht, kjo formë e katapultimit të këtyre partive në parlament dhe në qeverisje do të ndikonte në sjelljes e tyre politike. Këto parti kuptuan se pesha e tyre elektorale nuk varet nga shkalla e mbështetjes elektorale por nga favorizimet që u krijojnë partitë kryesore. Zmadhimi dhe zvogëlimi i tyre kushtëzohej nga pëlqimi ose jo i lidershipit të PD dhe PS. Në këto kushte, përgjegjshmëria ose jo e tyre vlerësohej në raporte me partitë e mëdha dhe jo me elektoratin që ata duhet të përfaqësojnë. Nisur nga ky realitet, nuk mungojnë kalimet e partive apo përfaqësues të këtyre partive nga një krah politik në një tjetër. Pas zgjedhjeve të 2005 një parti e majtë, më konkretisht, PAA e përfaqësuar në parlament me votat e PS –së hyri në koalicionin e djathtë. Ky kalim u vlerësua si “trafikimi i votave” ose ndryshe “fenomeni i xhuvelizmit”212 për shkak të emrit të kryetarit të kësaj partie. Kjo forcë politike i hap rrugën një fenomeni që nuk ishte njohur më parë, transferimit të votave tek kundërshtari politikë. Pak vite më vonë shikojmë që një parti e djathtë, PDK -ja e përfaqësuar në kuvend nga votat e PD-së kaloi në opozitë me koalicionin e majtë. Kjo sjellje u pasua me përfshirjen e LSI në qeverisjen e djathtë. Apo të PDK që kaloi në 2012 nga koalicioni i majtë tek ai i djathtë. Këto lëvizje pragmatiste nuk i shikojmë vetëm në nivel partish por edhe në nivel deputetësh. Pas 2005, një numër jo i vogël deputetësh kapërcejnë nga një koalicion tek një tjetër. Aq sa në zhargonin gazetaresk ky fenomen etiketohet si “markata e deputetëve.”213 E gjitha kjo, sigurisht përkthehet nesër në politikat konkrete që do të ndërmerren në kuadër të qeverisjes së koalicionit apo të qëndrimit të opozicionit. “Rendja pas pushtetit dhe keqpërdorimi i partive në funksion të këtij qëllimi ka vënë në rrezik misionin e vërtetë të partive politike në një shoqëri demokratike; “ndërmjetësimi midis shtetit dhe qytetarëve si dhe formimin e vullnetit politik.”214 Ndryshe nga çfarë ndodh në vende me demokraci të zhvilluar, ku partitë politike në përgjithësi prezantojnë programet politike, të cilat jo gjithmonë synojnë të garantojnë ardhjen në pushtet, dhe e përdorin mandatin e përfaqësuesve në parlament për të rritur ndikimin e tyre në vendimmarrje në përputhje me programin dhe me premtimet elektorale. Ndërsa tek ne, “parti politike shpesh e shikojnë pushtetin si mundësi për të përmbushur nevojat e tyre dhe të militantëve dhe simpatizantëve me qëllim zgjerimin e bazës elektorale.”215

212 Gjinushi, S. ( 2009) “Edi Rama ka bërë gabime me aleatët”, Gazeta Shqiptare, 22 Gusht, f. 3 213 Gjinushi, S. ( 2010) “ Xhuvelizmi politik”, Panorama, Tiranë: Panorama Group, 11 Mars, f. 2 214 Maier, P. Muller, C.W, Plasser, F.(2004) Political Parties and Electoral Change,London:SAGE Publication 215 Bufi, Y. ( 2010) Tempulli i demokracisë, Tiranë:OMBRA GVG, f.181

66

Favorizimi në tenderë të ndryshme publike, licenca, rekrutim në administratë publike, etj, janë disa nga instrumentet që përdoren për të zgjeruar numrin e mbështetësve dhe përfitimet monetare. Pak rëndësi ka se çfarë pasojash afatgjate krijon kjo mënyrë administrimi pushteti në qeverisje dhe në funksionimin e shtetit, “e rëndësishme është maksimizimi i mundësisë për të akumuluar kapitale ekonomik dhe politik.”216 Kjo sjellje, e kthyer në normë tek partitë e “ashtuquajtura të vogla” shpjegohet edhe me faktin se në përgjithësi përgjegjësia qeverisëse zakonisht identifikohet me partinë kryesore dhe jo shumë me partitë aleate, çfarë i bënë ato që të mos marrin shumë përgjegjësi në rast dështimi të saj.

V. SHOQERIA CIVILE

5. 1. Roli i shoqërisë civile në demokraci

Prej shumë shekujsh zhvillohen debate dhe pikëpamje të ndryshme mbi kuptimin shkencor të termit “ shoqëri civile”. Ende nuk ka një përcaktim përfundimtar në lidhje me domethënien dhe kuptimin e konceptit të shoqërisë civile, megjithëse rreth tij janë bërë dhe vazhdojnë të bëhen analiza dhe vlerësime të ndryshme shkencore. Mos arritja e një konsensusi shkencor për konceptim e shoqërisë civile, nuk është dhe nuk duhet interpretuar si tregues i paaftësisë ose e mungesës së suksesit shkencore, por si rezultat i kuptimit shumëdimensional që mbart koncepti në fjalë. Gjatë shekullit të 18-të dhe pas tij, Evropa njohu një ridimensionim të mendimit të saj social e politik. Mendimtarët më të shquar të saj formuluan ide dhe parime të reja, krijuan modele të reja të rendit shoqëror, rinovuan traditën intelektuale ekzistuese dhe sollën një kuptim të ri mbi idenë e shoqërisë civile. Sipas sociologut Adam Seligman “thelbi i saj, , konsiston në paraqitjen e shoqërisë civile si një “vizion moral ose etik, ose si përfaqësuese e jetës sociale”. 217 Në tërësi, mund të thuhet se shumë filozofë (veçanërisht Montesquieu dhe Rousseau), përpunuan idenë moderne të shoqërisë civile, edhe pse ajo ndryshonte në mënyrë të konsiderueshme nga kuptimi që japim sot, sidomos në vendet ish-komuniste. Filozofi Immanuel Kant218e shihte idenë e shoqërisë civile si një vizion përfaqësues dhe etik të rendit social. Ndryshe nga moralistët skocezë, Kant u përpoq të kapërcente dallimin ndërmjet interesit individual dhe të mirës sociale. “Vetëm përmes pjesëmarrjes në strukturat civile të veprimtarisë politike mund të garantohet autonomia e njeriut dhe, bashkë me të, edhe ajo e arsyes”.219 Problemi i integrimit të etikës në sferën publike ishte një preokupim teorik edhe për mendimtarë të tillë si Marx dhe Hegel. Por, ndërsa Marx-i e përfytyronte këtë në mënyrë utopike, Hegel-i e vinte theksin në mënyrë të drejtpërdrejtë te reciprociteti, si një element thelbësor i shoqërisë civile.

216 Nano, M. ( 2008) “Keqardhje e kotë për fatin e partive të vogla”, Shekulli, 13 Qershor, f.9 217 Seligman, A. (1992) The Idea of Civil Society, New York: Free Press, p. 16 218 Gjuraj, T. ( 2010) Elita politike dhe shoqëria civile postkomuniste: Një marrëdhënie problematike, Polis Nr 10, Tiranë: UET PRESS, f. 28 219 Seligman, A. (1992) The Idea of Civil Society. New York: Free Press, p. 43

67

Në mendimin shoqëror dhe politik evropian të shekullit të 20-të, bie në sy rëndësia që (ri)merr nocioni i individit, ai i barazisë së individëve në shoqëri, si edhe pjesëmarrja në rritje i qytetarëve në jetën politike e shoqërore. Në këtë kuadër. nuk mungojnë kritikat ndaj rrezikut që i kanoset individit nga roli negativ i shoqërisë civile. Një nga përfaqësuesit e këtij mendimi Antonio Gramsh220 mbron qëndrimin se shoqëria civile është një hapësirë e luftës për hegjemoni në shoqëri dhe në strukturimin simbolik të botës njerëzore. Vite më vonë Jurgen Habermas fut një koncept të ri kritik për kuptimin e shoqërisë civile. Sipas tij, “shoqëria civile është sfera e tretë krahas shteti dhe tregut dhe se ajo karakterizohet nga artikulimi publik i problemeve të shoqërisë.” 221 Ai e shikon shoqërinë civile të përbërë nga bashkime, shoqata, grupime, organizata dhe lëvizje të shumëllojshme të krijuara spontanisht, të cilat i gjejnë, i pranojnë dhe i seleksionojnë të gjitha problemet e shoqërisë në raport me jetën private dhe më pas i përhapin me zë të lartë në shoqërinë politike. Bashkohem me mendimin e Habermas shprehet Seligman222se forca e shoqërisë civile qëndron në faktin se ajo përbëhet nga një natyrë shoqatash, të cilat institucionalizojnë problemet e zgjidhshme, që janë në interesin e përgjithshëm të shoqërisë. Për autorin në fjalë “thelbi i saj qëndron në ekzistencat aktive të shoqatave dhe të bashkimeve të tjera të ndryshme, të ndërtuara mbi bazë vullnetare, jo shtetërore dhe jofitimprurëse, të cilat me aktivitetin e tyre përcaktojnë strukturën e komunikimit të publikut në të gjitha komponentët e jetës shoqërore.”223 Ndërsa për David Easton224 rolin e shoqërisë civile në kontekstin e funksionimit të sistemit të qeverisjes së demokracisë liberale e paraqet si hallka organizimi të këtij sistemi. Roli i saj është i pazëvendësueshëm në një shoqëri demokratike. Megjithëse, “baza e demokracisë politike qëndron tek angazhimi qytetarë, është pranuar katërcipërisht se ky i fundit, i papërfshirë në shoqata të ndryshme që janë përpunues të opinionit publik, të organizimit dhe të mobilizimit qytetar për të mbrojtur interesat pjesore të shtresave të ndryshme shoqërore, me gjithë të drejtat politike që gëzojnë, përsëri do të mbetet i vetmuar përpara forcës thyese të burokracisë administrative.”225 Në këtë kuptim, shoqatat joqeveritare duke filluar nga sindikatat profesionale, organizatat fetare, shoqatat etnike dhe pastaj të gjitha organizimet e grupeve të interesit presupozohet të mbrojnë interesat e grupeve të ndryshme sociale.

John Rawls,226 një ndër figurat më të njohura në filozofinë amerikane në gjysmën e dytë të shekullit të 20-të, mbron tezën se janë institucionet demokratike ato, në të cilat formë-sohen dhe marrin jetë kriteret klasike të “shoqërisë së mirë” si, paqja, prosperiteti, liria dhe drejtësia. Institucionet kanë nevojë të ndryshohen, të përmirësohen dhe të reformohen vazhdimisht, dhe jo thjeshtë statusin e tyre ligjor, por edhe praktikat dhe 220 Ritzer, G. (2010) Teoria Sociologjike, Tiranë: UFO PRESS, f. 267 221 Habermas, J. (1989) Jurgen Habermas on Society and Politics, London:Beacon Press, p. 242 222 Seligman, A. (1992) The Idea of Civil Society. New York: Free Press, p.43 223 Ibid. 224 David, E. (1965) A System Anaysis of Political Life, p. 13 225 Mule, R. (2004) Political Parties, Games and Redistribution, London: Cambridge University Press, p.40 226 Rawls, J. ( 1996) political Liberalism, New York: Columbia University Press, p. 448

68

zakonet jozyrtare. Ndërsa sociologu Amitai Etzioni,227 shkon edhe më tej në analizën e tij mbi shoqërinë civile, duke propozuar konceptin e “shoqërisë së mirë”, term ky i përdorur për herë të parë nga Walter Lippman tek “Shoqëria e mire”228. Koncepti i “shoqërisë së mirë” sipas Etzioni, nuk presupozon thjesht një shoqëri pluraliste, por mirëkuptimin moral, pra një shoqëri, në të cilën “e mira” kërkon të arrijë në sferën private, në sferën e individit, kur shoqëria vetë përcjell besim, jo vetëm ndaj anëtarëve të saj dhe qeverisë por, sidomos, ndaj asaj që është “më e mirë” si, për shembull, kujdesi ndaj grupeve vulnerabël, kujdes i veçantë ndaj të rinjve dhe njerëzve në moshë të vjetër, si edhe “të mira” të tjera më specifike. “Shoqëria e mirë”, argumenton Etzioni,229 ofron një gamë më të gjerë të mirash specifike në krahasim me shoqërinë civile. Sipas tij, një ndër instrumentet kryesorë të “shoqërisë së mirë” janë institucionet sociale. Ndërsa “e mira”, si diçka e moralshme, është e integruar te personaliteti i individit dhe në format e ndërveprimit të tij me individë të tjerë, institucionet sociale janë zyrtare, të strukturuara dhe “modele që mishërojnë vlerat e shoqërisë, ose të një komuniteti të caktuar”. Me këtë nuk kemi parasysh vetëm institucionet zyrtare shtetërore, por të gjitha institucionet sociale si, familja, shkolla, feja, masmedia, ekonomia etj.

5. 2. Formalizimi i OJF – ve në Shqipëri

Shoqëria civile është një koncept ku përfshihen shumë aktorë socialë. OJF- të ose siç njihen ndryshe organizatat joqeveritare janë ndër aktorët më të rëndësishëm të shoqërisë civile. Të shumtë janë studiuesit që i atribuojnë një rol të rëndësishëm funksionalitetit të këtyre organizatave në një shoqëri demokratike. Siç thekson Etzioni “roli i OJF-ve është thelbësor për funksionimin e një shoqërie të lirë e demokratike.”230Ekzistenca funksionale e tyre mundëson që zërat e grupeve të caktuara, të nën përfaqësuara si p.sh: pakicat etnike, kulturore, gratë, fëmijët dhe grupet e margjinalizuara të përfaqësohen nëpërmjet OJF- ve, të cilat do të kryejnë rolin e ndërmjetësit në përfaqësim.

Referuar një sistemi të veçantë njohurish, praktikash dhe konstruktesh shoqërore që mishërojnë modelin liberal – individualist, OJF –të rezultojnë teorizime dhe praktika perëndimore që janë konsoliduar falë sistemit demokratik që kanë ndërtuar këto vende në dekada. Si të tilla, “përvetësimi kulturor i këtij koncepti në vendet joperëndimore nuk ishte i lehtë.”231 Kjo për arsye se shumë vende të Evropës Lindore gjatë sistemit totalitar iu mohohej e drejta për tu organizuar në formën e organizatave joqeveritare. Në këtë kontekst, mungonte tradita e funksionalitetit të organizatave të tilla, njëkohësisht edhe vlera e tyre në një sistem demokratik.

227 Etzioni, A. (2000) “Communitarianism and the Moral Dimension”, p. 123-139, në Don E. Eberly (ed.), The Essential Civil Society Reader. The Classic Essays in the American Civil Society Debate. Lanham, MD: Rowman & Littlefield Publishers, p. 130 - 133 228 Lippmann, W. (1937) The Good Society. Boston, MA: Little, Brown & Co. 229 Etzioni, A. ( 2000) “Communitarianism and the Moral Dimension”, ff. 123-139, në Don E. Eberly (ed.), The Essential Civil Society Reader. The Classic Essays in the American Civil Society Debate. Lanham, MD: Rowman & Littlefield Publishers, p. 129 230 Clunies – Ross & Sudar, P.ed 1998 Albania ‘s Economy in Transition and Turmoil 1990 – 1997 , U.K The book Company, p. 140 231 Mai, N. (1999) “OJQ – te e Rinise ne Shqiperi”, Perpjekja Nr.15-16, f. 206 - 219

69

Pikërisht, ky realitet ka shtyrë shumë studiues të shkencave politike ta konsiderojnë konsolidimin e OJF – ve si shumë të rëndësishëm në proceset demokratizuese të vendeve ish-komuniste. Nisur nga kjo logjikë. shumë donatorë nuk nguruan të ofrojnë ndihmesën e tyre në përmbushjen e këtij qëllimi.

Në Shqipëri, me ndryshimin e sistemit filluan tentativat për të përgatitur infrastrukturën ligjore me qëllim ngritjen në rrugë zyrtare të organizatave jo fitimprurëse ( ose siç diheshin në atë kohë organizata joqeveritare). Që nga viti 1991, kohë kur u shfuqizua kushtetuta e hartuar gjatë kohës së sistemit totalitar janë bërë tre ndryshime dhe rregullime ligjore mbi statusin dhe veprimtarinë e OJF-ve. Fillimisht, parlamenti miratoi një Paketë Kushtetuese, e cila njohu dhe garantoi të drejtat e çdo qytetari për t’u organizuar në mënyrë të lirë e të pavarur. Në bazë të paketës ligjore të miratuar në këtë rast OJF – të dhe organizimet e ndryshme u përcaktuan si persona juridik. Ndryshimet cilësore që preken në thelbin e tyre edhe statusin dhe aktivitetin e OJF – ve u pasqyruan në ligjin e ri të 1994.232 Në bazë të këtij ligji, shteti lejohej të mbikëqyrte funksionimin dhe realizimin e qëllimeve dhe aktiviteteve të fondacioneve dhe të organizatave të tjera, por ai realisht nuk e ushtronte këtë të drejtë për shkak të frikës që buron nga parimet klasike se shtetit nuk ndërhyn në veprimtarinë e organizatave jo qeveritare. Shteti mjaftohej me kontrollin tatimor të tyre duke kërkuar shlyerjen e detyrimeve fiskale, të cilat janë të papërfillshme për shumën e parave që ato qarkullonin. Një zhvillim pozitiv për OJF – të solli miratimi i dy ligjeve nga Kuvendi i Shqipërisë me 7 maj 2001, ligji për “Organizatat Jo Fitimprurëse” dhe ligji “Për regjistrimin e Organizatave Jo Fitimprurëse”. Këto dy ligje u formuluan me ndihmën dhe asistencën e shumë OJF – ve shqiptare dhe të huaja. Dy ligjet, sanksionuan ndryshimin e emrit të OJQ – ve në OJF (Organizata jo Fitimprurëse). Sipas argumentimit të shumë studiuesve shqiptarë ndryshimi i emrit nuk ishte rastësi, pasi publiku kishte krijuar një përshtypje negative në lidhje me rolin e punës së tyre. Zëvendësimi i emrit ishte një përpjekje formale për të treguar se OJF – të nuk janë organizata fitimprurëse dhe se në këtë mënyrë nuk qëndrojnë as akuzat mediatike dhe publike për abuzime financiare nga ana e tyre. Njëkohësisht, ligji konsistonte në rregullimin e marrëdhënieve midis shtetit dhe OJF – ve. Ligji ndalonte të drejtën e shtetit për të kontrolluar dhe mbikëqyrur për qëllime të ndryshme OJF – të dhe fondacionet. Elementët e ligjit ishin: mbrojtja e OJF-ve nga përzierja e shtetit; shteti tregohej i gatshëm për të mbështetur e përkrahur OJF – të dhe aktivitetet e tyre; OJF mund të regjistroheshin si persona juridik në Gjykatën e Tiranës; OJF do të paguanin më pak tatime dhe taksa doganor sesa subjektet e tjera dhe format e tjera të krijimit të buxhetit të tyre si dhe personat apo firmat biznesi që mbështetin financiarisht OJF-të dhe aktivitetet e tyre përfitojnë taksa më të ulta.233 Kjo ishte në një farë mënyre infrastruktura legale në të cilën do të mbështetej funksionaliteti i OJF – ve në Shqipëri. Një procedurë legale e paplotë në vitet e para të ndryshimit të sistemit por që me presionin e ndërkombëtarëve si dhe me interesin në rritje 232US Embassy National Conference, (2002) “Issues of the implementation of the law on NPO in Albania”. 233 Krasniqi, A. (2003) Shoqëria Civile në Shqipëri, Tiranë: GEER, f. 78

70

të faktorit politik në Shqipëri u arrit të kompletohej një kuadër ligjorë shumë i plotë dhe bashkohorë. 5. 3. OJF-të në proceset e formësimit dhe përfaqësimit të grupeve sociale Marrëdhëniet e shtetit me OJF përbëjnë një prej çështjeve qendrore të shkencave sociale e politike në përgjithësi, dhe të sociologjisë politike në veçanti. Këto marrëdhënie, në regjime të ndryshme politike marrin trajta të ndryshme. “Në regjimet totalitariste ndarja që ekziston mes shtetit dhe OJF- ve zhduket, pasi shteti dominon në çdo sektor të shoqërisë. Në regjimet demokratike liberale, përkundrazi, kjo ndarja midis shtetit dhe OJF- ve është i qartë. Madje, vetë shteti favorizon një ndarje me OJF-të, të cilat karakterizohen nga liria e veprimit, konkurrenca në treg dhe përfaqësimi i grupeve të ndryshme sociale duke prodhuar një diversitet social interesash.”234 Në fillim të viteve 90’ tema e OJF- ve doli në skenë me intensitet të panjohur më parë. Shumë institucione ndërkombëtare, në mungesë të një tradite, u preokupuan për të gjetur modele të gatshme për t’i “importuar” në Shqipëri. Gjatë kësaj periudhe u intensifikuan përvetësimi empirik dhe modeli aplikativ, përmes udhëtimeve studimore, përvetësimit të praktikave dhe modeleve aplikative, përmes udhëtimeve studimore, përvetësimit të praktikave dhe modeleve më të mira të organizmit të OJQ –ve. Falë këtij interesi, brenda një kohe shumë të shkurtër, lulëzuan më shpejtësi një numër jo i vogël organizatash. Për shumë studiues235që analizuan zhvillime të tilla jo vetëm në Shqipëri u pa me shqetësim fakti se zhvillimet të karakterit sasiorë ishin në asimetri me ato cilësor. Madje, shpesh u vërejtën sjellje dhe qëndrime që bien ndesh me misionin dhe qëllimin e një OJF-ve në perëndim. Arsyet e këtij deformimi për autorët236 që janë marrë me analizën e evoluimit të OJF-ve në vendet ish- komuniste lidhen me stadin e demokracisë së këtyre vendeve. Mbrohet teza se kjo e fundit kushtëzon cilësinë e shoqërisë civile.

Deri diku, ky stad justifikohej me argumentin e mungesës së kulturës demokratike. Nga donatorët, sidomos Bashkimi Evropian, Programi i Zhvillimit i Kombeve të Bashkuara, Banka Botërore, Fondi Monetar Ndërkombëtar mbrohej ideja se për vende të tilla është e logjikshme që të merret një ligj ose praktik nga vendet e zhvilluara dhe të përkthehej për t’u vendosur në fletoren zyrtare. Mirëpo, “implementimi i modeleve duke anashkaluar kontekstin social për shumë studiues të sociologjisë politike shikohej si problematik.”237 Dhe në fakt, përvoja shqiptare tregojë mos funksionalitetin e një qasje të tillë mekanike.

Prirja për t’i diktuar prioritetet dhe praktikat nga “lartë” në shumë raste binin ndesh me nevojat që diktonte realiteti social ekonomik “poshtë”. Një pjesë e madhe e donatorëve ishin organizata dhe institucione ndërkombëtare që kishin në dispozicion fonde për rajone

234Gjura, T. (2011) “Elita Politike dhe shoqëria civile në Shqipërinë postkomuniste: Një marrëdhënie problematike”, Polis Nr.10, Tiranë: UET PRESS, f. 32 235 Sampson, S. Hann, C. Dunn, E. (1996) Civil Society: Challenging Western Models, London: Routledge, p. 155 - 161 236 Ibid. 237 Stiglitz, J. (2003) “Premtimi i Institucioneve Globale”, Përpjekja, Nr.17, Tiranë.

71

të ndryshme të botës së tretë, por që nuk e njihnin mjaftueshëm realitetin dhe nevojat e vendeve si Shqipëria. Në këtë mënyrë, “shpërndarja e fondeve bëhej mbi bazën e aplikimeve të hartuara nga OJF – të që kërkonin të përfitonin financiarisht, pa marrë parasysh efektivitetin e projekteve dhe punën e tyre në terren.”238

Në këto rrethana, OJF – të nuk i formulonin prioritete e tyre mbi nevojat e qytetarëve por mbi ato të ofertave që buronin nga projektet dhe idetë e preferuara të donatorëve. “Janë vetë donatorët e huaj që përcaktonin prioritetet sesa ato që parashtroheshin nga partnerët shqiptare.”239

Në këtë kuadër, duhet theksuar se shoqërisë civile në Shqipëri financohej kryesisht nga institucione të ndryshme ndërkombëtare. Ato ishin; fondacione, organizata partner, qeveri të ndryshme dhe institucione të interesuara në drejtim të fushës kërkimore shkencore apo krijimit të një fryme të mirëkuptimi dhe dialogut midis qytetarëve apo vendeve të rajonit. Burimet siguroheshin nga projektet rajonale, bashkëpunimi dypalësh ose iniciativa të ndryshme lindore e perëndimore. Në listën e burimeve mungonte ndihma dhe kontributi financiar nga anëtarësia ose përkrahësit e shoqatave. Gjithashtu, lidhja e dobët e OJF me biznesin dhe raportet e paqëndrueshme midis tyre nuk mundësonin burime financimi. “Biznesi shqiptar nuk tregonte interes për donacionet, qoftë për shkak të mungesës së përvojës por ajo që ishte më e rëndësishme, masa e përfitimi nga shteti ishte minimale.”240 Në këto rrethana, buxheti për financimin e aktiviteteve të OJF – ve dhe formave të tjera të punës vullnetare ndërkombëtare sigurohej nga donatorët e projekteve, kryesisht partner ndërkombëtarë. Kjo përvojë shqiptare, është në kontrast me realitetin e vendeve perëndimore. Sektori i OJF-ve në Francë sigurohej rreth 47% e të ardhurave nga dhurata bamirësie, në Gjermani dhe Finlande kjo shifër ishte 35% , në Angli 29%, Hollandë 24%, Austri 23% etj.241 Kjo panoramë financimet, pavarësisht se i përket një periudhe të largët në kohë, nxjerr në pah vështirësinë e OJF-ve shqiptare për të zhvilluar aktivitete të pavarura. “Ato ishin plotësisht ose në rastin më të mirë, pjesërisht të varura nga politika dhe vullneti i donatorëve të huaj dhe i qeverisë. Kjo gjë përcaktonte strategjinë e OJF-ve dhe fatin e këtyre strategjive në varësi të mbështetjes dhe prioriteteve që i përcaktonin vetes donatorët.”242 Në këtë realitet financimesh, ndryshimi i politikave dhe prioriteteve të donatorëve sillte falimentimin e OJF – ve deri në mbylljen e tyre. Shembulli më domethënës është rasti i financimeve daneze në sektorin joqeveritar. Ndryshimi i prioriteteve të qeverisë daneze solli shkurtimin e fondeve dhe rrjedhimisht, brenda një kohe mjaft të shkurtër falimentuan një numër i konsiderueshëm OJF-ve. Njëkohësisht, mbështetja e pakët nga ana e pushtetit vendor dhe qendror krijonte hendeqe të jashtëzakonshme në mundësinë

238 Picari, B. (2007) “ Ndikimi i ndërkombëtarëve nëpërmjet organizatave jofitimprurëse në procesin e zhvillimit”, Polis Nr. 4, Tiranë: UET PRESS, f. 78 239 Çuli, D. (2000) Ese për gruan shqiptare, Tiranë:ILAR. 240 Tushi, G. (2008) Shoqëria civile, Tiranë: Dudaj, f. 148 241 Krasniqi, A. (2003) Shoqëria civile në Shqipëri, Tiranë: GEER, f. 81 242 Tushi, G. (2008) Shoqëria civile, Tiranë: Dudaj, f. 149

72

për të konkurruar për fonde dhe për të ofruar shërbime që mungonin në zona urbane dhe ato rurale. Si pasojë, projektet ekzistonin aq sa ishin donatorët dhe e gjithë puna e kryer venitej në pak kohë sapo largoheshin donatorët.

Kjo varësi financiare bënte të mundur që OJF - të të ishin të papërgatitura për të qenë të vetë-qëndrueshëm, apo së paku planet e tyre nuk kalonin përtej kornizës së mundësive dhe kushteve ekzistuese. “Shumica e tyre, ( 57% ) raportonin se donatorët e juaj ( jo BE) ishte burimi kryesor i mbështetjes financiare, ndjekur nga Shteti ( 17.8%) dhe kompanitë vendas ( 10%). Vetëm një pjesë e vogël e organizatave listonin shërbimet e tyre ( 2.2%), dhurimet individuale ( 2.2%) apo tarifat e anëtarësimit ( 2.2%) si burime financiare.”243

Përveç aspektit financiar, një komponent tjetër shumë i rëndësishëm lidhej me faktin se OJF – të në Shqipëri, duke mos funksionuar në një mjedis të jashtëm dhe të brendshëm demokratik nuk arrinin të ndikonin sa duhej në proceset e zhvillimit dhe demokratizimit të vendit. Ndryshimet cilësore që ndodhën në disa zona apo në përgjithësi për çështje të caktuara ishin sporadike, pasi mungonte një bashkërendim i veprimtarive të tyre për të arritur një zhvillim në rritje dhe uniformë. Kjo gjë ilustrohet më së miri në raportet e publikuara nga institucionet ndërkombëtare. Njëri prej tyre, Raporti “ Freedom in the World”244 tregonte se Shqipëria kishte 65 pikë në një shkallë 0 – 100 për treguesit: shteti ligjor dhe liritë individuale.

Një aspekt tjetër problematik që bashkëshoqëronte funksionalitetin e OJF-ve ishte manifestimi i kultit të individit. Drejtuesit e OJF- ve, shoqatat, fondacionet, sindikatat dhe organizatat e tjera të shoqërisë civile në përgjithësi nuk mundësonin riciklimin e elitave.245 Madje në ndryshim nga forcat politike të cilat formalisht i votojnë strukturat drejtuese çdo dy ose tre vjet, shumica absolute e OJF – ve dhe e segmenteve të tjera të shoqërisë civile nuk organizonin votime dhe zgjedhje as formalisht. “Strukturat e tyre vazhdonin të ishin të centralizuara”,246 stafi i nivelit të dytë nuk merrte pjesë në vendimmarrje. Në një raport247 të detajuar mbi gjendjen e OJF- ve në vende me demokraci në zhvillim evidentohet se drejtuesit e këtyre subjekteve jetike për zhvillimin e shoqërisë civile, janë njëherësh ish themeluesit e tyre. Bordet e drejtuesve dhe grupet e këshillimit emërohen nga vetë kryetarët. Ata funksionojnë më shumë si struktura formale dhe përbëhen nga persona që nuk kanë interes direkt në orientimin e punës dhe objektivat e OJF ku bëjnë pjesë. Gjithashtu, në këtë raport thuhet se në përbërjen e bordeve drejtuese, anëtarëve të kryesive, stafeve burokratike dhe listave të referuesve në aktivitetet e OJF ve rezulton të jenë të njëjtit njerëz, pothuajse 15 – 20 persona drejtues dhe anëtarë të bordeve shtetërore dhe të OJF – ve, të cilët njëherësh punojnë për OJF të ndryshme dhe shkëmbehen me 243 CIVICUS (2010) Raporti Analitik Kombetar i Indeksit të Shoqërisë Civile për Shqipërinë, f.17 244 Freedom in the World shih http// www.freedom house.org/template.cfm? page 15 ( 12 shkurt 2011) 245 Partners of Albania Qendra per Ndryshim dhe Menaxhim Konflikti, Mars 2002 246 Ibid. 247 The 2006 NGO Sustability Index for Central and Eastern European and Eurasia. 2007. United States Agency for International Development http://www.usaid.gov/location/europe_eurasia/dem_govindex2006/albania/pdf ( pare per here fundit 20 shkurt 2011)

73

njëri tjetrin si referues në aktivitetet e OJF – ve të tjera.248 Rrethi i veprimit dhe funksionimit të tyre është i mbyllur për personat dhe idetë e tjera konkurruese. Një aspekt tjetër lidhet me ekspertizën e munguar. Në raportin e publikuar të BE249 thuhet shprehimisht se këto organizata për të mbijetuar marrin përsipër të mbulojnë edhe fusha që nuk kanë lidhje direkt me objektivin e formimit dhe funksionimit të tyre. Fenomene të tilla, sigurisht, kanë ulur ndjeshëm besueshmërinë dhe efektivitetin e OJF dhe institucioneve të tjera të shoqërisë civile në sytë e publikut dhe palëve të interesuar. Një problem po kaq i madh i adresohet pjesëmarrjes së ulët qytetare. Mungesa e angazhimit me të gjitha format dhe nivelet e njohura mbetet akoma një koncept i panjohur për qytetarët. Ky aspekt ilustrohet shumë mirë në anketën me 1500 pyetësor i kryer në shkallë vendi nga sociologu Dervishi250 pikërisht për çështjen e vullnetarizmit, ku rezulton se vetëm 14,21 e të anketuarve mendojnë se veprimtaria vullnetare është kusht i domosdoshëm për përparimin e shoqërisë. “Paradoksi është se qytetarët janë kritik ndaj punës së qeverisë apo punëdhënësit të tyre, por këto pakënaqësi nuk adresohen nëpërmjet organizatave, tribunave dhe institucioneve publike.”251 Në lidhje me këtë komponent, në sondazhin e kryer nga CIVICUS252 rezulton se vetëm 18.4% e të anketuarve e përshkruajnë veten si anëtar aktivë të organizatave sociale si p.sh. Klube sportive apo organizata vullnetare apo shërbime dhe 23.7 % pohojnë se janë anëtar aktivë të një organizate politike. Ky nivel i ulët i anëtarësimit dhe vullnetarizmit në organizatat shoqërore flet për indiferencën e qytetarëve shqiptarë për sa i takon angazhimit qytetar dhe e shoqërisë civile në përgjithësi.

Roli i OJF- ve në struktura të tilla të pa konsoliduara dhe të pa përshtatshme nga pikëpamja e kontekstit social ekonomik dhe politik shqiptarë nuk arrijnë të përmbushin objektivat e nevojshme. Ndërtimi i raporteve me grupet e ndryshme sociale kushtëzohen nga prioritetet dhe financat e donatorëve të huaj. Kjo situatë problematike me të cilën ballafaqohet shoqëria civile ndihmon për të kuptuar pamundësinë e saj për të kontribuar në konsolidimin e identiteteve të grupeve sociale si dhe në përfaqësimin e interesit të tyre në proceset vendimmarrëse politike.

Nisur nga stadi në të cilën vepron kjo hallkë e shoqërisë, Merkel dhe Lauth253 referuar modelit të tyre do ta poziciononin në fundin e fazës së parë (parafytyrimi kolektiv i qëllimeve) dhe fillimin e fazës së dytë (shoqëria civile konstruktive). Kërkohet ende shumë kohë që të mbarojë fazën e dytë dhe në këtë mënyrë të arrijë fazën e tretë, atë të shoqërisë civile reflektive, e cila është aq e nevojshme për progresin dhe përparimin e demokracisë në Shqipëri. 248 Ibid. 249 The 2005 NGO Sustability Index for Central and Eastern European 2006. United States Agency for international Development. 250 Dervishi, Z. (2005) Vullnetarizmi- ind i domosdoshëm për funksionim e humanizmin e shoqërisë, Shoqëria & Politika, Vell, 8, Nr.1 (15), f. 93 251 Ibid. 252 CIVICUS (2010) Raporti Analitik Kombetar i Indeksit të Shoqërisë Civile për Shqipërinë, f. 14 253 Lauth, Hans – Joachin, Merkel. Wolfgang (1998)“Systemwechsel und Zivilgesellschaft:Welche Zivilgesellschaf braucht die Demokratic?” Aus Politik und Zeitgeschichte B 6 – 7 / S. 3 - 12

74

Stadi i OJF –ve, në vende si Shqipëria për Sundhaussem254 është shqetësuese, pasi ky mekanizëm nuk është një gjendje e veçuar, por një projekt, një strategji për të ardhmen. Autori pohon se ato kryejnë funksionin e pikës fikse drejt të cilës duhet të orientohet e gjithë shoqëria. Në epokën e ndryshimit të sistemit, orientime të tilla janë të nevojshme. Janë pikërisht këto organizata joqeveritare, në radhë të parë sindikatat profesionale, që përbëhen nga aktorët shoqëror më të rëndësishëm të shoqërisë civile dhe dialoguesit kryesor të administratës shtetërore që e kryejnë këtë rol. Mirëpo, bazuar në raportet ndërkombëtare255 të cilat i referohen efikasitetit të OJF-ve në Shqipëri, evidentojnë faktin se ato ende nuk janë në gjendje të mbrojnë interesat e grupeve të margjinalizuar. Në shumë raste, ato janë kthyer në satelit të partive politike sesa partner të shoqërisë. Kjo mënyrë pune, vërehet konkretisht tek lëvizjet e drejtuesve të këtyre OJF – ve, të cilët “janë në garë jo për të prodhuar ide dhe lëvizje qytetare që sjellin rezultate pozitive për këta të fundit, por për të fituar simpatinë e partive politike.”256 Madje “në konferenca dhe grupe pune shihet njëfarë marrëdhënie e prerë ndërmjet përfaqësuesve të qeverisë dhe stafit të OJF-ve, e cila shkon deri aty sa përfaqësuesit e qeverisë të diktojnë termat e tyre dhe të punësojnë njerëzit që duan për zbatimin e projekteve të OJF-së.”257 Kjo lidhje e ngushtë, ka bërë të mundur që shumë pak OJF të shprehen publikisht ndaj zbatimit të planeve të qeverisë. Rrallë herë gjërat kanë shkuar përtej artikujve në gazetë dhe protestave me numër të kufizuar njerëzish. Kjo, pasi “lidhja ose preferenca me njërin apo tjetrin kah politik, zhvlerëson diskutimin dhe çështjen në fjalë.”258 Nuk ka qenë e rrallë kur në momentin që një OJF – të të caktuar kanë vënë në pah mangësitë e planit të zbatimit të qeverisë, ajo është etiketuar si përkrahëse e opozitës apo anasjelltas. Si rrjedhim, kjo është kthyer në një nga mënyrat më efikase se si politika zyrtare mban nën kontroll OJF- të duke i paraprirë presionit që ajo mund të ushtrojë ndaj qeverisë. Nisur nga këto zhvillime, shumë organizata dhe institucione të huaja kanë gjykuar si veprim të përshtatshëm të kanalizojnë fondet e tyre nëpërmjet qeverisë shqiptare për të mirë menaxhuar dhe zhvilluar konceptin e qëndrueshmërisë së shoqërisë civile. Me fjalë të tjera, më në fund është parë e arsyeshme që, nëse fondet menaxhohen nga një agjent i përbashkët që ka nën kontroll mekanizmat e vendimmarrjes, zbatimit dhe kontrollit të zbatueshmërisë, atëherë fondet e dhuruara mund të shfrytëzohen më mirë dhe rezultatet mund të jenë të kënaqshme për zyrat qendrore të donatorëve. Ky veprim tingëllon në plan të parë i arsyeshëm, duke qenë se synon shmangien e përsëritjes së projekteve nga aktorë të ndryshëm. Mirëpo, bazuar në funksionimin aktual të administratës shqiptare, kjo strategji ka vështirësitë e saj për t’u zbatuar, për të mos përmendur faktin se kjo i jep qeverisë një pushtet të madh në shpërndarjen e fondeve për shoqërinë civile dhe reflekton

254 Soundhaussen, H. (2001) “Serbia on the path to civil society?” Mitteilungen p. 10 255 Freedom House, (2002) “Albania: Nations in Transit”, p. 17 256 Klosi, A. (1997) Shqipëria ç’mund të jetë, Perpjekja. F. 23 257 Sampson, S. (1996) Civil Society: Challenging Western Models, London: Reutledge, p.121 - 141 258 Picari, B. ( 2007) “Ndikimi i ndërkombëtarëve nëpërmjet organizatave jofitimprurëse në procesin e zhvillimit”, Polis Nr 4, Tiranë: UET PRESS, f. 135

75

rrezikun e monopolizimit të këtyre fondeve nga organizata e shoqata që kënaqin qeverinë dhe interesat e saj, përkundrejt atyre që e kritikojnë apo i bëjnë asaj presion. Në anën tjetër, shoqëria shqiptare e ka të domosdoshme madje jetike çlirimin e saj nga politizimi i skajshëm dhe ndërtimi sa më parë i OJF- ve përfaqësuese, efektive dhe të qëndrueshme. Pasi, me këtë mekanizëm shoqëror janë të lidhura të gjitha reformat e tjera transformuese, strategjitë e zhvillimit, forcimi i shtetit të së drejtës dhe procesi integrues. Përvoja ndërkombëtare dhe teoritë mbi shoqërinë përcaktojnë se ndërtimi dhe forcimi i OJF-ve arrihet para së gjithash nëpërmjet bashkëpunimit të ngushtë të tre komponentëve kryesor të shoqërisë, ( shteti – tregu – individi). Por, që të funksionojë siç duhet ky trinom nevojitet një kohë e caktuar. Me të drejtë Sundhaussen thekson: “ në historinë e deritanishme nuk ka një rast që tregon se në një shoqëri komplekse, demokracia është arritur me sukses brenda një nate.”259 Kjo është një nga arsyet që disa studiues e shikojnë problemin jo thjeshtë tek mënyra e funksionimit të OJF- ve,por më gjerë se kaq. Sipas tyre, është e rëndësishme që procesi i konsolidimit të saj të mos shihet i shkëputur nga zhvillimi tërësor i shoqërisë. Në këtë kontekst, Corpora, propozon: “procesi demokratik në Shqipëri të fillojë nga poshtë lartë dhe jo e kundërta .”260 Ai mbron mendimin se përpara se në Shqipëri të arrihet sundimi i ligjit dhe konsolidimi i shoqërisë civile duhet që të zhvillohet procesi i demokratizimit. Në një fazë të dytë shoqëria civile mund të ketë mundësi të plota që nëpërmjet identifikimit të nevojave dhe kapaciteteve të saj për angazhimin e pjesëmarrjes të bëjë përpjekje publike dhe ligjore për zgjedhjen e tyre me ndihmën e institucioneve publike. Përgjegjësia e qytetarëve vijon argumentimi i Corpora nuk është vetëm të mendojnë zgjidhjen e problemeve të tyre në rrugë ligjore e publike, por edhe imponimin e tyre përballë pushteteve të tjera në shoqëri, për të zgjidhur edhe ato probleme që kapërcejnë interesin personal dhe janë shqetësime të të gjithë shoqërisë. Shumëfishimi i elementeve kulturorë të shoqërisë civile pa rritur shkallën e demokratizimit të atyre ekzistuese nuk krijon shumë shpresë për të rritur shkallën e besueshmërisë. Demokratizimi nënkupton praktikimin e procedurave demokratike në mënyrë periodike në të gjithë jetën e organizatave për zgjedhjen e drejtuesve, të bordeve, të kryesive në përputhje me rregullat statutore. Aplikim i demokracisë së tyre të brendshme, të kthehet siç thoshte Tocqueville, “në shkollë për demokracinë”. Kjo do ta ndihmonte shoqërinë civile të rriste mbështetjen dhe simpatinë e publikut, të aktorëve të ndryshëm socialë e politikë dhe, kësisoj, të ndikonte më shumë në procesin politikë bërës dhe në atë vendimmarrës, duke demonstruar rolin dhe peshën e vërtetë të saj. Është e rëndësishme të kuptohet se pushteti ekzekutiv, prej vetë natyrë së tij, është vet përforcues. Nëse nuk do të ekzistonin format e tjera të pushtetit, rreziku që pushteti ekzekutiv të forcohej pa kufi do të rritej. Pikërisht për këtë arsye, “ pushtetet e tjera janë të nevojshme për të balancuar të parin, si edhe për të krijuar një sistem normal të

259 Komisioni i BE-se mbi Procesin e Stabilizim – Asocimit, COM (2003) 139 final Bruksel. 260 La Cava, G & Nanetti, R. (2000) Albania: Filling the Vulnerability Gap, World Bank Technical Paper no.460: Washington DC IWPR ” Nafia Fueks Balkans Turmoil”, BCR No 333

76

funksionimit të sistemit politik. Sa më shumë qendra pushtetesh të ketë në një shoqëri të hapur, aq më efektiv është mekanizmi i kontrollit mbi to dhe i balancës ndërmjet tyre.”261 Ky është një element i qenësishëm në funksionimin normal të një sistemi demokratik. Për më tepër, OJF- ve shqiptare iu kërkohet të kuptojnë më qartë këtë mënyrë funksionimi të pushteteve, duke kultivuar dhe mbrojtur vazhdimisht ekzistencën e disa grupeve me interesa të caktuara, por që kundërshtojnë çdo lloj pushteti në fuqi. “Një funksion domethënës i asaj duhet të jetë rregullimi i balancës pozitë/opozitë, dhe jo njësimi me më të pushtetshmin. Vetëm pavarësia dhe paanshmëria i japin gjallëri dhe besueshmëri këtyre organizatave. Kjo fillon me pavarësinë dhe iniciativën e lirë të individit dhe me veprimtarinë e asociuar të tij.”262 Për Klingemann, Fucht, Zielonka263 zhvillimi i OJF- ve mund të jetë i suksesshëm nëse arrihet të kuptohet se janë lëvizjet sociale qytetare, dhe jo vetëm ato të partive politike, ato që mund të artikulojnë kërkesa për ndryshime pozitive në jetën e shoqërisë, si kundërpërgjigje ndaj krizave të ndryshme që mund të përfshijnë vendin. Vlera e tyre konsiston përveç të tjerave në bashkimin e njerëzve të ndryshëm por që ndajnë interesa të njëjta. Për disa studiues që merren me raportet të OJF- ve me politikën theksojnë lidhjen që duhet të ekzistojë midis tyre. Sipas Blokker OJF – të janë të dobëta, kur njerëzit nuk gjejnë përfaqësim dhe mbrojtje të interesave të tyre dhe ata drejtohen në “ombrellën” e partive politike. Nga ana tjetër, kur OJF, nuk shfaqin fuqinë dhe dinjitetin e tyre, për mbrojtjen e interesave qytetare, atëherë ndodh vazhdimi i procesit të fragmentimit të mëtejshëm të shoqërisë ose i pamundësisë për t’i bërë të dukshme këto fragmentarizma tek politika. Sipas Mayer “…mos fragmentarizmi i sistemit partiak është produkt i dështimit të sistemit të jetës së shoqatave, për të kryer funksionin e shprehjes dhe të transmetimit të interesave dhe shqetësimeve”264 Në parim,OJF – ve artikulojnë interesa specifike të njerëzve, ndërsa partitë politike, përpiqen të përfaqësojnë këto interesa në programet apo proceset vendimmarrëse. Mirëpo, “kur këto shoqata nuk arrijnë të kryejnë këtë funksion artikulimi, partitë kanë prirje ta mbushin këtë boshllëk, duke sakrifikuar funksionet e përqendrimit”265 Sipas këtij përcaktimi duket qartë se një nga shkaqet e mungesës së përqendrimit të partive politike tek grupe apo kategori të ndryshme sociale lidhet me faktin e paaftësisë së OJF – ve për

261 Tocqueville, A. ( 2002) Demokracia në Amerikë, Tiranë: Fondacioni Sopros & Kristalina f.101 262 Lubonja, F. (2010) “Për një shoqëri civile ndryshe”, Panorama, Tiranë: Panorama Group, 30 Korrik, f. 17 263 Klingemann, H. Fucht, D. Zielonka, F. (2006) Democracy and Political Culture in Eastern Evrope, New York: Routledge, p. 19 264 Mayer, C. L. ( 2003) Politikat krahasuese, Tiranë:Ora, f. 174 265 Ibid.

77

t’i bërë prezent ato dhe ajo që është më e rëndësishme, për të imponuar përmbushjen e interesave të tyre në proceset vendimmarrëse. Shumica e tyre i ideojnë programet politike bazuar në çështje të përgjithshme sesa në çështje specifike që i adresohen grupeve të veçanta sociale. Jo pa arsye, për shumë studiues që analizojnë çështjet e përfaqësimit, një kontribut në adresë të grupimit të interesave individuale në nivel grupi social e luajnë OJF – të. Ato kanë sipas Robert Nisbet266 një ndikim të veçantë në jetën e milionave njerëzve. Sidomos në realitetin tonë, kur “një numër jo i pakët njerëzish kanë humbur pikat orientuese për punë apo jetë sociale. Njerëz të tillë janë pasivë, të hutuar, të zhytur në inaktivitet. Bota e tyre e humbur, refraktare ndaj realitetit, i bën ata që të jenë larg simboleve kryesore të jetës së përbashkët nga relacionet dhe marrëdhëniet e shumta njerëzore. Ata janë kontingjenti që qëndron larg politikës, kutive të votimit”267 Pikërisht, këtu ndërhyjnë OJF – të për t’i grupuar këto njerëz dhe çështjet e tyre t’i bëj prezent në “oborret e politikës”. Pasi OJF – të nuk krijohen thjeshtë nga dëshira për të qenë së bashku, por organizohen për të bërë së bashku ata që nuk janë në gjendje ta bëjnë këtë gjë veç e veç. Jo më kot sociologu dhe politologu gjerman i ditëve tona Erhard Eppler268, në mbështetje të rolit të OJF – ve, mbron tezën se rruga më efektive e zgjidhjes së arsyeshme dhe me kosto të ulët të problemeve sociale, nuk është ajo tradicionale; nga institucionet që përpunojnë politika dhe bëjnë plane, tek shoqëria për zbatim, por përkundrazi, nga shoqëria që ngre probleme dhe sensibilizon opinionin publik, drejtë institucioneve që hartojnë politika e projekte zgjidhje. Mosfunksionimi si duhet i mekanizmave të tillë, nuk krijon mundësi për imponim çështjes që kërkojnë zgjidhje nga politika dhe kjo e fundit, nëse harton politika, nuk është e sigurt për grupet sociale përfituese të tyre. Kjo situatë i ngjan një rrethi vicioz ku shkaku kthehet në pasojë dhe kjo e fundit bëhet shkak. E gjitha kjo, ndikon në sjelljen politike. Aktorët politik duke mos pasur një “hartë gjeografike” të grupeve sociale që identifikohen me çështje të caktuara nuk arrijnë të identifikohet me ta.

266 Nisbet, R. ( 1996) Në kërkim të bashkësisë, Tiranë: Enciklopedike 267 Tusha, G. (2008) Shoqëria civile, Tiranë: Dudaj, f. 370 268 Eppler, E. (2010) Dawning of a New Era.On the Need to construct Social Democracy in Europe, http://library.fes.de/pdf-files/ipg

78

VI. GRUPET E INTERESIT 6. 1. Natyra e grupeve të interesit Tematika kryesore përreth së cilës është ngjizur debati politik në Evropën perëndimore në shekullin e XVIII e në vazhdim, ka pasur të bëj kryesisht me problemin dhe natyrën e përfaqësimit politik. Ky lloj institucioni, ashtu si dhe shumë institucione politike është transformuar me kalimin e kohës në varësi të ndryshimeve ekonomiko – sociale që kanë prekur si fillim Evropën perëndimore e më pas pjesë të tjera të globit. Elementi i parë i ndryshimit lidhet me natyrën, kulturën dhe orientimin në konceptimin e pushtetit politik, ndarjes apo copëzimit të tij, në raport me legjitimimin e vetë pushtetit. Elementi i dytë prek natyrën e raporteve ekonomike të krijuara dhe konsoliduar në mënyrë spontane në Mesdhe dhe më pas në hapësirën Atlantike. Përfaqësimi politik, konceptohej mes dy tensioneve të forta, ku nga një anë kemi të drejtat me karakter individual dhe nga tjetra peshën sociale që kanë interesat e segmenteve të ndryshme në një shoqëri komplekse. Ky lloj tensioni është i pranishëm kryesisht në Shtetet e Bashkuara, “paralelisht me krijimin e vetë strukturës politike të përfaqësimit kemi edhe shprehjen e interesave nga ana e një galaksie të tërë lëvizjesh, grupimesh me karakteristika nga më të ndryshmet. Njëkohësisht, kemi edhe strukturimin e partive politike që pretendojnë të jenë filtri kryesor përmes të cilit kalon edhe ky përfaqësim politik.”269 Sipas studiuesit Zeller, “grupi i interesit siç njihet në literaturë është një bashkim personash të cilët shpresojnë të kenë një shpërblim të ngjashëm ndaj ndonjë rrjedhe të mundshme të ngjarjeve. Veprojnë bashkërisht në lidhje me atë që ata e përcaktojnë si shansin e tyre të përbashkët.”270 Ky përcaktim jep mundësi që të njohim natyrën e dyfishtë të interesit, i cili përfshin përqendrimin real të vëmendjes dhe një shpërblim të

269 Graziano, G. (2002) Le lobbies. Editori Laterza. Roma. 270 Zeller, B. (1958) Regulation of Pressure Groups and lobbyists” Annals of the Amrican Academy of Politicak and Social Science, Vol. 319, p. 97

79

mundshëm, dhe për pasojë edhe rrezikun e keqpërdorimit të vëmendjes apo të gjykimit jo të mirë të mundësisë, si dhe rezultatin e pasojave të tyre. Ndërsa, Alerman,271 mbron tezën se grupet e interesit konceptohen si njësi të organizuara ose jo që kanë një apo disa qëllime të përcaktuara, por që, gjithsesi nuk janë as parti politike as agjenci formale qeveritare. Ndërsa Ball dhe Millard272 i etiketojnë grupet e interesit si agregat social, koheziv dhe me objektiva të veçanta që përpiqen të ndikojnë në procesin politik të vendimmarrjes. Grupet e organizuara sipas përcaktimeve të mësipërm synojnë të ndikojnë në formulimin dhe zbatimin e politikave publike. Megjithatë, nuk është se ekziston një konsensus mbi emërtimet e tyre, pasi disa autor parapëlqejnë të përdorin termin “grup presioni” dhe disa “grupe interesi”. Grupet e interesit në gjykimin e disa studiuesve nuk kanë të njëjtin intensitet trysnie si “grupet e presionit”. Grupet e presionit siç nënvizon Luneburg273 mund të manifestojnë në agjendën politike qëllimet e tyre. Ato mund të ushtrojnë ndikimin për marrjen ose mos marrjen e një vendimi në mënyrë që të bëjnë të mundur përfshirjen ose jo të disa çështjeve në agjendën politike. Përveç, pështjellimit mbi klasifikimin ose etiketimin e koncepteve të mësipërm, çelësi i dallimit i bërë nga shumë studiues është ndërmjet grupeve që përfaqësojnë interesat e grupeve të veçanta sociale dhe ekonomike dhe atyre që promovojnë një çështje të përbashkët. Finer, “përdor termin grupet e interesit për të parat dhe grupe promocionale për të dytat.” 274 Ndërsa Kimber dhe Richardson 275nisen nga ekzistenca e tipologjive, duke përdorur termin “grupet e sjelljes së zakonshme” në vend të promovimit ose të kazusës. Në thelb, baza e këtyre klasifikimeve janë të njëjta ndërmjet shumë autorëve që mendojnë se grupet e interesit janë të ndryshëm në dy aspekte: në anëtarësinë dhe në qëllimet e tyre. Grupet e interesit janë anëtarësi e ngushtë dhe e përcaktuar. “Vetëm ato që ekspozohen ose kanë karakteristika ekonomike sociale janë të legjitimuar të hyjnë në këto grupe.”276 Qëllimet e grupeve të interesit pasqyrojnë një “sfond” të ngushtë dhe të anëtarësisë, kjo është arsyeja kryesore që ato janë shumë të “angazhuar” në mbrojtjen dhe avancimin e interesave vetjak të anëtarëve të tyre. Të tilla grupe, në përgjithësi përbëhen nga organizatat (shoqata) e biznesit, organizatat e punonjësve të profesioneve të lira, organizatat e fermerëve, sindikatat e punëtorëve. Tipari më përcaktues i grupeve të

271 Hogwood, P. Roberts, G. (2003) Europian Politics Today, Manchester: Manchester University Press, p. 87 272Ball, A. Millard, F. (1986) Pressure politikcs in industrial societies: a comparative introduction,University of Michigan, p. 78 273 Luneburg, W.V. (2010) “ The Evolution of federal Lobbing Regulation: When We Are now and Where WE Should Be Going” McGeorge law Review/ Vol. 41 274 Finer, E, S. (1966) Anonymous empire: a study of the lobby in Great Britain, University of Michigan , p. 36 275 Kimber, R. Richardson, J. (1974) Pressure group in Britany, Dent, p.164 276 Ibid, p. 22

80

interesit shprehet nëpërmjet karakterit të punësimit, të profesionit e të veprimtarisë ekonomike. Macmlla Grant, 277 kur flet për klasifikimin e grupeve të interesit i referohet përcaktimit tek i cili identifikon dy tipologji grupesh, grupet e brendshme “ insider” dhe grupet e jashtme “outside”. Grupet e brendshme, shihen si të ligjëruara nga qeveria dhe që përfshihen në konsultime në mënyrë të rregullt, ndërsa grupet e jashtme ose nuk përfshihen në marrëdhënien konsultative ose nuk arrijnë të njihen. Brenda këtyre dy kategorive, autori në fjalë bën dallime të mëtejshme. Të brendshmit mund të jenë me një profil të lartë ose të ulët, të varur deri në atë masë që arrijnë të sigurojnë mbështetjen e medias si një mjet për të forcuar kontaktet e tyre me qeverinë. Shkalla e burimeve që zotërojnë grupet e interesit është edhe një tregues tjetër në dallimin ndërmjet grupeve. Padyshim, organizatat e biznesit janë më të fuqishme nga pikëpamja e mbështetjes financiare, shumë autorë e lidhin këtë fakt edhe me ndikimin më të madh politik që mund të ushtrojë në krahasim me grupet e tjera. Njëkohësisht, grupet e interesit që janë me shumë anëtar pretendojnë për më shumë autoritet dhe për ndikim më të madh në politika. Po ashtu, ato janë në pozita më të mira për të konkurruar me grupe të tjera. Por, duhet nënvizuar se masa e anëtarëve jo gjithmonë është tregues për shkallën e influencës pasi janë burimet financiare dhe ato materiale që përcaktojnë rolin dhe pozitat e këtyre grupeve në raport me politikën. Hunter278 duke iu referuar studime krahasuese të bëra në vendet e zhvilluara përcakton tre organizmat më me ndikim në politika: Organizatat e fermerëve, që janë me anëtarësi të lartë, numri i tyre pothuajse përputhet me të punësuarit në sektorin agrar. “Në Gjermani p.sh nëntë nga dhjetë fermerë janë anëtarë të shoqatave të fermerëve. Ne Suedi pothuajse të gjithë fermerët janë të organizuar, ndërsa në Britani 80% e fermerëve, dhe në France 75% janë anëtarë të organizatave të fermerëve.”279 Ndikimi i tyre në politika është shumë i madh ngaqë ato kanë lidhje shumë të ngushta me partitë politike. Njëkohësisht, partitë politike janë të interesuar të përfaqësojnë interesat e kësaj kategori për efekt elektoral. Megjithatë, duhet thënë se “pesha e tyre në raport me organizatat e tjera është shumë më e vogël për vetë peshën që zë sektori agrar në industrinë post-industriale.”280 Një tjetër kategori sociale e përfaqësuar në nivel organizate janë punëdhënësit, pavarësisht se kanë një numër relativisht të vogël, mjetet financiare i kanë të bollshme. Një pikë e fortë e tyre është potenciali që zotërojnë për realizimin e investimeve kapitale dhe për ushtrimin e ndikimit mbi politikat qeveritare. Së fundmi, sindikatat e punëtorëve posedojnë numrin e anëtarësisë më të madhe si dhe ndikimin më të fuqishëm në vendimmarrjen politike. Kjo lidhet me numrin e madh të anëtarësisë që kanë organizata të tilla, si dhe përqendrimi në kompani të mëdha që mundëson lehtësira në organizimin e tyre.

277 Ibid. 278 Hunter, G. K. (1999) Interes Group and State Economic Development Policies, Greenwood Publishing Group, p. 15 279 Olldashi, E. (2010) Hyrje mbi teoritë e grupeve të interesit, Tiranë: Globus R, f. 135 280 Dahrendorf, R. ( 2006) Njeriu sociologjik, Tiranë: Plejad, f. 156

81

Grupet e interesit në përgjithësi kanë një rol të rëndësishëm në konsolidimin e demokracisë. Pavarësisht, se disa nga grupet e interesit kanë për synim interesat e grupeve, të pjesshme e disa interesa më të përgjithshëm publik. Pavarësisht kësaj, ato janë për krijimin e institucioneve politike të sistemit të demokracisë perëndimore, pra për institucionalizimin e jetës politike shtetërore. Bill Covall281 paraqet disa argumente në kuadrin e kontributit që japin grupet e interesit në sistemin e qeverisjes.

a) Grupet e interesit përmirësojnë dhe rrisin cilësinë e qeverisjes me ofrimin e informacionit të specializuar dhe të përvojës së domosdoshme që ata mbartin.

b) Kryejnë një funksion të ndërmjetëm politik sidomos me arritjen e marrëveshjeve ndërmjet tyre dhe të marrëveshjeve me qeveritë, gjë që përforcon strategjinë e qeverisë së demokracisë liberale të kompromiseve dhe të konsensusit.

c) Nga pozita konkurruese, grupet e interesit zotërojnë potencial për të kundërpeshuar pushtetin qeverisës; ato janë “burim shtesë” i opozitës politike jozyrtare ndaj qeverisë, gjë që është krahas opozitës zyrtare e siguruar nga partitë politike.

Mirëpo, “në vendet në tranzicion ku bën pjesë edhe Shqipëria janë të pa organizuara elitat social - ekonomike.”282 Ato grupe që ekzistojnë brenda ekzekutivit uzurpojnë institucionet dhe pengojnë ndikimin në to të interesave të grupeve të tjera , roli i të cilave është jo vetëm pozitiv por edhe i domosdoshëm, pasi minimizon korrupsionin e klaneve dhe të grupeve që janë në pushtet. Këto grupet, pengojnë edhe zbatimin e vendimeve dhe funksionimin e mirëfilltë të procesit të vendimmarrjes. Ato pengojnë gjithashtu dhe “funksionimin e mediave të pavarura nëpërmjet presionit politiko-ekonomik dhe gjygjësorit në të njëjtën kohë.”283 Prandaj, grupet e interesit (jo brenda vetë institucionit) të organizuara në organizata joqeveritare, janë të pazëvendësueshme krahas opozitave të mirëfillta partiake. Kjo masë ndërhyrje në vendet në tranzicion vihet re në emërimin ose zgjedhjen e prokurorëve dhe të gjyqtarëve të ndikuar nga interesat grupore të ngushta dhe rastësore. Grupet e interesit shpesh i kërcënojnë bartësit e pushtetit gjyqësor. Nuk duhet neglizhuar fakti se ndikimi tek institucionet e një vendi në tranzicion vjen edhe nga organizata ndërkombëtare, ku këto të fundit nëpërmjet grupeve të interesit ( ekonomik, politik, etnik) ushtrojnë trysni në këto vende gjatë politikës së tyre investuese. Në shumë vende në tranzicion grupet e interesit karakterizohen nga një sërë tiparesh mjaft të veçantë, si rënia e anëtarësimit sidomos në grupin e interesit të punëtorëve,fragmentarizmit i theksuar, polarizimi dhe mungesa e bashkëpunimit. Rënia e anëtarësisë shpjegohet kryesisht me shndërrimet rrënjësore që pësoi sistemi i ekonomisë shtetërore komuniste. Mbyllja e një pjese të ndërmarrjeve të prodhimit që nuk mund të

281 Covall, B. (1999) Interes Representation- the dominance of institution, A.P.Sk. 282 Tarifa, F. (2010) “Tranzicioni dhe riprodhimi i elitës në Shqipëri: Hipoteza të testueshme për një sintezë teorike”, Polis Nr 9, Tirane:UET PRESS, f. 14 283 Lubonja, F. (2010) “Batimi djathtas dhe e majta që na duhet” Panorama. Tirane: Panorama Group, f. 17

82

përballonin kërkesat e ekonomisë së tregut si dhe ristrukturimi i ndërmarrjeve shtetërore ekzistuese ndikuan në kufizimin e ndjeshëm të fuqisë punëtore. Në këtë kuadër, vlen të analizohet roli dhe funksionet e grupeve të interesit në vende si Shqipëria. Paraqet interes vlerësimi i punës së tyre në drejtim të ndikimit në proceset vendimmarrëse. Sa luhet ky rol? dhe cilat janë mekanizmat e funksionimit të tyre ? Analiza e mposhtë tenton të jap një përgjigje për të gjitha këto pikëpyetje. 6. 2. “Anemia” e grupeve të interesit në proceset vendimmarrëse në Shqipëri Nevoja për përfshirjen e grupeve të interesit në fazën e formulimit të ligjeve, përgjithësisht dhe në parim nuk është kontestuar ndonjëherë nga politikëbërësit shqiptarë dhe sigurisht nga aktorët jo shtetëror, përfshirë shoqërinë civile dhe vetë grupet e interesit. Megjithatë në përvojën e deritanishme mund të identifikohen shumë pak raste të një përfshirje të tillë, të cilat gjithsesi, mbeten larg një përqasje të mirë menduar dhe të qëndrueshme nga ana e politikës. Janë pikërisht këto grupe interesi si: shoqatat e biznesit dhe sektorë të ndryshëm të ekonomisë, ato të cilat ndikohen drejtpërdrejtë nga vendimmarrja politike duke paguar kostot përkatëse. Janë sërish këto grupe interesi, mos konsultimi dhe mospërfshirja e të cilëve të detyron të përballesh me një situatë aspak të volitshme, ku legjislacioni i përafruar me standardet e BE – së nuk aplikohet. Dhe kjo, jo sepse ato standarde nuk janë të pranueshme, por thjeshtë sepse janë jo plotësisht të realizueshme në një moment të dhënë për arsye nga më të ndryshme. Mungesa e traditës për t’u organizuar, kufizimi numerik i anëtarëve që ndajnë interesa të përbashkëta si dhe pafuqia financiare e tyre për të ndikuar në proceset vendimmarrëse i jep dorë të lirë qeverive të miratojnë ligje në kurriz të interesave të tyre. Më poshtë, analizohen disa aspekte problemore me të cilat përballen grupet e ndryshme të interesit në Shqipëri. 6.2.1. Grupet shoqërore në zonat rurale Gjatë periudhës post-komuniste filluan të shfaqen shenjat e formimit të grupeve apo nëngrupeve shoqërore, të cilat i jepnin ngjyra jetës ekonomike, politike dhe shoqërore. Duke u ndalur në analizën e situatës përsa i përket nivelit të organizimit të tyre në zonat rurale tentojmë të vëmë në dukje disa karakteristika të kushteve të punës, format e organizimit dhe shkalla e influencës në vendimmarrjen politike. Ekonomia bujqësore, me ndryshimin e sistemit u pozicionua veçanërisht, në plotësimin e nevojave ushqimore të familjes fshatare. Në këto kushte, prodhimet e tyre u destinuan në pjesën më të madhe vetëm për të ushqyer familjet fshatare. “Sipërmarrjet bujqësore jo vetëm që ishin të pakta në numër, por edhe tepër të paqëndrueshme, duke u shoqëruar nga një situatë e pavolitshme financiare. Këto sektor, mbaheshin prej punës së kryer nga anëtarët e familjeve rurale të drejtuara nga babai. Toka konsiderohej si një pasuri

83

familjare e pashitshme. Ajo shihej si mjet kryesor që bënte të mundur riprodhimin e familjes fshatare.”284 Kjo situatë vazhdon të jetë edhe sot e pandryshuar.

Pothuajse 90 % e popullsisë rurale posedon pronësi dhe e përdor atë. Madhësia mesatare në pronësi të një familjeje sipas Bankës Botërore285 është rreth 0,72 hektar, ç’ka tregon se ka shumë pak mundësi për të rritur aktivitetin bujqësor. Burimi kryesor i të ardhurave për familjet e varfra është aktiviteti bujqësor (37%), i ndjekur nga punësimi me pagë (27 %). Biznesi jo bujqësor jep rreth 6% të të ardhurave të familjeve të varfra, diçka më pak se transfertat ( 8%) dhe ndihma ekonomike (7%).286 Gjithashtu, po sipas Bankës Botërore 287 bujqësia është e kufizuar nga ferma të vogla, uniformë dhe segmente toke të fragmentarizuara, me një madhësi mesatare ferme prej 1.3 ha ( madje në zonat malore kjo mesatare është edhe më e vogël, 0,8). Ndërkaq, pothuajse gjysma e bujqve nuk shesin prodhime në treg. Territori shqiptar me 28.748 kilometra katrorë përveç të tjerash është tepër i thyer në pjesë të konsiderueshme të tij. “Pikërisht, për shkak të këtij relieve malor veçanërisht në pjesë Verilindore të vendit, sipërfaqja bujqësore e përdorshme nuk përfaqëson veçse një të katërtën e sipërfaqes së përgjithshme, pra rreth 24% të territorit. Ndërkaq, hapësira pyjore shtrihet në një zonë që mbulon rreth 36% të territorit të vendit.288 Kjo strukturë tokë, krijon pak mundësi për maksimalizim të saj dhe aq më shumë për rritje prodhimi. Gjithashtu, të kushtëzon në kultivimin e gamës së produkteve. Po ajo që është më e rëndësishmja, niveli i të ardhurave që sigurohet nga shfrytëzimi i saj është minimal. Referuar të dhënave të publikuara nga Banka Botërore289 rezulton se varfëria në këto zona rezulton të jetë shumëfish më e lartë se ajo urbane. Numri i personave të varfër në zonat rurale rezulton të jetë 66 % më i lartë, krahasuar me kryeqytetin dhe 50 % më i lartë se në zona të tjera urbane. Konsumi për frymë referuar këtij raporti arrin në masën 7.224 Lek, gati sa katër të pestat e niveleve të konsumit në zonat urbane. Gjithashtu, 34,8% e popullsisë fshatare janë të varfër ( të varfër 29, 6% dhe tejet të varfër 5.2%). Për sa i përket përdorimit të mekanizmit, fermerët ndeshen me shumë probleme. Vetëm 74% e familjeve që merren me bujqësi e kryejnë punimin bazë të tokës me mjete të mekanizuara, 23% e tyre e punojnë tokën me kafshë dhe 59 % me krah dhe me mekanike. Në punimin e tokën me krahë dominojnë fermat në zonat malore (75%) dhe fermat e vogla 0 -1 hektarë dhe ato të mesme me 1- 2 hektarë.290 Të ardhurat nga shitja e produkteve bujqësore janë rreth 220 mijë lekë për fermë, nga të cilat 58% nga produktet blegtorale.“Rreth 43% e fermave marrin rreth 55 mijë lekë të 284 Bardhoku, N. (2011) Guret e Kufirit, Tiranë: UET PRESS. 285 Banka Boterore (2003) Shqipëria: Një vlerësim i varfrisë, f. 12 286 Banka Boterore (2003) Shqiperia: Nje vleresim i varfrisë, f. 13 287 http:/www. mbumk.goval. 10 Maj 2010. 288 Ibid. 289 Banka Botërore (2003) Shqipëria: Një vlerësim i varfërisë, f.14 290 Ministria e Bujqësisë, Ushqimit dhe Mbrojtjes së Konsumatorit, ( 2007) Strategjia Sektoriale e Bujqësisë dhe Ushqimit 2007 – 2013, f. 8

84

ardhura dhe vetëm 13% e fermave marrin mesatarisht mbi 400 mijë lekë të ardhura. Dukshëm nën mesataren e vendit janë qarqet Kukës, Lezhë, Dibër dhe Korçë. Mbi mesataren janë qarqet Fier, Vlorë dhe Berat.”291 Sipas specialistit Et’hem Bitaj,292 flasim për rreth 300.000 ferma shqiptare që janë rreth 2.000.000 parcela të shpërndara në 700.000 ha tokë, ç’ka sjellë mungesën totale të mekanizimit. Kjo situatë për shumë specialistë të bujqësisë, përkeqësohet akoma më shumë nga pamjaftueshmëria infrastrukturore teknologjike dhe teknike, mungesa e kredive bujqësore, keqfunksionimin e kanaleve ujitëse, nivel shumë të ulët të shërbimeve veterinere dhe agronomike, mbështetje e dobët e ekonomisë bujqësore nga ana e pushtetit qendror dhe lokal, si dhe mungesa e organizimi në formë shoqatash për të ndikuar në ndryshimin e situatës. I gjithë ky kontekst, nga pikëpamja e burimeve kapitale dhe njerëzore reflekton tek sjellja politike e tyre. Në kushtet e pamundësisë për t’u organizuar në formë organizatash apo shoqatash me synimin e përcjelljes së interesave të tyre në proceset vendimmarrëse, i bën ato inekzistente në sytë e politikës. Njëkohësisht, partitë politike duke mos u përballur me grupe të qarta interesi e ka të vështirë të përllogaris koston që mund t’i sjell mospërmbushja e kërkesave të këtyre banorëve nga pikëpamja politike. Po t’i referoheni numrit të shoqatave të fermerëve apo blegtorëve do të konstatojmë një numër të papërfillshëm nga pikëpamja e influencës në proceset vendimmarrëse të politikës. “Nuk kemi akoma grupe të organizuara në formë shoqatash apo grupe interesi eficente që të përfaqësojnë interesat e kulturave të ndryshme bujqësore apo blegtorale.”293 Numri i kufizuar i personave të punësuar në ferma, niveli arsimor i ulët, shkalla e profesionalizmit si dhe kultura e të punuarit në grup, nuk mundëson përfshirjen në aktivitet që lidhen me interesin e tyre të përbashkët. Sigurisht, e gjithë kjo situatë ndikon në sjelljen e partive politike në raport me këto grupe të fragmentarizuara. Edhe në rastet kur një forcë politike si Partia Ambjentaliste, e cila formalisht iu adresohet interesave të këtyre banorëve, nuk arrin të sigurojë mbështetje politike për të mbijetuar në tregun politik. Shume ndryshe nga çfarë ndodh në vende të tjera ku parti të tilla kanë një peshë të konsiderueshme në parlament. “Pamundësia e krijimit të grupeve të interesit e detyron politikën që të ndjek një vizion të përgjithshëm në raport me problematikën specifike që ndeshet në zona të ndryshme rurale.”294 Zakonisht, synohet të ndiqet një politikë përfaqësimi që tenton të kap problemet bazë të kësaj popullate me synimin final maksimalizimin e votës. Nisur nga ky kalkulim politik, të dy partitë kryesore bëjnë të njëjtën gjë, aq sa e ke të vështirë të dallosh diferencën ndërmjet të majtës dhe të djathtës. Të dy forcat flasin për politika

291 Ibid. 292 Bitaj, E. (2011) “Zhillimi i bujqësisë, bashkimi i fermereve ne kooperativa”, Shqip, 22 Maj, f. 4 293 Rrapokushi, A. (2011) “Organizatat fermere – Domosdoshmeri e kohës”, Agrobiznes, 20 Janar, f. 3 294 Strategjia sektoriale e Bujqësisë dhe Ushqimit ( SSBU) 2007 – 2013, (2007) Ministria e Bujqësisë, Ushqimit dhe Mbrojtjes së Konsumatorit, f. 23

85

subvensioniste ndaj fermerit, sistem fiskal lehtësues, investime publike në ndërtimin e kanalizimeve dhe ujësjellsave etj. Në krahun tjetër, mungesa e organizimit të fermerëve dhe blegtorëve në formën e shoqatave apo organizatave i ka bërë ata në sytë e politikës pa ndikim. Shumë marrëveshje që ka nënshkruar shteti shqiptarë gjatë procesit të MSA apo më vonë, në funksion të sigurimit të vendit kandidat për në BE nuk kanë hasur rezistencë nga komuniteti i mësipërm. Pavarësisht, se disa marrëveshje, sidomos ato që janë nënshkruar në fazën e MSA, që në gjykimin e shumë specialistëve favorizojnë produktet e importit dhe cenojnë interesin e fermerit shqiptarë, kanë munguar reagimet kundërshtuese në adresë të këtyre politikave.“Një situatë e tillë teston deri diku reagimin e këtyre komuniteteve, shkallën e sensibilitetit, mënyrën e organizimit, numrin e tyre si dhe prirjen për tu identifikuar në sytë e politikës.”295 Çdo forcë politike në rastet kur ky reagim mungon i ka duart e lira të veprojë sipas një agjende të saj politike. 6. 2. 2. Grupet shoqërore migrues në zonat periurbane Proceset sociale u shoqëruan me një eksod rural të gjerë dhe masiv duke sjell një përqendrim demografik në disa nga qytetet kryesore të vendit. Këto lëvizje të brendshme migratore kanë ndryshuar brenda një kohe të shkurtër raportin midis popullsisë rurale dhe asaj urbane. Referuar të dhëna të vitit 2001 rezulton se popullsia urbane është rritur nga 36% në vitin 1989 në 46%. Brenda dhjetë viteve e fundit, rajonet e Tiranë, Durrësit dhe Fierit karakterizohen nga rritja e popullsisë afërsisht 2 herë, në kontrast me zvogëlimin në të njëjtat përmasa të popullsisë së rajoneve Kukës, Shkodër dhe Dibër. 296Megjithatë, pavarësisht këtyre lëvizjeve migruese, 46.3% e popullsisë vazhdon të jetojë në zonat rurale. 297 Këto lëvizje kanë krijuar zona periurbane në periferi të qendrave të qyteteve. “Këto zona përbëhen kryesisht nga qendra banimi dhe struktura informale dhe shpesh nuk kanë lidhje me rrjetet e shërbimeve bazë ( ujësjellës, energji, kanalizime).”298 Shumica e banorëve në zonat periurbane kanë ardhur rishtazi nga zona të tjera të Shqipërisë duke migruar në drejtim të qendrave qytetesh me shpresë për një vend pune dhe për një jetë më të mirë për veten dhe familjen e tyre. Kjo masë njerëzish përbën një kategori sociale të rëndësishëm nisur nga pesha dhe influenca në proceset social politike dhe demokratike të vendit. Mjaftojmë të evidentojmë faktin se vetëm në kryeqytetin e Shqipërisë është shumëfishuar popullsia brenda një periudhe kohe shumë të shkurtër. Viti 2005 përfaqëson më mirë se çdo periudhë tjetër dinamizmin demografik të ndodhur në kryeqytet. Gjatë këtij viti janë ngulur 46, 024 banorë të ardhur nga vise malore e fushore jashtë këtij rrethi, kanë lëvizur brenda rrethit nga një vend në një tjetër 49, 470 si dhe kanë dalë me banim jashtë rrethit 7,226. Vetëm

295 Ibid, f. 25 296 UNICEF (2000) Vlerësimi i situatës social ekonomike në rajonet e Shqipërisë, f. 8 297 INSTAT (2011) CENSUS – AL, Unë jetoj në Shqipëri, f. 4 298 Banka Boterore (2003) Shqipëria : Një vlerësim i varfërisë, f. 9

86

në territorin e Bashkisë së Tiranës janë vendosur si banorë të rinj 29, 960 persona.299 Kjo lëvizje marramendëse ardhje – largimesh ka ndodhur vetëm në vitin 2005 por në 20 vjet ç’sasi numerike lëvizjesh ka pasur ? Nga të dhënat zyrtare300 rezulton se banorët e sapoardhur janë me origjinë 39% nga rajonet e veriut dhe 38% nga rajonet e Jugut. Pjesa më e madhe e tyre janë vendosur në zonat periferike të Tiranës dhe me konkretisht në njësitë 4 ( zona rreth Allias-it), 6 (zona rreth Kombinat-it), 11 (zona rreth Laprak-ës). Këto njësi sot, vlerësohen nga pikëpamja zhvillimore si më të ultat e rrethit të Tiranës. Një vlerësim i tillë, shpjegohet nga niveli i ulët i konsumit mesatar për banor, koeficienti i lartë i varfërisë së përgjithshme, niveli i lartë i papunësisë, niveli mesatar më i ulët i shkollimit.301 Kjo ka bëre të mundur që fqinjët territorial të jenë aq të ngjashëm sa janë në tërësinë e zhvillimeve demo-ekonomike e sociale. E gjithë kjo panoramë mundëson diversifikim identitetesh dhe pamundësi kohezioni në disa raste. Shumë grupe shoqërore që dikur kanë qenë të detyruar të jetojnë në heshtje dhe në “cepat” e shoqërisë, në rrethanat e reja u lind nevoja të ripozicionohen në strukturën shoqërore. I gjithë ky proces për disa nuk është i lehtë, pasi iu lind nevoja të përshtaten me realitete të reja social kulturore dhe njëkohësisht të ruajnë norma dhe traditat e përfituara nga e kaluara. Kjo dilemë i vendos ata siç i përshkruan me shumë realizëm Fuga302 në një pikë të ndërmjetme, midis fshatit dhe qytetit, jetës rurale dhe jetës urbane, të shkuarës dhe të sotmes, mbijetesës dhe mjerimit, personifikimit të vetvetes dhe kalimit në identitetin e një grupi tjetër. Meunier & Peraya303 këtë dualitet e shikojnë në logjikën normale të funksionimit të çdo individi apo grupi shoqëror, i cili e ndërton kohezionin e veçantë me anë të përjashtimit të grupeve të tjera të konsideruara “të huaja”. Ata shfaqin dëshirën për t’u socializuar, për të qenë pjesëmarrës në të njëjtat veprime, për t’i përkitur të njëjtit grup dhe në të njëjtën kohë, u lind nevoja për t’u diferencuar, diskriminuar dhe përjashtuar. Përjashtimi në këtë rast shfaqet në nivele të ndryshme që variojnë nga dhuna fizike (përjashtimi fizik i tjetrit) deri tek nuancat e holla – të sjelljes, gjuhës etj, ndërsa kohezionin si mënyrën e të bërit njësh e unit të tij me atë të grupit. Për aspektin e fundit autorët shprehen: “Njeriu si individ kërkon që të bëjë njësh unin e tij me vetveten – ky është narcizizmi, unin e tij me tjetrin në çift – ky është narcizizmi i çiftit, unin e tij me të tjerët në grup - ky është narcizizmi i grupit.”304Në këtë dinamik stofi shoqëror fragmentarizohet në komunitete të kundërta. Në këto rrethana konflikti shoqëror nuk zhduket. Përkundrazi, marrin forma të reja që vazhdojnë edhe në kohën kur ndarjet e dikurshme shoqërore kanë humbur terrenin e

299 Shih: INSTAT, (2006) Popullsia e Shqipërisë, Tiranë: INSTAT. 300 Karaguni,M. Dumani, B.(2005) Relievi demo – ekonomik e social,Tiranë: Iiar 301 Karaguni, M, Dumani, B (2009) Zhvillimet në Tiranë, “Refleksion mbi disa sfida”, Revista Demografike, fq. 89 302 Fuga, A. (2000) Shoqëria periferike, Tiranë: Ora, f. 212 303 Meunier, P. J. Peraya, D. (2009) Hyrje në teorinë e komunikimit, Tiranë: QSSHE 304 Ibid.

87

mëparshëm. Konfliktet e reja shoqërore zhvillohen tashmë në një shoqëri bashkëveprimi, dallimesh dhe komunikimi. Në disa momente, janë komunitetet e mëdha që polarizojnë të gjitha energjitë, duke holluar barrierat mes anëtarëve të komuniteteve të vogla, ndërkohë që nuk përjashtohen rastet që të ndodh e kundërta. Madje, Edgar Morin305 mbron mendimin se çdo sistem është një unitas multiplex një dhe shumë, në të njëjtën kohë, një raport mes njëjësit dhe shumësit, tërësisë dhe llojeve, sipas kulturave dhe momenteve historike. Ky raport nëse do të huazonim shprehjen e filozofit post-modern Derrida306 në shumë raste shërben për krijimin e identitetit të gjithkujt. Më specifikisht, autori në fjalë shprehet” “Identiteti i secilit ndërtohet nga diçka e ndryshme prej tij, sikurse është identiteti i tjetrit.” 307 Në këtë kontekst, duhet nënvizuar se hapësira sociale nuk është e dominua nga shoqëri homogjene as nga pikëpamja kulturore dhe as nga ajo krahinore apo ekonomike – politike, por e kundërta. Si rrjedhim, identitete që ata përfaqësojnë janë të larmishme, gjë e cila influencon në sjelljen politike. Të dhënat statistikore në nivel krahasimor nga anketa të ndryshme të kryer në vite nxjerrin në pah diversitetin e këtyre preferencave partiake. Tipologjia e sjelljes politike të këtyre grupeve, konturohet nga statusi social që ata përfaqësojnë. Këto grupe shoqërore nisur nga tiparet që mbartin mund t’i etiketojmë si grupe tranzicionale, pasi shfaqin një natyrë të dyfishtë, në lëvizje, të pa stabilizuar ashtu sikurse vetë procesi transitiv i zgjatur që po kalojmë. “Ato janë mishërim i fabrikimeve kulturore dhe ekonomike të periudhës post-komuniste dhe për pasojë disi të paqëndrueshëm, të papërcaktuar qartë, krejt të hapur ndaj grupeve të tjera, gjithmonë të gatshëm për t’u ribërë dhe shpërbërë njëkohësisht. Ato përfaqësojnë grupin social me një identitet të përkohshëm, të paqëndrueshëm dhe të papërcaktuar. Ata janë ndërmjet personifikimit të vetvetes dhe kalimit në identitetin e një grupi tjetër duke “ngjitur dhe zbritur me shpejtësi në ashensorin e shtresëzimit social.” 308 Këto grupe shoqërore janë shumë dinamikë, në lëvizje duke u transformuar, gjithmonë me një status shoqëror me shumë përmasa. Me të njëjtën dinamikë “lëviz edhe identiteti i tyre i cili në disa raste është në krijim e sipër,” 309tek disa grupe, tashmë është përshtatur me identitetin e grupit shoqëror me të cilin ndërvepron, ndërsa një pjesë tjetër për shkak të shkallës së ulët të socializimit vazhdon të mbajë identitetin e krijuar në krahinën apo zonën nga ka ardhur. Ky lexim sociologjik është shumë i rëndësishëm nga pikëpamja politike. Pasi pa kuptuar thellë natyrën e këtyre grupeve shoqërore është e pamundur të kuptohet sjellja politike

305 Jean, P.M. and Daniel, P. (2009) Hyrje ne Sociologjine e Komunikimit, Tirane: UET PRESS, f. 274 306 Swartz, D. (1997) Culture Power; The Sociology of Pierre Bourdieu, London: University of Chicago Press, p. 193 307 Ibid. 308 Fuga, A. (2000) Shoqëria periferike, Tiranë: Ora, f. 212 309 Ibid.

88

fluide e elektoratit shqiptarë, të përbërë në shumicë nga një popullsi rurale ose që jeton në zona urbane periferike. Kuptohet vetiu që ato nuk janë bashkësi shoqërore të ngurtësuar dhe të paluajtshme. Ata nuk kanë kufij shoqërore të përcaktuar qartë. Por, në krahun tjetër, janë të nevojshëm të njihen karakteristika e tyre nga aktorët politike me qëllim përshtatjen e gjuhës politike dhe të shkallës së përfaqësimit të nevojave pavarësisht shkallën e lartë të fluiditetit që ata përfaqësojnë. Sigurisht, ky dinamizëm social i shfaqur tek këto grupe nuk krijon premisa për pika programore të qëndrueshëm dhe stabël, pasi gjendja në të cilën ata ndodhen të vendos para detyrimit të ndryshueshmërisë dhe përshtatshmërisë në përputhje me evolucionin social, politik dhe ekonomik që ata mbartin. Pikërisht, ky fakt ndikon në diskursin politik të partive politike. Kjo strukturë shoqërore përcakton veprimin e aktorit social në rastin tonë të partive politike. Tranzicioni i strukturës shoqërohet me dinamikat e qasjeve politike. Tendenca për t’i ofruar zgjidhje interesave afatshkurtër të këtyre grupeve shoqërore për arsyer maksimalizim vote i shndërron partitë kryesore politike në parti pragmatiste. Transformimi i grupeve shoqërohet kështu me transformimet e ofertës politike. 6. 2. 3. Grupet shoqërore në zonat urbane Gjatë këtyre viteve, u zbatua një model ekonomik neoliberal, i cili krijuar një strukturë ekonomike, që mbështetej kryesisht në shërbime dhe shumë pak në prodhim apo përpunim. Ky model ekonomik, i mbështetur kryesisht mbi tregtinë310, që zë 47.1% të strukturës së PBB i kufizon në mënyrë të konsiderueshme mundësitë për të punësuar popullsinë aktive për punë. Për pasojë, papunësia arrin shpesh ne zonat urbane në shifra jashtëzakonisht të larta. Këtij realiteti ekonomik i bashkëngjitet edhe një faktor tjetër i rëndësishëm që ka të bëj me thithjen e investimeve të huaja dhe veçanërisht atij evropian. Modeli ekonomik i ndërtuar gjatë këtyre viteve si dhe kapacitetet konsumuese, kufizojnë ndjeshëm thithjen e investimeve të huaja, të cilat përballen jo vetëm me një treg të kufizuar, shkallë të lartë informaliteti por edhe një krah pune të pakualifikuar. Për pasojë, nuk duket e rastit që Shqipëria përfaqëson vendin me nivelin më të ulët të investimeve të huaja drejtpërdrejtë për frymë, krahasuar me të gjitha vendet e tjera të Evropës.311 Përveç treguesve të mësipërm, po kaq e rëndësishme mbetet marrëdhënia e qytetarit me pronën si burimin e të gjitha të mirave materiale e kulturore të shoqërisë. Përgjatë tranzicionit, kjo marrëdhënie ka qenë jo pak problematike. Momenti i parë problematik konstatohet në vitet e para të ndryshimit të sistemit politik. Në këtë periudhë filluan të ndërmerreshin reformat e para strukturore, që kishin të bënin me liberalizimin e çmimeve, privatizimin e dyqaneve të vogla dhe shërbimet tregtare, me privatizimin e banesave, me shpërndarjen e tokës bujqësore etj. 310 Shënim: INSTAT ( 2010) Shqipëria në shifra, f. 25 311 Shënim: Raport i Bankës Botërore, (2009)

89

Momenti i dytë lidhet me mandatin e parë qeverisës së demokratëve ku u privatizuan një numër i konsiderueshëm i ndërmarrjeve që administroheshin nga shteti. Nga kjo reformë, një numër shumë i madh punëtorësh dolën në asistencë dhe ajo që është më rëndësishme, marrëdhëniet e pronarëve të rinj me pronën nxorën në pah shumë aspekte. Momenti i tretë lidhet me dy mandatet e qeverisjes socialiste. Në këtë periudhë u thellua procesi i privatizimit të ndërmarrjeve të mëdha si dhe të shërbimeve publike. Progres të rëndësishëm në këtë periudhë shënojnë reformat e sektorit financiar që lidhen me privatizimin e bankave shtetërore dhe me hyrjen e bankave me kapital të përbashkët dhe të huaj privat, të cilat kanë ndikuar në thellimin e ndërmjetësimit financiar dhe në rritjen e cilësisë shërbimeve bankare dhe në kreditimin e ekonomisë. Gjatë këtyre viteve, “prekshmëria sociale e konceptuar si rrezik i margjinalizimit dhe përjashtimit social ndërthuret dhe ushqehet nga varfëria ekonomike.”312 Varfëria si dukuri shumëdimensionale, shikohet si sfida kryesore e qeverisjeve demokrate dhe socialiste në këtë periudhë. Jo pa arsye, siç argumentohet nga shumë sociolog313, ajo prodhon përjashtim social dhe krijoi terrenin për rritjen e shkallës së riskut, margjinalizimit dhe izolimit social të grupeve të pa favorizuara të shoqërisë. “Varfëria ekonomike reflekton tek problemet sociale me të cilat ballafaqohen kategori sociale si: të moshuarit e vetmuar, pensionistët, fëmijët e rrugës, të paaftët, të rinjtë e papunë dhe me sjellje kriminale, viktimat e drogës, gratë kryefamiljare, fëmijët e përfshirë në forma të ndryshme të punës, braktisja e shkollës etj.”314 Referuar të dhënave të INSTAT315 rezulton se 10 % e familjeve në qytet shpenzojnë katër herë më shumë sesa 90 % e familjeve të tjera, duke krijuar kështu një mini - shtresë të pasur shqiptare. Nga ana tjetër “gjysma e shpenzimeve të familjeve e zënë ushqimet, ndërkohë që arsimimi dhe shëndetësia janë në fund të listës.”316

Komponentët e konsumit Në % Lekë/muaj Konsumi total 100 9,731 Konsum për ushqim 57.9 5,280 Konsum jo ushqimor 22.8 2,519 Konsum për nevoja bazë 15.2 1,447 Konsum për arsim 3.7 432

BURIMI: INSTAT 2009

Referuar Eurostat, institucion i Bashkimit Evropian, treguesit të cilët përcaktojnë mirëqenien e vendeve kandidate apo që aspirojnë ta përfitojnë këtë status, e rendisin Shqipërinë të parafundit në rajon. Referuar shpenzimeve familjare në zërat: ushqimi dhe 312 Angjeli, A. (2011) “Nevoja për një debat konstruktiv në lidhje me modelin e ri ekonomik”, Euromediterranea Nr.1, Tiranë: UMSH PRESS, f. 7 313 Ritzer, G. Goodman, J. D. (2010) Teoria Sociologjike, Tirane: UFO PRESS, p. 84 314 Ministria e Ekonomise Tregtise dhe Energjetikeë. (2007) Strategjia e zhvillimit të biznesit dhe investimeve (2007 – 2013) 315 INSTAT (2009) htt:/ www. Instat.gov.al. 316 Dokument i Bankës Botërore (2006) Shqipëria, Ristrukturimi i shpenzimeve publike. vol II.Tiranë

90

pije joalkoolike, banimi, uji, energjia elektrike, gaz dhe karburant, argëtim dhe kulturë si dhe shëndetësi, vendi ynë është i pari në zërin e ushqimeve. Kjo nuk do të thotë shqiptarët hanë më shumë, por që shumica e shpenzimeve të familjeve shqiptare shkojnë për ushqim.”317 Një tregues domethënës, përsa i përket standardit të cilësisë së jetës.

Gjithashtu, sipas Fondi Monetar Ndërkombëtar,318 PBB-to për frymë i Shqipërisë vlerësohet 3677 dollarë, kundrejt Bosnjës me 4318 dollarë, Serbinë me 5233 dollarë, Maqedoninë me 4430 dollarë, Mali i Zi me 6022 dollarë, Kroacinë me 13720 dollarë dhe Turqinë me 10400 dollarë. Nisur nga këto parametra, mund të themi pa frikë se niveli i jetesës në Shqipëri, si pasojë e nivelit të ulët ekonomik është i pakrahasueshëm jo vetëm me Evropën perëndimore, por edhe me vendet ish-komuniste të Evropës qendrore. “Mungesa e shtresës së mesme ose pesha e saj e papërfillshme krijon një tablo mbipolare përsa i përket shtresëzimit social.”319 As më shumë e as më pak. “Përpara se një politikë sociale apo liberale të ketë përmbajtje të spikatur, të fortë dhe të qëndrueshme, ajo duhet të ketë bartës shoqëror, të organizuar kolektivisht, të ndërgjegjshëm, të interesuar për të çuar më tej alternativat socialiste apo liberale.”320 Jo pa arsyet Whitefield shprehet: “përpara përmbajtjes, duhen mbartës.”321 Në këto kushte, kategori të tilla sociale kanë politika ekonomike që meritojnë.

Cdo qeveri e ka të lehtë të huazojë ligje nga vende të tjera pasi reagimi i grupeve shoqërore që mund të preken nga efekti i zbatimit të tyre nuk ka forcë apo sensibilitetin e nevojshëm për të reaguar apo për t’u organizuar. Kjo gjë fakton fare mirë nisur nga reagimet thuajse minimale për të mos thënë zero të grupeve të ndryshme sociale të prekur nga të tilla praktika qeveritare.

Më poshtë, prezantohen disa nga grupet kryesore të interesit që të paktën teorikisht kanë disa karakteristika të ngjashme me grupet e interesit në vende me demokraci të konsoliduar por në dallim me ta, nuk kanë të njëjtën rezonancë në vendimmarrjen politike.

- Sindikatat dhe problemet e përfaqësimit.

Përpjekjet e para serioze për krijimin e një organizate jo-shtetërore për të drejtat e punëtorëve u bë në Janar të vitit 1991. Iniciativa e ndërmarrë nga minatorët u shoqërua me një grevë disa ditore dhe më pas, me themelimin e sindikatës së parë të pavarur shqiptare, të njohur me emrin Bashkimi i Sindikatave të Pavarura të Shqipërisë (BSPSH).322

317 Qafmolla, E. (2011) “Të fundit ndër të fundit”, Mapo, http:/ revistamapo.com/lexo.php?d= 3216, 14 Dhjetor 318 Ibid. 319Angjeli, A. (2011) “Nevoja për një debat konstruktiv në lidhje me modelin e ri ekonomik”, Euromediterranea Nr.1, Tiranë: UMSH PRESS, f. 10 320 Whitefield, S. ( 2004) Political Culture and Post- Communism, London: palgrave macmillan, p.129 321 Ibid. 322 htt;/www. bspsh.org.al

91

Në brendësi dhe mentalitetin e funksionimit të saj, BSPSH me tepër sesa një sindikatë minatorësh dhe punonjësish të sektorëve të tjerë të ekonomisë, ishte një “organizatë politike dhe mjaft aktive kundër qeverisë komuniste.”323Pavarësisht, se në ditët e para të saj nuk pati suksesin e dëshiruar, sindikatat luajtën një rol përcaktues në mbështetje të grevës studentore kundër sistemit në Shkurt 1991. Ky rol vlerësohet akoma më shumë në muajin Maj të atij viti, kur “greva e përgjithshme në rrëzimin e qeverisë dhe arritjen e konsensusit për mbajtjen e zgjedhjeve të reja parlamentare.”324 Në mesin e vitit 1991 edhe organizatat ish-komuniste të punëtorëve vendosën të ndërrojnë emrin, programin dhe drejtuesit, duke u shndërruar në Konfederata të Sindikatave të Shqipërisë (KSSH). Fillimisht roli i tyre ishte krejtësisht simbolik, por më vonë, falë mbështetjes politike të së majtës, filloj të ndihej ndikimi i tyre. “Edhe kjo sindikatë në vazhdim të aktivitetit të saj më shumë funksionoi si satelit politik i forcave të majta sesa si mbrojtëse e të drejtave të punëtoreve.325 Vite më vonë, pati iniciativa të panumërta për krijimin e sindikatave të reja, por në tërësi duhet pranuar se vetëm dy sindikatat e mësipërme, arritën të mbijetojnë. Pavarësisht këtij fakti, duhet nënvizuar se suksesi i tyre në konkurrencën e brendshme nuk nënkupton të njëjtën gjë për sa përket rezultateve që arritën në përmbushjen e misionit sindikalist në Shqipëri. Anëtarësia e tyre nga viti në vit pësoi rënie, gjë që solli humbjen graduale të forcës dhe ndikimin e tyre. Mbyllja e kombinateve, uzinave dhe njësive të mëdha shtetërore dhe privatizimi i një pjese të konsiderueshme, dobësoi ndjeshëm lëvizjen sindikaliste. Këto organizata nuk patën një program apo vizion të qartë për mënyrën sesi do të zgjidhej problemi i papunësisë së lartë dhe pushimeve kolektive dhe njëkohësisht, si do të ishte mënyra e organizimit në këto kushte. Mungesa e traditës sindikaliste në Shqipëri dhe problemet financiare i shndërruan këto organizma brenda një periudhe shumë të shpejtë në zgjatime të politikës. Sindikatat dolën nga funksioni i tyre natyral duke filluar të merreshin jo me rregullimin e marrëdhënieve sociale të punës, por me përmbushjen e interesave politikë. Në vend që të rritnin ndikimin në frenimin e reformave të thella të ekonomisë së tregut, të shoqëruara me kosto të lartë sociale, bënë në shumë raste të kundërtën, mbështetën qeverinë në çdo reformë, aq sa gati e harruan fare përdorimin e mjeteve të tilla tipike për lëvizje sindikale, si greva, kërkesa për kontrata kolektive në interes të punonjësve, kushte pune, pagë e 13-të... etj. Një aspekt tjetër po kaq i rëndësishëm kishte të bënte me burimet e financimit, kur kontributet e punëtorëve ishin simbolike. Numri i vogël i anëtarësisë “ krijoi probleme në lidhje me burimet financiare dhe personale të organizatës.” 326 Nga njëra anë mbetej kërkesa e zakonshme e statusit të unionit për të paguar kuotizacionin e anëtarësisë, e cilat përbën 1% të të ardhurave bruto të personit, ku “po t’i referohemi Shqipërisë raportohet se vetëm 25 – 30 % e anëtarëve mund të paguajnë kuotizacion, për të mos folur pastaj për detyrimet e përcaktuara nga statusi. Nga ana tjetër një pjesë e madhe e anëtarësisë ishin

323 Olldashi, E. ( 2010) Hyrje mbi teoritë e grupeve të interesit, Tiranë: Globus, f. 157 324 Krasniqi, A. (2003) Shoqëria civile në Shqipëri, fq. 56 325 Olldashi, E. ( 2010) Hyrje mbi teoritë e grupeve të interesit, Tiranë: Globus, f. 160 326 Ibid.

92

pensionist dhe niveli i ulët i të ardhurave kushtëzonte masën e kontributit të tyre në këto organizma.”327 Kjo situatë e varësisë financiare u shfrytëzuar atëherë dhe vazhdon të shfrytëzohet edhe sot nga qeveritë e ndryshëm, që me ofertat financiare arrijnë të mbajnë nën kontroll të plotë strukturat sindikaliste. Vetë drejtuesit e sindikatave nuk arrijnë të krijojnë ndjenjën e solidaritetit dhe të bashkimit, kryesisht për shkak të përdorimit të mandatit të tyre për interesa personale. Rrjedhimisht, sindikatat më shumë sesa mbrojtëse e të drejtave të punëtorëve funksionojnë si shoqata – satelit të dy partive më të mëdha në vend. Vendimet e rëndësishme të tyre, fillimisht merren në selitë e partive respektive dhe më pas pa konsultim paraprak bëhen të ditur përkrahësve të organizatës. Në këtë kontekst, lëvizja sindikaliste më shumë sesa lëvizje për të drejtat e punëtorëve identifikohet si lëvizje punëtorësh në shërbim të interesave politike.

Kjo mënyrë e të vepruarit dhe funksionimit ka cenuar ndjeshëm aftësinë e tyre organizative dhe rrjedhimisht e ka ulur dukshëm nivelin e pjesëmarrjes në hartimin e strategjive qeveritare apo në procesin vendimmarrjes politike. Kjo gjë ka bërë të mundur që qytetarët dhe punonjësit të mos i mbështesin sa duhet grevat dhe protestat e ndërmarra nga këto organizata. Madje, “krerët e sindikatave lejohen të korruptohen, ose përfshihen në forume drejtuese të partive duke u bërë pjesë e oligarkisë”328 Njëkohësisht, problematika e tyre të mos reflektojë gjatë formulimit të ligjeve nga ana e legjislativit. Pasi, organizatat që duhet t’i përfaqësojnë ato nuk janë në gjendje të ushtrojnë ndikimi mbi faktorin politik.

Grupet e biznesit

Sipas ligjit nr. 7804 dt.10 Mars 1994 “ Për Dhomat e Tregtisë dhe të Industrisë” dhomat janë subjekte të së drejtës publike, të pavarura, pa qëllim fitimi, funksionojnë në territorin e tyre dhe i shërbejnë nxitjes së tregtisë dhe të industrisë. Ligjshmëria e veprimtarisë së tyre mbikëqyret nga Ministria e Bashkëpunimit Ekonomik dhe Tregtisë. Sot, gjatë ushtrimit të veprimtarisë së tyre, ato duhet të mbajnë parasysh interesat ekonomike të tregtarëve, të degëve të sipërmarrjeve të ndryshme. Ato duhet në parim t’i japin administratës shtetërore mendime ose propozime për çështje që lidhen me mbarëvajtjen e tregtisë e të industrisë. Në të gjitha rrethet e Shqipërisë janë themeluar dhomat e tregtisë. Anëtarët e tyre janë tregtarë (që regjistrohen si të tillë), shoqëria tregtare, ndërmarrje shtetërore, shoqëritë tregtare të huaja. Dhoma e Tregtisë329 mban dhe zhvillon kontakte ekonomike me dhoma homologe, me institucione ekonomike, shoqata, organizata etj, bashkëpunon me autoritetet dhe organizatat përkatëse shtetërore të të gjitha niveleve; përfaqëson komunitetin e biznesit në marrëdhëniet me shtetin.

Liria e organizimit dhe e drejta për t’u bashkuar dhe për të kërkuar nga qeveria që të rishqyrtojnë ankesat e tyre janë gjërat kryesore të institucioneve demokratike. Mirëpo, nga përvoja e deri tanishme, “niveli i influencës është shumë i ulët. Mungesa e 327 Ibid. 328 Lubonja, F. (2009) “Nevojë për një shoqëri aktive”, Panorama, Tiranë: Panorama Group, 3 Maj. f. 17 329 http:/ www. cci.al/lindex.php?pg=faqe, 23 Nëntor 2011

93

kapaciteteve dhe e përvojës si për nga mënyra e organizimit ashtu dhe për nga cilësia e përgjegjësisë në pjesëmarrje.”330 Paaftësia e zotërimit të mekanizmave advokues ndaj proceseve të formulimit të politikave, ka çuar në një ngërç të jetëgjatësisë së politikave të ndërmarra.

Grupet e biznesmenëve në vende me demokraci funksionale kërkojnë institucionalizimin dhe partneritetin me shtetin për zgjedhjen e problemeve të shumta dhe jetike të biznesit. Por në kontekstin tonë, të tilla organizma nuk arrijnë të kenë shumë rol në proceset vendimmarrëse. Nuk përjashtohen rastet të ndikimit të tyre në fazat e diskutimeve të projekt ligjeve në komisionin parlamentar të ekonomisë, megjithatë, ky ndikim është shumë i zbehtë. Ekziston një opinion ndërmjet specialistëve se një “pjesë e mirë e trafikut të influencave të kësaj kategori kalon në rrugë in-formale.”331

Vlen të përmendet fakti se pjesa më e mirë e ligjeve që u nënshkruan në kuadër të MSA nga ana e qeverisë nuk u bën objekt diskutimi apo këshillimi me grupet e interesit.332 Mos prania e tyre në proceset e diskutimeve nga shume studiues shpjegohej me “shkallën e ulët të sensibilizimit dhe të organizimit që kanë të tilla grupe.”333 Njëkohësisht, huazimi i ligjeve nuk merr në konsideratë interesin e shprehur potencialisht të këtyre grupeve sociale.

Kjo situata i krijon lehtësira qeverisë që të huazojë ligje me qëllim përfitimi politik pasi kostot lokale nuk perceptohen nga aktorët lokal dhe nëse perceptohen ato nuk kanë mundësi të ushtrojnë presion ndaj qeverisë. E kundërta ndodh në vende me demokraci të konsoliduar ku grupet e interesit detyrojnë qeveritë që të negociojë me ta për të ndërmarrë një reformë apo ligj që prek interesat e tyre. Përkundrejt interesave të prezantuar nga këto grupe, rreshtohen partitë politike, të cilat nëpërmjet tyre krijojnë edhe profilet doktrinarë të caktuara.

- Grupet e profesionistëve

Pas ndryshimeve të Dhjetorit 1990, në Shqipëri, bashkë me rënien e komunizmit, zuri vend të rëndësishëm debati për formulimin e ligjit mbi të drejtat e autorit, i cili hyri në fuqi në 19 Maj të vitit 1992. Ky ligj ndër të tjera parashikonte; “ për aq kohë sa të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera nuk do të ushtrohen nga vetë ata, administrohen nga një shoqëri kombëtare e të drejtave të autorëve dhe të drejtave të tjera, e cila më poshtë do të quhet “ agjenci”.334

Kjo agjenci shqyrton personat juridik që administrojnë të drejtat e autorëve të panjohur ose të “humbur”. Mirëpo, në funksionalitetin e përditshëm të kësaj agjenci vërehen mangësi të mëdha që lidhen me shumë komponentë. Ndër më kryesorët është “mungesa e 330 Partners Albania (2010)”Proceset konsultuese me pjesëmarrje”, The Balkan Trust for Democracy, f. 10 331 Hoxha, A. (2009) “Ç’organizimi i grupeve të interesit”, Panorama, Tiranë: Panorama Group, 24 Mars, f. 17 332 SOROS (2009) Raporti vjetor i monitorimit të Shqipërisë në procesin e Stabilizim – Asocimit, f. 43 333 Hoxha, A. (2009) Reforma institucionale dhe strategjia kombetare te zhvillimit ekonomik dhe social e program i saj për rritjen ekonomike dhe reduktimin e varfërisë, ISB, f. 23 334 Ligji 7564, datë 19.5.1992 “Për të drejtën e autorit”,f. 3

94

kredibilitetit për të imponuar respektimin e të drejtave të autorëve.”335 Dhe palët e interesuar nuk janë të organizuar që të vejnë në lëvizje këtë institucion me qëllim përfaqësimin e interesave të tyre sa më mirë të jetë e mundshme. E gjitha kjo influencon në rolin e tyre në mbrojtjen e të drejtave dhe në ndikimin e interesave që ata përfaqësojnë në fazën e hartimit të ligjeve apo reformave të ndryshme administrativo – ligjore.

Shkelja e të drejtave të autorit në vendin tonë ka bërë që shumë artistë të njohur të reagojnë ndaj këtij fenomeni, që sot është i pranishëm në tregun shqiptar. Shpesh herë artistët ankohen se puna e tyre dëmtohet shumë për shkak të piraterisë së paligjshme dhe mungesës së zbatimit të ligjit për të drejtën e autorit. Ndërkohë që rregullat dhe ligjet nuk zbatohen, pasojat bien mbi pronësinë intelektuale.

Ndërkaq, në vendin tonë janë tre agjenci, të cilat janë të licencuar nga Ministria e Kulturës për të mbledhur të ardhurat nga subjekti përdorues, Albautor, Forumi i Mbrojtjes së Autorëve Audiovizualë ( FAM) si dhe, Agjencia e Administrimit Kolektiv të të Drejtave të Artistëve Interpretues/ Ekzekutues (AKDIE). Këto institucione, nuk kanë arritur të jenë institucione serioze, prezent dhe të besueshme për zbatimin e ligjit. Procedurat shumë të zgjatura gjyqësore, deri në 5 vjet, mos sensibilizimi i institucioneve kushtetuese, megjithëse “Albautor” ka dërguar me qindra shkresa” dëshmon problematikën më të cilën përballen kjo kategori intelektuale. Ndërkohë që sipas specialistit Buda: “Në Shqipëri, vend i mësuar me thënien karikaturale “Prona e Përbashkët”, do shumë kohë (megjithëse kanë kaluar vite) që të respektohet prona e individit. Sa për pronësinë intelektuale ajo ndodhet në kufi të paimagjinueshëm për t'u konsideruar pronë.”336Nga ana tjetër, këto grupe profesionale manifestojnë të njëjtat “sëmundje” që i vërejmë tek grupe të tjera shoqërore nga pikëpamja e organizimit dhe influencës.

Nga çfarë u trajtuar më sipër, del në pah problemi që grupet e interesit dhe të presionit nuk kanë pasur ndonjë peshë të madhe, ose mbështetje të dukshme për politika alternative në zhvillimin ekonomik e social të vendit. Vendimmarrja dhe politikbërja gjatë këtyre viteve ka qenë shumë elitiste në vend që të ishte pluraliste ose të paktën korporatiste. Deri më sot, ka qenë administrata shtetërore ajo që ka pasur ndikimin kryesor në hartimin e projektligjeve ose të propozimeve të ndryshme. Edhe ato organizata të interesit që vinin nga e kaluara ( bashkimet profesionale) pësuan ndryshime në organizim, në strukturë dhe në anëtarësimin e tyre dhe gradualisht humbën besimin e opinionit publik në to dhe njëkohësisht forcën e ndikimit në politikbërje, ndërsa grupet e sapokrijuara u morën më shumë me konsolidimin e organizatave të tyre dhe me vendosjen e kontakteve me administratën shtetërore dhe me parlamentin shqiptarë, pra me shtetin se sa me shfrytëzimin e mekanizmave që lejon sistemi për të tilla organizata. Me të drejtë Adams shprehet: “krijimi dhe institucionalizimi i grupeve të interesit dhe i organizatave në përgjithësi nuk mund të kuptohet si përfitim i një “nënprodukti”, i dalë nga partitë politike dhe nga parlamenti, por si një zhvillim i barabartë dhe i njëkohshëm 335 Musliu, E. (2010) “Mangësitë në ligjin për të drejtat e autorit”, MAPO, Tiranë: UET PRESS, 3 Mars, f. 10 336 Buda, E. (2009) “Intitucionet kushtetuese nuk janë serioze në punën e tyre”, Sot, 4 Shkurt, f. 4

95

institucional”337 Vonesat në konsolidimin e grupeve të interesit vonojnë vetë procesin e konsolidimit të demokracisë. Roli i grupeve të interesit në drejtim të konsolidimit të demokracisë mbrohet nga shumë politolog. Teza kryesore e Schmitter338 është se sa më shumë qendra pushtetesh të ketë në një shoqëri të hapur, aq më efektiv është mekanizmi i kontrollit mbi to dhe i balancës ndërmjet tyre. Njëkohësisht, “një prej indikatorëve kryesorë që mat angazhimin politik të një komuniteti të caktuar është frekuenca dhe sasia e individëve që angazhohen në të tilla organizma.”339 Partitë politike në mungesë të prezencës së këtyre grupeve, e konceptojnë shoqërinë si homogjene për sa i përket nevojave dhe kërkesave duke shpërfillur realitetet heterogjene që janë në krijim e sipër, apo të krijuara tashmë falë ndikimit të faktorëve: social, ekonomik, politik dhe kulturorë, por që për shkak të traditës apo kulturës demokratike nuk arrijnë të manifestojnë interesin e tyre. “Në këto kushte, partitë politike orientohen nga qendra për të maksimizuar votat duke humbur diferencat si dhe duke synuar të njëjtin elektorat.”340Në funksion të këtij projekti hartohet strategjitë, programet e fushatave elektorale.

337 Adam, S. (1992) The Idea of Civil Society, New York: Free Press, p. 75 338 Schmitter, Ph. (1996) Regime Stability and Systems of Interest, London: Heineman, p. 87 339 Ibid. 340 Pëllumbi, S. (2002) Sprova në sociologjinë politike, Tiranë: DUDAJ

96

VII. ELITAT POLITIKE 7. 1. Elitat dhe demokracia Tekstet “klasike” të mendimit elitist, pa mëdyshje, janë vepra e Vilfredo Pareto – s “Mendja dhe Shoqëria”, Gaetano Mosca me veprën “Klasa sunduese”, Robert Michels- it me “Partitë politike” si dhe C.Wright Mills me “Elita e pushtetit”. Këto vepra merren gjerë e gjatë me shqyrtimin e ekzistencës dhe natyrën e elitës së përbashkuar e të vetme që sundon punët e një shoqërie. Thelbi i doktrinës elitiste është se në shoqëri mund të ekzistojë një pakicë popullsie që merr vendimet e mëdha.341 Këto elita për shkak të pushtetit, organizimit, zotësive politike apo cilësive personale, janë gjithmonë potencialisht të aftë të shfrytëzojnë pozicionet e tyre për të ruajtur sundimin e tyre. Siç është shprehur Thomas Hobbes – i në shekullin e XVII – të : “ natyra e pushtetit, në këtë pikë, është e ngjashme me famën, rritet me kalimin e kohës; ose i ngjan lëvizjes së trupave të rëndë, të cilët, sa më shumë nxitojnë, aq më shumë shpejtësi fitojnë.”342 Elitat, pushteti, demokracia dhe partitë politike janë elementë të ndërlidhur dhe dinamika e tyre në fakt pasqyrojnë jetën politike të një vendi. Demokracia, e cila është mjet i masave për shprehjen e vullnetit të tyre, është e mundur vetëm në një kuptim të kufizuar duke qenë e lidhur ngushtë me përfaqësimin dhe organizimin e partive. Demokracia është e lidhur domosdoshmërish me partitë e mirë organizuara dhe procedurat e rregullta të votimit, ç’ka në vetvete sjell përparimin e burokracisë dhe zhvillimin e makinave partiake. Sa më tepër partia si një organizatë zgjerohet aq më tepër burokratizohet dhe për me tepër, vetë partia drejtohet nga zyrtarë të cilët monopolizojnë pushtetin duke qenë në drejtim të partisë. Partia që ka shumicën për më tej mund të diktojë vendimet që konsideron si më favorizuese. Kështu, demokracia paraqitet si metodë për realizimin e qeverisjes nga elitat më tepër se sa mjet i sigurimit të pushtetit të masave. Në këtë mënyrë sigurohet vetëm zëvendësimi i një politikani apo partie politike me një tjetër dhe në një farë mënyre demokracia e humb kuptimin si sundim i popullit. Duhet mbajtur parasysh si një e dhënë me mjaft rëndësi edhe fakti që politikisht aktive është një pjesë e shoqërisë dhe jo e gjitha. 341 Parry, G. (2010) Elitat politike, Tiranë: Dudaj, f. 49 342 Hobbes, J. (2008) Leviatan, Tiranë: Dita 2000

97

Elita është ajo që merr vendimet në mënyrë zyrtare dhe jozyrtare si në politikën e jashtme, ashtu edhe në atë të brendshme. Në kuptimin schumpeterian343, argumentohet se demokracia rezulton të jetë sundimi i politikanit si një tregtar votash dhe jo sundim i popullit. Pra, është maja e piramidës ajo që i merr vendimet ose ka influencën më të madhe në marrjen e tyre. Në këto kushte të paraqitura nga autori në fjalë nënkuptohet se qytetarët e thjeshtë janë më pak kompetentë se politikanët për të vendosur për çështjet politike kështu, që elitat politike kanë rolin kryesor në këtë proces. Kështu që, “procesi politik më tepër se sa të formësohet nga preferencat e elektoratit, drejtohet nga aspiratat, qëllimet dhe ambiciet e politikanëve.”344 Në një kohë kur rolin kryesor në politikë e luajnë elitat dhe ndikimi i masës është mjaft i kufizuar, për të kuptuar proceset politike dhe rrjedhimisht edhe procesin e paqartësitë ideologjike, duhen analizuar veprimet politike të elitës. Pra, “paqartësia ideologjike mund të shihet edhe si një rezultat i lojës së komplikuar politike të elitës.”345 Thelbi i problemit qëndron tek fakti se për marrjen dhe ruajtjen e pushtetit, elitat nuk i kanë kushtuar ndonjë vëmendje ideologjisë, por përkundrazi, shpesh herë kanë dalë edhe në kah të kundërt të spektrit ideologjik ku do të duhej të ishin të pozicionuar. Moisei Ostrogorski, dhe Seymor Martin Lypset346 treguan një interes të madh për të studiuar demokracinë e brendshme të partive politike. Ata argumentuan se përfaqësimi i interesave individuale kishte dështuar përkundrejt ndikimit gjithnjë në rritje të aparatit të partisë (një stil politik, ku “bosët” e partisë kontrollojnë një organizatë mase nëpërmjet patronazhit dhe shpërndarjes së favoreve) dhe kontrollit të ushtruar nga një komitet drejtues figurash të vjetra partiake. “Ky kjo teza u argumentua më mirë se kushdo tjetër nga Robert Mishels në veprën “Partitë politike.” 347 Duke u përqendruar tek demokracia, por kësaj radhe tek demokracia brenda një partie politike, autorë të shumtë dalin në konkluzionin se një parti mund të konsiderohet demokratike vetëm në se ajo udhëhiqet nga të njëjtat procedura dhe parime demokratike. Në përqendrimin e vendndodhjes së pushtetit brenda një partie, ekzistenca e fraksioneve dhe tendencave është po aq e rëndësishme sa organizimi formal i saj. “Tek të gjitha partitë, edhe ato me karakter në dukje monolit, përfaqësojnë një farë rivaliteti politik e deri diku ideologjik. Shkalla në të cilën reflektohet ky rivalitet në konflikt midis grupeve të organizuara dhe koherente, është vendimtare në përcaktimin e shkallës së autoritetit të udhëheqësve partiakë.”348Përvoja tregon se ndërsa partive pragmatiste të krahut të djathtë zakonisht u duhet të ekuilibrojnë ose pajtojnë tendencat rivale, partitë më ideologji të majtë, shpesh u lind nevoja të përballen me mosmarrëveshje të hapura dhe rivalitet të institucionalizuar. Ky aspekt, bashkë me prirjen për të përqafuar demokraci të

343 Mackie, G. ( 2003) Schumpeter’s Leadership Democracy, San Diego: University of California, p. 6 - 12 344 Sartori, G. (1993) Edhe një herë për teorinë e demokracisë, Tiranë: Dituria, f. 160 345 Ibid, f. 170 346 Ostrogorski, M. Lypset, M. S. (1964) Democracy and the Organization of Political Parties: The United States, New York:Transaction Publishers 347 Heywood, A. (2007) Political ideologies, An introduction, Palgrave Macmillan, f. 278 348 Ibid, f. 280

98

brendshme, në përgjithësi i ka bërë partitë e majta më të vështira për t’u drejtuar se sa ato liberale dhe konservatore. Kështu, në këtë kuadër mund të analizohen një sërë veprimesh të rëndësishme të politikanëve shqiptare dhe mund të kuptohen derivatet e procesit politik të menaxhuar nga elitat. Jo më kot, Ortega Gazet shprehet “...kush drejton institucionet më të rëndësishme të pushtetit, ai ka realisht edhe pushtetin.”349 Ky konkluzion i autorit në fjalë materializohet më së mirë në jetën e partive politike në Shqipëri ku lidërshipi e ka kthyer partinë në pronësi personale. 7. 2. Kontributi i elitave në politikën shqiptare Në fillim të viteve 90 të shekullit XX, elita politike ishte e papërgatitur për t’iu përshtatur sistemit të ri. Vendin bosh, e zunë individë nga elitat, të cilat ishin pak ose aspak të përlyera me krimet ose me strukturat drejtuese të diktaturës komuniste. Këtu mund të përmendim: elita që vinin nga fusha universitare, më konkretisht nga shkencat ekzakte, elita e fushë së mjekësisë, elita e fushës së artit dhe të kulturës, si dhe elita nga profesione neutral.”350 Një garë “kaotike” nisi menjëherë për të plotësuar vendet bosh të një elite politike, që do t’i duhej patjetër dinamikës demokratike të vendit. Në listat e themelimit të Partisë Demokratike, apo të partive të tjera, si edhe në listën e deputetëve të parlamentit të parë pluralist të 31 Mars- it 1991 apo 22 Mars-it 1992 do të gjejmë aq shumë artistë, shkrimtarë, mjekë, profesione të lira, të pakrahasueshëm me legjislaturat e mëvonshme. Nga një anë, përfshirja e këtij kontingjenti në polikë ishte një lloj garancie për të garantuar demokratizimin e vendit. Mirëpo, përvoja e më vonshme tregojë se politika si çdo profesion tjetër ka rregullat e saj të funksionimit dhe mos njohja e tyre të nxjerr shumë shpejtë jashtë loje aktorët politikë. Mbi politikën si profesion janë shkruar shumë libra dhe ese. Nuk janë të paktë studiuesit që e trajtojnë politikën si çdo profesion tjetër. Nga kjo perspektivë, kuptojmë se “profesioni i politikës kërkon kombinimin e disa cilësive profesionale dhe atyre politike.”351 Nuk është thjeshtë, çështje dëshire apo vullneti. Mirëpo, “në fillimet e tranzicionit kjo gjë nuk është se njihej, aq më shumë që eksperienca politikë tek një pjesë e konsiderueshme mungonte.”352 Nga politika shumë shpejt, filluan të largoheshin të zhgënjyerit e parë, ata që panë se politika nuk është një punë e përshtatshme për këdo. Këtu nis procesi i parë i diferencimit të funksioneve të elitës shqiptare, drejt një elite politike profesionale. Në të njëjtën kohë, në gjirin e partive politike fillojnë të shfaqen tendencat e para të seleksionimit politik, të taktikave dhe strategjive të lidershipit, të lobeve dhe grupeve politike për të dominuar mbi të tjerët. Ky proces seleksionimit në një kontekst historik, mundësoi tre momente të rëndësishme.

349 Gasset, J. O. (2006) Revolta e turmave, Tiranë: Ombra GVG 350 Ibid. 351 Weber, M. (2006) Politika si profesion, Tiranë: Asdreni, f. 43 352 Çili, H. (2005) “Një interpretim i elitës pas 90 – tës”. Colloquium liberal, Tiranë: Dita 2000, f. 153.

99

Momenti i pare, lidhet me fillimet e organizimit të partive politike. Këtë periudhë mund ta etiketojmë si paradigma e ekspertëve. Tërheqja e specialistëve, teknikëve nga fusha të ndryshme të shoqërisë ishte një nga joshjet e hershme të udhëheqjes së partive kryesore politike. Kështu, duke filluar nga viti 1991, te Partia Socialiste flitet për “kabinet ekspertësh”, “qeveri specialistësh” apo për një “politikë teknicienësh”.353 Deri diku, kjo thithje e teknokratëve në sferën politike në vitet e para shpjegohej qoftë me nevojën për t’u shkëputur nga nomenklatura e dikurshme politike por edhe për shkak të situatës shumë të rënduar që kalonte vendi në prag të ndryshimit të sistemit. Momenti i dytë, etiketohet nga disa studiues354të kësaj periudhe si paradigma e intelektualëve. Partia Demokratike në fillimet e saj, sidomos në zgjedhjet e vitit 1991 dhe1992 në përpjekje për të siguruar mbështetje në shoqëri, tërhoqi në listat e saj intelektualë nga më të shquarit e vendit. Pak a shumë, të njëjtën prirje pati edhe Partia Socialiste në zgjedhjet e 1996 – 1997, kur në opozitë i duhej një shtrirje dhe mbështetje nga njerëz me peshë në shoqëri. Pak a shumë, këtu mund të klasifikohet edhe nisma politike e kryetarit të Partisë Demokratike Sali Berisha në vitin 2001 që njihet me emrin “ Fillimi i ri”. Në këto zgjedhje ai tërhoqi sërish intelektualë dhe artistë mjaft të njohur për publikun e gjerë. E njëjta gjë, ndodhi edhe në prag të zgjedhjeve të 2005 –ës me Komitetin e Orientimit të Politikave. Momenti i tretë ballafaqohemi me paradigmën e shoqërisë civile. Këtu, është fjala për individ të përfshirë në organizata të ndryshme joqeveritare përgjatë viteve të tranzicionit shqiptar. Kryetari i Partisë Socialiste Fatos Nano rekrutojë në zgjedhjet e vitit 1997, 2000, 2001 apo në ekipet e tij qeveritare përfaqësues nga këto organizata. Të njëjtë gjë bëri pasardhësi i tij, Rama në prag të zgjedhjeve të 2009. Të tre këto moment, për shumë studiues janë padyshim ilustrim ose zgjedhje emergjente për shkak të mungesës së traditës në ndërtimin e karrierës normale në politikën shqiptare. Një proces që ka ndikuar ndjeshëm në mënyrën e konceptimit të politikës dhe elementëve doktrinarë që ajo mund të përfaqësonte. Pasi është një prirje për t’i depolitizuar ekipet politike dhe ato qeveritare duke i dhënë prioritet reformave standarde sesa politikave me natyrë doktrinarë. Përmes njësimit të pushtetit ( partiak – politik – shtetëror ), partitë politike kryesore ndërtuan një model që stimulon kultin e individit dhe pengon qarkullimin e karrierave apo meritokracinë. Në vitet 1992 – 1994, në të gjitha statutet e partive politike përcaktohej e drejta e zgjedhjes, deri në dy mandate, të kryetarit të partisë. Më 1994 – 1995 partitë ndryshuan statutin dhe rregullat demokratike të vendosura më përpara. “Ato u dhanë të drejtë për zgjedhje, në kohët të pakufizuar, kryetarëve të partive.”355 Ky vendim frenoi riciklimin e elitave, uli ndjeshëm konkurrencën dhe meritokracinë. Për pasojë, gjatë 20 viteve të pluralizmit raste e zëvendësimit të liderëve ishte shumë i rrallë.

353 Bufi, Y. (2010) Tempulli i demokracisë, Tiranë: Ombra GVG 354 Zogaj, P.(2001) Finalja, Tiranë: Ora. 355 Krasniqi, A. (2007) Partitë politike në Shqipëri (1920 – 2006), Tiranë: ISHSP, f. 258

100

Liderat e partive ose drejtuesit tradicional të tyre gjatë këtyre viteve nuk pranuan të vënë në diskutim mandatin e tyre të pakufizuar, pavarësisht rezultateve elektorale. Nisur nga një këndvështrim statistikorë, bie në sy prirja për zgjedhjen e udhëheqjes formale të partisë për një kohë të kufizuar, ndërkohë që drejtimi real është bërë nga udhëheqësit tradicional. Kështu, PD-ja pas ardhjes në pushtet më 1992 dhe pas zgjedhjes së kryetarit Sali Berisha, në postin e Presidentit të Republikës, zgjodhi dy kryetarë formal, Eduart Selamin ( 1992 – 1995) dhe Tritan Shehun ( 1995 – 1997) 356 Në fakt, të gjithë e pranojnë se kryetari real ishte vetë presidenti Berisha.357 Edhe në PS – në e viteve 1993 – 1997, në mungesë të kryetarit të burgosur socialist, PS – ja zgjodhi një drejtim kolegjial, me në kryer Servet Pëllumbi-n. Më daljen nga burgu të Fatos Nano-s kjo force e drejtua deri në vitin 2005 nga Fatos Nano. Në të gjithë këtë histori zhvillimesh kaotike, ka pasur vetëm dy raste të konkurrimit faktik dhe real: PD – ja në gusht 1991, dhe PS, në nëntor 1999. Në vitin 1991, Berisha fitoi përball Neritan Cekës dhe Azem Hajdarit,358ndërsa Fatos Nano në vitin 1999, fitoi me një diferencë shumë të vogël votash përball numrit dy të partisë, kryeministrit të atëhershëm Pandeli Majko.359 Rastet e tjera të votimit me një kryetar ose për hire të statutit, me një kandidat formal rival gjatë këtyre viteve janë bërë mese të zakonshme. Gjithashtu, mund të themi se zgjedhjet e brendshme në parti u kanë krijuar mundësinë udhëheqësve të dorës së fortë të s’postojnë bashkëpunëtorët e tyre të afërt dhe të emërojnë njerëz të tjerë besnik. “Në një mjedis të tillë, të mungesës së demokracisë e të konkurrencës, por edhe në praninë e presionit për mënjanim në rast kundërshtimi e kritike politike, partitë kanë humbur identitetin e tyre politikë duke u shndërruar në parti – lider.”360 Servet Pëllumbi e shpjegon këtë fenomen me faktin se “partitë politike gjenden ende në tranzicion, prandaj përpëliten midis autoritarizmit dhe demokracisë, midis qenies së tyre parti ideologjike dhe dëshirës për t’u bërë formacione politike të hapura dhe me mbështetje nga publiku i gjerë.”361 Liderat kanë parapëlqyer gjithnjë të zgjedhin drejtues të rinj, pa përvojë partiake në vend të figurave të njohura themeluese dhe me përvojë në veprimtaritë partiake dhe qeverisëse. Përfshirja e një pjese të anëtarëve të Komitetit të Orientimit të Politikave (KOP) në PD apo rasti i përfshirjes në strukturat e PS në zgjedhjet e 2009 të ish-drejtuesve të MJAFT -ti, stafit të ngushtë të Bashkisë së Tiranës, dhe një pjesë nga OJF-të afër së majtës, për shumë analistë është gjykuar si “vitrinë” që mund të krijojë një imazh pozitiv në publik si dhe një garanci më shumë për të zgjeruar mbështetësit e lidershipit. Mungesa e një strategjie që lidh historikun, përvojën, ndihmesën dhe energjinë e figurave ka nxitur shpesh idenë se ende nuk janë krijuar figura që të konkurrojnë liderat aktualë.

356 Biberaj, E. (2001) Shqipëria në tranzicion: Rruga e vështirë drejt demokracisë, Tiranë:Ora 357 Zogaj, P.(2001) Finalja, Tiranë: Ora, f. 68 358 Biberaj, E. (2001) Shqipëria në tranzicion: Rruga e vështirë drejt demokracisë, Tiranë:Ora, f. 292 359 Krasniqi, A. (2007) Partitë politike në Shqipëri (1920 – 2006), Tiranë: ISHSP, f. 259 360 Bugajski, J. (2002) Political Parties of Eastern Europe, London & New York: Westview Press, p. 68 361 Pellumbi, S. (2001) “Midis autoritarizmit dhe demokracisë”, Politika dhe Shoqëria, vëll 4, nr.1(8)

101

Shndërrimi i partive në monopol është karakteristik e të gjithë spektrit politikë. Studiues të ndryshëm theksojnë se politika është zëvendësuar nga privatja, partitë janë shndërruar në ndërmarrje private të liderëve të tyre, 362 si dhe “ tani për tani partitë politike janë vetëm vegla të udhëheqësve të tyre.”363 Të tjerë vëzhgues kritikojnë kultin e individit duke arritur në përfundimin se “liderët politikë po shkojnë drejt privatizimit të partive.”364 Ish kryeministri Aleksandër Meksi ( 1992 – 1997) tregohet më i ashpër kur parasheh rrezikun që nga “pseudopluralizmi ramizian të kthehemi në pseudopluralizmin e partive jo të demokratizuara, parti të individëve apo grupeve të vogla që i drejtojnë ato, kuptohet me doktrina apo praktika aspak demokratike.”365 Shpesh here origjina sociale e personave të katapultuar në këto parti ka qene në kontradiktë me ato grupe sociale që normalisht duhet të përfaqësonin. Në zgjedhjet vendore të 2000, PS- ja kandidoi në numër të madh biznesmenësh për pushtetin vendor, një traditë kjo e së djathtës. Përsëriti të njëjtin fenomen në zgjedhjet e përgjithshme të 2009. I njëjti paradoks vërehet edhe tek PD. Më konkretisht, në zgjedhjet e 2005 dhe të 2009 një pjesë e listave të kandidatëve përbëhej nga personave që vinin nga radhët e shoqërisë, një traditë kjo e së majtës. Kjo paqartësi në nivelin e përfaqësimit të grupeve sociale, sigurisht do të ndikonte në sjelljet dhe qëndrimet politike të këtyre partive. Zhvillimet të tilla, në thelb shprehin krizën e thellë që ka pësuar identiteti i secilës parti. Veton Suroi këtë krizë përfaqësimi e shpjegon në këtë formë: “…paradokset semantike përcjellin tërë zhvillimin e Shqipërisë së tranzicionit dhe sot e kësaj dite, e ke të vështirë, si njeri jashtë rrjedhave partiake, të kuptosh se përse një parti është e majtë apo e djathtë”366 Rritja e pushtetit personal të udhëheqësve politik në kurriz të strukturave të zgjedhura politike e bën procesin vendimmarrës të pakontrollueshëm dhe thellësisht të personalizuar. “Gjatë këtyre viteve janë konstatuar akumulim pushteti në pak oligark, shpesh here të pavotuar dhe pa mbështetjen e duhur nga strukturat partiake.” 367Janë pikërisht, këta persona që përpilojnë listën e kandidatëve në zgjedhje vendore dhe qendrore. Ky realitet sipas studiuesit Stephen Whitefield368 ndryshe mund të etiketohet si ligji i pandryshueshëm i oligarkisë, sipas të cilës çdo organizatë nxjerr një shtresë udhëheqëse, pa pasur mundësi ta kontrollojë atë në mënyrë efektive dhe të vazhdueshme. “Duke pasur struktura të brishta organizative, anëtarësie dhe programe të paqëndrueshme, mungesa të theksuara në personel të kualifikuar, në kulturën demokratike dhe në demokracinë e brendshme, partive të tilla u mungon legjitimiteti për pozitën e tyre të rëndësishme në demokraci.”369

362 Ferraj, H. (2003) Kriza e përkryer e Shqipërisë, Tiranë, f. 98 363 Ibid, f. 99 364 Spahiu, K. (2004) “ Një anëtar një votë”, Tiranë: USAID & NDI, f. 45 365 Meksi, A. (2009) “Autoritarizmi partiak” Panorama. Tiranë: Panorama Group, 24 Maj, f. 2 366 Suroi, V. ( 2003) “ Të djathtë e majtë dhe të majtë e djathtë”, Shekulli, 6 Tetor, f. 4 367 Lubonja, F. (2009) “Oligarkët partiak”, Panorama, Tiranë: Panorama Group, 4 Prill, f, 19 368 Whitefield, S. ( 2005) Political Culture and Past – communism, London: palgrave, p. 13 369 Ibid, p. 15

102

Nga çfarë parashtruam më lartë rezulton se gjatë dy dekadave të fundit, elitat politike kanë qenë më tepër të shqetësuara për pushtetin dhe përfitimet e lidhura me të, sesa për artikulimin e programeve apo platformat ideore të pozicionuara në mënyrë korrekte. Lufta për pushtet ka zbehur ndjeshëm interesin për të ndërtuar një qeverisje me përmbajtje të qartë ideologjike.

VIII. MEDIA DHE IDEOLOGJIA

8. 1. Mediatizimi i Politikës

Bashkë me transformimet e mëdha që shpesh nuk njihen nga publiku, ka ndryshuar kryekëput edhe organizimi i partive politike. Media e pavarur ka zëvendësuar në fakt partitë politike në aspektin atavik të tyre. « Lidhja mes politikanit dhe votuesi nuk mundësohet më nëpërmjet një hierarkie institucionale dhe organizatash partie të ndërtuara si reparte ushtarake »370 Këto struktura organizative të partive politike sipas Swanson dhe Mancini371, po bëhen gjithnjë e më të dobëta.

« Nga mediatizimi i politikës, personalizimi është shndërruar në një tipar themelor të media – politikës bashkohore dhe ku pamja vizuale përbën një aspekt shumë të rëndësishëm.372 Fuqizimi i figurave politike individuale përtej autoritetit të partive politike përbën një aspekt të rëndësishëm të politikës së mediatizuar.

Kjo dukuri që ndodh në jetën politike sipas Maigret373 përhapet në arenën politike si një model i ri ndryshimi në shumicën e vendeve të zhvilluara. Modernizimi dhe i ashtuquajturi amerikanizim i procesit politik, sidomos në periudhat zgjedhjesh elektorale vlerësohet si një trend i ri komunikimi politik. Për shumë studiues, ky ekspansion shpjegohet me fuqizimin gjithnjë e në rritje të sistemeve mediatike. Praktika të tilla, si përzgjedhja e kandidatëve për shkak të imazhit tërheqës që ata projektojnë në TV ose mbështetja tek ekspertët e marrëdhënieve me publikun që këshillojnë kandidatët në lidhje me strategjitë mediatike, i konstaton anekënd globit.

Mediatizimi i politikës në gjykimin e shumë studiuesve të shkencave të komunikimit përzien kufijtë midis hapësirës publike dhe jetës private. Albertazi & McDonell shprehen : « sa herë që nxirret në pah personi në ndonjë veprim politik, kjo shihet si një degradim ose një korruptim i hapësirës publike autentike.»374 Dhe në fakt, duhet pranuar 370 Brants, K. Voltmer, K. (2011) Political Communication in Postmodern Democracy, New York: PALGRAVE MACMILLAN, p. 61 371 Swanson, D. Mancini, P. (1996) Politics, Media and Modern Democracy, Westport, CT:Praeger 372 John, Th. (2000) Political scandal: Power and Visibility in the Media Age.Cambridge: Polity. 373 Maigner, E. (2010) Teoritë Sociologjike, Tiranë: UET PRESS, f. 260 374 Abertazi, D. & McDonell, D. (2008) Twenty – First Century Populism, London: PALGRAVE MACMILLAN, p. 18

103

se abuzimi me personalizimin ekziston për politikanët, qoftë kur ata kërkojnë me insistim ekspozimin e tyre ndaj medias, qoftë kur « viktimizohen » nga kjo lojë. Përhapja paralelisht e kulturës së individit dhe e marketingut politik që e shesin politikanin si një produkt, çojnë në një kërkim të shfrenuar të famës dhe ekspozimit e intimes në kuadrin e një konkurrence të re të kanaleve televizive.

« Partitë, treten te media e pavarur. Ato mbeten një mekanizëm gjigant pa funksione të vërteta, ose më shumë pak prej tyre. Një gazetar zëvendëson rendimentin e mijëra specialistëve të aparateve organizative të partive. »375 Mirëpo, në rrethanat e ndërveprimit mes medias dhe politikës, dalja e këtyre të fundit si lojtar aktivë fillon të ndikojë drejtpërdrejt në lojën politike.

Shtjellimet teorike të Altheide dhe Snow376vendosin në fokus pikërisht logjikën mediatike si shpjegim progresiv për bashkëveprim mes mediave dhe aktivitetit institucional politik. Sipas tyre, logjika mediatike funksionon si formë interpretimi dhe zbatimi për ngjarje dhe idetë. Kryesisht, si rezultat i rimarrjes së kësaj logjike mediatike nga institucione të ndryshme për parashtrimin dhe zgjidhjen e problemeve të tyre masmediatike vendosen në pozicione mbizotërues brenda rrjetit institucional të shoqërisë. Kjo do të thotë që përpos agjencive mediatike të cilat respektojnë rregullat dhe standardet e tyre të kompetencës, edhe aktivitetet të tjera institucionale, edhe politika vepron në të njëjtën mënyrë.

Avancimi i këtyre tezave, sjell një zhvillim të ri në fushën e studimit të mediave me njohjen e autonomisë së strukturave mediatike dhe atyre politike. Me t’u njohur kjo zhvendosje strukturore, studiuesit filluan të përqendrohen në dinamikat e reja të raporteve media - politikë. U bë e mundur jo vetëm që sistemi mediatik të perceptohej si formalisht autonom, por edhe të përvijohej një anim i qartë kah medias në peshoren e pushtetit, mes institucioneve mediatike dhe atyre politike. Tanimë, « mediave do t’u njihej një rol qendror për sa i përket përcaktimit të agjendës së komunikimit politik. » 377

Teoricienët radikale e venë kësisoj theksin tek ndikimi i kompanive mediatike në jetën politike Duke huazuar nga Habermas, Meyer dhe Hinchman378 argumentin se njëri domen shoqëror arrin të imponojë rregullat e veta specifike në mënyrën e funksionimit të domenit tjetër. Nëpërmjet këtij koncepti, ata sugjerojnë që kjo ndodh me sferën e politikës, e cila ka rënë nën ndikimin e sistemit mediatik, duke iu dorëzuar logjikës së mediave. Si rezultat i këtij nënshtrimi, politika shihet në të gjitha nivelet si e varur nga ligjësitë mediatike, por pa u humbur krejtësisht identitetin e vet të mëvetësishëm. Gjithashtu, ata pohojnë se në kushtet e shoqërisë së informacionit vetë demokracia po përjeton një transformim të thellë funksional.

375 Fuga, A. (2008) Brirët e Dhisë, Tiranë: Ora, f. 120 376 David, A. Robert, S. (1979) Media Politics, Beverly Hills: Sage, p. 103 377 Daniel, H. Paolo, M. (2004) Comparing Media Sytems, Three MOdels of Media and Politics.Cambridge University Pres 378 Farrell, M.D. (1998) Political Parties as Campaign Organizations, University of Manchester, Manchester, p. 5

104

Në gjykimin e tyre demokracia, jo vetëm që është transformuar në nivelin e paraqitjes dhe të portretizimit të politikës, por vetë procesi politik ka ndryshuar në çdo aspekt. « Thelbi i procesit politik është riformatuar si rezultat i bashkëveprimit të kodit mediatik dhe kodit politik »379 Kjo lidhje e ngushtë e politikë me media ka shtruar si nevojë përshtatjen me rregullat dhe ligjësitë mbi të cilin funksion kjo e fundit.

Siç mund të vërehet nga parashtrimi i mësipërm i disa prej perspektivave teorike të mediave dhe politikës, shumica syresh lëvizin ndërmjet modeleve të manipulimit, diferencimit, varësisë dhe kolonizimit. Përtej dallimeve mes tyre, këto teori karakterizohen nga një lloj thjeshtëzimi i proceseve sociale komplekse, kur marrëdhëniet ndërmjet medias dhe politikës janë të shumëfishta dhe larg, nga të qenit të njëanshme. Kompleksi i mediave dhe i sistemeve politike përcaktohen nga rrënjë historike të përbashkët. « Ky kontekstualizim është thelbësor për të kuptuar raportet mes dy sistemeve, ndërsa dominimi relativ i sistemit mediatik ndaj institucioneve politike dhe anasjelltas, mund të variojë historikisht me forcat politike në pozicion dominues ndaj mediave në disa periudha dhe në momente të tjera, mediat mund të jenë të pavarura ose më tepër të dominuara nga forcat ekonomike. »380

Swanson dhe Mancini381 pohojnë se pas rënies së komunizmit në shumë vende mund të gjesh evidenca të pamohueshme në lidhje me ekzistencën e marrëdhënieve të ngushta, pushtetit politik dhe atij ekonomik. Në të njëjtën frymë kritike, ata sugjerojnë se shumë nga mediat shihen si të lidhura ngushtësisht me botën e politikës në kushtet e një paralelizmi politik të qartë dhe të instrumentalizimit të mediave nga shteti, partitë politike ose nga pronarët privatë me lidhje dhe interesa politike.

Në kushtet bashkëkohore të mediatizimit, marrëdhëniet publike dhe teknikat të marketingut kanë fituar rol parësor brenda partive politike, qeverive dhe në kupolën e lidershipit modern. Sipas ekspertëve të komunikimit politik (Franklin, 2004 : Davis, 2002 ; Blumer dhe Kavanagh, 1999 ; Scammell, 1995) i ashtuquajturi amerikanizim i procesit politik, sidomos në periudhat zgjedhjesh elektorale shihet si një trend i ri komunikimi politik edhe për vendet ish – komuniste.

Megjithatë, kur zhvillime të tilla shihen nga perspektiva e vendeve me demokraci të pakonsoliduar, problematikat janë evidente. Mickiewcz dhe Richter382 mbrojnë tezën se zhvillimi i komunikimit politik në kontekstin e një sistemi mediatik të parregulluar ende mirë, mund të rezultojë më tepër i dëmshëm sesa produktiv për formimin e institucioneve të qëndrueshme dhe për angazhimin qytetar. Ata pohojnë se demokracia kërkon rrjete sociale dhe organizata politike filtruese (parti, unione dhe institucione të tjera sociale) për të ankoruar dhe orientuar komunikimin politik që vjen befasisht nga kanale të jashtme dhe të zhurmshme. Në tërësi, ai parashikon që komunikimi i lirë politik mund të prodhojë

379 Thomas, M. Lew, H. (2002) Media democracy: How the Media Colonize Politics: Polity Press, p.57 380 Ibid, p.58 381 Swanson, D. Mancini, P. (1996) Politics, Media and Modern Democracy, Westport, CT: Praeger 382 Mickiewicz, E. Richter, A. (1996) Television. Campaingnin and Elections in the Soviet Union and Post – Soviet Russia in David Swanson and Paolo Macnini ( eds) Westport, CT:Praeger, p. 57

105

shpesh efekte dekurajuese për stadin e ardhshëm të ndërtimit të institucioneve demokratike.

Në këtë valë të re komunikimi, personalizimi shndërrohet në një tipar themelor të media – politikës bashkohore dhe pamja vizuale e liderve politik përbën një aspekt të rëndësishëm të saj. Nga ana tjetër, duke shfrytëzuar mundësitë që ofron media vetë politikanët bëjnë përpjekje maksimale për të tërhequr emocionet e publikut. Për këtë arsye Axford dhe Huggins383 venë theksin tek rëndësia e përllogaritjes së emocioneve që frymëzojnë jetën politike. Përmes projektimeve emocionale, politikanët organizojnë emocionet që duan të përfaqësojnë. Strategjia e akumulimit të irracionales përkthehet në shumë raste në kapital politik. »384

Fuqizimi i figurave politike individuale përtej autoritetit të partive politike përbën një aspekt të rëndësishëm të politikës së mediatizuar. Media dhe lidershipi populist konsiderohen si magnete në raport me njëri – tjetrin sepse lideret populistë u përshtaten më së miri kornizave narrative të mediave. Louw385 sugjeron që masmediat dhe veçanërisht televizioni, krijojnë kushte për lindjen e formave të reja të populizmit ose neopopulizmit. Kjo marrëdhënie ngre edhe shqetesime. Duke u ofruar visibilitet të gjerë liderve populistë, media si video – politike – për të përdorur një term të ri të Giovani Sartori-t (1998) – mund të shndërrohen në një mjet të shkëlqyer për të shmangur kanalet institucionale, si partitë politike.

Në këtë konfigurim të skenës publike, «mediat e informacionit qëndrojnë ndërmjet politikanëve dhe ndjekësve të tyre. Politikanëve u flasin mediave, ndërsa mediat u flasin votuesve » (Zaller, 1999, Iyngar, Behr, Ansolabehere, 1993) Në kushtet e kësaj influence mediatike, partitë politike marrin atributet e “konfederatave « gjithëpërfshirëse » pa programe të profilizuara, duke adoptuar teknikat elektorale të orientuara kah mediave, që mjegullojnë diferencat pragmatike ndërmjet partive politike. »386Ndërsa, evidencat sugjerojnë që strukturat organizative të partive politike bëhen gjithnjë e më të dobëta, mungesa e lidhjeve të forta ideologjike me votuesit u krijon kësisoj mundësinë politikanëve individualë që ta personalizojnë politikën duke reflektuar një automizim të pushtetit.

Një traditë e rëndësishme sociologjike, argumenton se roli i rritur i komunikimit masiv në politikë përfaqëson bashkëngjitjen e marrëdhënieve kapitaliste shoqërore – në veçanti marrëdhëniet e konsumit me sferën politike. Në këtë proces, politika është bërë artificiale dhe ka degjeneruar.387Duke përdorur një gjuhë të ndryshme, por në thelb e njëjtë, Herbert Schiller (1984) analizon se në kapitalizmin bashkëkohor, politikanët i « shitet » publikut, pothuajse si sapunët dhe automobilat. Çështjet e politikës publike, nëse merren ndonjëherë parasysh, gjithnjë e më tepër i shtrohen gjykimit dhe debatit publik nëpër

383 Axford, B. Huggins, R. (2001) New Media and Politic, London: SAGE, p. 65 384 David, S. Paolo, M. (1996) Politics, Media dhe Modern Democracy: An International Study, Westport: Praeger, p. 272 385 Louw, E. (2005) The Media and Political Process, London: SAGE, p. 120 386 Ibid. 387 Brian, M. (2009) Hyrje në komunikimin politik, Tiranë: UET PRESS, f.53

106

spote publicitare tridhjetë sekondëshe. Këtij argumenti rreth banalitetit të politikës dhe përjashtimit të debatit racional nga procesi mund t’i shtohet dhe varianti postmodern në të cilin « komunikimi politik shikohet si shkëmbim i njëanshëm i katalogëve të zbrazët dhe i mesazheve të pakuptimta në një peizazh mediatik të shkretë. Aspekti ideologji në këto kushte as nuk mund të shtrohet për diskutim. » 388

8. 2. Mediatizimi i politikës shqiptare

Ndryshimet teknologjike e konceptuale që kanë pësuar mediat dhe modelet e paraqitura prej shkollave mediatike, kanë sjellë pasoja të rëndësishme në funksionimin e jetës shoqërore dhe politike. Një nga fenomenet që ka tërhequr vëmendjen e shumë studiuesve të komunikimit është mediatizimi i politikës. Sikurse shpjegon Eric Louw,389 mediatizimi i politikës i cili është përhapur pothuajse në të gjitha vendet demokratike, i referohet ndërfutjes së mediave në domenin politik. Kjo dukuri ka prekur edhe Shqipërinë. Natyra e fushatës elektorale në skenën tonë politike nuk është gjë tjetër veçse produkt i ndikimeve të kompanive të marketingut që projektojnë tipin e fushatës. Numri në rritje e kompanive apo ekspertëve të huaj dhe vendas që kontraktohen për organizimin e fushatës elektorale nga partitë të ndryshme shqiptare e fakton më së mirë këtë gjë. Në thelb të këtij transformimi, qëndrojnë proceset e ndërlidhura të rënies së rëndësisë së strukturave të partive politike, si institucione përfaqësimi, karriere dhe politik-bërjeje, si dhe forcimi i rolit dhe ndikimit politik të mediave dhe bizneseve të caktuara që i mbështesin ato. Kemi të bëjmë me një fenomen, që ka ndodhur tashmë në shumë nga demokracitë e avancuara, fillimisht në Shtetet e Bashkuara dhe më pas në Evropë. Ndërfutja e medias në politik, ka zbehur rolin e strukturave partiake. Karriera partiake është zëvendësuar me karrierën mediatike. Fushata politike me fushatën e marketingut mediatik. Takimet e lidershipit të partisë me elektoratin bëhen gjithnjë e më tepër nëpërmjët televizionit, dhe gjithnjë e më pak nëpërmjet kontakteve të drejtpërdrejta. Votuesit i vendosur në këto raporte të reja me politikanit apo subjektin politikë, kthehen sipas Louw390 në një turmë konsumatorësh që “blejnë” ofertën më të mirë në tregun politik. Nisur nga logjika e homo economicus ku oferta më e leverdishme është më e preferuara i detyron partitë politike, të majtë dhe të djathtë, të fokusohen në çështje të përbashkëta. Me konkretisht, shumica e partive nisur nga logjika e maksimizimit të elektoratit fokusohen tek çështje të ngjashme që e shqetëson këtë të fundit si: punësimi,

388 Ibid, f.54 389 Louw, E. ( 2005) The Media and Political Process, London: SAGA, p. 13 389 Bale, T. (2005), European Politics – A Comparative Introduction, London: Palgrave 390 Kajsiu, B. (2009) “Amerikanizimi i politikës ose Rreziku Mediatik”, Polis Nr 8 Tiranë: UET PRESS, f. 70

107

liberalizimi i vizave, taksimi, shteti ligjor, korrupsioni, rritja e pagave etj. Votuesit në këtë rast nuk ndahen as në vlera dhe as në interesa, sepse vlerat janë shndërruar në interesa, ndërsa interesat, si pasojë e vështirësive të vazhdueshme ekonomike, janë njehsuar në kërkesa minimale mbijetese për ndonjë punë, ndonjë rrugë, ndonjë shkollë apo ndonjë vizë. Pikërisht, këto koncepte shënjestërojnë në trajtën e premtimit nga ana e liderëve politik. Roli i medias në transmetimin e këtyre ofertave politike bëhet mjaft i rëndësishëm dhe ajo falë kësaj peshe që merr media fillon dhe dikton rregullat e saj sesi duhet të ambalazhohet kjo ofertë në sytë e publikut.Në këto kushte të reja që dikton media politikanit shpjegon Fuga, “...i duhet të njohë lojën televizive po aq sa i duhet ta bëjë këtë spikeri i lajmeve televizive, këngëtari apo profesionisti i një cirku që jep shfaqjet e veta në televizion. I mbivendosur tek figura, transmetimi televiziv është shumë i shpejtë dhe i duhet të kalojë sa tek njëra çështje tek tjetra. I foluri politik s’mund të bëhet më me deklarata të gjata, por duhet të mbështetet në disa fjalë dhe fjali të shkurtra që me tepër janë ironizime për kundërshtarët, metafora pa ndonjë kuptim të spikatur e të saktë politik, lojëra fjalës, metafora pa ndonjë kuptim të spikatur, arsyetime të sipërfaqshme etj.” 391 Studiuesi Peter Shane,392 jo pa arsye mbron tezën se në kushtet e mediatizimit të politikës, aktivitetet politike që nuk përbëjnë interes për mediat nuk shfaqet. Në të kundërt, gjithçka që gjykohet se audienca ka nevojë ta shikojë shndërrohet në eveniment politik i ditës, ndonëse pesha e saj reale është pothuajse e papërfillshme në raport me problemet apo nevoja reale që kanë njerëzit. Është pikërisht ky efeket i medias që e shtyn Geoffrey Craig393në përfundimin se mediat televizive ka kaluar fazën e pasqyrimit të politikës, sot ajo e prodhon atë. Personalizimi dhe grupet e interesit që qëndroj pas tij marrin gjithnjë e më shumë peshë përkundrejt strukturave bazë të partisë. Ky është një proces që tashmë është mjaft prezent edhe në Shqipëri, ku si pasojë e veçorive kontekstuale shqiptare paraqitet shumë më problematik sesa në vende me demokraci të konsoliduar. Sot më shumë se kurrë, fushatat politike shqiptare po personalizohen.“Edhe pse Shqipëria është Republikë Parlamentare, fushatat elektorale po bëhen gjithnjë e me shumë ‘ala presidenciale’.”394 Në qendër të saj vendosen dy liderët partiak, të cilët përplasen kryesisht si individë dhe jo si ekipe apo parti. Ballë për ballë vendosen vetëm “kandidatët presidencialë”. Për momentin, djathtas kemi Berishën dhe PD-në që e ndjek nga pas, majtas, Rama me PS-në duke injoruar peshën e kandidatëve të tjerë që garojnë. E gjithë media dhe konsulenca marketuese përqendrohet tek ata duke e kthyer rolin e kandidatëve të tjerë thjeshtë si staf mbështetës dhe jo si kandidat që kanë të njëjtën vlerë përball publikut.

391 Ibid, f. 214 392 Shane, M.P. (2004) Democracy Online: The Prespects for Political Revewal Through the Internet, New York: Routledge, p. 5- 8 393 Craig, G. (2004) The Media Politics and Public Life, Australian, Allen & Unwin, p. 6 394 Kajsiu, B. (2009) “Amerikanizimi i Fushatës”, Polis nr 8, Tiranë : UET PRESS, f. 70

108

Gjithashtu, “roli i mesazheve të përçuara nga media tek audienca marrin një vlerë të veçantë.”395Analiza e fakteve konkrete nga realiteti mediatik i vendit dhe ai mbarëbotëror tregojnë se propaganda është njëra prej metodave më të efektshme që mund të përdoret për « ndërgjegjësimin fals » të grupeve të gjëra të popullsisë, nëse njerëzit besojnë atë që dëshirojnë agjentët propagandistikë, përfshirë edhe operatorët e medias, ata «fikin» në mendjet e tyre çdo lloj dyshimi të natyrës njohës rreth mesazhit. Procesi i keqinformimit publik përdor prirjen kolektive për seleksionimin e burimeve « të këndshme » të informacionit, duke siguruar kështu mekanizmin e « mbajtjes nën kontroll të turmave ». Sipas Naom Chomsky – it « populli në demokracitë e zhvilluara mund të kontrollohet në mënyrë më të efektshme nëpërmjet kontrollit të mendimeve.» 396

Në këtë linjë arsyetimi kujtojmë mendimin e përfaqësuesve të shkollës së Frankfurtit, që e shikonin shoqërinë të përbërë nga individë të izoluar që viheshin nën presionin e mesazhit mediatik. Ata e krahasonte rolin e medias në mënyrë metaforike me “shiringën helmuese” që “injektonte” audiencën. Ndjekësit e tyre, adoptuan një variant marksist, duke e vënë theksin tek kontrolli që ushtrojnë pronarët mbi mediat dhe mesazhet që përçojnë ato. Një nga përfaqësuesit e saj pohon: “Ajo ç’ka luan rol në tiparet kryesore të komunikimit masiv sot, është logjika e forcave politike dhe ekonomike, e ushqyer prej pronareve dhe kontrolluesve”397

Mbi këtë logjikë disa sociolog398 rreth viteve 60 – të nuk shpejtuan të parashikonin se televizioni shumë shpejt do të uniformizonte dhe hemogjenizonte pak nga pak të gjithë teleshikuesit duke nënvlerësuar mundësitë e rezistencës nga ana e teleshikuesve. Media, sipas tyre, luan një rol parësor në hartimin e mekanizmave të indoktrinimit të masave. Thelbi i indoktrinimit qëndron tek modelet e imponuara të sjelljes, të mendimit e të përfaqësimit. Në këtë kuadër, shtrohet një pyetje që mbart një problem në përgjigje : A kanë një vizion të qartë njerëzit e pozicioneve të larta në sferën e informacionit mbi reaksionin që duhet të presin kur shkruajnë për njëri tjetrin e më saktë kundër njëri tjetrit ? Në këtë pikë, Chomsky399 dallon tri prirje: e para lidhet me atë që ai e quan « industri të marrëdhënieve me publikun » ; e dyta ka të bëjë me « sferën e intelektualëve publikë » ; e treta është « rryma akademike », pjesë e shkencës politike, që merret me komunikimin dhe informacionin, si pjesë përbërëse e studimeve politike në shtatëdhjetë – tetëdhjetë vitet e fundit. Të tria këto prirje, të cilësuara si « rryma » e çojnë autorin në të njëjtin përfundim: që ndaj popullatës mund të ushtrohet indoktrinim.

Në anën tjetër, media nga vetë natyra e saj të dikton disa rregulla në fazën e ligjërimit që nuk mund t’i injorosh. Në përgjithësi personat që komunikojnë nëpërmjet saj detyrohen të mendojnë siç i etiketon Bourdieu, me “ide të gatshme”. “Idetë e gatshme janë idetë e përgjithshme, të zakonshme, të kudogjendura; por janë gjithashtu ide të cilat ju i keni marrë më përpara dhe kësisoj nuk shtrohet fare problemi i receptivit të tyre nga ana e 395 Craig, G. (2004) The Media Politics and Public Life, Australian, Allen & Unwin, p. 8 396 Chomsky, N. (1997) Media Control: The Spectacular Achievements of Propaganda, The Open Media Pamphlet Series, p. 5 397 Jakubowicz, A. (2005) Encyclopedia of Language and Linguistics, London: Elsevier, p.10 398 Chomsky, N. (1997) Media Control: The Spectacular Achievements of Propaganda, The Open Media Pamphlet Series 399 Ibid.

109

audiencës. Nëse ndodh që të veprohet ndryshe, media humbet audiencë dhe si rrjedhim shkëput marrëdhëniet ndërvepruese me personin në fjalë.”400 Shkëmbimi i ideve të përgjithshme prodhon një komunikim pa përmbajtje por me një formë të caktuar komunikimi. Idetë e përgjithshme, që luajnë një rol të madh në komunikimin e përditshëm, bëhen pjesë dominante e ligjërimit me qëllim që gjithkush të mund t’i receptojë dhe në mënyrë të atypëratyshme.Në këtë kontekst, Pier Bourdieu401 shpjegon se fjalimi politik është një vënie në skenë e një roli; politikani është i detyruar të kthehet në aktor; pjesëmarrësit në një aktivitet politik nuk janë veçse figurantët e një filmi që konceptohet, regjistrohet e transmetohet direkt; sekretarët e propagandës kanë nevojë të jenë regjisorë të shfaqjeve televizive; gjuha, mimika, gjestet, fjalori duhet t’u përshtaten ekranit apo reportazhit publicistik që do ta transmetojë te publiku; duhet gjetur brenda, mundësisht, njëzet sekondave, hajde, tridhjetë sekondave, fjalia provokative që do t’i mbetet ndër mend publikut e do ta shqetësojë atë në një natë pa gjumë; në studiot televizive nuk “fiton” politikani që ka mendimin më të thellë, por, mbi të gjitha, ai që mendon më shpejt, ai që ka performancën më të mirë trupore, ai që është më “hazër-xhevap”; ironia, dialogu, psikologjizimi i situatave janë armët më të mira për fitore politike. Sikurse shprehen një sërë specialistësh të njohur të fushës së komunikimit politika nën influencën e mediave bëhet disi sipërfaqësore. Ligjërimi fillon të përshtatet me kriteret e përcaktuar të medias ku terminologjia teknike, arsyetimi i thelluar dhe argumentat zëvendësohen nga batuta, klishetë, imazhi dhe numri i fjalëve të kufizuara. Është politika që u kërkon medieve kohë, minutash, privilegje televizive dhe media në krahun tjetër kërkon hapësira në tregun e privatizimit reklamë, ligje të përshtatshme, politika favorizuese etj.

Kjo prirje në rritje e politikës i mundëson liderit të jetë në kontakt të përditshëm me elektoratin por me një veçanti, ky i fundit nuk është në kontakt me liderin e vërtetë por me imazhin e tij që e prodhon media.

Mediatizimi i politikës tashmë është kthyer në fakt një fenomen i përbashkët për sistemet politike të shumicës së vendeve demokratike ku varion në proporcione dhe zhvillohet me ritme të ndryshme. Kësisoj, studiuesit sugjerojnë që aktor e sotëm politik i « nënshtrohen procesit të mediatizimit, që po fiton terren me shpejtësi si rezultat i ekspansionit dhe i komercializmit të sistemeve mediatike. »402 Gjithashtu, publiku në këto kushte vendoset në një situatë të re për të gjykuar përformancën e politikës në përgjithësi dhe të lidershipit në veçanti.

8. 3. Televizori, partitë politike dhe elektorati Kur flitet për partitë politike si “produkt” i demokracisë, çështja nuk shtrohet për të ditur nëse partitë i shërbejnë ose jo demokracisë, por se çfarë marrëdhënie krijojnë me 400 Bourdieu, P. (2009) Mbi televizionin. ( Perk. Belina Budina) Polis Nr 8, Tiranë: UET PRESS, f. 171 401 Ibid. 402 Ibid.

110

elektoratin e tyre. Studiuesi Peter Merkel, Thomas & Lew,403 i qëndrojnë idesë se për të analizuar një marrëdhënie të tillë, duhet në radhë të parë të përqendrohemi tek natyra e shërbimeve që ato kryejnë. Në këtë propozim, unanimiteti i autorëve dhe studiuesve është i vështirë. Kjo për vetë kompleksitetin që mbartë fenomeni. Për disa, natyra e shërbimeve nën ndikimin e medias dhe veçanërisht të televizionit, ka marrë një dimension ndryshe nga ai mëparshmi. Mediatizimi i politikës është sot, një nga fenomenet më të përhapura në arenën politike në shumicën e vendeve me demokraci të konsoliduar. Media për shkak të masivizimit dhe influencës, « josh » gjithnjë e më shumë politikën për ta përdorur atë. Kësisoj, politika në kushtet e përdorimit të saj merr dimensione të reja. Në këtë logjikë, « thelbi i procesit politik riformatohet si rezultat i bashkëveprimit të kodit mediatik dhe kodit politik ».404 Kjo do të thotë që, nga njëra anë mediat dhe televizioni në veçanti e paraqesin politikën në përputhje me rregullat e tyre specifike ndërsa, natyra e politikës transformohet si rezultat i dëshirës së pareshtur për t’iu nënshtruar pushtetit të këtyre rregullave. Falë televizionit, politikanët komunikojnë me elektoratin. Tashmë, urat e komunikimit midis elektoratit të gjerë dhe përfaqësuesve të partive të ndryshme politike, realizohen me anë të mesazheve televizive, që jepen nga politikanët dhe konsumohen nga audienca televizive, sidomos gjatë periudhës së fushatës elektorale. Televizioni u jep mundësi kandidatëve që për një periudhë të shkurtër kohore të arrijnë të bëhen të njohur në nivel kombëtar dhe të kenë mundësi të depërtojnë e të fitojnë simpati tek të gjithë shtresat.405Personazhet politikë janë të ndërgjegjshëm për rëndësinë e vizibilitetit të tyre në kanalet televizive si dhe ndikimin e mesazheve që ata përçojnë tek audienca. Kështu që, roli i televizionit në sferën politike bëhet tejet i rëndësishëm dhe nevoja për t’iu përshtatur kërkesave të saj kthehet në domosdoshmëri për këta të fundit. Ky aspekt kushtëzues i medias dhe televizionit në veçanti, “kthen me kokë poshtë deri diku idenë e konsoliduar rreth viteve 70 mbi influencë e politikës në media.”406 Sot, nuk mund të themi se ky ndikim nuk ekziston, por ekspansioni i shpejtë i televizionin në këto dy dekada si dhe shkalla e influencë tek publiku i ka dhënë një status shumë më “arrogant” se më përpara televizionit. “Për shumë specialistë të komunikimit mbrohet teza se sot nuk është media që i nënshtrohet politikës, por e kundërta. »407 Në këtë realitet komunikativ, aktiviteti politik humbet paprekshmërinë e tij me hyrjen e televizionit dhe sot asnjë politikan nuk mund të komunikojë pa kaluar më parë në filtrin e tij. “Fakti i thjeshtë që politikanët nga niveli: kryetar bashkie deri tek Presidenti, duhet të kalojnë patjetër nëpërmjet televizionit për të shkuar tek qytetari, për të transmetuar

403 Thomas, M. Lew, H. (2002) Media democracy: How the Media Colonize Politics: Polity Press 404 Ibid, p. 57 405 Axford, B. & Huggins, R. (2001) New Media and Politikcs, London: SAGE Publication 406 Chomsky, H. (1997) Propoganda and Control of the Public Mind. Cambridge – MA: Crambridge University Press, p. 36 407 Louw, E. (2005) The Media and Political Process, London: SAGE Pulbication, p. 57

111

ofertën politike dhe për të marr miratimin e tyre, dëshmon pikërisht, rolin e përcaktues të medias vizive.”408 Kjo e fundit imponon një mënyrë të caktuar për t’u prezantuar e për të vendosur për problemet që shqetësojnë qytetarët.409 Në këtë dimension të ri komunikimi, partitë politike nga një palë zgjedhje në tjetrën kanë rritur ndjeshëm shpenzimet në drejtim të sigurimit të kohës televizive. Po t’i referohemi kontekstit shqiptar do të vërejmë shuma marramendëse në adresë të sigurimit të aksesit në televizione të ndryshme. Sipas OPEN Data Albania410 zgjedhjet e përgjithshme të vitit 2009 janë administruar nëpërmjet një fondi prej 600 milion lekësh dhe po kaq janë parashikuar për zgjedhjet lokale të vitit 2011. Këto shifra janë 25 herë më të larta se sa në vitin 2005. Njëkohësisht, referuar monitorimit të kryer nga KQZ411 vihet re se zërin kryesorë të shpenzimeve e zënë shumat e akorduara për reklamë televizive.

Subjektet Rezultati i monitorimit Partia Demokratike 119,692,768 Partia Socialiste 70,067,390 LSI 35,932,580 Partia Republikane 12,637,000 Lëvizja G99 8,43,660

Nga monitorimi, rezulton se PR ka shpenzuar vetëm për reklamat politike në pesë televizione dhe fushata hapëse e mbyllëse në tete qytete kryesore, 96% të shpenzimeve të deklaruar, PS, 68.8 % dhe PD 76,2%. Pra shikohet qartë që pjesa më e madhe e shpenzimeve adresohen për tek reklama televizive. Ky investim ka influencuar në sigurimin e kohës televizive. Ky fakt del fare qartë nga monitorimi i kryer nga KKRT-ja412.

SUBJEKTET POLITIKE TVSH TV KLAN

TOP CHANNEL

PARTIA DEMOKRATIKE (PD) 68.23 56.77 14.85 PARTIA SOCIALISTE E SHQIPËRISË (PS)

52.23 54.77 64.90

LËVIZJA SOCIALISTE PËR INTEGRIM (LSI)

17.23 12.08 9.80

408 Kallciu, Nada (2009) Media dhe komunikimi politik, Tiranë: albPAPER, f. 93 409 Axford, B. & Huggins, R. ( 2001) New Media and Politikcs, London: SAGE Publication 410 http://open.data.al (parë për herë të fundit më 3 dhjetor 2011)

411Shenim: Raport i KQZ – (Në kolonën e dytë pasqyrohen shpenzimet sipas monitorimit të bërë (për reklamat në pesë televizione plus shpenzimet e hapjes dhe mbylljes së fushatës nga secila parti në tetë qytete kryesore të vendit, http://www.cec.org.al

412 Shenim: Raport i Drejtorise se Pogrameve per edicionet informative. ( Koha Sinkron per Subjektet Politike) Prill 2009, http://www.kkrt.gov.al

112

PARTIA REPUBLIKANE (PR) 13.42 9.37 6.05 PARTIA BASHKIMI PËR TË DREJTAT E NJERIUT (PBDNJ)

0.72 1.30 0.90

PARTIA DEMOKRACI DHE UNITET (PDU)

5.13 0.52 2.02

PARTIA DEMOKRACIA SOCIALE (PDSSH))

4.73 1.00 2.37

PARTIA DEMOKRISTIANE (LDK) 2.00 0.22 1.97 PARTIA SOCIALDEMOKRATE (PSD) 6.73 0.50 5.03 PARTIA TE TJERA 10.47 3.49 13.58

Në këto kushte, gara bëhet e pabarabartë të paktën vizualisht dhe prirja për të qenë prezent në media, pavarësisht kostove, kthehet në domosdoshmëri. Në këtë logjik, politika dorëzohet pa kushte në kriteret që dikton televizioni duke pësuar transformime rrënjësore qoftë në përmbajtje ashtu dhe në formë. I vetmi shqetësim i saj është sigurimi i fondeve për të përballuar kostot e kripura të televizioneve.

8. 3. 1. Rimodelimi estetik i politikanit

Standardet estetike të konsoliduar nga televizioni përgjatë një kohe relativisht të gjatë, kthehen në modele për t’u imituar nga politikanët. Pikërisht, kjo nevojë e detyron atë të njoh ligjësitë e funksionimit të medias dhe në veçanti të teknikave që e prodhojnë këtë imazh. Siç shprehet Fuga: “... politikanit i duhet të njohë lojën televizive po aq sa i duhet ta bëjë këtë spikeri i lajmeve televizive. Ai/ajo përpara kamerave duhet të flasë, të vishet, të marrë ato pozicione trupore, të bëj të njëjtat gjestikulacione sikurse e kërkon teknika televizive.”413 Në këtë rast, simbolizmi televiziv si gjetje estetike i jep më shumë përparësi sjelljes së dukshme sesa asaj të fshehur po të flisnim me gjuhën e përfaqësuesit të ndërveprimit simbolik, George H. Mead.414

Për të nxjerrë në pah këtë transformim, Pozzato415 ndalet tek veshja si simbol që ndikon në ndërtimin ose ripërcaktimin e identitetit të politikanit. Më tepër sesa t’u përshtatet kodeve shoqërore të paracaktuara ( konformisti, transgresivi, shtëpiakja etj) ose të simbolizojë ideologji të dukshme falë aksesorëve stereotipike (bereta ala franceze, kefyah- ja palestineze, çizmet si Che Guevara etj) veshja bëhet standarde. Për pasojë, imazhi në sytë e publikut standardizohet,bëhet njësh pavarësisht diferencave profesionale, kulturore, ekonomike apo ideologjike që mbartin kandidatët. Larmia e simbolikës së komunikimit jo verbal si shikimi, qëndrimi, gjestikulacioni, shprehjet në fytyrë, përdorimi i hapësirës si dhe intonacioni i zërit, i nënshtrohen simbolikës “tip” të fabrikuar nga televizioni. Ky i fundit e fabrikon dhe e shpërndan atë për konsum tek audienca. Të keqen në këtë rast e pëson telespektatori, i cili e ka të

413 Fuga, A. (2005) Lexime në komunikim, Tiranë: Ora, f. 138 414 Ritzer, G. (2009) Teoria Sociologjike, Tiranë: UFO PRESS, f. 371 415 Pozzato, M. (2008) Semiotika e tekstit, Tiranë: UET PRESS.

113

vështirë të dallojë ngjyresat politike dhe personalitet njerëzore të ndryshme përball një numri të kufizuar simbolesh virtuale të standardizuar që i ofrohen për deshifrim. Të njëjtin fat pëson edhe simbolika verbale. Koha e kufizuar në televizion në njërën anë dhe fuqia e shpërndarjes së mesazhit nga ana tjetër e detyron politikanin të vendos një marrëdhënie sa më gjithëpërfshirëse mes përmbajtjes së mesazhit dhe interesit të audiencës për ta dekoduar atë. Ndërveprimi ndërmjet tyre përcakton formën e adresimit dhe masivizimin në mënyrën e interpretimit.416(Hall, 1980) Pikërisht, shkalla e njohjes së kërkesave dhe preferencave të audiencës përcakton cilësinë dhe suksesin e transmetimit të mesazhit. Janë pikërisht, kompanitë marketuese që preokupohen për këtë aspekt. Ata realizojnë në terren studime të thelluara si dhe anketime periodike për të njohur shkallën e perceptimit të audiencës, me qëllimin final, formulimin e saktë të mesazhit ndaj tyre dhe përcaktimin e mundësive për maksimalizimin e deshifrimit të mesazhit politik. Kjo është edhe arsyeja e kostove të “kripura” që qëndrojnë pas kontraktimit të tyre, pasi ata nuk merakosen vetëm për “trukimin” dhe transmetimin e mesazhit verbal dhe joverbal por edhe për masën e audiencës që do ta konsumojë këtë mesazh. Për ta, tregu njihet si instancë legjitime e legjitimitetit. Në këtë logjik, “idetë e përgjithshme”, që luajnë një rol të madh në komunikimin e përditshëm, tentohet të përfshihen në pjesë dominante të ligjërimit me justifikimin që gjithkush të mund t’i receptojë dhe në mënyrë të atypëratyshme. Kjo kërkesë stimulohet nga televizioni, i cili dikton “tipologjinë” e komunikimit mediatik. Mund të themi se kodet gjeneralizuese i mbivendosen kodeve specifike që ata kanë trashëguar nga e kaluara Mirëpo, duke qenë se të gjithë e synojnë këtë gjë, në finale, ligjërimi i tyre pavarësisht, diferencave profesionale, akademike, ideologjike që ata përfaqësojnë, reduktohet në një numër të kufizuar kodesh.. Ky transformim sipas Fugës (2001) presupozon uniformitet dhe jo variacion, ngjashmëri dhe jo ndryshim. Përmbajtja nuk i adresohet shtresave, grupeve sociale apo niveleve ekonomike, kulturore të ndryshme por, përkundrazi tenton t’i përfaqësojë të gjithë. Publiku vihet përball dëgjimit të të njëjtin zhargon politik, të bazuar në fjalët nëse do ti referohemi kontekstin shqiptar “ korrupsion”, “integrim”, “drejtësi”, “ krizë ekonomike”, “demokraci”, evropianizim, etj. Për të nxjerr më në pah ndikimin e televizionit në përzgjedhjen e kodeve, studiuesi Fabbri (1971) analizon terminologjinë e përdorur në mitingje, sheshe, takime me simpatizantët dhe deklaratave të bëra në televizion. Në rastin e parë, politikanët duke iu drejtuar një auditori të ngushtë dhe për më tepër homogjen nga pikëpamja ideologjike, synojnë të forcojnë dallimet ideologjike me kundërshtarin duke përdorur një simbolikë qartësisht të dallueshme. Ata/ato e dinë se kujt i adresohen dhe kanë mundësi të ndërveprojnë me ta. Në rastin e televizionit duke qenë përball marrësish heterogjenë nga pikëpamja ideologjike dhe duke mos pasur mundësi të shikojnë se kujt konkretisht i adresohen, këto 416 Hall, S. (1980) Encoding/decoding. In Centre for Contemporary Cultural Studies, London: Hutchinson

114

dallime bëhen shumë më të zbutura. Tendenca për t’iu druajtur reagimeve të një publiku të papërcaktuar, kandidatët preferojnë të mbajnë një qëndrim më të zbutur në televizion duke shfaqur kështu një uniformitet përmbajtjesor. Televizioni në këtë rast dikton përmbajtjen e ligjërimit dhe në krahun tjetër zeron diferencat e kandidatëve. Një komponent me shumë ndikim në përmbajtjen e ligjërimit është edhe presioni i kohës televizive. Programacioni dhe spotet publicitare presin, ndaj s’ka shumë kohë në dispozicion për të folur. Ndikimi i kohës në cilësinë e arsyetimit është një temë e vjetër e diskursit filozofik: është dallimi që bën Platoni ndërmjet filozofit që ka kohë dhe njerëzve që janë në agora (sheshi publik) të cilët e kanë me nxitim. Ai thotë, pak a shumë, se në kushte urgjence nuk mund të arrish të mendosh. Dhe një nga problemet më të mëdha që krijon televizioni është çështja e raporteve ndërmjet të menduarit dhe shpejtësisë. A mund të mendohet në kushte shpejtësie? Duke u dhënë mundësi për të folur vetëm njerëzve që arrijnë të mendojnë me ritëm të përshpejtuar, a nuk e dënon veten televizioni që të ketë në gjirin e vet vetëm mendime të shpejta, njerëz, mendimet e të cilëve janë më të shpejta sesa hija e tyre? Kjo bën të mundur që disa politikanë t’i përshtaten këtij kriteri me koston e cilësisë së mesazhit dhe nevojës për t’u shfaqur, ndërsa disa të tjerë jo. Mirëpo, pyetja që ngrihet në këtë rast është se përse disa individë janë në gjendje t’u përshtaten kushteve krejtësisht të veçanta, përse ata arrijnë të mendojnë në kushte kur askush nuk mendo dot? Përgjigjja sipas Bourdieu417është se ata mendojnë me “ide të gatshme”, të cilat janë të përgjithshme, të zakonshme, të kudogjendura për të cilat nuk shtrohet fare problemi i receptimit të tyre. Për gazetarin në këtë rast, shqetësimi është nëse janë përmbushur kushtet e receptimit; a e ka dëgjuesi kodin për të ç’koduar atë që është duke u thënë? Sipas Bourdieu418 kur përcillet një “ide e gatshme”, problemi është zgjidhur. Komunikimi në këtë rast është i atypëratyshëm, sepse, në një farë kuptimi, ai nuk ekziston fare. Ose ekziston vetëm në dukje. Shumë studiues419 të tjerë mbrojnë mendimin se shkëmbimi i ideve të përgjithshme, është një komunikim pa përmbajtje tjetër, përveç formës së komunikimit. Idetë e përgjithshme, që luajnë një rol të madh në komunikimin e përditshëm, kanë lehtësinë që gjithkush mund t’i receptojë për shkak të banalitetit të tyre. Ato janë të njohura si për transmetuesin ashtu dhe për marrësin. Krejt e kundërta ndodh me mendimin që është “antagonist”nga natyra: ai duhet të fillojë demontimin e “ideve të gatshme” dhe mandej të ndërtojë për të demonstruar. Mirëpo, shpalosja e mendimit “reflektiv” është e lidhur ngushtë me kohën. 8. 3. 2. Raportet asimetrike, gazetar - politikan Një rol të rëndësishëm, televizioni i ofron edhe gazetarit. Ai zëvendëson rendimentin e mijëra specialistëve të aparateve organizative të partive. Roli i tij për shkak të efektit tek elektorati bëhet përcaktues. Postulati i famshëm i Berkeley “Të jesh, do të thotë të shihesh” materializon më së miri rëndësinë që i atribuohet kohës televizive që administron gazetari. Sot, “shumë politikan kanë bindjen se të jesh politikan do të thotë të

417 Bourdieu, P. (2009) Mbi televizionin, Polis, Tiranë: UET PRESS (përkth. Belina Budina), f. 91 418 Ibid. 419 Bennett, L. Entman, R. (2001) Mediated Politics : communication in the future of demoracy, Cambridge University Press

115

shfaqesh në televizion, pra më konkretisht, të jesh i dukshëm për gazetarët, të shihesh me sy të mirë prej tyre, gjë që nënkupton bërjen e kompromiseve dhe komprometim reciproke në shkëmbim të kohës televizive.”420 Audienca e emisionit të tij, shikohet si mundësi e mirë për t’u transformuar nesër në kapital elektoral dhe anasjelltas, popullariteti i politikanit shikohet si një rast i volitshëm për të rritur audiencën e emisionit. « Në këtë raport reciprociteti nuk kuptohet mirë se kush është në varësi të kujt. Është politikani që përdor gazetarin?Apo është gazetari që përdor politikanin? Në fakt, kemi një strukturë ku nuk gjenden dot fillimi dhe fundi. Është një univers rrethor, pa fund e pa fillim, pa pasoja e pa shkak. “Politikani u kërkon gazetareve imazh, kohë, minutash, privilegj televiziv, fjalë të mira, ndërsa gazetari kërkon, audiencë, reklamë, sponsor dhe favore nga ky i fundit.”421 Brenda kësaj strukture të pashmangshme ngjizet imazhi i politikaneve dhe suksesi i gazetarit. Kjo dialektik orienton politikanin në përzgjedhjen e emisioneve televizive dhe gazetarin në seleksionimin e politikanit. Mirëpo, nuk mungojë zëra si Bourdieu që shprehen se në emër të kredos liberale në jo pak raste konkurrenca bëhet homogjenizuese. “Sigurisht nuk kam asgjë kundër konkurrencës, por vërej, që kur ajo vepron ndërmjet gazetarëve ose gazetave që u nënshtrohen të njëjtave rregulla, të njëjtave sondazheve, të njëjtave njoftime edhe konkurrenca bëhet homogjenizuese.”\422Tendenca për të përzgjedhur të ftuarin më të rëndësishëm nga pikëpamja e statusit dhe me popullaritet i shtyn gazetarët në finale t’u adresohen personave të njëjtë. Në këto kushte kufizohet ndjeshëm hapësira televizive për politikan të tjerë që nuk i posedojnë këto kritere. Le ta konkretizojmë këtë gjë në kontekstin shqiptar duke iu referuar disa të dhënave të publikuar nga monitorimi i KKRT.423

Aktoret Politik TVSH TV KLAN TOPCHANNEL Bamir Topi 5.30 4.10 5.02 Sali Berisha 76.88 46.95 22.33 Josefina Topalli 9.28 3.60 0.65 Edi Rama 10.10 11. 0.2 31.53 Ilir Meta 21.23 21.08 7.62 Lulzim Basha 19.87 11.65 Genti Strazimiri 12.32 Taulant Balla 4.92 Aktor te tjere 136.57 63.33 64.88

Padashje, krijohet një rreth vicioz, ku statusi apo popullariteti tërheq interesin e gazetarit dhe ky i fundit riprodhon statusin dhe popullaritetin e politikanit. Giovani Sartori424 jo pa

420 Louw, E. (2005) The Media and Political Process, London: SAGE Pulbication, p. 123 421 Bennett, L. Entman, R. (2001) Mediated Politics : communication in the future of demoracy, Cambridge University Press, p. 89 422 Bourdieu, P. (2009) “Mbi televizionin”, Polis Nr 8, Tiranë: UET Press (përkth. Belina Budina), f. 72 423 http://www.kkrt.gov.al (parë për herë të fundit më 12 Nëntor 2011) 424 Sartori, G. ( 2010) “ Homo Videns, televizioni dhe Post- Mendimi i Giovanni Sartor-t,” Polis N. 10, Tirane: UET PRESS, f. 147 ( përkthe. Nexhipi, A.)

116

arsye pohon se ekrani për hir të besueshmërisë që gëzon imazhi mbi fjalën është pilotuesi kryesor i opinioneve dhe në shumicën e vendeve, publiku mendon sidomos në funksion të asaj që televizioni e shtyn të mendojë. Në rastin tonë televizioni e shtyn të mendojë vetëm për një numër të kufizuar kandidatësh ose subjekte politike, të tjerët që nuk e kanë këtë akses për publikun nuk ekzistojnë. Pra, ndodh ajo që ka theksuar Bernard Cohen, mediat nuk na thonë se ç’duhet të mendojmë por për çfarë duhet të mendojmë. Të ngjashëm me këtë argument, Elisabeth Noelle Neumman (1993) mbron idenë se media ndërhyn në hapësirën sociale duke e kufizuar larminë e zgjedhjeve. Nevoja për të siguruar akses në televizion dhe hapësirat e kufizuara në krahun tjetër e bëjnë shumë të rëndësishëm rolin e gazetarit. Është më shumë politikani, i cili ka nevojë për gazetarin dhe jo ky i fundit. Në këtë raport asimetrik, shijet e gazetarit kthehen në sfidë përshtatje për politikanin, njëkohësisht përmbushja e interesave të ngushta të gazetarit kthehen në detyrim për politikanin. Nuk është gazetari që i serviloset politikanit por e kundërta. Nuk është politikani që dikton agjendën e gazetarit por është ky i fundit që përcakton agjendën e politikanit. Mirëpo, jo radhë herë ndodh që gazetari i udhëhequr nga parimet e brendshme të mjeshtërisë së tij, nga vizioni për botën, formimi kulturor, karakteristikat individuale, logjika e profesionit por edhe nga interesat e ngushta, të përzgjedh në tregun politik, ato politikan që u përshtaten kategorive të tij të perceptimit dhe të interesit. Gara ndërmjet politikanëve zhvillohet në shkallën e përshtatjes dhe të përmbushjes së interesave të gazetarit. Me kalimin e kohës gazetarit nuk ka nevojë të rriskojë tek persona të tjerë. Ata janë të disponueshëm dhe të gatshëm në çdo moment, qoftë për të dhënë ndonjë intervistë apo për të qenë të pranishëm në emision. Mjafton t’i referohemi të ftuarve në disa nga emisionet politike më të ndjekura në televizionet shqiptare për ta spikatur këtë gjë. Ky kufizim, nuk manifestohet vetëm tek të ftuarit por edhe në përzgjedhjen e temave për diskutim. Gazetari përthith si informacion nga jashtë vetëm ato lajme dhe mesazhe që përputhen me strukturat e tij të brendshme ideologjike dhe kulturore, si dhe interesin e ngushtë personal. Ai, vepron si një sistem që transmeton informacion vetëm pasi ka filtruar atë që është në përputhje me strukturën dhe idealin e vet të brendshëm. Pjesa tjetër e informacionit përjashtohet. Puna nuk është se ky mënjanim ndodh në mënyrë të qëllimshëm në rastin më të mirë, por gazetari apo drejtuesi duke e parë nga perspektiva e tyre personale, beson se këto lajme janë pa kurrfarë rëndësie. Injorohet faktin se “syzet” e gazetarit, jo në pak raste nuk janë të ngjashme me “syzet” e publikut dhe anasjelltas. Në këtë mënyrë gazetari e e analizon realitetin duke e parë nga lartë – poshtë dhe asnjëherë nga poshtë – lartë. Janë temat e përcaktuara nga vetë gazetari ato që përcaktojnë agjendën e medias. Në këtë rast krijohet një hendek ndërmjet pritshmërive të publikut dhe interesit të gazetarit. Kufizimi i shijeve të tij implikon larminë e tematikave për t’u diskutuar. Jo radhë herë ndodh që tematika e debatit është larg problemeve dhe kërkesave të audiencës. Kjo është një fenomen i zakonshëm në formatet e emisioneve si “Opinion” në TV Klan; “ Top story” dhe “ Shqip” në Top Channel, “Fakt” në UTV. “Logo” TVSH etj, “Studio

117

24” në News 24425 etj, ku sipas monitorimit të kryer nga KKRT për vitin 2009 bie në sy mungesa e diversitetit të problematikave dhe numri i kufizuar i të ftuarve. Një aspekt tjetër i rëndësishëm është ndërtimi i paneleve të debateve televizive, i cili është vendimtar për cilësinë e performancës së politikanit apo subjektit politik. Gazetari për shkak të eksperiencës posedon, një listë të personave që nuk e refuzojnë ftesën, që e kushtëzojnë ardhjen e tyre në varësi të të ftuarve apo tematikës apo të personave që e kanë refuzuar ftesën mëpërpara. Kompozimi i panelit në shumë raste ideohet në funksion të qëllimit të gazetarit por nuk mungojnë edhe rastet kur paneli kompozohet në interes të një force politike apo evidentimit të një kandidati të caktuar. Kjo e fundit arrihet duke e dominuar panelin me të ftuar nga njëri krah politik ose duke ftuar persona që dihet që janë nën nivelin e të ftuarit të preferuar. Në këtë rast publiku, krijon një ide për më të mirin në bazë të asaj që i ofrohet nga televizioni dhe jo asaj që është në të vërtetë. 8. 3. 4. Ekspozimi i aspekteve intime tek audienca Personalizimi i politikës është një tjetër dimension, të cilin e mundëson televizioni. “Përhapja e kulturës së individit dhe e marketingut politik që e shesin politikanin si një produkt, çojnë në një kërkim të shfrenuar të famës dhe ekspozimit të intimes në kuadrin e një konkurrence të re të kanaleve televizive.”426Jeta private bëhet publike dhe jeta publike bëhet private. Politikan siç e përshkruan me shumë realizëm specialisti i komunikimit Bakalli “...vendos të mos e çojë kohën dëm. I udhëhequr nga dëshira për të qenë njeriu më i lakmueshëm mediatikisht vendos në çdo lëvizje të tij, në rrugë, shtëpi, në mal a det, të ketë një kamerë mbrapa. Mijëra njerëz nëpër largësira anonime qëndrojnë ekraneve televizive dhe shohin nga afër veprimet rutinore të tij. Mijëra njerëz marrin pjesë në jetën private të tij, një jetë, të cilën vetëm me një farë naiviteti mund ta quash jetë private.”427Kjo formë komunikimi raporton atë që Chaffey (2009) e quante shpërndarja e përmbajtjes individuale tek konsumatori.

Televizioni e zgjeron hapësirën publike të diskutimit duke shuar mjaft dallime midis hapësirave politike dhe hapësirave familjare. Kandidatët më të favorshëm bëhen subjekt i çështjes dhe pjesë edhe pse raportimi rreth tyre ka tendencë për të qene i orientuar rreth një tematike të caktuar dhe kërkon të provokojë interes publik dhe pjesëmarrje publike. “Ata ndërmarrin fushata, strategjitë e të cilave ngrihen mbi çimentimin e statusit dhe figurës së kandidatit favorit, apo të kompensimit, në rast se një status i tillë mungon.”428 Vëmendja e medias përqendrohet tek karakteri i kandidatit.

Sigurisht, ky koncept ka ndryshuar në mënyrë të dukshme që nga themelimi i republikës kur karakteri përcaktohej në terma aristetoliane – një bashkësi e vëzhgueshme zakonesh dhe vesesh. Psikologjia frojdiane e ka ndryshuar përkufizimin, për të përfshirë edhe motivimin, subkoshiencën dhe marrëdhëniet që ndihmojnë për të na formuar të gjithë si

426 Migret, E. ( 2010) Sociologjia e komunikimit dhe e mediave, Tiranë: UET PRESS, f. 260 427 Bakalli, G. (2011) “Recetë për përjetësinë”, Mapo, Tiranë: UET PRESS, f. 10 428 Patterson, Ph. Wilkins, L. ( 2010) Etika në Media: Çështje dhe Raste, Tiranë: UFO PRESS, f. 202

118

njerëz. Gazetarët, në shkrimet apo komentet e tyre merren me çështje që lidhen me të ashtuquajturin “ karakter politik”, ku ndërthuren personaliteti me performancën publike, brenda një konteksti të caktuar kulturor e politik. Kjo prirje manifestohet edhe në realitetin tonë. Kujtojmë, përmbajtjen e fushatave të fundit për të faktuar këtë gjë. Më konkretisht, fushata e personalizuar e PD kundrejt kandidatit për Bashkinë e Tiranës Edi Rama në 2007 dhe fushata e PS kundrejt kryeministrit Berisha në zgjedhjet e fundit të 2011.

E gjitha fushata u përqendrua në etiketimin dhe nxjerrjen në pah të karakterit të këtyre personave. Strategjia e marketingut politik u përqendrua në evidentimin e cilësive të figurave politike dhe shumë pak në aspekte programore apo doktrinarë. Në një farë mënyre jeta politike, personazhi politik duke shkuar “live” në ambientet familjare u kthye në objekt komentesh. Ishin pikërisht, konvencionet sociale që shërbyen si kriter vlerësimi për komponent të tillë psikosocial dhe në fund bënë diferencën.

8. 4. Roli i rrjeteve sociale në politikë Shfaqja e internetit në dhjetëvjeçarin e fundit ka mundësuar një kanal të ri komunikimi masiv. Sikurse kemi parë, E-mail, Facebook, Twitter, Skype etj, janë ilustruesit më të mirë të këtyre formave. Shumë studiues të medias kabllor kanë parashikuar se (TV, filma, regjistrues zëri, gazeta dhe revista) brenda një periudhe të shkurtër kohore do të kalojnë në formë digjitale dhe do të shpërndahen përmes internetit duke e bërë kanalin e vetëm më të rëndësishëm komunikativ. Potenciali i tij i madh e ka bërë atë fillimisht një utopi të mbështetur nga të gjithë ata që ëndërrojnë të ngrenë, falë magjisë së një teknike të re një Cyrberie, “një fshat planetar” siç shprehet Marshall Mcluhan, të themeluar mbi lirinë, inteligjencën, njëkohësishmërinë dhe vëllazërinë e shkëmbimit pakufi. Interneti në optikën e shumë studiuesve vlerësohet si mjet i volitshëm në intensifikimin e kontakteve mes njëri tjetrit me ose pa anonimat, dhe në të njëjtën kohë, në kapërcimin e hierarkisë shoqërore. Manuel Castells,429 është njëri prej tyre që ve në dukje faktin se interneti i përgjigjet dëshirës për t’u përfshirë në një botë rrjetesh, pa shtresëzime. Kjo paraqitje unidimensionale e shoqërisë i fshin të gjitha dallimet shoqërore. Kësaj fryme pozitiviste, nuk i mungojnë kritikët. W. Lance Bennett dhe Robert Entman, të cilët shprehen: “përdorimi i internetit “mbështetet mbi një model difuzionizmi (nga më të pasurit dhe më kompetentët tek më të varfrit dhe më pak kompetentët). Mosha konsiderohet variabël me peshë në strukturën moshore, pasi sa më i ri të jesh në moshë aq më shumë rritet probabiliteti për të përdorur internetin.” 430 Pikërisht, janë këto komponent që kushtëzojnë mundësinë dhe cënojnë barazinë e shanseve për të pasur akses në internet.

429 Castells, M. (2009) Communication Power, New York: Oxford University Press 430 Bennett, L. Entman, R. (2001) Mediated Politics:Communication in the future of democracy, New York: Cabridge University Press

119

Megjithatë, pavarësisht këtyre kritikave jo pa bazë, analizat e para sasiore të përdorimeve, vënë në dukje një element befasues, që e zbeh deri diku forcën e argumenteve të mësipërm. (Boullier, Charlier 1997, Chiaro dhe Fortunati, 1999, Hadon, 1999) Asnjë teknikë komunikimi nuk është përhapur kaq shpejtë në kaq pak kohë, pavarësisht se përdorimet profesionale në shumicën e rasteve kufizohen vetëm tek lexim/dëgjimi i mesazheve dhe në konsultimin e një numri të reduktuar faqesh. Falë shtypit elektronik, faqeve personale blogjeve interneti ofrohet si media e intimitetit ku mund të shprehen emocionet dhe opinionet. Këto grupe ad hoc të bashkuar nga përvoja dhe /ose praktika e përbashkët, sipas Becker dhe Slaton “po zënë një pozicion origjinal në hapësirën shoqërore. Ato janë në të njëjtën kohë produktive dhe nga ana kulturore dhe jetëshkurtër për nga kohëzgjatja e shoqërueshmërisë.”431 Përqindja e përdoruesve të internetit për Evropën sipas Internet World Stats432 përllogaritet rreth 48.1%, kurse për gjithë botën 21.9%. Kontinenti me përqindjen më të madhe të përdoruesve të internetit rezulton të jetë Amerika e Veriut me 73.6%, kurse kontinenti me përqindjen më të ulët mbetet Afrika me 5.3%. Për sa i përket Evropës, numri i përdoruesve arrin në shifrën 475 milionë, duke nënkuptuar më shumë se gjysmën e popullsisë. Shtetet me përqindje më të lartë përdoruesish të internetit renditet e para Islanda me 97.6 %, Norvegjia me 94.8 %, Suedia me 92.5 %, Holanda me 88.6 % dhe Danimarka me 86.1 %.

Ndërsa, për sa i përket përdoruesve të Facebook433 është për t’u veçuar shifra e përgjithshme e përdoruesve në të gjithë botën, e cila për momentin është 582.438.000. SHBA, Indonezia, Britania e Madhe, Turqia dhe Franca janë shtetet që renditen të parat për sa i përket numrit të anëtarëve në Faceboook. Më poshtë paraqitet në formë tabelare numri i anëtarësisë.

Shteti Përdoruesit 1. SHBA 146 805 000 2. Indonezi 31 784 080 3. Britani 28 935 380 4. Turqi 24 1 43 980 5. Francë 20 469 420 6. Filipines 18 901 900 7. Meksika 18 243 080 8. Italia 17 812 800 9. Kanadaja 17 522 780 10. India 16 915 900 66. Shqipëria 1. 011 760

Ky evolucion teknologjik, është parë nën optikën e ndikimit politik në shoqëri. Kjo për faktin e thjeshtë se pas çdo vale të teknologjive të reja lindin shpresa për një përsosje të demokracisë nëpërmjet zbatimit të mjeteve të fuqishme që mundësojnë kapërcimin e

431 Becker, T. Slaton, D. Ch. (2000) The Future of Teledemocracy, London: PRAEGER, p. 57 432 Internet Words Stats, www.internetworldstats.com . 13 Qershor 2010 433 Shënim: Miniwatts Marketing Group, Qershor 2010

120

bllokimeve institucionale, ndërhyrjet e pretenduar të masmediave në informimin dhe largimin e qytetarëve nga jeta e qytetit. Në vitet 70 falë shpërthimit të sistemit numerik u hodhën në qarkullim shprehje të tipit “teledemokraci”, dhe më vonë “demokraci elektronike” apo “kiberdemokraci” duke nënkuptuar krijimin e shanseve për një shoqëri pa ndërmjetësues. Tek disa autor u krijua shpresa se qytetarët me zhvillimet e reja të teknologjisë kanë mundësi të mëdha informimi falë aksesit në site interneti. Madje, jo vetëm kaq por rriten ndjeshëm mundësitë: për t’u shprehur lirshëm në forume elektronike, për të emëruar ose shkarkuar të zgjedhurit si dhe për të përcaktuar prioritetet politike, në kuadrin e një “demokracie të konsoliduar.” Kjo frymë pozitiviste, ofron shanset në atë çfarë Barry Holden e theksonte në veprën e tij “The Nature of Democracy” ku demokracia duhet të ishte “një sistem politik, në të cilin të gjithë njerëzit, të marrin, ose të kenë të drejtën të marrin vendime mbi çështje të rëndësishme të politikës publike. “Ç’ka nënkuptonte barazinë politike të individëve, pasi në duart e çdo personi ndodhej një pushtet i barabartë.”434 Pikërisht, teknologjia mund ta aktualizojë këtë dimension shumë të rëndësishëm të demokracisë. Mirëpo, nuk mungojnë autorë që i kundërpërgjigjen kësaj perspektive duke argumentuar se teknologjia nuk bën gjë tjetër veçse krijon pabarazinë e zakonshme, duke i ofruar grupeve të mëdha mundësi më të shumta për të kontrolluar procesin politik. Madje, ka shumë gjasa që të aktivizohen të njëjtët grupe dhe shtresa qytetarësh që janë tepër të ndjeshëm ndaj politikës dhe që kanë kulturë dhe kohë për t’u marrë me këtë gjë. Në këtë logjik, mundësitë për përfshirjes e personave të ç’interesuar ndaj politikës është shumë e vogël. Pavarësisht, kriticizmit në fjalë, çështja e demokracisë elektronike nuk është pa kuptim. Sot, individët kanë gjithnjë e më shumë akses në informacione. Me pak fjalë, po ndodh ajo që Gianni Vatimo e ka quajtur “marrja e fjalës nga subkulturat”. Sipas tij, “e gjitha kjo, mund të konsiderohet si një formë çlirimi dhe shenjë e demokracisë nga poshtë. Njerëzit po intensifikojnë kontaktet duke injoruar hierarkitë shoqërore dhe largësitë fizike.”435 Në këtë kontekst, nuk mungojnë autorë të tjerë që besojnë se interneti mund të luaj një rol të rëndësishëm si mjet dhe nxitje për pjesëmarrje të drejtpërdrejtë të qytetarëve. Madje, shkojnë më tej duke pretenduar se mund të përsëritet ajo ngritje kulturore që Stuart Mill vëren në Athinën klasike. Më konkretisht autori shprehet: “Pavarësisht nga të metat e sistemit social dhe të ideve sociale e morale të antikitetit, pjesëmarrja në dikastere dhe në fe e ngritën nivelin intelektual të qytetarit të mesëm athinas shumë më lart nga çfarë ishte arritur ndonjëherë me masa të tjera njerëzish në kohë të lashta e modern.” 436

434 Holden. B. (1974) The Natyre of Democracy, University of Michingan, p. 19 435 Zanchini, G. (2005) Teledemoracia: nënshtetas kokë ulur apo qytetar, Tiranë: I.SH.M, f.48 436 Mill, S. (1861) Consideration on representative Gouverment, The liberal Arts Press, P. 53

121

“Ndër apologjetë më të flaktë të kësaj linje janë Yoneji Masuda (1981) dhe Alvin Toffler (1981) të cilët i thurin lavde demokracisë pjesëmarrëse ku qytetari falë komunikacionit elektronik, jetës pa kokëçarje materiale dhe me shumë kohë të lirë në dispozicion, ka më shumë hapësira të kërkojë vetë realizimin dhe të vendos drejtpërdrejtë për gjithçka që ka të bëjë me të.”437 Këtë optimizëm e gjejmë edhe tek Pierre Levy (1996), i cili mendon se teknologjia mund ta zgjidh këtë antikap të sistemit, pasi mund t’i mundësojë secilit të kontribuojë në trajtimin e problemeve të përbashkëta. Vlerat e padiskutueshme e argumentuese që parashtruam më lartë, gjithsesi nuk nënkuptojnë të qëndruarit në pozita të mbyllura. Në lidhje me këtë aspekt Stefano Rodota shkruan: “Nuk është fjala të paragjykosh demokracinë elektronike thjeshtë me një “po” apo një “jo”, por duhet të vlerësosh me përpikmëri dhe rast për rast kushtet e përdorimit dhe efektet e teknologjive të ndryshme, që mund të ndryshojnë së tepërmi në funksion të konteksteve specifike, sistemeve të veçantë politike dhe sociale ku ato gjejnë zbatim.”438 Në këtë kuadër, paraqet interes, ndërmarrja e një analize në kontekstin shqiptarë, pikërisht për të parë implikimet e mundshme të internetit në raportet politikë – publik, veçanërisht, në adresë të ideologjisë.

8. 4. 1. Masivizimi i përdorimit të rrjeteve sociale në Shqipëri

Në Shqipëri, vitet e fundit vihet re një rritje e ndjeshme e numrit të përdoruesve të internetit. Sipas statistikave të publikuara nga ITU (International Telecommunication Union)439 numri i përdoruesve sa vjen dhe rritet.

Megjithatë, vlen të theksohet se pavarësisht treguesve pozitiv të paraqitur më sipër, numri i përdoruesve mbetet i vogël, në krahasim me vendet e Evropës Juglindore. Kjo diferencë del në pah akoma më shumë nëse krahasohemi me mesataren e të gjitha vendeve të Evropës që arrin në 47.7 %, dhe Amerikës së Veriut që është 73,1%.440

437 Zanchini, G. (2005) Teledemoracia: nënshtetas kokë ulur apo qytetar, Tiranë: I.SH.M, f. 56 438 Rodota, S. (1973) Elaboratori elettronici e controllo sociale, il Mulino, Bologna, p 571 439 http//w.w.w.itu.int/ITU-D/ict/index.html, 2009 440 Zguri, R. (2009) Komunikimi bashkohor midis shqiptarëve, “Komunikimi online në realitetin shqiptarë”, Tiranë, f. 126

Viti Nr. i përdoruesve % e përdoruesve

2000 2,500 0,1% 2002 30,000 1.0% 2005 75,000 2,4%

2007 471,200 15,3%

2010 1,049,427 43.5 %

122

Përsa i përket Facebook, në Shqipëri, aktualisht janë afërsisht më shumë se 1 milionë përdorues të tij. Të dhënat e marra në fund të muajit nëntor nga “Social Bakers”441, tregojnë për një shifër rreth 46% përqindje të përdoruesve të grup moshës 18 dhe 24 vjeç, dhe 22% të grup moshës 25 – 34 vjeç. Ndërkohë, që nga pikëpamja gjinore, 66% janë përdorues meshkuj dhe 34% janë femra. Më poshtë ilustrohet në formë tabelore shtrirja moshore e përdorimit të Facebook.

Në lidhje me numrin e përdoruesve me akses broadband në Internet, të dhënat janë optimiste, për faktin se numri ka arritur në 110 mijë, prej të cilëve, 100 mijë janë familje. Këto të dhëna tregojnë për një penetrim prej 3.4% për banorë dhe 12.5% për familje për vitin 2010.442 (Tabela e mëposhtme paraqet të dhëna deri në gjashtëmujorin e parë të vitit 2010, mbi numrin e pajtimtarëve celulare të detajuar në abonentë Familjarë dhe Biznes si dhe përdoruesit e shërbimeve të aksesit në Internet.)

Numri i pajtimtarëve që përdorin celurarin për akses në Internet

Kompania AMC 835,356 Kompania Vodafon 39, 049 Kompania Eagle 175,022 Totali 1,049,427

Autoriteti i komunikimeve elektronike dhe postare (2010) Këto të dhëna, mundësojnë një mënyrë të re komunikimi. Falë tij, publiku mund të jetë shumë herë në mënyrë sasiore por edhe më shpejt i informuar se më parë në krahasim me edicionin informativ apo edhe debatet televizive. Pikërisht, zgjerimi i tij rrit shpresën për pjesëmarrje dhe ndërtimin e urave te reja të komunikimit ndërmjet qytetarit dhe politikanit. Kjo tendencë e evidentuar edhe në Shqipëri nën optikën e Louw “vlerësohen si hapësira të reja të komunikimit, të cilat përmirësojnë ndjeshëm demokracinë. Realizimi në kohë reale i sondazheve të opinionit, votimeve elektorale, referendumet popullore, krijojnë 441 Shenim: www.socialbeker.com, 24 Nentor, 2010 442Autoriteti i komunikimeve elektronike dhe postare, (2010) Treguesit Statistikorë të tregut të komunikimeve elektronike për 6 mujorin e parë.

123

premisat e zbatimit të një forme të re të demokracisë së drejtpërdrejtë.”443 Këto përfitime që rrjedhin nga përdorimi i internetit, jo pa arsye, kohët e fundit kanë tërhequr vëmendje si nga subjektet politike, ashtu dhe nga ana e opinionit publik. Në rastin e Shqipërisë, dy zgjedhjet e fundit dëshmojnë për një tendencë në rritje të përdorimit të internetin në funksion të zgjerimit të rrjetit social. Mungesa e sondazheve profesionale për të marrë mendimin e qytetarit si dhe shpenzimet në rritje për organizimin e fushatës kanë shtyrë kandidatët dhe subjektet politike që të gjejnë forma të reja për të ndërtuar urat e komunikimit me qytetarët në mënyrë sa më efikase dhe sa më pak kosto. Dhe në fakt, në ndryshim nga fushatat e kaluara, në këto dy zgjedhje, partitë politike i kanë dhanë një rëndësi të posaçme zgjerimit të rrjetit social. Për herë të pare, rrjetet sociale u përdorën për marketing politik duke paguar shërbime shtesë për të azhurnuar faqet e tyre zyrtare online. Nga një monitorim i kryer në muajin prill të vitit 2009 nga revista “Monitor”444 në tre rrjete sociale Facebook, Myspace dhe Hi5 u konstatua se tre forcat kryesore PD, PS dhe LSI ishin prezent dhe shumë aktiv në Facebook. Partia Demokratike kishte pesë faqe me emrin Partia Demokratike e Shqipërisë dhe tre faqe të forumeve rinore në Kavajë, Vlorë dhe Korçë. Në pesë faqet e PD, anëtarët dhe simpatizantët ishin përkatësish 3644, 547, 108, 2261 dhe 2217 anëtarë, ndërsa në forumet rinore në rrethe ishin 103, 101 dhe 101 anëtarë. Ndërsa, Partia Socialiste kishte vetëm dy faqe me emrin e saj me numër anëtarësh, përkatësisht 1744 dhe 2729 anëtarë si dhe një faqe me emrin “e majta shqiptare” me 2300 anëtarë. Pavarësisht se numri i anëtarësisë është shumë i vogël në raport me numrin e përgjithshëm të përdoruesve, mund të thuhet se të paktën ka një ndërgjegjësim në rritje nga ana e subjekteve politike për të gjetur rrugë të reja komunikimi me publikun. Kjo, jo vetëm për shkak të mundësive lehtësuese që ofron interneti por edhe si nevojë për të kapërcyer hendekun e madh që është krijuar ndërmjet elitës dhe qytetarëve të zakonshëm ku siç dihet numri i abstenuesve sa vjen dhe rritet. Robert Dahl referuar situatës së ngjashme në vende të tjera, nënvizon: “problemi në fjalë është një ndër çështjet kyçe të demokracive moderne, dhe sistemet ndërvepruese të telekomunikacionit ofrojnë një lloj zgjidhje.” 445Këto forma të reja i mundësojnë qytetarit t’i ik “mediokracisë” nëse i referohemi termit të Thomas Meyer ku qytetari zhvlerësohet plotësisht dhe ky i fundit të mund të marrë një rol tjetër Gjykuar në këtë formë, fushatën elektorale për zgjedhjet vendore 2011 mund ta konsiderosh si fushatën e parë të përdorimit masiv të internetit për realizimin e komunikimit ndërmjet kandidatëve, partive politike dhe elektoratit. Në këto përpjekje të para vërehen dukshëm tek disa kandidat mungesa e eksperiencës në mënyrën e përdorimit të tij. Njëkohësisht, edhe tek publiku i gjerë.

443 Becker, T. Slaton, D. Ch. (2000) The Future of Teledemocracy, London: PRAEGER, p. 135 444 Monitor (2009) “Studim i rrjeteve social në Shqipëri”, 27 Prill, f. 13 445 Dahl, R. (1989) Democracy and its critics, New Haven: Yala University Press

124

Ndërmjet studiuesve ekziston tashmë konsensusi që një formë e tillë komunikimi të jetë efikase, i nevojiten katër elementë: aftësia dhe kultura e komunikimit i vetë kandidatit dhe partive politike, ndërgjegjësimi i qytetarit për të pritur mesazhe virtuale, aftësia e stafeve elektorale për të prezantuar imazhet dhe mesazhet e përzgjedhura dhe me efektivitet tek zgjedhësit si dhe një element në dukje teknik por thelbësor: njohuri mbi internetin, ky model po fillon të funksionojë me gjithë vështirësitë e fillimit. Referuar këtij modeli, në zgjedhjet e fundit vërejmë që në Facebook janë hapur llogari të paguara nga dhjetëra kandidatë për kryetar bashkie. Në të njëjtën kohë me qindra e mijëra fansa janë regjistruar në to. Mirëpo ndryshe nga ajo çfarë bëhet në vende me traditë në këtë fushë, tek ne, kandidatët apo partitë politike nuk kanë publikuar programet elektorale, apo propozime të temave për debat, madje asnjëri nuk ka caktuar një datë apo kohë bisedimi virtual me fansat, mbështetësish apo kritikët, me përjashtim të dy kandidatëve për Bashkinë e Tiranës, Basha dhe Rama. Këta të fundit bëjnë përjashtim për shkak të konsulencës së ofruar nga kompanitë marketuese. Megjithatë, pavarësisht këtyre problemeve që vijnë si pasojë e mungesës së eksperiencës, nuk kanë munguar të shfaqen interesa për këtë mënyrë komunikimi. Shumë persona e kanë gjykuar këtë teknikë të re komunikimi të përdorur nga kandidatët dhe partitë politike si një mundësi e mirë për të ndërtuar urat e komunikimit. “Në përgjithësi, është i njohur fakti se njerëzit marrin pjesë kur veprimi i tyre ka njëlloj peshe, një efikasitet dhe kur kjo nuk kërkon ndonjë mundim të veçantë.”446 E njëjta logjike funksionon edhe në rastin shqiptar. Në opinionet e shumë përdoruesve të internetit dalë nga një sondazh i organizuar për këtë qëllim447 theksohet argumenti se ata nuk kanë gjetur asnjëherë një terren të hapur ku të mund të diskutojnë me kandidatët politikë duke propozuar idetë, nevojat apo kërkesat e tyre. Pikërisht, realitetet e reja të ofruara në këtë fushatë kanë zgjuar këtë interes. Numri i lartë i fansave në Facebook të kandidatëve për Bashkinë e Tiranës brenda një periudhe shumë të shpejtë mbështet këtë argument.

Këto tendenca të shfaqura në fushën e komunikimit politik i kanë gjetur shumë studiues vendas të papërgatitur në aspektin e parapritjes apo analizimit të tij. Mungojnë studimet dhe analizat sasiore apo cilësore për të tilla tema. Kështu që në të tilla kushte çdo iniciativë e ndërmarrë për të lexuar sado pak situatën përbën interes. Në këtë logjikë vlen edhe studimi i kryer nga Instituti EUNACAL448. Sipas të dhënave mbi përdoruesit e internetit rezulton se grup mosha që zë pjesën më të madhe në totalin e përgjithshëm të konsumatorëve të internetit janë 15 – 30 vjeç. Mosha e mesme dhe sidomos mosha e tretë janë ose jashtë çdo kontakti me kompjuterin ose zotërojnë vetëm njohuri minimale dhe për pasojë janë frekuentues të rrallë të hapësirave online. Kjo na bën të kuptojmë se pjesa më e përgjegjshme e elektoratit siç etiketohen nga specialistët e sjelljes elektorale nuk është e përfshirë në këto rrjete komunikimi, ndryshe nga ajo çfarë prezantohet në vende të tjera. Edhe nga pikëpamja territoriale, konstatohen diferenca të dukshme si p.sh. 446 Zanchini, G. (2005) Teledemoracia: nenshtetas koke ulur apo qytetar, Tirane: I.SH.M, f. 84 447 Shenim: Te dhena te marra nga sondazhi i realizuar nga Intituti EUNACA, (2011) 448 Instituti EUNACAL, (2011) Raport për rezultate Sondazhi Zhvilluar Dhjetor-Janar

125

përqindja e përdoruesve në Tiranë është disa here më e lartë se në qytetet e tjera. Njëkohësisht, ekziston një disproporcion i madh mes përdoruesve në zonat urbane dhe ato rurale, që varion nga 92.6 % në 7.4%. Madje, edhe nga pikëpamja gjinore, diferencat janë të ndjeshme, 66% meshkuj me 24% femra.

Në këto hapësira të limituara moshore dhe kontakti nga pikëpamja gjeografike, lipset një kohë e caktuar për të vjelë frytet e duhura elektorale. Megjithëse, këto mund të jenë vështirësitë e para, pasi me kalimin e viteve situata ka shumë të ngjarë të përmirësohet. Kjo frymë optimizmi buron nga eksperienca e vendeve deri diku të ngjashëm me ne dhe nga interesi në rritje i kandidatëve për të intensifikuar format e komunikimit me elektoratin e tyre.

Megjithatë, kur zhvillime të tilla shihen nga perspektiva e vendeve me demokraci të re, pavarësisht shfaqjes së disa aspekteve pozitive, një pjesë e studiuesve vënë « syzet » kritike, duke sugjeruar se « komunikimi politik në kontekstin e një sistemi të parregulluar ende mirë, mund të rezultojë më tepër i dëmshëm sesa produktiv për formimin e institucioneve të qëndrueshme dhe për angazhimin qytetar. Pasi demokracia kërkon rrjete sociale dhe organizata politike filtruese (parti, unione dhe institucione të tjera sociale) për të ankoruar dhe orientuar komunikimin politik që vjen befasisht nga kanale të jashtme dhe të zhurmshme. »449

Ky paralajmërim, është shumë i zbehtë në raport më përfitimet që përfton shoqëria nga përdorimi i teknologjisë dhe në rastet kur institucionet sociale janë të brishta. Baza argumentuese e kësaj qasje është se nëpërmjet përdorimit të rrjeteve sociale siç shprehet Rodota “ mund të realizohet një përputhje më e madhe ndërmjet vendimeve dhe interesave reale të njerëzve.”450 Në këtë kontekst, ekzistojnë mjaftueshëm arsyet për të besuar se qytetari, falë lehtësirave që ofron teknologjia mund të ketë në të ardhmen një vizion më të qartë sesa sot dhe mund të lehtësohet ndjeshëm nga pesha e administratës dhe burokracisë. Madje, shumë institucione sociale që mund të lehtësonin komunikimin ndërmjet qytetarit dhe politikanit, në kushtet e rrjeteve sociale, roli i tyre behët i panevojshëm. Nëse qytetari do të ndërgjegjësohet me kalimin e kohës se nëpërmjet hapësirave që i ofron teknologjia jo vetëm mund të njohë më shumë e më mirë por edhe të vendos mbi disa aspekte që paraqesin interes për të, ka shumë gjasa që rrjetet sociale të gjejnë një përdorim të dendur e të dobishëm. Ky është një realitet që po bëhet i mundshëm në disa vende me demokraci të konsoliduar. Në këtë kontekst, Shqipëria nuk mund të mos preket nga të tilla realitete. Ky evolucion teknologjik, sigurisht, ka implikimet e veta në drejtim të mos strukturimit të ideologjisë. Në rrjetet social na shfaqen përfaqësuesit e partive, performancën e tyre, sesa programet politike. “Për hir të fokusit tek performanca e kandidatit, garat elektorale kthehen në shfaqje mirëfilli mediatike, ku rëndësi fiton më tepër mënyra sesi u tërheq

449 Bennett, L. Entman, R. (2001) Mediated Politics:Communication in the future of democracy, New York: Cabridge University Press, p. 46 450 Rodota, S. (1973) Elaboratori elettronici e controllo sociale, il Mulino, Bologna, fq. 594

126

vëmendjen përfaqësuesve politikë, se sa informacioni që u jepet zgjedhësve për t’i informuar mbi politikën që u shërben.”451 Në kushtet e shoqërisë së informacionit, vetë demokracia përjeton një transformim të thellë funksional. Jo vetëm që është transformuar niveli i paraqitjes dhe i portretizimit të politikës, por vetë procesi politik është në ndryshim të vazhdueshëm. Fuqizimi i figurave politike individuale përtej autoritetit të partive politike përbën një aspekt të rëndësishëm të politikës, por kjo dukuri e personalizimit shihet si e ndryshme nga ajo e lidershipit karizmatik. Kjo do të thotë, sipas Max Weber452, që lideri karizmatik janë ato figura politike që përmes talentit natyror ngrihen në nivelet më të larta brenda organizatave politike dhe nuk ofrohen si produkte të gatshme nga jashtë. E vetja gjë që ka rëndësi është se si e shohin individin lider ndjekësit ose dishepujt e tij. Mirëpo në kushtet e teknologjisë, stimulimi i personalizimit dashje pa dashje nxjerr në pah karizmin e aktorit politik. Në këtë konfigurim të ri komunikimi ndërmjet politikanit dhe ndjekësve të tij qëndron teknologjia. “Struktura e partive politike bëhen gjithnjë e më të dobëta, mungesa e lidhjes së fortë ideologjike me votuesin krijon mundësi politikanëve individualë që ta personalizojnë politikën duke reflektuar një atomizëm të pushtetit.”453 Interneti zhvillohet me shtresa të mbivendosura gjithnjë e më të shumta, me logjika dhe interesa të kundërta. Publiku i gjerë e zbulon dhe e përdor pa respektuar domosdoshmërish idealet e konceptuesve. Në këtë kontekst, ideatori, detyrohet të mesatarizojë premtimet duke synuar qendrën. Tentohet të tërheq sa më shumë votues të majtë ashtu dhe të djathtë.

8. 5. Personalizimi i politikës

Në përgjithësi, etiketimin ideologjik, “i majtë ose i djathtë”, shpesh njerëzit e shohin të lidhur simbolikisht me partinë ose një lider të caktuar, sesa me politikat specifika që ndërmerr partia e drejtuar prej tij. Studiues454të ndryshëm sjellin shembuj sesi individët kur duan të shprehin bindjet e tyre politike nuk i referohen “jam i majtë” ose “jam i djathtë” por i referohen partisë për të cilën votojnë ose në të cilën militojnë.

“Kjo prirje evidentohet më lehtë në vende me historik të shkurtër të pluralitetit politik.”455 Nëse do t’i referoheshim Shqipërisë, do të shikonim se pavarësisht se programet e dy partive më të mëdha aktualisht janë shumë të ngjashme me njëra tjetrën, përsëri këto dy parti kanë dy etiketime ideologjike të ndryshme, “njëra konsiderohet si

451 Sartori, G (2005) Homo videns, Televisione e post- pensiero, ( perkth. Albana Nexhipi, ( 2010) Polis Nr.10, f. 149 452 Weber, M. (2004) Studime sociologjike, Tiranë: Plejad, f. 149 - 157 453 Meny, Y. Surel, Y. (2002) Democracies and the Populism Challenge, Hampshire: Palgrave, p. 124 454 Zechmeister, E. (2006) What’s Left and Wh’s Right? A Q – Method Study of Invidual and Contextual Influences on the Meaning od Ideological Labels. Politikcal Behavior 28 ( 2): 151 455 Ibid.

127

parti e majtë, për shkak të origjinës së saj, tjetra konsiderohet si parti e djathtë sepse u krijua si e kundërt me partinë e majtë.”456

Anëtarët ose simpatizantët e këtyre partive e quajnë veten e tyre si të majtë ose të djathtë sepse identifikohen me logon e partisë dhe nuk analizojnë nëse programi ose politikat që ndjek njëra ose tjetra parti janë të majta ose të djathta në përmbajtje. Nëse i referohemi konceptit gramshian të hegjemonisë kulturore, në këtë rast, ideologjia përcaktohet nga përdorimi simbolik i termave i majtë i djathtë, nga vetë aktorët politikë (pra përfaqësuesit e partive politike) si dhe nga riprodhimi i kësaj simbolike nëpërmjet medias dhe jo nga përmbajtja doktrinare e programit.

Në këtë realitet të ri shfaqjeje të politikës, roli i liderit bëhet vendimtar. Elektorati shndërrohet apo reduktohet në një audiencë ndërkohë që politika “depolitizohet” duke u kthyer në një “luftë” midis aktorëve në rrafshe individuale. Është forma që i mbivendoset përmbajtjes.

Kjo dukuri e personalizimit të politikës në kontekstin shqiptarë është shumë evidente. Të shumtë janë faktorët që e kanë stimuluar shpërhapjen e tij në të gjitha nivelet e drejtimit politik këtë fenomen. Më vijim të analizës veçohen disa nga arsyet që e kanë stimuluar këtë situatë. Personalizimi i institucioneve Personalizimi në nivel institucional aplikohet në mënyra të ndryshme në sisteme parlamentare nga ato presidenciale. Kjo vjen si rrjedhojë e kompetencave të ndryshme që ka lideri në rolin e një presidenti në republikën presidenciale dhe rolin që ka kryeministri në republikën parlamentare. Gjithsesi, në të dyja rastet lideri ka një peshë mjaft të madh në mënyrën se si i jep formë qeverisjes së tij. Në lidhje me personalizimin e politikës në nivel institucional krijimi i kultit të individit është shprehje e zgjerimit të funksioneve që i dedikohen në mënyrë zyrtare funksionarit. Kështu kulti i Berishës dhe “berishizmi”, i dedikohet pikërisht rolit që ky lider ka luajtur për një periudhë të gjatë në Shqipëri si në postin presidencial ashtu edhe në atë kryeministror. Gjatë periudhës që Berisha ishte President i vendit, profili i tij politik e institucional ishte mjaft i fortë duke krijuar ngjyresa të një regjimi gjysmë presidencial. Ai e ka lëvizur sistemin parlamentar drejt “presidencializimit” në kohën kur ishte President dhe e ka lëvizur atë drejt ”kryeministrializimit” gjatë periudhës që ishte kryeministër. Në një farë mënyre nuk është Berisha që ka marrë formën e institucionit, por në fakt është ai vetë që i ka dhënë formë institucionit. Në mënyrë të ngjashme, kanë vepruar edhe Fatos Nano apo Ilir Meta dhe më vonë Edi Rama të cilët, po ashtu, kanë imponuar figurat e tyre ndaj institucioneve politike që kanë drejtuar. Në këtë kontekst, fillon e zbehet gjithnjë e më tepër, sidomos në perceptimin e atyre që nuk marrin pjesë në votime, ndryshimet midis pozitës dhe opozitës, Partia Demokratike dhe asaj Socialiste në raport me mënyrën e administrimit të institucioneve. Në këtë 456 Ibid.

128

logjikë, edhe dy lideret portretizohen gjithnjë e më tepër si dy anë të së njëjës medalje me emrin Nano – Berisha, apo Rama – Berisha. Ky personalizim stimulohet akoma më shumë nga mënyra e etiketimit të institucioneve nga ana e gazetarëve. Referuar një vëzhgimi personal i tre gazetave kryesore, “Panorama”, “Shqip” dhe “Shekulli” në periudhën 3 mujore të vitit 2010, rezulton se fjala “ kabineti Berisha” është përdorur 134 here, “ Berisha – Rama” është përdorur 98 herë, apo “ Berisha – ndërkombëtarët”, 45 herë. Në këtë “kurth” kanë rënë edhe eksponent të rëndësishëm të institucioneve ndërkombëtare. Referuar të njëjtit vëzhgim konstatohet se fjala “kabineti Berisha” përdoret 24 herë, ndërsa, “ Berisha - Rama”, 16 herë. Ky lloj ligjërimi, i identifikon institucionet me emrin e liderve duke i personalizuar ato. Në këtë rast, meritën dhe përgjegjësinë e faturon tek individi dhe jo tek institucioni. Dhe rrjedhimisht, çelësin e zgjidhjes në situata të ndryshme e kërkon tek vetë ata, dhe jo tek institucioni që ata drejtojnë. Qoftë në rast suksesi, por edhe në rast dështimi, zgjidhja shikohet tek ndërrimi i lidershipit. Neglizhohet fakti se kemi të bëjmë jo thjeshtë me emra por me modele kulturore të formësuar përgjatë një procesi socializimi. Shumë element të drejtimit të propozuara dhe të imponuar në disa raste nga lideri, në të njëjtën kohë janë miratuar nga mbështetësit përreth tij. Personalizimi partiak Me lejimin e pluralizmit, të gjithë drejtuesit dhe partitë e reja politike premtuan një model të ri partish, të bazuar në demokracitë e brendshme, në lirinë e mendimit, në konkurrencë vlerash dhe në transparencë përballë elektoratit. “Ata premtuan se askush nuk do të përjashtohej për shkak të rivalitetit dhe të mendimit kundër,.”457 Kjo frymë demokratike në dukje u materializua në statutet e partive. Themi në dukje, pasi duke venë në raport premtimet e mësipërm me stadin e demokracisë së brendshme të partive politike në këto njëzetëvjet rezulton një hendek i madh. Faktorët që mund të kenë ndikuar në drejtim të deformimit të standardeve të demokracisë së brendshme partiake janë të shumëfishta. Për studiuesin Bugajsk-i,458 mungesa e meritokracisë është një nga faktorët kryesor që ka prodhuar këtë model. Zgjedhja e njerëzve bazuar në meritokraci mbeti frazë demagogjike, në vend të saj, “partitë bënë normë besnikërinë klanore dhe milintatizmin.”459 Shumë shpejtë, partitë u identifikuan me emrat e kryetarëve të tyre. Dukuria u shtri në partitë e mëdha dhe të vogla. Kështu u bë, diçka e zakonshme përmendja e PD- së, e PS-së, e PSD –së, e PDS, nga media dhe nga qytetarët me emrat “ Partia e Berishës, “ Partia e Ramës”, “ Partia e Gjinushit”, “ Partia e Ngjelës”, “ Partia e Ndokës”, etj. Madje dhe fraksionet e dala nga partitë u emërtuan me emrin e kryetarit të fraksionit. Interesant është fakte se “liderët politikë nuk kanë bërë asnjë përpjekje publike për të shmangur identifikimin e partisë me emrat e tyre vetjake, përkundrazi.”460 Gjithashtu, një aspekt

457 Krasniqi, A. (2006) Partitë politike në Shqipëri, Tiranë: ISHSP, f. 255 458 Bugajski, J. (2002) Political Parties of Eastern Europe, London & New York: Westview Press. 459 Vehbiu, A. (2011) “A na duhen më partitë politike” Shekulli, 21 Qershor, f. 9 460 Lubonja, F. (2009) “Lider karizmatik dhe demokracia”, Panorama, Tiranë: Panorama Group, 24 Dhjetor, f. 17

129

domethënës i kësaj prirje është të folurit në vetë të parë. Përzgjedhje e përemrit “ unë”, në vend të “ne”, përbën një tregues të qartë manifestimi të kultit të individit. “Një mendësi tipike paramoderne ku institucioni apo organizmi personifikohet me individin.”461 Situata, në adresë të forcimit të lidershipit ndërlikohet akoma më tej me ndryshimet kushtetuese të 2008, ku dy forcat kryesore PD dhe PS ndryshuan sistemin zgjedhorë, duke vendosur listat e mbyllura. Miratimi i sistemit proporcional rajonal me lista të mbyllura i vendosi deputetet nën kontrollin tërësor të lidershipit. Jo se ky i fundit nuk kishte pasur ndikim mbi deputetet me sistemin e mëparshëm, por me ndryshimet aktuale fuqizohej akoma më shumë roli i tij. “Tashme, është kryetari i partisë që të bën deputet, ministër. Zgjedhja e tyre nuk vjen si pasojë e kontributit të tyre në favor të qytetarëve që përfaqësojnë por në bazë të shpërndarjes së shpërblimeve për punët partiake, për lidhjet personale me drejtuesit e partive ose për shkak të besnikërisë ndaj partisë.”462 Kjo ndërhyrje në sistemin zgjedhore ristrukturoi tipologjinë e sjelljes së deputetit/es në raport me votuesin. Në qoftë se deri dje deputeti kishte interes për të bërë një rrugë për zonën e vet elektorale, të dilte në publik për të ruajtur një profil të lartë përpara votuesve të zonës së tij/saj elektorale, sepse e dinte që në fund të ditës do të merrte votat, sot këta politikanë nuk kanë më interes të bëjnë më këtë gjë. I vetmi interes për deputetet tani e tutje është që ta kenë mirë me shefin, sepse është ai që të bën ose jo deputet. “Është vendi në lista që përcakton fitoren ose jo të tij/saj dhe jo performanca në zonën elektorale.”463 Edhe nëse ka siguruar një mbështetje nga elektorati, “mungojnë mekanizmat për ta verifikuar një gjë të tillë.”464 Nga ky sistem “humbet kontakti direkt ndërmjet votuesit dhe përfaqësuesit. Votuesi i një zone x elektorale nuk ka më mundësi që një deputeti t’i kërkoj llogari siç ndodhte në sistemin mazhoritar, apo ta penalizojë atë.”465 Këtë fakt e pranon edhe kryetari i grupit parlamentar te PS, Gramoz Ruçi, i cili shprehet: “duke e parë këtë çështje edhe me mentalitetin dhe psikologjinë shqiptare sistemi që kemi punon në disfavor të marrëdhënieve të të zgjedhurit me zgjedhësin dhe në favor të tija me strukturën e partisë dhe lidershipin.”466 Ky sistem ofron mundësi më shumë lidershipit të largoi kundërshtarët apo kritikët e tij për shkak të ndikimit minimal që këta të fundit mund t’i shkaktojnë forcës apo koalicionit që lidershipi drejton. Njëkohësisht, ekzistojnë mundësitë për lidershipin të riciklojë apo katapultoje besnikët e tij, pavarësisht shkallës së ulët të mbështetjes që gëzojnë në elektorat apo parti.467

461 Fuga, A. (2001) Majtas jo djathtas, Tiranë: Ora. 462 Fuga, A. ( 2007) Brirët e dhisë, Tiranë: Ora, f. 99 463 Mair, P. (2004) Political Parties and Electoral Change, London: SAGE Publications 464 Ibid. 465 Evans, A. J. (2004) Voters & Voting, London: SAGE Publications 466 Rruçi, G. ( 2011) “ Reforma zgjedhore një hap përpara”, MAPO, Tiranë: UET PRESS, f. 3 467 Evans, A. J. (2004) Voters & Voting, London: SAGE Publications

130

Një aspekt tjetër lidhet me anashkalimin e strukturave vendore në fazën e përzgjedhjes së kandidatëve nga ana e nivelit të lartë drejtues, gjë e cila sjell shpesh herë uljen e niveli të përfaqësimit. Në këtë logjikë, rezulton se kryetari i partisë tanimë nuk ka interes për të balancuar dhe për të ruajtur disa ekuilibra brenda partisë. Siç kemi thënë edhe më lartë kryetarët vendosnin kandidatët për zonat, por “ishin të detyruar të ruanin disa ekuilibra. Njerëz me influence në një zonë të caktuar ishte më e vështirë për t’i përjashtuar, pasi ata ishin “kali i betejës” dhe përveç logos së partisë, natyrisht vendosnin si aset në fushatë dhe figurën dhe popullaritetin personal që ata gëzonin në zonë.”468Në këtë situatë, kryetarët janë shumë më të çliruar prej shqetësimit “për të ruajtur ekuilibrat” dhe për t’u treguar të gatshëm për kompromis me figura që nuk i pëlqejnë, apo që nuk janë pjesë e rrethit të tyre. “Ata mund të vendosin në listë këtë duan.”469 Mirëpo, nga ana tjetër anashkalimi i strukturave vendore jo pak raste minimizon suksesin e listës së kandidaturës së propozuar nga qendra. Vlen të përmendim rastin e Kavajës dhe të Librazhdit në zgjedhjet vendore të 2011. Në këto zgjedhje elektorati votojë pro partisë dhe kundra kandidatit. Fuga470 tek “Shtigje drejt guvës së gjarprit”, këtë dukuri e shikon si reminishencë e sistemit të kaluar, ndonëse në forma të ndryshme për shkak të kushteve shoqërore që s’janë të njëjta me ato të së kaluarës, por mendësia është e njëjtë. Sipas tij, ky autoritarizëm i ri nga ana e forcave politike shprehet në atë qëndrim dhe në ato taktika politike që, nëpërmjet një përqendrimi të konsiderueshëm të pushteteve në duart e personaliteteve më të larta shtetërore, si edhe përmes cenimeve të ndryshme të disa lirive individuale, përpiqen të mos e lënë kundërshtarin të luajë rolin e vet politik. Më specifikisht ai shprehet: “Nëpërmjet shpirtit, mendjes, subjektivitetit, kujtesës së vepruesve shoqërorë që kanë sjellë ndryshim nganjëherë të shpejtë të shoqërisë, struktura e vjetër e botëkuptimit arrin të mbijetojë. Herët ose vonë, ajo mishërohet në trupin e ri shoqëror, i imponohet këtij, vihet në krye, rilind si ideologji sunduese e ngulitur në mënyrë të pavetëdijshme në mendjen e veprimtarëve të lëvizjes si edhe në mendjen e turmave, për të riorganizuar tërësinë e praktikave dhe institucioneve të reja shoqërore.”471 Gjithashtu, Fatos Tarifa472 në analizën e tij të detajuar mbi raportet elite – politikë, shpjegon se me krijimi dhe zgjerimin e tregut të lire, pushteti i nomenklaturës komuniste do të binte, për t’u zëvendësuar nga pushteti i një grupi të ri aktorësh në jetën ekonomike dhe politike të shoqërisë, të cilët, së bashku do të krijonin elitën paskomuniste. Kësaj ideje i bashkëngjitet edhe qëndrimi i publicistit Servet Pëllumbi, i cili shprehet “Ramis Alia u kujdes që partitë kryesore të mos krijoheshin pa dijeninë e tij dhe sidomos të’ rekomandonte’ deri dhe kryetarin e tyre, disa prej të cilëve janë konsultuar deri vonë.”473 Kjo ide, faktohet shumë mirë tek intervista e Ramiz Alisë, që kishte të bënte me vitet

468 Krasniqi, A. (2007) Partitë politike në Shqipëri: (1920 – 2006) Tiranë: Eurolindja , f. 121 469 Minxhozi, S. ( 2011) “Perforcimi i pozitave të lidershipit në Parti”, Shqip, Tiranë, 21 Shkurt, f. 10 470 Fuga, A. (1998) Shtigje drejt guvës së gjarprit, Tiranë: Dudaj, f. 40 - 42 471 Ibid, f. 42 472 Tarifa, F. (2010) “Tranzicioni dhe riprodhimi i elitave në Shqipëri: Hipoteza të testueshme për një sintezë teorike”, Polis Nr. 9, Tiranë: UETPRESS, f. 21 473 Pëllumbi , S. (2009) Pluralizmi politik, Tirane:IS, f. 23

131

1990 – 1991: “ Si e ngjiza politikën e sotme”. Mbase këtë ka parasysh dhe ish- presidenti Meidani kur thotë: “pluralizmi dhe demokracia erdhën si lëvizje nga lart.”474 Reminishencat e së kaluarës bën të mundur që të shmangeshin interesat dhe vëmendja e publikut nga programet dhe ideologjitë politike duke u përqendruar tek individi si subjekt politik, jeta e tij private dhe elementë që në fakt nuk janë parësore për politikën. Kjo është një patologji e politikës që në fakt do të mund të evitohej nëse politikanët do të përqendroheshin tek programet përkatëse me bazë ideologjike, tek institucionalizimi i raporteve të brendshme partiake, meritokracia apo delegimin e përgjegjësive tek struktura të tjera të rëndësishme partiake. Për sa kohë kjo gjë nuk ka ndodhur, partitë politike janë krejtësisht me qendërzim tek lideri, fakt ky që ushqen personalizimin e politikës dhe të partisë në veçanti. Në një farë mënyrë ky është një “reaksion zinxhir” që ka si produkt përfundimtar pamundësinë për të ndërtuar profile doktrinarë në programet politike dhe depersonalizim të drejtimit partiak. 8. 6. Ligjërimi konfliktual

Ligjërimi politik në përgjithësi, përpara se të jetë i majtë apo i djathtë, madje përpara se të jetë shoqëror, ekonomik, ambientalist etj., është në kontekstin politik shqiptarë konfliktual. Mediat priren ta theksojnë edhe më tepër këtë tipar, gjë që bëhet më e perceptueshme në rastin e televizionit. Duhet nënvizuar se nuk kemi të bëjmë me një dukuri specifike shqiptare. “Në të gjithë botën ligjërimi politik priret të jetë konfliktual dhe televizioni e ka funksion, si të thuash organik, ta nxjerrë edhe më në pah këtë aspekt.”475

Parë në parim është i njohur fakti se politika është e pandarë nga konkurrenca dhe ndeshja. Thënë ndryshe, “kuptimet konkurrencë dhe ndeshje janë bërthama kuptimore të fjalës politikë, qoftë kur përdorim për të emërtuar artin e të qeverisurit, qoftë kur e përdorim në kuptimin strategji dhe taktika për të fituar dhe mbajtur pushtetin.”476 Demokracia nënkupton gjithmonë dy palë, dy aktorë: mazhorancën që synon ta mbajë pushtetin dhe opozitën që bën oponentin dhe konkurron ta marrë. Rrjedhimisht, “politika nuk rezulton vetëm art apo praktikë qeverisjeje, por edhe konkurrencë e ndeshje.”477

Prirjen e politikës që hera-herës të shkojë tej konkurrencës dhe të shndërrohet në konflikt e mishëron më mirë semantika e konceptit kulturë politike. Është ky një koncept i përpunuar në vitet gjashtëdhjetë që nënkupton besime, vlera dhe norma për mënyrat sesi duhet organizuar jeta shoqërore dhe ekonomike (Almond & Verba). Klasifikimi më bazik i kulturave politike është mbase ai i Arend Lijphart478: konsensuale kundrejt konfliktuale. Sipas tij, kultura konsensuale realizohet kur palët konkurrojnë për vlera të njëjta, por ndahen sepse propozojnë qasje të ndryshme për mishërimin e tyre.

474 Meidani, R. ( 2006) “Prirjet autoritariste” Shekulli, 14 Maj, f. 17 475 McGuican, J. (1992) Cultural Populism, London, New York: ROUTLEDGE 476 Ibid. 477 Meny, Y. & Surel, Y. ( 2002) Democracies and The Populist Challenges, London: PALGRAVE 478 Seiler, L. D. (2008) Partitë politike, Tiranë: UET PRESS

132

Konfliktualiteti për shumë autorë shikohet si gjendje normale e politikës. Vlen të theksojmë përfaqësuesit e shkollës së teorisë së konfliktit479 që besojnë në vlerat dhe produktivitetin që prodhohet në shoqëri falë konfliktit. Sipas tyre, shpesh herë i mëshohet fjalës konsensus dhe jo konfliktit politik. Nënvlerësohet fakti se qytetari në fund të fundit është i interesuar për debatin parlamentar dhe për kundërshtimet politike dhe jo për të kundërtën e tyre.

Sot në mendimin politik theksohet ideja se cilado veprimtari politike përmban mundësinë e kritikës ndaj tij dhe debatit mbi të. “Debati ndërmjet forcave politike në parlament apo jashtë saj jo vetëm është që realizon transparencën politike por përbën edhe një shtysë për të gjeneruar ide progresive në shoqëri.”480

Nëse marrim si të mirëqenë postulatin se jetojmë në një shoqëri të diversifikuar për shkak të interesave dhe këndvështrimeve për çështje të ndryshme, atëherë pikëpamjet e tyre morale, politike, institucionale etj, nuk mund të jenë të njëjta. Parë në këtë perspektivë të ofruar nga përfaqësuesit e shkollës së teorisë kritike (Collins, 1974, Coser, 1956, Dahrendorfi, 1997) mund të thuhet se çdo zgjidhje konsensulale që gjejnë politikanët midis tyre rrezikon t’i vendos ata në një pozicion moral dhe elektoral të vështirë përpara votuesve aktual dhe potencial.

Mendimtarë si Louis Wirth481 një nga përfaqësuesit e shkollës së Çikagos mbron tezën se nga konsensusi i ekzagjeruar deri në totalitarizëm na ndan veç një hap. Duke përpunuar idenë e një konsensusi të vërtetë demokratik ai thekson se në një shoqëri demokratike i vetmi konsensus i pranueshëm është se të gjithë pranojnë që nuk kemi pse të kemi mendime dhe alternativë të përbashkët.

Konflikti për shumë studiues, vlerësohet për shkak të mundësisë që ofron tek qytetari për të identifikuar subjektin që ofron alternativën më të mirë për të. Dahrendorf-i është njëri prej tyre që e mbron fortë këtë tezë.482 Konsensusi ka veti t’i shuaj diferencat dhe të eliminojë interesat e grupeve të caktuara, ndërsa konflikti i mban gjallë interesat e grupeve të tilla. Konflikti i shtyn subjektet politike të diferencohen në zgjidhjet që ofrojnë dhe të imponohen për suksesin e zgjidhjeve.

Konflikti midis forcave politike në vend, sidomos midis opozitës dhe pozitës, shpesh herë është kthyer në një dukuri kaq të zakonshme gjatë këtyre viteve sa nuk është fortë e qartë nëse kemi të bëjmë më të njëjtin krizë që merr trajta të ndryshme, apo me kriza të njëpasnjëshme. Ky konflikt, gjoja politik, mbahet si përgjegjës për dështimet dhe vonesat e mëdha të partive politike dhe sidomos për mos gjetjen e një konsensusi të nevojshëm për funksionet më themelore të demokracisë.

479 Ritzer, G & Goodman, D.J (2008) Teoria Sociologjike, Tiranë: UFO PRESS, f. 220 480 Ibidem 481 Wirth, L. (1948) Consensus and Mass Communication. In. Ameriacaon Sociological Review Vol. 13 no.1, February, p. 1-15 482 Dahrendorf, R. (1997) Konflikti shoqëror modern, Tiranë: Dituria, f. 68 – 110

133

Mirëpo, duhet theksuar se konflikti midis forcave politike në shumicën e rasteve nuk ka arritur të ngrihet në nivelin e një konflikti politik siç i referohen autorët e mësipërm. Referuar përmbajtjes së konfliktit në Shqipëri, konstatojmë se burim konflikti bëhen shpesh çështje periferike dhe aspak substanciale. Procesi i komunikimit politik shpesh herë dominohet jo nga projekte apo ide por akuza dhe thashetheme politike. Mjafton të sjellësh ndërmend prirjen ligjërimore që përpiqet të zëvendësojë dihotominë e majtë – e djathtë me komuniste – antikomuniste, reformator – konservator etj.Kjo pirje, që gjallërohet sidomos në prag zgjedhjesh, ndërton një debat pa thelb doktrinarë.

Ndryshe nga çfarë do të duhej të ndodhte, ku në rrafshin konceptual i dihotomisë e majtë – e djathtë të organizohej mbi paradigmat e tipit: fitim – rishpërndarje, politika tregu – politika sociale, private – publike, barazi – individualizëm etj. “Si izotopi e gjithë këtij boshti rezulton: e ardhme, zhvillim. Kemi një rrafsh konceptual dikotomik si: komunist– antikomunist, kolaboracionist – antifashist, patriot – tradhtar, sigurimsa – të burgosur, dosje – transparencë etj. Si izotopi e këtij boshti rezulton: e shkuar, konflikt.”483

Përtej analizave strukturore, zbehja deri në eklipsim e dihotomisë e majtë – e djathtë dhe zëvendësimi i saj nga dihotomia komuniste – antikomuniste shërben si burim konfliktualiteti. Gjallërimi i këtij lloj ligjërimi në prag zgjedhjesh dëshmon më së miri se kemi të bëjmë me strategji ligjërimore për të ndikuar elektoratin jo aq në rrafshin e arsyes, sa në atë të emocioneve jo në orientimin drejt të ardhmes por kthim tek nostalgjia e së shkuarës.

Me këtë lloj logjikë, “tjetri” nuk është thjeshtë një kundërshtar politik por një armik, duke vënë në dyshim integritetin e tij dhe jo atë të alternativës që ai përfaqëson. Në këtë mendësi, Berisha e ka etiketuar vazhdimisht Fatos Nano-n si “padrino të krimit”. “kreu i një sistemi korruptues”, “kumarxhi kazinosh”, “bashkëpjesëmarrës në tregti me drogë” ndërkohë që edhe Nano nuk ka mbetur pas, në të njëjtën logjikë iu ka servirur Berishën shqiptarëve “si një e keqe e madhe”, “diktatori i fundit”, “ i pandreqshmi” etj. Vazhdimisht, publiku është gjendur nën ndikimin e antiberishizmit të Nanos apo antinanoizmit të Berishës madje edhe fushata elektorale për zgjedhjet parlamentare të viteve, 1996, 1997, 2001 apo 2005 janë konceptuar mbi këto baza. Kështu, Partia Demokratike në spotet e saj elektorale i shtronte pyetjen shqiptarëve:“A doni një kryeministër apo një krim-ministër? ” Ndërkohë, Partia Socialiste në spotet elektorale vinte theksin tek ideja se e keqja që i kishte ndodhur shqiptarëve në vitin 1997 dhe 1998 personifikohej më Sali Berishën. Me të njëjtën logjikë, operoi edhe kryetari aktual i opozitës Rama, i cili e bazoi fushatën e zgjedhjeve të përgjithshme të 2009-ës, në ngjarjet e Gerdecit dhe atyre të 1997-ës dhe 1998 -ës. Madje edhe në zgjedhjet lokale të 2011-ës veproi me të njëjtën strategji elektorale. Mjafton të kujtojmë sloganet “Fajin e ka Saliu”, “Kurrë Më”. “ Sali Gërdeci”, etj. Në krahun tjetër, të njëjtën personalizim të fushatës bëri edhe kundërshtari i tij, Berisha gjatë zgjedhjeve lokale të 2007-ës dhe 2009-ës ku shigjetohet kundërshtarit Rama duke i adresuar akuza për jetën e tij personale dhe familjare. 483 Gjokutaj, Ç. ( 2012) “Politika, konfliktualiteti, televizioni”, MAPO. Tiranë: UET PRESS, 13 Maj, f. 10

134

Në përgjithësi, akuzat dhe kundër akuzat dominojnë pjesën më të madhe të ligjërimit politik. Fjalitë e shkurtra, fyerjet, etiketimet, nënvlerësimet, përçmimet, sulmet personale, thirrjet për t’iu drejtuar vlerave morale personale të pjesëmarrësve, historitë e vogla qesharake me ngjyra ironike që bëjnë fjalë për qëndrimet politike të oratorëve, akuza që bazohen mbi marrëdhëniet personale të udhëheqësve të partisë me rrethet e biznesit etj, mbizotërojnë debatet, fushatat, deklaratat për shtyp gjatë gjithë kësaj periudhe. “Aktorët politikë në pamundësi për të ndërtuar një vizion të shoqërisë që niset nga grupe apo shtresa të caktuara shoqërore, apo duke u bazuar tek një universi ideologjik, e ndërtojnë vizionin e shoqërisë në raport me një kërcënim, që simbolizohet nga liderat e partive kundërshtare.”484 Kundërshtari politik është negativiteti (ose mungesa) që nuk lejon shoqërinë të bëhet ashtu siç e imagjinon vetveten. Në këtë lloj ligjërimi “dy antagonistët” (socialistët dhe demokratët) krijojnë idenë se synojnë asgjësimin total të njëri tjetrit.”485 Kjo psikoz nuk prek vetëm nivelin e lidershipit, por përfshin të gjithë aktorët politikë. Në këto kushte, i gjithë komunikimi politik përfshihet në një vorbull “ku të gjithë akuzojnë të gjithë. Pikërisht, këtu qëndrojnë nivelet e larta të polarizimit, konfliktualitetit dhe përjashtimit në politikën shqiptare. “Kjo dukuri, për shumë studiues që merren me analizën e ligjërimit shpjegohet deri diku me efektet e trashëgimisë totalitare, e cila vazhdon të ketë ndikim në mënyrën sesi palët kundërshtare e perceptojnë njëri - tjetrin. Pavarësisht se jetojmë në një sistem tjetër politik, influencat e të kaluarës mesa duket është e pashmangshme.”486 Jo pa arsye studiuesit Artan Fuga487 dhe Fatos Tarifa488 shumë probleme me të cilat përballet shoqëria shqiptare i kanë lidhur me ekzistencën e mendësisë totalitare. Ndërsa, filozofi Alain Brossat489 dhunën verbale e shikon si një faktor strukturimi dhe përqendrimi i subjektit përpara rrëmujës dhe shpërbërjes së strukturave sociale në një shoqëri që ndodhet në një periudhë tranzicioni. Sipas tij, atje ku konceptet e mëparshme politike nuk mund të jenë më shpjegues, atje ku kuptimi i fjalëve të përdorura deri më tani mbetet prapa nevojave të realitetit, atje ku aktorët politik të terrenit kanë vështirësi të ndryshme për t’u orientuar në situata të reja politike dhe shoqërore, pikërisht në këto momente ndjehet nevoja objektive dhe subjektive për strukturimin, për të vënë rregull në fushën e aksionit politik dhe të simbolikës përkatëse që e karakterizon.

Një perspektivë tjetër shpjegimi i dhunës verbale, lidhet me natyrë e sistemit politik. Siç bëhet i njohur nga shumë studiues, pushteti autoritar ka nevojë të mbështetet në një logjikë filozofike përjashtuese ku termat përjashtojnë ose dominojnë njëra tjetrën. Kështu, midis termave që qarkullojnë në ligjërimin publik vendoset një situatë tensioni i vazhdueshëm. “Demokracia për njërin formacion politik nuk është veçse diktaturë për tjetrin. Paqja shoqërore për një pjesë të popullsisë nuk është veçse një paqëtim i shoqërisë

484 Foster, S. (2010) Political Communication, Edinburgh University Press, Edinburgh, p. 29 485 Fuga, A. (2001) Shtigje drejt guvës së gjarprit, Tiranë: Ora, f. 70 486 McGuican, J. (1992) Cultural Populism, London, New York: ROUTLEDGE, p. 113 - 135 487 Ibid. 488 Tarifa, F & Krisafi, K & Tarifa, E. (2009) Paradigma e tranzicionit demokratik, Tiranë: Ombra GVG. 489 Fuga , A. ( 1999) Shqipëria në tranzicion dhe vlerat, Tiranë: SOROS, f. 148

135

nëpërmjet dhunës dhe kontrollit policor.”490Aktorët shoqëror, nën influencën e mendësisë totalitare i prodhojnë dhe i riprodhojnë pareshtur kuptimet konfliktuale për realitetin shoqëror dhe politik.

Me të drejtë Basil Bernstein shprehet se në një shoqëri të tillë: “...është ekuilibri politik konfliktual që riprodhon vazhdimisht një univers terminologjik, i cili e dyzon realitetin shoqëror.”491 Në këto kushte vetë realiteti shoqërorë nis e dyzohet duke marrë vlera të kundërta për grupet shoqërore rivale. “Konflikti konceptual dhe konflikti shoqëror ushqejnë njëri tjetrin. Grupet shoqërore që kanë kuptime rrënjësh të kundërta me njëri – tjetrin nuk arrijnë të krijojnë hapësirë të mjaftueshme dialogu midis tyre.”492 Përjashtimi kthehet në parim gjykimi. Historia e politikës shqiptare gjatë tranzicionit e ka konsu muar me bollok logjikën përjashtuese. Për shumë studiues mbrohet teza se logjika simetrike – konfliktuale është krejt e mundur të zërë rrënjë në kushtet e funksionimit të dobët të institucioneve demokratike. E themi këtë pasi “funksionimi i institucioneve demokratike kërkon dhe bën të domosdoshëm pranimin e tjetrit si realitet dhe pol kategorial për të ndërtuar një hapësirë demokratike mendimi.”493 Mirëpo, realiteti i këtyre dy dekadave dëshmon të kundërtën. Kjo mënyrë qasjeje ndaj kundërshtarit politik përveç klimës dypolare dhe konfliktuale në krahun tjetër krijon edhe idenë e ngjashmërisë ndërmjet palëve të vendosura në pozicione diametralisht të kundërta. Pasi palët duke vepruar më të njëjtën logjikë nuk arrijnë dot të diferencohen nga njëri tjetri, por përkundrazi. Jo më kot publiku shpesh herë në ambiente informale shprehet “se mos janë më të mirë pala kundërshtare”, “ njëlloj janë të dy palët”. Sapo kritikon njërën palë, përkrahësit e saj të thonë se pala tjetër është më keq, dhe sapo kritikon pala tjetër, përkrahësit e saj të thonë se kundërshtarët e tyre janë edhe më keq se ata. Në këtë frymë, vetë logjika e propagandës elektorale dominohet nga koncepti i konfliktualitetit të skajshëm që në fakt e parakupton pushtetin si një epërsi politike që mund të ndahet vetëm midis forcave kryesore politike në vend. “Votoni për Partinë Socialiste, sepse ndryshe do të vazhdojë të qeveris pushteti i babëzisë”494, ose “ Votoni për Partinë Demokratike, sepse ndryshe duhet të pranoni pushtetin e Partisë Socialiste”495, Të dy palët shtrëngojnë radhët e anëtarëve dhe të militantëve, përpiqen të zgjerojnë elektoratin e tyre vetëm duke trumbetuar me të madhe rrezikun e marrjes së pushtetit nga forca politike rivale. Kështu, “logjika e konfliktit, lufta politike tejet e ashpërsuar midis forcave politike bëhet një instrument solidariteti midis tyre.”496

490 Fuga, A. (2001) Shtigje drejt guvës së gjarprit, Tiranë: Ora, f. 79 491 Bernstein , B. (2003) Class, Code and Control, London and New York: Routledge 492 Meunier, P.J, & Peraya, D. (2009) Hyrje në teoritë e komunikimit, Tiranë: QSSHE 493 Arend, H, ( 1998) Origjina e totalitatizmit, Prishtinë: Dija 494 Rama, E. ( 2009) “Hapja e fushatës së PS”, Shqip, Tiranë, 2 Maj, f. 2 495 Berisha, S. (2005) “ Nis fushata e PD”, PD, 1 Maj, f. 2 496 Whitefield, S. (2004) Political Culture and Post – Communism, London: palgrave MACMILIAN, p. 68

136

Në pamundësi për të ndërtuar një vizion të shoqërisë që niset nga grupe apo shtresa të caktuara shoqërore, apo duke u bazuar tek një univers ideologjik, partitë politike dhe liderat e tyre e ndërtojnë vizionin e shoqërisë në raport me një kërcënim, që simbolizohet nga partia kundërshtare. Pikërisht, përball këtij kërcënimi ato artikulojnë dhe përfaqësojnë elektoratin. Kundërshtari politik perceptohet si e keqja që nuk lejon shoqërinë të bëhet ashtu siç e dëshiron vetveten. Fuga duke e analizuar këtë dukuri arrin në konkluzionin se në këtë lloj diskursi të krijohet ideja se “ dy antagonistët (socialistët dhe demokratët ) synojnë asgjësimin politik të njëri – tjetrit.” 497 “Në këtë kontekst, vetë realiteti shoqëror nis e dyzohet duke marrë vlera të kundërta për grupet shoqërore rivale. Vetë kuptimi shoqëror nuk arrin të krijojë një koherencë të brendshme. Ajo që është e vërtetë për njërin grup shoqëror përbën një mashtrim për grupin tjetër. Është e gjitha shoqëria që në fakt ka humbur shumë nga koherenca dhe kohezioni i vet i brendshëm Rreziku i kaosit, amullisë shoqërore, bëhet i pranishëm më shumë se kurrë.”498 Pikërisht, nga kjo mënyrë specifike e artikulimit nga dy forcat kryesore burojnë disa handikape themelore në politikën postkomuniste. Në momentin që “ populli” artikulohet në raport me një kërcënim që simbolizohet nga kundërshtari politik, konflikti politik bëhet tejet i ashpër dhe pa kompromis.”Etiketimet dhe personalizimet dominojnë në përgjithësi ligjërimin. Emri i liderit kthehet në shënjuesin, rreth të cilit homogjenizohet një realitet heterogjen. Çdo parti politike bashkohet rreth liderit të saj dhe kundër liderit të kundërshtarit politik. Dy polet dominojnë fushën e ligjërimit duke përjashtuar ekzistencën e poleve të tjera.”499

Konflikti, në kushtet e mediatizimit të politikës amplifikohet akoma më shumë. Etiketimet, batutat, sulmet personalizuara preferohen më shumë nga media, sidomos, televizioni. Lajmi, sidomos ai politik, jo rrallë flirton me metaforën, që, sipas R. Jakobsonit, është karakteristike për ligjërimin artistik. Kujtojmë p.sh. tituj televizivë të tipit: “Beteja për Tiranën”, “Kundërsulmi i Priftit”, “Monologu i Ramës”, “Topi e kalon topin në fushën e Berishës”, “Debati Rama-Fevziu”, “Barazim në pjesën e parë, fitore e Ramës në të dytën” etj. Nëse tituj të tillë i analizon në rrafsh semantik, të rezulton se lufta, sporti dhe teatri janë veprimtari tipike që përqasen me politikën. Që të tria kanë në themel ndeshjen, konfliktin, tensionin.

Strukturimi i konfliktit politik jo si ndeshje programesh, alternativash etj., por si duel personash e afron lajmin me krijimtarinë artistike, veçanërisht me konvencionet e realizmit kritik. Reporterët tanë bëjnë edhe një hap më tej: jo rrallë duelet e liderve i paraqesin si bejleg folklorik. Kujtojmë p.sh. raportime fushatash elektorale ku Berisha, megjithëse ka përpara banorët militantë të Beratit, i drejtohet liderit të opozitës në trajtë provokative, sikur ta kish përballë me “shqyt” dhe “parzmore”: “Ti Edvin Rama akuzon pa fakte dhe dëshmon se trillon. Ti akuzon 20 mijë komisionarë… Unë të garantoj ty, se në 8 maj do fitojmë edhe Tiranën edhe Beratin…”500 Ose kujtojmë raportime mbështetur

497 Ibid, p. 70 498 Gjokutaj, Ç. (2012) “Politika, konfliktualiteti, televizioni”, MAPO. Tiranë: UET PRESS, 13 Maj, f. 10 499 Held, J. (1996) Populism in Eastern Europe: Racism, Nationalism and Society, CEU 500 Berisha, S. ( 2010) “Komisionerët e PS”, Panorama, Tiranë: Panorama Gruop, 10 Prill, f. 2

137

mbi Twitterin e Ramës, ku përdoret e njëjta teknikë: Për cilët të varfër e ke fjalën, Sali!…,paçka se presupozohet që autori u drejtohet miqve virtualë dhe jo armikut real.

“Situata të tilla edhe mund të legjitimoheshin si ligjërime individuale: liderët duan të ngrenë temperaturën emocionale të mbështetësve, ndaj përdorin këtë trajtë retorike, paçka se arkaike e folklorizante.”501 Kjo prirje, e bën problematike aspektin përmbajtjesor të ligjërimit. Termat përgjithësues si dhe të ç‘veshur nga përmbajtja doktrinarë dominojnë tekstet e fjalimeve, deklaratave për shtyp dhe fushatat elektorale.

Mirëpo, siç shprehen me të drejtë një grup semiotikësh,502 gjuha dhe terminologjia janë instrumente që i prodhojmë në funksion të qëllimeve tona, por edhe anasjelltas. Në këtë kontekst, konceptet dhe bindjet tona janë produkt i termave dhe gjuhës që përdorim. “Ashtu sikur e prodhojmë atë, edhe ne prodhohemi prej gjuhës dhe shpesh mbetemi “skllevër” të koncepteve dhe termave gjuhësor, që kushtëzojnë mënyrën tonë të të menduarit. Kështu nëse mendimi është i aftë të korruptojë gjuhën, gjuha gjithashtu është e aftë të korruptojë mendimin.”503

Këtu qëndron problemi për sa i përket instrumentalizimit të gjuhës në funksion të ndërtimit ideologjik, “pasi terminologjitë, kategoritë gjuhësore dhe konceptet që përdoren në debat, mitingje apo diskutimet tona politike jo vetëm që nuk i garantojnë ndryshimet dhe diferencat doktrinarë por në të kundërt i eliminojnë ato.”504 Ky ligjërim mbështetet në kategori përgjithësuese që presupozojnë uniformitet dhe jo varacion, ngjashmëri dhe jo ndryshim.

Ky model ligjërimi kërkon sheshimin e diferencave në mënyrë që të arrihet sa më shpejt konsensusi, dhe ajo që është më e rëndësishmja shumica, shpesh çon në abuzimin e të drejtave të pakicave, qofshin ato politike, ekonomike, kulturore apo fetare. Mobilizimi i grupeve sociale, nuk realizohet nëpërmjet artikulimeve të interesave të tyre por rreth kërcënimit që paraqet kundërshtari.

501 Gjokutaj, Ç. (2012) “Politika, konfliktualiteti, televizioni”, MAPO. Tiranë: UET PRESS, 13 Maj, f. 10 502 Orwull, G. (1946) Politics and English Language, www george –onwell,org. (12 Mars 2010) 503 Fuga, A. (2001) Shtigje drejt guvës së gjarprit, Tiranë: Ora, f. 120 504 Ibid, f. 46

138

IX. EFEKTET GLOBALE NE IDEOLOGJI 9. 1. Globalizmi Paqartësia ideologjike e partive politike në Shqipëri në një lexim të parë të krijon idenë e një « virusi » që është kaluar në shumë vende me demokraci të konsoliduar. Në këtë logjik, nuk mund të pretendohet diçka ndryshe tek ne, për sa kohë, pretendim për t’iu referuar doktrinave të ndryshme shikohet me shumë skepticizëm. Të shumtë janë politologët që mbrojnë idenë se si socializmi ashtu edhe kapitalizmi po kryejnë praktika që i përafrojnë me njëra tjetrën. Në skenën politike evropiane por dhe atë botërore, konstatohet një « ftohje » dhe zvogëlim i debateve dhe i pozicioneve klasike antagoniste e « majte e djathtë ». Përshtatja e një filozofie moderne sipas së cilës e rëndësishme është evidentimi i problemit, gjetja e shkaqeve të krijimit dhe propozimi i masave ose i politikave më të mira për eliminimin e tij, i ka orientuar forcat politike të majta dhe të djathta si dhe programet e tyre drejt zgjidhjeve « më pragmatiste » në raport me teorinë ose rrymat ekomomike sociale që ata mund të preferonin. Vetë proceset shoqërore i shtrëngojnë të veprojnë ashtu. Shembulli më tipik i kësaj filozofie politike është përvoja politike e Tony Blair-it në Angli dhe suksesi i platformës së tij « neolaburiste liberale » e cila sintetizohet në garantimin e mbijetesës së binomit « efikasitet ekonomik – barazi sociale ».E njëjta filozofi dhe veprim politik konstatohet dhe në analizën e reformave ose programeve të zhvillimit në Gjermani, Zvicër, Danimark, Norvegji, Austri, Finland, Suedi, SHBA etj, ku megjithëse në mjaft raste në pushtet ishin parti të spektrit të djathtë kristiano – demokrate ose konservatorë tradicionale, përsëri konstatohet një « pragmatizëm politik » në zgjidhjen e problemeve të shoqëruara me një « kompromis » pragmatik me partitë e orientimit social demokrat. Mirëpo, pavarësisht prirjeve të ngjashme në këto vende, konteksti shqiptarë nuk është i njëjtë dhe sigurisht edhe faktorët që kanë ndikuar në këto vende për të tilla politika nuk kanë të njëjtin efekt. Pikërisht, vlerësimi i faktorëve të jashtëm dhe atyre të brendshëm në kontekstin shqiptarë përbën interes, qoftë për të “fajësuar” klasën politike deri diku për

139

paqartësi ideologjike, por qoftë edhe për ta bërë përgjegjëse në lidhje me raportet që ka krijuar në vite me të. 9. 1. 1. Efektet e globalizimit në vende me demokraci të “re” Nocioni i globalizimit, gjithnjë e më shumë përshkruhet, dhe më pak përkufizohet, kjo për arsye se është shumë i ndërlikuar si koncept. “Fjala globalizim në shumicën e fjalorëve interpretohet si nocion që nënkupton botën si tërësi të përcaktuar. Mbiemri globale lindi në fund të shekullit të XIX për shënimin e botës së gjithëmbarshme, ndërsa emri globalizim hyrë për herë të parë në fjalorin e Websterit në vitin 1961.”505 Globale, globalizim, përkthehet si shprehje: gjithëbotërore, gjithësia. Francezët globalizimin e emërtojnë si mondializëm. Ideja e globalizmit ka shumë domethënie, nga një herë shfrytëzohet në kuptim të drejtimit, të zhvillimit të kapitalizmit, ose si nocion për paradigmën e re afariste botërore, si term teknik për përshkrimin e proceseve ekonomike, politike dhe të proceseve kombëtare. Disa shprehje, “globalizimin, ekskluzivisht e përdorin për përshkrimin e marrëdhënieve në mes të kontinenteve.506 Globalizimi, përshkruhet sipas Gunchenout507, në mënyrë shumë të papërcaktuar, meqë i papërcaktuar është edhe vet koncepti i tij. Përcaktimi i globalizimit në masë të madhe varet nga këndvështrimi të cilin e hulumton autori: aspekti ekonomik, social, kulturor, komunikues, ekologjik apo qeverisës. Ndërsa për Robert W. Cox508 trendët e globalizimit përfshijnë internacionalizimin e prodhimtarisë, ndarjen e re ndërkombëtare të punës, lëvizjet e reja migruese nga Jugu në Veri, qarqet e reja garuese të cilat i përshpejtojnë proceset e internacionalizmit dhe i shndërrojnë shtetet në agjenci të botës së globalizuar. Ndërsa Richard Muir509 mbron mendimin se nuk është koncept politik, por para së gjithash është fenomen i cili ka lindur me zhvillimin e teknologjisë, të tendencave ekonomike dhe me veprimtarinë e ndërmarrjeve që mund të ndryshojnë sistemet politike. Për Charles Kegley 510fenomeni i globalizimit përcaktohet si ndërlidhje e shteteve përmes rritjes së përhershme të bashkëpunimit, të komunikimeve dhe të tregtisë, e që i paraprin krijimit të botës si tërësi e integruar dhe e varur apo të sistemit global dhe vendit unik në të cilin proceset e ndryshimeve i lidhin njerëzit me fat të njëjtë. Nga qasjet e ndryshme për shqyrtimin e globalizimit është e mundshme që të përfundohet se përcaktimi i tërësishëm mund të përfshijë ekonominë, politikën dhe kulturën. Është e nevojshme që të përmirësohet parafytyrimi mjaft i zgjeruar për globalizimin ekskluzivisht si ekonomi globale, meqë globalizimi është një proces mjaft i ndërlikuar, ndërsa krijimi i ekonomisë globale është një pjesë e tij. 505 Baylis, Smith & Owens. (2010) The Globalization of World Politics, Oxford University Press, p. 4 506 Plevik, J. (2003) Pas Globalizimit, Prishtine: Kolegji Universitar Victory, f. 27 507 Ibid. 508 Cox, W. R. ( 1992) Multilaterismm and Democracy, http://www.acuns.org/membersubm/johnholmes/globalizat 509 Muir, R. ( 1997) Political geography: A new introduction, Jonh Wiley 510 Kegley, Ch. ( 2008) World Politics: Trend and Transformation, Cengage Learning

140

Globalizimi për shumë studiues paraqitet si sfidë e madhe për sovranitetin e shteteve. Kjo për arsye se politika e jashtme e një shteti është e varur nga institucionet mbinacionale. «Në esencë të kësaj pavarësie është dëshira e vullnetshme e shtetit që politika e jashtme e saj të harmonizohet me politikën e institucioneve ndërkombëtare, regjimeve dhe normave në këmbim për favorizimet të llojit të ndryshëm.”511 Përkundër procesit të manifestuar të barazimit të tregtisë së brendshme me tregtinë globale, e cila është gjithnjë përshkruese dhe e formëson ekonominë kombëtare si pjesë të varësishme, gjithnjë është e mundshme, por me vështirësi të shumta të bëhet dallimi ndërmjet ekonomisë kombëtare, regjionale dhe asaj globale. Paradigma zhvillimore sipas Jasna Plevnik512 është deviza ideologjike e globalizimit, një model që me siguri do të ekzistojë edhe për të ardhmen, meqë e propagandojnë shtetet më të fuqishme. Sipas këtij modeli, çelësi i zhvillimit të çdo shteti është aftësia e integrimit të këtij sistemi ekonomik në sistemin global ekonomik. Filozofi bashkëkohor francez Alain Finkielkraut513 tërheq vërejtje për fenomenin e margjinalizimit të politikës, rolin dhe rëndësinë e së cilës e merr ekonomia. Edhe për Manuel Castels514 politika nuk është më vend i fuqisë, pavarësisht se ndikimi i saj vazhdon ende. Ndërsa Ulrich Beck515, për globalizimin mbron tezën se ideologjia e tregtisë botërore apo ideologjia e neoliberalizmit zhvillohet pikërisht, për shkak të veprimtarisë politike. Globalizimi ekonomik ndikon fuqishëm në marrëdhëniet ndërkombëtare përmes procesit të integrimit të tregut, mallrave, shërbimeve dhe të financave argumenton Eric Hobsbawm,516 mirëpo, kjo nuk nënkupton se kemi vetëm një përmbajtje të marrëdhënieve ndërkombëtare në raportet e jashtme dhe të brendshme të shteteve. Në fjalorin e Websterit nocioni geo – ekonomics përcaktohet germë për germë në mënyrë etimologjike, si veprimtari e politikave ekonomike në hapësirën globale. Ideologjinë e « kapitalit mobilizues » më gjerësisht e përfaqësojnë organizatat ndërkombëtare si: Fondi Monetar Ndërkombëtar, OECD dhe Organizata Botërore e Tregtisë. Këto institucione kanë zvogëluar fuqinë e shtetit. Vendet anëtare të Organizatës Botërore të Tregtisë janë thirrur me qëllimin që me veprimtarinë e tyre t’i njohin standardet ndërkombëtare themelore të punës dhe të shqyrtojnë raportin në mes të dispozitave tregtare dhe të drejtave të punëtorëve. Marrim rastin e Fondi Monetar Ndërkombëtar, i cili është bërë huadhënës i Botës së Tretë me qëllim sigurimin e huas së përkohshme të këtyre vendeve. Kreditë e akorduara ndaj këtyre vendeve FMN – ja i kushtëzonte me zvogëlimin e harxhimit të përgjithshëm, në ndonjë rastë me kërkesat për devaluimin e valutës kombëtare, zvogëlimin e donacioneve për politikën sociale duke i kufizuar ndjeshëm hapësirat e politikës së pavarur 511 Thomas, J. Alfird, R. Hicks, A. Schwatz, M. (2005) The Handbook of Political Sociology: States, civil societies and globalization. Cambridge University Press, p. 369 512 Plevnik, J. (2003) Pas globalizimit, Tiranë: Golden Marketing, fq. 10 513 Ibid. f.11 514 Castels, M. (2010) The Power of Identity, London and New York:Wiley Blackwell 515 Beck. U. (2000) What is Globalization?, Oxford: Polity Press 516 Hobsbawn, E. (1994) Epoka e Ekstremeve, Tiranë: Cabej

141

kombëtare. »517 Meqë kërkesa për përfshirjen e FMN –së vjen nga qeveria e shtetit e cila paraqet interes për kredi, një angazhim i tillë nuk interpretohet si kërcënim i sovranitetit, ndonëse përkufizimet e paraqitura janë të mëdha. FMN-ja ka qasje përafërsisht të uniformuar dhe të ngurtë ndaj vendeve të cilat bëhen borxhlinj në këtë institucion dhe nga ato pret që të përcjellin ekskluzivisht logjikën financiare. Në këtë logjik Plevnik shprehet: « shtetet duhet në mënyrë shumë të disiplinuar të udhëheqin politikën ekonomike në përputhje me rregullat e diktuara nga FMN –ja, por kjo logjikë jo pak raste shkakton probleme pasi nuk merren parasysh specifikat e atij vendi ose nuk lejohen të ndërmerren masa për të cilat ndoshta situata ekonomike do të mund të avanconte. Jo më kot këtë rol të FMN Jozef Stiglitcin e ka etiketuar në mënyrë metaforike si « piromani zjarrfikësish »

518 Me të drejtë Thomas, Alfird, Hicks, dhe Schwatz519 mbrojnë idenë se politika nuk është zhdukur dhe as që ka humbur ndikimin por në aspektin përmbajtjesor gjithnjë e më shumë po shndërrohet në mbështetëse e veprimtarisë ekonomike, ndërsa më parë ekonomia ka qenë mbështetje e veprimtarisë politike. Ekonomia në këtë mënyrë bëhet mjeti themelore i fuqisë politike. Këtij koncepti i bashkëngjitet dhe sociologu i shquar Anthony Gidens kur nënvizon : « …globalizimi social mbarëbotërorë, përmes të cilave vendet e largëta mbajnë lidhje me njëra – tjetrën, në mënyrë që ngjarjet në një vend të caktuar të karakterizohen nga të njëjtat procese sikurse mund të ndodh një vend tjetër shumë kilometra larg … dhe anasjelltas »520 Por, përfundimin dhe përmbledhjen më të mirë e jep Laurent Carroue. « … globalizimi aktual, ky proces gjeohistorik i përhapjes progresive të kapitalizmit në shkallë planetare, është në të njëjtën kohë një ideologji – liberale, një monedhë – dollari, një model – kapitalizmi, një sistem politik, demokracia, një gjuhë – anglishtja »521 Disa politolog i kanë dhënë një tjetër dimension, duke e cilësuar globalizmin « … tregues i rikonfigurimit të rolit të shtetit në raport me aktorët dhe sfidat e reja » …ose në një plan më global një fenomen tipik i marrëdhënieve ndërkombëtare … që paraqet kontekstin global në gjirin e të cilit zhvillohen të gjitha prirjet dhe linjat e forcës dhe të pushtetit në shkallë planetare. »522 Në radhë të parë dhe në mënyrë më të dukshme shfaqet i ashtuquajtur « globalizimi ekonomik » i lidhur ngushtë me përhapjen në shkallë botërore të shërbimeve, me mobilitetin e jashtëzakonshëm të kapitaleve, fuqisë punëtore, inovacioneve, njohurive teknike e teknologjike, krijimit të tregjeve globale, zgjerimit të firmave e kompanive multinacionale dhe i produkteve « made in world » etj. Ky profil specifik, sipas shumë autorëve që e kanë trajtuar në mënyrë specifike atë nënkupton tri dimensione : gjeografike (lëvizja e kapitaleve nga njëri vend tek tjetri) ; funksional (diversifikimi i 517 Kegley, Ch. (2008) World Politics: Trend and Transformation, Cengage Learning , p.75 518 Ibid, fq. 88 519 Thomas, J. Alfird, R. Hicks, A. Schwatz, M. (2005) The Handbook of Political Sociology: States, civil societies and globalization, Cambridge University Press, p. 372 520Internacional UNESCO Education Server for Civic, Peace and Human Rights Education (www.dadalos.org). 521 L. Carroue, D. Collet et C. Ruiz. ( 2005) La Mondalization, Genese, acteurs et enjeux, Breal 522 Gardam, Ch. www.Irenees.net Network. Authors.

142

tregut të kapitaleve – treg monetar, treg bursash, etj) ; kohor, (tregjet funksionojnë sot 24 orë në të gjithë botën) Në kushtet e globalizimit, terma të tillë si i djathtë, i majtë, i qendrës, ekstrem i djathtë, i majtë, po u nënshtrohen modeleve të njëjta. Në kuadrin e doktrinës globaliste, si objektiv kryesor i veprimit është zvogëlimi i fushës së veprimtarisë së qeverive në raport me fluksin transnacional të kapitaleve si dhe reduktimi i sovranitetit nacional në marrjen e vendimeve në favor të fuqisë vendimmarrëse të institucioneve e të organizmave ndërkombëtare të tilla si : FMN-ja, Banka Botërore, OBT -ja, IBRD, ALENA, BE –ja, etj. Në përgjithësi politikat e ndjekura nga këto organizma nga shumë studiues vlerësohen si « tendenca globalizuese të djathta ». Ndërsa, politika globalizuese të qendrës, vlerësohet se dominohet nga OJQ- të e mëdha kombëtare e ndërkombëtare si Oxfam, Greenpeace, MSF, ATTAC, Forumi Social Botëror, Via Campesina etj. Këto organizata mendohet se kanë një vizion tjetër në raport me grupin e parë, duke shprehur nëpërmjet veprimeve dhe pretendimeve të tyre ndjeshmërinë dhe kërkesat e shoqërisë civile ndaj efekteve të globalizimit. Duke u nisur nga viti 1995, vihet re një prirje në rritjes të fuqisë dhe vendimmarrjes së institucioneve ose grupimeve ndërkombëtare si: FMN, OBT- ja Banka Botërore, G7, OECD – ja , UNDP – ja etj. Liberalizmi ekstrem i tregjeve dhe i ekonomisë, i servirur si alternativa e vetme në raport me teoritë e zhvillimit që bazoheshin në financimet publike dhe proteksionizmin, filloi të tregonte mjaft dobësi e pamundësi përball krizave të shpeshta të këtij dhjetëvjeçari. Mirëpo, vitet 2007 – 2008 treguan se sistemi financiar botëror pësoi krizën më të madhe të tij që nga viti 1929.523 Ndërkombëtarizimi i krizës amerikane të kredive të pasurive të patundshme me risk çoi në ulje dhe humbje drastike për bursat botërore, provokoi falimentimin e mjaft bankave e shoqërive të sigurimit dhe e orientoi të gjithë ekonominë e planetit në një recension të rrezikshëm. Deklarata e Alan Greenspan – it ish Presidentit të famshëm të Federal Rerserve në SHBA, i konsideruar shpesh si «guri i ekonomisë » ose si « magjistari i financave » se kriza aktuale vuri në diskutim superioritetin e një sistemi, atij të tregut të lirë, tek e cila ai kishte besuar gjithnjë, është treguesi më domethënës për një faqe të re që duhet hapur në leximin, në kuptimin dhe në zbatimin e ekonomisë. Rreshtin e parë të kësaj faqe ndoshta e shkroi Presidenti francez Sarkozy teksa deklaronte : « … shekulli XXI ka nevojë për kapitalizmin e tij, që nuk mund të jetë kurrsesi kapitalizmi i shekullit të kaluar.»524 Ndërkohë që politikanët dhe bankierët e të gjithë botës përpiqen për dalje nga kriza, ekonomistët dhe akademikët mundohen të nxjerrin mësimet e duhura, të kuptojnë shkaqet dhe mbi të gjitha të përpunojnë modelet dhe instrumentet e reja të politikave ekonomike e financiare që një gjë e tillë të mos përsëritet më si në nivel global ashtu edhe në nivele nacionale. Të gjitha qeveritë, partitë, biznesi ose opinioni publik janë të interesuara

523 Civici, A. (2009) Globalizimi, Tiranë: UET PRESS, f. 80 524 Ibid.

143

maksimalisht për këto përfundime që do të na garantonin mospërsëritjen e kësaj situate globale, mjaft shqetësuese. 9. 1. 2. Globalizmi i politikës së majtë dhe të djathtë në pozicione të reja Dukuria e globalizimit dhe efektet e tij mbi ekonominë dhe shoqërinë evropiane po rikonfigurohen në klasën politike evropiane debatet dhe pozicionet mbi vlerat e « majta ose të djathta ». Pragmatizmit të 20 – 30 viteve të fundit në çështjet e brendshme po i shtohet një diferencë e dukshme në raport me zhvillimet ndërkombëtare. Në shumë debate e diskutime të klasës politike, ekspertëve të ekonomisë dhe të zhvillimeve sociale, të mjedisit akademik ose shoqërisë civile përdoret shpesh si argument « kjo është një reformë ekonomike e djathtë », « për skemën e nxitjes së punësimit preferoj një pozicion të djathtë » etj. Por, a është gjithnjë i saktë një referim i tillë dhe a përputhet ai në çdo rast me prirjet kryesore të majta ose të djathta evropiane dhe botërore, ndaj të cilave kemi prirje t’i referohemi vazhdimisht, ndërkohë që dhe vetë skena politike evropiane, skena ku ka lindur dhe është zhvilluar për herë të parë koncepti « e majtë / e djathtë » gjate 20 – 30 viteve të fundit ka njohur dhe njeh një evolucion dhe specifikat e veta si në funksion të ekonomisë nacionale ashtu dhe në raport me ekonominë evropiane dhe atë ndërkombëtare në përgjithësi. Gjatë 20 – 30 viteve të fundit, në skenën politike evropiane por dhe atë botërore, u konstatua një « ftohje » dhe zvogëlim i debateve dhe i pozicioneve klasike antagoniste e « majte e djathtë ». Përshtatja e një filozofie moderne sipas së cilës e rëndësishme është evidentimi i problemit, gjetja e shkaqeve të krijimit dhe propozimi i masave ose i politikave më të mira për eliminimin e tij, i orientoi forcat politike të majta dhe të djathta si dhe programet e tyre drejt zgjidhjes « më pragmatiste » në raport me teorinë ose rrymat ekonomike sociale që ata preferonin. « Në fund të viteve 80 – të në shumë vende me demokraci të konsoliduar u synua bashkimi i performancës ekonomike dhe të shkallës së rezistencës ndaj globalizimit me një nivel të lartë të politikave sociale, si dhe zvogëlimin gradual të efektivave të administratës publike duke arritur që brenda 10 viteve ta zvogëloje atë me 45 – 50 %. Ata avancuan drejt decentralizimit duke i besuar rajoneve e komuniteteve lokale pothuajse të gjitha shpenzimet për shëndetësi, arsimin, kulturën dhe sigurinë, si dhe duke i lënë kompetenca për të mbledhur një pjesë të madhe të taksave. »525 Edhe funksionarët publikë duke filluar nga fundi i viteve 80 – të u adaptuan me rregullat e sektorit privat ; pagat sipas meritave individuale, intervista të vazhdueshme vlerësuese, kualifikimi i detyrueshëm, kontrata të përkohshme të rinovueshme në funksion të rezultateve, etj. Në çdo hallkë të administratës publike, prioritet absolute i jepeshin « klientit », i gjithë informacioni i nevojshëm ishte në internet, sistemi i komunikimit ndërmjet qytetarëve dhe administratës u perfeksionalizua. Cilësia e shërbimeve publike nga administrata i nënshtrohej një vlerësimi të gjerë e të hapur të përvitshëm dhe çdo devijim ose shkelje e parimit të cilësisë dhe të shpejtësisë së shërbimeve sanksionohej. 525 Filo, Ll. ( 2008) Sistemet politike bashkëkohore, Tiranë: Ideart, f. 302

144

Mirëpo, këto 3- 4 vitet e fundit, situatës së pajtimit ose ndërthurjes « ndërmjet të majtës dhe të djathtës » duket se po i qëndron mbi kokë fenomeni i globalizimit duke rikthyer në debatet politike qëndrimet qartësisht « të diferencuara ». Si pasojë e kësaj, fenomeni më i ri që po prodhohet në skenën politike evropiane është shfaqja e një lloj dualizimi pozicionesh: pozicione më të përafërta dhe pragmatiste në « politika dhe probleme të brendshme » dhe ndarje gjithnjë e më e dukshme në problematikën dhe debatet ndërkombëtare. Sipas anketave të realizuara në disa prej Parlamenteve Evropiane 526( Francë, Itali, Spanjë, Gjermani, Austri, Holandë) aktualisht mund të profilizohen tri « çështje themelore » që ndajnë qartësisht të majtën nga të djathtët : ( 1) perceptimin e efekteve të globalizimit, në rang ndërkombëtar ; ( II) qëndrimin ndaj tregtisë botërore dhe roli i OBT – së ; (III) mënyra se si duhet të reagojë ekonomitë nacionale ndaj pasojave direkt të globalizimit. Të majtët ekstremë si dhe e djathta ekstreme, megjithëse me argumente të ndryshëm janë tërësisht kundra këtij procesi. Të parët e shikojnë atë si instrument të kapitalizmit botëror për shfrytëzimin e vendeve në zhvillim, të punonjësve dhe të shtresave të varfra, ndërsa të dytët si kërcënimin më serioz të vlerave kulturore, sociale dhe të ekonomive nacionale në emër të një sistemi unik botëror. Gjithashtu, spektri politik i majtë dhe i qendrës pozicionohet kryesisht në ndihmë të tezës se nga globalizimi po përfitojnë në radhë të parë e në mënyrë të dukshme kompanitë shumëkombëshe dhe tregjet financiare, po përfitojnë drejtuesit e lartë të biznesit dhe zotëruesit e kapitaleve, etj. E majta në përgjithësi, vlerëson se vendet e varfra dhe një pjesë dërmuese e atyre në zhvillim po kthehen në humbës si pasojë e avancimit të globalizimit, menaxhimit liberal të tij nga shtetet më të fuqishme të botës. Sipas tyre, hapja selektive e tregjeve, kompensimi i sektorëve të dobësuar nga konkurrenca ndërkombëtare, mbështetja e biznesit dhe e prodhimit vendas për konsolidimin dhe futjen e teknologjive të reja moderne, regjime fiskale fleksibël e favorizuese, etj po përbëjnë arsenalin kryesor mbrojtës për shumë vende që aspirojnë përfitime nga procesi i globalizimit. Ndërkohë, e djathta evropiane përgjithësisht rreshtohet dukshëm në pozicione të tjera duke vlerësuar se nga globalizimi përfitojnë të gjithë konsumatorët e botës, se ai stimulon zhvillimin dhe shërbimin në sfera të ndryshme e në shkallë globale, ndihmon zhvillimin e tregtisë botërore, ndihmon në rritjen e nivelit të jetesës për të gjitha vendet e integruara në procesin e globalizimit, është i favorshëm për zgjidhjen e problemeve në mënyrë globale, ndihmon në shkëmbimin e ideve dhe të kulturave, në ndihmë të zhvillimit më cilësor të secilës prej tyre, nxit përhapjen dhe vënien në zbatim të sistemeve demokratike dhe respektimin më të mirë të të drejtave themelore të njeriut. Ndarja më e madhe e pozicioneve ndërmjet të majtës dhe të djathtës po kristalizohet dhe në debatet mbi çështjet e punësimit dhe mbi shkaqet e papunësisë. Sipas socialistëve evropiane dhe kryesisht atyre francezë, portugezë dhe italianë, papunësia e lartë është pasojë e politikave ultraliberale të zbatuara si rezultat i konkurrencës ndërkombëtare, 526Europian Parlamenst (2011) Europe goest to the polls, Secretariat of the European Parliament, Directorate-General for Information and Public Relations

145

ndërkohë që për kolegët e tyre të djathtë papunësia është pasojë e sistemit aspak fleksibël që mbron ata që tashmë e kanë një punë dhe u krijon pengesa të mëdha atyre që kërkojnë të punësohen, Sipas tyre, në shume vende evropiane, fajtori kryesor mbetet struktura e tregut të punës dhe jo globalizimi. Këto vlerësime të opinioneve të bëjnë të mendosh se artikulimi i problemeve të punësimit të tregtisë ndërkombëtare dhe globalizimit mund të bëhen « molla e sherrit » në të ardhmen ndërmjet së majtës dhe së djathtës evropiane. Pasi e djathta, ka prirjen për t’u bërë gjithnjë e më liberale sidomos në planin ekonomik, dhe në këtë kontekst mbrohet ideja se përballimi i konkurrencës ndërkombëtare bëhet duke ndryshuar modelin social evropian dhe duke kryer reforma strukturore në funksion të përshtatjes së shpejtë me ekonominë botërore dhe dinamikat e saj. Ndërsa e majta, në të kundërt, kërkon që t’i mbrojë vendet evropiane nga rreziqet e globalizimit duke mbrojtur shërbimet publike, kundërshtuar delokalizimet, taksuar para se gjithash kapitalin dhe pastaj punën si dhe duke kërkuar « mbrojtjen e kufijve përballë ekspansionit të ekonomive emergjente si: Kina, India, Brazili.527 Pavarësisht, diskutimeve, siç argumentohet edhe më lartë, globalizimi i kufizon shumë zgjidhjet politike që kanë në dorë drejtuesit e shtetit e mbi te gjitha në fushën ekonomike. Me rënien e ekonomive me të vërtetë kombëtare, shteti e shikon se nuk ka më kontrollin e proceseve ekonomike që ndodhin brenda juridiksionit të tij. Ai bëhet gjithnjë e më shumë një konsumator i politikave se sa një hartues i tyre. Sipas kësaj teze, globalizimi zbeh ndjeshëm kompetencën dhe autonominë e shtetit edhe efikasitetin e qeverisë duke minuar njëkohësisht, legjitimitetin dhe autoritetin e shtetit.

9. 2. Influenca e FMN –së në arenën ndërkombëtare

Fondi Monetar Ndërkombëtar (FMN) u krijua në vitin 1944 në Bretton Woods të shtetit New Hampshire (SHBA) si reagim ndaj krizës së viteve 1930–të. FMN – ja kishte si mision promovimin e kooperimit monetar ndërkombëtar, stabilitetin e kursit të këmbimit dhe rritjen e qëndrueshme të tregtisë dhe të ekonomisë botërore. Mbi të gjitha, ajo kujdesej për kontrollin e stabilitetit financiar të vendeve anëtare duke bërë çdo vit një «audit » të hollësishëm për situatën e çdo vendi. Në rastet kur konstatohej kriza ose situata që mund të çonin në kriza, FMN –ja i ndihmonte financiarisht këto vende që të mbronin monedhat e tyre, që të stabilizonin financat publike dhe të garantonin ekuilibrat kryesorë makroekonomikë.528 Por, ky rol, sidomos në kuadrin e të famshmit « konsensus i Washingtonit », në shumë raste u cilësua si « imponues « si « drastik », si jo social », si « imponues i liberalizmit ekstrem », si » kufizimi i mundësive së qeverive për të vendosur lirisht për politikat e tyre të zhvillimit ekonomiko social » etj.

527 Ibid. 528 Civici, A. (2010) Kriza financiare apo globale? Tiranë: UET PRESS, f. 269

146

Norman Fariclough529është njëri prej tyre që shpreh rezerva për punën e FMN. Ai thekson se organizatat ndërkombëtare si FMN-ja përpiqem, me një dozë suksesi, që t’i shtyjnë dhe t’i imponojnë aspektet e globalizimit në ndonjë drejtim të posaçshëm dhe, diskurset e tilla, siç është diskursi ekonomik neoliberal, janë pjesë me rëndësi e strategjisë për ta arritur këtë synim. Më tutje, duke vazhduar argumentimin ai nënvizon se globalizimi nuk është vetëm çështje e ndërtimit të shkallës globale [global scale], por është gjithashtu edhe çështje e raporteve të reja midis shkallës globale me shkallët e tjera dhe në anën tjetër... globalizimi bashkëkohorë është gjithashtu i ndërlidhur me ndërtimin e shkallëve të tjera përveç shkallës globale, duke përfshirë shkallën “makro-regjionale” (p.sh. Bashkimi Evropian ose Zona e Tregtisë së Lirë e Amerikës Veriore), shkallën ndërkufitare regjionale ekonomike, siç është Pearl River Delta dhe shkallën e “qyteteve globale”

Në prill të vitit 2000, në një artikull për New Republic, Fariclough shprehet për FMN – në: “Të gjithë thonë se FMN – ja në të vërtetë nuk dëgjon vendet në zhvillim që supozohen t’i ndihmojnë. Të gjithë thonë se zgjidhjet që propozon FMN – ja, vetëm sa i përkeqësojnë gjërat, duke i shndërruar ngadalësimet në recension dhe recensionet në depresion.”530 Ai gjithashtu, ankohet lidhur me FMN – në se ka shkaktuar një dëm të madh me politikat ekonomike që ka rekomanduar dhe që vendet duhet të ndjekin me qëllim që të përfitojnë nga huat e FMN –së, ose nga huat nga banka dhe sektorë të tjerë privatë, që marrin nga FMN – ja mendimin, nëse një huamarrës e meriton huan apo jo. “531 Të tjerë autorë argumentojnë, “organizatat dhe zyrtarët e saj e kanë injoruar rolin e informacionit jo të plotë, të tregjeve të papërshtatshme dhe institucionet që nuk funksionojnë – të gjitha këto janë karakteristika të vendeve në zhvillim. Si rezultat, përsëri FMN –ja bën thirrje për politika që përputhen me librat e ekonomisë, por nuk kanë kuptim për vendet të cilëve FMN – ja ua rekomandon këto politika.”532

Joseph Stiglitz533 përpiqet të tregojë se pasojat e këtyre politikave të keq drejtuara janë katastrofike, jo vetëm po t’u referohesh të dhënave statistikore por, duke iu referuar vuajtjes njerëzore të vendeve që i kanë ndjekur ato. Sipas tij, këto politika nuk arrijnë të ç’rrënjosin varfërinë, por përkundrazi e thellojnë edhe më tej atë. Si dhe dobësojnë demokracitë në vend që t’i përforcojë ato. Privatizimet masive, zvogëlimet drastike të ndërhyrjes së shteteve në ekonomi, liria absolute e tregut, pavarësia e plotë e financave në produktet e tyre, besim pa kufi në aftësinë vetërregulluese të tregut, përbëjnë shtyllat e kësaj ere të re që u përhap shpejt në shumë vende të botës. Dhe gjithë kjo jo vetëm falë shembullit amerikan ose britanik, « por mbi të gjitha edhe si pasojë e « recetave « dhe « rekomandimeve » të FMN – së, e cilat e shtriu këtë filozofi tek të gjitha vendet që ishin « nën juridiksionin e saj.

Mirëpo, « zhvillimet dhe debatet e 20 viteve të fundit nxorën në pah faktin se në qeverisje dhe në politikat ekonomike kërkohen zgjidhje të tjera në thelb të të cilave qëndron « një

529 Faiclough, N. (2000) New Labour, New Languege London: Routledge. 530 Stiglitz, J. (2006) Making Globlization Work, New York: W.W. Norton & Company Inc, p. 212 531 Faiclough, N. (2000) New Labour, New Languege London: Routledge. 532 Plevnik, J. (2003) Pas globalizimit, Tiranë: Golden Marketing, fq. 104 533 Stiglitz, J. (2006) Making Globlization Work, New York: W.W. Norton & Company Inc, p. 215

147

prezencë më e madhe e shtetit në ekonomi », një rikthim në « nxitje keynesiane të ekonomisë », një « privilegj i politikave buxhetore në mbështetje të ekonomisë dhe të zhvillimit « dhe një « braktisje e shpejtë e politikave të pastra të mosndërhyrjes në treg », një vlerësim më i madh i regulacionizmit » etj. »534 Laburistët e konservatorët britanik, Barack Obama e John McCain, social – demokratët e kristian – demokratët gjermanë, të majtët e të djathtët italianë, socialistët e popullorët spanjollë, etj bile dhe vetë FMN – ja « duket se po bëjnë kthesë kur është fjala për raportet ndërmjet tregut dhe shtetit, kur diskutohet për ndryshimin e koncepteve dhe të metodave në supërvizionin e bankave e financave, kur analizohet risku dhe tregu financiar, kur debatohet për modelin ekonomik që duhet ndërtohet”535 etj.

Kjo frymë kriticizmi ndaj punës së FMN, u shpeshtua gjatë situatë së vështirë financiare ndërkombëtare të viteve 2008 – 2009. Kjo kriza provokojë një seri reflektimesh akademike e shkencore për mënyrën sesi i « kemi interpretuar dhe zbatuar deri tani në qeverisje dhe në politika ekonomike shumë postulate e tabu të shkencës ekonomike. »536 Shumica dërmuese e ekonomistëve dhe politikanëve deri pak ditë përpara shpërthimit të krizës ishin tërësisht të bindur e të vendosur në vërtetësinë e padiskutueshme të vlerave të postulateve të tyre neoliberale. Fjalët magjike që dukej se mund të rregullonin e të zgjidhnin pozitivisht çdo gjë ishin « tregu i lirë » dhe « kapitali liberal ».

Kriza financiare e këtyre viteve të fundit dhe pasojat e mëdha ekonomike, financiare e sociale që ajo pritet të lërë pas, krizë e cilësuar si një nga tronditje më të mëdha në histori të kapitalizmit, ngriti disa pikëpyetje që preknin disa koncepte fondamentale ose tabu të vetë sistemit dhe të mënyrës së qeverisjes së tij. Deklarata e Alan Greenspan-it,537 ish presidenti i famshëm të Federal Reserve në SHBA, i konsideruar shpesh si « guri i ekonomisë » ose si «magjistari i financave », se « kriza aktuale vuri në diskutim superioritetin e një sistemi, atij të tregut të lirë, tek i cili ai kishte besuar gjithnjë », është treguesin më sinjifikativ për një faqe të re që duhet hapur në leximin, kuptimin dhe zbatimin e ekonomisë.538

Ndërkohë, në Shqipëri roli i FMN- së është parë duket se ky mesazh duket shumë i largët. Nga shumë specialistë të ekonomisë u argumentua se kriza financiare na preku jo pak tek lëndët e para agro-ushqimore si dhe tek nafta, pavarësisht këtij fakti, ministri i financave Bode539 në lidhje me situatën deklaronte : « nuk ndërhyjmë në treg » se « ne nuk devijojmë trendet e tregut me ndërhyrje artificiale » se « tregu vetrregullohet » etj, ndërkohë që shumë vende të botës ndërhynin me shpejtësi duke i kontrolluar ose minimizuar efektet negative të kësaj koniunkture ekonomike ndërkombëtare.

Pavarësisht se në shumë vende, forcuan sektorin e tyre publikë në ekonomi dhe në shërbime për të pasur më shumë mundësi « manovrimi » me fonde të gjëra publike, ne

534 Civici, A. (2010) Kriza financiare apo globale? Tiranë: UET PRESS, f. 242 535 Ibid. 536 Ibid, f. 271 537 Doing Business 2009, by World Bank: Published September 2008 by Palgrave Macmillan, Worl Bank 538 Ibid, f. 272 539 Bode, R. (2009) “Efektet e krizës financiare », Shqip, 14 Nëntor, f. 2

148

vazhduam shprehet Civici të privatizojmë me shpejtësi duke ia zvogëluar shumë mundësitë politikave publike që të bëhen faktor në zhvillimin e ekuilibruar e të qëndrueshëm ekonomik e social. « Ndërkohë që në shumë vende është një debat i madh politik e publik mbi « ndryshimet e përparësive buxhetore dhe për rolin dhe funksionet e buxhetit si një instrument thelbësor në mbështetjen ekonomike, ne vazhdojmë me trendet dhe me përmbajtjen tradicionale të përparësive dhe të kompozimit të buxhetit. »540

9. 3. Roli i FMN – së në Shqipëri

Krahas transformimeve shumëdimensionale në fushën e politikës e institucionale, të cilat janë shumë të rëndësishme dhe vendimtare në zhvillimin demokratik të vendit, një rol të rëndësishëm në këtë drejtim kanë luajtur dhe luajnë reformat e ndërmarra në fushën ekonomiko – financiare dhe sociale, si dhe transformimet e mëdha që ndodhen në to. Ecja në këtë rrugë të pashkelur më parë, nuk ishte e lehtë. Ajo ishte një rrugë përballjesh me vështirësi nga më të ndryshmet, me shkëmbim dhe përfitim përvojash si në aspektin juridik, institucional ashtu dhe në atë të implementimit konkret të rregullave të tregut dhe të zhvillimit dhe konsolidimit të pronës private. Një nga institucionet që ka luajtur një rol shumë të madh në këto vite ka qenë Fondi Monetar Ndërkombëtar (FMN). Që prej vitit 1992 kur FMN – ja erdhi për herë të parë në Tiranë për të nënshkruar marrëveshjen me qeverinë shqiptare të asaj kohe dhe deri para dhjetorit të vitit 2008 kur u njoftua se marrëveshjes me të i kishte ardhur fundi, politika, media, shoqëria civile dhe përgjithësisht institucionet tona e kanë trajtuar gjithçka « zyrtarisht ».541 Ekspertët e ekonomisë dhe të financave, që e njihnin në thelb rolin dhe misionin e FMN – së e vlerësonin maksimalisht prezencën dhe rolin e saj në orientimin dhe certifikimin e financave dhe ekonomisë shqiptare. Politika, parë nga këndvështrimi i pozitës ose i opozitës kanë qenë të detyruar në shumë raste të vihen nën tutelën e këtij institucioni. Qoftë për arsye pragmatiste por edhe si pjesë e detyrimeve që burojnë nga marrëveshja e lidhur me të. Gjatë këtyre viteve shprehje të tipit « na detyron FMN- ja », « e ka vendosur FMN – ja », « është vlerësim i FMN » etj kanë qenë vazhdimisht të pranishme gjatë gjithë këtyre viteve. Institucionet tona e kanë respektuar dhe janë përpjekur maksimalisht të përfitojnë në performancën e tyre nga « këshillat » dhe « sugjerimet » e FMN-në. « Çdo misioni FMN – së në Shqipëri, ose çdo marrëveshje me të ka përbërë eveniment në jetën institucionale e politike në Shqipëri. »542

540 Angjeli, A. (2010) “Nevoja për ridimensionimin e ekonomisë shqiptare », Panorama, Tiranë: Panorama Group, 5 Shkurt, f. 19 541 Ibid, f. 273 542 Ibid.

149

Gjatë gjithë këtyre viteve (1992 – 2008) jemi cilësuar shpesh si « nxënësit e mirë të FMN –së. » Kemi pasur një rritje ekonomike pothuajse konstante e të vlerësueshme, PBB/frymë ka ardhur vazhdimisht në rritje, inflacioni ka qenë vazhdimisht nën kontroll e brenda parametrave të planifikuara etj. Pra, me fjalë të tjera « ekuilibrat tanë makroekonomikë kanë ardhur në stabilizim e performancës të vazhdueshme, aq sa në shumë vlerësime e klasifikime ndërkombëtare përmendemi pozitivisht për këtë fakt. »543 Përmes programeve të realizuara me FMN, në tranzicionin ekonomik të Shqipërisë, në periudha të ndryshme janë përmbushur objektiva të ndryshme. Kështu, « në periudhën 1992 – 1993 (programi stand-by) kishte si prioritet injektimin e forcave të tregut në ekonominë tonë ; në periudhën 1993 – 1996 ( në programin ESAF) ishin politikat e konsolidimit të stabilitetit për të siguruar rritjen; në periudhën 1997 – 1998 ( në programin EPCA) prioritet ishte konsolidimi fiskal, në kushtet postkonfliktuale emergjence ; në periudhën 1998 – 2001 ( me programin ESAF/PRGF) prioritet ishte vazhdimi i konsolidimit fiskal, kontrolli dhe mbyllja e skemave piramidale, privatizimi i bankave etj ; në periudhën 2001 – 2006 ( me programin PRGF/EFF) prioritet ishin krijimi i klimës makroekonomike për zhvillimin, përmirësimi i klimës së biznesit, politikat e shpenzimeve , reduktimi i varfërisë, etj »544 Gjithashtu, « FMN ka mbështetur Shqipërinë gjatë gjithë periudhës së tranzicionit, me asistencë teknike në disa fusha ku përfshihen: shpenzimet publike, tatimet dhe doganat, mbikëqyrja e bankave, politikat monetare, bilancin e pagesave, financat dhe qeverisjen. »545 Realizimi me sukses i programeve të tilla shërben në shumë raste si « dritë jeshile » për mbështetjen që Shqipëria merr nga Bashkimi Evropian dhe donatorët e tjerë. Për disa ekspertë, eksperienca 17 vjeçare e bashkëpunimit të të gjitha qeverive shqiptare me FMN –në në kuadrin e marrëveshjeve rezulton mjaft i suksesshëm dhe përcaktues për menaxhimin e financave publike dhe për ruajtjen e ekuilibrave kryesorë makroekonomikë të vendit. Janë pikërisht kriteret e përcaktuara nga ky Institucion që mbajtën në nivele të pranueshme madhësinë e borxhit publik e shprehur në përqindje ndaj PBB – ve ; deficitin buxhetor, i shprehur gjithashtu në përqindje ndaj PBB – ve, reformimin e sistemit të sigurimeve shoqërore. « Çdo devijim nga standardet e FMN –së në këta tregues mund të provokojë një zinxhir efektesh të tipit : rritje çmimesh, inflacion, ulje të fuqisë blerëse, rritje të borxhit, pakësim të shpenzimeve publike, tronditje të ekuilibrave makroekonomik, papunësi, zhvillim fiktiv e sipërfaqësor, etj. »546Pikërisht, ky fakt e bën prezencën e FMN – së me rekomandimet dhe certifikimet e saj për performancën e sistemit tonë financiarë, si mjaft pozitivë qoftë nga pikëpamja orientuese por edhe imponuese. Mirëpo, nëse e shikojmë këtë rol të FMN –së nga perspektiva ideologjike vërejmë se roli i saj kufizon ndjeshëm mundësinë për ti qëndruar strikt një profili të caktuar doktrinarë.

543 Malaj, A. (2009) “FMN dhe një histori personale”, MAPO, Tiranë: UET PRESS, f. 13 544Angjeli, A. (2007) Tranzicioni dhe liria ekonomike në Shqipëri, Tiranë: GEER, f. 346 545 Ibid, f. 247 546 Civici, A. (2010) Kriza financiare apo globale? Tiranë: UET PRESS, f. 265

150

Momentet ku mund të testohet ky aspekt i FMN janë proceset e privatizimeve të ish-ndërmarrjeve shtetërore. Pothuajse të gjitha ndërmarrjet e vogla e të mesme u privatizuan nën “bekimin” e FMN -së. “Administrata Berisha ka qenë studenti më i bindur i FMN-së’ në Evropën Lindore në zbatimin e politikave ekonomike neoliberale”547 gjatë ushtrimit të mandatit të parë qeverisës shprehen përfaqësues të lartë të këtij institucioni. Jo vetëm kaq, por këto reforma vlerësoheshin si “kosto e pashmangshme e reformave të tranzicionit post-komunist”.548 Pavarësisht se shpejtësia me të cilën u kryen këto reforma bëri të mundur që qeveria e sapo mandatuar të irritonte disa nga grupet sociale që e sollën atë në pushtet. Terapia e shokut, që u zbatua nga PD-ja, solli mbylljen apo privatizimin e shpejtë e shumë ndërmarrjeve shtetërore. “Në mesin e viteve 1996 Shqipëria dukej se ishte një nga vendet në tranzicion me prodhimin më të lartë nga sektori privat”.549 Sektori publik, që ishte edhe sektori kryesor i punësimit në zonat urbane ku Partia Demokratike gëzonte mbështetjen më të madhe, u reduktua ndjeshëm. “Në vitin 1995 vetëm 276,000 njerëz ishin të punësuar në këtë sektor, përkundër 615,000 në vitin 1992 dhe 889,000 në vitin 1989.”550 Reformat neoliberale edhe sikur mos ta fragmentizonin shoqërinë, nuk përbënin një univers ideologjik të përshtatshëm për të prodhuar një diskurs rreth të cilit shoqëria mund të bashkohej. Shumica e shqiptarëve e mbështesnin ekonominë e tregut si të domosdoshme për demokracinë apo “Evropën”, por njëkohësisht ata dëshironin që shteti të ndërhynte më shumë dhe jo më pak në shoqëri. Zëri i opozitë në lidhje me këto reforma drastike ishe shumë i « mekur ». Një nga arsyet që e shpjegon këtë sjellje të opozitës ishte frika se ajo mund të anatemohej nga kundërshtari dhe opinioni publik si një forcë që kërkonte të rikthente sistemin ekonomik të së kaluarës. Nuk kanë munguar rastet kur opozita ka kundërshtuar disa reforma drastike të qeverisë dhe reagimi i kësaj të fundit ndaj saj është shoqëruar me epitete të tipit : « partia e Marx-sit », « Partia e ekonomisë së centralizuar », « prapambetja e kombit » etj. Mirëpo, ky reagim i “mekur” i opozitës nuk lidhej thjeshtë dhe vetëm nga frika se ajo mund të akuzohej si forcë regresive. Problemi qëndronte se mbrapa këtyre reformave drastike qëndronte konsulenca dhe influenca e FMN dhe Banka Botërore, të cilat i bënin avokatinë këtyre reformave. Një këto kushte, opozita e shikonte të udhës që të luante më shumë rolin e indiferentit sesa të atakonte indirektë institucione të tilla. Ngjarjet e 1997, ku vendi u përfshi nga anarkia dhe pothuajse doli tërësisht jashtë kontrollit të qeverisë, në mars të këtij viti u krijua Qeveria e Pajtimit Kombëtar me pjesëmarrjen e të dy kampeve politike. Synimi i saj kryesor përtej stabilizimit të situatës ishte organizmi i zgjedhjeve të parakohshme që u mbajtën në qershor 1997. Këto

547 Trimcev, E. (2005) Democracy, Intellectuals and the State: The Case of Albania, Tirana: Albanian Institute for International Studies, f. 126. 548 Fuga, A. (2004), Shoqëria periferike, Tiranë: Ora, f. 233 549 European Bank for Reconstruction and Devlopment (EBRD) (1996) London: Transition Report, f. 11. 550 Ibid.

151

zgjedhje u fituan nga Partia Socialiste me 52.7 % të votës, ndërsa PD-ja mori vetëm 25.8%.551 Partia Socialiste qëndroi në pushtet për mese tetë vjet, 1997 – 2005. Aspekti kyç që duhet theksuar për të kuptuar zhvillimin e krizës së përfaqësimit gjatë qeverisjes socialiste ishte humbja totale e identitetit të majtë nga Partia Socialiste me të ardhur në pushtet në 1997. Në opozitë Partia Socialiste tentojë të ruante të paktën në shkruar dhe jo shumë të artikuluar disa elementë të identitetit të saj, si p.sh. “...një ekonomi tregu me një dimension social…ku shtresat sociale do të gëzonin mbrojtjen e nevojshme sociale për mos t’u ndjerë të margjinalizuar dhe të braktisur nga shoqëria.”552 Kjo forcë politike sapo erdhi në pushtet në 1997 thelluan më tej reformat neoliberale të nisura nga ish-qeveria e djathtë. Nën udhëheqjen e institucioneve ekonomike ndërkombëtare veçanërisht të FMN –së, Partia Socialiste ndërmori një sërë reformash dhe nën shkruajti një sërë marrëveshjes bilaterale dhe multilaterale në funksion të liberalizimit të tregut dhe lehtësimit të futjes së mallrave të importit. Ky qëndrim i të majtëve, tërhoqi shtetin nga shumë aspekte të jetës ekonomike dhe sociale, dhe e shndërroj atë në një qeverisje tipik të djathtë. Kjo frymë manifestohet mjaft qartë në programin e Qeverisë Socialiste të 2002-shit lu prioriteti i reformës ekonomike ishte “përmirësimi i kuadrit ligjor dhe i klimës që zgjeronte ndërmarrjet private.” 553 Ndërsa për sektorin publik, synohej “ristrukturimi, komercializimi dhe privatizimi i shërbimeve dhe aseteve publike”.554 Për shumë studiues kjo qasje e PS shpjegohej me nevojën për tu distancuar nga e kaluara e tyre komuniste teksa synonin edhe mbështetjen ndërkombëtare duke punuar ngushtë me FMN-në apo institucione të tjera të ndërkombëtare. Kjo frymë neoliberale e së majtës dallohet lehtë po t’iu referohemi privatizimeve të mëdha të kryera gjatë qeverisjes në sektorët më strategjik të ekonomisë si: telekomunikacion, miniera, energjetike etj. Gjithashtu, në këtë kohë u privatizuar banka më e madhe ‘‘Banka e Kursimeve’’ dhe Shoqëria e Sigurimeve INSIG. Për shumë specialistë të ekonomisë shqiptare, privatizimi i Bankës së Kursimeve konsiderohet si projekti më i madh i privatizimeve në historinë shqiptare. Ndërkohe, privatizimi i INSIG-ut, ishte kusht i vendosur nga insitucionet ndërkombëtare për arritjen e një marrëveshjeje trevjeçare me qeverinë shqiptare në një vlerë prej 120 milionë dollarë. Në këtë periudhë, ekonomia shqiptare duhet të orientohej në përputhje me rregullat e diktuara nga FMN –ja, por « kjo logjik jo pak raste shkaktonte probleme pasi nuk mungonin rastet kur nuk merreshin parasysh specifikat e vendit ose nuk lejohen të ndërmerreshin masa për të cilat ndoshta situata ekonomike do të mund të avanconte

551 “Privatizimi Një Grabitje e madhe” Zëri i Popullit, 25 Shtator 1993, f. 2. 552 Pellumbi, S. (2005) “Fryma e të majtes ». Zeri i Popullit, 20 Mars, f.3. 553 Fuga, A. (2003) Majtas jo djathtas, Tiranë: Ora, f. 106. 554 Ibid.

152

pozitivisht. »555 Jo më kot, studiues si Trimcev556 argumentojnë se adaptimi i politikave të ngjashme të diktuara nga FMN-ja në pjesën më të madhe të vendeve ish-komuniste, shpesh injorojnë specifikat lokale të këtyre vendeve. Kjo influencë e FMN vazhdon edhe me ardhjen në pushtet të koalicionit të djathtë në 2005. Qeveria vazhdoi të zbatohej me rigorozitet çdo rekomandim të servirur nga ky institucion. Në këtë periudhë nuk munguan privatizimet dhe dhënia me koncesion të pasurive publike. Opozita në këtë kohë akuzonte qeverinë për shpërdorim të pasurisë publike dhe për mënyrën korruptive të organizimit të privatizimeve. Interesant është fakti se në akuzat e adresuar nga opozita nuk ngrihej shqetësimi për cenimin e disa parimeve të majta si: rritja e kostove sociale që krijonin këto privatizimi në adresë të papunësisë, minimizimi i mundësive të shtetit për të menaxhuar pasuritë shtetërore, cenimi i barazisë së shanseve etj, por shqetësimi ishte kryesisht për procedurën dhe shkallën e transparencës. Kjo logjikë materializohet fare qartë po ti referohemi përmbajtjes së akuzave të ngritura nga lideri i PS. Në një nga prononcimet e tij për media shprehet « … rreth 1280 pasuri publike do të privatizoheshin shpejt e shpejt, pra do të grabiteshin nga pushteti i korruptuar para zgjedhjeve lokale. Në lidhje me këtë çështje, socialistët paralajmërojnë hapjen e një procesi transparent për të gjithë këto privatizime sapo e majta të vij në pushtet. » 557Pra, të majtët nuk kishin kundërshtim me atë që po ndodhte por me mënyrën sesi po ndodhte. Kjo sjellje e opozitës, linte të kuptohej se edhe e majta pavarësisht diferencave programore apo origjinës ideologjike, të paktën teorikisht, në qeverisje i nënshtroheshin vizionit të FMN në lidhje me mënyrën e funksionalitetit të tregut. Megjithatë, ky raport me FMN nuk mbetet konstant. Në mandatin e dytë, qeverisja e djathtë fillon të ndryshojë qëndrim, ndryshe nga e majta në lidhje me nivelin e marrëdhënieve me FMN. Referuar diskutimeve në prag të përfundimit të marrëveshjes, qeveria shqiptare propozojë vendosjen e një marrëdhënie të re më këtë institucione për shkak të stadit të ri në të cilën ndodhej vendi. Ky qëndrim i qeverisë u bë objekt diskutimi nga ana e opozitës, sidomos në prag të zgjedhjeve të 28 qershorit 2009. Opozita i vinte theksin rivendosjes së marrëdhënieve me FMN në të njëjtin status që ishte deri në 2008. Ndërkohë që qeveria ngrite pretendimin se tashmë, «kemi arritur në një stad zhvillimi të qëndrueshëm treguesish makroekonomik që nuk na obligon të nënshkruajmë një marrëveshje të re, por na mjafton bashkëpunimi në kuadrin e Artikullit 4.”558 Në krahun tjetër opozita kritikonte këtë qëndrim të qeverisë. Në këtë periudhë të dy liderët kryesorë politikë qëndronin në llogore të ndryshme në retorikën e tyre. Mirëpo, edhë në këtë rast debati për rinovimin ose jo të kontratës nuk zhvillohej mbi baza doktrinare. Argumentet e qeverisë për shkëputje nga FMN-ja mbështeteshin në logjikën se pas 17 vjetësh

555 Fullani, A. (2010) Fjala në seminarin “ Shqipëria – mbajtja e stabilitetit makroekonomik në një ambient të jashtëm sfidues”, Hotel Tirana Internacional. 4 Mars 556 Trimcev, E. (2005) Democracy, Intellectuals and the State: The Case of Albania, Tirana: Albanian Institute for International Studies, f. 128 - 134 557 Rama, E. (2010) “Do të zhbëjmë çdo privatizim të korruptuar », Gazeta Shqiptare, 12 Nëntor, f. 3 558 Bode, R. (2009) “Roli i FMN”, Shqip, 10 Shkurt, f. 2

153

bashkëpunimi me FMN – në « kemi arritur të ‘piqemi’ politikisht dhe profesionalisht për të marrë vendimet e duhura duke e preferuar FMN –në në rolin e këshillueses ose të asistencës. »559 Qeveria mbronte qëndrimin se nuk e ndien të nevojshme prezencën imponuese e orientuese të FMN –së siç ka qenë me tri marrëveshjet e periudhës 1992 – 2008.560 Madje, shkohet edhe më tej duke e cilësuar FMN « si një faktor negativ që shumë vende të tjera nuk kanë pranuar të bashkëpunojnë ose i kanë ndërprerë marrëdhëniet me të. »561 Por pyetja që lind nga shumë ekspert të ekonomisë në këtë periudhë ishte : nëse ishte rasti i volitshëm që qeveria të vendoste marrëdhënie të reja me FMN ? Dhe A ishin realisht këto shqetësimet e qeverisë për FMN? Natyrisht, në fund të periudhës së tranzicionit, argumentet se roli i FMN –se ka mbarua dhe Shqipëria, ose gjithnjë e më tepër qeveritë duhet të fokusohen drejt Brukselit dhe drejt kritereve të Maanstricht-it apo se tashme kemi pjekurinë e nevojshme qeverisëse janë më se të besueshme. Por këtu fillon problemi. Nga disa ekspert të ekonomisë kjo sjellje « arrogante » e qeverisë e justifikuar me pretendimin e eksperiencës së krijuar në këto vite fshihte një arsye të fortë elektorale, siç ishte ajo e « investimeve publike jashtë kapacitetit dhe buxhetit për arsye elektorale. »562 Dhe në fakt, paratë e investuara gjatë fushatës së zgjedhjeve të 2009 pa kriter ndikuan negativisht në bilancet e ekonomisë në vitin në vazhdim. Kjo gjë ilustrohet më së miri nëse do t’i referohemi raportit të Ministrisë së Financave ku bie në sy fakti që në 2009 krahasuar me 2008 u shpenzuan 18% më shumë ose 41 milion dollarë si shpenzime operative e mirëmbajtjeje. 563 Opozita, e shqetësuar për manovrimet dhe vendimet e qeverisë, sipas vlerësimeve të saj në « dëm të ekuilibrave dhe të standardeve cilësore, që kanë të bëjnë me madhësinë e borxhit publik, deficitin buxhetor, bilancin e pagesave, cilësinë dhe vërtetësinë e statistikave zyrtare, etj…»564 . Kritikon largimin e FMN –së nga ana e qeverisë dhe premtoi rifillimin e marrëdhënieve të plota me të nëse merr mandat qeverisës. Interesat në qëndrimin e opozitës është fakti se në nivele ndërkombëtare kur flitet për FMN –në dhe për vlerësimin e saj, nga shumë homolog të së majtës cilësohet si «simbol i liberalizmit », « xhandari i tmerrshëm financiar”, « makthi i shumë qeverive e vendeve », « promotorë e neliberalizmit » etj, ndërsa tek ne FMN – ja shikohej në raport me administrimin e financave publike në prag zgjedhjesh së përgjithshme. Përsëri, debati në lidhje me natyrën e raporteve të reja që duhet të vendoseshin me FMN – në shikoheshin jo mbi parime ideologjike por mbi interesa pragmatiste politike. « Aq më shumë kur roli i FMN në kuadrin e të famshmit” konsensus i Washingtonit” në shumë raste i cilësua si “ imponues” si “ drastik”, “ jo social”, “ imponues i liberalizmit

559 Ibid. 560 Civici, A. (2010) Kriza financiare apo globale ? Tiranë: UET PRESS, f. 268 561 Bozdo, E (2009) “Nevoja për ridimensionim të marrdhënieve me FMN », Panorama, Tiranë: Panorama Group, 14 Prill, f. 2 562 Baze, M. (2009) “FMN dhe konflikti me familjen Berisha”, Tema, 28 Tetor, f. 13 563 Koci, E. (2010) “Qeveria thyen rekordin e shpenzimeve në 2009, 41 million dollarë më shumë», Albania, 3 Shkurt, f. 5 564 Malaj, A. (2009) “Arroganca e qeverisë ndaj FMN –së », Shqip, 26 Maj, f. 2

154

ekstrem”, “ kufizim i mundësisë së qeverive për të vendosur lirisht për politikat e tyre të zhvillimit ekonomiko social” etj.”565 E majta shqetësohet më shumë për rolin e FMN kundrejt tendencave të qeverisë për të shpërdoruar fondet publike në shërbim të fushatës elektorale sesa për ndikimin e saj në funksion të ruajtjes së identitetit të saj. Kjo forcë, ndryshe nga partitë si motra në perëndim, i interesonte më shumë roli kontrollues i këtij institucioni sesa implikimet që sjell në adresë të shumë grupeve në nevojë që vuajnë politikat e diktuara nga ky institucion. Në këtë kuadër, vlen të nënvizohet fakti se ndjekja e udhëzimeve të FMN-së ka ndikuar në sjelljen e forcave politike në raport me identitete e tyre të mundshme. Pavarësisht se cila forcë politike ka qenë në pushtet, secilës i është dashur të ndjekë udhëzimet dhe rekomandimet e saj me qëllim përfitimin nga ekspertiza e saj dhe fondet që akordonte ajo për vendet bashkëpunuese. Një sjellje e justifikuar deri diku nga palët politike për vet stadin e zhvillimit në të cilën ndodhej vendi ynë pas rrëzimit të diktaturës. Nevoja për të fituar eksperiencë si dhe për të marrë pjesë në organizma ndërkombëtare shoqërohej me kushtëzime që qeveritë pavarësisht krahut politik ishin të detyruara t’i përmbushnin. Siç tentuar të shpjegojmë më sipër, qeveritë pavarësisht krahut politik që i përkisnin,mbanin të njëjtën linjë përsa i përket zbatimit të orientimeve të përcaktuara nga FMN-ja. Të shumtë janë ekspertët e ekonomisë që e gjykojnë të paevitueshme këtë sjellje politike për vet stadin dhe nevojat që kishte shtetit shqiptarë. Ndërsa sot, situata makroekonomike është krejt ndryshe, si për shkak të stabilitetit makroekonomik dhe eksperiencës së fituar gjatë këtyre viteve. E megjithatë, partitë politike në Shqipëri, sidomos të ato të krahut të majtë vazhdojnë të sillen njëlloj në raport me FMN. Edhe në rastet kur kjo prezencë e FMN –së nuk është më e nevojshme të mbaj të njëjtin status në raport me Shqipërinë, përsëri, e majta e ndërton debatin mbi disa aspekte teknike pa domethënie ideologjike. 565 Financial Development Report 2009 ( 2009) World Economic Forum, Published 8 October

155

X. BALLAFAQIMI I TE DHENAVE ME IMPLIKIMET E DEDUKTUARA NGA HIPOTEZA 10. .1 Rezultatet e testimit të implikimit 1 Implikim 1: Nëse dinamika e strukturimit të grupeve sociale është një nga faktorët që ndikon në krijimin e paqartësisë së strukturimit të raportit politike – ideologji, atëhere është e mundur që të gjenden të dhëna që e konfirmojnë atë. Në punim u ndalëm për të analizuar strukturimin e grupeve dhe nëngrupeve social në zonat rurale, periurbane dhe urbane. Përsa i përket nëngrupeve dhe grupeve sociale që banojnë në zonat rurale evidentuam disa nga problemet me të cilat ballafaqohen ata si: mungesa e infrastrukturës teknologjike dhe teknike, mungesa e kredive bujqësore, keqfunksionimi i kanaleve ujitëse, nivele shumë të ulët të shërbimeve veterinere dhe agronomike, mbështetje e dobët e ekonomisë bujqësore nga ana e pushtetit qendror dhe lokal, sipërfaqe të kufizuar të tokës në përdorim, shkalla e ulët arsimi si dhe mungesa e organizimi në formë shoqatash për të ndikuar në ndryshimin e situatës. I gjithë ky kontekst, nga pikëpamja e burimeve kapitale dhe njerëzore reflekton tek sjellja politike e tyre. Në kushtet e pamundësisë për t’u organizuar në formë organizatash apo shoqatash me synimin e përcjelljes së interesave të tyre në proceset vendimmarrëse, i bën ato inekzistente në sytë e politikës. Kështu që partitë politike detyrohen që të ndjekin një vizion të përgjithshëm në raport me problematikën specifike që ndeshet në zona të ndryshme rurale. Zakonisht, synohet të ndiqet një politikë përfaqësimi që tenton të kap problemet bazë të kësaj popullate me synimin final maksimalizimin e votës. Nisur nga ky kalkulim politik, të dy partitë kryesore bëjnë të njëjtën gjë, aq sa e ke të vështirë të dallosh diferencën ndërmjet të majtës dhe të djathtës. Të dy forcat flasin për politika subvensioniste ndaj fermerit, sistem fiskal lehtësues, investime publike në ndërtimin e kanalizimeve dhe ujësjellsave etj.

156

E njëjta situatë është edhe me nëngrupet dhe grupet sociale të vendosura në zona periurbane, Proceset sociale u shoqëruan me një eksod rural të gjerë dhe masiv duke sjell një përqendrim demografik në disa zona periferike të qyteteve kryesore të vendit. Këto lëvizje krijuar zona periurbane në periferi të qendrave të qyteteve. Këto grupe shoqërore janë shumë dinamikë, në lëvizje. duke u transformuar, gjithmonë me një status shoqëror me shumë përmasa. Me të njëjtën dinamikë lëviz edhe identiteti i tyre i cili në disa raste është në krijim e sipër, tek disa grupe, tashmë është përshtatur me identitetin e grupit shoqëror me të cilin ndërvepron, ndërsa një pjesë tjetër për shkak të shkallës së ulët të socializimit vazhdon të mbajë identitetin e krijuar në krahinën apo zonën nga ka ardhur. Ato përfaqësojnë grupin social me një identitet të përkohshëm, të paqëndrueshëm dhe të papërcaktuar. Sigurisht, ky dinamizëm social i shfaqur tek këto grupe nuk krijon premisa për pika programore të qëndrueshëm dhe stabël, pasi gjendja në të cilën ata ndodhen të vendos para detyrimit të ndryshueshmërisë dhe përshtatshmërisë në përputhje me evolucionin social, politik dhe ekonomik që ata mbartin Pikërisht, ky fakt ndikon në diskursin politik të partive politike. Kjo strukturë shoqërore përcakton veprimin e aktorit social në rastin tonë të partive politike. Tranzicioni i strukturës shoqërohet me dinamikat e qasjeve politike. Tendenca për t’i ofruar zgjidhje interesave afatshkurtër të këtyre grupeve shoqërore për arsyer maksimalizim vote i shndërron partitë kryesore politike në parti pragmatiste. Transformimi i grupeve shoqërohet kështu me transformimet e ofertës politike. Një situatë e paqartë konstatohet edhe me nëngrupet dhe grupet sociale që jetojnë në zonat urbane. Pavarësisht, se situata nuk është e ngjashme me dy zonat e trajtuara më sipër, përsëri nga pikëpamja e strukturimit social situata paraqitet problematike. Gjatë këtyre viteve, u zbatua një model ekonomik neoliberal, i cili krijoj një strukturë ekonomike, që mbështetej kryesisht në shërbime dhe shumë pak në prodhim apo përpunim. Ky model ekonomik, kufizon në mënyrë të konsiderueshme mundësitë për të punësuar popullsinë aktive për punë. Për pasojë, papunësia arrin shpesh ne zonat urbane në shifra të larta. Këtij realiteti ekonomik i bashkëngjitet edhe një faktor tjetër i rëndësishëm që ka të bëj me thithjen e investimeve të huaja dhe veçanërisht atij evropian. Modeli tregtar i ekonomisë së sotme shqiptare por edhe kapacitetet konsumuese, kufizojnë jashtë mase nxitjen e interesit për kompanitë e huaja, të cilat përballen jo vetëm me një treg të kufizuar por, njëkohësisht, edhe me një infrastrukturë ligjor - institucionale “anemike” , shkallë të lartë informaliteti si dhe me një krah pune të pakualifikuar Njëkohësisht një rëndësi të veçantë në aspektin e krijimit të nëngrupeve dhe grupeve sociale nga pikëpamja e interesave ka dhe dinamizmi i profesioneve. Shumë profesione që formonin nëngrupe sociale në periudhën e totalitarimizmit, u zëvendësuan me profesione të reja. Kërkohet një kohë e caktuar që të stabilizohen nëngrupet sociale që i përvetësojnë këto profesione. Aq më tepër te pretendohet që të organizohen në formën e shoqatave apo të grupeve të interesit.

157

Një instrument i rëndësishëm në organizimin apo përfaqësimin e interesave të këtyre grupeve apo nëngrupe janë shoqatat sindikaliste. Mirëpo, mungesa e traditë dhe problemet financiare i shndërruan ata në organizma që funksionojnë si zgjatime të politikës.

Në këto kushte, kategori të tilla sociale kanë politika ekonomike dhe sociale që meritojnë. As më shumë e as më pak. Përpara se një politikë sociale apo liberale të ketë përmbajtje të spikatur, të fortë dhe të qëndrueshme, ajo duhet të ketë bartës shoqëror, të organizuar kolektivisht, të ndërgjegjshëm, të interesuar për të çuar më tej alternativat socialiste apo liberale. Kjo strukturë kufizon veprimet e aktorëve politikë dhe ndikon në strukturimin ideologjik të PD dhe PS.

Nga ballafaqimi i të dhënave që testojnë implikim 1 del se ato konfirmojnë pikërisht këtë implikim.

10. 2. Rezultatet e testimit të implikimit 2 Implikimi 2. Nëse nevoja e ndërthurjes së reformave ekonomike neoliberale me ato socialdemokrate është një nga faktorët që ndikon në krijimin e paqartësisë së strukturimit të raportit politikë – ideologji, atëherë është e mundur që të gjenden të dhëna që e konfirmojnë atë. Në këtë kapitull analizuam tri periudha të ndryshme kohore, specifikisht, 1992 – 1996, 1997 – 2001 dhe 2002 – 2012 për të evidentuar elementët e përbashkët dhe dallimet mes dy partive politike, PD dhe PS. Në periudhën e parë, këto forca politike dallonin shumë pak nga njëra tjetra. Pavarësisht se PD mori përsipër kryerjen e reformave standarde të ekonomisë së tregut dhe të demokracisë pluraliste, në krahun tjetër nuk munguan politikat sociale për të zbutur efektin e këtyre reformave. Sjelljet tipike politike neoliberale me disa nuanca socialdemokrate karakterizojnë periudhën e parë të qeverisjes demokrate. Ky dyzim i kësaj force nga pikëpamja ideologjike shpjegohet me kontekstin në të cilën ushtronte pushtetin. Në njërën anë, vendi kishte nevojë për reforma të thella strukturale në krahun tjetër, linde nevoja për të ofruar ndihmë sociale për grupet që prekeshin më shumë nga këto reforma. Në krahun tjetër, struktura sociale nuk krijonte mundësi për formimin e identiteteve sociale të qëndrueshme, si pasojë e stadit të zhvillimit social ekonomik. Në këto rrethana struktura shoqërore përcaktonte rolin e aktorit politikë dhe ky i fundit kontribuonte në ruajtjen e status quo në pikëpamjen doktrinarë. Në të tilla kushte, partitë politike ishin të detyruara t’i referoheshin “popullit” si kategori elektorale dhe jo grupeve sociale që e karakterizojnë atë për arsyen e thjeshtë pragmatiste.

158

Në periudhën 1997 – 2001 vërejmë që situata social ekonomike që trashëgoi nga qeverisja e djathtë, ngjarjet e 97 dhe 98 krijuan vështirësi tek socialistët që t’i qëndronin linjës ideologjike që duhet të përfaqësonte teorikisht një parti e majtë. Situata financiare detyronte qeverinë të intensifikonte marrëdhëniet më institucione të rëndësishme ndërkombëtare si: Banka Botërore, FMN, OBT etj pavarësisht kushtëzimeve që vendosnin ata në lidhje me natyrën e reformave që duhej të ndërmerreshin. Njëkohësisht, stadi makroekonomik i vendit diktonte vazhdimin e reformave neoliberale. Politika neoliberale e së majtës, paralizoi aksionin politikë dhe propagandën elektorale të Partisë Demokratike, rivalit të saj kryesorë. PD-së nuk i mbetej gjë tjetër veçse të konstatonte se socialistët po zbatonin të njëjtat politika ekonomike që vetë demokratët kishin nisur kur kishin qenë në pushtet. Diskursi “antiberishizëm” dhe “ antikomunizëm” dominoj ligjërimin e këtyre dy forcave politike në këtë periudhë.

Ndërsa gjatë periudhës 2002 – 2012 situatës të paqëndrueshme makroekonomike i mbivendosen çështjet e integrimit, të cilat përcaktojnë axhendën politike të dy forcave kundërshtare. Në sytë e publikut, ai aktor politik lokal që ka marrëdhënie më të ngushta me komunitetin ndërkombëtar, që është i aftë të siguroj më shumë ndihmë, më shumë asistencë për vendin, të përparojë më shpejt integrimin e vendit në strukturat euro-atlantike, ai është sigurisht dhe më "legjitim" në skenën e brendshme. Aktorët politik në këtë periudhë e strukturojnë aksionin e tyre politik në funksion të përmbushjes së direktiva të lëshuara nga faktor të ndryshëm ndërkombëtar, pikërisht për të fituar kapitalin politik edhe kapital financiar në sytë e publikut. Gara ndërmjet tyre lidhej më shumë me kohën e realizimit dhe kapacitetet njerëzore për t’i përmbushur ato, sesa me debatin rreth aksit majtas djathtas.

Nga ballafaqimi i të dhënave që testojnë implikim 2 del se ato konfirmojnë pikërisht këtë implikim.

10. 3. Rezultatet e testimit të implikimit 3 Implikimi 3 Nëse natyra standarde të reformave të imponuara nga BE, konsiderohet si faktorë që ndikon në krijimin e paqartësisë së strukturimit të raportit politikë – ideologji, atëherë është e mundur që të gjenden të dhëna që e konfirmojnë atë. Në punim del qartë se Integrimi nё Bashkimin Evropian gjatë këtyre viteve kthehet në prioritet i padiskutueshëm pёr çdo qeveri shqiptare. Procesi i integrimit shndërrohet në programin qeverisës tё çdo force politike, jo vetëm në letër. Shpesh prioritetet e pёrcaktuara nё raportet e BE-sё pёrbёjnё pak a shumё edhe programin qeverisës tё forcës politike nё pushtet dhe të opozitës. Jo vetëm kaq por raportet, kritikat dhe vlerësimet e BE-së bëhen epiqendra e debatit dhe diskutimet mbi arritjet, sfidat dhe vendimet e së tashmes dhe së ardhmes.

Kjo logjikë, nxitet më së shumti nga ana e publikut. Shumë prej tyre e konsiderojnë anëtarësimin nё BE si njё garanci mё shumё pёr tё kontrolluar dhe kufizuar papёrgjegjshmёrinё e elitës politike lokale. Shkalla e lartë e besimit tek strukturat e BE

159

ilustrohet nga rezultat e sondazheve të kryera nga institucione të specializuara ndërkombëtare. Nё kёtё kontekst, elita politike, këtë tregues e shfrytëzojnë si për të justifikuar bashkëpunimin me institucionet ndёrkombёtare nё pёrgjithёsi dhe ato evropiane nё veçanti ashtu edhe për kredo politike . Mirëpo kjo gjë krijon një problem nga pikëpamja e përfaqësimit. Shumё ligjërime dhe prioritete qё vijnë nga institucionet e BE, jo domosdoshmёrisht pasqyrojnë shqetësimet kryesore tё elektoratit. Kjo gjë krijon shpesh probleme në drejtim të përfaqësimit.

Për shumë studiues një qasje e tillë, nga pikëpamja e përmbajtjes, fokusohet kryesisht tek teknologjia e demokratizimit, që nuk është e majtë apo e djathtë, por e drejtë ose e gabuar. Mbi kёtё logjikë, “populli” sendërtohej në raport me të ardhmen e tij evropiane sesa mbi shtresa të caktuara – sociale, apo në kuadrin e ndonjë universi ideologjik. Për sa kohë shoqëria shqiptare sendërtohej nëpërmjet të ardhmes së saj evropiane është e logjikshme që integrimi në BE, që simbolizonte pikërisht këtë të ardhme, të kthehej në qëllim në vetvete. Nё këtë logjik, kategori të tilla si: fermerë, të rinjtë, grupe të margjinalizuara, shoqëri civile, përfaqësues të biznesit të vogël, artikulohen në kuadrin e një shoqërie të ardhshme evropiane sesa si piketa mbi të cilat kjo shoqëri duhej të ngrihet. Për pasojë, interesat e tyre të veçanta iu nënshtrohen emergjencave të integrimit evropian.

Sipas Kaldor dhe Ivan në kushtet kur përballë pamundësisë për të ndjekur në mënyrë të kulluar dhe të thjeshtë evolucionin e opinionit, ne gjendemi përpara shfaqjes së tipareve të reja të politikës, të cilat e shkëpusin këtë të fundit nga opinioni publik. Këtu e kemi fjalën në radhë të parë te natyra teknike e politikës. Shpesh dallimet ndërmjet PD dhe PS janë minimale, roli i ideologjisë bëhet i papërfillshëm. Ndërmjet tyre bëhet shumë e vështirë të gjesh ndryshime themelore në ideologji, politika ekonomike apo në politika të jashtme. Më shumë i rëndësishëm për ta konsiderohet aspektit teknik, procedural sesa ai ideologjik. Matricat, reformat, modele, procedurat, standardet, dominojnë ligjërimin e aktorëve politik.

Për sa kohë procese të tilla evropianizuese reduktohen tek zbatimi teknik i standardeve, procedurave, ligjeve dhe praktikave të diktuara nga BE, pavarësisht se cila forcë politike është në pushtet, çështja e strukturimit ideologjik të partive mbetet e pazgjidhur. Aq më shumë që një qasje e tillë stimulohet edhe nga ana e opinionit publik. Kjo e dhënë e fundit shfrytëzohet nga forcat politike për të rritur bashkëpunimin me institucionet ndërkombëtare me synimin final përmirësimin e legjitimitetit të humbur tek ky elektorat, pavarësisht se kjo sjelljen bie shpesh në kundërshtim me profilin ideologjik që ata pretendojnë se i përkasin.

Nga ballafaqimi i të dhënave që testojnë implikim 3 del se ato konfirmojnë pikërisht këtë implikim.

10. 4. Rezultatet e testimit të implikimit 4 Implikimi 4 Nëse mediatizimi i politikës është një nga faktorët që ndikon në krijimin e paqartësisë së strukturimit të raportit politikë – ideologji, atëherë është e mundur që të gjenden të dhëna që e konfirmojnë atë.

160

Ndryshimet teknologjike e konceptuale që kanë pësuar mediat dhe modelet e paraqitura prej shkollave mediatike, kanë sjellë pasoja të rëndësishme në funksionimin e jetës shoqërore dhe politike. Një nga fenomenet që ka tërhequr vëmendjen e shumë studiuesve të komunikimit është mediatizimi i politikës. Në thelb të saj, qëndrojnë proceset e ndërlidhura të rënies së rëndësisë së partive politike, si institucione përfaqësimi, karriere dhe politik-bërjeje, si dhe forcimi i rolit dhe ndikimit politik të mediave dhe bizneseve të caktuara që i mbështesin ato. Takimet e lidershipit të partisë me elektoratin bëhen gjithnjë e më tepër para kamareve, dhe gjithnjë e më pak me anëtarët e partisë jashtë tyre. Fushatat politike personalizohen gjithnjë e më shumë.

Roli i medias në sferën politike bëhet mjaft i rëndësishëm, teksa politika dhe politikanët i kushtojnë gjithnjë e më tepër rëndësi imazhit dhe formës, sesa përmbajtjes dhe realitetit. Nën influencën e medias, stili merr më shumë rëndësi, sesa përmbajtja., retorika bëhet më e rëndësishme, sesa logjika,. teknikat e bindjes kanë peshë më shumë se arsyeja, imazhi ia kalon fjalës.

Në këtë klimë “idetë e përgjithshme”, që luajnë një rol të madh në komunikimin e përditshëm, tentohet të përfshihen në pjesë dominonte të ligjërimit me justifikimin që gjithkush të mund t’i receptojë dhe në mënyrë të atypëratyshme. Mirëpo, duke qenë se të gjithë e synojnë këtë gjë, në finale, ligjërimi i tyre pavarësisht, diferencave profesionale, akademike, ideologjike që ata përfaqësojnë, reduktohet në një numër të kufizuar kodesh, duke humbur diferencat substansicale ndërmjet tyre.

Një komponent tjetër po kaq me ndikim në aspektin e strukturimit ideologjik është përdorimi internetit me synim rritjen e mbështetjes elektorale. Mungesa e sondazheve profesionale për të marrë mendimin e qytetarit si dhe shpenzimet në rritje për organizimin e fushatës shtyjnë kandidatët dhe subjektet politike që të gjejnë forma të reja për të ndërtuar urat e komunikimit me qytetarët në mënyrë sa më efikase dhe sa më pak kosto. Dhe në fakt, në ndryshim nga fushatat e kaluara, në këto dy zgjedhje e fundit, partitë politike i kanë dhanë një rëndësi të posaçme zgjerimit të rrjetit social. Kjo formë komunikimi, sigurisht, ka implikimet e veta në drejtim të mos strukturimit të ideologjisë. Në rrjetet social shfaqen të dhëna persiane të përfaqësuesve të ndryshme të partive, performanca e tyre, sesa programet politike të forcës që ata përfaqësojnë. Për hir të fokusit tek performanca e kandidatit, garat elektorale kthehen në shfaqje mirëfilli mediatike, ku rëndësi fiton më tepër mënyra se si e me se u tërheq vëmendjen përfaqësuesve politikë, se sa informacioni që u jepet zgjedhësve për t’i informuar mbi politikën që u shërben. E gjitha kjo, ndikon negativisht në drejtim të raportit parti politike – ideologji.

Nga ballafaqimi i të dhënave që testojnë implikim 4 del se ato konfirmojnë pikërisht këtë implikim.

10. 5. Rezultatet e testimit të implikimit 5

161

Implikimi 5 Nëse roli pamjaftueshëm i OJF-ve në drejtim të organizimit dhe mobilizimit qytetar për të mbrojtur interesat pjesore të disa grupeve sociale është një nga faktorët që ndikon në krijimin e paqartësisë së strukturimit të raportit politikë – ideologji, atëherë është e mundur që të gjenden të dhëna që e konfirmojnë atë

Në fillim të viteve 90’shumë institucione ndërkombëtare, në mungesë të një tradite të OJF- ve në Shqipëri, u preokupuan për të gjetur modele të gatshme për t’i “importuar” në vendin tonë. Mendohej që si burimi financiarë i tyre të sigurohej tek donatorë të ndryshëm ndërkombëtar. Një pjesë e madhe e tyre përbëhej nga organizata dhe institucione ndërkombëtare që kishin në dispozicion fonde për rajone të ndryshme të botës së tretë, ku përfshihej deri vonë edhe Shqipëria Në këtë mënyrë, shpërndarja e fondeve bëhej mbi bazën e aplikimeve të hartuara nga OJF – të që kërkonin të përfitonin financiarisht, pa marrë parasysh efektivitetin e projekteve dhe punën e tyre në terren.

Shpesh, OJF-të për arsye mbijetese financiare nuk i formulonin prioritete e tyre mbi nevojat e qytetarëve por mbi ato të ofertave që buronin nga projektet dhe idetë e preferuara të donatorët. Kjo gjë krijonte në shumë raste një hendek mes nevojave lokale dhe prioriteteve standarde të donatorëve të huaj. Njëkohësisht, bënte të mundur që OJF - të të ishin të papërgatitura për të qenë vetë-financues. Shumë prej tyre e lidhnin vazhdimësinë e tyre me jetëgjatësinë e donatorit.

Përveç aspektit financiar, një komponent tjetër shumë i rëndësishëm lidhej me faktin se OJF – të në Shqipëri, duke mos funksionuar në një mjedis të jashtëm dhe të brendshëm demokratik nuk arrinin të ndikonin sa duhej në proceset e zhvillimit dhe demokratizimit të vendit. Kjo situatë problematike me të cilën ballafaqoheshin OJF-të ndihmon për të kuptuar pamundësinë e saj për të kontribuar në konsolidimin e identiteteve të grupeve sociale si dhe në përfaqësimin e interesit të tyre në proceset vendimmarrëse politike.

Studiues të ndryshëm mbrojnë tezes se kur OJF, nuk shfaqin fuqinë dhe dinjitetin e tyre, për mbrojtjen e interesave qytetare, atëherë ndodh vazhdimi i procesit të fragmentimit të mëtejshëm të shoqërisë ose i pamundësisë për t’i bërë të dukshme këto fragmentarizma tek politika. Sipas tyre mos fragmentarizmi i sistemit partiak është produkt i dështimit të sistemit të jetës së shoqatave, për të kryer funksionin e shprehjes dhe të transmetimit të interesave dhe shqetësimeve. Në parim,OJF – ve artikulojnë interesa specifike të njerëzve, ndërsa partitë politike, përpiqen të përfaqësojnë këto interesa në programet apo proceset vendimmarrëse. Mirëpo, kur këto shoqata nuk arrijnë të kryejnë këtë funksion artikulimi, partitë kanë prirje ta mbushin këtë boshllëk, duke sakrifikuar funksionet e përqendrimit dhe në jo pak raste të marrë rolin e OJF-ve.

Nga ballafaqimi i të dhënave që testojnë implikim 5 del se ato konfirmojnë pikërisht këtë implikim.

10. 6. Rezultatet e testimit të implikimit 6

162

Implikimi 6 Nëse mungesa e elitave të strukturuara sipas krahëve ideologjik është një nga faktorët që ndikon në krijimin e paqartësisë së strukturimit të raportit politikë – ideologji, atëherë është e mundur që të gjenden të dhëna që e konfirmojnë atë. Demokracia në këndvështrimin e politologëve të ndryshëm paraqitet si metodë për realizimin e qeverisjes nga elitat më tepër se sa mjet i sigurimit të pushtetit të masave. Duhet mbajtur parasysh si një e dhënë me mjaft rëndësi ajo që politikisht aktive është një pjesë e shoqërisë dhe jo e gjitha, elita është ajo që merr vendimet në mënyrë zyrtare dhe jozyrtare si në politikën e jashtme, ashtu edhe në atë të brendshme. Kështu që, procesi politik më tepër se sa të formësohet nga preferencat e elektoratit, drejtohet nga aspiratat, qëllimet dhe ambiciet e politikanëve. Kështu, në këtë kuadër mund të analizohen një sërë veprimesh të rëndësishme të politikanëve shqiptare dhe mund të kuptohen derivatet e procesit politik të menaxhuar nga elitat. Në Shqipëri, në fillim të viteve 90 të shekullit XX, elita politike ishte e papërgatitur për t’iu përshtatur sistemit të ri. Një pjesë e mirë e tyre u katapultuan në politikë duke mbart me vete edhe mentalitetin e së shkuarës, ndërsa pjesa tjetër mungesën e përvojës për tu ballafaquar me sfidat e kohës .Këtu mund të përmendim: elitat që vinin nga fusha universitare, më konkretisht nga shkencat ekzakte, elita e fushë së mjekësisë, elita e fushës së artit dhe të kulturës, si dhe elita nga profesione neutral. Një garë “kaotike” nisi menjëherë për të plotësuar vendet bosh të një elite politike, që do t’i duhej patjetër dinamikës demokratike të vendit. Nga njëra anë, përfshirja e tyre në polikë perceptohej nga publiku si një lloj garancie për të garantuar demokratizimin e vendit. Mirëpo, përvoja e më vonshme tregojë se politika si çdo profesion tjetër ka rregullat e saj të funksionimit dhe mos njohja e tyre të nxjerr shumë shpejtë jashtë loje. Dhe në fakt, nga politika shumë shpejt, filluan të largoheshin të zhgënjyerit e parë, ata që panë se politika nuk është një punë e përshtatshme për këdo. Këtu nis procesi i parë i diferencimit të funksioneve të elitës shqiptare, drejt një elite politike profesionale. Në të njëjtën kohë, në gjirin e partive politike filluan të shfaqen tendencat e para të seleksionimit politik, të taktikave dhe strategjive të lidershipit, të lobeve dhe grupeve politike për të dominuar mbi të tjerët. Logjika totalitare e mbarsur nga e kaluara shfaqej tek sjelljet dhe qëndrimet e aktorëve politike. Shumë shpejtë shikohen të manifestohen prirje autoritariste në drejtim të organizimit të partisë dhe qeverisjes. Përmes njësimit të pushtetit ( partiak – politik – shtetëror ), partitë politike kryesore filluan të ndërtojnë një model që stimulon kultin e individit dhe pengon qarkullimin e karrierave apo meritokracinë. Partitë shumë shpejtë u kthyen në parti - lider. Gjatë këtyre viteve, vërehet një prire e rritjes së pushtetit të udhëheqësve politik në kurriz të strukturave të zgjedhura politike. bënte procesin vendimmarrës të pakontrollueshëm dhe thellësisht të personalizuar. Qarkullimi i elitave realizohej me shumë vështirësi për të mos thënë se për shumë kohë kishte ndalur.

163

Në këto dy dekada elitat politike drejtuese kanë qenë më tepër të shqetësuara për pushtetin dhe përfitimet e lidhura me të, sesa për artikulimin e programeve apo platformat ideore të pozicionuara në mënyrë korrekte. Lufta për pushtet ka zbehur ndjeshëm interesin për të ndërtuar një qeverisje me përmbajtje të qartë ideologjike. Gjithashtu, ka penguar qarkullimin e elitave që nënkupton qarkullimin e ideve dhe alternativave qeverisëse të së nesërmes. Kjo klimë, ndikon negativisht në drejtim të strukturimit ideologjik të partive politike.

Nga ballafaqimi i të dhënave që testojnë implikim 6 del se ato konfirmojnë pikërisht këtë implikim.

10. 7. Rezultatet e testimit të implikimit 7 Implikimi 7 Nëse efektet globalizuese janë faktorë që ndikojnë në krijimin e paqartësisë së strukturimit të raportit politikë – ideologji, atëherë është e mundur që të gjenden të dhëna që e konfirmojnë atë.

Globalizimi për shumë studiues paraqitet si sfidë e madhe për sovranitetin e shteteve. Kjo për arsye se politika e jashtme e një shteti është e varur nga institucionet mbinacionale. Në esencë të kësaj pavarësie është dëshira e vullnetshme e shtetit që politika e jashtme e saj të harmonizohet me politikën e institucioneve ndërkombëtare, regjimeve dhe normave në këmbim për favorizimet të llojit të ndryshëm.

Globalizimi ekonomik ndikon fuqishëm në marrëdhëniet ndërkombëtare përmes procesit të integrimit të tregut, mallrave, shërbimeve dhe të financave. Në kushtet e globalizimit, terma të tillë si i djathtë, i majtë, i qendrës, ekstrem i djathtë, i majtë, u nënshtrohen modeleve të njëjta. Në kuadrin e doktrinës globaliste, si objektiv kryesor i veprimit është zvogëlimi i fushës së veprimtarisë së qeverive në raport me fluksin transnacional të kapitaleve si dhe reduktimi i sovranitetit nacional në marrjen e vendimeve në favor të fuqisë vendimmarrëse të institucioneve e të organizmave ndërkombëtare të tilla si : FMN-ja, Banka Botërore, OBT -ja, IBRD, ALENA, BE –ja, etj Në përgjithësi politikat e ndjekura nga këto organizma nga shumë studiues vlerësohen si « tendenca globalizuese të djathta. Ndërsa, politika globalizuese të qendrës, vlerësohet se dominohet nga OJQ- të e mëdha kombëtare e ndërkombëtare si Oxfam, Greenpeace, MSF, ATTAC, Forumi Social Botëror, Via Campesina etj. Me të gjitha këto organizma shteti shqiptarë ka marrëdhënie bashkëpunimi sidomos me Fondi Monetar Ndërkombëtar (FMN) dhe Bankën Botërore ( BB) Institucionet tona e kanë respektuar dhe janë përpjekur maksimalisht të përfitojnë në performancën e tyre nga «këshillat » dhe « sugjerimet » e FMN-në. Jo pa arsye në këto vite (1992 – 2008) jemi cilësuar shpesh si «nxënësit e mirë të FMN –së». Mirëpo, nëse e shikojmë këtë rol të FMN –së nga perspektiva ideologjike vërejmë disa probleme. P.sh, mund t’i referohemi proceseve të privatizimeve. Pothuajse të gjitha ndërmarrjet e vogla e të mesme u privatizuan duke iu referuar rekomandimeve të FMN –së. Më pas, qeverisja socialiste nen sugjerimet e FMN- së krye privatizimeve të mëdha në

164

sektorët më strategjik të ekonomisë si: telekomunikacion, miniera, energjetike etj. Gjithashtu, në këtë kohë u privatizuar banka më e madhe ‘‘Banka e Kursimeve’’ dhe Shoqëria e Sigurimeve INSIG. Në këtë situatë, ekonomia shqiptare orientohej shpesh në përputhje me rregullat e diktuara nga FMN –ja, pavarësisht se kjo logjik jo pak raste shkaktonte probleme pasi nuk merreshin parasysh specifikat e vendit ose nuk lejohen të ndërmerreshin masa për të cilat ndoshta situata ekonomike do të mund të avanconte pozitivisht. Në këtë kuadër duhet nënvizuar se ndjekja e udhëzimeve të FMN-së ka ndikuar në sjelljen e forcave politike në raport me identitete e tyre të mundshme. Pavarësisht se cila forcë politike ka qenë në pushtet, secilës i është dashur të ndjekë udhëzimet dhe rekomandimet e saj me qëllim përfitimin nga ekspertiza e saj dhe fondet që akordonte ajo për vendet bashkëpunuese. Një sjellje e justifikuar deri diku nga palët politike për vet stadin e zhvillimit në të cilën ndodhej vendi ynë pas rrëzimit të diktaturës. Në shumë raste, nevoja për të fituar eksperiencë si dhe për të marrë pjesë në organizma ndërkombëtare shoqërohej me kushtëzime që qeveritë pavarësisht krahut politik ishin të detyruara t’i përmbushnin. Edhe në rastet kur kjo prezencë e FMN –së nuk ishte më e nevojshme të mbahej në të njëjtin status në raport me Shqipërinë, përsëri, debati u zhvillua për çështje që nuk kishin të bënin me thelbin e problemit. Për shumë specialistë të ekonomisë qëndrimi i qeverisë demokrate kundër firmosje së ripërtëritjes së bashkëpunimit Shqipëri – FMN për vitet në vazhdim në 2008 lidhej më shumë me zgjedhjet e 2009 sesa me aspektin ndikues të këtij institucioni në vizionin ekonomik të Shqipërisë. Po ashtu edhe e majta, mbante qëndrim pro rinovimit të kontratës së FMN bazuar tek rreziku i shpërdorimit të fondeve nga ana e qeverisë në zgjedhjet e 2009 sesa tek fryma neoliberale që dikton ky institucion në politikat qeveritare. Një politikë që teorikisht binte në kundërshtim me një parti të krahut të majtë.

Nga ballafaqimi i të dhënave që testojnë implikim 7 del se ato konfirmojnë pikërisht këtë implikim..

Kështu që mund të konsiderohet i pranueshëm supozimi se raporti ideologji - partitë politike në Republikën e Shqipërisë gjatë periudhës 1991 – 2012, kushtëzohej nga faktorë social, ekonomik dhe politike të tillë si: dinamika e strukturimit të grupeve sociale, nevoja e ndërthurjes së reformave ekonomike neoliberale me ato socialdemokrate, efekte e reformave standarde të imponuara nga BE-ja, mediatizimi i politikës si pasojë e zhvillimit të teknologjisë së informacionit, roli pamjaftueshëm i OJF-ve në drejtim të organizimit dhe mobilizimit qytetar për të mbrojtur interesat pjesore të disa grupeve sociale, mungesa e elitave të strukturuara sipas krahëve ideologjik si dhe efektet globalizuese.

165

XI. PERCEPTIMI I STRUKTURIMIT TE RAPORTIT PARTI POLITIKE IDEOLOGJI NGA ELEKTORATI I QYTETIT TE TIRANES 11. 1. Metodologjia e anketimit Si pjesë e studimit të raportit të politikës me ideologjinë në realitetin e sotëm shqiptar u gjykua që të ndërmerrej edhe një anketim, i cili të hetonte se si e perceptonte elektorati i qytetit të Tiranës raportin e politikës shqiptare me ideologjinë. Rezultatet e një hetimi të tillë sociologjik paraqisnin interes dhe për faktin se ky perceptim i elektoratit të qytetit të Tiranës ka pjesën e vetë të ndikimit edhe në sjelljen votuese të tij. Për më tepër Tirana ka pothuaj një të tretën e elektoratit të Republikës së Shqipërisë dhe ka mjaft peshë në opinionin e përgjithshëm të shoqërisë shqiptare. Me që një anketim, si rregull, shërben për të mbledhur informacion që shërben për të testuar empirikisht një thënie të tipit hipotezë punë ose supozim bazë, lindte nevoja që të përcaktohej një thënie e tillë. Në rastin në shqyrtim është konstatuar si problem paqartësia në strukturimin e raportit të politikës me ideologjinë. Këtu mund të bëhen dy pyetje: 1) Përse kemi një paqartësi të tillë për raportin politikë-ideologji? Cilët janë faktorët që e krijonë këtë paqartësi? 2) Cila është struktura e politikës me ideologjinë në shoqërinë shqiptare? Për këto pyetje kërkimore mund të jepen dy zgjidhje, nga një për secilën. Njëra në trajtën e një hipoteze, e cila përpiqet të shpjegojë shkaqet e një paqartësie të tillë. E dyta në trajtën e një supozimi bazë që përshkruan qartë strukturën në fjalë. Ndonëse paqartësia në shqyrtim mund të jetë diçka e përkohëshme dhe jo thelbësore, u gjykua do ishte më mirë që të punohej në të dy drejtimet: a) në atë të shpjegimit të kësaj paqartësie; b) në dhënien e një tabloje të qartë të perceptimit që ka elektorati i qytetit të Tiranës lidhur me

166

strukturimin e raportit të politikës dhe ideologjisë. Më tej mund të thellohet më tej ky studim duke shqyrtuar dinamikën e këtij raporti nga pikëpamja e shpjegimit të shkaqeve të saj në trajtën e një hipoteze. Kështu që, me që një pjesë e temës merret me sqarimin e faktorëve që kontribuojnë në krijimin e paqartësisë në shqyrtim, do të dilte më e natyrshme që anketimi të synonte të testonte empirikisht një supozim bazë që përshkruante perceptimin që ka elektorati i qytetit të Tiranës lidhur me strukturimin e raportit të politikës me ideologjinë në shoqërinë shqiptare. Për të realizuar këtë të fundit, u ndoq rruga metodologjike në vijim. Përcaktimi i problemit: Nën këndvështrimin e elektoratit të qytetit të Tiranës ka një lidhje jo të qartë të politikës me ideologjinë. Në veçanti, programet dhe veprimi i partive politike janë të strukturuara jo sipas “matricave” ideologjike. Pyetja kërkimore: Si është strukturuar raporti midis politikës dhe ideologjisë në shoqërinë shqiptare aktuale? Në përgjigje të kësaj pyetje kërkimore jepet supozimi bazë si vijon. Supozim bazë: Ka aktualisht një perceptim nga elektoratii qytetit të Tiranës të strukturimit ideologjik të programeve dhe veprimit politik të partive në Republikën e Shqipërisë. Me që një supozim i tillë është ndërtuar në trajtën e një gjykimi konstatimi apo fakti, ai, siç thekson Kocani566 nuk pranon testim empirik të drejtpërdrejtë (sepse nuk përbën një parashikim të mirëfilltë që jepet me një gjykim kushtor, të tipit nëse...., atëherë.....). Kështu që mbetet vetëm rruga e testimit empirik jo të drejtpërdrejtë të tij me anë të testimit empirik të implikimeve të deduktuara prej tij. Pra, nga ky supozim janë nxjerrë logjikisht një sërë implikimesh të tipit të gjykimit kushtor, të tillë që lejojnë testim empirik të drejtpërdrejtë. Në varësi të rezultatit të këtij testimi do të gjykohet lidhur me pranueshmërinë ose jo të supozimit bazë, gjë që do të përmbyllë praktikisht (por jo logjikisht!) procesin e testimit empirik të supozimit në fjalë.567 Në këtë kuadër janë deduktuar implikimet si vijon. Implikim 1: Nëse qëndrimet politike të partive nuk përputhet me kërkesat që kushtëzohen nga përkatësitë në krahët ideologjik, atëherë pjesa e elektoratit të tyre që voton në mënyrë ideologjike do të priret t’i votojë më pak ato. Implikim 2: Nëse programet e partive politike nuk përputhen me kërkesat që kushtëzohen nga përkatësitë në krahët ideologjik, atëherë pjesa e elektoratit të tyre që voton në mënyrë ideologjike do të priret t’i votojë më pak ato.

566Kocani, A. ( 2009) Metodat e kërkimit sasior në shkencat sociale, Tiranë:UFO Press, ISBN 978-99956-19-42-8 567 Kocani, A. ( 2012) ”Probleme të zbatimit të metodologjisë së kërkimit të shkencave sociale”, AKTET, Revistë shkencore e Institutit Alb-shkenca, Vol V, Nr.4, ISSN 2073-2244.

167

Prej këtij implikimi disi të përgjithshëm mund të deduktohen disa implikime më të thjeshta dhe më të drejtpërdrejta për testim empirik. Do të kemi si vijon. Implikimi 2.1: Nëse partitë vendosin në programet e tyre elektorale hapa që bien ndesh me politikat tradicionale të krahut ideologjik që ato pretendojnë t’i përkasin, ato rrezikojnë të humbasin mbështetje nga elektorati i tyre. Implikim 2.2: Nëse programet e partive politike nuk përputhen me kërkesat që kushtëzohen nga përkatësitë në krahët ideologjik, atëherë elektorati që e identifikon PD si të djathtë, do të konstatoj mospërputhje midis programit të saj dhe krahut ideologjik që pretendon. Implikim 2.2.1: Nëse programet e partive politike nuk përputhen me kërkesat që kushtëzohen nga përkatësitë në krahët ideologjik, atëherë elektorati që e identifikon PD si të djathtë dhe që do të konstatojë mospërputhje midis programit të saj dhe krahut ideologjik që pretendon, do ta ndëshkoj PD me mosvotim. Implikim 2.3: Nëse programet e partive politike nuk përputhen me kërkesat që kushtëzohen nga përkatësitë në krahët ideologjik, atëherë elektorati që e identifikon PS si të majtë,do të konstatoj mospërputhje midis programit të saj dhe krahut ideologjik që pretendon. Implikim 2.3.1: Nëse programet e partive politike nuk përputhen me kërkesat që kushtëzohen nga përkatësitë në krahët ideologjik, atëherë elektorati që e identifikon PS si të majtëdhe që do të konstatojë mospërputhje midis programit të saj dhe krahut ideologjik që pretendon, do ta ndëshkoj PS me mosvotim. Implikim 2.4: Nëse programet e partive politike nuk përputhen me kërkesat që kushtëzohen nga përkatësitë në krahët ideologjik, atëherë elektorati që e identifikon LSI si të majtë, do të konstatoj mospërputhje midis programit të saj dhe krahut ideologjik që pretendon. Implikim 2.4.1: Nëse programet e partive politike nuk përputhen me kërkesat që kushtëzohen nga përkatësitë në krahët ideologjik, atëherë elektorati që e identifikon LSI si të majtë dhe që do të konstatojë mospërputhje midis programit të saj dhe krahut ideologjik që pretendon, do ta ndëshkoj LSI me mosvotim. Në përputhje me këto implikime përcaktohen indikatorët përkatës që orientojnë për tipin e informacionit që duhet mbledhur për të testuar empirikisht këto implikime. Në rast se ky informacion do të mblidhet me anë të intervistave, siç është rasti i këtij studimi, atëherë këta indikatorë lejojnë që të formulohen grupe pyetjesh që ndihmojnë të mblidhet informacioni empirik ikërkuar për testimin e implikimeve në fjalë.

168

Indikatorët e Implikimit 1: Reformat e veprimet e ndërmarra nga PS dhe PD në pushtet; opinioni i elektoratit për këto reforma e masa: a janë ato në përputhje me përkatësinë ideologjike të shpallur për partinë përkatëse? Indikatorët e Implikimit 2.1: Treguesit e programeve të politikave të djathta dhe të majta. Raporti i programeve të PS dhe PD me këto tregues. Opinioni që ka elektorati (i Tiranës) lidhur me përputhjen e programeve me treguesit në fjalë dhe kostoja elektorale që parashikon ai në rast mospërputhje midis tyre. Indikatorët e Implikimit 2.2: Opinionet e respondentëve lidhur me perceptimin nga elektorati i PD i dallimeve midis programit dhe krahut ideologjik të PD. Indikatorët e Implikimit 2.3: Opinionet e respondentëve lidhur me perceptimin nga elektorati i PS i dallimeve midis programit dhe krahut ideologjik të PS. Indikatorët e Implikimit 2.4: Opinionet e respondentëve lidhur me perceptimin nga elektorati i LSI i dallimeve midis programit dhe krahut ideologjik të LSI. Në përputhje me këto indikatorë u krijuan grupet e pyetjeve që furnizojnë informacionin e duhur për testimin empirik të secilit implikim. Bashkimi i këtyre grupeve të pyetjeve dhe shtimi i të ashtuquajturave pyetje demografike çoi në krijimin e draftit të pyetësorit. Ky draft mbasi u diskutua në workshopin me intervistuesit u shndërrua në variantin përfundimtar të pyetësorit, i cili u përdor për anketimin në terren. Përcaktimi i kampionimit: Nga 11 zona elektorale të qytetit të Tiranës që u korrespondojnë 11 minibashkive, u përzgjodhën me metodat e kampionimit me bistakë dhe rastësor 4 zona elektorale. Më konkretisht, me zgjedhje rastësore u zgjodhën zonat 2 (110 të intervistuar), 3 (101 të intervistuar), 6 (100 të intervistuar) dhe 7 (99 të intervistuar). Më tej po me kombinimin e kampionimit bistak me atë rastësor u zgjodhën nga 4 rrugë për secilën zonë elektorale. Në këto rrugë u zbatua një kampionim me kuotë (bazuar në grup moshat dhe gjininë), me që pyetësori i përdorur përfshinte pyetje delikate që kishin të bënin me partitë, programet e tyre, krahun politik të partive dhe të respondentëve etj. Gjatë dy ditëve u intervistuan gjithsej 410 respondentë të 5 grup moshave të ndryshme (18-25 vjeç, 26-35 vjeç, 36-45 vjeç, 46-55 vjeç dhe mbi 55 vjeç), nga të cilët rreth 49% ishin femra dhe afro 51% meshkuj. Më tej u hap një bazë të dhënash dhe u organizua hedhja e të dhënave. U unifikua baza e të dhënave dhe u përgatit ajo për t’u thirrur nga një program SPSS.16. Më tej u bënë përpunimet e duhura statistikore, përfshirë këtu tabelat e frekuencave, grafikë të ndryshëm dhe tabelat e kryqëzuara të përcaktuara për të konstatuar shoqërimet e mundshme statistikore të variablave të përcaktuar për të testuar empirikisht implikimet e caktuara më parë. Ato do t’i gjeni si shtojca në fund të punimit. 11. 2. Rezultatet e anketimit

169

Në vijim po paraqesim rezultatet e interpretimit të të dhënave që ofrojnë tabelat e frekuencave dhe ato të kryqëzuara. Në këtë paraqitje do të jepen, në përgjithësi, të dhënat nga tabelat me një variabël dhe ato me dy variabla që kryqëzohen dhe vlerat e indikatorëve të madhësisë së shoqërimit statistikor Cramer's V dhe Approx. Sig. te tabela e “Symmetric Measures”. Më tej do të bëhet interpretimi i këtyre vlerave në lidhje me shoqërimet statistikore domethënëse të mundshme të tyre dhe raportin testues empirik ndaj implikimeve në shqyrtim. 1.Për të kuptuar më mirë peshën e përgjigjeve që flasin për sjellje votuese ideologjike ose pragmatiste, po sjellim të dhënat e tabelës që jep përgjigjet ndaj pyetjes: “Në përgjithësi, a do të thonit që njerëzit kanë bindje të caktuara politike?” Kemi:

Në përgjithësi, a do të thonit që njerëzit kanë bindje të caktuara politike?

Frequency Percent Valid

Percent Cumulative

Percent

Valid Po, plotësisht 67 16.3 16.8 16.8

Po, në një masë të madhe 140 34.1 35.0 51.8

Po, disi 99 24.1 24.8 76.5

Më shumë, jo 66 16.1 16.5 93.0

Aspak 23 5.6 5.8 98.8

Nuk e di 5 1.2 1.2 100.0

Total 400 97.6 100.0

Missing System 10 2.4

Total 410 100.0

Respondentët e pohojnë se njerëzit kanë bindje të caktuara politike në masën 76.5%, kundrejt 22.3% që e mohojnë atë. Raporti midis tyre është 3.4 : 1 në të mirë të pohimeve. Pra, mund të thuhet se elektorati i Tiranës mund të supozohet në pjesën e tij dërmuese si jo apolitik. 2.

A i njihni programet e partive politike në vendin tonë?

Frequency Percent Valid

Percent Cumulative

Percent

Valid Po,për të gjitha partitë 22 5.4 5.4 5.4

Po, për shumicën e tyre 42 10.2 10.3 15.6

Po, për disa prej tyre 147 35.9 35.9 51.6

170

Po, vetëm për një parti 49 12.0 12.0 63.6

Jo, për asnjë parti 143 34.9 35.0 98.5

Nuk e di 6 1.5 1.5 100.0

Total 409 99.8 100.0

Missing System 1 .2

Total 410 100.0

Nga tabela shihet se afro 64% e respondentëve raportojnë njohjen e programit të të paktën një partie (nga një parti deri te të gjitha partitë), kundrejt 35% që pohojnë se nuk njohin asnjë program partie. Raporti midis tyre është afro 1.8 : 1 në të mirë të njohjes së programeve të tilla. 3.

A mendoni se njerëzit në përgjithësi dinë të dallojnë nëse programi i një partie i përket krahut politik që ajo pretendon t’i përkas?

Frequency Percent

Valid Percent

Cumulative Percent

Valid Po, plotësisht 31 7.6 7.7 7.7

Po, në një masë të madhe 73 17.8 18.1 25.7

Po, disi 98 23.9 24.3 50.0

Më shumë, jo 140 34.1 34.7 84.7

Aspak 44 10.7 10.9 95.5

Nuk e di 1 .2 .2 95.8

Pa përgjigje 17 4.1 4.2 100.0

Total 404 98.5 100.0

Missing System 6 1.5

Total 410 100.0

Nga tabela shihet se 50% e respondentëve pohojnë se njerëzit në përgjithësi dinë të dallojnë nëse programi i një partie i përket krahut politik që ajo pretendon t’i përkas, kundrejt 45.6% që e mohojnë atë. Raporti midis tyre është afërsisht 1.1 : 1 lehtësisht në të mirë të pranimit të dallimit.

171

4. Sipas jush, a mund të thuhet se opinioni i përgjithshëm nuk gjykon se duhet ndëshkuar ndonjë parti thjesht për faktin se programi i saj nuk përputhet plotësisht ose në një masë të madhe me krahun ideologjik që ajo pretendon t’i përkasë?

Frequency Percent Valid

Percent Cumulative

Percent

Valid Po, plotësisht 76 18.5 18.6 18.6

Po, në një masë të madhe 92 22.4 22.5 41.2

Po, disi 78 19.0 19.1 60.3

Më shumë, jo 87 21.2 21.3 81.6

Aspak 48 11.7 11.8 93.4

Nuk e di 19 4.6 4.6 98.0

Pa përgjigje 8 2.0 2.0 100.0

Total 408 99.5 100.0

Missing System 2 .5

Total 410 100.0

60. 3% e respondentëve i përgjigjen pozitivisht kësaj pyetjeje, kundrejt 33.1% e tyre që japin përgjigje negative. Raporti midis tyre është 1.8 : 1 në të mirë të përgjigjeve pozitive. Ky raport lejon të bëhet interpretimi se kemi një konfirmim të një sjellje votuese pragmatiste në nivel të respondentëve të zonave të intervistuara. Ky raport përbën një rezultat negativ të testimit empirik tëimplikimit 1. 5.Ndërsa lidhur me përgjigjet ndaj pyetjes: “Me aq sa ju dini, në përgjithësi njerëzit e konsiderojnë PD si parti që i përket një krahu ideologjik, kemi këto të dhëna:

“Me aq sa ju dini, në përgjithësi njerëzit e konsiderojnë PD si parti:

Frequency Percent Valid

Percent Cumulative

Percent

Valid 1 .2 .2 .2

Në ekstremin e majtë 10 2.4 2.4 2.7

Në krahun e majtë 6 1.5 1.5 4.1

Në qendrën e majtë 6 1.5 1.5 5.6

Në qendrën e djathtë 87 21.2 21.2 26.8

Në krahun e djathtë 184 44.9 44.9 71.7

Në ekstremin e djathtë 69 16.8 16.8 88.5

172

Në asnjë krah 13 3.2 3.2 91.7

Tjetër 5 1.2 1.2 92.9

Nuk e di 22 5.3 5.3 98.3

Pa përgjigje 5 1.2 1.2 99.6

Tjetër: askund 1 .2 .2 99.8

Tjetër: nuk dalloj qartë 1 .2 .2 100.0

Total 410 100.0 100.0

Në krahun e majtë e rendisin PD 5.4% e respondentëve, kundrejt 82.9% (raporti 1 : 15.3 që e pozicionojnë atë djathtas dhe 3.4 % që nuk e rendisin atë në asnjë krah. Pra, janë afro 9% e respondentëve që nuk e perceptojnë PD si parti të krahut të djathtë, gjë që flet se ka disi paqartësi për identitetin ideologjik të kësaj partie. 6.Ndërsa lidhur me përgjigjet ndaj pyetjes: “Me aq sa ju dini, në përgjithësi njerëzit e konsiderojnë PS si parti që i përket një krahu ideologjik, kemi këto të dhëna:

“Me aq sa ju dini, në përgjithësi njerëzit e konsiderojnë PS si parti...

Frequency Percent Valid

Percent Cumulative

Percent

Valid 2 .5 .5 .5

Në ekstremin e majtë 59 14.4 14.4 14.9

Në krahun e majtë 193 47.1 47.1 62.0

Në qendrën e majtë 88 21.5 21.5 83.4

Në qendrën e djathtë 4 1.0 1.0 84.4

Në krahun e djathtë 8 2.0 2.0 86.3

Në ekstremin e djathtë 4 1.0 1.0 87.3

Në asnjë krah 15 3.7 3.7 91.0

Tjetër 5 1.2 1.2 92.2

Tjetër: Nuk dallohet qartë 1 .2 .2 92.4

Tjetër :Social demokrate 1 .2 .2 92.6

Qendër 1 .2 .2 92.8

Nuk e di 21 5.1 5.1 98.1

Pa përgjigje 8 1.9 1.9 100.0

Total 410 100.0 100.0

173

82.9 % e respondentëve e identifikojnë PS në krahun e majtë, kundrejt 4% që e perceptojnë si parti të djathtë dhe 3.7% në asnjë krah. Raporti midis identifikimit si forcë të majtë dhe jo të majtë është 10.8 : 1, pra dukshëm në të mirë të identifikimit të saj si forcë e majtë. Megjithatë, ka një pjesë të vogël prej afro 7.7% që nuk e identifikon PS si forcë politike të majtë, gjë që flet se ka disi paqartësi për identitetin ideologjik të kësaj partie. 7.Ndërsa lidhur me përgjigjet ndaj pyetjes: “Me aq sa ju dini, në përgjithësi njerëzit e konsiderojnë LSI si parti që i përket një krahu ideologjik”, kemi këto të dhëna:

Me aq sa ju dini, në përgjithësi njerëzit e konsiderojnë LSI si parti:

Frequency Percent Valid

Percent Cumulative

Percent

Valid 14 3.4 3.4 3.4

Në ekstremin e majtë 8 2.0 2.0 5.4

Në krahun e majtë 64 15.6 15.6 21.0

Në qendrën e majtë 59 14.4 14.4 35.4

Në qendrën e djathtë 28 6.8 6.8 42.2

Në krahun e djathtë 60 14.6 14.6 56.8

Në ekstremin e djathtë 10 2.4 2.4 59.3

Në asnjë krah 93 22.7 22.7 82.0

Tjetër 10 2.4 2.4 84.4

Tjetër: askund 2 .5 .5 84.9

Tjetër: në qendër 9 1.9 1.9 86.8

Tjetër: të dyja anët 5 1.1 1.1 87.9

Tjetër: të gjitha 3 .6 .6 88.5

Tjetër: e lëkundur 1 .2 .2 88.7

Tjetër: nga ti interesoj 3 .6 .6 89.3

Nuk e di 30 7.3 7.1 97.4

Pa përgjigje 11 2.6 2.6 100.0

Total 410 100.0 100.0

32% e respondentëve deklarojnë se LSI është e pozicionuar majtas, kundrejt 23.2% që e klasifikojnë se është pozicionuar në krahun e djathtë dhe 22.7% që e deklarojnë se nuk i përket asnjë krahu. Pra, ata që nuk e klasifikojnë atë majtas përbëjnë 45.9% ose 1.4 herë

174

më shumë se sa ata që e pozicionojnë këtë parti në krahun e majtë në të cilin ajo dhe deklarohet. 8.

Në të tilla raste, a mendoni ju që, në rast mospërputhje midis programit të partive dhe krahut ideologjik që ato pretendojnë t’i përkasin, elektorati do të reagojë me mosvotim për ato parti?

* A mendoni se njerëzit në përgjithësi dinë të dallojnë nëse programi i një partie i përket krahut politik që ajo pretendon t’i përkas?

A mendoni se njerëzit në përgjithësi dinë të dallojnë nëse programi i një partie i përket krahut

politik që ajo pretendon t’i përkas?

Total

Po, plotësi

sht

Po, në një

masë të

madhe

Po, disi

Më shumë

, jo Aspak Nuk e di

Pa përgji

gje

Në të tilla raste, a mendoni ju që, në rast mospërputhje midis programit të partive dhe krahut ideologjik që ato pretendojnë t’i përkasin, elektorati do të reagojë me mosvotim për ato parti?

Po, plotësisht

Count 14 9 13 17 6 0 0 59

% within

Mosperputhj

e krah

program

23.7% 15.3% 22.0% 28.8% 10.2% .0% .0% 100.0%

% within

Dallim krah

program

45.2% 12.5% 13.5% 21.5% 20.7% .0% .0% 18.7%

% of Total 4.4% 2.8% 4.1% 5.4% 1.9% .0% .0% 18.7%

Po, në një masë të madhe

Count 5 15 20 14 3 1 0 58

% within

Mosperputhj

e krah

program

8.6% 25.9% 34.5% 24.1% 5.2% 1.7% .0% 100.0%

% within

Dallim krah

program

16.1% 20.8% 20.8% 17.7% 10.3% 12.5% .0% 18.4%

% of Total 1.6% 4.7% 6.3% 4.4% .9% .3% .0% 18.4%

Po, disi Count 4 21 27 13 4 2 0 71

175

% within

Mosperputhj

e krah

program

5.6% 29.6% 38.0% 18.3% 5.6% 2.8% .0% 100.0%

% within

Dallim krah

program

12.9% 29.2% 28.1% 16.5% 13.8% 25.0% .0% 22.5%

% of Total 1.3% 6.6% 8.5% 4.1% 1.3% .6% .0% 22.5%

Më shumë, jo

Count 4 20 23 21 6 3 0 77

% within

Mosperputhj

e krah

program

5.2% 26.0% 29.9% 27.3% 7.8% 3.9% .0% 100.0%

% within

Dallim krah

program

12.9% 27.8% 24.0% 26.6% 20.7% 37.5% .0% 24.4%

% of Total 1.3% 6.3% 7.3% 6.6% 1.9% .9% .0% 24.4%

Aspak Count 2 3 7 7 8 0 0 27

% within

Mosperputhj

e krah

program

7.4% 11.1% 25.9% 25.9% 29.6% .0% .0% 100.0%

% within

Dallim krah

program

6.5% 4.2% 7.3% 8.9% 27.6% .0% .0% 8.5%

% of Total .6% .9% 2.2% 2.2% 2.5% .0% .0% 8.5%

Nuk e di Count 0 0 4 5 0 1 0 10

% within

Mosperputhj

e krah

program

.0% .0% 40.0% 50.0% .0% 10.0% .0% 100.0%

% within

Dallim krah

program

.0% .0% 4.2% 6.3% .0% 12.5% .0% 3.2%

% of Total .0% .0% 1.3% 1.6% .0% .3% .0% 3.2%

176

Pa përgjigje

Count 2 4 2 2 2 1 1 14

% within

Mosperputhj

e krah

program

14.3% 28.6% 14.3% 14.3% 14.3% 7.1% 7.1% 100.0%

% within

Dallim krah

program

6.5% 5.6% 2.1% 2.5% 6.9% 12.5% 100.0% 4.4%

% of Total .6% 1.3% .6% .6% .6% .3% .3% 4.4%

Total Count 31 72 96 79 29 8 1 316

% within

Mosperputhj

e krah

program

9.8% 22.8% 30.4% 25.0% 9.2% 2.5% .3% 100.0%

% within

Dallim krah

program

100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0%

% of Total 9.8% 22.8% 30.4% 25.0% 9.2% 2.5% .3% 100.0%

Nga tabela kemi sa vijon. Përgjigjet për pyetjet elektorati që bën dallimin midis krahut dhe programit dhe ndëshkimit kanë shoqërim relativisht të dobët dhe domethënës (20.2%, .000). Njerëzit që bëjnë dallimin program – krah janë të mendimin se 29% e elektorati i ndëshkon partitë për këtë fakt, kundrejt 18.6% e tyre që nuk kanë këtë mendim për ndëshkim. Raporti midis tyre është 1.56 : 1. Pra, në të mirë të mendimit se elektorati ndëshkon partitë që kanë dallim midis programit dhe krahut që ato shpallin. Ky përbën një tregues jo të drejtpërdrejtë të një qëndrimi ideologjik në sjelljen votuese të mundshme të elektoratit shqiptar në qytetin e Tiranës. Në këtë rast do të nxirrnim përfundimin se kemi një rezultat pozitiv të testimit empirik të implikimeve 2.1 dhe 2.2.1 . 9.

Sipas jush, a mendoni se në përgjithësi për veprimtarinë e PD në pushtet thuhet se ajo bie ndesh me programin e deklaruar gjatë fushatave elektorale të viteve 2005 dhe

2009 ?* Nëse po, a mendoni ju që, në rast mospërputhje midis programit të partisë dhe vendimeve të qeverisë, elektorati ka reaguar me mosvotim për PD në zgjedhjet e

rradhës?

177

Nëse po, a mendoni ju që, në rast mospërputhje midis programit të partisë dhe vendimeve të

qeverisë, elektorati ka reaguar me mosvotim për PD në zgjedhjet e rradhës?

Total

Aspak

Më shumë,

jo

Po, disi

Po, në një

masë të

madhe

Po, plotësis

ht

Nuk e

di

Pa përgji

gje

Sipas jush, a mendoni se në përgjithësi për veprimtarinë e PD në pushtet thuhet se ajo bie ndesh me programin e deklaruar gjatë fushatave elektorale të viteve 2005 dhe 2009 ?

Count 0 0 0 0 0 1 1 2

% within

PD bie

ndesh me

programin

.0% .0% .0% .0% .0% 50.0% 50.0% 100.0%

% within

Mosvotim

i PD

.0% .0% .0% .0% .0% 6.2% 5.0% .7%

% of Total .0% .0% .0% .0% .0% .3% .3% .7%

Përputheshin plotësisht me pikat e programit

Count 9 3 3 2 2 1 2 22

% within

PD bie

ndesh me

programin

40.9% 13.6% 13.6% 9.1% 9.1% 4.5% 9.1% 100.0%

% within

Mosvotim

i PD

18.8% 3.9% 5.2% 3.6% 14.3% 6.2% 10.0% 7.7%

% of Total 3.1% 1.0% 1.0% .7% .7% .3% .7% 7.7%

Më shumë kishin të bënin me pikat e programit

Count 6 9 9 3 0 1 2 30

% within

PD bie

ndesh me

programin

20.0% 30.0% 30.0% 10.0% .0% 3.3% 6.7% 100.0%

% within

Mosvotim

i PD

12.5% 11.8% 15.5% 5.5% .0% 6.2% 10.0% 10.5%

% of Total 2.1% 3.1% 3.1% 1.0% .0% .3% .7% 10.5%

178

Mund të konsiderohen disi të përputhshme me pikat e programit

Count 12 25 19 13 1 2 5 77

% within

PD bie

ndesh me

programin

15.6% 32.5% 24.7% 16.9% 1.3% 2.6% 6.5% 100.0%

% within

Mosvotim

i PD

25.0% 32.9% 32.8% 23.6% 7.1% 12.5% 25.0% 26.8%

% of Total 4.2% 8.7% 6.6% 4.5% .3% .7% 1.7% 26.8%

Nuk përputheshin në një masë të konsiderueshme

Count 10 27 18 20 3 2 4 84

% within

PD bie

ndesh me

programin

11.9% 32.1% 21.4% 23.8% 3.6% 2.4% 4.8% 100.0%

% within

Mosvotim

i PD

20.8% 35.5% 31.0% 36.4% 21.4% 12.5% 20.0% 29.3%

% of Total 3.5% 9.4% 6.3% 7.0% 1.0% .7% 1.4% 29.3%

Ishin krejtësisht në kundërshtim me programin e deklaruar

Count 9 9 7 16 8 4 0 53

% within

PD bie

ndesh me

programin

17.0% 17.0% 13.2% 30.2% 15.1% 7.5% .0% 100.0%

% within

Mosvotim

i PD

18.8% 11.8% 12.1% 29.1% 57.1% 25.0% .0% 18.5%

% of Total 3.1% 3.1% 2.4% 5.6% 2.8% 1.4% .0% 18.5%

Tjetër Count 0 1 0 0 0 0 0 1

% within

PD bie

ndesh me

programin

.0% 100.0% .0% .0% .0% .0% .0% 100.0%

179

% within

Mosvotim

i PD

.0% 1.3% .0% .0% .0% .0% .0% .3%

% of Total .0% .3% .0% .0% .0% .0% .0% .3%

Nuk e di Count 0 1 1 1 0 4 4 11

% within

PD bie

ndesh me

programin

.0% 9.1% 9.1% 9.1% .0% 36.4% 36.4% 100.0%

% within

Mosvotim

i PD

.0% 1.3% 1.7% 1.8% .0% 25.0% 20.0% 3.8%

% of Total .0% .3% .3% .3% .0% 1.4% 1.4% 3.8%

Pa përgjigje

Count 2 1 1 0 0 1 2 7

% within

PD bie

ndesh me

programin

28.6% 14.3% 14.3% .0% .0% 14.3% 28.6% 100.0%

% within

Mosvotim

i PD

4.2% 1.3% 1.7% .0% .0% 6.2% 10.0% 2.4%

% of Total .7% .3% .3% .0% .0% .3% .7% 2.4%

Total Count 48 76 58 55 14 16 20 287

% within

PD bie

ndesh me

programin

16.7% 26.5% 20.2% 19.2% 4.9% 5.6% 7.0% 100.0%

% within

Mosvotim

i PD

100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0%

% of Total 16.7% 26.5% 20.2% 19.2% 4.9% 5.6% 7.0% 100.0%

Symmetric Measures

Value Approx. Sig.

180

Nominal by Nominal Phi .624 .000

Cramer's V .255 .000

N of Valid Cases 287

Nga tabela e mësipërme kemi sa vijon. Midis dy variablave të kryqëzuar ka shoqërim statistikor mbi të dobët (25.5% e rasteve), por statistikisht tepër domethënës (.000). Ky kryqëzim i dy variablave ka lidhje, apo rol të drejtpërdrejtë në testimin e implikimeve të marra në shqyrtim, prandaj edhe rezultati i tij mund të merret në konsideratë gjatë testimit të implikimeve në fjalë. Ai do të mund të konsiderohej si rezultat pozitiv i testimit të shoqërimit të variablave të kryqëzuara. Nga tabela e kryqëzuar del se 24.2% e respondentëve që pohojnë se ka mospërputhje midis programit të PD dhe veprimtarisë së Qeverisë së PD (në një masë të madhe dhe plotësisht), mendojnë se elektorati ka reaguar me mosvotim për PD në zgjedhjet e rradhës.Ndërsa 31.2% e respondentëve që pohojnë se ka mospërputhje midis programit të PD dhe veprimtarisë së Qeverisë së PD, nuk mendojnë se elektorati ka reaguar me mosvotim për PD në zgjedhjet e rradhës. Raporti midis tyre është 1.3 : 1 në të kundërt të opsionit të mos votimit. Edhe ky raport indirekt flet më shumë për një sjellje të mundshme jo ideologjike votuese. Në këtë rast do të nxirrnim përfundimin se kemi një rezultat negativ të testimit empirik të implikimeve 2.1 dhe 2.2.1 . 10

Sipas jush, a mendojnë njerëzit në përgjithësi se veprimet e reformat e ndërmarra nga PS kur ishte në

pushtet binin ndesh me programet e deklaruara nga ajo gjatë fushatës elektorale të viteve 1998 dhe

2001? * Nëse po, a mendoni ju që, në rast mospërputhje midis programit të PS dhe vendimeve në

qeverisje, elektorati ka reaguar me mosvotim për PS në zgjedhjet e rradhës?

Nëse po, a mendoni ju që, në rast mospërputhje midis

programit të PS dhe vendimeve në qeverisje, elektorati

ka reaguar me mosvotim për PS në zgjedhjet e

rradhës?

Total

Plotësis

ht

Në një

masë të

madhe Disi

Më

shumë,

jo

Aspa

k

Nuk e

di

Pa

përg

jigje

Sipas jush, a

mendojnë

njerëzit në

përgjithësi se

veprimet e

Plotësi

sht

Count 16 22 15 10 5 1 0 69

% within PS

bien ndesh

reformat me

programet

23.2% 31.9% 21.7% 14.5% 7.2% 1.4% .0% 100.0%

181

reformat e

ndërmarra nga

PS kur ishte në

pushtet binin

ndesh me

programet e

deklaruara nga

ajo gjatë

fushatës

elektorale të

viteve 1998

dhe 2001?

% within PS

ndeshkohet

me

mosbotim

42.1% 30.6% 22.7% 22.2% 22.7

% 5.6% .0% 24.8%

% of Total 5.8% 7.9% 5.4% 3.6% 1.8% .4% .0% 24.8%

Në një

masë

të

madhe

Count 10 28 30 10 3 5 5 91

% within PS

bien ndesh

reformat me

programet

11.0% 30.8% 33.0% 11.0% 3.3% 5.5% 5.5

% 100.0%

% within PS

ndeshkohet

me

mosbotim

26.3% 38.9% 45.5% 22.2% 13.6

% 27.8%

29.4

% 32.7%

% of Total 3.6% 10.1% 10.8% 3.6% 1.1% 1.8%

1.8

% 32.7%

Disi Count 7 13 16 15 7 1 4 63

% within PS

bien ndesh

reformat me

programet

11.1% 20.6% 25.4% 23.8% 11.1

% 1.6% 6.3% 100.0%

% within PS

ndeshkohet

me

mosbotim

18.4% 18.1% 24.2% 33.3% 31.8

% 5.6%

23.5

% 22.7%

% of Total 2.5% 4.7% 5.8% 5.4% 2.5% .4%

1.4

% 22.7%

Më

shumë

Jo

Count 1 3 3 5 5 1 1 19

% within PS

bien ndesh

reformat me

programet

5.3% 15.8% 15.8% 26.3% 26.3

% 5.3%

5.3

% 100.0%

% within PS

ndeshkohet

me

mosbotim

2.6% 4.2% 4.5% 11.1% 22.7

% 5.6%

5.9

% 6.8%

182

% of Total .4% 1.1% 1.1% 1.8% 1.8% .4% .4% 6.8%

Aspak Count 2 0 1 1 0 0 1

% within PS

bien ndesh

reformat me

programet

40.0% .0% 20.0% 20.0% .0% .0% 20.0

% 100.0%

% within PS

ndeshkohet

me

mosbotim

5.3% .0% 1.5% 2.2% .0% .0% 5.9

% 1.8%

% of Total .7% .0% .4% .4% .0% .0% .4% 1.8%

Tjetër Count 0 0 0 1 0 0 0 1

% within PS

bien ndesh

reformat me

programet

.0% .0% .0% 100.0% .0% .0% .0% 100.0%

% within PS

ndeshkohet

me

mosbotim

.0% .0% .0% 2.2% .0% .0% .0% .4%

% of Total .0% .0% .0% .4% .0% .0% .0% .4%

Nuk e

di

Count 1 6 1 1 2 10 3 24

% within PS

bien ndesh

reformat me

programet

4.2% 25.0% 4.2% 4.2% 8.3% 41.7% 12.5

% 100.0%

% within PS

ndeshkohet

me

mosbotim

2.6% 8.3% 1.5% 2.2% 9.1% 55.6% 17.6

% 8.6%

% of Total .4% 2.2% .4% .4% .7% 3.6%

1.1

% 8.6%

Pa Count 1 0 0 2 0 0 3 6

183

përgjigj

e

% within PS

bien ndesh

reformat me

programet

16.7% .0% .0% 33.3% .0% .0% 50.0

% 100.0%

% within PS

ndeshkohet

me

mosbotim

2.6% .0% .0% 4.4% .0% .0% 17.6

% 2.2%

% of Total .4% .0% .0% .7% .0% .0%

1.1

% 2.2%

Total Count 38 72 66 45 22 18 17 278

% within PS

bien ndesh

reformat me

programet

13.7% 25.9% 23.7% 16.2% 7.9% 6.5% 6.1

% 100.0%

% within PS

ndeshkohet

me

mosbotim

100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0

%

100.0

%

100.

0% 100.0%

% of Total 13.7% 25.9% 23.7% 16.2% 7.9% 6.5%

6.1

% 100.0%

Symmetric Measures

Value Approx. Sig.

Nominal by Nominal Phi .684 .000

Cramer's V .279 .000

N of Valid Cases 278

Nga tabela shihet se midis variablave të kryqëzuara ka një shoqërim statistikor mbi të dobët, por statistikisht tepër domethënës (27.9%, .000). Ky kryqëzim i dy variablave ka lidhje, apo rol të drejtpërdrejtë në testimin e implikimeve të marra në shqyrtim, prandaj edhe rezultati i tij mund të merret në konsideratë gjatë testimit të implikimeve në fjalë. Ai do të mund të konsiderohej si rezultat pozitiv i testimit të shoqërimit të variablave të kryqëzuara. Nga tabela e kryqëzuar del se 27.4% e respondentëve që pohojnë se ka mospërputhje midis programit të PS dhe veprimtarisë së Qeverisë së PS, mendojnë (në një masë të

184

madhe dhe plotësisht)se elektorati ka reaguar me mosvotim për PS në zgjedhjet e rradhës. Ndërsa 10.1% e respondentëve që pohojnë se ka mospërputhje midis programit të PS dhe veprimtarisë së Qeverisë së PS, nuk mendojnë se elektorati ka reaguar me mosvotim për PS në zgjedhjet e rradhës. Raporti midis tyre është 2.7 : 1në të mirë të opsionit të mos votimit. Edhe ky raport indirekt flet më shumë për një sjellje të mundshme ideologjike votuese. Në këtë rast do të nxirrnim përfundimin se kemi një rezultat pozitiv të testimit empirik të implikimit 2.2.1 . 11.

Po ashtu, sipas jush a mund të thuhet që elektorati i majtë i PS dallon mospërputhje midis programit të PS dhe krahut ideologjik të majtë që ajo pretendon t’i përkas? * Në të tilla

raste, a mendoni ju që, në rast mospërputhje midis programit të partive dhe krahut ideologjik që ato pretendojnë t’i përkasin, elektorati do të reagojë me mosvotim për ato

parti?

Në të tilla raste, a mendoni ju që, në rast mospërputhje midis programit të partive dhe

krahut ideologjik që ato pretendojnë t’i përkasin, elektorati do të reagojë me mosvotim për ato

parti?

Total

Po,

plotësisht

Po, në

një masë

të

madhe Po, disi

Më

shumë,

jo Aspak Nuk e di

Pa përgji

gje

Po ashtu, sipas jush a mund të thuhet që elektorati i majtë i PSdallon mospërputhje midis programit të PS dhe krahut ideologjik të majtë që ajo pretendon t’i përkas?

Po, plotësisht

Count 13 4 5 5 4 1 0 32

% within

Elektorati i PS

dallon

Mosperputhje

40.6% 12.5% 15.6% 15.6% 12.5% 3.1% .0% 100.0

%

% within

Mosperputhje

krah program

23.6% 7.3% 7.6% 7.4% 15.4% 11.1% .0% 11.0%

% of Total 4.5% 1.4% 1.7% 1.7% 1.4% .3% .0% 11.0%

Po, në një masë të madhe

Count 9 16 17 26 4 2 1 75

% within

Elektorati i PS

dallon

Mosperputhje

12.0% 21.3% 22.7% 34.7% 5.3% 2.7% 1.3% 100.0

%

185

% within

Mosperputhje

krah program

16.4% 29.1% 25.8% 38.2% 15.4% 22.2% 8.3% 25.8%

% of Total 3.1% 5.5% 5.8% 8.9% 1.4% .7% .3% 25.8%

Po, disi Count 19 23 22 16 5 2 5 92

% within

Elektorati i PS

dallon

Mosperputhje

krah

programthje

20.7% 25.0% 23.9% 17.4% 5.4% 2.2% 5.4% 100.0

%

% within

Mosperputhje

krah program

34.5% 41.8% 33.3% 23.5% 19.2% 22.2% 41.7% 31.6%

% of Total 6.5% 7.9% 7.6% 5.5% 1.7% .7% 1.7% 31.6%

Më shumë, jo.

Count 9 5 8 11 7 1 0 41

% within

Elektorati i PS

dallon

Mosperputhje

22.0% 12.2% 19.5% 26.8% 17.1% 2.4% .0% 100.0

%

% within

Mosperputhje

krah program

16.4% 9.1% 12.1% 16.2% 26.9% 11.1% .0% 14.1%

% of Total 3.1% 1.7% 2.7% 3.8% 2.4% .3% .0% 14.1%

Aspak Count 4 2 8 4 5 0 0 23

% within

Elektorati i PS

dallon

Mosperputhje

17.4% 8.7% 34.8% 17.4% 21.7% .0% .0% 100.0

%

% within

Mosperputhje

krah program

7.3% 3.6% 12.1% 5.9% 19.2% .0% .0% 7.9%

% of Total 1.4% .7% 2.7% 1.4% 1.7% .0% .0% 7.9%

Nuk e di Count 1 3 4 5 0 3 0 16

186

% within

Elektorati i PS

dallon

Mosperputhje

6.2% 18.8% 25.0% 31.2% .0% 18.8% .0% 100.0

%

% within

Mosperputhje

krah program

1.8% 5.5% 6.1% 7.4% .0% 33.3% .0% 5.5%

% of Total .3% 1.0% 1.4% 1.7% .0% 1.0% .0% 5.5%

Pa përgjigje

Count 0 2 2 1 1 0 6 12

% within

Elektorati i PS

dallon

Mosperputhje

.0% 16.7% 16.7% 8.3% 8.3% .0% 50.0% 100.0

%

% within

Mosperputhje

krah program

.0% 3.6% 3.0% 1.5% 3.8% .0% 50.0% 4.1%

% of Total .0% .7% .7% .3% .3% .0% 2.1% 4.1%

Total Count 55 55 66 68 26 9 12 291

% within

Elektorati i PS

dallon

Mosperputhje

18.9% 18.9% 22.7% 23.4% 8.9% 3.1% 4.1% 100.0

%

% within

Mosperputhje

krah program

100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0

%

% of Total 18.9% 18.9% 22.7% 23.4% 8.9% 3.1% 4.1%

100.0

%

Symmetric Measures

Value Approx. Sig.

Nominal by Nominal Phi .651 .000

Cramer's V .266 .000

N of Valid Cases 291

187

Midis dy variablave të kryqëzuar ka shoqërim statistikor mbi të dobët, por statistikisht tepër domethënës (26.6%, .000). Ky kryqëzim i dy variablave ka lidhje, apo rol të drejtpërdrejtë në testimin e implikimeve të marra në shqyrtim, prandaj edhe rezultati i tij mund të merret në konsideratë gjatë testimit të implikimeve në fjalë. Ai mund të konsiderohet si rezultat pozitiv për testimin empirik të shoqërimit të dy variablave të kryqëzuara. Kurse nga tabela e kryqëzuar del se 28.9% e respondentëve që dallojnë mospërputhje krah – program te PS (disi, në një masë të madhe dhe plotësisht), mendojnë se elektorati i PS do të reagojë me mosvotim për të. Ndërkohë që 20.6% e respondentëve që e bëjnë këtë dallim, nuk mendojnë se elektorati i PS do ta ndëshkojë atë. Respondentët që janë për opsionin ndëshkim janë 1.4 herë më shumë se ata që nuk janë për këtë opsion. Ka më shumë perceptim jo të drejtpërdrejtë për sjellje votuese ideologjike te elektorati i PS. Kjo do të mund të konsiderohej si testim pozitiv i implikimit 2 dhe 2.1. 12.

A mendoni se njerëzit në përgjithësi dinë të dallojnë nëse programi i një partie i përket krahut politik që ajo pretendon t’i përkas? * Sipas jush, a mund të thuhet se opinioni i përgjithshëm nuk gjykon se duhet ndëshkuar ndonjë parti thjesht për faktin se programi i saj nuk përputhet plotësisht ose në një masë të madhe me krahun ideologjik që ajo pretendon t’i përkasë?

Sipas jush, a mund të thuhet se opinioni i përgjithshëm nuk gjykon se duhet ndëshkuar ndonjë parti thjesht për faktin se programi i saj nuk përputhet plotësisht ose në një masë të madhe me krahun ideologjik që ajo pretendon t’i përkasë?

Po, plotësis

ht

Po, në një masë të madhe

Po, disi

Më shumë,

jo Aspak Nuk e

di Pa

përgjigje Total

A mendoni se njerëzit në përgjithësi dinë të dallojnë nëse programi i një partie i përket krahut politik që ajo

Po, plotësisht

Count 9 6 5 2 7 2 0 31

% within

Dallim

krah

program

29.0% 19.4% 16.1% 6.5% 22.6% 6.5% .0% 100.0

%

% within

Opinioni

nuk

gjykon

11.8% 6.7% 6.4% 2.4% 14.9% 11.8% .0% 7.7%

% of

Total 2.2% 1.5% 1.2% .5% 1.7% .5% .0% 7.7%

Po, në Count 11 18 21 13 5 3 1 72

188

pretendon t’i përkas?

një masë të madhe

% within

Dallim

krah

program

15.3% 25.0% 29.2% 18.1% 6.9% 4.2% 1.4% 100.0

%

% within

Opinioni

nuk

gjykon

14.5% 20.0% 26.9% 15.3% 10.6% 17.6% 12.5% 17.9%

% of

Total 2.7% 4.5% 5.2% 3.2% 1.2% .7% .2% 17.9%

Po, disi Count 26 20 21 17 12 1 1 98

% within

Dallim

krah

program

26.5% 20.4% 21.4% 17.3% 12.2% 1.0% 1.0% 100.0

%

% within

Opinioni

nuk

gjykon

34.2% 22.2% 26.9% 20.0% 25.5% 5.9% 12.5% 24.4%

% of

Total 6.5% 5.0% 5.2% 4.2% 3.0% .2% .2% 24.4%

Më shumë, jo

Count 20 35 19 41 13 8 4 140

% within

Dallim

krah

program

14.3% 25.0% 13.6% 29.3% 9.3% 5.7% 2.9% 100.0

%

% within

Opinioni

nuk

gjykon

26.3% 38.9% 24.4% 48.2% 27.7% 47.1% 50.0% 34.8%

% of

Total 5.0% 8.7% 4.7% 10.2% 3.2% 1.7% 1.0% 34.8%

Aspak Count 7 9 8 8 9 1 1 43

189

% within

Dallim

krah

program

16.3% 20.9% 18.6% 18.6% 20.9% 2.3% 2.3% 100.0

%

% within

Opinioni

nuk

gjykon

9.2% 10.0% 10.3% 9.4% 19.1% 5.9% 12.5% 10.7%

% of

Total 1.7% 2.2% 2.0% 2.0% 2.2% .2% .2% 10.7%

Nuk e di Count 3 2 4 4 1 3 0 17

% within

Dallim

krah

program

18.8% 12.5% 25.0% 25.0% 6.2% 18.8% .0% 100.0

%

% within

Opinioni

nuk

gjykon

3.9% 2.2% 5.1% 4.7% 2.1% 17.6% .0% 6.1%

% of

Total .7% .5% 1.0% 1.0% .0% .7% .0% 4.0%

Pa përgjigje

Count 0 0 0 0 0 0 1 1

% within

Dallim

krah

program

.0% .0% .0% .0% .0% .0% 100.0% 100.0

%

% within

Opinioni

nuk

gjykon

.0% .0% .0% .0% .0% .0% 12.5% .2%

% of

Total .0% .0% .0% .0% .0% .0% .2% .2%

Total Count 76 90 78 85 47 17 8 402

190

% within

Dallim

krah

program

18.9% 22.4% 19.4% 21.1% 11.7% 4.2% 2.0% 100.0

%

% within

Opinioni

nuk

gjykon

100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0

%

% of

Total 18.9% 22.4% 19.4% 21.1% 11.7% 4.2% 2.0%

100.0

%

Symmetric Measures

Value Approx. Sig.

Nominal by Nominal Phi .514 .000

Cramer's V .194 .000

N of Valid Cases 402

Midis dy variablave të kryqëzuar ka shoqërim statistikor relativisht të dobët (19.4% e rasteve), por statistikisht tepër domethënës (.000). Ky kryqëzim i dy variablave ka lidhje, apo rol të drejtpërdrejtë në testimin e implikimeve të marra në shqyrtim, prandaj edhe rezultati i tij mund të merret me rezerva në konsideratë gjatë testimit të implikimeve në fjalë. Ai me mjaft rezervë mund të konsiderohet si rezultat pozitiv i testimit empirik të shoqërimit të variablave të kryqëzuara. Nga tabela e kryqëzuar del se 22.4% e respondentëve që në përgjithësi dinë të dallojnë mospërputhjet e mundshme midis programeve të partive dhe krahut politik që ato pretendojnë se i përkasin mendojnë (në një masë të madhe dhe plotësisht) se opinioni i përgjithshëm nuk gjykon se duhet ndëshkuar ndonjë parti thjesht për këtë mospërputhje. Ndërsa 13.8% e tyre mendojnë më shumë jo dhe aspak se opinioni i përgjithshëm nuk gjykon se duhet ndëshkuar ndonjë parti thjesht për këtë mospërputhje. Raporti midis tyre është 1.62 : 1 në të mirë të opinionit për mosndëshkim të partive, pavarësisht mospërputhjes së programeve të tyre me krahun ideologjik që ato pretendojnë t’i përkasin. Ky raport flet më shumë për një qëndrim jo ideologjik në sjelljen votuese të elektoratit të qytetit të Tiranës. Kështu që mund të konsiderohet se ai përbën një test negativ për implikimet 2 dhe 2.1

191

13.

Po ashtu, sipas jush a mund të thuhet që elektorati i majtë i LSI dallon mospërputhje midis programit të LSI dhe krahut ideologjik të majtë që ajo pretendon t’i përkas?* Në të tilla

raste, a mendoni ju që, në rast mospërputhje midis programit të partive dhe krahut ideologjik që ato pretendojnë t’i përkasin, elektorati do të reagojë me mosvotim për ato parti?

Në të tilla raste, a mendoni ju që, në rast mospërputhje midis programit të partive dhe krahut ideologjik që ato

pretendojnë t’i përkasin, elektorati do të reagojë me mosvotim për ato parti?

Total

Po, plotësisht

Po, në një

masë të madhe

Po, disi

Më shumë,

jo Aspak Nuk e di

Pa përgjigje

Po ashtu, sipas jush a mund të thuhet që elektorati i majtë i LSI dallon mospërputhje midis programit të LSI dhe krahut ideologjik të majtë që ajo pretendon t’i përkas?

Aspak Count 8 1 7 4 5 0 0 25

%

within

Elektor

ati i LSI

dallon

32.0% 4.0% 28.0% 16.0% 20.0% .0% .0% 100.0%

%

within

Mosper

puthje

krah

progra

m

14.8% 1.8% 10.3% 5.6% 19.2% .0% .0% 8.4%

% of

Total 2.7% .3% 2.3% 1.3% 1.7% .0% .0% 8.4%

Më shumë, jo

Count 11 8 7 11 7 1 1 46

%

within

Elektor

ati i LSI

dallon

23.9% 17.4% 15.2% 23.9% 15.2% 2.2% 2.2% 100.0%

192

%

within

Mosper

puthje

krah

progra

m

20.4% 14.0% 10.3% 15.5% 26.9% 10.0% 7.7% 15.4%

% of

Total 3.7% 2.7% 2.3% 3.7% 2.3% .3% .3% 15.4%

Po, disi Count 13 18 23 14 6 3 3 80

%

within

Elektor

ati i LSI

dallon

16.2% 22.5% 28.8% 17.5% 7.5% 3.8% 3.8% 100.0%

%

within

Mosper

puthje

krah

progra

m

24.1% 31.6% 33.8% 19.7% 23.1% 30.0% 23.1% 26.8%

% of

Total 4.3% 6.0% 7.7% 4.7% 2.0% 1.0% 1.0% 26.8%

Po, në një masë të madhe

Count 12 12 19 25 3 1 1 73

%

within

Elektor

ati i LSI

dallon

16.4% 16.4% 26.0% 34.2% 4.1% 1.4% 1.4% 100.0%

%

within

Mosper

puthje

krah

progra

m

22.2% 21.1% 27.9% 35.2% 11.5% 10.0% 7.7% 24.4%

193

% of

Total 4.0% 4.0% 6.4% 8.4% 1.0% .3% .3% 24.4%

Po, plotësisht

Count 9 12 3 7 3 1 0 35

%

within

Elektor

ati i LSI

dallon

25.7% 34.3% 8.6% 20.0% 8.6% 2.9% .0% 100.0%

%

within

Mosper

puthje

krah

progra

m

16.7% 21.1% 4.4% 9.9% 11.5% 10.0% .0% 11.7%

% of

Total 3.0% 4.0% 1.0% 2.3% 1.0% .3% .0% 11.7%

Nuk e di Count 1 5 6 7 2 3 0 24

%

within

Elektor

ati i LSI

dallon

4.2% 20.8% 25.0% 29.2% 8.3% 12.5% .0% 100.0%

%

within

Mosper

puthje

krah

progra

m

1.9% 8.8% 8.8% 9.9% 7.7% 30.0% .0% 8.0%

% of

Total .3% 1.7% 2.0% 2.3% .7% 1.0% .0% 8.0%

Pa Count 0 1 3 3 0 1 8 16

194

përgjigje %

within

Elektor

ati i LSI

dallon

.0% 6.2% 18.8% 18.8% .0% 6.2% 50.0% 100.0%

%

within

Mosper

puthje

krah

progra

m

.0% 1.8% 4.4% 4.2% .0% 10.0% 61.5% 5.4%

% of

Total .0% .3% 1.0% 1.0% .0% .3% 2.7% 5.4%

Total Count 54 57 68 71 26 10 13 299

%

within

Elektor

ati i LSI

dallon

18.1% 19.1% 22.7% 23.7% 8.7% 3.3% 4.3% 100.0%

%

within

Mosper

puthje

krah

progra

m

100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0%

% of

Total 18.1% 19.1% 22.7% 23.7% 8.7% 3.3% 4.3% 100.0%

Symmetric Measures

Value Approx. Sig.

Nominal by Nominal Phi .665 .000

Cramer's V .271 .000

N of Valid Cases 299

195

Midis dy variablave të kryqëzuar ka shoqërim statistikor mbi të dobët (27.1% e rasteve), por statistikisht tepër domethënës (.000). Ky kryqëzim i dy variablave ka lidhje, apo rol të drejtpërdrejtë në testimin e implikimeve të marra në shqyrtim, prandaj edhe rezultati i tij mund të merret në konsideratë gjatë testimit të implikimeve në fjalë. Ai mund të konsiderohet si rezultat pozitiv i testimit empirik të shoqërimit të variablave të kryqëzuara. Nga tabela e kryqëzuar del se 15.3% e respondentëve që deklarojnë se në përgjithësi konstatojnë mospërputhjen krah – program, janë për ndëshkimin e LSI në nivelet “Po, në një masë të madhe” dhe “Plotësisht”. [Kjo përbën pjesën e respondentëve që gjykojnë mbi bazë ideologjike për sjelljen votuese.] Ndërkohë 19.4% e respondentëve që e bëjnë këtë dallim nuk janë për ndëshkimin e LSI për këtë mospërputhje. Kurse 3% e tyre nuk prononcohen në se duhet ndëshkuar apo jo LSI për këtë mospërputhje. Në total mund të thuhet se ky crosstab konfirmon idenë se ka perceptim të qëndrimit jo ideologjik në sjelljen votuesve në raportin 1.3 : 1 me atë ideologjik për LSI. Ky raport mund të konsiderohet testim negativ i implikimit 2.1 . 14.

Me aq sa ju dini, në përgjithësi njerëzit e konsiderojnë LSI si parti * Po ashtu, sipas jush a mund të thuhet që elektorati i majtë i LSI dallon mospërputhje midis programit të

LSI dhe krahut ideologjik të majtë që ajo pretendon t’i përkas?

Po ashtu, sipas jush a mund të thuhet që elektorati i majtë i LSI dallon mospërputhje midis programit të

LSI dhe krahut ideologjik të majtë që ajo pretendon t’i përkas?

Total

Aspak

Më shumë,

jo

Po, disi

Po, në një

masë të madhe

Po, plotësi

sht Nuk e di

Pa përgjigje

Me aq sa ju dini, në përgjithësi njerëzit e konsiderojnë LSI si parti

Count 0 3 1 3 1 0 1 9

% within

Krahu i

LSI

.0% 33.3% 11.1% 33.3% 11.1% .0% 11.1% 100.0%

% within

Elektorati i

LSI dallon

mosperpu

thje

.0% 6.4% 1.2% 4.1% 2.8% .0% 5.9% 3.0%

% of Total .0% 1.0% .3% 1.0% .3% .0% .3% 3.0%

196

Në ekstremin e majtë

Count 0 2 1 2 2 0 0 7

% within

Krahu i

LSI

.0% 28.6% 14.3% 28.6% 28.6% .0% .0% 100.0%

% within

Elektorati i

LSI dallon

mosperpu

thje

.0% 4.3% 1.2% 2.7% 5.6% .0% .0% 2.3%

% of Total .0% .7% .3% .7% .7% .0% .0% 2.3%

Në krahun e majtë

Count 5 4 15 9 5 6 0 44

% within

Krahu i

LSI

11.4% 9.1% 34.1% 20.5% 11.4% 13.6% .0% 100.0%

% within

Elektorati i

LSI dallon

mosperpu

thje

20.0% 8.5% 18.8% 12.3% 13.9% 25.0% .0% 14.6%

% of Total 1.7% 1.3% 5.0% 3.0% 1.7% 2.0% .0% 14.6%

Në qendrën e majtë

Count 5 8 10 11 7 1 1 43

% within

Krahu i

LSI

11.6% 18.6% 23.3% 25.6% 16.3% 2.3% 2.3% 100.0%

% within

Elektorati i

LSI dallon

mosperpu

thje

20.0% 17.0% 12.5% 15.1% 19.4% 4.2% 5.9% 14.2%

% of Total 1.7% 2.6% 3.3% 3.6% 2.3% .3% .3% 14.2%

Në qendrën e djathtë

Count 2 7 7 7 2 0 1 26

% within

Krahu i

LSI

7.7% 26.9% 26.9% 26.9% 7.7% .0% 3.8% 100.0%

197

% within

Elektorati i

LSI dallon

mosperpu

thje

8.0% 14.9% 8.8% 9.6% 5.6% .0% 5.9% 8.6%

% of Total .7% 2.3% 2.3% 2.3% .7% .0% .3% 8.6%

Në krahun e djathtë

Count 2 8 18 8 1 4 2 43

% within

Krahu i

LSI

4.7% 18.6% 41.9% 18.6% 2.3% 9.3% 4.7% 100.0%

% within

Elektorati i

LSI dallon

mosperpu

thje

8.0% 17.0% 22.5% 11.0% 2.8% 16.7% 11.8% 14.2%

% of Total .7% 2.6% 6.0% 2.6% .3% 1.3% .7% 14.2%

Në ekstremin e djathtë

Count 0 1 1 2 3 0 0 7

% within

Krahu i

LSI

.0% 14.3% 14.3% 28.6% 42.9% .0% .0% 100.0%

% within

Elektorati i

LSI dallon

mosperpu

thje

.0% 2.1% 1.2% 2.7% 8.3% .0% .0% 2.3%

% of Total .0% .3% .3% .7% 1.0% .0% .0% 2.3%

Në asnjë krah

Count 7 8 14 20 8 7 6 70

% within

Krahu i

LSI

10.0% 11.4% 20.0% 28.6% 11.4% 10.0% 8.6% 100.0%

% within

Elektorati i

LSI dallon

mosperpu

thje

28.0% 17.0% 17.5% 27.4% 22.2% 29.2% 35.3% 23.2%

% of Total 2.3% 2.6% 4.6% 6.6% 2.6% 2.3% 2.0% 23.2%

198

Tjetër Count 0 2 4 1 2 0 1 10

% within

Krahu i

LSI

.0% 20.0% 40.0% 10.0% 20.0% .0% 10.0% 100.0%

% within

Elektorati i

LSI dallon

mosperpu

thje

.0% 4.3% 5.0% 1.4% 5.6% .0% 5.9% 3.3%

% of Total .0% .7% 1.3% .3% .7% .0% .3% 3.3%

Nuk e di Count 3 1 1 3 5 4 2 19

% within

Krahu i

LSI

15.8% 5.3% 5.3% 15.8% 26.3% 21.1% 10.5% 100.0%

% within

Elektorati i

LSI dallon

mosperpu

thje

12.0% 2.1% 1.2% 4.1% 13.9% 16.7% 11.8% 6.3%

% of Total 1.0% .3% .3% 1.0% 1.7% 1.3% .7% 6.3%

Pa përgjigje

Count 0 1 4 0 0 1 3 9

% within

Krahu i

LSI

.0% 11.1% 44.4% .0% .0% 11.1% 33.3% 100.0%

% within

Elektorati i

LSI dallon

mosperpu

thje

.0% 2.1% 5.0% .0% .0% 4.2% 17.6% 3.0%

% of Total .0% .3% 1.3% .0% .0% .3% 1.0% 3.0%

askund Count 0 0 0 1 0 0 0 1

% within

Krahu i

LSI

.0% .0% .0% 100.0% .0% .0% .0% 100.0%

199

% within

Elektorati i

LSI dallon

mosperpu

thje

.0% .0% .0% 1.4% .0% .0% .0% .3%

% of Total .0% .0% .0% .3% .0% .0% .0% .3%

ne krahun e

interesit

Count 0 1 1 0 0 0 0 2

% within

Krahu i

LSI

.0% 50.0% 50.0% .0% .0% .0% .0% 100.0%

% within

Elektorati i

LSI dallon

mosperpu

thje

.0% 2.1% 1.2% .0% .0% .0% .0% .7%

% of Total .0% .3% .3% .0% .0% .0% .0% .7%

ne qender Count 0 1 2 3 0 0 0 6

% within

Krahu i

LSI

.0% 16.7% 33.3% 50.0% .0% .0% .0% 100.0%

% within

Elektorati i

LSI dallon

mosperpu

thje

.0% 2.1% 2.5% 4.1% .0% .0% .0% 2.0%

% of Total .0% .3% .7% 1.0% .0% .0% .0% 2.0%

ne te dyja Count 1 0 1 1 0 0 0 3

% within

Krahu i

LSI

33.3% .0% 33.3% 33.3% .0% .0% .0% 100.0%

% within

Elektorati i

LSI dallon

mosperpu

thje

4.0% .0% 1.2% 1.4% .0% .0% .0% 1.0%

% of Total .3% .0% .3% .3% .0% .0% .0% 1.0%

200

ne te gjitha

krahet

Count 0 0 0 2 0 1 0 3

% within

Krahu i

LSI

.0% .0% .0% 66.7% .0% 33.3% .0% 100.0%

% within

Elektorati i

LSI dallon

mosperpu

thje

.0% .0% .0% 2.7% .0% 4.2% .0% 1.0%

% of Total .0% .0% .0% .7% .0% .3% .0% 1.0%

Total Count 25 47 80 73 36 24 17 302

% within

Krahu i

LSI

8.3% 15.6% 26.5% 24.2% 11.9% 7.9% 5.6% 100.0%

% within

Elektorati i

LSI dallon

mosperpu

thje

100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0

% 100.0%

% of Total 8.3% 15.6% 26.5% 24.2% 11.9% 7.9% 5.6% 100.0%

Symmetric Measures

Value Approx. Sig.

Nominal by Nominal Phi .584 .167

Cramer's V .238 .167

N of Valid Cases 302

Midis dy variablave të kryqëzuar ka shoqërim statistikor mbi të dobët (23.8% e rasteve), por statistikisht jo domethënës (.167 ›.050). Ky kryqëzim i dy variablave ka lidhje, apo rol të drejtpërdrejtë në testimin e implikimeve të marra në shqyrtim, prandaj edhe rezultati i tij mund të merret në konsideratë gjatë testimit të implikimeve në fjalë. Ai do të mund të konsiderohej si rezultat negativ për testimin empirik të shoqërimit të variablave të kryqëzuara. Rreth 31% e identifikojnë LSI si forcë të majtë, 20% e tyre dallojnë mospërputhje midis krahut dhe programit të saj, kundrejt rreth 8% që e identifikojnë LSI si forcë të majtë dhe

201

nuk dallojnë mospërputhje midis krahut dhe programit të saj (në total këta janë rreth 24%).Pra, pjesa e elektoratit që identifikonte LSI si të majtë por shikon dallime ndërmjet programit dhe krahut është gati dy here e gjysëm me shume se ajo qe nuk dallon mospërputhje. Ata që konstatojnë LSI si të majtë dhe që mendojnë se ka mospërputhje krah – program, janë dy herë më shumë, se sa ata që mendojnë se nuk ka të tillë mospërputhje. Rreth 13%e respondentëve që nuk dallojnë mospërputhje midis krahut dhe programit të saj, nuk e identifikojnë LSI si forcë të majtë (përkundër deklarimit të saj).Këto të dhëna flasin për një rezultat negativ të testimit empirik të implikimit 2.4 . 15.

Me aq sa ju dini, në përgjithësi njerëzit e konsiderojnë LSI si parti * Sipas jush, a mund të thuhet se opinioni i përgjithshëm nuk gjykon se duhet ndëshkuar ndonjë parti thjesht për

faktin se programi i saj nuk përputhet plotësisht ose në një masë të madhe me krahun ideologjik që ajo pretendon t’i përkasë?

Sipas jush, a mund të thuhet se opinioni i përgjithshëm nuk gjykon se duhet ndëshkuar ndonjë parti thjesht për faktin se programi i saj nuk përputhet plotësisht ose në

një masë të madhe me krahun ideologjik që ajo pretendon t’i përkasë?

Total

Po,

plotësisht

Po, në

një masë

të

madhe

Po,

disi

Më shumë,

jo Aspak

Nuk e

di Pa përgjigje

Me aq sa ju dini, në përgjithësi njerëzit e konsiderojnë LSI si parti

Count 5 3 2 1 1 0 1 13

% within

krahu i LSI 38.5% 23.1% 15.4% 7.7% 7.7% .0% 7.7%

100.0

%

% within

Opinioni nuk

gjykon

6.6% 3.3% 2.6% 1.1% 2.1% .0% 11.1% 3.2%

% of Total 1.2% .7% .5% .2% .2% .0% .2% 3.2%

Në ekstremin e majtë

Count 4 3 1 0 0 0 0 8

% within

krahu i LSI 50.0% 37.5% 12.5% .0% .0% .0% .0%

100.0

%

% within

Opinioni nuk

gjykon

5.3% 3.3% 1.3% .0% .0% .0% .0% 2.0%

% of Total 1.0% .7% .2% .0% .0% .0% .0% 2.0%

202

Në krahun e majtë

Count 6 15 15 16 8 4 0 64

% within

krahu i LSI 9.4% 23.4% 23.4% 25.0% 12.5% 6.2% .0%

100.0

%

% within

Opinioni nuk

gjykon

7.9% 16.3% 19.2% 18.4% 16.7% 22.2% .0% 15.7

%

% of Total 1.5% 3.7% 3.7% 3.9% 2.0% 1.0% .0%

15.7

%

Në qendrën e majtë

Count 12 17 8 8 12 2 0 59

% within

krahu i LSI 20.3% 28.8% 13.6% 13.6% 20.3% 3.4% .0%

100.0

%

% within

Opinioni nuk

gjykon

15.8% 18.5% 10.3% 9.2% 25.0% 11.1% .0% 14.5

%

% of Total 2.9% 4.2% 2.0% 2.0% 2.9% .5% .0%

14.5

%

Në qendrën e djathtë

Count 15 7 3 3 0 0 0 28

% within

krahu i LSI 53.6% 25.0% 10.7% 10.7% .0% .0% .0%

100.0

%

% within

Opinioni nuk

gjykon

19.7% 7.6% 3.8% 3.4% .0% .0% .0% 6.9%

% of Total 3.7% 1.7% .7% .7% .0% .0% .0% 6.9%

Në krahun e djathtë

Count 11 16 11 14 6 2 0 60

% within

krahu i LSI 18.3% 26.7% 18.3% 23.3% 10.0% 3.3% .0%

100.0

%

% within

Opinioni nuk

gjykon

14.5% 17.4% 14.1% 16.1% 12.5% 11.1% .0% 14.7

%

% of Total 2.7% 3.9% 2.7% 3.4% 1.5% .5% .0%

14.7

%

Në ekstremin e

Count 1 3 1 4 1 0 0 10

% within

krahu i LSI 10.0% 30.0% 10.0% 40.0% 10.0% .0% .0%

100.0

%

203

djathtë % within

Opinioni nuk

gjykon

1.3% 3.3% 1.3% 4.6% 2.1% .0% .0% 2.5%

% of Total .2% .7% .2% 1.0% .2% .0% .0% 2.5%

Në asnjë krah

Count 11 18 24 24 8 4 4 93

% within

krahu i LSI 11.8% 19.4% 25.8% 25.8% 8.6% 4.3% 4.3%

100.0

%

% within

Opinioni nuk

gjykon

14.5% 19.6% 30.8% 27.6% 16.7% 22.2% 44.4% 22.8

%

% of Total 2.7% 4.4% 5.9% 5.9% 2.0% 1.0% 1.0%

22.8

%

Tjetër Count 2 1 1 2 3 0 1 10

% within

krahu i LSI 20.0% 10.0% 10.0% 20.0% 30.0% .0% 10.0%

100.0

%

% within

Opinioni nuk

gjykon

2.6% 1.1% 1.3% 2.3% 6.2% .0% 11.1% 2.5%

% of Total .5% .2% .2% .5% .7% .0% .2% 2.5%

Nuk e di Count 2 1 6 10 5 4 2 30

% within

krahu i LSI 6.7% 3.3% 20.0% 33.3% 16.7% 13.3% 6.7%

100.0

%

% within

Opinioni nuk

gjykon

2.6% 1.1% 7.7% 11.5% 10.4% 22.2% 22.2% 7.4%

% of Total .5% .2% 1.5% 2.5% 1.2% 1.0% .5% 7.4%

Pa përgjigje

Count 3 2 1 1 1 1 1 10

% within

krahu i LSI 30.0% 20.0% 10.0% 10.0% 10.0% 10.0% 10.0%

100.0

%

% within

Opinioni nuk

gjykon

3.9% 2.2% 1.3% 1.1% 2.1% 5.6% 11.1% 2.5%

% of Total .7% .5% .2% .2% .2% .2% .2% 2.5%

askund Count 0 2 0 0 0 0 0 2

204

% within

krahu i LSI .0% 100.0% .0% .0% .0% .0% .0%

100.0

%

% within

Opinioni nuk

gjykon

.0% 2.2% .0% .0% .0% .0% .0% .5%

% of Total .0% .5% .0% .0% .0% .0% .0% .5%

e lekundur Count 0 0 0 1 0 0 0 1

% within

krahu i LSI .0% .0% .0% 100.0% .0% .0% .0%

100.0

%

% within

Opinioni nuk

gjykon

.0% .0% .0% 1.1% .0% .0% .0% .2%

% of Total .0% .0% .0% .2% .0% .0% .0% .2%

ne krahun e

interesit

Count 0 0 3 0 0 0 0 3

% within

krahu i LSI .0% .0% 100.0% .0% .0% .0% .0%

100.0

%

% within

Opinioni nuk

gjykon

.0% .0% 3.8% .0% .0% .0% .0% .7%

% of Total .0% .0% .7% .0% .0% .0% .0% .7%

ne qender Count 3 3 0 2 1 0 0 9

% within

krahu i LSI 33.3% 33.3% .0% 22.2% 11.1% .0% .0%

100.0

%

% within

Opinioni nuk

gjykon

3.9% 3.3% .0% 2.3% 2.1% .0% .0% 2.2%

% of Total .7% .7% .0% .5% .2% .0% .0% 2.2%

ne te dyja Count 1 1 0 0 2 1 0 5

% within

krahu i LSI 20.0% 20.0% .0% .0% 40.0% 20.0% .0%

100.0

%

% within

Opinioni nuk

gjykon

1.3% 1.1% .0% .0% 4.2% 5.6% .0% 1.2%

% of Total .2% .2% .0% .0% .5% .2% .0% 1.2%

205

ne te gjitha

krahet

Count 0 0 2 1 0 0 0 3

% within

krahu i LSI .0% .0% 66.7% 33.3% .0% .0% .0%

100.0

%

% within

Opinioni nuk

gjykon

.0% .0% 2.6% 1.1% .0% .0% .0% .7%

% of Total .0% .0% .5% .2% .0% .0% .0% .7%

Total Count 76 92 78 87 48 18 9 408

% within

krahu i LSI 18.6% 22.5% 19.1% 21.3% 11.8% 4.4% 2.2%

100.0

%

% within

Opinioni nuk

gjykon

100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0

%

% of Total 18.6% 22.5% 19.1% 21.3% 11.8% 4.4% 2.2%

100.0

%

Symmetric Measures

Value Approx. Sig.

Nominal by Nominal Phi .588 .002

Cramer's V .240 .002

N of Valid Cases 408

Midis dy variablave të kryqëzuar ka shoqërim statistikor mbi të dobët (24.0% e rasteve), por statistikisht domethënës (.002 ‹.050). Ky kryqëzim i dy variablave ka lidhje, apo rol të drejtpërdrejtë në testimin e implikimeve të marra në shqyrtim, prandaj edhe rezultati i tij mund të merret në konsideratë gjatë testimit të implikimeve në fjalë. Ai mund të konsiderohet si rezultat pozitiv i testimit empirik të shoqërimit të variablave të kryqëzuara. Rreth 14% e 31.1% e respondentëve që identifikojnë LSI si forcë të majtë, mendojnë se opinioni i përgjithshëm nuk gjykon (në një masë të madhe dhe plotësisht) se duhet ndëshkuar ndonjë parti thjesht për faktin se programi i saj nuk përputhet plotësisht ose në një masë të madhe me krahun ideologjik që ajo pretendon t’i përkasë. Ndërsa 10.8% e respondentëve që identifikojnë LSI si forcë të majtë, mendojnë se opinioni i përgjithshëm gjykon se duhet ndëshkuar ndonjë parti thjesht për faktin se programi i saj nuk përputhet plotësisht ose në një masë të madhe me krahun ideologjik që ajo pretendon t’i përkasë.

206

Raporti midis tyre është 1.3 : 1 në të mirë të mos ndëshkimit. Pra, mund të thuhet se ai përbën një rezultat negativ për testimin empirik të implikimeve 2 dhe 2.4.1 .

16. Me aq sa ju dini, në përgjithësi njerëzit e konsiderojnë LSI si parti * Nëse po, a do të thotë kjo se shumica e votuesve në vendin tonë më shumë se karakterin ideologjik të programit, vlerësojnë faktin që ai i shërben më shumë objektivit të shndërrimit të vendit tonë në një

vend të zhvilluar europian?

Nëse po, a do të thotë kjo se shumica e votuesve në vendin tonë më shumë se karakterin ideologjik të

programit, vlerësojnë faktin që ai i shërben më shumë objektivit të shndërrimit të vendit tonë në një vend të

zhvilluar europian?

Total

Aspak Më

shumë, jo Po, disi

Në një masë të madhe,

po Po,

plotësisht Nuk e di

Pa përgjigj

e

Me aq sa ju dini, në përgjithësi njerëzit e konsiderojnë LSI si parti

Count 4 2 0 6 0 0 0 12

% within

krahu i

LSI

33.3% 16.7% .0% 50.0% .0% .0% .0% 100.0

%

% within

Shumica

e

votuesve

16.7% 6.7% .0% 5.4% .0% .0% .0% 4.4%

% of

Total 1.5% .7% .0% 2.2% .0% .0% .0% 4.4%

Në ekstremin e majtë

Count 0 1 1 2 4 0 0 8

% within

krahu i

LSI

.0% 12.5% 12.5

% 25.0% 50.0% .0% .0%

100.0

%

% within

Shumica

e

votuesve

.0% 3.3% 1.8% 1.8% 10.8% .0% .0% 3.0%

% of

Total .0% .4% .4% .7% 1.5% .0% .0% 3.0%

207

Në krahun e majtë

Count 5 4 4 17 8 0 0 38

% within

krahu i

LSI

13.2% 10.5% 10.5

% 44.7% 21.1% .0% .0%

100.0

%

% within

Shumica

e

votuesve

20.8% 13.3% 7.0% 15.3% 21.6% .0% .0% 14.1%

% of

Total 1.9% 1.5% 1.5% 6.3% 3.0% .0% .0% 14.1%

Në qendrën e majtë

Count 1 3 8 19 7 1 0 39

% within

krahu i

LSI

2.6% 7.7% 20.5

% 48.7% 17.9% 2.6% .0%

100.0

%

% within

Shumica

e

votuesve

4.2% 10.0% 14.0

% 17.1% 18.9% 33.3% .0% 14.4%

% of

Total .4% 1.1% 3.0% 7.0% 2.6% .4% .0% 14.4%

Në qendrën e djathtë

Count 1 2 10 7 5 0 0 25

% within

krahu i

LSI

4.0% 8.0% 40.0

% 28.0% 20.0% .0% .0%

100.0

%

% within

Shumica

e

votuesve

4.2% 6.7% 17.5

% 6.3% 13.5% .0% .0% 9.3%

% of

Total .4% .7% 3.7% 2.6% 1.9% .0% .0% 9.3%

Në krahun e djathtë

Count 4 7 10 16 2 0 1 40

% within

krahu i

LSI

10.0% 17.5% 25.0

% 40.0% 5.0% .0% 2.5%

100.0

%

208

% within

Shumica

e

votuesve

16.7% 23.3% 17.5

% 14.4% 5.4% .0% 12.5% 14.8%

% of

Total 1.5% 2.6% 3.7% 5.9% .7% .0% .4% 14.8%

Në ekstremin e djathtë

Count 0 1 2 1 0 0 1 5

% within

krahu i

LSI

.0% 20.0% 40.0

% 20.0% .0% .0% 20.0%

100.0

%

% within

Shumica

e

votuesve

.0% 3.3% 3.5% .9% .0% .0% 12.5% 1.9%

% of

Total .0% .4% .7% .4% .0% .0% .4% 1.9%

Në asnjë krah

Count 3 3 14 30 4 1 3 58

% within

krahu i

LSI

5.2% 5.2% 24.1

% 51.7% 6.9% 1.7% 5.2%

100.0

%

% within

Shumica

e

votuesve

12.5% 10.0% 24.6

% 27.0% 10.8% 33.3% 37.5% 21.5%

% of

Total 1.1% 1.1% 5.2% 11.1% 1.5% .4% 1.1% 21.5%

Tjetër Count 2 0 0 0 2 0 0 4

% within

krahu i

LSI

50.0% .0% .0% .0% 50.0% .0% .0% 100.0

%

% within

Shumica

e

votuesve

8.3% .0% .0% .0% 5.4% .0% .0% 1.5%

% of

Total .7% .0% .0% .0% .7% .0% .0% 1.5%

209

Nuk e di Count 2 1 4 4 0 0 2 13

% within

krahu i

LSI

15.4% 7.7% 30.8

% 30.8% .0% .0% 15.4%

100.0

%

% within

Shumica

e

votuesve

8.3% 3.3% 7.0% 3.6% .0% .0% 25.0% 4.8%

% of

Total .7% .4% 1.5% 1.5% .0% .0% .7% 4.8%

Pa përgjigje

Count 0 3 2 3 1 0 1 10

% within

krahu i

LSI

.0% 30.0% 20.0

% 30.0% 10.0% .0% 10.0%

100.0

%

% within

Shumica

e

votuesve

.0% 10.0% 3.5% 2.7% 2.7% .0% 12.5% 3.7%

% of

Total .0% 1.1% .7% 1.1% .4% .0% .4% 3.7%

askund Count 0 1 0 1 0 0 0 2

% within

krahu i

LSI

.0% 50.0% .0% 50.0% .0% .0% .0% 100.0

%

% within

Shumica

e

votuesve

.0% 3.3% .0% .9% .0% .0% .0% .7%

% of

Total .0% .4% .0% .4% .0% .0% .0% .7%

ne krahun e

interesit

Count 0 0 2 1 0 0 0 3

% within

krahu i

LSI

.0% .0% 66.7

% 33.3% .0% .0% .0%

100.0

%

210

% within

Shumica

e

votuesve

.0% .0% 3.5% .9% .0% .0% .0% 1.1%

% of

Total .0% .0% .7% .4% .0% .0% .0% 1.1%

ne qender Count 2 2 0 2 1 0 0 7

% within

krahu i

LSI

28.6% 28.6% .0% 28.6% 14.3% .0% .0% 100.0

%

% within

Shumica

e

votuesve

8.3% 6.7% .0% 1.8% 2.7% .0% .0% 2.6%

% of

Total .7% .7% .0% .7% .4% .0% .0% 2.6%

ne te dyja Count 0 0 0 0 2 1 0 3

% within

krahu i

LSI

.0% .0% .0% .0% 66.7% 33.3% .0% 100.0

%

% within

Shumica

e

votuesve

.0% .0% .0% .0% 5.4% 33.3% .0% 1.1%

% of

Total .0% .0% .0% .0% .7% .4% .0% 1.1%

ne te gjitha

krahet

Count 0 0 0 2 1 0 0 3

% within

krahu i

LSI

.0% .0% .0% 66.7% 33.3% .0% .0% 100.0

%

% within

Shumica

e

votuesve

.0% .0% .0% 1.8% 2.7% .0% .0% 1.1%

% of

Total .0% .0% .0% .7% .4% .0% .0% 1.1%

211

Total Count 24 30 57 111 37 3 8 270

% within

krahu i

LSI

8.9% 11.1% 21.1

% 41.1% 13.7% 1.1% 3.0%

100.0

%

% within

Shumica

e

votuesve

100.0% 100.0% 100.0

% 100.0% 100.0%

100.0

% 100.0%

100.0

%

% of

Total 8.9% 11.1%

21.1

% 41.1% 13.7% 1.1% 3.0%

100.0

%

Symmetric Measures

Value Approx. Sig.

Nominal by Nominal Phi .739 .000

Cramer's V .302 .000

N of Valid Cases 270

Midis dy variablave të kryqëzuar ka shoqërim statistikor mesatar (30.2% e rasteve),por statistikisht tepër domethënës (.000). Ky kryqëzim i dy variablave ka lidhje, apo rol të drejtpërdrejtë në testimin e implikimeve të marra në shqyrtim, prandaj edhe rezultati i tij mund të merret në konsideratë gjatë testimit të implikimeve në fjalë. Ai mund të konsiderohet si rezultat pozitiv i testimit empirik të shoqërimit të variablave të kryqëzuara. 5.3% e respondentëve që deklarojnë se e identifikojnë LSI si të krahut të majtë, nuk mendojnë se, nëse mund të thuhet se opinioni i përgjithshëm nuk gjykon se duhet ndëshkuar ndonjë parti thjesht për faktin se programi i saj nuk përputhet plotësisht ose në një masë të madhe me krahun ideologjik që ajo pretendon t’i përkasë, kjo do të thotë se shumica e votuesve në vendin tonë më shumë se karakterin ideologjik të programit, të vlerësojnë faktin që ai i shërben më shumë objektivit të shndërrimit të vendit tonë në një vend të zhvilluar europian. Ndërsa 19.1% e respondentëve që deklarojnë se e identifikojnë LSI si të krahut të majtë, mendojnë se nëse mund të thuhet se opinioni i përgjithshëm nuk gjykon se duhet ndëshkuar ndonjë parti thjesht për faktin se programi i saj nuk përputhet plotësisht ose në një masë të madhe me krahun ideologjik që ajo pretendon t’i përkasë, kjo do të thotë se shumica e votuesve në vendin tonë më shumë se karakterin ideologjik të programit, të vlerësojnë faktin që ai i shërben më shumë objektivit të shndërrimit të vendit tonë në një vend të zhvilluar europian.

212

Raporti midis dy opsioneve është1 : 3.6, pra mbisundon perceptimi për një sjellje votuese pragmatiste të elektoratit ndaj LSI, kundrejt atij për një sjellje votuese ideologjik. Ndërsa 19.6% që e identifikojnë si të djathtë LSI dhe janë për mosndëshkimin e saj. Kundrejt, 5.9% që e identifikojnë si të djathtë, por janë për ndëshkim. Raporti është 3.3 : 1 dhe flet se edhe kjo pjesë e elektoratit të LSI presupozohet se ka qëndrim votues pragmatist ndaj LSI. Ata që e identifikojnë në asnjë krah janë21.5% nga këta 17.8% janë për mosndëshkim, dhe 2.2% për ndëshkim. Në këtë rast raporti është mbi 8 herë në favor të mosndëshkimit. Kështu që mund të thuhet se këto raporte përbëjnë një rezultat negativ të testimit empirik të Implikimit.2.1. 17.

Nëse po, sipas jush a mund të thuhet që elektorati i djathtë i PD dallon mospërputhje midis programit të PD dhe krahut ideologjik të djathtë që ajo pretendon t’i përkas? * Sipas jush, a

mund të thuhet se opinioni i përgjithshëm nuk gjykon se duhet ndëshkuar ndonjë parti thjesht për faktin se programi i saj nuk përputhet plotësisht ose në një masë të madhe me krahun

ideologjik që ajo pretendon t’i përkasë?

Sipas jush, a mund të thuhet se opinioni i përgjithshëm nuk gjykon se duhet ndëshkuar ndonjë

parti thjesht për faktin se programi i saj nuk përputhet plotësisht ose në një masë të madhe me krahun

ideologjik që ajo pretendon t’i përkasë?

Total

Po, plotësisht

Po, në një

masë të

madhe

Po, disi

Më shumë, jo Aspak

Nuk e

di

Pa përgji

gje

Nëse po, sipas jush a mund të thuhet që elektorati i djathtë i PD dallon mospërputhje midis programit të PD dhe krahut ideologjik të

Aspak Count 8 7 7 5 6 1 0 34

% within

Elektorati i

PD dallon

23.5% 20.6% 20.6% 14.7% 17.6% 2.9% .0% 100.0%

% within

Opinioni

nuk

gjykon

14.3% 12.3% 11.1% 10.9% 20.7% 14.3% .0% 13.0%

% of Total 3.1% 2.7% 2.7% 1.9% 2.3% .4% .0% 13.0%

Më Count 12 12 11 5 4 0 0 44

213

djathtë që ajo pretendon t’i përkas?

shumë, jo

% within

Elektorati i

PD dallon

27.3% 27.3% 25.0% 11.4% 9.1% .0% .0% 100.0%

% within

Opinioni

nuk

gjykon

21.4% 21.1% 17.5% 10.9% 13.8% .0% .0% 16.8%

% of Total 4.6% 4.6% 4.2% 1.9% 1.5% .0% .0% 16.8%

Po, disi Count 17 20 16 13 11 2 0 79

% within

Elektorati i

PD dallon

21.5% 25.3% 20.3% 16.5% 13.9% 2.5% .0% 100.0%

% within

Opinioni

nuk

gjykon

30.4% 35.1% 25.4% 28.3% 37.9% 28.6% .0% 30.2%

% of Total 6.5% 7.6% 6.1% 5.0% 4.2% .8% .0% 30.2%

Po, në një masë të madhe

Count 9 14 17 12 6 2 1 61

% within

Elektorati i

PD dallon

14.8% 23.0% 27.9% 19.7% 9.8% 3.3% 1.6% 100.0%

% within

Opinioni

nuk

gjykon

16.1% 24.6% 27.0% 26.1% 20.7% 28.6% 25.0% 23.3%

% of Total 3.4% 5.3% 6.5% 4.6% 2.3% .8% .4% 23.3%

Po, plotësisht

Count 5 2 6 6 1 0 0 20

% within

Elektorati i

PD dallon

25.0% 10.0% 30.0% 30.0% 5.0% .0% .0% 100.0%

% within

Opinioni

nuk

gjykon

8.9% 3.5% 9.5% 13.0% 3.4% .0% .0% 7.6%

% of Total 1.9% .8% 2.3% 2.3% .4% .0% .0% 7.6%

214

Nuk e di Count 2 1 6 3 1 1 0 14

% within

Elektorati i

PD dallon

14.3% 7.1% 42.9% 21.4% 7.1% 7.1% .0% 100.0%

% within

Opinioni

nuk

gjykon

3.6% 1.8% 9.5% 6.5% 3.4% 14.3% .0% 5.3%

% of Total .8% .4% 2.3% 1.1% .4% .4% .0% 5.3%

Pa përgjigje

Count 3 1 0 2 0 1 3 10

% within

Elektorati i

PD dallon

30.0% 10.0% .0% 20.0% .0% 10.0% 30.0% 100.0%

% within

Opinioni

nuk

gjykon

5.4% 1.8% .0% 4.3% .0% 14.3% 75.0% 3.8%

% of Total 1.1% .4% .0% .8% .0% .4% 1.1% 3.8%

Total Count 56 57 63 46 29 7 4 262

% within

Elektorati i

PD dallon

21.4% 21.8% 24.0% 17.6% 11.1% 2.7% 1.5% 100.0%

% within

Opinioni

nuk

gjykon

100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0%

% of Total 21.4% 21.8% 24.0% 17.6% 11.1% 2.7% 1.5% 100.0%

Symmetric Measures

Value Approx. Sig.

Nominal by Nominal Phi .557 .000

Cramer's V .227 .000

N of Valid Cases 262

215

Midis dy variablave të kryqëzuar ka shoqërim statistikor relativisht të dobët (22.7% e rasteve),por statistikisht tepër domethënës (.000). Ky kryqëzim i dy variablave ka lidhje, apo rol të drejtpërdrejtë në testimin e implikimeve të marra në shqyrtim, prandaj edhe rezultati i tij mund të merret në konsideratë gjatë testimit të implikimeve në fjalë. Ai mund të konsiderohet me rezerva si rezultat pozitiv i testimit empirik të shoqërimit të variablave të kryqëzuara. Mbi 20% e respondentëve që deklarojnë se elektorati i djathtë i PD që dallon mospërputhje midis programit të PD dhe krahut ideologjik të djathtë që ajo pretendon t’i përkas (në një masë të madhe dhe plotësisht), pranon që mund të thuhet se opinioni i përgjithshëmnuk gjykonse duhet ndëshkuar ndonjë parti thjesht për faktin se programi i saj nuk përputhet plotësisht ose në një masë të madhe me krahun ideologjik që ajo pretendon t’i përkasë. Ndërsa rreth 8.6% e respondentëve që deklarojnë se elektorati i djathtë i PD që dallon mospërputhje midis programit të PD dhe krahut ideologjik të djathtë që ajo pretendon t’i përkas (në një masë të madhe dhe plotësisht), nuk pranon (në masën Më shumë, jo dhe Aspak) që mund të thuhet se opinioni i përgjithshëmnuk gjykonse duhet ndëshkuar ndonjë parti thjesht për faktin se programi i saj nuk përputhet plotësisht ose në një masë të madhe me krahun ideologjik që ajo pretendon t’i përkasë. Raporti është 2.3 : 1, pra në të mirë të perceptimit të një sjellje votuese pragmatiste ndaj PD. Kjo mund të shihet si një test negative ndaj Imp.2.1. 18.

Nëse po, sipas jush a mund të thuhet që elektorati i djathtë i PD dallon mospërputhje midis programit të PD dhe krahut ideologjik të djathtë që ajo pretendon t’i përkas?* Në të tilla

raste, a mendoni ju që, në rast mospërputhje midis programit të partive dhe krahut ideologjik që ato pretendojnë t’i përkasin, elektorati do të reagojë me mosvotim për ato parti?

Në të tilla raste, a mendoni ju që, në rast mospërputhje midis programit të partive dhe krahut ideologjik që ato pretendojnë t’i përkasin, elektorati

do të reagojë me mosvotim për ato parti?

Total

Aspak

Më shumë,

jo Po, disi

Në një masë të madhe,

po Po,

plotësisht Nuk e di

Pa përgjigje

Nëse po, sipas jush a mund të thuhet që elektorati i

Aspak Count 9 7 7 9 0 0 2 34

% within

Elektorati i

PD dallon

26.5% 20.6% 20.6% 26.5% .0% .0% 5.9% 100.0%

216

djathtë i PD dallon mospërputhje midis programit të PD dhe krahut ideologjik të djathtë që ajo pretendon t’i përkas?

% within

Mosperput

hje krahu

program

20.5% 13.5% 11.3% 15.5% .0% .0% 16.7% 13.4%

% of Total 3.5% 2.8% 2.8% 3.5% .0% .0% .8% 13.4%

Më shumë, jo

Count 4 5 11 14 4 2 1 41

% within

Elektorati i

PD dallon

9.8% 12.2% 26.8% 34.1% 9.8% 4.9% 2.4% 100.0%

% within

Mosperput

hje krahu

program

9.1% 9.6% 17.7% 24.1% 22.2% 25.0

% 8.3% 16.1%

% of Total 1.6% 2.0% 4.3% 5.5% 1.6% .8% .4% 16.1%

Po, disi Count 18 14 17 15 8 2 4 78

% within

Elektorati i

PD dallon

23.1% 17.9% 21.8% 19.2% 10.3% 2.6% 5.1% 100.0%

% within

Mosperput

hje krahu

program

40.9% 26.9% 27.4% 25.9% 44.4% 25.0

% 33.3% 30.7%

% of Total 7.1% 5.5% 6.7% 5.9% 3.1% .8% 1.6% 30.7%

Po, në një masë të madhe

Count 7 18 14 14 4 1 0 58

% within

Elektorati i

PD dallon

12.1% 31.0% 24.1% 24.1% 6.9% 1.7% .0% 100.0%

% within

Mosperput

hje krahu

program

15.9% 34.6% 22.6% 24.1% 22.2% 12.5

% .0% 22.8%

% of Total 2.8% 7.1% 5.5% 5.5% 1.6% .4% .0% 22.8%

Po, Count 4 5 6 3 2 0 0 20

217

plotësisht

% within

Elektorati i

PD dallon

20.0% 25.0% 30.0% 15.0% 10.0% .0% .0% 100.0%

% within

Mosperput

hje krahu

program

9.1% 9.6% 9.7% 5.2% 11.1% .0% .0% 7.9%

% of Total 1.6% 2.0% 2.4% 1.2% .8% .0% .0% 7.9%

Nuk e di Count 2 3 6 0 0 3 0 14

% within

Elektorati i

PD dallon

14.3% 21.4% 42.9% .0% .0% 21.4

% .0% 100.0%

% within

Mosperput

hje krahu

program

4.5% 5.8% 9.7% .0% .0% 37.5

% .0% 5.5%

% of Total .8% 1.2% 2.4% .0% .0% 1.2% .0% 5.5%

Pa përgjigje

Count 0 0 1 3 0 0 5 9

% within

Elektorati i

PD dallon

.0% .0% 11.1% 33.3% .0% .0% 55.6% 100.0%

% within

Mosperput

hje krahu

program

.0% .0% 1.6% 5.2% .0% .0% 41.7% 3.5%

% of Total .0% .0% .4% 1.2% .0% .0% 2.0% 3.5%

Total Count 44 52 62 58 18 8 12 254

% within

Elektorati i

PD dallon

17.3% 20.5% 24.4% 22.8% 7.1% 3.1% 4.7% 100.0%

% within

Mosperput

hje krahu

program

100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0

% 100.0% 100.0%

% of Total 17.3% 20.5% 24.4% 22.8% 7.1% 3.1% 4.7% 100.0%

218

Symmetric Measures

Value Approx. Sig.

Nominal by Nominal Phi .634 .000

Cramer's V .259 .000

N of Valid Cases 254

Midis dy variablave të kryqëzuar ka shoqërim statistikor mbi të dobët (25.9% e rasteve), por statistikisht tepër domethënës (.000). Ky kryqëzim i dy variablave ka lidhje, apo rol të drejtpërdrejtë në testimin e implikimeve të marra në shqyrtim, prandaj edhe rezultati i tij mund të merret në konsideratë gjatë testimit të implikimeve në fjalë. Ai mund të konsiderohet si rezultat i testimit empirik të shoqërimit të variablave të kryqëzuara. 9.1% e respondentëve që dallojnë mospërputhje krah – program te PD (në një masë të madhe dhe plotësisht), mendojnë se elektorati i PD do të reagojë me mosvotim për të. Ndërkohë që 13.5% e respondentëve që e bëjnë këtë dallim, nuk mendojnë se elektorati i PD do ta ndëshkojë atë (në masën Më shumë, jo dhe Aspak). 2.76% e tyre nuk prononcohen lidhur me ndëshkim ose jo. Respondentët që janë për opcionin ndëshkim me mosvotimjanë 1.5 herë më pakë se ata që nuk janë për këtë opsion. Ky raport mund të konsiderohet si një rezultat negativ për implikimet 2 dhe 2.1 . 19.

Me aq sa ju dini, në përgjithësi njerëzit e konsiderojnë PD si parti *Nëse po, sipas jush a mund të thuhet që elektorati i djathtë i PD dallon mospërputhje midis programit të PD dhe

krahut ideologjik të djathtë që ajo pretendon t’i përkas?

Nëse po, sipas jush a mund të thuhet që elektorati i djathtë i PD dallon mospërputhje midis programit të PD

dhe krahut ideologjik të djathtë që ajo pretendon t’i përkas?

Total

Aspak

Më shumë,

jo Po, disi

Po, në një

masë të madhe

Po, plotësisht

Nuk e di

Pa përgjigje

Me aq sa ju dini, në përgjithësi njerëzit e

Count 0 0 0 0 0 0 1 1

% within

Krahu i

PD

.0% .0% .0% .0% .0% .0% 100.0% 100.0%

219

konsiderojnë PD si parti

% within

Elektorati i

PD dallon

mosperpu

thje

.0% .0% .0% .0% .0% .0% 10.0% .4%

% of Total .0% .0% .0% .0% .0% .0% .4% .4%

Në ekstremin e majtë

Count 1 0 1 0 1 0 0 3

% within

Krahu i

PD

33.3% .0% 33.3% .0% 33.3% .0% .0% 100.0%

% within

Elektorati i

PD dallon

mosperpu

thje

2.9% .0% 1.2% .0% 5.0% .0% .0% 1.1%

% of Total .4% .0% .4% .0% .4% .0% .0% 1.1%

Në krahun e majtë

Count 0 1 0 3 0 0 0 4

% within

Krahu i

PD

.0% 25.0% .0% 75.0% .0% .0% .0% 100.0%

% within

Elektorati i

PD dallon

mosperpu

thje

.0% 2.3% .0% 4.9% .0% .0% .0% 1.5%

% of Total .0% .4% .0% 1.1% .0% .0% .0% 1.5%

Në qendrën e majtë

Count 0 0 1 2 0 0 0 3

% within

Krahu i

PD

.0% .0% 33.3% 66.7% .0% .0% .0% 100.0%

% within

Elektorati i

PD dallon

mosperpu

thje

.0% .0% 1.2% 3.3% .0% .0% .0% 1.1%

% of Total .0% .0% .4% .8% .0% .0% .0% 1.1%

220

Në qendrën e djathtë

Count 5 16 13 20 5 4 2 65

% within

Krahu i

PD

7.7% 24.6% 20.0% 30.8% 7.7% 6.2% 3.1% 100.0%

% within

Elektorati i

PD dallon

mosperpu

thje

14.7% 36.4% 16.2% 32.8% 25.0% 28.6% 20.0% 24.7%

% of Total 1.9% 6.1% 4.9% 7.6% 1.9% 1.5% .8% 24.7%

Në krahun e djathtë

Count 23 17 41 25 4 6 1 117

% within

Krahu i

PD

19.7% 14.5% 35.0% 21.4% 3.4% 5.1% .9% 100.0%

% within

Elektorati i

PD dallon

mosperpu

thje

67.6% 38.6% 51.2% 41.0% 20.0% 42.9% 10.0% 44.5%

% of Total 8.7% 6.5% 15.6% 9.5% 1.5% 2.3% .4% 44.5%

Në ekstremin e djathtë

Count 1 7 15 7 6 2 2 40

% within

Krahu i

PD

2.5% 17.5% 37.5% 17.5% 15.0% 5.0% 5.0% 100.0%

% within

Elektorati i

PD dallon

mosperpu

thje

2.9% 15.9% 18.8% 11.5% 30.0% 14.3% 20.0% 15.2%

% of Total .4% 2.7% 5.7% 2.7% 2.3% .8% .8% 15.2%

Në asnjë krah

Count 2 0 4 1 1 0 0 8

% within

Krahu i

PD

25.0% .0% 50.0% 12.5% 12.5% .0% .0% 100.0%

221

% within

Elektorati i

PD dallon

mosperpu

thje

5.9% .0% 5.0% 1.6% 5.0% .0% .0% 3.0%

% of Total .8% .0% 1.5% .4% .4% .0% .0% 3.0%

Tjetër Count 0 0 1 0 0 0 0 1

% within

Krahu i

PD

.0% .0% 100.0% .0% .0% .0% .0% 100.0%

% within

Elektorati i

PD dallon

mosperpu

thje

.0% .0% 1.2% .0% .0% .0% .0% .4%

% of Total .0% .0% .4% .0% .0% .0% .0% .4%

Nuk e di Count 2 3 3 3 1 2 1 15

% within

Krahu i

PD

13.3% 20.0% 20.0% 20.0% 6.7% 13.3% 6.7% 100.0%

% within

Elektorati i

PD dallon

mosperpu

thje

5.9% 6.8% 3.8% 4.9% 5.0% 14.3% 10.0% 5.7%

% of Total .8% 1.1% 1.1% 1.1% .4% .8% .4% 5.7%

Pa përgjigje

Count 0 0 1 0 0 0 3 4

% within

Krahu i

PD

.0% .0% 25.0% .0% .0% .0% 75.0% 100.0%

% within

Elektorati i

PD dallon

mosperpu

thje

.0% .0% 1.2% .0% .0% .0% 30.0% 1.5%

% of Total .0% .0% .4% .0% .0% .0% 1.1% 1.5%

222

askund Count 0 0 0 0 1 0 0 1

% within

Krahu i

PD

.0% .0% .0% .0% 100.0% .0% .0% 100.0%

% within

Elektorati i

PD dallon

mosperpu

thje

.0% .0% .0% .0% 5.0% .0% .0% .4%

% of Total .0% .0% .0% .0% .4% .0% .0% .4%

s'dallohet

qarte

Count 0 0 0 0 1 0 0 1

% within

Krahu i

PD

.0% .0% .0% .0% 100.0% .0% .0% 100.0%

% within

Elektorati i

PD dallon

mosperpu

thje

.0% .0% .0% .0% 5.0% .0% .0% .4%

% of Total .0% .0% .0% .0% .4% .0% .0% .4%

Total Count 34 44 80 61 20 14 10 263

% within

Krahu i

PD

12.9% 16.7% 30.4% 23.2% 7.6% 5.3% 3.8% 100.0%

% within

Elektorati i

PD dallon

mosperpu

thje

100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0%

% of Total 12.9% 16.7% 30.4% 23.2% 7.6% 5.3% 3.8% 100.0%

Symmetric Measures

Value Approx. Sig.

Nominal by Nominal Phi .775 .000

Cramer's V .316 .000

223

Symmetric Measures

Value Approx. Sig.

Nominal by Nominal Phi .775 .000

Cramer's V .316 .000

N of Valid Cases 263

Midis dy variablave të kryqëzuar ka shoqërim statistikor mesatar (31.6% e rasteve), por statistikisht tepër domethënës (.000). Ky kryqëzim i dy variablave ka lidhje, apo rol të drejtpërdrejtë në testimin e implikimeve të marra në shqyrtim, prandaj edhe rezultati i tij mund të merret në konsideratë gjatë testimit të implikimeve në fjalë. Ai mund të konsiderohet si rezultat pozitiv i testimit empirik të shoqërimit të variablave të kryqëzuara. 26.3% e respondentëve që e identifikojnë PD si parti të djathtë, nuk mendon(në masën Më shumë, jo dhe Aspak) se mund të thuhet që elektorati i djathtë i PD dallon mospërputhje midis programit të PD dhe krahut ideologjik të djathtë që ajo pretendon t’i përkas. Ndërsa 25.5% e respondentëve që e identifikojnë PD si parti të djathtë, mendon se mund të thuhet që elektorati i djathtë i PD dallon mospërputhje midis programit të PD dhe krahut ideologjik të djathtë që ajo pretendon t’i përkas. Raporti është afërsisht 1.03: 1, pra pothuaj në të mirë të opsionit që PD shihet si parti e djathtë,ndërkohë që nuk pranohet dallimi i mospërputhjes krah-program për PD. Ky raport mund të shihet disi me rezerva si rezultat negativ për implikimin 2.2 . 20.

Po ashtu, sipas jush a mund të thuhet që elektorati i majtë i PSdallon mospërputhje midis programit të PS dhe krahut ideologjik të majtë që ajo pretendon t’i përkas? * Sipas jush, a

mund të thuhet se opinioni i përgjithshëm nuk gjykon se duhet ndëshkuar ndonjë parti thjesht për faktin se programi i saj nuk përputhet plotësisht ose në një masë të madhe me krahun

ideologjik që ajo pretendon t’i përkasë?

Sipas jush, a mund të thuhet se opinioni i përgjithshëm nuk gjykon se duhet ndëshkuar ndonjë parti thjesht për faktin se programi i saj nuk përputhet plotësisht ose në

një masë të madhe me krahun ideologjik që ajo pretendon t’i përkasë?

Total

Po, plotësisht

Po, në një

masë të madhe

Po, disi

Më shumë,

jo Aspak Nuk e di

Pa përgjigje

224

Po ashtu, sipas jush a mund të thuhet që elektorati i majtë i PSdallon mospërputhje midis programit të PS dhe krahut ideologjik të majtë që ajo pretendon t’i përkas?

Po, plotësisht

Count 11 8 4 4 4 1 1 33

% within

Elektorati i

PS dallon

mosperputhj

e

33.3% 24.2% 12.1% 12.1% 12.1% 3.0% 3.0% 100.0%

% within

Opinioni nuk

gjykon

17.7% 11.1% 6.1% 8.2% 12.5% 12.5

% 20.0% 11.2%

% of Total 3.7% 2.7% 1.4% 1.4% 1.4% .3% .3% 11.2%

Po, në një masë të madhe

Count 18 21 14 14 8 0 1 76

% within

Elektorati i

PS dallon

mosperputhj

e

23.7% 27.6% 18.4% 18.4% 10.5% .0% 1.3% 100.0%

% within

Opinioni nuk

gjykon

29.0% 29.2% 21.2% 28.6% 25.0% .0% 20.0% 25.9%

% of Total 6.1% 7.1% 4.8% 4.8% 2.7% .0% .3% 25.9%

Po, disi Count 13 21 29 16 10 1 1 91

% within

Elektorati i

PS dallon

mosperputhj

e

14.3% 23.1% 31.9% 17.6% 11.0% 1.1% 1.1% 100.0%

% within

Opinioni nuk

gjykon

21.0% 29.2% 43.9% 32.7% 31.2% 12.5

% 20.0% 31.0%

% of Total 4.4% 7.1% 9.9% 5.4% 3.4% .3% .3% 31.0%

Më shumë, jo.

Count 7 12 9 6 6 2 0 42

% within

Elektorati i

PS dallon

mosperputhj

e

16.7% 28.6% 21.4% 14.3% 14.3% 4.8% .0% 100.0%

225

% within

Opinioni nuk

gjykon

11.3% 16.7% 13.6% 12.2% 18.8% 25.0

% .0% 14.3%

% of Total 2.4% 4.1% 3.1% 2.0% 2.0% .7% .0% 14.3%

Aspak Count 7 7 3 1 3 2 0 23

% within

Elektorati i

PS dallon

mosperputhj

e

30.4% 30.4% 13.0% 4.3% 13.0% 8.7% .0% 100.0%

% within

Opinioni nuk

gjykon

11.3% 9.7% 4.5% 2.0% 9.4% 25.0

% .0% 7.8%

% of Total 2.4% 2.4% 1.0% .3% 1.0% .7% .0% 7.8%

Nuk e di Count 2 0 7 5 1 1 0 16

% within

Elektorati i

PS dallon

mosperputhj

e

12.5% .0% 43.8% 31.2% 6.2% 6.2% .0% 100.0%

% within

Opinioni nuk

gjykon

3.2% .0% 10.6% 10.2% 3.1% 12.5

% .0% 5.4%

% of Total .7% .0% 2.4% 1.7% .3% .3% .0% 5.4%

Pa përgjigje

Count 4 3 0 3 0 1 2 13

% within

Elektorati i

PS dallon

mosperputhj

e

30.8% 23.1% .0% 23.1% .0% 7.7% 15.4% 100.0%

% within

Opinioni nuk

gjykon

6.5% 4.2% .0% 6.1% .0% 12.5

% 40.0% 4.4%

% of Total 1.4% 1.0% .0% 1.0% .0% .3% .7% 4.4%

Total Count 62 72 66 49 32 8 5 294

226

% within

Elektorati i

PS dallon

mosperputhj

e

21.1% 24.5% 22.4% 16.7% 10.9% 2.7% 1.7% 100.0%

% within

Opinioni nuk

gjykon

100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0

% 100.0% 100.0%

% of Total 21.1% 24.5% 22.4% 16.7% 10.9% 2.7% 1.7% 100.0%

Symmetric Measures

Value Approx. Sig.

Nominal by Nominal Phi .441 .014

Cramer's V .180 .014

N of Valid Cases 294

Midis dy variablave të kryqëzuar ka shoqërim statistikor të dobët (18.0% e rasteve), por statistikisht domethënës (.014 ‹.050). Ky kryqëzim i dy variablave ka lidhje, apo rol të drejtpërdrejtë në testimin e implikimeve të marra në shqyrtim, prandaj edhe rezultati i tij mund të merret në konsideratë gjatë testimit të implikimeve në fjalë. Ai mund të konsiderohet me rezerva si rezultat negativ i testimit empirik të shoqërimit të variablave të kryqëzuara. 19.6% e respondentëve pranojnë (në një masë të madhe dhe plotësisht) se elektorati i PS dallon mospërputhje krah – program dhe nuk gjykonse duhet ndëshkuar PS thjesht për faktin se programi i saj nuk përputhet plotësisht ose në një masë të madhe me krahun ideologjik që ajo pretendon t’i përkasë. Ndërsa`10.3% e tyre gjykon se duhet ndëshkuar PS thjesht për faktin se programi i saj nuk përputhet plotësisht ose në një masë të madhe me krahun ideologjik që ajo pretendon t’i përkasë. 1.7% e tyre nuk prononcohen për këtë problem. Raporti midis tyre është 1.9 : 1, pra në të mirë të perceptimit të një sjellje pragmatiste të elektoratit të PS në votimin e saj. Ky raport përbën një rezultat negativ për testimin empirik të implikimeve 2 dhe 2.1 .

227

21. Po ashtu, sipas jush a mund të thuhet që elektorati i majtë i PSdallon mospërputhje midis

programit të PS dhe krahut ideologjik të majtë që ajo pretendon t’i përkas? * Në të tilla raste, a mendoni ju që, në rast mospërputhje midis programit të partive dhe krahut ideologjik që ato

pretendojnë t’i përkasin, elektorati do të reagojë me mosvotim për ato parti?

Në të tilla raste, a mendoni ju që, në rast mospërputhje midis programit të partive dhe

krahut ideologjik që ato pretendojnë t’i përkasin, elektorati do të reagojë me mosvotim për ato

parti?

Total

Po,

plotësisht

Po, në

një masë

të

madhe Po, disi

Më

shumë,

jo Aspak

Nuk e

di

Pa përgjigj

e

Po ashtu, sipas jush a mund të thuhet që elektorati i majtë i PSdallon mospërputhje midis programit të PS dhe krahut ideologjik të majtë që ajo pretendon t’i përkas?

Po, plotësisht

Count 13 4 5 5 4 1 0 32

% within

Elektorati i

PS dallon

Mosperputhj

e

40.6% 12.5% 15.6% 15.6% 12.5% 3.1% .0% 100.0%

% within

Mosperputhj

e krah

program

23.6% 7.3% 7.6% 7.4% 15.4% 11.1% .0% 11.0%

% of Total 4.5% 1.4% 1.7% 1.7% 1.4% .3% .0% 11.0%

Po, në një masë të madhe

Count 9 16 17 26 4 2 1 75

% within

Elektorati i

PS dallon

Mosperputhj

e

12.0% 21.3% 22.7% 34.7% 5.3% 2.7% 1.3% 100.0%

% within

Mosperputhj

e krah

program

16.4% 29.1% 25.8% 38.2% 15.4% 22.2% 8.3% 25.8%

% of Total 3.1% 5.5% 5.8% 8.9% 1.4% .7% .3% 25.8%

228

Po, disi Count 19 23 22 16 5 2 5 92

% within

Elektorati i

PS dallon

Mosperputhj

e krah

programthje

20.7% 25.0% 23.9% 17.4% 5.4% 2.2% 5.4% 100.0%

% within

Mosperputhj

e krah

program

34.5% 41.8% 33.3% 23.5% 19.2% 22.2% 41.7% 31.6%

% of Total 6.5% 7.9% 7.6% 5.5% 1.7% .7% 1.7% 31.6%

Më shumë, jo.

Count 9 5 8 11 7 1 0 41

% within

Elektorati i

PS dallon

Mosperputhj

e

22.0% 12.2% 19.5% 26.8% 17.1% 2.4% .0% 100.0%

% within

Mosperputhj

e krah

program

16.4% 9.1% 12.1% 16.2% 26.9% 11.1% .0% 14.1%

% of Total 3.1% 1.7% 2.7% 3.8% 2.4% .3% .0% 14.1%

Aspak Count 4 2 8 4 5 0 0 23

% within

Elektorati i

PS dallon

Mosperputhj

e

17.4% 8.7% 34.8% 17.4% 21.7% .0% .0% 100.0%

% within

Mosperputhj

e krah

program

7.3% 3.6% 12.1% 5.9% 19.2% .0% .0% 7.9%

% of Total 1.4% .7% 2.7% 1.4% 1.7% .0% .0% 7.9%

Nuk e di Count 1 3 4 5 0 3 0 16

229

% within

Elektorati i

PS dallon

Mosperputhj

e

6.2% 18.8% 25.0% 31.2% .0% 18.8% .0% 100.0%

% within

Mosperputhj

e krah

program

1.8% 5.5% 6.1% 7.4% .0% 33.3% .0% 5.5%

% of Total .3% 1.0% 1.4% 1.7% .0% 1.0% .0% 5.5%

Pa përgjigje Count 0 2 2 1 1 0 6 12

% within

Elektorati i

PS dallon

Mosperputhj

e

.0% 16.7% 16.7% 8.3% 8.3% .0% 50.0% 100.0%

% within

Mosperputhj

e krah

program

.0% 3.6% 3.0% 1.5% 3.8% .0% 50.0% 4.1%

% of Total .0% .7% .7% .3% .3% .0% 2.1% 4.1%

Total Count 55 55 66 68 26 9 12 291

% within

Elektorati i

PS dallon

Mosperputhj

e

18.9% 18.9% 22.7% 23.4% 8.9% 3.1% 4.1% 100.0%

% within

Mosperputhj

e krah

program

100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0%

% of Total 18.9% 18.9% 22.7% 23.4% 8.9% 3.1% 4.1% 100.0%

Symmetric Measures

Value Approx. Sig.

Nominal by Nominal Phi .651 .000

230

Cramer's V .266 .000

N of Valid Cases 291

Midis dy variablave të kryqëzuar ka shoqërim statistikor mbi të dobët (26.6% e rasteve), por statistikisht tepër domethënës (.000). Ky kryqëzim i dy variablave ka lidhje, apo rol të drejtpërdrejtë në testimin e implikimeve të marra në shqyrtim, prandaj edhe rezultati i tij mund të merret në konsideratë gjatë testimit të implikimeve në fjalë. Ai mund të konsiderohet si rezultat pozitiv për testimin empirik të shoqërimit të dy variablave të kryqëzuara. Kurse nga tabela e kryqëzuar del se 14.5% e respondentëve që dallojnë (në një masë të madhe dhe plotësisht) mospërputhje krah – program te PS, mendojnë se elektorati i PS do të reagojë me mosvotim për të. Ndërkohë që 13.4% e respondentëve që e bëjnë këtë dallim, nuk mendojnë se elektorati i PS do ta ndëshkojë atë. 3.78% e tyre nuk prononcohen lidhur me ndëshkim ose jo. Respondentët që janë për opcionin ndëshkim janë 1.08 herë më shumë se ata që nuk janë për këtë opsion. Ka fare pak më shumë perceptim për sjellje votuese ideologjike te elektorati i PS. Kjo do të mund të konsiderohej disi me rezervasi rezultat pozitiv i testimit empirik tw implikimeve 2 dhe 2.1 .

22.

Me aq sa ju dini, në përgjithësi njerëzit e konsiderojnë PS si parti * Po ashtu, sipas jush a mund të thuhet që elektorati i majtë i PSdallon mospërputhje midis programit të PS dhe

krahut ideologjik të majtë që ajo pretendon t’i përkas?

Po ashtu, sipas jush a mund të thuhet që elektorati i majtë i PSdallon mospërputhje midis programit të PS

dhe krahut ideologjik të majtë që ajo pretendon t’i përkas?

Total

Po,

plotësisht

Po, në një masë të madhe

Po, disi

Më shumë,

jo Aspak Nuk e

di

Pa përgjig

je

Me aq sa ju dini, në përgjithësi

Count 0 1 0 0 0 0 0 1

% within

Krahu i PS .0% 100.0% .0% .0% .0% .0% .0% 100.0%

231

njerëzit e konsiderojnë PS si parti

% within

Elektorati i

PS dallon

Mosperputhj

e

.0% 1.3% .0% .0% .0% .0% .0% .3%

% of Total .0% .3% .0% .0% .0% .0% .0% .3%

Në ekstremin e majtë

Count 10 8 9 9 1 1 2 40

% within

Krahu i PS 25.0% 20.0% 22.5% 22.5% 2.5% 2.5% 5.0% 100.0%

% within

Elektorati i

PS dallon

Mosperputhj

e

30.3% 10.5% 9.8% 21.4% 4.3% 6.2% 15.4% 13.6%

% of Total 3.4% 2.7% 3.1% 3.1% .3% .3% .7% 13.6%

Në krahun e majtë

Count 9 39 43 22 9 7 4 133

% within

Krahu i PS 6.8% 29.3% 32.3% 16.5% 6.8% 5.3% 3.0% 100.0%

% within

Elektorati i

PS dallon

Mosperputhj

e

27.3% 51.3% 46.7% 52.4% 39.1% 43.8% 30.8% 45.1%

% of Total 3.1% 13.2% 14.6% 7.5% 3.1% 2.4% 1.4% 45.1%

Në qendrën e majtë

Count 8 15 30 8 6 2 1 70

% within

Krahu i PS 11.4% 21.4% 42.9% 11.4% 8.6% 2.9% 1.4% 100.0%

% within

Elektorati i

PS dallon

Mosperputhj

e

24.2% 19.7% 32.6% 19.0% 26.1% 12.5% 7.7% 23.7%

% of Total 2.7% 5.1% 10.2% 2.7% 2.0% .7% .3% 23.7%

Në Count 0 1 2 0 0 0 0 3

232

qendrën e djathtë

% within

Krahu i PS .0% 33.3% 66.7% .0% .0% .0% .0% 100.0%

% within

Elektorati i

PS dallon

Mosperputhj

e

.0% 1.3% 2.2% .0% .0% .0% .0% 1.0%

% of Total .0% .3% .7% .0% .0% .0% .0% 1.0%

Në krahun e djathtë

Count 1 2 2 1 0 0 1 7

% within

Krahu i PS 14.3% 28.6% 28.6% 14.3% .0% .0% 14.3% 100.0%

% within

Elektorati i

PS dallon

Mosperputhj

e

3.0% 2.6% 2.2% 2.4% .0% .0% 7.7% 2.4%

% of Total .3% .7% .7% .3% .0% .0% .3% 2.4%

Në ekstremin e djathtë

Count 0 1 0 0 1 0 1 3

% within

Krahu i PS .0% 33.3% .0% .0% 33.3% .0% 33.3% 100.0%

% within

Elektorati i

PS dallon

Mosperputhj

e

.0% 1.3% .0% .0% 4.3% .0% 7.7% 1.0%

% of Total .0% .3% .0% .0% .3% .0% .3% 1.0%

Në asnjë krah

Count 2 6 0 2 1 1 1 13

% within

Krahu i PS 15.4% 46.2% .0% 15.4% 7.7% 7.7% 7.7% 100.0%

% within

Elektorati i

PS dallon

Mosperputhj

e

6.1% 7.9% .0% 4.8% 4.3% 6.2% 7.7% 4.4%

% of Total .7% 2.0% .0% .7% .3% .3% .3% 4.4%

233

Tjetër Count 2 1 1 0 1 0 0 5

% within

Krahu i PS 40.0% 20.0% 20.0% .0% 20.0% .0% .0% 100.0%

% within

Elektorati i

PS dallon

Mosperputhj

e

6.1% 1.3% 1.1% .0% 4.3% .0% .0% 1.7%

% of Total .7% .3% .3% .0% .3% .0% .0% 1.7%

Nuk e di Count 1 1 2 0 4 3 2 13

% within

Krahu i PS 7.7% 7.7% 15.4% .0% 30.8% 23.1% 15.4% 100.0%

% within

Elektorati i

PS dallon

Mosperputhj

e

3.0% 1.3% 2.2% .0% 17.4% 18.8% 15.4% 4.4%

% of Total .3% .3% .7% .0% 1.4% 1.0% .7% 4.4%

Pa përgjigje

Count 0 0 1 0 0 2 1 4

% within

Krahu i PS .0% .0% 25.0% .0% .0% 50.0% 25.0% 100.0%

% within

Elektorati i

PS dallon

Mosperputhj

e

.0% .0% 1.1% .0% .0% 12.5% 7.7% 1.4%

% of Total .0% .0% .3% .0% .0% .7% .3% 1.4%

Soc.Demok. Count 0 0 1 0 0 0 0 1

% within

Krahu i PS .0% .0% 100.0% .0% .0% .0% .0% 100.0%

% within

Elektorati i

PS dallon

Mosperputhj

e

.0% .0% 1.1% .0% .0% .0% .0% .3%

234

% of Total .0% .0% .3% .0% .0% .0% .0% .3%

qender Count 0 0 1 0 0 0 0 1

% within

Krahu i PS .0% .0% 100.0% .0% .0% .0% .0% 100.0%

% within

Elektorati i

PS dallon

Mosperputhj

e

.0% .0% 1.1% .0% .0% .0% .0% .3%

% of Total .0% .0% .3% .0% .0% .0% .0% .3%

s'dallohet

qart

Count 0 1 0 0 0 0 0 1

% within

Krahu i PS .0% 100.0% .0% .0% .0% .0% .0% 100.0%

% within

Elektorati i

PS dallon

Mosperputhj

e

.0% 1.3% .0% .0% .0% .0% .0% .3%

% of Total .0% .3% .0% .0% .0% .0% .0% .3%

Total Count 33 76 92 42 23 16 13 295

% within

Krahu i PS 11.2% 25.8% 31.2% 14.2% 7.8% 5.4% 4.4% 100.0%

% within

Elektorati i

PS dallon

Mosperputhj

e

100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0%

% of Total 11.2% 25.8% 31.2% 14.2% 7.8% 5.4% 4.4% 100.0%

Symmetric Measures

Value Approx. Sig.

Nominal by Nominal Phi .601 .017

Cramer's V .246 .017

N of Valid Cases 295

235

Midis dy variablave të kryqëzuar ka shoqërim statistikor mbi të dobët (24.6% e rasteve), por statistikisht domethënës (.017 ‹.050). Ky kryqëzim i dy variablave ka lidhje, apo rol të drejtpërdrejtë në testimin e implikimeve të marra në shqyrtim, prandaj edhe rezultati i tij mund të merret në konsideratë gjatë testimit të implikimeve në fjalë. Ai do të mund të konsiderohej si rezultat pozitiv për testimin empirik të shoqërimit të dy variablave të kryqëzuara. Rreth 30.2% e respondentëve që e identifikojnë PS si parti të majtë, deklarojnë se mund të thuhet (në një masë të madhe dhe plotësisht) që elektorati i majtë i PS dallon mospërputhje midis programit të PS dhe krahut ideologjik të majtë që ajo pretendon t’i përkas. Ndërsa 18.7% e tyre pohojnë (në masën Më shumë, jo dhe Aspak) se nuk mund të thuhet që elektorati i majtë i PS dallon mospërputhje midis programit të PS dhe krahut ideologjik të majtë që ajo pretendon t’i përkas. Raporti midis tyre është 1.61 : 1, pra në të mirë të supozimit se perceptohet nga elektorati i PS mospërputhje midis programit të PS dhe krahut ideologjik të majtë që ajo pretendon t’i përkas. Ky raport mund të konsiderohet si rezultat pozitiv i testimit empirik të implikimit2.3 . 23.

Sipas jush, a mendoni se në përgjithësi për veprimtarinë e PD në pushtet thuhet se ajo bie ndesh me programin e deklaruar gjatë fushatave elektorale të viteve 2005 dhe 2009 ?* Nëse po, a mendoni ju që, në rast mospërputhje midis programit të partisë

dhe vendimeve të qeverisë, elektorati ka reaguar me mosvotim për PD në zgjedhjet e rradhës?

Nëse po, a mendoni ju që, në rast mospërputhje midis programit të partisë dhe vendimeve të

qeverisë, elektorati ka reaguar me mosvotim për PD në zgjedhjet e rradhës?

Total

Aspak

Më shumë,

jo Po, disi

Po, në një

masë të madhe

Po, plotësisht

Nuk e di

Pa përgjigje

Sipas jush, a mendoni se në përgjithë

Count 0 0 0 0 0 1 1 2

% within

PD bie

ndesh me

programin

.0% .0% .0% .0% .0% 50.0% 50.0% 100.0%

236

si për veprimtarinë e PD në pushtet thuhet se ajo bie ndesh me programin e deklaruar gjatë fushatave elektorale të viteve 2005 dhe 2009 ?

% within

Mosvotim

i PD

.0% .0% .0% .0% .0% 6.2% 5.0% .7%

% of Total .0% .0% .0% .0% .0% .3% .3% .7%

Përputheshin plotësisht me pikat e programit

Count 9 3 3 2 2 1 2 22

% within

PD bie

ndesh me

programin

40.9% 13.6% 13.6% 9.1% 9.1% 4.5% 9.1% 100.0%

% within

Mosvotim

i PD

18.8% 3.9% 5.2% 3.6% 14.3% 6.2% 10.0% 7.7%

% of Total 3.1% 1.0% 1.0% .7% .7% .3% .7% 7.7%

Më shumë kishin të bënin me pikat e programit

Count 6 9 9 3 0 1 2 30

% within

PD bie

ndesh me

programin

20.0% 30.0% 30.0% 10.0% .0% 3.3% 6.7% 100.0%

% within

Mosvotim

i PD

12.5% 11.8% 15.5% 5.5% .0% 6.2% 10.0% 10.5%

% of Total 2.1% 3.1% 3.1% 1.0% .0% .3% .7% 10.5%

Mund të konsiderohen disi të përputhshme me pikat e programit

Count 12 25 19 13 1 2 5 77

% within

PD bie

ndesh me

programin

15.6% 32.5% 24.7% 16.9% 1.3% 2.6% 6.5% 100.0%

% within

Mosvotim

i PD

25.0% 32.9% 32.8% 23.6% 7.1% 12.5% 25.0% 26.8%

% of Total 4.2% 8.7% 6.6% 4.5% .3% .7% 1.7% 26.8%

Nuk Count 10 27 18 20 3 2 4 84

237

përputheshin në një masë të konsiderueshme

% within

PD bie

ndesh me

programin

11.9% 32.1% 21.4% 23.8% 3.6% 2.4% 4.8% 100.0%

% within

Mosvotim

i PD

20.8% 35.5% 31.0% 36.4% 21.4% 12.5% 20.0% 29.3%

% of Total 3.5% 9.4% 6.3% 7.0% 1.0% .7% 1.4% 29.3%

Ishin krejtësisht në kundërshtim me programin e deklaruar

Count 9 9 7 16 8 4 0 53

% within

PD bie

ndesh me

programin

17.0% 17.0% 13.2% 30.2% 15.1% 7.5% .0% 100.0%

% within

Mosvotim

i PD

18.8% 11.8% 12.1% 29.1% 57.1% 25.0% .0% 18.5%

% of Total 3.1% 3.1% 2.4% 5.6% 2.8% 1.4% .0% 18.5%

Tjetër Count 0 1 0 0 0 0 0 1

% within

PD bie

ndesh me

programin

.0% 100.0% .0% .0% .0% .0% .0% 100.0%

% within

Mosvotim

i PD

.0% 1.3% .0% .0% .0% .0% .0% .3%

% of Total .0% .3% .0% .0% .0% .0% .0% .3%

Nuk e di Count 0 1 1 1 0 4 4 11

% within

PD bie

ndesh me

programin

.0% 9.1% 9.1% 9.1% .0% 36.4% 36.4% 100.0%

% within

Mosvotim

i PD

.0% 1.3% 1.7% 1.8% .0% 25.0% 20.0% 3.8%

% of Total .0% .3% .3% .3% .0% 1.4% 1.4% 3.8%

238

Pa përgjigje

Count 2 1 1 0 0 1 2 7

% within

PD bie

ndesh me

programin

28.6% 14.3% 14.3% .0% .0% 14.3% 28.6% 100.0%

% within

Mosvotim

i PD

4.2% 1.3% 1.7% .0% .0% 6.2% 10.0% 2.4%

% of Total .7% .3% .3% .0% .0% .3% .7% 2.4%

Total Count 48 76 58 55 14 16 20 287

% within

PD bie

ndesh me

programin

16.7% 26.5% 20.2% 19.2% 4.9% 5.6% 7.0% 100.0%

% within

Mosvotim

i PD

100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0%

% of Total 16.7% 26.5% 20.2% 19.2% 4.9% 5.6% 7.0% 100.0%

Symmetric Measures

Value Approx. Sig.

Nominal by Nominal Phi .624 .000

Cramer's V .255 .000

N of Valid Cases 287

Midis dy variablave të kryqëzuar ka shoqërim statistikor mbi të dobët (25.5% e rasteve), por statistikisht tepër domethënës (.000). Ky kryqëzim i dy variablave ka lidhje, apo rol të drejtpërdrejtë në testimin e implikimeve të marra në shqyrtim, prandaj edhe rezultati i tij mund të merret në konsideratë gjatë testimit të implikimeve në fjalë. Ai do të mund të konsiderohej si rezultat pozitiv për testimin empirik të shoqërimit të dy variablave të kryqëzuara.. 16.4% e respondentëve që pohojnë se ka mospërputhje midis programit të PD dhe veprimtarisë së Qeverisë së PD, mendojnë (në një masë të madhe dhe plotësisht) se elektorati ka reaguar me mosvotim për PD në zgjedhjet e rradhës. Ndërsa 19.1% e

239

respondentëve që pohojnë se ka mospërputhje midis programit të PD dhe veprimtarisë së Qeverisë së PD, nuk mendojnë se elektorati ka reaguar me mosvotim për PD në zgjedhjet e rradhës. Raporti midis tyre është 1 : 1.16, pra disi në të mirë të perceptimit të një sjellje votuese pragmatiste të elektoratit. Ky raport mund të shihet disi me rezerva më shumë si një rezultat negativ i testimit empirik të implikimeve 2 dhe 2.1 . 24.“Nëse po, sipas jush a mund të thuhet që elektorati i djathtë i PD dallon mospërputhje midis programit të PD dhe krahut ideologjik të djathtë që ajo pretendon t’i përkas? E kryqëzuar me pyetjet: Sipas jush, a mendoni se në përgjithësi për veprimtarinë e PD në pushtet thuhet se ajo bie ndesh me programin e deklaruar gjatë fushatave elektorale të viteve 2005 dhe 2009 ? Nëse po, a mendoni ju që, në rast mospërputhje midis programit të partisë dhe vendimeve të qeverisë, elektorati ka reaguar me mosvotim për PD në zgjedhjet e rradhës?

Symmetric Measures

Elektorati i PD dallon mospërputhje krah-program të PD Value Approx. Sig.

Aspak Nominal by Nominal Phi 1.257 .152

Cramer's V .562 .152

N of Valid Cases 24

Më shumë, jo Nominal by Nominal Phi 1.210 .009

Cramer's V .541 .009

N of Valid Cases 35

Po, disi Nominal by Nominal Phi .960 .037

Cramer's V .392 .037

N of Valid Cases 57

Po, mjaft Nominal by Nominal Phi 1.241 .002

Cramer's V .507 .002

N of Valid Cases 43

Po, plotësisht Nominal by Nominal Phi 1.080 .097

Cramer's V .624 .097

N of Valid Cases 16

Nuk e di Nominal by Nominal Phi 1.671 .094

Cramer's V .835 .094

240

N of Valid Cases 12

Pa përgjigje Nominal by Nominal Phi 1.399 .128

Cramer's V .808 .128

N of Valid Cases 9 Nga tabela nr.12 e vendosur në shtojcën 3 kemi sa vijon. Ndër respondetët që më shumë nuk dallojnë mospërputhje krah – program dhe që krahasojnë mospërputhjen midis veprimit të qeverisëdhe programit të PD, me mbajtjen qëndrim ose jo me mosvotim ka një shoqërim statistikore mbi mesatare dhe domethënës (54.1%, . 009) Ndër respondetët që dallojnë disi një mospërputhje krah – program dhe që konstatojnë mospërputhje midis veprimit të qeverisë dhe programit të PD dhe që mbajnë qëndrim ose jo me mosvotim ka një shoqërim statistikor mesatar dhe domethënës (39.2%, . 037). Ndër respondetët që dallojnë mjaft një mospërputhje krah – program dhe që konstatojnë mospërputhje midis veprimit të qeverisë dhe programit të PD dhe që mbajnë qëndrim ose jo me mosvotim ka një shoqërim statistikor mesatar dhe domethënës (50.7%, . 002). Ndër ta, 16.3% e respondentëve që e deklarojnë mospërputhje midis veprimit të qeverisë dhe programit të PD në masën “Mjaftueshëm” dhe “Plotësisht”mendojnë se elektorati i PD do ta ndëshkojë këtë parti, kundrejt 20.9% që nuk mendojnë se për të ka ndëshkim. Raporti midis tyre është1 : 1.28 në të mirë të mendimit për mosndëshkim. Ky raport flet më shumë për një sjellje të mundshme pragmatiste të elektoratit të PD. Ai mund të konsiderohet si një rezultat negativ për testimin empirik tëimplikimeve 2, 2.1, 2.2.1. Ndër respondetët që dallojnë po plotësisht një mospërputhje krah – program dhe që konstatojnë mospërputhje midis veprimit të qeverisë dhe programit të PD dhe që mbajnë qëndrim ose jo me mosvotim ka një shoqërim statistikortë fortë dhe disi jo domethënës (62.4 %, . 097). Ndër ta, 12.4% e respondentëve që e deklarojnë mospërputhje midis veprimit të qeverisë dhe programit të PD në masën “Mjaftueshëm” dhe “Plotësisht” mendojnë se elektorati i PD do ta ndëshkojë këtë parti, kundrejt 37.5% që nuk mendojnë se për të ka ndëshkim. Raporti midis tyre është 1 : 3 në të mirë të mendimit për mosndëshkim. Ky raport flet dukshëm më shumë për një sjellje të mundshme pragmatiste të elektoratit të PD. Ai mund të konsiderohet si një rezultat negativ për testimin empirik të implikimeve 2, 2.1, 2.2.1. 25. Po qe se njerëzit dinë të dallojnë nëse programi i një partie i përket krahut politik që ajo pretendon t’i përkas, sipas jush a mund të thuhet që elektorati i majtë i PS dallon mospërputhje midis programit të PS dhe krahut ideologjik të majtë që ajo pretendon t’i përkas?E kryqëzuar me pyetjet: “Sipas jush, a mendojnë njerëzit në përgjithësi se veprimet e reformat e ndërmarra nga PS kur ishte në pushtet binin ndesh me programet e deklaruara nga ajo gjatë fushatës elektorale të viteve 1998 dhe 2001?

241

Nëse po, a mendoni ju që, në rast mospërputhje midis programit të PS dhe vendimeve në qeverisje, elektorati ka reaguar me mosvotim për PS në zgjedhjet e rradhës?

Symmetric Measures

Elektops Value Approx. Sig.

Po,

plotësisht

Nominal by Nominal Phi 1.268 .054

Cramer's V .567 .054

N of Valid Cases 27

Po, mjaft Nominal by Nominal Phi .914 .004

Cramer's V .457 .004

N of Valid Cases 56

Po, disi Nominal by Nominal Phi .842 .417

Cramer's V .344 .417

N of Valid Cases 61

Më shumë,

jo

Nominal by Nominal Phi 1.077 .055

Cramer's V .539 .055

N of Valid Cases 31

Aspak Nominal by Nominal Phi 1.173 .418

Cramer's V .587 .418

N of Valid Cases 15

8 Nominal by Nominal Phi 1.253 .369

Cramer's V .626 .369

N of Valid Cases 11

9 Nominal by Nominal Phi .906 .700

Cramer's V .523 .700

N of Valid Cases 11 Nga tabela nr.13 e vendosur në shtojcën 3 kemi sa vijon.Ndër respondetët që që konsiderojnë se elektorati i PS dallon plotësisht një mospërputhje krah – program, raporti midis mospërputhjes veprim – progam me mosvotimin e PS ka shoqërim statistikor mbi mesatar dhe shumë pak jo domethënës (56.7%, .054). Ndër ta, 29.6% e respondentëve që e deklarojnë mospërputhje midis veprimit të qeverisë dhe programit të PS në masën “Mjaftueshëm” dhe “Plotësisht” mendojnë se elektorati i PS do ta ndëshkojë këtë parti, kundrejt 3.7% që nuk mendojnë se për të ka ndëshkim. Raporti

242

midis tyre është 8 : 1 , pra tepër dukshëm në të mirë të mendimit për ndëshkim. Ky raport flet më shumë për një sjellje të mundshme ideologjike të elektoratit të PS. Ai mund të konsiderohet si një rezultat pozitiv për testimin empirik të implikimeve 2, 2.1, 2.2.1. Për ata që konsiderojnë se elektorati i PS dallon në masën mjaft një mospërputhje krah – program, raporti midis mospërputhjes veprim – progam me mosvotimin e PS ka shoqërim statistikor mesatar dhe domethënës (45.7%, .004). Ndër ta, 35.8% e respondentëve që e deklarojnë mospërputhje midis veprimit të qeverisë dhe programit të PS në masën “Mjaftueshëm” dhe “Plotësisht” mendojnë se elektorati i PS do ta ndëshkojë këtëparti, kundrejt 10.8% që nuk mendojnë se për të ka ndëshkim. Raporti midis tyre është 3.3 : 1 , pra dukshëm në të mirë të mendimit për ndëshkim. Ky raport flet më shumë për një sjellje të mundshme ideologjike të elektoratit të PS. Ai mund të konsiderohet si një rezultat pozitiv për testimin empirik të implikimeve 2, 2.1, 2.2.1. 26.“Me aq sa ju dini, në përgjithësi njerëzit e konsiderojnë PS si parti ......E kryqëzuar me pyetjet: “Sipas jush, a mendojnë njerëzit në përgjithësi se veprimet e reformat e ndërmarra nga PS kur ishte në pushtet binin ndesh me programet e deklaruara nga ajo gjatë fushatës elektorale të viteve 1998 dhe 2005? “Nëse po, a mendoni ju që, në rast mospërputhje midis programit të PS dhe vendimeve në qeverisje, elektorati ka reaguar me mosvotim për PS në zgjedhjet e rradhës?

Symmetric Measures

Krahu i PS Value Approx. Sig.

Nominal by Nominal Phi .a

N of Valid Cases 1

Ekst. Majtë Nominal by Nominal Phi .981 .021

Cramer's V .439 .021

N of Valid Cases 43

E majtë Nominal by Nominal Phi .636 .042

Cramer's V .260 .042

N of Valid Cases 128

Qendër

e majtë

Nominal by Nominal Phi .791 .068

Cramer's V .354 .068

N of Valid Cases 58

Qendër e Nominal by Nominal Phi .b

243

Djathtë N of Valid Cases 3

E djathtë Nominal by Nominal Phi 1.080 .321

Cramer's V .764 .321

N of Valid Cases 6

Ekst.djathtë Nominal by Nominal Phi 1.414 .199

Cramer's V 1.000 .199

N of Valid Cases 3

Asnjë

Krah

Nominal by Nominal Phi 1.958 .043

Cramer's V .876 .043

N of Valid Cases 10

8 Nominal by Nominal Phi 1.732 .213

Cramer's V 1.000 .213

N of Valid Cases 4

Nuk e

Di

Nominal by Nominal Phi 1.304 .203

Cramer's V .652 .203

N of Valid Cases 12

P/përgj. Nominal by Nominal Phi 1.275 .181

Cramer's V .901 .181

N of Valid Cases 7

Soc.Demok. Nominal by Nominal Phi .a

N of Valid Cases 1

Qendër Nominal by Nominal Phi .a

N of Valid Cases 1

s'dallohet qartë Nominal by Nominal Phi .a

N of Valid Cases 1

Nga tabela nr.18 e vendosur në shtojcën 3 kemi sa vijon. Ndër respondetët që që konsiderojnë PS si parti të ekstremit të majtë, raporti midis përgjigjeve të dy pyetjeve të tjera është shoqërim statistikor mbi mesatar domethënës (43.9% dhe .021).Ndër ta, 30.2% e respondentëve që e deklarojnë mospërputhje midis veprimit të qeverisë dhe programit të PS në masën “Mjaftueshëm” dhe “Plotësisht” mendojnë se elektorati i PS do ta ndëshkojë këtë parti, kundrejt 13.9% që nuk mendojnë se për të ka ndëshkim. Raporti midis tyre është 2.17 : 1 , pra dukshëm në të mirë të mendimit për ndëshkim. Ky raport flet më shumë për një sjellje të mundshme ideologjike të elektoratit të PS. Ai mund të konsiderohet si një rezultat pozitiv për testimin empirik të implikimit 2.3.1.

244

Për ata që e marrin PS si të majtë, raporti midis përgjigjeve të dy pyetjeve të tjera është shoqërim statistikor mbi të dobët domethënës (26%, .042).Ndër ta, 25.7% e respondentëve që e deklarojnë mospërputhje midis veprimit të qeverisë dhe programit të PS në masën “Mjaftueshëm” dhe “Plotësisht” mendojnë se elektorati i PS do ta ndëshkojë këtë parti, kundrejt 8.6% që nuk mendojnë se për të ka ndëshkim. Raporti midis tyre është 3 : 1 , pra dukshëm në të mirë të mendimit për ndëshkim. Ky raport flet më shumë për një sjellje të mundshme ideologjike të elektoratit të PS. Ai mund të konsiderohet si një rezultat pozitiv për testimin empirik të implikimit 2.3.1. Për ata që e konsiderojnë PS të qendrës së majtë, raporti midis përgjigjeve të dy pyetjeve të tjera është shoqërim statistikor mesatar po jo domethënës (35.4%, .068 ). Ndër ta, 27.5% e respondentëve që e deklarojnë mospërputhje midis veprimit të qeverisë dhe programit të PS në masën “Mjaftueshëm” dhe “Plotësisht” mendojnë se elektorati i PS do ta ndëshkojë këtë parti, kundrejt 6.9% që nuk mendojnë se për të ka ndëshkim. Raporti midis tyre është 4 : 1 , pra dukshëm në të mirë të mendimit për ndëshkim. Ky raport flet më shumë për një sjellje të mundshme ideologjike të elektoratit të PS. Ai mund të konsiderohet me rezervë si një rezultat pozitiv për testimin empirik të implikimit 2.3.1. 27.Me aq sa ju dini, në përgjithësi njerëzit e konsiderojnë PD si parti ......E kryqëzuar me pyetjet: “Sipas jush, a mendoni se në përgjithësi për veprimtarinë e PD në pushtet thuhet se ajo bie ndesh me programin e deklaruar gjatë fushatave elektorale të viteve 2005 dhe 2009 ? Nëse po, a mendoni ju që, në rast mospërputhje midis programit të partisë dhe vendimeve të qeverisë, elektorati ka reaguar me mosvotim për PD në zgjedhjet e rradhës

Symmetric Measures

Krahpd Value Approx. Sig.

Ekst.majtë Nominal by Nominal Phi 1.202 .039

Cramer's V .850 .039

N of Valid Cases 7

E majtë Nominal by Nominal Phi 1.414 .265

Cramer's V 1.000 .265

N of Valid Cases 5

Qend.Majtë Nominal by Nominal Phi 1.414 .238

Cramer's V 1.000 .238

N of Valid Cases 4

Qend.Djathtë Nominal by Nominal Phi .989 .002

245

Cramer's V .404 .002

N of Valid Cases 66

E Djathtë Nominal by Nominal Phi .624 .073

Cramer's V .255 .073

N of Valid Cases 126

Eks.Djathtë Nominal by Nominal Phi .955 .021

Cramer's V .477 .021

N of Valid Cases 44

Asnjë krah Nominal by Nominal Phi 1.093 .216

Cramer's V .631 .216

N of Valid Cases 10

8 Nominal by Nominal Phi 1.000 .223

Cramer's V 1.000 .223

N of Valid Cases 3

Nuke di Nominal by Nominal Phi 1.047 .688

Cramer's V .524 .688

N of Valid Cases 15

P/përgj. Nominal by Nominal Phi 1.118 .181

Cramer's V .791 .181

N of Valid Cases 5

Askund Nominal by Nominal Phi .a

N of Valid Cases 1

s'dallohet qartë Nominal by Nominal Phi .a

N of Valid Cases 1

a. No statistics are computed because pdndesh and pdmosvot are constants. Nga tabela nr. 6 e vendosur në shtojcën 3 kemi sa vijon. Ndër respondetët që që konsiderojnë PD si qendër e djathtë ka shoqërim mbi mesatar dhe mjaft domethënës (40.4%, .002).Ndër ta, 12.1% e respondentëve që e deklarojnë mospërputhje midis veprimit të qeverisë dhe programit të PD në masën “Mjaftueshëm” dhe “Plotësisht” mendojnë se elektorati i PD do ta ndëshkojë këtë parti, kundrejt 16.6% që nuk mendojnë se për të ka ndëshkim. Raporti midis tyre është 1 : 1.37, pra në të mirë të mendimit për mosndëshkim. Ky raport flet më shumë për një sjellje të mundshme jo ideologjike të elektoratit të PD.

246

Ai mund të konsiderohet si një rezultat pozitiv për testimin empirik të implikimit 2.2.1. Për ata që e konsiderojnë si të djathtë ka shoqërim mbi të dobët, por disi jo domethënës (25.5%, .073).Ndër ta, 13.5% e respondentëve që e deklarojnë mospërputhje midis veprimit të qeverisë dhe programit të PD në masën “Mjaftueshëm” dhe “Plotësisht” mendojnë se elektorati i PD do ta ndëshkojë këtë parti, kundrejt 19.9% që nuk mendojnë se për të ka ndëshkim. Raporti midis tyre është 1 : 1.47, pra në të mirë të mendimit për mosndëshkim. Ky raport flet më shumë për një sjellje të mundshme jo ideologjike të elektoratit të PD. Ai mund të konsiderohet si një rezultat negativ për testimin empirik të implikimit 2.2.1. Për ata që konsiderojnë PD si ekstrem i djathtë ka shoqërim statistikor mbi mesatar dhe domethënës (47.7%, .021).Ndër ta, 31.7% e respondentëve që e deklarojnë mospërputhje midis veprimit të qeverisë dhe programit të PD në masën “Mjaftueshëm” dhe “Plotësisht” mendojnë se elektorati i PD do ta ndëshkojë këtëparti, kundrejt 24.9% që nuk mendojnë se për të ka ndëshkim. Raporti midis tyre është 1.27 : 1, pra në të mirë të mendimit për ndëshkim. Ky raport flet më shumë për një sjellje të mundshme ideologjike të elektoratit të PD. Ai mund të konsiderohet si një rezultat negativ për testimin empirik të implikimit 2.2.1. 11. 3. Interpretimi i rezultateve Do të shqyrtohen në veçanti rezultatet e testimit empirik të atyre implikimeve që lidhen drejtpërdrejtë me testimin empirik të supozimit bazë. A. Lidhur me Implikim 1 kemi rezultatete testimit empirik që dalin nga tabelat e kryqëzimit të tresheve të variablave që lidhen me PD dhe PS. Nga tabelat e kryqëzuara treshe që lidhen me PD del se kemi 2 teste negative. Kurse nga tabelat e kryqëzuara treshe që lidhen me PS del se kemi 2 teste

pozitive. Nga tabelat e frekuencës që jep të dhënat lidhur me përgjigjet ndaj pyetjes “A mund të thuhet se opinioni i përgjithshëm nuk gjykon se duhet ndëshkuar ndonjë parti thjesht për faktin se programi i saj nuk përputhet plotësisht ose në një masë të madhe me krahun ideologjik që ajo pretendon t’i përkasë?” kemi një rezultat negativ të testimit empirik të implikimit 1. Kemi një situatë krejtësisht simetrike për kryqëzimin e variablave që lidhen me dy partitë kryesore. Respondentët e konfirmojnë implikimin 1 për elektoratin e PS dhe e hedhin poshtë për elektoratin e PD. Por kemi edhe një rezultat negativ të testimit empirik të implikimit 1. Kështu që në total raporti midis tyre është 2 : 1 në të mirë të rezultatit negativ të testimit empirik të implikimit 1. Kështu që vendimi që mendojmë se duhet marrë në këtë rast është në të mirë të konsiderimit të testimit të implikimit 1 si me rezultat negativ.

247

B. Lidhur me Implikim 2.1 kemi rezultatet e testimit empirik që dalin nga tabelat e kryqëzimit të variablave që lidhen me PD, PS dhe LSI. Nga tabelat e kryqëzuara që lidhen me PD del se kemi 3 teste negative. Kurse nga tabelat e kryqëzuara që lidhen me PS del se kemi 3 teste pozitive dhe

1+ test negativ. Nga tabelat e kryqëzuara që lidhen me LSI del se kemi 2 teste negative.

Në total kemi 6 rezultate negative dhe 3 rezultate pozitive. Raporti midis tyre është 2 : 1 në të mirë të rezultatit negativ të testimit empirik të implikimit 2.1 . Kështu që natyrshëm mund të konsiderohet se në përgjithësi testimi empirik i implikimi 2.1 duhet kosideruar sikur ka rezultat negativ. C. Lidhur me Implikimet 2.2.1, 2.3.1 dhe 2.4.1 kemi rezultatet e testimit empirik që dalin nga tabelat e kryqëzimit të variablave që lidhen me PD, PS dhe LSI. Nga tabelat e kryqëzuara që lidhen me PD del se kemi 3 teste negative. Kurse nga tabelat e kryqëzuara që lidhen me PS del se kemi 2 teste pozitive. Nga tabelat e kryqëzuara që lidhen me LSI del se kemi 1 test negativ.

Në total kemi 4 rezultate negative dhe 2 pozitive për testimin e implikimeve të mësipërme. Më konkretisht kemi 3 rezultate negative të testimit empirik të implikimit 2.2.1, 1 rezultat negativ të testimit empirik të implikimit 2.4.1 dhe 2 rezultate pozitive të testimit empirik të implikimit 2.3.1 . Mund të konsiderohet se edhe në këto testime kemi në përgjithësi rezultate negative të testimit empirik të të tre implikimeve të lartëpërmendura. Në se tani konsiderojmë të tre grupet e implikimeve të testuara empirikisht, mund të thuhet se rezultati i këtij testimi del negativ. Kështu që me gjasë mund të merret si shenjë që edhe supozimi bazë ka rezultat negativ të testimit empirik, gjë që do të thotë se mund të konsiderohet si i papërshtatshëm për të përshkruar perceptimin që ka elektorati i qytetit të Tiranës për strukturën e raportit parti-ideologji. Kështu që mund të konsiderohet si më i përshtatshëm supozimi i kundërt, ai i mohimit që të kemi perceptim nga elektorati i qytetit të Tiranës të strukturimit ideologjik të programeve dhe veprimit politik të partive në Republikën e Shqipërisë.

248

XIII. KONKLUZIONE Fokusi i studimit në këtë punim u përqendrua kryesisht në paqartësinë e strukturimit të raporteve partive politike - ideologji. Ky raport, në kontekstin e politikës shqiptare, u shtjellua si reflektim i realiteteve të “thella” sociale. Kjo do të thotë që në studim, u përqendruam më shumë në kuptimin e ndikimi të realitetit social ekonomik në strukturimin ideologjik të partive politike sesa tek roli i ligjërimit të aktorëve politikë. E gjitha kjo, u trajtua në perspektivën e sociologjisë politike. Ideja qendrore e këtij studimi lidhet me krizën e përfaqësimit në Shqipëri, që buron nga fakti se asnjëra nga dy partitë kryesore nuk arrin të ndërtojë një identitet (përmbajtjësor) ideologjik të saj dhe të elektoratit që duhet të përfaqësojë. Kështu, secila nga forcat politike në ligjërimin e tyre përdorin herë element të së djathtës herë element të së majtës, si pasojë e faktorëve të brendshëm dhe të jashtëm. Partitë politike në pamundësi, për të ndërtuar identitete të caktuara sociale dhe politike (urbane apo rurale, liberale apo konservatore, kozmopolitane apo nacionaliste e kështu me radhë) mobilizojnë elektoratin kryesisht duke i mëshuar nevojave reformuese, proceseve integruese euroatlantike, pavarësisht implikimeve në aspektin doktrinarë. Në studim shpjegohet se fryma reformuese neoliberale që dominon, sidomos dekadën e parë pas ndryshimit të sistemit dhe proceset integruese euroatlantike të qeverive në dekadën e dytë e kanë “alienuar” qytetarit duke e bërë edhe më të vështirë për partitë politike artikulimin dhe përfaqësimin e grupeve të ndryshme sociale. Në këtë kontekst, sa më pak përfaqësuese e interesave të veçanta bëhen partitë politike aq më pak grupet shoqërore identifikohen me partitë politike. Në krahun tjetër, sa më pak grupet arrijnë të identifikohen aq më e vështirë është përfaqësimi i nevojave dhe kërkesave të tyre nga ana e partive politike. Ky rreth vicioz, në vite ka krijuar fluiditet identitetesh partiake dhe grupesh sociale, dhe si rrjedhojë marrëdhënia ndërmjet tyre ka qenë e paqëndrueshme dhe e paqartë. Pavarësisht se një grup studiuesish që i përkasin qasjes konstruktiviste mbrojnë mendimin se “interesi i përbashkët” i një grupi social nuk ekziston aprior, por sendërtohet në mënyrë diskursive, pra politikisht. Sipas tyre, realitetet shoqëror konstruktohen nga vetë njerëzit dhe në këtë proces një rol parësor luan komunikimi dhe veçanërisht, gjuha. Ç’ka nënkupton se nëse partitë politike i artikulojnë interesat e grupeve sociale duke nënkuptuar reforma standarde, apo politika gjeneralizuese, ato janë të paafta t’i përfaqësojnë këto grupe sociale në vetvete. Mirëpo, kjo perspektivë kritikohet dhe shikohet si e pamjaftueshme për të sqaruar dukurinë, aq më shumë në kontekstin shqiptarë. Janë pikërisht përfaqësuesit e shkollës strukturore - funksionaliste që mbrojnë mendimin se nëse dinamizmi i strukturës sociale nuk krijon mundësi për krijimin e identiteteve sociale të qëndrueshme, si pasojë e stadit

249

të zhvillimit, atëherë partitë politike janë të detyruara t’i referohen “popullit” si kategori elektorale dhe jo grupeve sociale që e karakterizojnë atë për arsyen e thjeshtë pragmatiste. Pikërisht, kjo përqasje, e cila e shikon problemin tek mënyra e strukturimit të shoqërisë dhe jo shumë tek ligjërimi politik, përbën pistën kryesore në këtë studim. Sipas kësaj qasje, asnjë aspekt i pjesshëm i jetës sociale dhe asnjë fenomen i veçuar nuk mund të kuptohet, nëse nuk lidhet me tërësinë historike dhe strukturën sociale të konceptuar si njësi e përgjithshme. Kjo qasje, ndërlidh nivele të ndryshme të realitetit social, siç janë: dinamika e strukturimit të grupeve sociale, ecuria e reformave ekonomike, rekomandimet e faktorit ndërkombëtar, mediatizimi i politikës, mungesa e elitave me një strukturim të qartë ideologjik si dhe efektet globalizuese. E gjitha kjo, duke u mbështetur tek komponentë diakronik dhe sinkronikë. Pikëpamja sinkronike shërben në këtë rast për të ndërlidhur komponentët e shoqërisë brenda totalitetit shoqëror. Ndërsa pikëpamja diakronike shfrytëzohet për të nxjerr në pah rrënjët historike të shoqërisë së sotme. Për nga vetë tematika, studimi nxjerr në pah aspektin ndërdisiplinor që mbart analiza e dukurisë, pasi prek disa fusha të kërkimit që i përkasin sociologjisë politike, sociologjisë së komunikimit. Sigurisht, dimensionet që karakterizojnë fenomenin e bëjnë të vështirë pretendimin për të ofruar një analizë shteruese. Aq më shumë që në trajtimin e problemit synohet të zhvillohet një analizë makro me tendencën e identifikimit të variablave të mundshme që influencojnë në realitetin politik shqiptarë në aspektin e strukturimit ideologjik. Ky studim ofron një kontribut me vlerë në këtë drejtim. Punimi ofron një ndihmesë nga pikëpamja teorike pasi fokusohet tek debati teorik që zhvillohet sot mbi vlefshmërinë e përdorimit të koncepteve “e majte”, “e djathtë”, gjatë shqyrtimit të sjelljes së aktorit politikë. Në analizë synohet të rrëzohet teza se tashme janë kapërcyer pikëpamjet që e paraqisnin këtë debat si shterp, duke argumentuar të kundërtën. Pikërisht, vitet e fundit diskutimi mbi politikat; “e majta”, “e djathta”, “të qendrës”, “ të qendrës së majtë”, “të qendrës së djathtë”, “ekstremi i majtë”, “ ekstremi i djathtë” janë më të begada se kurrë ndonjë herë. Konceptet e mësipërm u shfrytëzuan në punim për të vlerësuar profilin doktrinarë të partive politike. Ajo çfare ra në sy gjata kësaj analize ishte se konceptet e mësipërm që janë pjesë e kategorisë ideologji, tek partitë politike shqiptare janë të pastabilizuara. Arsyet që e krijojnë këtë situatë janë të lidhura me dinamikën e zhvillimeve të realiteteve të “thella” social – ekonomike të shoqërisë shqiptare. Këto të fundit, shpesh sendërtojnë politikën..Sigurisht, nuk injorohet roli i aktorit social tek kjo strukturë, sidomos në raste të veçanta mirëpo e parë në një fokus më kompleks, pesha e saj është shumë e papërfillshme në raport me ndikimin e strukturën mbi të. Pikërisht, kjo ndërlidhje mes variablave në disa raste dhe varësi në disa raste të tjera bëhet objekt studimi në këtë punim

250

Në punim ndalet për të analizuar strukturimin e grupeve dhe nëngrupeve social në zonat rurale, periurbane dhe urbane. Dinamizmi social i shfaqur tek këto grupe dhe nën grupe sociale nuk krijon premisa për pika programore të qëndrueshëm dhe stabël, pasi gjendja në të cilën ata ndodhen i vendos partitë politike para detyrimit të ndryshueshmërisë dhe përshtatshmërisë në përputhje me evolucionin social, politik dhe ekonomik që ata mbartin. Kjo strukturë shoqërore përcakton veprimin e aktorit social në rastin tonë të partive politike. Tranzicioni i strukturës sociale shoqërohet me dinamikat e qasjeve politike. Tendenca për t’i ofruar zgjidhje interesave afatshkurtër të këtyre grupeve shoqërore për arsyer maksimalizim vote i shndërron partitë kryesore politike në parti pragmatiste.Është pikërisht kjo strukturë që kufizon veprimet e aktorëve politikë dhe ndikon në mosstrukturimin ideologjik të PD dhe PS.Janë këto të dhëna që konfirmojnë rezultatin pozitivë të testimit të implikimit 1.

U ndalua në tri periudha: 1992 – 1996, 1997 – 2001 dhe 2002 – 2012 për të analizuar strukturimin ideologji të dy partive politike, PD dhe PS. Në periudhën e parë, PD dhe PS kishin shumë ngjashmëri përsa i përket paqartësisë në drejtim të strukturimit ideologjik. Pavarësisht se PD gjatë kësaj periudhe mori përsipër kryerjen e reformave standarde të ekonomisë së tregut dhe të demokracisë pluraliste, në krahun tjetër detyrohej të aplikonte politikat sociale për të zbutur efektin e këtyre reformave tek disa grupe sociale.Ndërsa opozita e kompleksuar nga e shkuara e saj kufizohej të kritikonte qasjen e qeverisë pasi kishte frikëse etiketohej si parti që i qëndron konsekuentë bindjeve të ish Partisë së Punës. Njëkohësisht, ajo i kushtojë më shumë vëmendje ristrukturimit të saj sesa ndërtimit të një oferte të majtë. Në të tilla kushte, partitë politike ishin të detyruara t’i referoheshin “popullit” si kategori elektorale dhe jo grupeve sociale që e karakterizojnë atë për arsyen e thjeshtë pragmatiste. Dallimet ndërtoheshin rreth rrezikut antikomunist sesa diferencave të qëndrimeve me përmbajtje doktrinare. Kjo qasje kufizonte mundësinë e krijimit të identiteteve politike. Një fenomen të ngjashëm shoqëron edhe periudhën 1997 – 2001. Ngjarjet e 97 dhe 98 krijonin vështirësi tek qeverisja socialiste për ti qëndruar një linje ideologjike që duhet të përfaqësonte teorikisht një parti e majtë. Ishte situata social ekonomike që përcaktonte sjelljen e aktorëve politikë në raport më faktorët lokal dhe atij ndërkombëtar. Partia Socialiste i nevojitet të vazhdonte reformat neoliberale dhe njëkohësisht të zbuste deri diku efektet sociale të këtyre reformave. Ndërkohë PD vërente që tezat e saj po viheshin në jetë nga PS. Nga pikëpamja doktrinare opozita nuk kishte mundësi të ndërtonte një dabet të natyrës ideologjike. Aq më shumë që në këtë periudhë kjo forcë politike ishte e detyruar të restauronte imazhin negativ të krijuar nga ngjarjet e 97 dhe 98. Në këtë situatë diferencimet ndërmjet tyre u ndërtuan duke i faturuar rrezikun partisë kundërshtare. Diskursi “antiberishizëm”tek PS - ja dhe “ antikomunizëm”tek PD-ja. Këto teza dominojnë ligjërimin e këtyre dy forcave politike në këtë periudhë.

Ndërsa gjatë periudhës 2002 – 2012, çështjet e integrimit përcaktonin axhendën politike të dy forcave kundërshtare. Aktorët politik strukturonin aksionin e tyre në funksion të përmbushjes së direktiva të lëshuara nga faktor të ndryshëm ndërkombëtar, pikërisht për

251

të fituar kapitalin politik edhe kapital financiar në sytë e publikut. Gara ndërmjet tyre u përqëdrohej më shumë me kohën e realizimit dhe kapacitetet njerëzore për t’i përmbushur ato, sesa me debatin rreth aksit majtas – djathtas. Janë këto të dhëna që konfirmojnë rezultatin pozitivë të testimit të implikimit 2.

Në punim ndalemi mbi proceset integruese të Shqipërisë në BE. Evidentuam faktin që prioritetet e pёrcaktuara nё raportet e BE-sё pёrbёjnё pak a shumё edhe programin qeverisës tё forcës politike nё pushtet. Për shumë studiues një sjellje e tillë, nga pikëpamja e përmbajtjes, nuk është as e majtë apo e djathtë, por e drejtë ose e gabuar. Më shumë i vihet theksi aspektit teknik sesa atij ideologjik. Matricat, reformat, modelet dominojnë ligjërimin e aktorëve politik. Kategori të ndryshme sociale si si: fermerë, të rinjtë, grupe të margjinalizuara,përfaqësues të biznesit të vogël, artikulohen në kuadrin e një shoqërie të ardhshme evropiane sesa si piketa mbi të cilat kjo shoqëri duhej të ngrihet. Për pasojë, interesat e tyre të veçanta iu nënshtrohen emergjencave të integrimit evropian.

Për sa kohë procese të tilla evropianizuese reduktohen tek zbatimi teknik i standardeve, procedurave, ligjeve dhe praktikave të diktuara nga BE, pavarësisht se cila forcë politike është në pushtet, çështja e strukturimit ideologjik të partive mbetet e pazgjidhur. Pikërishtë, këto të dhëna konfirmojnë rezultatin pozitivë të testimit të implikimit 3.

Një vend të rëndësishëm në punim i kushtuam ndikimit të teknologjisë së informacionit në domenin e politikës. Argumentuam se edhe politika shqiptare është prekur nga fenomeni i mediatizimit. Roli i medias në sferën politike po bëhet mjaft i rëndësishëm, teksa politika dhe politikanët i kushtojnë gjithnjë e më tepër rëndësi imazhit dhe formës, sesa përmbajtjes dhe realitetit. Personalizimi dhe populizimi marrin një rëndësi të veçantë nën efektin e mediave. E gjitha kjo në dëm të strukturimit ideologjik.

Një komponent tjetër po kaq me ndikim në aspektin e strukturimit ideologjik është përdorimi internetit me synim rritjen e mbështetjes së votuesve. Në rrjetet social publikohen të dhëna personale të aktorëve politikë sesa programet politike të forcës që ata përfaqësojnë. Edhe këtu, forma merr një rëndësi shumë më të madhe se përmbajtja Janë këto të dhëna që konfirmojnë rezultatin pozitivë të testimit të implikimit 4

Një kontribut të rëndësishëm në drejtim të strukturimit ideologjik të partive politik e luajnë OJV –vë. Roli i tyre në mobilizimin qytetar për të mbrojtur interesat pjesore të disa grupeve sociale është pikërisht misioni i tyre. Mirëpo në realitetin shqiptarë ky mision nuk arrin të përmbushet dot. Këto organizata duke mos funksionuar në një mjedis të jashtëm dhe të brendshëm demokratik nuk arrinjnë të ndikojnë sa duhej në proceset e zhvillimit dhe demokratizimit të vendit. Kjo situatë ndihmon për të kuptuar pamundësinë e saj për të kontribuar në konsolidimin e identiteteve të grupeve sociale si dhe në përfaqësimin e interesit të tyre në proceset vendimmarrëse politike. Janë këto të dhëna që konfirmojnë rezultatin pozitivë të testimit të implikimit 5

U ndalëm tek roli i elitave duke nënvizuar faktin se në fillim të viteve 90 të shekullit XX, elita politike ishin të papërgatitura për t’iu përshtatur sistemit të ri. Një pjesë e mirë e tyre u katapultuan në politikë duke mbart me vete mentalitetin e së shkuarës, ndërsa pjesa

252

tjetër mungesën e përvojës për tu ballafaquar me sfidat e kohës Këtu mund të përmendim: elitat që vinin nga fusha universitare, më konkretisht nga shkencat ekzakte, elita e fushë së mjekësisë, elita e fushës së artit dhe të kulturës, si dhe elita nga profesione neutral. Një garë “kaotike” nisi menjëherë për të plotësuar vendet bosh të një elite politike, që do t’i duhej patjetër dinamikës demokratike të vendit. Paqartësia identitare e saj në shumë raste u manifestua tek produkti i tyre politikë. Janë këto të dhëna që konfirmojnë rezultatin pozitivë të testimit të implikimit 6

Një vend të rëndësishëm në punim zë analizimi i aspekte globale në realiteti social ekonomik shqiptarë. Në kuadrin e proceseve globalizuese shteti shqiptarë detyrohet të respektojë një sërë marrëveshjesh me insitucione të rëndësishme nderkombetare si FMN, BB, OECD etj. Obligimet që rrjedhin nga këto marrëveshje përcaktojnë axhendën e çdo qeverie, pavarësisht krahut politikë që mund ti përkas. Sidomos, ndjekja e udhëzimeve të FMN-së ka ndikuar negativisht në sjelljen e forcave politike në raport me identitete e tyre të mundshme ideologjike. Pavarësisht se cila forcë politike ka qenë në pushtet, secilës i është dashur të ndjekë udhëzimet dhe rekomandimet e saj me qëllim përfitimin nga ekspertiza e saj dhe fondet që akordonte ajo për vendet bashkëpunuese. Janë këto të dhëna që konfirmojnë rezultatin pozitivë të testimit të implikimit 7

Në kapitullin e fundit, analizuam rezultatet e anketimit të kryer në qytetin e Tiranës. Në të përfshimë rrugën metodologjike të ndjekur për të testuar empirikisht supozimet bazë që i jepnin përgjigje pyetjes se si perceptohej strukturimi i raporteve të partive politike shqiptare me ideologjinë. Më tej, prezantuam rezultatet e përpunimit të të dhënave të anketimit dhe interpretimin e tyre. Pjesa u përmbyll me konkluzionet dhe sugjerimet përkatëse. Nga studimi rezulton se pjesa me e madhe e respondenteve, më konrektisht rreth 76.5%, deklarohen se kanë bindje të caktuar politike, afro 64% raportojnë se njohin programet e partive dhe 50% pohojnë se njerëzit në përgjithësi dinë të dallojnë nëse programi i një partie i përket krahut politik që ajo pretendon t’i përkas, kundrejt 45.6% që e mohojnë kete fakt. Këto të dhëna flasin për një elektorat që në pjesën dërmuese të tij operon duke iu referuar disa bindjeve të caktuara politike. Këto bindje manifestohet herë pas here në formën e qëndrimeve dhe gjykimeve kur analizojnë programet dhe sjelljen e partive politike. Janë pikërisht këto bindje që i ndihmon ata për ti pozicionuar pikëpamja ideologjike tri partitë kryesore: PS. PD dhe LSI . Konkretisht, mbi 80% e respondentëve e perceptojnë PD si parti e krahut të djathtë dhe PS si partie e krahut të majte, ndryshe nga LSI ku vetem 32% e respondentëve deklarojnë se kjo forcë është e pozicionuar majtas. Ky perceptim ndaj LSI shpjegohet deri diku me sjelljen e saj pragmatiste pas zgjedhjeve të 2009 dhe në vazhdim. Një aspekt tjetër i rëndësishëm i anketimit, lidhet me sjelljen elektoratit në rastet kur shikohet mospërputhje mes programit dhe krahut ideologjik. Në përgjithësi, mbrohet ideja se kur shikohet mospërputhje midis programit dhe krahut ideologjik mendimi i përgjithshëm është se elektorati nuk duhet të ndëshkojë me mosvotim, për këtë fakt. Kjo do të thotë se shumica e votuesve kanë nxitje pragmatiste kur gjykojnë mbi performancën

253

e një force politike. Kjo e dhënë ndikon negativisht në mënyrën sesi partite politike i strukturojne ideologjite e tyre, pasi ata e dinë që pjesa dërrmuese e elektoratit do ti gjykojë për rezultatet e përftuara sesa për përmbajtjen ideologjike të reformave që i mundësuan ato. Interesante janë të dhënat kur respodentët shprehen për parti të veçanta si PS, PD dhe LSI dhe qëndrimit që duhet mbajtur në rast mospërputhje program – krah, Rreth 28.9% e respondentëve që dallojnë mospërputhje krah – program tek PS (disi, në një masë të madhe dhe plotësisht), mendojnë se elektorati i PS do të reagojë me mosvotim, kundrejt 20.6% e respondentëve që e bëjnë këtë dallim por nuk mendojnë se duhet ndëshkuar për këtë kjo forcë. Ndërsa elektorati i PD dhe LSI në masë pohojnë se nuk duhet ndëshkuar ato për shkak se kanë mospërputhje program - krah. Kjo e dhënë flet për një qëndrim ideologjik tek PS dhe një qëndrim pragmatist ndaj PD dhe LSI. Gjithashtu, një e dhënë tjetër që konfirmon qëndrimin pragmatist është ajo e diferencave ndërmjet reformave dhe programeve . Siç rezulton nga respondetët pjesa dërrmuese e tyre janë të informuar për programet e partive politike dhe bënjë dallimin program – reforma. Ky aspekt testohet gjatë qeverisjes 2001 – 2005 të PS dhe 2005 – 2009 të PD. Për të dy partitë pohohet se ka një diferencë mes programit dhe qeverisjes, mirëpo nuk gjykojnë se duhen ndëshkuar për këtë fakt. Në fund të këtij punimi në formë konkluzioni mund të themi se kriza e përfaqësimit në Shqipëri buron nga fakti se asnjëra nga dy partitë kryesore nuk ka arritur të ndërtojë një identitet të elektoratit të saj. Nisur nga perspektiva strukturore - funksionaliste mund të thuhet se ka pak hapësira për të kuptuar dhe analizuar politikës si kategori analitike. Për faktin e thjeshtë sepse politika kushtëzohet nga faktorë brenda dhe jashtë saj. Këto struktura dinamike implikojnë sjellje të caktuara politike. Pikërisht, këto lidhje multikauzale u përpoqëm t’i shpjegojmë në formën e një hipoteze komplekse, brenda perspektivës së sociologjisë politike. Analiza makro në këtë studim u ndal tek identifikimi dhe trajtimi i disa indikatorëve me rëndësi përsa i përket influencave në strukturimin e identitetit politik. Sigurisht, në përzgjedhjen e tyre u shfrytëzuan eksperiencat më të mira të disa studiuesve me peshë në këtë fushë. Njëkohësisht, në rol të rëndësishëm i kushtuam edhe hetimit empirik të perceptimit që ka elektorati për strukturën e raportit parti politike – ideologji, duke u fokusuar tek qyteti i Tiranës. 12. 1. Risia në studim Përsa i përket risisë së temës, mund të themi se trajtesa të kësaj natyre nuk kanë munguar nga studiues shqiptarë. Evidentojmë këtu analizën e akademikut Artan Fuga në veprën “Majtas jo djathtas” ku trajtohet aspekti ideologjik dhe i bëhet kritik unifikimit të qëndrimeve nga dy krahët politik për sa i përket përkrahjes pa kushte të reformave neoliberale gjatë dekadës së parë të tranzicionit. Në këtë libër, kritikohen qëndrimet e paqarta ideologjike të dy krahëve, sidomos të së majtës në kushtet ku reformat neoliberale prekin grupe të ndryshme sociale, të cilat kanë nevojë për vëmendje dhe politika sociale. Gjatë gjithë studimit, nënvizohet mungesa e një vizioni të majtë në raport

254

me problematikën në fjalë. Ndërsa, tek libri “Shtigje drejt guvës së gjarprit”, Fuga flet për historinë e Shqipërisë postkomuniste duke u ndalur tek disa mënyra sjellje politike autoritare, të ngjashme me ato të sistemit totalitarë, ndonëse në forma të ndryshme për shkak të kushteve shoqërore që s’janë të njëjta me ato të së kaluarës. Gjithashtu, sociologu Fatos Tarifa në disa vepra, shqyrton disa aspekte të proceseve demokratizuese në vend. Një vëmendje e madhe, autori i kushton trajtimit politik të së kaluarës dhe çështjes së legjitimitetit. Autori argumenton qartë nevojën e një “amnezie” me natyrë politike, të ndërtuar jo mbi harresën, por mbi nevojën e një rithemelimi të politikës mbi baza demokratike. Njëkohësisht, analiza e tij ndalet edhe në trajtimin e tranzicionin shqiptarë duke e parë në nivel krahasimor me vende të tjera të ngjashme me qëllim, evidentimin e ngjashmërive dhe njëkohësisht të dallimeve. Gjithashtu, autori tek vepra “Paradigma e tranzicionit demokratik” ofron një analizë të thelluar edhe mbi marrëdhëniet ekonomi – demokraci. Një përqasje teorike, e cila mbështetet në konkluzionet e autorëve më me zë në studimet e këtij lloji. Teza bazë e autorit në këtë analizë është se ekonomia jo detyrimisht nënkupton konsolidimin e demokracisë. Një kritik e adresuar ndaj një sërë autorësh që konsolidimin e shpejtë të demokracisë në vendet e lindjes e shikonin nëpërmjet zhvillimit të ekonomisë. Një logjikë e tillë u aplikua edhe në vendin tonë. Një përqasje e karakterit deskriptiv dhe e sipërfaqshme nga pikëpamja teorike është ndërmarrë edhe nga publicisti Afrim Krasniqi tek veprat: “Partitë Politike në Shqipëri” dhe “ Sistemet politike në Shqipëri”. Autori nuk pretendon të ofrojë një qasje teorike, pavarësisht se element analitikë nuk mungojnë, por më shumë preokupohet të na informojë për atë çfarë ka ndodhur me partitë politike në Shqipëri gjatë dy dekadave. Një fokusi të tillë i bashkëngjiten edhe veprat e publicistëve të tjerë si: Blendi Fevziu, Mero Baze, Aleksandër Meksi, Sokol Balla, Ylli Bufi, Servet Pëllumbi, Preç Zogaj etj. Këto vepra nga pikëpamja empirike kanë vlera të padiskutueshme, pasi na paraqesin brenda një rendi kronologjik, evolucionin e partive politike, duke u bashkëshoqëruar me risitë dhe problematikat përkatëse. Sigurisht, shumë të dhëna të dokumentuara në këto vepra janë përdorur në këtë studim për të aktualizuar vlefshmërinë e premisave teorike. Disa analiza serioze në lidhje me funksionalitetin e partive politike janë botuar në Revistën “Polis”, nga studiuesit e rinjë Blendi Kajsiu, Ermal Hasimja, Henri Çili dhe Enis Sulstarova. Autorët në fjalë janë përpjekur që teoritë e autorëve me të njohur në fushën e shkencave politike t’i përdorin në funksion të leximeve të realiteteve politike. Nuk kanë munguar analiza të thelluara në drejtim të temave si: demokracia, korrupsioni, përfaqësimi, mediatizimi, etj, ku është prekur direkt apo indirekt edhe aspekti ideologjik. Por, një studim i thelluar vetëm për këtë çështje nuk është ndërmarrë nga këta studiues. Nisur nga panorama e prezantua më sipër, mendoj që risia e këtij studimi qëndron pikërisht tek fakti se ndryshe nga autorët e mësipërm, autori i këtij punimi synon të ofrojë një analizë makro dhe mikro të fokusuar vetëm tek aspekti i strukturimit ideologjik të partive kryesore politike.

255

Mbrojtja e paradigmës se fati i ideologjisë përcaktohet nga strukturimi social ekonomik i shoqërisë, përbën një risi në këtë studimi. Kjo paradigmë, bazohet tek pozicionimi se për të kuptuar zhvillimet politike, nevojitet të mbështetemi tek qasja strukturore - funksionaliste, e cila vë theksin tek analiza e strukturës, qoftë kjo kulturore apo institucionale. Një perspektivë e tillë, trajtohet deri diku nga akademiku Artan Fuga në veprën “Majtas jo djathtas”. Por, trajtimi në këtë vepër është i kufizuar vetëm tek krahu i majtë ideologjik. Më specifikisht, tek nevoja e ristrukturimit të Partisë Socialiste sipas modelit të partive të majta evropiane. Gjithashtu, duhet nënvizuar se në libër nuk analizohen disa variabla me shumë ndikim në drejtim të konfigurimit të ideologjisë, siç janë: mediatizimi, sistemi proporcional rajonal. Variabla këto, që në kohën e zhvillimit të analizës, nuk kishin këtë dimension që kanë sot. Veprat e më vonshme të autorit si: “Lexime në komunikimi”, “ Brirët e dhisë”, do të prekin fenomenet e mediatizimit dhe ndikimi i tij tek sjelljet e aktorëve politikë. Mirëpo, dhe në këto vepra, autori nuk merret gjerë e gjatë me analizën e ndikimit të këtij faktori në raportet e krijuara mes partive politike dhe ideologjisë. Prandaj, mund të thuhet që studimi sjell një risi edhe për faktin se i kushton një rëndësi të posaçme rolit të këtij faktori në drejtim të strukturimit të raportit; parti politike - ideologji. Përsa i përket studiuesve të rinjë Blendi Kajsiu dhe Ermal Hasimja aspektet e përfaqësimit dhe ideologjizimit të partive politike shikohen nga perspektiva funksionaliste. Teza e tyre është se mungesa e ideologjisë lidhet kryesisht me mënyrën e ligjërimit politik dhe jo shumë me aspektet që janë përtej aktorit politik. Sipas kësaj linje arsyetimi, nevojat dhe kërkesat krijohen nëpërmjet mënyrës së ligjërimit politik dhe jo si shprehje e tyre nga aktorët social. Realiteti shoqëror konstrukturohet nga vetë njerëzit dhe në këtë proces një rol parësor luan komunikimi dhe veçanërisht, gjuha. Ç’ka nënkupton se, nëse partitë politike i artikulojnë interesat e grupeve sociale, ato arrijnë të ndërtojnë identitetin e këtyre grupeve dhe, si rrjedhojë, edhe identitetin e tyre doktrinarë. Mirëpo, referuar strukturalisteve – funksional, nëse dinamizmi i strukturës sociale nuk krijon mundësi për krijimin e identiteteve sociale të qëndrueshme, si pasojë e stadit të zhvillimit, atëherë partitë politike janë të detyruara t’i referohen “popullit” si kategori elektorale dhe jo grupeve sociale që e karakterizojnë atë për arsyen e thjeshtë pragmatiste. Pra, problemi në këtë studim nuk shikohet nga pikëpamja e natyrës së ligjërimit por nga realiteti social ekonomik që dikton mënyrën e ligjërimit. Nuk është ligjërimi që krijon identitetet por anasjelltas Një risi tjetër që sjell punimi është edhe hetimi empirik i perceptimit që ka elektorati i qytetit të Tiranës për strukturën e raportit parti politike – ideologji. Kjo për faktin se shqyrtimi i këtij problemi nuk mbetet si deri tani, në rrafshin e opinioneve personale të shprehura në libra apo debate mediatike, por ngrihet në nivelin e analizës të të dhënave të një studimi të tipit empirik. Një aspekt i rëndësishëm i studimi paraqet dhe përzgjedhja e temës. Një temë e cila është sfiduese për çdo studiues për shkak të numrit të variablave që ajo mbart. Shumë autorë mbrojnë idenë se trajtimi i këtij problemi, konsiderohet si shumë sfidues por i vlefshëm për fatet e politikës. Vlera e saj buron nga karakteristikat dhe funksionet që ai mbart.

256

Ideologjia, siç paraqitet edhe në studim, është një komponentë shumë i rëndësishëm në raportin e saj me politikën, pasi është që në kuadrin e saj ( ideologjisë) alternativat dhe ofertat politike strukturohen me kuptim. Aq më shumë që në Liberal Demokraci, diferencat ndërmjet partive qëndrojnë në planin e ideologjive që ato prezantojnë. Madje autorë si: Newman, Bobbio, Seiler, Ingleart, Down arrin në konkluzionin se vetëm ato parti të cilat mbështeten në ideologji të caktuara mund t’i rezistojnë kohës dhe konkurrencës politike. Nevojat e strukturimit ideologjik të partive politike lidhet me fatin e shoqërisë së tregut dhe demokracisë liberale përfaqësuese, të cilat ndodhen vazhdimisht përpara një problemi të madh, të ndërlikuar, dhe që përbën një nga kyçet e ruajtjes së ekuilibrit shoqëror. Në këtë kontekst, nga njëra anë ekonomia e tregut dhe e iniciativa e lirë, konsiderohen si vlera të domosdoshme që duhen respektuar në kuadrin e një shoqërie demokratike, ndërsa, nga ana tjetër, ato kanë prirjen t’i thellojnë pabarazitë shoqërore dhe ta polarizojnë gjithnjë e më shumë shoqërinë. Puna mund të vejë deri atje sa vetë uniteti shoqëror dhe kombëtar i një vendi të vihet në diskutim dhe të pësojë të çara të mëdha. Shtresat shoqërore mund të vendosen reciprokisht në pozicione urrejtjeje dhe lufte armiqësore të paktën siç pretendojnë një pjesë e mendimit neomarksist. Pa solidaritet shoqëror nuk mund të funksionojë as ekonomia e tregut dhe as prona private. Në këtë mënyrë prirja për sigurimin e fitimit maksimal nuk mbështetet dot thjeshtë në një përllogaritje ekonomike, por duhet të mbajë parasysh edhe nevojat shoqërore për të ruajtur kohezionin shoqëror të një vendi. Jo më kot themeluesit e sociologjisë e kanë konsideruar jashtëzakonisht të rëndësishme, thuajse krejt vitale, mbajtjen e raporteve të harmonishme midis progresit shoqëror, krijimit të pasurisë dhe garantimit të solidaritetit shoqëror midis grupeve të ndryshme popullore. Janë pikërisht këto aspekte që burojnë nga natyra e sistemit ekonomiko - politik që e shtyjnë Bobbio, Ingleart, Newman, Mair etj, të shprehen se ideologjitë nuk janë zhdukur, përkundrazi janë më të gjalla se kurrë ndonjëherë. Ndoshta, ideologjitë e së kaluarës janë zëvendësuar me të reja ose që pretendojnë se janë të reja, por për asnjë rast nuk mund të thuhet se nuk ekzistojnë ideologjitë. “Pema e ideologjive mbetet kurdoherë e bleruar”.568 Veç kësaj, siç është vënë re më shumë se një herë, vetë pohimi i krizë së ideologjive është më se ideologjik. T’i reduktosh në shprehje të kulluara të mendimit ideologjik, e majta dhe e djathta, shprehet Bobbio do të thotë t’i hysh një thjeshtimi të papërligjur, pasi ato dy terma u referohen programeve të kundërta, që kanë të bëjnë me probleme, zgjidhja e të cilave i përket normalisht aksionit politik, pra tregojnë kontrastet jo vetëm idesh, por edhe interesash e vlerësimesh për drejtimin që i duhet dhënë shoqërisë. Këto kontraste ekzistojnë në çdo shoqëri dhe ideologjitë janë ato që i prezantojnë në një kuadër teorik. E njëjta logjikë mesa duket funksionon edhe në rastin e shoqërisë shqiptare. Ndryshimi i shpejtë shoqëror, transformimi i vazhdueshëm i pikave të orientimit ideologjik, ngjarjet e rrëmbyera politike, ristrukturimi i vazhdueshëm i grupeve shoqërore, natyra virulente e lëvizjeve në rrugë, mungesa e përvojës në jetën politike të një shoqërie të hapur etj, kanë 568 Bobbio, R. ( 1997) Majtas dhe djathas, Tiranë: Arbri f.12

257

vështirësuar mundësinë e strukturimit ideologjik të së majtës dhe të djathtës. Në këto kushte, është bërë disi e vështirë ruajtjen ose ndërtimi i një identiteti politik dhe ideologjik. Kështu që duke theksuar këtë aspekt, mund të thuhet pa droje se kjo nuk është në përgjegjësinë ose për meritë, për fajin ose në sajë të kontributit, për shkakun ose për neglizhencën e këtij ose këtij faktori, personazhi ose grupi elitar politik. Ngjarja historike e tejkalon forcën e individit ose të një grupi të ngushtë personash. Ajo është bashkim rrethanash të rastit dhe tendencash të domosdoshme, dinamikash lokale dhe prirjesh botërore, karaktere psikologjike subjektive dhe situatash objektive të imponuara nga koha dhe vendi. Ky realitet makro kushtëzon sjelljen e aktorëve politike. Megjithatë, kjo nuk është bërë pengesë që fjalët “e majtë “ dhe e “ djathtë” të mos jenë pjesë e ligjërimit publik. Pavarësisht, se siç ndodh shpesh në kësi rastesh me terma e koncepte të huazuar nga perëndimi, të dy këto terma kanë marrë një kuptim jo fort të qartë, aq sa jo rrallë domethënia e tyre thjeshtohet e keqkuptohet, duke u përdorur si etiketa akuzuese në një lojë politike të natyrës populiste. Në një farë mënyre, faktorët e lartpërmendur kanë përcaktuar fatin e këtyre dy termave. Një ndikim që edhe sot, krijon pak shpresa për ndryshimin e situatës, qoftë në drejtim të zbehjes së dallesave, qoftë në thellimin ndërmjet tyre. Megjithatë, një gjë mbete e pandryshueshme, nevoja për t’i analizuar këto ndryshime në perspektivën e majtë apo e djathtë. Nisur nga çfarë u theksua më lart, shpreh bindjen se ky studim ofron një kontribut modest në drejtim të kuptimit të kompleksitetit të problemit të raportit parti politike – ideologji. Sigurisht, nuk pretendohet të jemi shterues në analizë për vetë vështirësinë që mbart problemi, por të paktën të ofrohet një kuptim analitik mbi raportet që kanë partitë politike shqiptare me ideologjinë, si dhe të kuptohen më mirë roli i strukturave makro, brenda dhe jashtë vendit në drejtim të identitetit të partive politike.

258

BIBLIOGRAFIA

Abertazi, D. & McDonell, D. (2008) Twenty – First Century Populism, London:palgrave macmillan Adam, S. (1992) The Idea of Civil Society, New York: Free Press Adam, F. (2004) An Essay on the History of Civil Society, Oxford: Oxford University Press Antony, D. (1957) An Economic Theory of Democracy, New York: Harper Andrew, H. (2008) Politika, Tiranë: Brezi. Andrew, H. (2002) Politika. Tiranë: Dudaj Angjeli, A. (2007) Tranzicioni dhe liria ekonomike në Shqipëri, Tiranë: GEER Arblaster, A. (2002) Democracy, Buckingham: Open University Press Arend, H, (1998) Origjina e totalitarizmit, Prishtinë: Dija Axford, B. Huggins, R. (2001) New Media and Politic, London: SAGE Bale, T. (2005) European Politics – A Comparative Introduction, London: Palgrave Bajrami, A. (2005) Demokracia parlamentare, Prishtinë: Flaka Balla, S. (2009) 33, Tiranë: UET PRESS Ball, A.Millard,F.(1986) Pressure Politics in Industrial Societies: A Comparative Introduction, University of Michigan Baggott, R. (1988) Presure Groups Today, Mancchester: Mancchester University Press Baze, M. (2010) Viti “97”, Prapaskenat e krizës që rrëzuan shtetin, Tiranë: Toena Bell, D. (1960) The End of Ideology: On the Exhaustion of Political Ideas in the Fifties. Glencoe, IL: Free Press Bell, D. (1973) The Coming of Post-industrial Society, New York: Basic Books Bell, D. (2000) The End of Ideology, Harvard University Press Becker, T. Slaton, D. Ch. (2000) The Future of Teledemocracy, London: PRAEGER Beck. U. ( 2000) What is Globalization?, Oxford: Polity Press Berlin, I. (1998) Katër ese mbi lirin, Tiranë: Dudaj Belke, A Bordon, I, Schweickert, R. (2009) In Governance an International Journal of Policy and Administration, University of Exeter Bernstein, B. (2003) Class, Code and Control, London and New York: Routledge Bennett, L. Entman, R. (2001) Mediated Politics: Communication in the future of democracy, New York: Cabridge University Press Biberaj, E. (2001) Shqipëria në Tranzicion, Rruga e vështirë drejt demokracisë, Tiranë: Ora Bobbio, R. (1997) Majtas dhe Djathtas, Tiranë: Arbri Bugajski, J. (2002) Political Parties of Eastern Europe, London & New York: Westview Press Blondel, J. (1969) An Introduction to Comparative Government, University of Michigan: Praeger Brants, K. Voltmer, K.(2011) Political Communication in Postmodern Democracy, New York: PALGRAVE MACMILLAN Brian, M. (2009) Hyrje në komunikimin politik, Tiranë: UET PRESS Bufi, Y. (2010) Tempulli i demokracisë, Tiranë: Ombra GVG

259

Castells, M. (2009) Communication Power, New York: Oxford University Press Castels, M. (2010) The Power of Identity, London and New York:Wiley Civici, A. (2009) Globalizimi, Tiranë: UET PRESS. Civici, A. (2010) Kriza financiare apo globale? Tiranë: UET PRESS Chomsky, N. (1997) Media Control: The Spectacular Achievements of Propaganda, The Open Media Pamphlet Series Chvallier, J & Guchet,Y (2006) Veprat e mëdha politike, Tiranë: Lira Çuli, D. (2000) Ese për gruan shqiptare, Tiranë:ILAR David, E. (1965) A System Analysis of Political Life, New York:John Wiley & Sons Day, G. (2006) Community and everyday life, New York: Routledge Dahl, R. (2005) Poliarkia, Tiranë: Pegi Dahl, R. (1989) Democracy and its critics, New Haven: Yala University Press Dahrendorf, R. (2006) Njeriu sociologjik, Tiranë: Plejad David, A. Robert, S. (1979) Media Politics, Beverly Hills:Sage Daniel, H. & Paolo, M. (2004) Comparing Media Sytems, Three Models of Media and Politics, New York: Cambridge University Press David, S. Paolo, M. (1996) Politics, Media and Modern Democracy: An International Study. Westport: Praeger Danaj, K. (1998) Populli i tradhtuar, Tiranë: Iliria Dalton, J.R. (2005) Social Modernization and the End of Ideology Debate: Patterns of Ideology Polarization, University of Carlifonia Delson. M. Ch, (2002) Idetë politike në shekullin e XX, Tiranë: Onufri Dervishi, Z. Fuga, A. (2010) Nga fshati i lindjes drejt qytetërimit global, Tiranë: Dudaj Down, A. (1957) An Economic Theory of Democracy. New York: Harper Dyrmishi, A. (2010) Perzgjedhja dhe efektet e sistemeve elektorale në Shqipëri, Tiranë:UET PRESS Ellis, B. Fopp, R. (2003) Ideology: from Marx to Mannheim and postmodernism, University of South Australia Extmann, R. (2007) Democracy: Problems and Prespectives, Edinburgh: Edinburgh University Press Eppler, E. (2010) Dawning of a New Era.On the Need to construct Social Democracy in Europe, http://library.fes.de/pdf-files/ipg Eagelton, T. (1991) Ideology, New York: Verso Faiclough, N. (2000) New Labour, New Languege, London: Routledge Farrell, M.D. (1998) Political Parties as Campaign Organizations, Manchester: University of Manchester Filo, Ll (2004) Historia e sistemeve të qeverisjes, Tiranë: Extra Finer, E, S. (1966) Anonymous Empire: a study of the lobby in Great Britain, University of Michigan Ferraj, H. (2003) Kriza e perkryer e Shqipërisë, Tiranë: Eurorilindja Feraj, H. ( 2006) Skicë e mendimit politik shqiptar, Tiranë: Pegi Feraj, H. (2007) Shkenca Politike, Tiranë: Pegi Fevziu, B. (2009) Jeta ime ...Intervista me Blendi Fevziu, Tiranë: UET PRESS Foster, S. (2010) Political Communication, Edinburgh: Edinburgh University Press Fukayaha, F. (1989) The End of History and the Last Man, New York: Free Press Fukayaha, F. (2008) Ndërtimi i shtetit, Tiranë: AIIS

260

Fuga, A. (2000) Shoqëria periferike, Tiranë: Ora Fuga, A. ( 2001) Shtigje drejt guvës së gjarprit, Tiranë: Ora Fuga, A. (2003) Majtas jo djathtas, Tiranë: Ora Fuga, A. (2004), Shoqëria periferike, Tiranë: Onufri Fuga, A. (2005) Lexime në komunikim, Tiranë:Ora Fuga, A. (2008) Rrota e mundimit,Tiranë: Dudaj Freeden, M, (2003) Ideology: A very short introduction, Oxford University Press Gaus, G. F. (2000) Political Concepts and Political Theories. USA: Westview Press Gidens, A. (2002) Sociologjia, Tiranë: Cabej Grossman, G. Helpman, E. (2001) Special Interes Politics, London: MIT Press Graziano, G. (2002) Le lobbies, Roma: Editori Laterza Grossman, G. Helpman, E. (2001) Special Interes Politics, London: MIT Press Habermas, J. (1989) Jurgen Habermas on Society and Politics, London:Beacon Press Heywood, A. (2002) Politika, Tiranë: Dudaj. Heywood, A. (2007) Political ideologies, an introduction. New York: Palgrave Macmillan Haggart, S. (1995) The Political Economy of Democratic Transitions, SHBA: University of Carlifonia Holden, B. (1974) The Nature of Democracy. United Kingdom: Thomas Nelson & Sons Ltd Hobsbawn, E. (1994) Epoka e Ekstremeve, Tiranë: Cabej Hunter, G. K. (1999) Interes Group and State Economic Development Policies, Greenwood: Publishing Group Gajo, A. (2000) Shqipëria, demokraci në deficit, Tiranë: Muza Inglehart, R (1990) Culture Shift in Advanced Industrial Society. Princeton: Princeton University Press Jakubowicz, A. (2005) Encyclopedia of Language and Linguistics, London: Elsevier Jean, P.M. and Daniel, P. (2009) Hyrje në sociologjinë e komunikimit, Tiranë: UET PRESS. Juan, L. Stefan, A. (1996) Problem of Democratic Transition and Consolidation: Southern Europe, South America and Post – Communist Europe. Baltimore: The John Hopkins University Press John. S. (2003) The celebrity politician. Political style and popular culture in Corner, John and Pels eds. Kegley, Ch. (2008) World Politics: Trend and Transformation, Cengage Learning Kinloch, G. Mohan, R. (2000) Ideology and Social Sciences, Greenwood Publishing Group Kimber, R. Richardson, J. ( 1974) Pressure group in Britain, London: Dent Kocani, A. (2001) Hyjre në epistemologji, Tiranë:Toena Kocani, A. ( 2008) Metodat e kërkimit, Tiranë: UFO, Press. Kocani, A. (2009) Metodat e kërkimit sasior në shkencat sociale, Tiranë: UFO Press Kohl, H. (2011) Dialogu social, të drejtat e punëtorëve dhe liria e shoqatave në Ballkanin Perendimor, Fondacioni Friedrich Ebert Krasniqi, A. (2003) Shoqëria civile në Shqipëri, Tiranë: GEER Krasniqi, A. ( 2007) Partitë Politike në Shqipëri ( 1920 – 2006), Tiranë:ISHSP Krasniqi, A. (2009) Sistemet politike në Shqipëri, Tiranë: U.F.O.

261

Krasniqi, A. (2009) Zgjedhjet në Shqipëri (1991 – 2008), Tiranë: Konica Color, f.329 Klingemann, H. Fucht, D. Zielonka, F. (2006) Democracy and Political Culture in Eastern Europe, New Your: Routledge Laclau, E. (2005) On Populisy Reason, London – New York: Verso Lapolambara, J. Weiner, M. (1996) The Origin and Devepement of Political Parties, Princeton N.J, Princeton University Lippmann, W. (1937) The Good Society. Boston: MA: Little, Brown & Co Lipset, M.S. (1981) Political Man, Baltimore, MD: The Johns Hopkin University Press Louw, E. (2005) The Media and Political Process, London: SAGE Lucacs, J. (2005) Democracy and Populism, Fear and Hatred, Yale University Press Mair, P. (1990) The West European party system. New York: Oxford University Press Maier, P. Muller, C.W, Plasser, F. (2004) Political Parties and Electoral Change, London:SAGE Publication Maigner, E. (2000) Teoritë sociologjike, Tiranë: UET PRESS Mayer, C. L. (2003) Politikat krahasuese, Tiranë:Ora Mackie, G. (2003) Schumpeter’s Leadership Democracy, San Diego: University of California Meksi, A. (2010) Dhjetor ‘90’ dokumente dhe materiale, Tiranë: UET PRESS Meny, Y. Surel, Y. (2002) Democracies and the Populism Challenge, Hampshire: Palgrave Merkl, P. (1970) Comparative Politics, New York: Holt Rinehart and Winston Meçani, D. (1995) Pronësia mbi tokën, Tiranë: albPAPER Mill, S. (1861) Consideration on representative Gouverment, The liberal Arts Press Mickiewicz, E. Richter, A. (1996) Television. Campaingnin and Elections in the Soviet Union and Post – Soviet Russia in David Swanson and Paolo Macnini ( eds) Westport, CT:Praeger Morris, D, (1997) Behind the Oval Office, New York: Random House Muir, R. (1997) Political geography: A new introduction, Jonh Wiley Mule, R. (2004) Political Parties, Games and Redistribution, London: Cambridge University Press Myatt, D. (2002) A New Theory of Strategic Voting, Boston: University of Oxford McDonald, Lee Cameron (2006) Teoria politike perendimore, Tiranë:Ideart McGuidan, J. (1992) Cultural Populism, London: Routledge McNair, B. (2009) Hyrje në komunikimin politik, Tiranë: UET PRESS Newman. M. (2008) Socializmi, Tiranë:Ideart Nisbet, R. (1996) Në kërkim të bashkësisë, Tiranë: Enciklopedike Ngjela, S. (2012) Përkulja e tiranisë, Tiranë: UET PRESS Ostrogorski, M. Lypset, M. S. (1964) Democracy and the Organization of Political Parties: The United States, New York:Transaction Publishers O’Donnell, G. and Schmitter, Ph. (1986) Transitions from Authoritarian Rule:Tentative Conclusions about Uncertain Democracies, Baltimore, MD: The Johns Hopkin University Press Pirdeni, L. (1997) Logjika Formale, Tiranë: Pegi Pëllumb, S. (2009) Pluralizmi politik, Tirane: IS Pëllumbi, S. (2002) Sprova në sociologjinë politike, Tiranë: DUDAJ

262

Prechel, H. (2007) Politics and Neoliberalism Structure, Process and Outcome, London: ELSEVIER JAI Przeworski, A. (1991) Democracy and the market: Political and economic reforms in Eastern, Europe and Latin America. New York: Cambridge University Press. Plevnik, J. (2009) Pas globalizimit, Tiranë: Golden Marketing Phillips, A. (1993) Democracy and Difference, Cambridge: Polity Press Rawls, J. (1999) A Theory of Justice Revised Edtition. Oxford: Oxford University Press Rawls, J. ( 1996) Political Liberalism, New York: Columbia University Press Reynolds, A. Reilly, Ben & Ellis Andrew (2005) The International IDEA Handbookof Electoral Design. Stockholm: International IDEA Robert, D. (2005) Poliarkia, Tiranë: Pegi Rodota, S. (1973) Elaboratori elettronici e controllo sociale, il Mulino, Bologna Sartori, G. ( 1998) Ç’është demokracia, Tirane:Dituria Sampson, S. (1996) Civil Society: Challenging Western Models, London: Reutledge Seiler, L. D. ( 2009) Partitë politike, Tiranë: UET PRESS Selmani, B. (2006) Globalizimi, Tranzicioni dhe Integrimet, Prishtine: Albanica dhe Zenith Sirowy, L. Inkeles, A. (2001) The Effects of democracy on Economic Growth and Inequa lity, Seligson & Passe – Smith, eds Steger M. B. (2003) Globalization: A Very Short Introduction. Oxford: Oxford University Press Stiglitz, J. (2006) Making Globlization Work, New York: W.W. Norton & Company Inc Schmiter, F. (1981) Reflection on Where the Theory of Neo – Corporatism has gone and Where the Praxis of Neo- Corporatism may be going. London: Sage Schwartzmantel, J. (1994) The State in Contemporary Society: An Introduction, London and New York: Harvester Wheatsheaf Swartz, D. (1997) Culture Power; The Sociology of Pierre Bourdieu, London: University of Chicago Press Swanson, D. Mancini, P. (1996) Politics, Media and Modern Democracy, Westport, CT: Praeger Shane, M. P. (2004) Democracy Online:The Prespects for Political Revewal Through the Internet, New York: Routledge Shehollari, L. (2010) Veçori të zhvillimit të shtetit me mirëqenie sociale, Tiranë: EMAL Tarifa,F.(2008) Ftesë në sociologji: Imagjinata sociologjike dhe jeta e përditshme, Tiranë: Omba GNV Tarifa, F. (2009) Kërkimi i legjitimitetit dhe venitja e utopisë, Tiranë: UET PRESS Tarifa, F & Krisafi, K & Tarifa, E. (2009) Paradigma e tranzicionit demokratik, Tiranë: Ombra GVG Tarifa, F. (2012) Dinamikat e modernizimit pluralist, Tiranë: GVG Tocqueville, A. (2002) Demokracia në Amerikë, Tiranë: Fondacioni Soros & Kristalina Thomas, J. Alfird, R. Hicks, A. Schwatz, M. (2005) The Handbook of Political Sociology: States, civil Tushi, G. (2008) Shoqëria civile, Tiranë: Dudaj Thomas, M. Lew, H. (2002) Media democracy: How the Media Colonize Politics: Polity Press Xhepa, S. (2008) Sektori publik: qeverisja dhe performanca, Tiranë: UET PRESS

263

Zanchini, G. (2005) Teledemokracia: nënshtetas kokë ulur apo qytetar, Tiranë: I.SH.M Zizek, S. (2009) The Sublime Object of Ideology, London: Verso Zogaj, P.(2001) Finalja, Tiranë: Ora Zogaj, P. (1998) Rënia e zgjedhjeve, Tiranë: Dita 2000 Zogaj, P. (2009) Institucione të tranzicionit, MAPO, Tiranë: UET PRESS Waal, De, C. (2005) Albania Today: A Portrait of Post-Communist Turbulence, London: I.B. TAURIS Weber, M. (2004) Studime sociologjike, Tiranë: Plajad Weber, M. (2006) Politika si profesion, Tiranë: Asdreni Whitefield, S. (2004) Political culture and post – communism, London: palgrave macmillan Ad Hoc Evaluation of CARDS Programmes in Albania, (2008) Banka Botërore (2003) “Shqipëria: Një vlerësim i varfërisë” Covall, B. (1999) “Interes Representation- the dominance of institution”, A.P.Sk. Cox, W. R. ( 1992) “Multilaterismm and Democracy” http://www.acuns.org/membersubm/johnholmes/globalizat Dokument i Bankës Botërore.(2006) “Shqipëria, ristrukturimi i shpenzimeve publike”.vol II.Tiranë “Doing Business 2009, by World Bank”, Published September 2008 by Palgrave Macmillan, Worl Bank “European Bank for Reconstruction and Development” (EBRD), (1996) Transition Report, London Europian Parlamenst (2011) “Europe goest to the polls, Secretariat of the European Parlament”, Directorate-General for Information and Public Relations Economist Intelligence Unit (1994) “Country Raport: Ronania, Bulgaria, Albania”, London: 2nd quarter Financial Development Report 2009, “World Economic Forum, Published 8 October Fleming, T. (2007)”Habermas, Democracy and Civil Society: Unearthing the Social in Transformation theory”, http://adulteducation.nuim.ie/department_stafff/doc, (20 Shtator, 2010) “Freedom in the World” shih http// www.freedom house.org/template.cfm? page 15 (12 Shkurt 2011) “Internacional UNESCO Education Server for Civil, Peace and Human Rights Education (www.dadalos.org). IWPR. ( 2002) “Nafia Fueks Balkans Turmoil”, BCR No 333 IDM, CICICUS, PNUD (2010) “Indeksi i shoqërisë civile për Shqipërinë: Në kërkim të qytetarëve dhe ndikimit. International Labor Organization ( ILO), “Global Employment Trends for Youth 2006 – 07”. Instituti EUNACAL (2011) “Raport për rezultate”, Sondazhi Zhvilluar Dhjetor-Janar INSTAT (2004) “Njerëzit dhe Puna në Shqipëri – Krahu i punës, Punësimi dhe Papunësia”. INSTAT (2005) “Popullsia e Shqipërisë”, Prefektura e Tiranës, Tiranë: INSTAT INSTAT ( 2006) Shqipëria në shifra. Tiranë: INSTAT INSTAT, ( 2005) “Vjetari statistikor 1995 – 2004”, Tiranë: INSTAT INSTAT (2011) CENSUS – AL, Unë jetoj në Shqipëri, Tiranë: INSTAT

264

Internet Words Stats, www.internetworldstats.com, (parë për herë të fundit 13 Qershor 2010 Ministria e Bujqësisë, Ushqimit dhe Mbrojtjes së Konsumatorit, (2007) “Strategjia Sektoriale e Bujqesise dhe Ushqimit 2007 – 2013”, Tiranë: MBUMK Ministria e Ekonomisë Tregtisë dhe Energjetikës. (2007) “Strategjia e zhvillimit të biznesit dhe investimeve ( 2007 – 2013)”, Tiranë: METE “Programi qeverisësh i Partisë Demokratike, 2005 – 2009”. SOROS (2009) “Raporti vjetor i monitorimit të Shqipërisë në procesin e Stabilizim – Asocimit”. Tiranë: SOROS Transparency International ( 2011) “Corruption Perception Index : The Perceived levels of public – sector corruption in 183 countries/territories around the world” Tiranë: TIA US Embassy National Conference, (2002) “Issues of the implementation of the law on NPO in Albania” United States Agency for international Development (2006) “The 2005 NGO Sustability Index for Central and Eastern European” The 2006 NGO Sustability Index for Central and Eastern European and Eurasia. 2007. United States Agency for International Development http://www.usaid.gov/location/europe_eurasia/dem_govindex2006/albania/pdf ( pare per here fundit 20 Shkurt 2011) Anastasi, A. (2008)“Internacionalizimi i të drejtës Kushtetuese: Klauzolat Kushtetuese të Integrimit të Shqipërisë”, Polis Nr 4, Tiranë: UETPRESS AIIS (2007) “Bashkimi Europan dhe Shqiperia”, Tiranë: AIIS Balfour, R, Stratula, C. (2011) “The democratic transformation of the Ballkans”, Issue paper N. 66, European Politics and Institutions programms, p.6 Barbullushi, O. (2007) “Kështu foli europa – Mbi ndërtimin dhe përdorimin europian në ligjërimin zyrtarë dhe politik”, Polis Nr 4, Tiranë: UET PRESS Bourdieu, P. (2009) “Mbi televizionin”, ( Përkth. Belina Budina) Polis Nr 8,Tiranë: UET PRESS. Blokker, P. (2005) “Post- Communist Modernization, Tranzition Studies and Diversity in Europe”, European Journal of Social Theory, 8:4 Brocleman, T. (2003)“The Failure of the Radical democratic Imaginary: Zizek versus Laclau and Mouffe on Vestigal Utopia”, Philosophy & Social Critical. Bryder, T. (2005) “European Political Identity”, Psicologia Politica, Nr 31, University of Copenhagen Budini, B. (2009) “Edi Rama Politikani Pop (ulist)-Star”, Tiranë:UET Press Craig, G. (2004) The Media Politics and Public Life, Australian, Allen & Unwin Clunies – Ross & Sudar, P.ed 1998 Albania ‘s Economy in Transition and Turmoil 1990 – 1997 , U.K The book Company.Craig, G. (2004) The Media Politics and Public Life, Australian: Allen & Unwin Dervishi, Z. (2005) “Vullnetarizmi- ind i domosdoshëm për funksionim e humanizmin e shoqërisë”, Shoqëria & Politika, Vëll, 8, Nr.1 (15) Diez, Th. Apostolos, A. Alper, K. ( 2005) “Turkey, Europeanization and Civil Society: Introduction”, South European Society and Politics, Vol.10 Çili, H. (2005) Colloquium Liberal: “Teza për një qeverisje të djathtë liberale”, Tirane: Dita 2000

265

Elbasani, A.(2004) “Albania in Transition: Manipulation or Appropriation of International Norms”, Southeast European Politics Etzioni, A. (2000) “Communitarianism and the Moral Dimension”, p 123-139, in Don E. Eberly (ed.), The Essential Civil Society Reader. The Classic Essays in the American Civil Society Debate. Lanham, MD: Rowman & Littlefield Publishers Evans, G, Anthony, H. (1996) “Measuring Left-Right and Libertarian-Authoritarian values in the British elektorate”. British Journal of Sociology, London Fullani, A. (2010) Fjala në seminarin “ Shqipëria – mbajtja e stabilitetit makroekonomik në një ambient të jashtëm sfidues”, Hotel Tirana Internacional, 4 Mars Fleming, T. (2007) “Habermas, Democracy and Civil Society: Unearthing the Social in Transformation theory”, http://adulteducation.nuim.ie/department_stafff/doc, (20 Shtator, 2010) Gajo, A. (2005) Colloquium liberal: “Teza per nje qeverisje te djathte liberale”, Tirane: Dita 2000 Grabbe, H. (2003) “Europeanization Goes East; Power and Unceratainty of International” London: Routledge Grant, A. (2006) “The American Political Process, Seventh edition, Routledge Norms.” Southeast European Politics, 5:1 Gjuraj, T. (2010) “Elita politike dhe shoqëria civile postkomuniste: Një marrëdhënie problematike”, Polis Nr.10, Tiranë: UET PRESS Imami, A. (2005) Colloquim liberal: “Teza për një qeverisje të djathtë liberale”, Tiranë : Dita 2000 Hoxha, A. (2009) “Reforma institucionale dhe strategjia kombëtare të zhvillimit ekonomik dhe social dhe programi i saj për rritjen ekonomike dhe reduktimin e varferise”, Tiranë:ISB Hasimja, E. (2009) “Në kërkim të kimeres: Në kufijtë e teorive të përfaqësimit”, Polis Nr 5 Tiranë: UET PRESS Hoffman, J. (2005) “Integrating Albania:The role of european union in the democratization process”, Albania Journal of Politics I Kajsiu, B. (2005) Colloquium liberal:”Teza për një qeverisje të djathtë liberale”, Tirane: Dita 2000 Kajsiu, B. (2008) “Demokratizimi pa politikë: Baza konceptuale e qasjes ndërkombëtare në Shqipëri », Polis Nr. 5 Tiranë: UET PRESS Kajsiu, B. (2009) “Amerikanizimi i fushatës”, Polis Nr 8, Tiranë: UET PRESS Karaguni, M. Dumani, B. (2005) “Relievi demo – ekonomik e social”, Tiranë: IIar Karaguni, M, Dumani, B (2009) “Zhvillimet në Tiranë, Refleksion mbi disa sfida”, Revista Demografike Kaldor, M. Ivan, V. (1997) “Democratization in East and Central European” International Affairs 73.1 Kellici, K. (2010) “Pluralizmi dhe grupet: Ide për rregullimin ligjor të interesave”, Rrjeti Akademikeve të rinj: 15 Akademik x 15 ide, Fondacioni për Liri Ekonomike, Tiranë: UET PRESS Kocani, A. (2012) “Probleme të zbatimit të metodologjisë së kërkimit të shkencave sociale”, AKTET, Revistë shkencore e Institutit Alb-shkenca, Vol V, Nr.4 Klosi, A. (1997) “Shqiperia ç’mund të jetë”, Përpjekja

266

Kryshtanovskaya, O. White, S. (1996) “From Soviet Nomenklatura to Russian Elite”, Europe – Asin Studies 48, 5: 711 - 733 La Cava, G & Nanetti, R. (2000) “Albania: Filling the Vulnerability Gap, World Bank” Technical Paper no.460: Washington DC IWPR Nafia Fueks Balkans Turmoil, BCR No 333 Lubonja, F. ( 2006) “Me shumë sesa nje bashkim të së majtës duhet synuar për një të majtë të re”, Përpjekja, 24 Prill Linz, J, and Alfred C. S. (1996) “Toward Consolidated Democracies". Journal of Democracy. 7 (2) Mai, N. (1999) “OJQ – të e rinisë në Shqipëri “ Përpjekja, Tiranë, Nr.15- 16. McFaul, M.(2002) “The Fourth Wave of Democracy and Dictatorship: Non-cooperative Transitions in the Postcommunist World”. World Politics. 54, no 2 Pashko, G. (2005) Colloquiem liberal: “Teza për një qeverisje të djathtë liberale”, Tiranë: Dita 2000 Picari, B. (2007) “Ndikimi i ndërkombëtarëve nëpërmjet organizatave jofitimprurëse në procesin e zhvillimit”, Polis Nr 4, Tiranë: UET PRESS Radaelli, C. (2003) “The Europianization of public policy”, In the politics of europianization, eds. Featherstone and Radaelli. Oxford University Press Reutter, W. (1996) “Trade Unions and Politics n Eastern and Central Europe: Tripartism without Corporatism” in The Lost Prespective? Trade Unions between ideology and Social Action in the New Europe, (Aldershot, U.K: Avebury) Sartori, G (2005) “Homo videns, Televisione e post- pensiero”, ( përkth. Albana Nexhipi, (2010) Polis Nr.10, Tiranë: UET PRESS Sulstarova, E. (2008) “Mjerimi i orientalizmit shqiptarë”, Polis Nr. 7, Tiranë: UET PRESS Tarifa, F. (2010) “Tranzicioni dhe riprodhimi i elitës në Shqipëri: Hipoteza të testueshme për një sintezë teorike”, Polis Nr 9, Tiranë: UET PRESS Teubner, G. (1998) “Legal Irritants: Good Faith in British Law or How Unifying Law Ends Up in New Divergences”, Modern Law Review 61, 1 Trimcev, E. (2005) “Democracy, Intellectuals and the State: The Case of Albania”, Tirana: Albanian Institute for International Studies Zanga, L. (1992) “Albania Reduced to Total Dependence on Foreign Aid”, RFE/RL Research Report 1 Zeller, B. (1958) “Regulation of Pressure Groups and lobbyists” Annals of the Amrican Academy of Politicak and Social Science, Vol. 319 Zechmeister, E. (2006) “What’s Left and What’s Right”? A Q – Method Study of Invidual and Contextual Influences on the Meaning od Ideological Labels. Politikcal Behavior 28 ( 2) Walker, L.J. (1966) “A ctitique of the elitist theory of democracy”, The American Political Science Review, Vol. LX, Wiarda, J.H. (2002) Southern Europe,Eastern Europe and Comparative Politics: “Transitology and the need for new theory” East European politics and society Agolli, D. (2008) “Ikja nga e mjata tradicionale”, Panorama, Tiranë: Panorama Group, 15 Gusht Angjeli, A. (2010) “Nevoja për Ridimensionimin e ekonomisë shqiptare », Panorama, Tirane : Panorama Group, 5 Shkurt

267

Baze, M. Dervishi, L. Balla, S. (2005) “Pesha elektorale e partive të vogla”, Korrieri, 24 Tetor Baze, T. (2009) “Spastrime në PD”, Tema, 14 shkurt Baze, M. (2009) “ FMN dhe konflikti me familjen Berisha”, Tema, 28 Tetor Baze, H. (2011) “Hannah Arend dhe totalitarizmi shqiptar”, Panorama, Tiranë:Panorama Group, 19 shkurt Berisha, S. (1991) “Pranvera e Demokracisë po vjen: Mesazh drejtuar popullit shqiptar me rastin e zgjedhjeve të 31 Mars-it”, Rilindja Demokratike, 29 Mars. Berisha, S. (2006) “Sukseset e qeverise” 55, 13 Maj Berisha, S. (2007) “Buxheti sumplementar, rritje e re pagash dhe pensionesh”, Standard, 7 Qershor Berisha, S. (2009) “Ratifikimi i MSA, sukses për reformat e qeverisë”, Panorama, Tiranë: Panorama Group, 16 Janar Berisha, S. (2010) “Reformat integruese”, MAPO, Tiranë: UET PRESS Berisha, S. (2010) “ Komisionerët e PS”, Panorama, Tiranë: Panorama Group, 10 Mars Berisha, S. (2011) “Çmimet e larta, rritje taksash për kompanitë celulare” Standard, 13 Janar Bitaj, E. (2011) “Zhvillimi i bujqësisë, bashkimi i fermerëve në kooperativa”, Shqip, 22 Maj Bode, R. (2009) “Efektet e krizës financiare », Shqip, 14 Nëntor Bode, R. (2009) “Roli i FMN”, Shqip, 10 Shkurt Bozdo, E. (2009) “Roli i FMN –së », Panorama, Tiranë : Panorama Group, 14 Prill Bozdo, E (2009) “Nevoja për ridimensionim të marrdhënieve me FMN », Panorama, Tiranë: Panorama Group, 25 Prill Buda, E. (2009) “Intitucionet kushtetuese nuk janë serioze në punën e tyre”, Sot, 4 Shkurt Dervishi , M. (2009)” Rruga e pandryshuar e Ramës”, TEMA, 23 Gusht Godo, S. (2004) “Një anëtar një votë”, USAID & NDI, Tiranë, 25 Tetor Godo, S. (2008) “ Po shkrihen partitë pa identitet”, Korrieri, 19 Gusht Gjinushi, S. (2009) “Edi Rama ka bërë gabime me aleatët”, Gazeta Shqiptare, 22 Gusht Gjinushi, S. (2010) “Xhuvelizmi politik”, Panorama, Tiranë: Panorama Group, 11 Mars Gjokutaj, Ç.(2012) “Politika, konfliktualiteti, televizioni”, MAPO. Tirane:UET PRESS, 13 Maj Hasimja, E. (2008) “Partitë fantazëm nuk marrin as votat e anëtarësis”, Panorama, Tiranë:Panorama Group, 2 Maj Hasani, A. (2000) “Dilema e votës”, Shekulli, 12 Qershor Hoxha, A. (2009) “Fryma e re në PS”, Panorama, Tiranë: Panorama Group, 23 Mars Hoxha, A. (2009) “Ç’organizimi i grupeve të interesit”, Panorama, Tiranë:Panorama Group, 24 Mars Islami, K. (2009) “Sistemi elektoral tregon peshën e partive”, Panorama, Tiranë: Panorama Group, 3 Korrik Islami, K. (2009)“Të kufizojmë mandatin e Ramës në krye të PS – së”, Gazeta Shqiptare, 30 Tetor Islami, K. (2010) “Përtej të ‘majtës kaviar’ dhe të ‘djathtës kasule’”, Panorama,Tiranë: Panorama Group, 14 Tetor Keta, M. (2009) “Identiteti i PS-së ka vdekur. Rama, një nihilist politik”, Panorama, Tiranë: Panorama Group,16 Mars

268

Koçi, P. (2009) “ Sistemi zgjedhorë është antikushtetues”, Panorama, 11 Dhjetor Koci, E. (2010) “Qeveria thyen rekordin e shpenzimeve në 2009, 41 million dollare me shume », Albania, 3 Shkurt Kume, K. (2008) “Deputetet në Kuvend, sipas perqindjeve në rajone dhe në shkallë vendi”, Metropol, 16 Prill Kraja, B. ( 2009) “Përtej së majtës e të djathtës”, Shekulli, 7 Gusht Leke, S. (2007) “Fundi i tranzicionit…?”, Tirana Observer, 21 Qershor Lubonja, F. (2005) “Rreziku Berisha”, Korrieri 19 Qershor Lubonja, F. (2006) “Pergjegjshmëria e shumëfishtë e krizës”, Korrieri, Tiranë, 30 Dhjetor Lubonja, F. (2009) “Nevojë për një shoqëri aktive”, Panorama, Tiranë: Panorama Group, 3 Maj Lubonja, F. (2009) “Lider karizmatik dhe demokracia”,Panorama, Tiranë: Panorama Group, 24 Dhjetor Lubonja, F. (2010) “Për një shoqëri civile ndryshe”, Panorama, Tiranë:Panorama Group, 30 Korrik Lubonja, F. (2010) “Batime djathtas dhe e majta që na duhet” Panorama,Tiranë: Panorama Group, 7 Qershor Malaj, A. (1997) “Kolapsi ekonomik”, Koha Jonë 12 Shtator Malaj, A. (2008) “Efektet e reformave në ekonomi”, Panorama, Tiranë: Panorama Group, 13 Korrik Malaj, A. (2009) “Arroganca e qeverisë ndaj FMN –së », Shqip, 26 Maj Malaj, A. (2009) “FMN dhe nje histori personale”, Revista MAPO, Tirane: UET PRESS Majko, P. (2009) “Programi i PS edhe për pronarët e legalizimet” , Panorama, Tiranë: Panorama Group, 20 Tetor Marku, M. (2008) “Fundi i palavdishëm i partive të vogla”, Panorama, Tiranë: Panorama Group, 9 Gusht Meksi, A. (2009) “Vitet e mia në timonin e qeverisë”, MAPO, Tiranë:UET PRESS Meksi, A. (2006) “Këmbimi i deputetëve dhe fiktiviteti i partive”, Shqip, Tiranë, 24 Nentor Meidani, R. (2004) “Domosdoshmëria e reformimit të partive politike shqiptare”, Panorama,Tiranë: Panorama Group, 28 Tetor Meidani, R. ( 2006) “Prirjet autoritariste” Shekulli, 14 Maj Minxhozi, S. (2009) “Kjo PD e majte, kjo PS e djathte”, MAPO, Tirane:UET PRESS Minxhozi, S. (2006) “Handikapi i sistemit zgjedhor shqiptar dhe profili profesionist i munguar i deputetëve”, Shqip, 2 Tetor Milo, P. (2011) “Te vegjlit: 40 mandate me proporcional kombëtar”, Panorama, Tiranë: Panorama Group, 25 Dhjetor Milo, P. (2009) “Deformimet e sistemit proporcional rajonal”, Panorama, Tiranë: Panorama Group, 10 Tetor Monitor (2009) “Studim i rrjeteve social në Shqipëri”, 27 Prill, f. 13 Mustafaji, B. (2008) “Qeveria ka humbur lidhjet me PD- në”, Shqip, 21 Shkurt. Musliu, E. (2010) “Mangesitë në ligjin për të drejtat e autorit”, MAPO, Tiranë: UET PRESS, 3 Mars Nano, F. (1992) “Fjalim i mbajtur në Kongresin e parë të PS –së”, Zëri i Popullit, 21 Qershor.

269

Nano, F. (1992) “Ne do të luftojmë për një paraqitje dinjitoze në Asamblenë Popullore”, Zëri i Popullit, 26 Mars. Nano, F. ( 2002) “Konkurrenca jo monopol në tregun kombëtar”, Ekonomia, 31 Korrik Nano, F. (2003) “Sfidat e Integrimit Europian të Shqipërisë”, Panorama,Tiranë: Panorama Group, 19 Shkurt Nano, F. (2003) “Thellimi i reformave”. Zëri i Popullit, 9 Nëntor Nano, F. ( 2004) “Fjala e Kryeministrit Nano në Analizën Vjetore të Qeverisë për Vitin 2004”, Tiranë, 24 Janar Nurellari, A. (2008) “Problematika e reformës zgjedhore”, Shqip, 15 prill Nurellari, A. (2007) “Doreheqja politike si evoluim në politikën shqiptare”, Panorama, Tiranë: Panorma Group, 15 Nëntor Nurellari, A (2008) “Ndryshimi i sistemit zgjedhor”, Panorama, Tiranë: Panorama Group, 14 prill Nurellari, A. (2011) “Pragmatizmi politik”, Shqip, 23 Mars Ndoka, N. (2009) “Fati i partive të ashtuquajtura të vogla”, Shqip, 18 Tetor Omari, L. (2010) “Ndarja e pushteteve e cenuar”, Shqip, 20 Qershor Pëllumbi, S. (2005) “Fryma e të majtës », Zëri i Popullit, 20 Mars Poçi, S. (2002) “Privatizimi i Albtelekomit”, Shekulli, 12 Shtator Preçi. Z.(2009) “Efektet e SMA për biznesin shqiptar”, Biznesi, 8 Shkurt Preçi, Z. (1998) “ Financimi i institucioneve ndërkombëtare, shpresa e vetme”, Koha Jonë, 19 Janar Qafmolla,E.(2011) “Të fundit ndër të fundit”, Mapo, http:/ revistamapo.com/lexo.php?d= 3216, 14 Dhjetor Rama, E. (2007) “Fjalim i mbajtur në Kongresin e 11- të të Partisë Socialiste, 26 Maj (Shiko http://www.ps.al/ fjalimi.aspx) Rama, E. (2008) “Paaftësia e qeverisë”, Panorama, Tiranë: Panorama Group, 10 Nëntor Rama, E. (2008) “Intervistë e Edi Ramës”, Shqip, 12 Korrik Rama, E. (2010) “Do të zhbëjmë çdo privatizim të korruptuar », Gazeta Shqiptare, 12 Nëntor Rama. E. (2011) “Statusi, një shans i humbur”, Shqip, 14 Qershor Rama, E, (2011) “Nuk jam dhe nuk do të jem asnjëherë politikan, por për qytetarët », Panorama, Tiranë: Panorama Group, 10 Nëntor Rama, E. (2012) “Integrimi i shqiptarëve”, Panorama, Tiranë: Panorama Group, 18 Janar Rakipi, Y. (1999) “Majtas, djathtas apo bashkë?” Shekulli, 8 Mars Ruci, G. (2008) “Nevoja për reformë zgjedhore”, Panorama, Tiranë: Panorama Group, 18 Prill Ruci, G. (2008) “Sistemi proporcional rajonal”, Gazeta Shqiptare, 24 Nëntor Rrapokushi, A. (2011) “Organizatat fermere – Domosdoshmëri e kohës”, Agrobiznes, 20 Janar Selami, E. (1992) “Socialkomunistët lusin varfërimin: Deklaratë rreth njoftimit të “të dërguarit të posacëm” të“ZP” ”, Rilindja Demokratike, 22 Prill 1992 Suroi, V. (2003) “ Të djathtë e majtë dhe të majtë e djathtë”, Shekulli, 6 Tetor Stefani, A.(2011) “Berisha, një Hitler i demokracisë shqiptare”, TEMA, 11 Nëntor Stefani, A. (2008) “Kritika e Withers dhe ‘diversiteti’ i Berishës”, Shqip, 19 Tetor Stefani, A. (2011) “Berisha, nje Hitler i demokracise shqiptare”, TEMA, 11 Nentor Spahiu, K. (2004) “Një anëtar një votë”, USAID & NDI, Tiranë: 11 Nëntor

270

Vehbiu, A. (2011) “A na duhen më partitë politike” Shekulli, 21 Qershor Xhilaga, O. (2008) “S’jam politikan, por qytetar”, Koha Jonë, 16 Janar Zëri i Popullit (1993) “Privatizimi një grabitje e madhe”, 25 Shtator Zheji, A. (2008) “Ndryshimet antikushtetuese”, Panorama, Tiranë:Panorama Group, 27 Prill www.undp.org.al . (Parë për herë të fundit me 20 Dhjetor, 2009) www.imf.org . (Parë për herë të fundit me 18 Dhjetor, 2009) http://web.worldbank.org . (Parë për herë të fundit me 10 Janar, 2010) http://www.keshilliministrave.al/ . (Parë për herë të fundit me 22 Qershor 2010) www.undp.org.al. (Parë për herë të fundit me 06 Maj, 2010) www.socialbeker.com, (Parë për herë të fundit me 24 Nentor, 2010) www.këshilliministrave.al (Parë për herë të fundit me 9 Maj, 2009

271

XIV. SHTOJCA Shtojca 1. Pyetësori: Sjellja votuese e elektoratit të Tiranës Kodi i anketuesit________ Nr. i pyetësorit_________

Tetor 2012. Anketim: Sjellja votuese e elektoratit të Tiranës

Përshëndetje! Jemi një grup studentësh të shkencave politike në Universitetin e Tiranës dhe në kuadrin e procesit mësimor po zhvillojmë një anketim për sjelljen votuese. Unë do të dëshëroja t’ju bëja disa pyetje, për të cilat do t’ju lutesha që të kisha nga ju përgjigje të hapura, ashtu siç i mendoni ju. Ju siguroj se i gjithë informacioni që do të jepni ju nuk do të bëhet publik dhe ju nuk do të identifikoheni në asnjë rast (do të mbeteni anonim).

Ju falenderoj paraprakisht për bashkëpunimin tuaj.

P.1.

“Parë në përgjithësi, sa i kënaqur jeni ju nga jeta që bëni tani? - Krejt i kënaqur……………………………………………….. - Mjaft i kënaqur …………………………………………........ - Disi i kënaqur ……………………………………………….. - Pak i kënaqur………………………………………………… - Aspak i kënaqur……………………………………………… - Nuk e di……………………………………………………… - Pa përgjigje..............................................................................

KA.1 1 2 3 4 5 8 9

0-9

10

P.2. “Në përgjithësi, a do të thonit që mund t’i besohet njerëzve? - Mund t’i besohet të gjithë njerëzve........................................ - Mund t’i besohet shumicës së njerëzve...........................….. - Duhet të jesh i kujdesshëm..............................................….. - Nuk duhet t’i besohet shumicës së njerëzve.......................... - Nuk duhet t’i besohet askujt…………............................….. - Nuk e di………………………………………………….… - Pa përgjigje…………………………………………………

1 2 3 4 5 8 9

11

P.3. “Sipas jush aktualisht njerëzit në përgjithësi a u besojnë lidërve politikë? - Po, plotësisht..…...............…................................................... - Në një masë të madhe, po.....................……........................... - Po, disi..................................................................................... - Më shumë jo............................................................................ - Absolutisht jo........................................................................... - Nuk e di................................................................................... - Pa përgjigje..............................................................................

1 2 3 4 5 8 9

12

P.4. “Në se Po, cilat nga tiparet e mëposhtme vlerësojnë më shumë te një lider

272

- Që është karizmatik................................................…………. - Paraqitjen e jashtëme.......................................................…… - Oratorinë.........................................................………………. - Moshën..........................................................……………….. - Gjininë..................................................................................... - Përvojën partiake..................................................................... - Përvojën si drejtues i pushtetit qëndror ose lokal.................... - Figurën morale të tij................................................................ - Imazhin që ka krijuar............................................................... - Tjetër: ___________________________________________ - Nuk e di……………………………………………………... - Pa përgjigje……………………………………………….....

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 88 99

13

P.5. “Sipas jush aktualisht njerëzit në përgjithësi a u besojnë partive? - Po, plotësisht............................................……........................ - Në një masë të madhe, po ..................................…................. - Po, disi.......................................….…..................................... - Më shumë jo.......................................................…................. - Absolutisht jo.......................................…................................ - Nuk e di……………………………………………………... - Pa përgjigje……………………………………………….....

1 2 3 4 5 8 9

14

P.6. “Nëse Po, i besojnë një partie sepse Ajo: - I ndihmon në rritjen e mirëqenies së familjes së tyre............... - Luan një rol të rëndësishëm në zhvillimin e ekonomisë së vendit…………………………………………. - I jep favore (punësim, licencë biznesi etj.).............................. - Familja e tyre e mbështet atë parti...................................…… - Identifikojnë veten e tyre me këtë parti................................... - Pëlqejnë liderin e asaj partie.................................................... - Tjetër____________________________________________ -Nuk e di……………………………………………………..... -Pa përgjigje……………………………………………….......

1 2 3 4 5 6 7 8 9

15

P.7. “Në përgjithësi, a do të thoni se jeni: - Shumë i/e lumtur.............................................................……. - Mjaft i/e lumtur...............................................................……. - Disi i/e lumtur……………………………………………….. - Jo shumë i/e lumtur.........................................................……. - Aspak i/e lumtur?”..........................................................……. -Nuk e di…………………………………………………….... -Pa përgjigje………………………………………………......

1 2 3 4 5 8 9

16

P.8. “A i njihni programet e partive politike në vendin tonë? - Po, për të gjitha partitë ………………………………………. - Po, për shumicën e tyre …...……………………………….... - Po, për disa prej tyre ………………………………..……...... - Po, vetëm për një parti ……………………………………....

1 2 3 4 5

17

273

- Jo, për asnjë parti ……………………………………............ - Nuk e di……………………………………………………... - Pa përgjigje…………………………………………………..

8 9

P.9. “Nëse po, në ç’mënyrë e keni njohur programin partiak? - Nga fletpalosje të përgatitura nga partia përkatëse.................. - Nga posterat e ekspozuara gjatë fushatave elektorale.............. - Nga kandidatët e partive gjatë takimeve elektorale................. - Nga spotet televizive............................................................... - Nga debatet televizive............................................................. - Nga gazetat.............................................................................. - Nga interneti............................................................................ - Tjetër (specifiko)___________________________________ - Nuk e di………………………………………………….….. - Pa përgjigje……………………………………………….....

1 2 3 4 5 6 7 8 88 99

18

P10 “A mendoni se njerëzit në përgjithësi dinë të dallojnë nëse programi i një partie i përket krahut politik që ajo pretendon t’i përkas? - Po, plotësisht........................................................................... - Po, në një masë të madhe........................................................ - Po, disi.................................................................................... - Më shumë, jo.......................................................................... - Aspak...................................................................................... - Nuk e di………………………………………………….….. - Pa përgjigje……………………………………………….....

1 2 3 4 5 8 9

19

P11 “Nëse po, sipas jush a mund të thuhet që elektorati i djathtë i PD dallon mospërputhje midis programit të PD dhe krahut ideologjik të djathtë që ajo pretendon t’i përkas? - Aspak...................................................................................... - Më shumë, jo........................................................................... - Po, disi.................................................................................... - Po, në një masë të madhe........................................................ - Po, plotësisht........................................................................... - Nuk e di………………………………………………….….. - Pa përgjigje……………………………………………….....

1 2 3 4 5 8 9

20

P12. “Në përgjithësi, a do të thonit që njerëzit kanë bindje të caktuara politike? - Po, plotësisht........................................................................... - Po, në një masë të madhe........................................................ - Po, disi.................................................................................... - Më shumë, jo.......................................................................... - Aspak...................................................................................... - Nuk e di………………………………………………….….. - Pa përgjigje……………………………………………….....

1 2 3 4 5 8 9

21

P13. “Po qe se njerëzit dinë të dallojnë nëse programi i një partie i përket krahut politik që ajo pretendon t’i përkas, sipas jush a mund të thuhet që elektorati i majtë i PS dallon mospërputhje

274

midis programit të PS dhe krahut ideologjik të majtë që ajo pretendon t’i përkas? - Po, plotësisht........................................................................... - Po, në një masë të madhe........................................................ - Po, disi..................................................................................... - Më shumë, jo.......................................................................... - Aspak...................................................................................... - Nuk e di………………………………………………….….. - Pa përgjigje……………………………………………….....

1 2 3 4 5 8 9

22

P14 “Po ashtu, sipas jush a mund të thuhet që elektorati i majtë i LSI dallon mospërputhje midis programit të LSI dhe krahut ideologjik të majtë që ajo pretendon t’i përkas? - Aspak...................................................................................... - Më shumë, jo.......................................................................... - Po, disi.................................................................................... - Po, në një masë të madhe........................................................ - Po, plotësisht........................................................................... - Nuk e di………………………………………………….….. - Pa përgjigje……………………………………………….....

1 2 3 4 5 8 9

23

P15 “Në të tilla raste, a mendoni ju që, në rast mospërputhje midis programit të partive dhe krahut ideologjik që ato pretendojnë t’i përkasin, elektorati do të reagojë me mosvotim për ato parti? - Po, plotësisht........................................................................... - Po, në një masë të madhe........................................................ - Po, disi..................................................................................... - Më shumë, jo........................................................................... - Aspak...................................................................................... - Nuk e di………………………………………………….….. - Pa përgjigje……………………………………………….....

1 2 3 4 5 8 9

24

P16 “Në ç’masë mendoni se keni lirinë për të zgjedhur dhe kontrollin mbi jetën tuaj?” - Aspak...................................................................................... - Më shumë, jo.......................................................................... - Po, disi.................................................................................... - Po, në një masë të madhe........................................................ - Po, plotësisht........................................................................... - Nuk e di………………………………………………….….. - Pa përgjigje……………………………………………….....

1 2 3 4 5 8 9

25

P17 “Sipas jush, a mund të thuhet se opinioni i përgjithshëm nuk gjykon se duhet ndëshkuar ndonjë parti thjesht për faktin se programi i saj nuk përputhet plotësisht ose në një masë të madhe me krahun ideologjik që ajo pretendon t’i përkasë? - Po, plotësisht........................................................................... - Po, në një masë të madhe........................................................ - Po, disi.....................................................................................

1 2 3

26

275

- Më shumë, jo........................................................................... - Aspak...................................................................................... - Nuk e di………………………………………………….….. - Pa përgjigje……………………………………………….....

4 5 8 9

P.18 “Nëse po, a do të thotë kjo se shumica e votuesve në vendin tonë më shumë se karakterin ideologjik të programit, vlerësojnë faktin që ai i shërben më shumë objektivit të shndërrimit të vendit tonë në një vend të zhvilluar europian? - Aspak...................................................................................... - Më shumë, jo.......................................................................... - Po, disi.................................................................................... - Po, në një masë të madhe........................................................ - Po, plotësisht........................................................................... - Nuk e di………………………………………………….….. - Pa përgjigje……………………………………………….....

1 2 3 4 5 8 9

27

P.19 “Dihet se zakonisht njerëzit i dallojnë nga bindjet politike si të majtë ose të djathtë. Ju ku do ta vendosnit më shumë veten tuaj: - Në ekstremin e majtë.............................................................. - Në krahun e majtë...............................................................… - Në qendrën e majtë.........................................................…… - Në qendrën e djathtë..........................................................…. - Në krahun e djathtë..........................................................…... - Në ekstremin e djathtë............................................................ - Në asnjë krah.......................................................................... - Tjetër___________________________________________ - Nuk e di………………………………………………….. - Pa përgjigje…………………………………………….…

1 2 3 4 5 6 7 8 88 99

28

P.20 “Me aq sa ju dini, në përgjithësi njerëzit e konsiderojnë PS si parti: - Në ekstremin e majtë.............................................................. - Në krahun e majtë...............................................................… - Në qendrën e majtë.........................................................…… - Në qendrën e djathtë..........................................................…. - Në krahun e djathtë..........................................................…... - Në ekstremin e djathtë............................................................ - Në asnjë krah.......................................................................... - Tjetër___________________________________________ - Nuk e di…………………………………………………...... - Pa përgjigje…………………………………………….…...

1 2 3 4 5 6 7 8 88 99

29

P.21 “Me aq sa ju dini, në përgjithësi njerëzit e konsiderojnë PD si parti: - Në ekstremin e majtë.............................................................. - Në krahun e majtë...............................................................… - Në qendrën e majtë.........................................................…… - Në qendrën e djathtë..........................................................….

1 2 3 4

30

276

- Në krahun e djathtë..........................................................…... - Në ekstremin e djathtë............................................................ - Në asnjë krah.......................................................................... - Tjetër___________________________________________ - Nuk e di…………………………………………………...... - Pa përgjigje…………………………………………….…...

5 6 7 8 88 99

P.22

“Me aq sa ju dini, në përgjithësi njerëzit e konsiderojnë LSI si parti: - Në ekstremin e majtë.............................................................. - Në krahun e majtë...............................................................… - Në qendrën e majtë.........................................................…… - Në qendrën e djathtë..........................................................…. - Në krahun e djathtë..........................................................…... - Në ekstremin e djathtë............................................................ - Në asnjë krah.......................................................................... - Tjetër___________________________________________ - Nuk e di…………………………………………………...... - Pa përgjigje…………………………………………….…...

1 2 3 4 5 6 7 8 88 99

31

P.23 “Sipas jush, a mendojnë njerëzit në përgjithësi se veprimet e reformat e ndërmarra nga PS kur ishte në pushtet binin ndesh me programet e deklaruara nga ajo gjatë fushatës elektorale të viteve 1998 dhe 2001? - Ishin krejtësisht në kundërshtim me programin e deklaruar.. - Nuk përputheshin në një masë të konsiderueshme me pikat e programit.............................................................. - Mund të konsiderohen disi të përputhshme me pikat e programit............................................................... - Më shumë kishin të bënin me pikat e programit.................... - Përputheshin plotësisht me pikat e programit........................ - Tjetër___________________________________________ - Nuk e di…………………………………………………...... - Pa përgjigje…………………………………………….…...

1 2 3 4 5 6 8 9

32

P.24 “Nëse po, a mendoni ju që, në rast mospërputhje midis programit të PS dhe vendimeve në qeverisje, elektorati ka reaguar me mosvotim për PS në zgjedhjet e rradhës? - Po, plotësisht........................................................................... - Po, në një masë të madhe........................................................ - Po, disi..................................................................................... - Më shumë, jo........................................................................... - Aspak...................................................................................... - Nuk e di………………………………………………….….. - Pa përgjigje……………………………………………….....

1 2 3 4 5 8 9

33

P.25 “Sipas jush, a mendoni se në përgjithësi për veprimtarinë e PD në pushtet thuhet se ajo bie ndesh me programin e deklaruar gjatë fushatave elektorale të viteve 2005 dhe 2009 ? - Përputheshin plotësisht me pikat e programit.........................

1

34

277

- Më shumë kishin të bënin me pikat e programit..................... - Mund të konsiderohen disi të përputhshme me pikat e programit............................................................... - Nuk përputheshin në një masë të konsiderueshme me pikat e programit.............................................................. - Ishin krejtësisht në kundërshtim me programin e deklaruar.. - Tjetër___________________________________________ - Nuk e di…………………………………………………...... - Pa përgjigje…………………………………………….…...

2 3 4 5 6 8 9

P.26 “Nëse po, a mendoni ju që, në rast mospërputhje midis programit të partisë dhe vendimeve të qeverisë, elektorati ka reaguar me mosvotim për PD në zgjedhjet e rradhës? - Aspak...................................................................................... - Më shumë, jo........................................................................... - Po, disi..................................................................................... - Po, në një masë të madhe........................................................ - Po, plotësisht........................................................................... - Nuk e di………………………………………………..…..... - Pa përgjigje…………………………………………….…....

1 2 3 4 5 8 9

35

P.27 “Sipas jush, njerëzit kur shkojnë të votojnë në zgjedhjet parlamentare bazohen: - Vetëm te partia që preferojnë.................................................. - Kryesisht te partia që preferojnë.............................................. - Edhe te partia që preferojnë edhe te kandidati që ajo paraqet. - Më shumë te personaliteti i kandidatit..................................... - Vetëm te personaliteti i kandidatit........................................... - Nuk e di………………………………………………..…..... - Pa përgjigje…………………………………………….….....

1 2 3 4 5 8 9

36

278

P.28

Sipas jush, njerëzit kur shkojnë të votojnë në zgjedhjet lokale bazohen - Vetëm te partia që preferojnë.................................................. - Kryesisht te partia që preferojnë.............................................. - Edhe te partia që preferojnë edhe te kandidati që ajo paraqet. - Më shumë te personaliteti i kandidatit..................................... - Vetëm te personaliteti i kandidatit........................................... - Nuk e di………………………………………………..…..... - Pa përgjigje…………………………………………….….....

1 2 3 4 5 8 9

37

P.30

Në përgjithësi, lidhur me gjendjen financiare familjare jeni - Krejt i kënaqur……………………………………………….. - Mjaft i kënaqur …………………………………………........ - Disi i kënaqur ……………………………………………….. - Pak i kënaqur………………………………………………… - Aspak i kënaqur……………………………………………… - Nuk e di……………………………………………………… - Pa përgjigje..............................................................................

1 2 3 4 5 8 9

38

P.31

Gjinia: - Femër………………………………………………………… - Mashkull………………………………………………………

1 2

39

P.32

Viti i lindjes: -___________________________________ -Pa përgjigje……………………………………………..........

1 9

40

P.33 Shkalla e arsimimit: - Pa arsim……………………………………………………… - Arsim fillor………………………………………….……….. - Arsim 8-vjeçar………………………………………………. - Arsim professional 2-vjeçar…………………….…………… - Arsim i mesëm i përgjithshëm………………………………. - Arsim i mesëm professional…………………….……........... - Arsim i lartë…………………………………………………. - Universitet……………………………………………........... - Me tituj ose grada shkencore (brenda vendit)…………......... - Me tituj ose grada shkencore (jashtë ose edhe brenda vendit)…………………………......... - Nuk e di...................…………………………………........... - Pa përgjigje..............…………………………………...........

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 88 99

41

279

P.34

Statusi civil: - Beqar/e.............…………………………………................... - Bashkëjeton.............…………………………………........... - I/e martuar.............………………………………….............. - I/e divorcuar.............…………………………………........... - I/e ndarë.............………………………………….................. - I/e ve.............………………………………….......................

1 2 3 4 5 6

42

P.35

Fusha e profesionit: - Arsim……………………………………………………....... - Mjekësi (stomatologji, farmaci, etj)……………….……....... - Inxhinieri………………………………………………......... - Ushtarak…………………………………………….…......... - Agronomi………………………………………….……....... - Zooteknikë………………………………………….…......... - Drejtësi…………………………………………………........ - Gazetari…………………………………………….….......... - Shkencat sociale………………………………...….…......... - Shkencat filologjike…………………………….……........... - Ekonomi…………………………………………...….......... - Tjetër[specifiko]:__________________________________ - Nuk e di……………………………………………….......... -P a përgjigje……………………………………………........

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 88 99

43

P.36 “Në anketimet për problemet sociale zakonisht kërkohet edhe një e dhënë e përafërt mbi të ardhurat familjare. Në këtë kuadër do të dëshëronim të kishim një informacion të tillë, duke ju garantuar se ai nuk do t’i bëhet e ditur askujt tjetër. Në shkallën e mëposhtëme zgjidhni një diapazon që i korespondon mesatarisht të ardhurave tuaja familjare: r = më pak se 25,000 lekë……………………………………. t = midis 25,000 dhe 45,000 lekë…………………………….. z = midis 45,000 dhe 60, 000 lekë…………………………… q = midis 60, 000 dhe 90, 000 lekë…………………………... n = midis 90, 000 dhe 120, 000 lekë…………………………. u = midis 120, 000 dhe 200, 000 lekë………………………... k = midis 200, 000 dhe 35 000 lekë………………………….. i = midis 350, 000 dhe 650, 000 lekë….……………………... j = midis 650, 000 dhe 1,000,000 lekë……………………….. k= më shumë se 1, 000,000 lekë……………………………... - Nuk e di…………………………………………………….. - Pa përgjigje………………………………………………….

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 88 99

44

P.37 P.38

A jeni i/e punësuar? - Po........................................................................................... - Jo............................................................................................ Në se Po, jeni i/e punësuar me: - Kohë të plotë (mbi 30 orë në javë)........................................

1 2

1

45 46

280

P.39 P.40

- Kohë të pjesëshme (nën 30 orë në javë)................................ - Tjetër: __________________________________________ Në se Po, jeni i/e punësuar në: - Shtet....................................................................................... - Privat...................................................................................... - I/e vetëpunësuar..................................................................... - Tjetër: __________________________________________ Në se Jo, ju merrni: - Asistencë nga shteti............................................................... - Pension................................................................................... - Ndihmë nga të afërm emigrant.............................................. - Ndihmë nga insitucione/bamirës të ndryshëm....................... - Tjetër: __________________________________________ - Pa përgjigje.............................................................................

2 3

1 2 3 4

1 2 3 4 5 9

47 48

P.41 Ju banoni në qytetin e Tiranës prej: - Më pak se 5 vjet..................................................................... - Nga 5 – 10 vjet....................................................................... - Nga 10 – 15 vjet..................................................................... - Nga 15 – 20 vjet..................................................................... - Nga 20 – 30 vjet..................................................................... - Nga 30 – 50 vjet..................................................................... - Mbi 50 vjet............................................................................. - Jam lindur e rritur në Tiranë.................................................. - Tjetër: __________________________________________ - Pa përgjigje.............................................................................

1 2 3 4 5 6 7 8 9 99

49

P.34 P.35

* * *

PYETJE PËR ANKETUESIN KA

Gjatë intervistës personi ishte: 1. Shumë i interesuar................................................................ 2. Mjaft i interesuar.................................................................. 3. Pak i interesuar..................................................................... Klasa e nivelit të jetesës 1. Shumë mirë nga gjendja...................................................… 2. E mesme e lartë................................................................… 3. E mesme e ulët.................................................................… 4. Modeste............................................................................…

* * *

PYETJE PËR GRUPIN REALIZUES

Zona ku u realizua intervista: ________________________

2

1 2 3

1 2 3 4

1

0-9 10 11 12

281

P.36P.37

Rruga ku u realizua intervista:....…………………………… 2

282

Shtojca 2: TABELAT E FREKUENCAVE

Parë në përgjithësi, sa i kënaqur jeni ju nga jeta që bëni tani?

Frequency Percent Valid

Percent Cumulative

Percent

Valid Krejt i kënaqur 28 6.8 6.8 6.8

Mjaft i kënaqur 81 19.8 19.8 26.7

Disi i kënaqur 171 41.7 41.8 68.5

Pak i kënaqur 63 15.4 15.4 83.9

Aspak i kënaqur 65 15.9 15.9 99.8

Nuk e di 1 .2 .2 100.0

Total 409 99.8 100.0

Missing

System 1 .2

Total 410 100.0

Në përgjithësi, a do të thonit që mund t’i besohet njerëzve?

Frequency Percent

Valid Percent

Cumulative Percent

Valid Mund t’i besohet të gjithë njerëzve

3 .7 .7 .7

Mund t’i besohet shumicës së njerëzve

19 4.6 4.6 5.4

Duhet të jesh i kujdesshëm 207 50.5 50.5 55.9

Nuk duhet t’i besohet shumicës së njerëzve

85 20.7 20.7 76.6

Nuk duhet t’i besohet askujt 96 23.4 23.4 100.0

Total 410 100.0 100.0

Sipas jush aktualisht njerëzit në përgjithësi a u besojnë lidërve politikë?

Frequency Percent

Valid Percent

Cumulative Percent

Valid 2 .5 .5 .5

283

Po, plotësisht 17 4.1 4.1 4.6

Në një masë të madhe, po 80 19.5 19.5 24.1

Po, disi 92 22.4 22.4 46.6

Më shumë jo 118 28.8 28.8 75.4

Absolutisht jo 97 23.7 23.7 99.0

Nuk e di 1 .2 .2 99.3

Pa përgjigje 2 .5 .5 99.8

te gjitha 1 .2 .2 100.0

Total 410 100.0 100.0

Nëse Po, cilat nga tiparet e mëposhtme vlerësojnë më shumë te një lider?

Frequency Percent

Valid Percent

Cumulative Percent

Valid 201 49.0 49.0 49.0

Që është karizmatik 14 3.4 3.4 52.4

Tjetër 1 .2 .2 52.7

Paraqitjen e jashtëme 3 .7 .7 53.4

Oratorin 23 5.6 5.6 59.0

Moshën 4 1.0 1.0 60.0

Gjininë 3 .7 .7 60.7

Përvojën partiake 41 10.0 10.0 70.7

Përvojën si drejtues i pushtetit 30 7.3 7.3 78.0

Figurën morale të tij 24 5.9 5.9 83.9

Nuk e di 4 1.0 1.0 84.9

Imazhin që ka krijuar 52 12.7 12.7 97.6

Pa përgjigje 6 1.5 1.5 99.0

ato qe bertasin 1 .2 .2 99.3

interesi 1 .2 .2 99.5

personalitetin 1 .2 .2 99.8

sinqeriteti 1 .2 .2 100.0

Total 410 100.0 100.0

284

Sipas jush aktualisht njerëzit në përgjithësi a u besojnë partive?

Frequency Percent

Valid Percent

Cumulative Percent

Valid Po, plotësisht 19 4.6 4.7 4.7

Në një masë të madhe, po 84 20.5 20.6 25.3 Po, disi 117 28.5 28.7 54.1

Më shumë jo 112 27.3 27.5 81.6

Absolutisht jo 70 17.1 17.2 98.8

Nuk e di 2 .5 .5 99.3

Pa përgjigje 3 .7 .7 100.0

Total 407 99.3 100.0

Missing System 3 .7

Total 410 100.0

Nëse Po, i besojnë një partie sepse Ajo:

Frequency Percent

Valid Percent

Cumulative Percent

Valid 169 41.2 41.2 41.2

I ndihmon në rritjen e mirëqenies së familjes së tyre

29 7.1 7.1 48.3

Luan një rol të rëndësishëm në zhvillimin e ekonomisë së vendit

16 3.9 3.9 52.2

I jep favore (punësim, licencë biznesi etj.)

100 24.3 24.3 76.6

Familja e tyre e mbështet atë parti

22 5.4 5.4 82.0

Identifikojnë veten e tyre me këtë parti

22 5.4 5.4 87.3

Pëlqejnë liderin e asaj partie 37 9.0 9.0 96.3

Tjetër 3 .7 .7 97.1

Tjetër: të gjitha 1 .2 .2 97.3

285

Nuk e di 3 .7 .7 98.0

Pa përgjigje 7 1.7 1.7 99.8

Nivel i ulët 1 .2 .2 100.0

Total 410 100.0 100.0

A i njihni programet e partive politike në vendin tonë?

Frequency Percent

Valid Percent

Cumulative Percent

Valid Po,për të gjitha partitë 22 5.4 5.4 5.4

Po, për shumicën e tyre 42 10.2 10.3 15.6

Po, për disa prej tyre 147 35.9 35.9 51.6

Po, vetëm për një parti 49 12.0 12.0 63.6

Jo, për asnjë parti 143 34.9 35.0 98.5

Nuk e di 6 1.5 1.5 100.0

Total 409 99.8 100.0

Missing System 1 .2

Total 410 100.0

Nëse po, në ç’mënyrë e keni njohur programin partiak?

Frequency Percent

Valid Percent

Cumulative Percent

Valid 140 34.1 34.1 34.1

Nga fletpalosje të përgatitura nga partia përkatëse

12 2.9 2.9 37.1

Nga posterat e ekspozuara gjatë fushatave elektorale

13 3.2 3.2 40.2

Nga kandidatët e partive gjatë takimeve elektorale

52 12.7 12.7 52.9

Nga spotet televizive 32 7.8 7.8 60.7

Nga debatet televizive 114 27.8 27.8 88.5

Nga gazetat 20 4.9 4.9 93.4

Nga interneti 14 3.4 3.4 96.8

286

Tjetër (specifiko) 1 .2 .2 97.1

Tjetër: të gjitha 3 .6 .6 97.9

Tjetër: nga të tjerët 1 .2 .2 98.1

Tjetër: nga statusi 1 .2 .2 98.3

Tjetër: puna e bërë 2 .5 .5 98.8

Tjetër: statusin e partisë 1 .2 .2 99.0

Pa përgjigje 4 1.0 1.0 100.0

Total 410 100.0 100.0

A mendoni se njerëzit në përgjithësi dinë të dallojnë nëse programi i një partie i

përket krahut politik që ajo pretendon t’i përkas?

Frequency Percent Valid

Percent Cumulative

Percent

Valid Po, plotësisht 31 7.6 7.7 7.7

Po, në një masë të madhe 73 17.8 18.1 25.7

Po, disi 98 23.9 24.3 50.0

Më shumë, jo 140 34.1 34.7 84.7

Aspak 44 10.7 10.9 95.5

Nuk e di 1 .2 .2 95.8

Pa përgjigje 17 4.1 4.2 100.0

Total 404 98.5 100.0

Missing System 6 1.5

Total 410 100.0

“Nëse po, sipas jush a mund të thuhet që elektorati i djathtë i PD dallon

mospërputhje midis programit të PD dhe krahut ideologjik të djathtë që ajo pretendon t’i përkas?

Frequency Percent

Valid Percent

Cumulative Percent

Valid Aspak 34 8.3 12.9 12.9

Më shumë, jo 44 10.7 16.7 29.7

Po, disi 80 19.5 30.4 60.1

287

Po, në një masë të madhe 61 14.9 23.2 83.3

Po, plotësisht 20 4.9 7.6 90.9

Nuk e di 14 3.4 5.3 96.2

Pa përgjigje 10 2.4 3.8 100.0

Total 263 64.1 100.0

Missing System 147 35.9

Total 410 100.0

Në përgjithësi, a do të thonit që njerëzit kanë bindje të caktuara politike?

Frequency Percent

Valid Percent

Cumulative Percent

Valid Po, plotësisht 67 16.3 16.8 16.8

Po, në një masë të madhe 140 34.1 35.0 51.8

Po, disi 99 24.1 24.8 76.5

Më shumë, jo 66 16.1 16.5 93.0

Aspak 23 5.6 5.8 98.8

Nuk e di 5 1.2 1.2 100.0

Total 400 97.6 100.0

Missing System 10 2.4

Total 410 100.0

“Po qe se njerëzit dinë të dallojnë nëse programi i një partie i përket krahut politik

që ajo pretendon t’i përkas, sipas jush a mund të thuhet që elektorati i majtë i PS dallon mospërputhje midis programit të PS dhe krahut ideologjik të majtë që ajo

pretendon t’i përkas?

Frequency Percent Valid

Percent Cumulative

Percent

Valid Po, plotësisht 33 8.0 11.2 11.2

Po, në një masë të madhe 76 18.5 25.8 36.9

Po, disi 92 22.4 31.2 68.1

Më shumë, jo 42 10.2 14.2 82.4

Aspak 23 5.6 7.8 90.2

288

Nuk e di 16 3.9 5.4 95.6

Pa përgjigje 13 3.2 4.4 100.0

Total 295 72.0 100.0

Missing System 115 28.0

Total 410 100.0

“Po ashtu, sipas jush a mund të thuhet që elektorati i majtë i LSI dallon

mospërputhje midis programit të LSI dhe krahut ideologjik të majtë që ajo pretendon t’i përkas?

Frequency Percent

Valid Percent

Cumulative Percent

Valid Aspak 25 6.1 8.3 8.3

Më shumë, jo 47 11.5 15.6 23.8

Po, disi 80 19.5 26.5 50.3

Po, në një masë të madhe 73 17.8 24.2 74.5

Po, plotësisht 36 8.8 11.9 86.4

Nuk e di 24 5.9 7.9 94.4

Pa përgjigje 17 4.1 5.6 100.0

Total 302 73.7 100.0

Missing System 108 26.3

Total 410 100.0

Në të tilla raste, a mendoni ju që, në rast mospërputhje midis programit të partive dhe krahut ideologjik që ato pretendojnë t’i përkasin, elektorati do të reagojë me

mosvotim për ato parti?

Frequency Percent Valid

Percent Cumulative

Percent

Valid Po, plotësisht 60 14.6 18.8 18.8

Po, në një masë të madhe 59 14.4 18.5 37.3

Po, disi 72 17.6 22.6 59.9

Më shumë, jo 77 18.8 24.1 84.0

Aspak 27 6.6 8.5 92.5

Nuk e di 10 2.4 3.1 95.6

289

Pa përgjigje 14 3.4 4.4 100.0

Total 319 77.8 100.0

Missing System 91 22.2

Total 410 100.0

“Në ç’masë mendoni se keni lirinë për të zgjedhur dhe kontrollin mbi jetën tuaj?”

Frequency Percent

Valid Percent

Cumulative Percent

Valid Aspak 28 6.8 6.9 6.9

Më shumë, jo 20 4.9 4.9 11.8

Po, disi 104 25.4 25.6 37.3

Po, në një masë të madhe 99 24.1 24.3 61.7

Po, plotësisht 153 37.3 37.6 99.3

Nuk e di 2 .5 .5 99.8

Pa përgjigje 1 .2 .2 100.0

Total 407 99.3 100.0

Missing System 3 .7

Total 410 100.0

Sipas jush, a mund të thuhet se opinioni i përgjithshëm nuk gjykon se duhet

ndëshkuar ndonjë parti thjesht për faktin se programi i saj nuk përputhet plotësisht ose në një masë të madhe me krahun ideologjik që ajo pretendon t’i përkasë?

Frequency Percent

Valid Percent

Cumulative Percent

Valid Po, plotësisht 76 18.5 18.6 18.6

Po, në një masë të madhe 92 22.4 22.5 41.2

Po, disi 78 19.0 19.1 60.3

Më shumë, jo 87 21.2 21.3 81.6

Aspak 48 11.7 11.8 93.4

Nuk e di 19 4.6 4.6 98.0

Pa përgjigje 8 2.0 2.0 100.0

Total 408 99.5 100.0

290

Missing System 2 .5

Total 410 100.0

Nëse po, a do të thotë kjo se shumica e votuesve në vendin tonë më shumë se karakterin ideologjik të programit, vlerësojnë faktin që ai i shërben më shumë

objektivit të shndërrimit të vendit tonë në një vend të zhvilluar europian?

Frequency Percent Valid

Percent Cumulative

Percent

Valid Aspak 24 5.9 8.9 8.9

Më shumë, jo 30 7.3 11.1 20.0

Po, disi 57 13.9 21.1 41.1

Po, në një masë të madhe 111 27.1 41.1 82.2

Po, plotësisht 37 9.0 13.7 95.9

Nuk e di 3 .7 1.1 97.0

Pa përgjigje 8 2.0 3.0 100.0

Total 270 65.9 100.0

Missing System 140 34.1

Total 410 100.0

Dihet se zakonisht njerëzit i dallojnë nga bindjet politike si të majtë ose të djathtë. Ju

ku do ta vendosnit më shumë veten tuaj:

Frequency Percent Valid

Percent Cumulative

Percent

Valid 1 .2 .2 .2

Në ekstremin e majtë 12 2.9 2.9 3.2

Në krahun e majtë 69 16.8 16.8 20.0

Në qendrën e majtë 35 8.5 8.5 28.5

Në qendrën e djathtë 38 9.3 9.3 37.8

Në krahun e djathtë 95 23.2 23.2 61.0

Në ekstremin e djathtë 5 1.2 1.2 62.2

Në asnjë krah 132 32.2 32.2 94.4

291

Tjetër 4 1.0 1.0 95.4

Tjetër: askund 1 .2 .2 95.6

Tjetër: qendër 3 .6 .6 96.3

Nuk e di 2 .5 .5 96.9

Pa përgjigje 8 2.0 2.0 98.9

Tjetër: asnjanës 1 .2 .2 99.1

Tjetër: Dem.sociale 1 .2 .2 99.4

Tjetër: depolitizuar 1 .2 .2 99.6

Tjetër: një kombinim i tyre 1 .2 .2 99.8

Tjetër: pa bindje 1 .2 .2 100.0

Total 410 100.0 100.0

“Me aq sa ju dini, në përgjithësi njerëzit e konsiderojnë PS si parti:

Frequency Percent

Valid Percent

Cumulative Percent

Valid 2 .5 .5 .5

Në ekstremin e majtë 59 14.4 14.4 14.9

Në krahun e majtë 193 47.1 47.1 62.0

Në qendrën e majtë 88 21.5 21.5 83.4

Në qendrën e djathtë 4 1.0 1.0 84.4

Në krahun e djathtë 8 2.0 2.0 86.3

Në ekstremin e djathtë 4 1.0 1.0 87.3

Në asnjë krah 15 3.7 3.7 91.0

Tjetër 5 1.2 1.2 92.2

Tjetër: Nuk dallohet qartë 1 .2 .2 92.4

Tjetër :Social demokrate 1 .2 .2 92.6

Qendër 1 .2 .2 92.8

Nuk e di 21 5.1 5.1 98.1

Pa përgjigje 8 1.9 1.9 100.0

Total 410 100.0 100.0

292

“Me aq sa ju dini, në përgjithësi njerëzit e konsiderojnë PD si parti:

Frequency Percent Valid

Percent Cumulative

Percent

Valid 1 .2 .2 .2

Në ekstremin e majtë 10 2.4 2.4 2.7

Në krahun e majtë 6 1.5 1.5 4.1

Në qendrën e majtë 6 1.5 1.5 5.6

Në qendrën e djathtë 87 21.2 21.2 26.8

Në krahun e djathtë 184 44.9 44.9 71.7

Në ekstremin e djathtë 69 16.8 16.8 88.5

Në asnjë krah 13 3.2 3.2 91.7

Tjetër 5 1.2 1.2 92.9

Nuk e di 22 5.3 5.3 98.3

Pa përgjigje 5 1.2 1.2 99.6

Tjetër: askund 1 .2 .2 99.8

Tjetër: nuk dalloj qartë 1 .2 .2 100.0

Total 410 100.0 100.0

Me aq sa ju dini, në përgjithësi njerëzit e konsiderojnë LSI si parti:

Frequency Percent

Valid Percent

Cumulative Percent

Valid 14 3.4 3.4 3.4

Në ekstremin e majtë 8 2.0 2.0 5.4

Në krahun e majtë 64 15.6 15.6 21.0

Në qendrën e majtë 59 14.4 14.4 35.4

Në qendrën e djathtë 28 6.8 6.8 42.2

Në krahun e djathtë 60 14.6 14.6 56.8

Në ekstremin e djathtë 10 2.4 2.4 59.3

Në asnjë krah 93 22.7 22.7 82.0

Tjetër 10 2.4 2.4 84.4

Tjetër: askund 2 .5 .5 84.9

293

Tjetër: në qendër 9 1.9 1.9 86.8

Tjetër: të dyja anët 5 1.1 1.1 87.9

Tjetër: të gjitha 3 .6 .6 88.5

Tjetër: e lëkundur 1 .2 .2 88.7

Tjetër: nga ti interesoj 3 .6 .6 89.3

Nuk e di 30 7.3 7.1 97.4

Pa përgjigje 11 2.6 2.6 100.0

Total 410 100.0 100.0

Sipas jush, a mendojnë njerëzit në përgjithësi se veprimet e reformat e ndërmarra nga

PS kur ishte në pushtet binin ndesh me programet e deklaruara nga ajo gjatë fushatës elektorale të viteve 1998 dhe 2001?

Frequency Percent

Valid Percent

Cumulative Percent

Valid Ishin krejtësisht në kundërshtim me programin e deklaruar

76 18.5 18.7 18.7

Ishin krejtësisht në kundërshtim me programin e deklaruar

116 28.3 28.6 47.3

Mund të konsiderohen disi të përputhshme me pikat e programit

85 20.7 20.9 68.2

Më shumë kishin të bënin me pikat e programit

29 7.1 7.1 75.4

Përputheshin plotësisht me pikat e programit

19 4.6 4.7 80.0

Tjetër 1 .2 .2 80.3

Nuk e di 66 16.1 16.3 96.6

Pa përgjigje 14 3.4 3.4 100.0

Total 406 99.0 100.0

Missing System 4 1.0

Total 410 100.0

294

“Nëse po, a mendoni ju që, në rast mospërputhje midis programit të PS dhe

vendimeve në qeverisje, elektorati ka reaguar me mosvotim për PS në zgjedhjet e rradhës?

Frequency Percent

Valid Percent

Cumulative Percent

Valid Po, plotësisht 38 9.3 13.5 13.5

Po, në një masë të madhe 73 17.8 26.0 39.5

Po, disi 68 16.6 24.2 63.7

Më shumë, jo 45 11.0 16.0 79.7

Aspak 22 5.4 7.8 87.5

Nuk e di 18 4.4 6.4 94.0

Pa përgjigje 17 4.1 6.0 100.0

Total 281 68.5 100.0

Missing System 129 31.5

Total 410 100.0

“Sipas jush, a mendoni se në përgjithësi për veprimtarinë e PD në pushtet thuhet se

ajo bie ndesh me programin e deklaruar gjatë fushatave elektorale të viteve 2005 dhe 2009 ?

Frequency Percent

Valid Percent

Cumulative Percent

Valid 4 1.0 1.0 1.0

Përputheshin plotësisht me pikat e programit

40 9.8 9.8 10.7

Më shumë kishin të bënin me pikat e programit

42 10.2 10.2 21.0

Mund të konsiderohen disi të përputhshme me pikat e programit

98 23.9 23.9 44.9

Nuk përputheshin në një masë të konsiderueshme me pikat e programit

102 24.9 24.9 69.8

295

Ishin krejtësisht në kundërshtim me programin e deklaruar

77 18.8 18.8 88.5

Tjetër 2 .5 .5 89.0

Nuk e di 35 8.5 8.5 97.6

Pa përgjigje 9 2.2 2.2 99.8

Të tjera bëjnë të tjera thonë 1 .2 .2 100.0

Total 410 100.0 100.0

“Nëse po, a mendoni ju që, në rast mospërputhje midis programit të partisë dhe

vendimeve të qeverisë, elektorati ka reaguar me mosvotim për PD në zgjedhjet e rradhës?

Frequency Percent

Valid Percent

Cumulative Percent

Valid Aspak 48 11.7 16.7 16.7

Më shumë, jo 76 18.5 26.5 43.2

Po, disi 58 14.1 20.2 63.4

Po, në një masë të madhe 55 13.4 19.2 82.6

Po, plotësisht 14 3.4 4.9 87.5

Nuk e di 16 3.9 5.6 93.0

Pa përgjigje 20 4.9 7.0 100.0

Total 287 70.0 100.0

Missing System 123 30.0

Total 410 100.0

“Sipas jush, njerëzit kur shkojnë të votojnë në zgjedhjet parlamentare bazohen:

Frequency Percent

Valid Percent

Cumulative Percent

Valid Vetëm te partia që preferojnë

132 32.2 32.5 32.5

Kryesisht te partia që preferojnë

84 20.5 20.7 53.2

296

Edhe te partia që preferojnë edhe te kandidati që ajo paraqet.

88 21.5 21.7 74.9

Më shumë te personaliteti i kandidatit

57 13.9 14.0 88.9

Vetëm te personaliteti i kandidatit

34 8.3 8.4 97.3

Nuk e di 5 1.2 1.2 98.5

Pa përgjigje 6 1.5 1.5 100.0

Total 406 99.0 100.0

Missing System 4 1.0

Total 410 100.0

Sipas jush, njerëzit kur shkojnë të votojnë në zgjedhjet lokale bazohen

Frequency Percent

Valid Percent

Cumulative Percent

Valid Vetëm te partia që preferojnë

79 19.3 19.4 19.4

Kryesisht te partia që preferojnë

53 12.9 13.0 32.4

Edhe te partia që preferojnë edhe te kandidati që ajo paraqet.

105 25.6 25.7 58.1

Më shumë te personaliteti i kandidatit

96 23.4 23.5 81.6

Vetëm te personaliteti i kandidatit

65 15.9 15.9 97.5

Nuk e di 4 1.0 1.0 98.5

Pa përgjigje 6 1.5 1.5 100.0

Total 408 99.5 100.0

Missing System 2 .5

Total 410 100.0

297

Në përgjithësi, lidhur me gjendjen financiare familjare jeni

Frequency Percent Valid

Percent Cumulative

Percent

Valid Krejt i kënaqur 31 7.6 7.6 7.6

Mjaft i kënaqur 75 18.3 18.4 26.0

Disi i kënaqur 170 41.5 41.7 67.6

Pak i kënaqur 59 14.4 14.5 82.1

Aspak i kënaqur 73 17.8 17.9 100.0

Total 408 99.5 100.0

Missing System 2 .5

Total 410 100.0

Gjinia:

Frequency Percent

Valid Percent

Cumulative Percent

Valid Femër 197 48.0 48.4 48.4

Mashkull 210 51.2 51.6 100.0

Total 407 99.3 100.0

Missing System 3 .7

Total 410 100.0

Grup mosha

Frequency Percent

Valid Percent

Cumulative Percent

Valid 49 12.0 12.0 12.0

18 - 25 116 28.3 28.3 40.2

26 - 35 77 18.8 18.8 59.0

36 - 45 55 13.4 13.4 72.4

46 - 55 56 13.7 13.7 86.1

Mbi 55 40 9.8 9.8 95.9

Pa përgjigje 17 4.1 4.1 100.0

Total 410 100.0 100.0

298

Shkalla e arsimimit

Frequency Percent

Valid Percent

Cumulative Percent

Valid Pa arsim 11 2.7 3.0 3.0

Arsim fillor 11 2.7 3.0 6.1

Arsim 8-vjeçar 38 9.3 10.5 16.6

Arsim profesional 2-vjeçar 7 1.7 1.9 18.5

Arsim i mesëm i përgjithshëm 81 19.8 22.4 40.9

Arsim i mesëm professional 46 11.2 12.7 53.6

Arsim i lartë 86 21.0 23.8 77.3

Universitet 67 16.3 18.5 95.9

Me tituj ose grada shkencore (brenda vendit)

12 2.9 3.3 99.2

Me tituj ose grada shkencore (jashtë ose edhe brenda vendit)

3 .7 .8 100.0

Total 362 88.3 100.0

Missing System 48 11.7

Total 410 100.0

Statusi civil

Frequency Percent

Valid Percent

Cumulative Percent

Valid Beqar/e 132 32.2 37.4 37.4

Bashkëjeton 20 4.9 5.7 43.1

I/e martuar 186 45.4 52.7 95.8

I/e divorcuar 3 .7 .8 96.6

I/e ndarë 1 .2 .3 96.9

I/e ve 10 2.4 2.8 100.0

Total 353 86.1 100.0

Missing System 58 14.1

299

Statusi civil

Frequency Percent Valid

Percent Cumulative

Percent

Valid Beqar/e 132 32.2 37.4 37.4

Bashkëjeton 20 4.9 5.7 43.1

I/e martuar 186 45.4 52.7 95.8

I/e divorcuar 3 .7 .8 96.6

I/e ndarë 1 .2 .3 96.9

I/e ve 10 2.4 2.8 100.0

Total 353 86.1 100.0

Missing System 58 14.1

Total 410 100.0

Në anketimet për problemet sociale zakonisht kërkohet edhe një e dhënë e përafërt

mbi të ardhurat familjare. Në këtë kuadër do të dëshëronim të kishim një informacion të tillë, duke ju garantuar se ai nuk do t’i bëhet e ditur askujt tjetër. Në shkallën e

mëposhtëme zgjidhni një diapazon që i korespondon mesatarisht të ardhurave tuaja familjare

Frequency Percent

Valid Percent

Cumulative Percent

Valid r = më pak se 25,000 lekë 29 7.1 7.2 7.2

t = midis 25,000 dhe 45,000 lekë

36 8.8 9.0 16.2

z = midis 45,000 dhe 60, 000 lekë

34 8.3 8.5 24.7

q = midis 60, 000 dhe 90, 000 lekë

25 6.1 6.2 30.9

n = midis 90, 000 dhe 120, 000 lekë

13 3.2 3.2 34.2

u = midis 120, 000 dhe 200, 000 lekë

29 7.1 7.2 41.4

k = midis 200, 000 dhe 35 000 lekë

68 16.6 17.0 58.4

300

i = midis 350, 000 dhe 650, 000 lekë

76 18.5 19.0 77.3

j = midis 650, 000 dhe 1,000,000 lekë

48 11.7 12.0 89.3

k= më shumë se 1, 000,000 lekë

19 4.6 4.7 94.0

Nuk e di 5 1.2 1.2 95.3

Pa përgjigje 19 4.6 4.7 100.0

Total 401 97.8 100.0

Missing System 9 2.2

Total 410 100.0

A jeni i/e punësuar?

Frequency Percent

Valid Percent

Cumulative Percent

Valid Po 248 60.5 63.8 63.8

Jo 141 34.4 36.2 100.0

Total 389 94.9 100.0

Missing System 21 5.1

Total 410 100.0

Në se Po, jeni i/e punësuar me

Frequency Percent

Valid Percent

Cumulative Percent

Valid 149 36.3 36.3 36.3

Kohë të plotë (mbi 30 orë në javë)

185 45.1 45.1 81.5

Kohë të pjesëshme (nën 30 orë në javë)

66 16.1 16.1 97.6

Tjetër 9 2.2 2.2 99.8

Pensionist 1 .2 .2 100.0

Total 410 100.0 100.0

301

Në se Po, jeni i/e punësuar në

Frequency Percent

Valid Percent

Cumulative Percent

Valid 158 38.5 38.5 38.5

Shtet 52 12.7 12.7 51.2

Privat 117 28.5 28.5 79.8

I/e vetëpunësuar 71 17.3 17.3 97.1

Tjetër 10 2.4 2.4 99.5

Tjetër: ambulant 1 .2 .2 99.8

Tjetër: shtet & privat 1 .2 .2 100.0

Total 410 100.0 100.0

Nëse Jo, ju merrni

Frequency Percent Valid

Percent Cumulative

Percent

Valid 253 61.7 61.7 61.7

Asistencë nga shteti 29 7.1 7.1 68.8

Pension 51 12.4 12.4 81.2

Ndihmë nga të afërm emigrant 16 3.9 3.9 85.1

Ndihmë nga insitucione/bamirës të ndryshëm

6 1.5 1.5 86.6

Tjetër: 1 .2 .2 86.8

Tjetër: asgjë 3 .6 .6 87.4

Tjetër: nga familja 16 3.4 3.4 91.7

Tjetër: P.Kryefamiljar 2 .5 .5 92.2

Pa ndihmë 4 .9 .9 94.1

Pa përgjigje 24 5.9 5.9 100.0

Total 410 100.0 100.0

302

Ju banoni në qytetin e Tiranës prej:

Frequency Percent

Valid Percent

Cumulative Percent

Valid 83 20.2 20.2 20.2

Më pak se 5 vjet 53 12.9 12.9 33.2

Nga 5 – 10 vjet 51 12.4 12.4 45.6

Nga 10 – 15 vjet 42 10.2 10.2 55.9

Nga 15 – 20 vjet 30 7.3 7.3 63.2

Nga 20 – 30 vjet 21 5.1 5.1 68.3

Nga 30 – 50 vjet 17 4.1 4.1 72.4

Mbi 50 vjet 8 2.0 2.0 74.4

Jam lindur e rritur në Tiranë 99 24.1 24.1 98.5

Tjetër 1 .2 .2 98.8

Pa përgjigje 5 1.2 1.2 100.0

Total 410 100.0 100.0

Zona ku u realizua intervista:

Frequency Percent

Valid Percent

Cumulative Percent

Valid 2 110 26.8 26.8 26.8

3 101 24.6 24.6 51.5

6 100 24.4 24.4 75.9

7 99 24.1 24.1 100.0

Total 410 100.0 100.0

Rruga ku u realizua intervista

Frequency Percent

Valid Percent

Cumulative Percent

Valid Bul.B. Curri 40 9.8 9.8 9.8

21 Dhjetori-Unaze 40 9.8 9.8 19.5

303

Bul.Zh.D'Ark 9 2.2 2.2 21.7

Farmacia 10 24 5.9 5.9 27.6

Rr. Bardhyl 3 .7 .7 28.3

Rr. Elbasanit 40 9.8 9.8 38.0

Rr. Naim Frasheri 1 .2 .2 38.3

Rr.A.Kelmendi 10 2.4 2.4 40.7

Rr.Bardhyl 37 9.0 9.0 49.8

Rr.e Dibres 37 9.0 9.0 58.8

Rr.I.Qemali 10 2.4 2.4 61.2

Rr.LL.Miho 90 22.0 22.0 83.2

Rr.M.Gjollesha 40 9.8 9.8 92.9

Rr.Naim Frasheri 9 2.2 2.2 95.1

Rr.Y.Bylybashi 10 2.4 2.4 97.6

Tregu Elek. 10 2.4 2.4 100.0

Total 410 100.0 100.0

1

SHTOJCA 3:. TABELAT E KRYQEZUARA Tabela të kryqëzuara që testojnë implikime Tabela 1.

Sipas jush, a mund të thuhet se opinioni i përgjithshëm nuk gjykon se duhet ndëshkuar ndonjë parti

thjesht për faktin se programi i saj nuk përputhet plotësisht ose në një masë të madhe me krahun ideologjik që ajo pretendon t’i përkasë? * Nëse po, a do të thotë kjo se shumica e votuesve në

vendin tonë më shumë se karakterin ideologjik të programit, vlerësojnë faktin që ai i shërben më shumë objektivit të shndërrimit të vendit tonë në një vend të zhvilluar europian?

Nëse po, a do të thotë kjo se shumica e votuesve në vendin tonë më shumë se karakterin ideologjik të

programit, vlerësojnë faktin që ai i shërben më shumë objektivit të shndërrimit të vendit tonë në një vend të

zhvilluar europian?

Total

Aspak

Më shumë, jo Po, disi

Po, mjaft

Po, plotësisht Nuk e di

Pa përgjigje

Sipas jush, a mund të thuhet se opinioni i përgjithshëm nuk gjykon se duhet

Po, plotësisht

Count 8 11 14 26 17 0 0 76

% within opin.nuk

gjykon 10.5% 14.5% 18.4% 34.2% 22.4% .0% .0% 100.0%

% within shumica

votuesve 33.3% 36.7% 24.6% 23.6% 45.9% .0% .0% 28.3%

% of Total 3.0% 4.1% 5.2% 9.7% 6.3% .0% .0% 28.3%

Po, në një Count 5 13 20 36 12 1 2 89

2

ndëshkuar ndonjë parti thjesht për faktin se programi i saj nuk përputhet plotësisht ose në një masë të madhe me krahun ideologjik që ajo pretendon t’i përkasë?

masë të madhe

% within opin.nuk

gjykon 5.6% 14.6% 22.5% 40.4% 13.5% 1.1% 2.2% 100.0%

% within shumica

votuesve 20.8% 43.3% 35.1% 32.7% 32.4% 33.3% 25.0% 33.1%

% of Total 1.9% 4.8% 7.4% 13.4% 4.5% .4% .7% 33.1%

Po, disi Count 8 3 19 40 5 0 1 76

% within opin.nuk

gjykon 10.5% 3.9% 25.0% 52.6% 6.6% .0% 1.3% 100.0%

% within shumica

votuesve 33.3% 10.0% 33.3% 36.4% 13.5% .0% 12.5% 28.3%

% of Total 3.0% 1.1% 7.1% 14.9% 1.9% .0% .4% 28.3%

Jo Count 0 2 2 3 1 0 2 10

% within opin.nuk

gjykon .0% 20.0% 20.0% 30.0% 10.0% .0% 20.0% 100.0%

% within shumica

votuesve .0% 6.7% 3.5% 2.7% 2.7% .0% 25.0% 3.7%

% of Total .0% .7% .7% 1.1% .4% .0% .7% 3.7%

Aspak Count 0 1 1 4 2 0 0 8

% within opin.nuk

gjykon .0% 12.5% 12.5% 50.0% 25.0% .0% .0% 100.0%

% within shumica

votuesve .0% 3.3% 1.8% 3.6% 5.4% .0% .0% 3.0%

3

% of Total .0% .4% .4% 1.5% .7% .0% .0% 3.0%

Nuk e di Count 2 0 1 0 0 2 1 6

% within opin.nuk

gjykon 33.3% .0% 16.7% .0% .0% 33.3% 16.7% 100.0%

% within shumica

votuesve 8.3% .0% 1.8% .0% .0% 66.7% 12.5% 2.2%

% of Total .7% .0% .4% .0% .0% .7% .4% 2.2%

Pa përgjigje

Count 1 0 0 1 0 0 2 4

% within opin.nuk

gjykon 25.0% .0% .0% 25.0% .0% .0% 50.0% 100.0%

% within shumica

votuesve 4.2% .0% .0% .9% .0% .0% 25.0% 1.5%

% of Total .4% .0% .0% .4% .0% .0% .7% 1.5%

Total Count 24 30 57 110 37 3 8 269

% within opin.nuk

gjykon 8.9% 11.2% 21.2% 40.9% 13.8% 1.1% 3.0% 100.0%

% within shumica

votuesve 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0%

% of Total 8.9% 11.2% 21.2% 40.9% 13.8% 1.1% 3.0% 100.0%

Symmetric Measures

Value Approx. Sig.

4

Nominal by Nominal Phi .715 .000

Cramer's V .292 .000

N of Valid Cases 269

Komenti: Ka shoqërim statistikor të nivelit afro mesatar dhe statistikisht domethënës ndërmjet dy variablave të kryqëzuar. Ky test konfirmon supozimin se nuk kemi në një masë të dallueshme (gadi 30% të rasteve) sjellje votuese ideologjike, por sjellje votuese pragmatiste. Tabela 2

Me aq sa ju dini, në përgjithësi njerëzit e konsiderojnë PD si parti * Në përgjithësi, a do të thonit që njerëzit kanë bindje të caktuara politike?

Në përgjithësi, a do të thonit që njerëzit kanë bindje të caktuara politike?

Total

Po, plotësis

ht

Në një masë

të madhe

, po

Po, disi

Më shumë jo

Absolutisht jo Nuk e di

Me aq sa ju dini, në përgjithësi njerëzit e

Count 1 0 0 0 0 0 1

% within krahu i PD 100.0% .0% .0% .0% .0% .0% 100.0%

% within kane bindje

politike 1.5% .0% .0% .0% .0% .0% .2%

5

konsiderojnë PD si parti

% of Total .2% .0% .0% .0% .0% .0% .2%

Në ekstremin e majtë

Count 1 5 2 1 0 1 10

% within krahu i PD 10.0% 50.0% 20.0% 10.0% .0% 10.0% 100.0%

% within kane bindje

politike 1.5% 3.6% 2.0% 1.5% .0% 20.0% 2.5%

% of Total .2% 1.2% .5% .2% .0% .2% 2.5%

Në krahun e majtë

Count 1 0 2 3 0 0 6

% within krahu i PD 16.7% .0% 33.3% 50.0% .0% .0% 100.0%

% within kane bindje

politike 1.5% .0% 2.0% 4.5% .0% .0% 1.5%

% of Total .2% .0% .5% .8% .0% .0% 1.5%

Në qendrën e majtë

Count 0 1 1 2 1 0 5

% within krahu i PD .0% 20.0% 20.0% 40.0% 20.0% .0% 100.0%

% within kane bindje

politike .0% .7% 1.0% 3.0% 4.3% .0% 1.2%

% of Total .0% .2% .2% .5% .2% .0% 1.2%

Në qendrën e djathtë

Count 15 35 21 13 2 0 86

% within krahu i PD 17.4% 40.7% 24.4% 15.1% 2.3% .0% 100.0%

% within kane bindje

politike 22.4% 25.0% 21.2% 19.7% 8.7% .0% 21.5%

% of Total 3.8% 8.8% 5.2% 3.2% .5% .0% 21.5%

6

Në krahun e djathtë

Count 34 63 45 26 11 1 180

% within krahu i PD 18.9% 35.0% 25.0% 14.4% 6.1% .6% 100.0%

% within kane bindje

politike 50.7% 45.0% 45.5% 39.4% 47.8% 20.0% 45.0%

% of Total 8.5% 15.8% 11.2% 6.5% 2.8% .2% 45.0%

Në ekstremin e djathtë

Count 12 20 18 11 7 0 68

% within krahu i PD 17.6% 29.4% 26.5% 16.2% 10.3% .0% 100.0%

% within kane bindje

politike 17.9% 14.3% 18.2% 16.7% 30.4% .0% 17.0%

% of Total 3.0% 5.0% 4.5% 2.8% 1.8% .0% 17.0%

Në asnjë krah

Count 1 6 1 3 0 1 12

% within krahu i PD 8.3% 50.0% 8.3% 25.0% .0% 8.3% 100.0%

% within kane bindje

politike 1.5% 4.3% 1.0% 4.5% .0% 20.0% 3.0%

% of Total .2% 1.5% .2% .8% .0% .2% 3.0%

Tjetër Count 1 1 1 2 0 0 5

% within krahu i PD 20.0% 20.0% 20.0% 40.0% .0% .0% 100.0%

% within kane bindje

politike 1.5% .7% 1.0% 3.0% .0% .0% 1.2%

% of Total .2% .2% .2% .5% .0% .0% 1.2%

Nuk e di Count 0 8 6 4 2 1 21

7

% within krahu i PD .0% 38.1% 28.6% 19.0% 9.5% 4.8% 100.0%

% within kane bindje

politike .0% 5.7% 6.1% 6.1% 8.7% 20.0% 5.2%

% of Total .0% 2.0% 1.5% 1.0% .5% .2% 5.2%

Pa përgjigje

Count 1 1 2 0 0 1 5

% within krahu i PD 20.0% 20.0% 40.0% .0% .0% 20.0% 100.0%

% within kane bindje

politike 1.5% .7% 2.0% .0% .0% 20.0% 1.2%

% of Total .2% .2% .5% .0% .0% .2% 1.2%

askund Count 0 0 0 1 0 0 1

% within krahu i PD .0% .0% .0% 100.0% .0% .0% 100.0%

% within kane bindje

politike .0% .0% .0% 1.5% .0% .0% .2%

% of Total .0% .0% .0% .2% .0% .0% .2%

Total Count 67 140 99 66 23 5 400

% within krahu i PD 16.8% 35.0% 24.8% 16.5% 5.8% 1.2% 100.0%

% within kane bindje

politike 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0%

% of Total 16.8% 35.0% 24.8% 16.5% 5.8% 1.2% 100.0%

Symmetric Measures

8

Value Approx. Sig.

Nominal by Nominal Phi .425 .058

Cramer's V .190 .058

N of Valid Cases 400

Midis dy variablave të kryqëzuar ka shoqërim statistikor relativisht të dobët (19.0% e rasteve), por statistikisht relativisht jo domethënës (.058 ›.050). Ky kryqëzim i dy variablave ka lidhje, apo rol të drejtpërdrejtë në testimin e implikimeve të marra në shqyrtim, prandaj edhe rezultati i tij mund të merret në konsideratë gjatë testimit të implikimeve në fjalë. Me një farë rezerve, ai mund të konsiderohet si rezultat negativ. Tabela 3.

Në të tilla raste, a mendoni ju që, në rast mospërputhje midis programit të partive dhe krahut ideologjik që ato pretendojnë t’i përkasin, elektorati do të reagojë me mosvotim për ato parti? * A

mendoni se njerëzit në përgjithësi dinë të dallojnë nëse programi i një partie i përket krahut politik që ajo pretendon t’i përkas?

A mendoni se njerëzit në përgjithësi dinë të dallojnë nëse programi i një partie i përket krahut

politik që ajo pretendon t’i përkas?

Total

Po, plotësis

ht

Po, në një

masë të

madhe

Po, disi

Më shumë, jo Aspak Nuk e di

Pa përgji

gje

9

Në të tilla raste, a mendoni ju që, në rast mospërputhje midis programit të partive dhe krahut ideologjik që ato pretendojnë t’i përkasin, elektorati do të reagojë me mosvotim për ato parti?

Po, plotësisht

Count 14 9 13 17 6 0 0 59

% within

Mosperputhje krah

program

23.7% 15.3% 22.0% 28.8% 10.2% .0% .0% 100.0%

% within Dallim

krah program 45.2% 12.5% 13.5% 21.5% 20.7% .0% .0% 18.7%

% of Total 4.4% 2.8% 4.1% 5.4% 1.9% .0% .0% 18.7%

Po, në një masë të madhe

Count 5 15 20 14 3 1 0 58

% within

Mosperputhje krah

program

8.6% 25.9% 34.5% 24.1% 5.2% 1.7% .0% 100.0%

% within Dallim

krah program 16.1% 20.8% 20.8% 17.7% 10.3% 12.5% .0% 18.4%

% of Total 1.6% 4.7% 6.3% 4.4% .9% .3% .0% 18.4%

Po, disi Count 4 21 27 13 4 2 0 71

% within

Mosperputhje krah

program

5.6% 29.6% 38.0% 18.3% 5.6% 2.8% .0% 100.0%

% within Dallim

krah program 12.9% 29.2% 28.1% 16.5% 13.8% 25.0% .0% 22.5%

% of Total 1.3% 6.6% 8.5% 4.1% 1.3% .6% .0% 22.5%

Më Count 4 20 23 21 6 3 0 77

10

shumë, jo

% within

Mosperputhje krah

program

5.2% 26.0% 29.9% 27.3% 7.8% 3.9% .0% 100.0%

% within Dallim

krah program 12.9% 27.8% 24.0% 26.6% 20.7% 37.5% .0% 24.4%

% of Total 1.3% 6.3% 7.3% 6.6% 1.9% .9% .0% 24.4%

Aspak Count 2 3 7 7 8 0 0 27

% within

Mosperputhje krah

program

7.4% 11.1% 25.9% 25.9% 29.6% .0% .0% 100.0%

% within Dallim

krah program 6.5% 4.2% 7.3% 8.9% 27.6% .0% .0% 8.5%

% of Total .6% .9% 2.2% 2.2% 2.5% .0% .0% 8.5%

Nuk e di Count 0 0 4 5 0 1 0 10

% within

Mosperputhje krah

program

.0% .0% 40.0% 50.0% .0% 10.0% .0% 100.0%

% within Dallim

krah program .0% .0% 4.2% 6.3% .0% 12.5% .0% 3.2%

% of Total .0% .0% 1.3% 1.6% .0% .3% .0% 3.2%

Pa Count 2 4 2 2 2 1 1 14

11

përgjigje

% within

Mosperputhje krah

program

14.3% 28.6% 14.3% 14.3% 14.3% 7.1% 7.1% 100.0%

% within Dallim

krah program 6.5% 5.6% 2.1% 2.5% 6.9% 12.5% 100.0% 4.4%

% of Total .6% 1.3% .6% .6% .6% .3% .3% 4.4%

Total Count 31 72 96 79 29 8 1 316

% within

Mosperputhje krah

program

9.8% 22.8% 30.4% 25.0% 9.2% 2.5% .3% 100.0%

% within Dallim

krah program 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0%

% of Total 9.8% 22.8% 30.4% 25.0% 9.2% 2.5% .3% 100.0%

Symmetric Measures

Value Approx. Sig.

Nominal by Nominal Phi .494 .000

Cramer's V .202 .000

N of Valid Cases 316

Midis dy variablave të kryqëzuar ka shoqërim statistikor relativisht të dobët (20.2% e rasteve), por statistikisht tepër domethënës (.000). Ky kryqëzim i dy variablave ka lidhje, apo rol të drejtpërdrejtë në testimin e implikimeve të marra në shqyrtim, prandaj edhe rezultati i tij

12

mund të merret në konsideratë gjatë testimit të implikimeve në fjalë. Ai mund të konsiderohet me rezerva si rezultat pozitiv. Tabela 4.

Me aq sa ju dini, në përgjithësi njerëzit e konsiderojnë LSI si parti * Sipas jush, a mund të thuhet se

opinioni i përgjithshëm nuk gjykon se duhet ndëshkuar ndonjë parti thjesht për faktin se programi i saj nuk përputhet plotësisht ose në një masë të madhe me krahun ideologjik që ajo pretendon t’i përkasë?

Sipas jush, a mund të thuhet se opinioni i përgjithshëm nuk gjykon se duhet ndëshkuar ndonjë parti thjesht për faktin se programi i saj nuk përputhet plotësisht ose në

një masë të madhe me krahun ideologjik që ajo pretendon t’i përkasë?

Total

Po,

plotësisht

Po, në një

masë të madhe

Po, disi

Më shumë

, jo Aspak Nuk e di

Pa përgji

gje

Me aq sa ju dini, në përgjithësi njerëzit e konsiderojnë LSI si parti

Count 5 3 2 1 1 0 1 13

% within krahu i LSI 38.5% 23.1% 15.4% 7.7% 7.7% .0% 7.7% 100.0%

% within Opinioni

nuk gjykon 6.6% 3.3% 2.6% 1.1% 2.1% .0% 11.1% 3.2%

% of Total 1.2% .7% .5% .2% .2% .0% .2% 3.2%

Në ekstremi

Count 4 3 1 0 0 0 0 8

% within krahu i LSI 50.0% 37.5% 12.5% .0% .0% .0% .0% 100.0%

13

n e majtë % within Opinioni

nuk gjykon 5.3% 3.3% 1.3% .0% .0% .0% .0% 2.0%

% of Total 1.0% .7% .2% .0% .0% .0% .0% 2.0%

Në krahun e majtë

Count 6 15 15 16 8 4 0 64

% within krahu i LSI 9.4% 23.4% 23.4% 25.0% 12.5% 6.2% .0% 100.0%

% within Opinioni

nuk gjykon 7.9% 16.3% 19.2% 18.4% 16.7% 22.2% .0% 15.7%

% of Total 1.5% 3.7% 3.7% 3.9% 2.0% 1.0% .0% 15.7%

Në qendrën e majtë

Count 12 17 8 8 12 2 0 59

% within krahu i LSI 20.3% 28.8% 13.6% 13.6% 20.3% 3.4% .0% 100.0%

% within Opinioni

nuk gjykon 15.8% 18.5% 10.3% 9.2% 25.0% 11.1% .0% 14.5%

% of Total 2.9% 4.2% 2.0% 2.0% 2.9% .5% .0% 14.5%

Në qendrën e djathtë

Count 15 7 3 3 0 0 0 28

% within krahu i LSI 53.6% 25.0% 10.7% 10.7% .0% .0% .0% 100.0%

% within Opinioni

nuk gjykon 19.7% 7.6% 3.8% 3.4% .0% .0% .0% 6.9%

% of Total 3.7% 1.7% .7% .7% .0% .0% .0% 6.9%

Në krahun e

Count 11 16 11 14 6 2 0 60

% within krahu i LSI 18.3% 26.7% 18.3% 23.3% 10.0% 3.3% .0% 100.0%

14

djathtë % within Opinioni

nuk gjykon 14.5% 17.4% 14.1% 16.1% 12.5% 11.1% .0% 14.7%

% of Total 2.7% 3.9% 2.7% 3.4% 1.5% .5% .0% 14.7%

Në ekstremin e djathtë

Count 1 3 1 4 1 0 0 10

% within krahu i LSI 10.0% 30.0% 10.0% 40.0% 10.0% .0% .0% 100.0%

% within Opinioni

nuk gjykon 1.3% 3.3% 1.3% 4.6% 2.1% .0% .0% 2.5%

% of Total .2% .7% .2% 1.0% .2% .0% .0% 2.5%

Në asnjë krah

Count 11 18 24 24 8 4 4 93

% within krahu i LSI 11.8% 19.4% 25.8% 25.8% 8.6% 4.3% 4.3% 100.0%

% within Opinioni

nuk gjykon 14.5% 19.6% 30.8% 27.6% 16.7% 22.2% 44.4% 22.8%

% of Total 2.7% 4.4% 5.9% 5.9% 2.0% 1.0% 1.0% 22.8%

Tjetër Count 2 1 1 2 3 0 1 10

% within krahu i LSI 20.0% 10.0% 10.0% 20.0% 30.0% .0% 10.0% 100.0%

% within Opinioni

nuk gjykon 2.6% 1.1% 1.3% 2.3% 6.2% .0% 11.1% 2.5%

% of Total .5% .2% .2% .5% .7% .0% .2% 2.5%

Nuk e di Count 2 1 6 10 5 4 2 30

% within krahu i LSI 6.7% 3.3% 20.0% 33.3% 16.7% 13.3% 6.7% 100.0%

15

% within Opinioni

nuk gjykon 2.6% 1.1% 7.7% 11.5% 10.4% 22.2% 22.2% 7.4%

% of Total .5% .2% 1.5% 2.5% 1.2% 1.0% .5% 7.4%

Pa përgjigje

Count 3 2 1 1 1 1 1 10

% within krahu i LSI 30.0% 20.0% 10.0% 10.0% 10.0% 10.0% 10.0% 100.0%

% within Opinioni

nuk gjykon 3.9% 2.2% 1.3% 1.1% 2.1% 5.6% 11.1% 2.5%

% of Total .7% .5% .2% .2% .2% .2% .2% 2.5%

askund Count 0 2 0 0 0 0 0 2

% within krahu i LSI .0% 100.0% .0% .0% .0% .0% .0% 100.0%

% within Opinioni

nuk gjykon .0% 2.2% .0% .0% .0% .0% .0% .5%

% of Total .0% .5% .0% .0% .0% .0% .0% .5%

e lekundur Count 0 0 0 1 0 0 0 1

% within krahu i LSI .0% .0% .0% 100.0% .0% .0% .0% 100.0%

% within Opinioni

nuk gjykon .0% .0% .0% 1.1% .0% .0% .0% .2%

% of Total .0% .0% .0% .2% .0% .0% .0% .2%

ne krahun e

interesit

Count 0 0 3 0 0 0 0 3

% within krahu i LSI .0% .0% 100.0% .0% .0% .0% .0% 100.0%

16

% within Opinioni

nuk gjykon .0% .0% 3.8% .0% .0% .0% .0% .7%

% of Total .0% .0% .7% .0% .0% .0% .0% .7%

ne qender Count 3 3 0 2 1 0 0 9

% within krahu i LSI 33.3% 33.3% .0% 22.2% 11.1% .0% .0% 100.0%

% within Opinioni

nuk gjykon 3.9% 3.3% .0% 2.3% 2.1% .0% .0% 2.2%

% of Total .7% .7% .0% .5% .2% .0% .0% 2.2%

ne te dyja Count 1 1 0 0 2 1 0 5

% within krahu i LSI 20.0% 20.0% .0% .0% 40.0% 20.0% .0% 100.0%

% within Opinioni

nuk gjykon 1.3% 1.1% .0% .0% 4.2% 5.6% .0% 1.2%

% of Total .2% .2% .0% .0% .5% .2% .0% 1.2%

ne te gjitha

krahet

Count 0 0 2 1 0 0 0 3

% within krahu i LSI .0% .0% 66.7% 33.3% .0% .0% .0% 100.0%

% within Opinioni

nuk gjykon .0% .0% 2.6% 1.1% .0% .0% .0% .7%

% of Total .0% .0% .5% .2% .0% .0% .0% .7%

Total Count 76 92 78 87 48 18 9 408

% within krahu i LSI 18.6% 22.5% 19.1% 21.3% 11.8% 4.4% 2.2% 100.0%

17

% within Opinioni

nuk gjykon 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0%

% of Total 18.6% 22.5% 19.1% 21.3% 11.8% 4.4% 2.2% 100.0%

Symmetric Measures

Value Approx. Sig.

Nominal by Nominal Phi .588 .002

Cramer's V .240 .002

N of Valid Cases 408

Midis dy variablave të kryqëzuar ka shoqërim statistikor mbi të dobët (24.0% e rasteve), por statistikisht domethënës (.002 ‹.050). Ky kryqëzim i dy variablave ka lidhje, apo rol të drejtpërdrejtë në testimin e implikimeve të marra në shqyrtim, prandaj edhe rezultati i tij mund të merret në konsideratë gjatë testimit të implikimeve në fjalë. Ai mund të konsiderohet si rezultat pozitiv. Rreth 20% e 31.1% e respondentëve që identifikojnë LSI si forcë të majtë, mendojnë se se opinioni i përgjithshëm nuk gjykon se duhet ndëshkuar ndonjë parti thjesht për faktin se programi i saj nuk përputhet plotësisht ose në një masë të madhe me krahun ideologjik që ajo pretendon t’i përkasë. Ndërsa 10.8% e respondentëve që identifikojnë LSI si forcë të majtë, mendojnë se se opinioni i përgjithshëm gjykon se duhet ndëshkuar ndonjë parti thjesht për faktin se programi i saj nuk përputhet plotësisht ose në një masë të madhe me krahun ideologjik që ajo pretendon t’i përkasë. Raporti midis tyre është 2 : 1 në të mirë të mos ndëshkimit.

1

Tabela 5. Me aq sa ju dini, në përgjithësi njerëzit e konsiderojnë PD si parti * Nëse po, sipas jush a mund të thuhet që elektorati i djathtë i PD dallon mospërputhje midis programit të PD dhe krahut ideologjik

të djathtë që ajo pretendon t’i përkas?

Nëse po, sipas jush a mund të thuhet që elektorati i djathtë i PD dallon mospërputhje midis

programit të PD dhe krahut ideologjik të djathtë që ajo pretendon t’i përkas?

Total

Aspak

Më shumë, jo

Po, disi

Po, në një

masë të

madhe

Po, plotësis

ht Nuk e di

Pa përgjigj

e

Me aq sa ju dini, në përgjithësi njerëzit e konsiderojnë PD si parti

Count 0 0 0 0 0 0 1 1

% within Krahu i PD .0% .0% .0% .0% .0% .0% 100.0% 100.0%

% within Elektorati i

PD dallon

mosperputhje

.0% .0% .0% .0% .0% .0% 10.0% .4%

% of Total .0% .0% .0% .0% .0% .0% .4% .4%

Në ekstremin

Count 1 0 1 0 1 0 0 3

% within Krahu i PD 33.3% .0% 33.3% .0% 33.3% .0% .0% 100.0%

2

e majtë % within Elektorati i

PD dallon

mosperputhje

2.9% .0% 1.2% .0% 5.0% .0% .0% 1.1%

% of Total .4% .0% .4% .0% .4% .0% .0% 1.1%

Në krahun e majtë

Count 0 1 0 3 0 0 0 4

% within Krahu i PD .0% 25.0% .0% 75.0% .0% .0% .0% 100.0%

% within Elektorati i

PD dallon

mosperputhje

.0% 2.3% .0% 4.9% .0% .0% .0% 1.5%

% of Total .0% .4% .0% 1.1% .0% .0% .0% 1.5%

Në qendrën e majtë

Count 0 0 1 2 0 0 0 3

% within Krahu i PD .0% .0% 33.3% 66.7% .0% .0% .0% 100.0%

% within Elektorati i

PD dallon

mosperputhje

.0% .0% 1.2% 3.3% .0% .0% .0% 1.1%

% of Total .0% .0% .4% .8% .0% .0% .0% 1.1%

Në qendrën e djathtë

Count 5 16 13 20 5 4 2 65

% within Krahu i PD 7.7% 24.6% 20.0% 30.8% 7.7% 6.2% 3.1% 100.0%

% within Elektorati i

PD dallon

mosperputhje

14.7% 36.4% 16.2% 32.8% 25.0% 28.6% 20.0% 24.7%

% of Total 1.9% 6.1% 4.9% 7.6% 1.9% 1.5% .8% 24.7%

3

Në krahun e djathtë

Count 23 17 41 25 4 6 1 117

% within Krahu i PD 19.7% 14.5% 35.0% 21.4% 3.4% 5.1% .9% 100.0%

% within Elektorati i

PD dallon

mosperputhje

67.6% 38.6% 51.2% 41.0% 20.0% 42.9% 10.0% 44.5%

% of Total 8.7% 6.5% 15.6% 9.5% 1.5% 2.3% .4% 44.5%

Në ekstremin e djathtë

Count 1 7 15 7 6 2 2 40

% within Krahu i PD 2.5% 17.5% 37.5% 17.5% 15.0% 5.0% 5.0% 100.0%

% within Elektorati i

PD dallon

mosperputhje

2.9% 15.9% 18.8% 11.5% 30.0% 14.3% 20.0% 15.2%

% of Total .4% 2.7% 5.7% 2.7% 2.3% .8% .8% 15.2%

Në asnjë krah

Count 2 0 4 1 1 0 0 8

% within Krahu i PD 25.0% .0% 50.0% 12.5% 12.5% .0% .0% 100.0%

% within Elektorati i

PD dallon

mosperputhje

5.9% .0% 5.0% 1.6% 5.0% .0% .0% 3.0%

% of Total .8% .0% 1.5% .4% .4% .0% .0% 3.0%

Tjetër Count 0 0 1 0 0 0 0 1

% within Krahu i PD .0% .0% 100.0% .0% .0% .0% .0% 100.0%

4

% within Elektorati i

PD dallon

mosperputhje

.0% .0% 1.2% .0% .0% .0% .0% .4%

% of Total .0% .0% .4% .0% .0% .0% .0% .4%

Nuk e di Count 2 3 3 3 1 2 1 15

% within Krahu i PD 13.3% 20.0% 20.0% 20.0% 6.7% 13.3% 6.7% 100.0%

% within Elektorati i

PD dallon

mosperputhje

5.9% 6.8% 3.8% 4.9% 5.0% 14.3% 10.0% 5.7%

% of Total .8% 1.1% 1.1% 1.1% .4% .8% .4% 5.7%

Pa përgjigje

Count 0 0 1 0 0 0 3 4

% within Krahu i PD .0% .0% 25.0% .0% .0% .0% 75.0% 100.0%

% within Elektorati i

PD dallon

mosperputhje

.0% .0% 1.2% .0% .0% .0% 30.0% 1.5%

% of Total .0% .0% .4% .0% .0% .0% 1.1% 1.5%

askund Count 0 0 0 0 1 0 0 1

% within Krahu i PD .0% .0% .0% .0% 100.0% .0% .0% 100.0%

% within Elektorati i

PD dallon

mosperputhje

.0% .0% .0% .0% 5.0% .0% .0% .4%

% of Total .0% .0% .0% .0% .4% .0% .0% .4%

5

s'dallohet qarte Count 0 0 0 0 1 0 0 1

% within Krahu i PD .0% .0% .0% .0% 100.0% .0% .0% 100.0%

% within Elektorati i

PD dallon

mosperputhje

.0% .0% .0% .0% 5.0% .0% .0% .4%

% of Total .0% .0% .0% .0% .4% .0% .0% .4%

Total Count 34 44 80 61 20 14 10 263

% within Krahu i PD 12.9% 16.7% 30.4% 23.2% 7.6% 5.3% 3.8% 100.0%

% within Elektorati i

PD dallon

mosperputhje

100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0%

% of Total 12.9% 16.7% 30.4% 23.2% 7.6% 5.3% 3.8% 100.0%

Symmetric Measures

Value Approx. Sig.

Nominal by Nominal Phi .775 .000

Cramer's V .316 .000

N of Valid Cases 263

Midis dy variablave të kryqëzuar ka shoqërim statistikor mesatar (31.6% e rasteve), por statistikisht tepër domethënës (.000). Ky kryqëzim i dy variablave ka lidhje, apo rol të drejtpërdrejtë në testimin e implikimeve të marra në shqyrtim, prandaj edhe rezultati i tij mund të merret në konsideratë gjatë testimit të implikimeve në fjalë.

6

Ai mund të konsiderohet si rezultat pozitiv. 26% e respondentëve që e identifikojnë PD si parti të djathtë, nuk mendon se mund të thuhet që elektorati i djathtë i PD dallon mospërputhje midis programit të PD dhe krahut ideologjik të djathtë që ajo pretendon t’i përkas. Ndërsa 51.7% e respondentëve që e identifikojnë PD si parti të djathtë, mendon se mund të thuhet që elektorati i djathtë i PD dallon mospërputhje midis programit të PD dhe krahut ideologjik të djathtë që ajo pretendon t’i përkas. Raporti është afërsisht 1: 2, pra në të mirë të opsionit që PD shihet si parti e djathtë, ndërkohë që pranohet dallimi i mospërputhjes krah-program për PD. Kemi një test pozitiv për Imp.2.2. Tabela 6.

Sipas jush, a mendoni se në përgjithësi për veprimtarinë e PD në pushtet thuhet se ajo bie ndesh me programin e deklaruar gjatë fushatave elektorale të viteve 2005 dhe 2009 ?* Nëse po, a mendoni ju që, në rast mospërputhje midis programit të partisë dhe vendimeve të qeverisë,

elektorati ka reaguar me mosvotim për PD në zgjedhjet e rradhës?

Nëse po, a mendoni ju që, në rast mospërputhje midis programit të partisë dhe vendimeve të qeverisë, elektorati ka reaguar me mosvotim për PD në zgjedhjet e rradhës? Total

7

Aspak

Më shumë, jo

Po, disi

Po, në një

masë të

madhe

Po, plotësis

ht

Nuk e

di

Pa përgjigj

e

Sipas jush, a mendoni se në përgjithësi për veprimtarinë e PD në pushtet thuhet se ajo bie ndesh me programin e deklaruar gjatë fushatave elektorale të viteve 2005 dhe 2009 ?

Count 0 0 0 0 0 1 1 2

% within PD bie

ndesh me programin .0% .0% .0% .0% .0% 50.0% 50.0% 100.0%

% within Mosvotim i

PD .0% .0% .0% .0% .0% 6.2% 5.0% .7%

% of Total .0% .0% .0% .0% .0% .3% .3% .7%

Përputheshin plotësisht me pikat e programit

Count 9 3 3 2 2 1 2 22

% within PD bie

ndesh me programin 40.9% 13.6% 13.6% 9.1% 9.1% 4.5% 9.1% 100.0%

% within Mosvotim i

PD 18.8% 3.9% 5.2% 3.6% 14.3% 6.2% 10.0% 7.7%

% of Total 3.1% 1.0% 1.0% .7% .7% .3% .7% 7.7%

Më shumë kishin të bënin me

Count 6 9 9 3 0 1 2 30

% within PD bie

ndesh me programin 20.0% 30.0% 30.0% 10.0% .0% 3.3% 6.7% 100.0%

8

pikat e programit

% within Mosvotim i

PD 12.5% 11.8% 15.5% 5.5% .0% 6.2% 10.0% 10.5%

% of Total 2.1% 3.1% 3.1% 1.0% .0% .3% .7% 10.5%

Mund të konsiderohen disi të përputhshme me pikat e programit

Count 12 25 19 13 1 2 5 77

% within PD bie

ndesh me programin 15.6% 32.5% 24.7% 16.9% 1.3% 2.6% 6.5% 100.0%

% within Mosvotim i

PD 25.0% 32.9% 32.8% 23.6% 7.1% 12.5% 25.0% 26.8%

% of Total 4.2% 8.7% 6.6% 4.5% .3% .7% 1.7% 26.8%

Nuk përputheshin në një masë të konsiderueshme

Count 10 27 18 20 3 2 4 84

% within PD bie

ndesh me programin 11.9% 32.1% 21.4% 23.8% 3.6% 2.4% 4.8% 100.0%

% within Mosvotim i

PD 20.8% 35.5% 31.0% 36.4% 21.4% 12.5% 20.0% 29.3%

% of Total 3.5% 9.4% 6.3% 7.0% 1.0% .7% 1.4% 29.3%

Ishin krejtësisht në kundërshtim me programin e deklaruar

Count 9 9 7 16 8 4 0 53

% within PD bie

ndesh me programin 17.0% 17.0% 13.2% 30.2% 15.1% 7.5% .0% 100.0%

% within Mosvotim i

PD 18.8% 11.8% 12.1% 29.1% 57.1% 25.0% .0% 18.5%

% of Total 3.1% 3.1% 2.4% 5.6% 2.8% 1.4% .0% 18.5%

9

Tjetër Count 0 1 0 0 0 0 0 1

% within PD bie

ndesh me programin .0% 100.0% .0% .0% .0% .0% .0% 100.0%

% within Mosvotim i

PD .0% 1.3% .0% .0% .0% .0% .0% .3%

% of Total .0% .3% .0% .0% .0% .0% .0% .3%

Nuk e di Count 0 1 1 1 0 4 4 11

% within PD bie

ndesh me programin .0% 9.1% 9.1% 9.1% .0% 36.4% 36.4% 100.0%

% within Mosvotim i

PD .0% 1.3% 1.7% 1.8% .0% 25.0% 20.0% 3.8%

% of Total .0% .3% .3% .3% .0% 1.4% 1.4% 3.8%

Pa përgjigje

Count 2 1 1 0 0 1 2 7

% within PD bie

ndesh me programin 28.6% 14.3% 14.3% .0% .0% 14.3% 28.6% 100.0%

% within Mosvotim i

PD 4.2% 1.3% 1.7% .0% .0% 6.2% 10.0% 2.4%

% of Total .7% .3% .3% .0% .0% .3% .7% 2.4%

Total Count 48 76 58 55 14 16 20 287

% within PD bie

ndesh me programin 16.7% 26.5% 20.2% 19.2% 4.9% 5.6% 7.0% 100.0%

10

% within Mosvotim i

PD 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0%

% of Total 16.7% 26.5% 20.2% 19.2% 4.9% 5.6% 7.0% 100.0%

Symmetric Measures

Value Approx. Sig.

Nominal by Nominal Phi .624 .000

Cramer's V .255 .000

N of Valid Cases 287

Midis dy variablave të kryqëzuar ka shoqërim statistikor mbi të dobët (25.5% e rasteve), por statistikisht tepër domethënës (.000). Ky kryqëzim i dy variablave ka lidhje, apo rol të drejtpërdrejtë në testimin e implikimeve të marra në shqyrtim, prandaj edhe rezultati i tij mund të merret në konsideratë gjatë testimit të implikimeve në fjalë. Ai do të mund të konsiderohej si rezultat pozitiv. 25.1% e respondentëve që pohojnë se ka mospërputhje midis programit të PD dhe veprimtarisë së Qeverisë së PD, mendojnë se elektorati ka reaguar me mosvotim për PD në zgjedhjet e rradhës. Ndërsa 19.1% e respondentëve që pohojnë se ka mospërputhje midis programit të PD dhe veprimtarisë së Qeverisë së PD, nuk mendojnë se elektorati ka reaguar me mosvotim për PD në zgjedhjet e rradhës. Raporti midis tyre është 1.31 : 1, pra në të mirë të perceptimit të një sjellje votuese ideologjike të elektoratit. Kemi një test pozitiv të Implikimeve 2 dhe 2.1.

11

Tabela 7. Në përgjithësi, a do të thonit që njerëzit kanë bindje të caktuara politike? * Sipas jush aktualisht njerëzit në

përgjithësi a u besojnë lidërve politikë?

Sipas jush aktualisht njerëzit në përgjithësi a u besojnë lidërve politikë?

Total

Po, plotësis

ht

Në një masë të madhe,

po

Po, disi

Më shumë

jo

Absolutisht jo

Nuk e

di

Pa përgji

gje te gjitha

Në përgjithësi, a do të thonit që njerëzit kanë bindje të caktuara politike?

Count 0 1 1 1 3 4 0 0 0 10

% within kane

bindje politike .0% 10.0% 10.0% 10.0% 30.0% 40.0% .0% .0% .0% 100.0%

% within u

besojne liderve .0% 5.9% 1.2% 1.1% 2.5% 4.1% .0% .0% .0% 2.4%

% of Total .0% .2% .2% .2% .7% 1.0% .0% .0% .0% 2.4%

Po, plotësisht

Count 0 7 14 19 14 13 0 0 0 66

% within kane

bindje politike .0% 10.6% 21.2% 28.8% 21.2% 19.7% .0% .0% .0% 100.0%

% within u

besojne liderve .0% 41.2% 17.5% 20.7% 11.9% 13.4% .0% .0% .0% 16.1%

% of Total .0% 1.7% 3.4% 4.6% 3.4% 2.9% .0% .0% .0% 16.1%

Po, në Count 1 7 35 30 36 30 0 0 1 140

12

një masë të madhe

% within kane

bindje politike .7% 5.0% 25.0% 21.4% 25.7% 21.4% .0% .0% .7% 100.0%

% within u

besojne liderve 50.0% 41.2% 43.8% 32.6% 30.5% 30.9% .0% .0% 100.0% 34.1%

% of Total .2% 1.7% 8.5% 7.3% 8.8% 7.3% .0% .0% .2% 34.1%

Po, disi Count 1 1 15 24 35 22 0 1 0 99

% within kane

bindje politike 1.0% 1.0% 15.2% 24.2% 35.4% 22.2% .0% 1.0% .0% 100.0%

% within u

besojne liderve 50.0% 5.9% 18.8% 26.1% 29.7% 22.7% .0% 50.0% .0% 24.1%

% of Total .2% .2% 3.7% 5.9% 8.5% 5.4% .0% .2% .0% 24.1%

Më shumë, jo

Count 0 0 11 14 22 19 0 0 0 66

% within kane

bindje politike .0% .0% 16.7% 21.2% 33.3% 28.8% .0% .0% .0% 100.0%

% within u

besojne liderve .0% .0% 13.8% 15.2% 18.6% 19.6% .0% .0% .0% 16.1%

% of Total .0% .0% 2.7% 3.4% 5.4% 4.6% .0% .0% .0% 16.1%

Aspak Count 0 0 1 0 0 0 0 0 0 1

% within kane

bindje politike .0% .0% 100.0% .0% .0% .0% .0% .0% .0% 100.0%

13

% within u

besojne liderve

r

.0% .0% 1.2% .0% .0% .0% .0% .0% .0% .2%

% of Total .0% .0% .2% .0% .0% .0% .0% .0% .0% .2%

Nuk e di Count 0 1 1 4 6 9 1 0 0 22

% within kane

bindje politike .0% 4.5% 4.5% 18.2% 27.3% 40.9% 4.5% .0% .0% 100.0%

% within u

besojne liderve .0% 5.9% 1.2% 4.3% 5.1% 9.3% 100.0% .0% .0% 5.4%

% of Total .0% .2% .2% 1.0% 1.5% 2.2% .2% .0% .0% 5.4%

Pa përgjigje

Count 0 0 2 0 2 0 0 1 0 5

% within kane

bindje politike .0% .0% 40.0% .0% 40.0% .0% .0% 20.0% .0% 100.0%

% within u

besojne liderve .0% .0% 2.5% .0% 1.7% .0% .0% 50.0% .0% 1.2%

% of Total .0% .0% .5% .0% .5% .0% .0% .2% .0% 1.2%

Total Count 2 17 80 92 118 97 1 2 1 410

% within kane

bindje politike .5% 4.1% 19.5% 22.4% 28.8% 23.7% .2% .5% .2% 100.0%

% within u

besojne liderve 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0%

% of Total .5% 4.1% 19.5% 22.4% 28.8% 23.7% .2% .5% .2% 100.0%

14

Symmetric Measures

Value Approx. Sig.

Nominal by Nominal Phi .505 .001

Cramer's V .178 .001

N of Valid Cases 410

Midis dy variablave të kryqëzuar ka shoqërim statistikor relativisht të dobët (17.8% e rasteve), por statistikisht domethënës (.001). Ky kryqëzim i dy variablave ka lidhje, apo rol të drejtpërdrejtë në testimin e implikimeve të marra në shqyrtim, prandaj edhe rezultati i tij mund të merret në konsideratë gjatë testimit të implikimeve në fjalë. Me mjaft rezervë, ai mund të konsiderohet si rezultat pozitiv ndaj supozimit se ka disi diferencime midis individëve që kanë ose jo bindje politike dhe besimit ose jo te lideri. Tabela 8.

Me aq sa ju dini, në përgjithësi njerëzit e konsiderojnë PS si parti * Në përgjithësi, a do të thonit që njerëzit

kanë bindje të caktuara politike?

Në përgjithësi, a do të thonit që njerëzit kanë bindje të caktuara politike?

Total

Po,

plotësisht

Në një masë të madhe,

po

Po, disi

Më shumë jo

Absolutisht jo Nuk e di

15

Me aq sa ju dini, në përgjithësi njerëzit e konsiderojnë PS si parti

Count 1 1 0 0 0 0 2

% within Krahu i PS 50.0% 50.0% .0% .0% .0% .0% 100.0%

% within Kane bindje

politike 1.5% .7% .0% .0% .0% .0% .5%

% of Total .2% .2% .0% .0% .0% .0% .5%

Në ekstremin e majtë

Count 6 20 16 13 2 1 58

% within Krahu i PS 10.3% 34.5% 27.6% 22.4% 3.4% 1.7% 100.0%

% within Kane bindje

politike 9.0% 14.3% 16.2% 19.7% 8.7% 20.0% 14.5%

% of Total 1.5% 5.0% 4.0% 3.2% .5% .2% 14.5%

Në krahun e majtë

Count 32 70 47 25 12 1 187

% within Krahu i PS 17.1% 37.4% 25.1% 13.4% 6.4% .5% 100.0%

% within Kane bindje

politike 47.8% 50.0% 47.5% 37.9% 52.2% 20.0% 46.8%

% of Total 8.0% 17.5% 11.8% 6.2% 3.0% .2% 46.8%

Në qendrën e majtë

Count 22 31 16 12 5 1 87

% within Krahu i PS 25.3% 35.6% 18.4% 13.8% 5.7% 1.1% 100.0%

% within Kane bindje

politike 32.8% 22.1% 16.2% 18.2% 21.7% 20.0% 21.8%

% of Total 5.5% 7.8% 4.0% 3.0% 1.2% .2% 21.8%

Në Count 0 0 2 2 0 0 4

16

qendrën e djathtë

% within Krahu i PS .0% .0% 50.0% 50.0% .0% .0% 100.0%

% within Kane bindje

politike .0% .0% 2.0% 3.0% .0% .0% 1.0%

% of Total .0% .0% .5% .5% .0% .0% 1.0%

Në krahun e djathtë

Count 1 1 1 2 2 1 8

% within Krahu i PS 12.5% 12.5% 12.5% 25.0% 25.0% 12.5% 100.0%

% within Kane bindje

politike 1.5% .7% 1.0% 3.0% 8.7% 20.0% 2.0%

% of Total .2% .2% .2% .5% .5% .2% 2.0%

Në ekstremin e djathtë

Count 0 3 1 0 0 0 4

% within Krahu i PS .0% 75.0% 25.0% .0% .0% .0% 100.0%

% within Kane bindje

politike .0% 2.1% 1.0% .0% .0% .0% 1.0%

% of Total .0% .8% .2% .0% .0% .0% 1.0%

Në asnjë krah

Count 2 5 2 5 1 0 15

% within Krahu i PS 13.3% 33.3% 13.3% 33.3% 6.7% .0% 100.0%

% within Kane bindje

politike 3.0% 3.6% 2.0% 7.6% 4.3% .0% 3.8%

% of Total .5% 1.2% .5% 1.2% .2% .0% 3.8%

Tjetër Count 1 0 3 1 0 0 5

% within Krahu i PS 20.0% .0% 60.0% 20.0% .0% .0% 100.0%

17

% within Kane bindje

politike 1.5% .0% 3.0% 1.5% .0% .0% 1.2%

% of Total .2% .0% .8% .2% .0% .0% 1.2%

Nuk e di Count 1 6 7 5 1 0 20

% within Krahu i PS 5.0% 30.0% 35.0% 25.0% 5.0% .0% 100.0%

% within Kane bindje

politike 1.5% 4.3% 7.1% 7.6% 4.3% .0% 5.0%

% of Total .2% 1.5% 1.8% 1.2% .2% .0% 5.0%

Pa përgjigje

Count 0 3 3 1 0 1 8

% within Krahu i PS .0% 37.5% 37.5% 12.5% .0% 12.5% 100.0%

% within Kane bindje

politike .0% 2.1% 3.0% 1.5% .0% 20.0% 2.0%

% of Total .0% .8% .8% .2% .0% .2% 2.0%

Soc.Demok. Count 0 0 1 0 0 0 1

% within Krahu i PS .0% .0% 100.0% .0% .0% .0% 100.0%

% within Kane bindje

politike .0% .0% 1.0% .0% .0% .0% .2%

% of Total .0% .0% .2% .0% .0% .0% .2%

qender Count 1 0 0 0 0 0 1

% within Krahu i PS 100.0% .0% .0% .0% .0% .0% 100.0%

18

% within Kane bindje

politike 1.5% .0% .0% .0% .0% .0% .2%

% of Total .2% .0% .0% .0% .0% .0% .2%

Total Count 67 140 99 66 23 5 400

% within Krahu i PS 16.8% 35.0% 24.8% 16.5% 5.8% 1.2% 100.0%

% within Kane bindje

politike 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0%

% of Total 16.8% 35.0% 24.8% 16.5% 5.8% 1.2% 100.0%

Symmetric Measures

Value Approx. Sig.

Nominal by Nominal Phi .417 .190

Cramer's V .186 .190

N of Valid Cases 400

Midis dy variablave të kryqëzuar ka shoqërim statistikor relativisht të dobët (18.6% e rasteve), por statistikisht jo domethënës (.190 ›.050). Ky kryqëzim i dy variablave ka lidhje, apo rol të drejtpërdrejtë në testimin e implikimeve të marra në shqyrtim, prandaj edhe rezultati i tij mund të merret në konsideratë gjatë testimit të implikimeve në fjalë. Ai mund të konsiderohet si rezultat negativ.

19

Tabela 9. A mendoni se njerëzit në përgjithësi dinë të dallojnë nëse programi i një partie i përket krahut politik që ajo pretendon t’i përkas? * Sipas jush, a mund të thuhet se opinioni i përgjithshëm nuk gjykon se duhet ndëshkuar ndonjë parti thjesht për faktin se programi i saj nuk përputhet plotësisht ose në një masë të madhe me krahun ideologjik që ajo pretendon t’i përkasë?

Sipas jush, a mund të thuhet se opinioni i përgjithshëm nuk gjykon se duhet ndëshkuar ndonjë parti thjesht për faktin se programi i saj nuk

përputhet plotësisht ose në një masë të madhe me krahun ideologjik që ajo pretendon t’i përkasë?

Po,

plotësisht

Po, në një

masë të madhe

Po, disi

Më shumë,

jo Aspak Nuk e di

Pa përgji

gje Total

A mendoni se njerëzit në përgjithësi dinë të dallojnë nëse programi i një partie i përket krahut politik që

Po, plotësisht

Count 9 6 5 2 7 2 0 31

% within Dallim krah

program 29.0% 19.4% 16.1% 6.5% 22.6% 6.5% .0% 100.0%

% within Opinioni

nuk gjykon 11.8% 6.7% 6.4% 2.4% 14.9% 11.8% .0% 7.7%

% of Total 2.2% 1.5% 1.2% .5% 1.7% .5% .0% 7.7%

Po, në një masë të madhe

Count 11 18 21 13 5 3 1 72

% within Dallim krah

program 15.3% 25.0% 29.2% 18.1% 6.9% 4.2% 1.4% 100.0%

% within Opinioni

nuk gjykon 14.5% 20.0% 26.9% 15.3% 10.6% 17.6% 12.5% 17.9%

20

ajo pretendon t’i përkas?

% of Total 2.7% 4.5% 5.2% 3.2% 1.2% .7% .2% 17.9%

Po, disi Count 26 20 21 17 12 1 1 98

% within Dallim krah

program 26.5% 20.4% 21.4% 17.3% 12.2% 1.0% 1.0% 100.0%

% within Opinioni

nuk gjykon 34.2% 22.2% 26.9% 20.0% 25.5% 5.9% 12.5% 24.4%

% of Total 6.5% 5.0% 5.2% 4.2% 3.0% .2% .2% 24.4%

Më shumë, jo

Count 20 35 19 41 13 8 4 140

% within Dallim krah

program 14.3% 25.0% 13.6% 29.3% 9.3% 5.7% 2.9% 100.0%

% within Opinioni

nuk gjykon 26.3% 38.9% 24.4% 48.2% 27.7% 47.1% 50.0% 34.8%

% of Total 5.0% 8.7% 4.7% 10.2% 3.2% 1.7% 1.0% 34.8%

Aspak Count 7 9 8 8 9 1 1 43

% within Dallim krah

program 16.3% 20.9% 18.6% 18.6% 20.9% 2.3% 2.3% 100.0%

% within Opinioni

nuk gjykon 9.2% 10.0% 10.3% 9.4% 19.1% 5.9% 12.5% 10.7%

% of Total 1.7% 2.2% 2.0% 2.0% 2.2% .2% .2% 10.7%

Nuk e di Count 3 2 4 4 1 3 0 17

% within Dallim krah

program 18.8% 12.5% 25.0% 25.0% 6.2% 18.8% .0% 100.0%

21

% within Opinioni

nuk gjykon 3.9% 2.2% 5.1% 4.7% 2.1% 17.6% .0% 6.1%

% of Total .7% .5% 1.0% 1.0% .0% .7% .0% 4.0%

Pa përgjigje

Count 0 0 0 0 0 0 1 1

% within Dallim krah

program .0% .0% .0% .0% .0% .0% 100.0% 100.0%

% within Opinioni

nuk gjykon .0% .0% .0% .0% .0% .0% 12.5% .2%

% of Total .0% .0% .0% .0% .0% .0% .2% .2%

Total Count 76 90 78 85 47 17 8 402

% within Dallim krah

program 18.9% 22.4% 19.4% 21.1% 11.7% 4.2% 2.0% 100.0%

% within Opinioni

nuk gjykon 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0%

% of Total 18.9% 22.4% 19.4% 21.1% 11.7% 4.2% 2.0% 100.0%

Symmetric Measures

Value Approx. Sig.

Nominal by Nominal Phi .514 .000

Cramer's V .194 .000

N of Valid Cases 402

22

Midis dy variablave të kryqëzuar ka shoqërim statistikor relativisht të dobët (19.4% e rasteve), por statistikisht tepër domethënës (.000). Ky kryqëzim i dy variablave ka lidhje, apo rol të drejtpërdrejtë në testimin e implikimeve të marra në shqyrtim, prandaj edhe rezultati i tij mund të merret në konsideratë gjatë testimit të implikimeve në fjalë. Ai me mjaft rezervë mund të konsiderohet si rezultat pozitiv. Tabela 10.

Me aq sa ju dini, në përgjithësi njerëzit e konsiderojnë LSI si parti * Nëse po, a do të thotë kjo se shumica e votuesve në vendin tonë më shumë se karakterin ideologjik të programit, vlerësojnë faktin që ai i shërben më shumë objektivit të shndërrimit të vendit tonë në një vend të zhvilluar europian?

Nëse po, a do të thotë kjo se shumica e votuesve në vendin tonë më shumë se karakterin ideologjik të programit, vlerësojnë faktin që ai i shërben më

shumë objektivit të shndërrimit të vendit tonë në një vend të zhvilluar europian?

Total

Aspak

Më shumë, jo

Po, disi

Në një

masë të

madhe, po

Po, plotësis

ht Nuk e di

Pa përgjigj

e

Me aq sa ju dini, në

Count 4 2 0 6 0 0 0 12

% within krahu i LSI 33.3% 16.7% .0% 50.0% .0% .0% .0% 100.0%

23

përgjithësi njerëzit e konsiderojnë LSI si parti

% within Shumica e

votuesve 16.7% 6.7% .0% 5.4% .0% .0% .0% 4.4%

% of Total 1.5% .7% .0% 2.2% .0% .0% .0% 4.4%

Në ekstremin e majtë

Count 0 1 1 2 4 0 0 8

% within krahu i LSI .0% 12.5% 12.5% 25.0% 50.0% .0% .0% 100.0%

% within Shumica e

votuesve .0% 3.3% 1.8% 1.8% 10.8% .0% .0% 3.0%

% of Total .0% .4% .4% .7% 1.5% .0% .0% 3.0%

Në krahun e majtë

Count 5 4 4 17 8 0 0 38

% within krahu i LSI 13.2% 10.5% 10.5% 44.7% 21.1% .0% .0% 100.0%

% within Shumica e

votuesve 20.8% 13.3% 7.0% 15.3% 21.6% .0% .0% 14.1%

% of Total 1.9% 1.5% 1.5% 6.3% 3.0% .0% .0% 14.1%

Në qendrën e majtë

Count 1 3 8 19 7 1 0 39

% within krahu i LSI 2.6% 7.7% 20.5% 48.7% 17.9% 2.6% .0% 100.0%

% within Shumica e

votuesve 4.2% 10.0% 14.0% 17.1% 18.9% 33.3% .0% 14.4%

% of Total .4% 1.1% 3.0% 7.0% 2.6% .4% .0% 14.4%

Në qendrën

Count 1 2 10 7 5 0 0 25

% within krahu i LSI 4.0% 8.0% 40.0% 28.0% 20.0% .0% .0% 100.0%

24

e djathtë % within Shumica e

votuesve 4.2% 6.7% 17.5% 6.3% 13.5% .0% .0% 9.3%

% of Total .4% .7% 3.7% 2.6% 1.9% .0% .0% 9.3%

Në krahun e djathtë

Count 4 7 10 16 2 0 1 40

% within krahu i LSI 10.0% 17.5% 25.0% 40.0% 5.0% .0% 2.5% 100.0%

% within Shumica e

votuesve 16.7% 23.3% 17.5% 14.4% 5.4% .0% 12.5% 14.8%

% of Total 1.5% 2.6% 3.7% 5.9% .7% .0% .4% 14.8%

Në ekstremin e djathtë

Count 0 1 2 1 0 0 1 5

% within krahu i LSI .0% 20.0% 40.0% 20.0% .0% .0% 20.0% 100.0%

% within Shumica e

votuesve .0% 3.3% 3.5% .9% .0% .0% 12.5% 1.9%

% of Total .0% .4% .7% .4% .0% .0% .4% 1.9%

Në asnjë krah

Count 3 3 14 30 4 1 3 58

% within krahu i LSI 5.2% 5.2% 24.1% 51.7% 6.9% 1.7% 5.2% 100.0%

% within Shumica e

votuesve 12.5% 10.0% 24.6% 27.0% 10.8% 33.3% 37.5% 21.5%

% of Total 1.1% 1.1% 5.2% 11.1% 1.5% .4% 1.1% 21.5%

Tjetër Count 2 0 0 0 2 0 0 4

% within krahu i LSI 50.0% .0% .0% .0% 50.0% .0% .0% 100.0%

25

% within Shumica e

votuesve 8.3% .0% .0% .0% 5.4% .0% .0% 1.5%

% of Total .7% .0% .0% .0% .7% .0% .0% 1.5%

Nuk e di Count 2 1 4 4 0 0 2 13

% within krahu i LSI 15.4% 7.7% 30.8% 30.8% .0% .0% 15.4% 100.0%

% within Shumica e

votuesve 8.3% 3.3% 7.0% 3.6% .0% .0% 25.0% 4.8%

% of Total .7% .4% 1.5% 1.5% .0% .0% .7% 4.8%

Pa përgjigje

Count 0 3 2 3 1 0 1 10

% within krahu i LSI .0% 30.0% 20.0% 30.0% 10.0% .0% 10.0% 100.0%

% within Shumica e

votuesve .0% 10.0% 3.5% 2.7% 2.7% .0% 12.5% 3.7%

% of Total .0% 1.1% .7% 1.1% .4% .0% .4% 3.7%

askund Count 0 1 0 1 0 0 0 2

% within krahu i LSI .0% 50.0% .0% 50.0% .0% .0% .0% 100.0%

% within Shumica e

votuesve .0% 3.3% .0% .9% .0% .0% .0% .7%

% of Total .0% .4% .0% .4% .0% .0% .0% .7%

ne krahun e

interesit

Count 0 0 2 1 0 0 0 3

% within krahu i LSI .0% .0% 66.7% 33.3% .0% .0% .0% 100.0%

26

% within Shumica e

votuesve .0% .0% 3.5% .9% .0% .0% .0% 1.1%

% of Total .0% .0% .7% .4% .0% .0% .0% 1.1%

ne qender Count 2 2 0 2 1 0 0 7

% within krahu i LSI 28.6% 28.6% .0% 28.6% 14.3% .0% .0% 100.0%

% within Shumica e

votuesve 8.3% 6.7% .0% 1.8% 2.7% .0% .0% 2.6%

% of Total .7% .7% .0% .7% .4% .0% .0% 2.6%

ne te dyja Count 0 0 0 0 2 1 0 3

% within krahu i LSI .0% .0% .0% .0% 66.7% 33.3% .0% 100.0%

% within Shumica e

votuesve .0% .0% .0% .0% 5.4% 33.3% .0% 1.1%

% of Total .0% .0% .0% .0% .7% .4% .0% 1.1%

ne te gjitha

krahet

Count 0 0 0 2 1 0 0 3

% within krahu i LSI .0% .0% .0% 66.7% 33.3% .0% .0% 100.0%

% within Shumica e

votuesve .0% .0% .0% 1.8% 2.7% .0% .0% 1.1%

% of Total .0% .0% .0% .7% .4% .0% .0% 1.1%

Total Count 24 30 57 111 37 3 8 270

% within krahu i LSI 8.9% 11.1% 21.1% 41.1% 13.7% 1.1% 3.0% 100.0%

27

% within Shumica e

votuesve 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0%

% of Total 8.9% 11.1% 21.1% 41.1% 13.7% 1.1% 3.0% 100.0%

Symmetric Measures

Value Approx. Sig.

Nominal by Nominal Phi .739 .000

Cramer's V .302 .000

N of Valid Cases 270

Midis dy variablave të kryqëzuar ka shoqërim statistikor mesatar (30.2% e rasteve), por statistikisht tepër domethënës (.000). Ky kryqëzim i dy variablave ka lidhje, apo rol të drejtpërdrejtë në testimin e implikimeve të marra në shqyrtim, prandaj edhe rezultati i tij mund të merret në konsideratë gjatë testimit të implikimeve në fjalë. Ai mund të konsiderohet si rezultat pozitiv.

5.3% e respondentëve që deklarojnë se e identifikojnë LSI si të krahut të majtë, nuk mendojnë se, nëse mund të thuhet se opinioni i përgjithshëm nuk gjykon se duhet ndëshkuar ndonjë parti thjesht për faktin se programi i saj nuk përputhet plotësisht ose në një masë të madhe me krahun ideologjik që ajo pretendon t’i përkasë, kjo do të thotë se shumica e votuesve në vendin tonë më shumë se karakterin ideologjik të programit, të vlerësojnë faktin që ai i shërben më shumë objektivit të shndërrimit të vendit tonë në një vend të zhvilluar europian. Ndërsa 23% e respondentëve që deklarojnë se e identifikojnë LSI si të krahut të majtë, mendojnë se nëse mund të thuhet se opinioni i përgjithshëm nuk gjykon se duhet ndëshkuar ndonjë parti thjesht për faktin se programi i saj nuk përputhet plotësisht ose në një masë të madhe me krahun ideologjik që ajo pretendon t’i përkasë, kjo do të thotë se shumica e votuesve në vendin tonë më shumë se karakterin ideologjik të

28

programit, të vlerësojnë faktin që ai i shërben më shumë objektivit të shndërrimit të vendit tonë në një vend të zhvilluar europian. Raporti midis dy opsioneve është 1 : 4.34 , pra mbisundon perceptimi për një sjellje votuese pragmatiste të elektoratit ndaj LSI, kundrejt atij për një sjellje votuese ideologjik. Pra, teston negativisht Imp.2.1. Tabela 11.

Po ashtu, sipas jush a mund të thuhet që elektorati i majtë i PS dallon mospërputhje midis programit të PS

dhe krahut ideologjik të majtë që ajo pretendon t’i përkas? * Sipas jush, a mund të thuhet se opinioni i përgjithshëm nuk gjykon se duhet ndëshkuar ndonjë parti thjesht për faktin se programi i saj nuk përputhet

plotësisht ose në një masë të madhe me krahun ideologjik që ajo pretendon t’i përkasë?

Sipas jush, a mund të thuhet se opinioni i përgjithshëm nuk gjykon se duhet ndëshkuar

ndonjë parti thjesht për faktin se programi i saj nuk përputhet plotësisht ose në një masë të

madhe me krahun ideologjik që ajo pretendon t’i përkasë?

Total

Po, plotësis

ht

Po, në një

masë të

madhe

Po, disi

Më shumë, jo Aspak Nuk e di

Pa përgji

gje

Po ashtu, Po, Count 11 8 4 4 4 1 1 33

29

sipas jush a mund të thuhet që elektorati i majtë i PS dallon mospërputhje midis programit të PS dhe krahut ideologjik të majtë që ajo pretendon t’i përkas?

plotësisht % within Elektorati i PS dallon

mosperputhje 33.3% 24.2% 12.1% 12.1% 12.1% 3.0% 3.0% 100.0%

% within Opinioni nuk gjykon 17.7% 11.1% 6.1% 8.2% 12.5% 12.5% 20.0% 11.2%

% of Total 3.7% 2.7% 1.4% 1.4% 1.4% .3% .3% 11.2%

Po, në një masë të madhe

Count 18 21 14 14 8 0 1 76

% within Elektorati i PS dallon

mosperputhje 23.7% 27.6% 18.4% 18.4% 10.5% .0% 1.3% 100.0%

% within Opinioni nuk gjykon 29.0% 29.2% 21.2% 28.6% 25.0% .0% 20.0% 25.9%

% of Total 6.1% 7.1% 4.8% 4.8% 2.7% .0% .3% 25.9%

Po, disi Count 13 21 29 16 10 1 1 91

% within Elektorati i PS dallon

mosperputhje 14.3% 23.1% 31.9% 17.6% 11.0% 1.1% 1.1% 100.0%

% within Opinioni nuk gjykon 21.0% 29.2% 43.9% 32.7% 31.2% 12.5% 20.0% 31.0%

% of Total 4.4% 7.1% 9.9% 5.4% 3.4% .3% .3% 31.0%

Më shumë, jo.

Count 7 12 9 6 6 2 0 42

% within Elektorati i PS dallon

mosperputhje 16.7% 28.6% 21.4% 14.3% 14.3% 4.8% .0% 100.0%

% within Opinioni nuk gjykon 11.3% 16.7% 13.6% 12.2% 18.8% 25.0% .0% 14.3%

% of Total 2.4% 4.1% 3.1% 2.0% 2.0% .7% .0% 14.3%

Aspak Count 7 7 3 1 3 2 0 23

30

% within Elektorati i PS dallon

mosperputhje 30.4% 30.4% 13.0% 4.3% 13.0% 8.7% .0% 100.0%

% within Opinioni nuk gjykon 11.3% 9.7% 4.5% 2.0% 9.4% 25.0% .0% 7.8%

% of Total 2.4% 2.4% 1.0% .3% 1.0% .7% .0% 7.8%

Nuk e di Count 2 0 7 5 1 1 0 16

% within Elektorati i PS dallon

mosperputhje 12.5% .0% 43.8% 31.2% 6.2% 6.2% .0% 100.0%

% within Opinioni nuk gjykon 3.2% .0% 10.6% 10.2% 3.1% 12.5% .0% 5.4%

% of Total .7% .0% 2.4% 1.7% .3% .3% .0% 5.4%

Pa përgjigje

Count 4 3 0 3 0 1 2 13

% within Elektorati i PS dallon

mosperputhje 30.8% 23.1% .0% 23.1% .0% 7.7% 15.4% 100.0%

% within Opinioni nuk gjykon 6.5% 4.2% .0% 6.1% .0% 12.5% 40.0% 4.4%

% of Total 1.4% 1.0% .0% 1.0% .0% .3% .7% 4.4%

Total Count 62 72 66 49 32 8 5 294

% within Elektorati i PS dallon

mosperputhje 21.1% 24.5% 22.4% 16.7% 10.9% 2.7% 1.7% 100.0%

% within Opinioni nuk gjykon 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0%

% of Total 21.1% 24.5% 22.4% 16.7% 10.9% 2.7% 1.7% 100.0%

Symmetric Measures

31

Value Approx. Sig.

Nominal by Nominal Phi .441 .014

Cramer's V .180 .014

N of Valid Cases 294

Midis dy variablave të kryqëzuar ka shoqërim statistikor të dobët (18.0% e rasteve), por statistikisht domethënës (.014 ‹.050). Ky kryqëzim i dy variablave ka lidhje, apo rol të drejtpërdrejtë në testimin e implikimeve të marra në shqyrtim, prandaj edhe rezultati i tij mund të merret në konsideratë gjatë testimit të implikimeve në fjalë. Ai mund të konsiderohet me rezerva si rezultat negativ. 47.28% e respondentëve pranojnë se elektorati i PS dallon mospërputhje krah – program dhe nuk gjykon se duhet ndëshkuar PS thjesht për faktin se programi i saj nuk përputhet plotësisht ose në një masë të madhe me krahun ideologjik që ajo pretendon t’i përkasë. Ndërsa`19.05% e tyre gjykon se duhet ndëshkuar PS thjesht për faktin se programi i saj nuk përputhet plotësisht ose në një masë të madhe me krahun ideologjik që ajo pretendon t’i përkasë. 1.7% e tyre nuk prononcohen për këtë problem. Raporti midis tyre është 2.48 : 1, pra në të mirë të perceptimit të një sjellje pragmatiste të elektoratit të PS në votimin e saj. Kemi një test negativ ndaj Imp.2 dhe 2.1. Tabela 12.

Veprimi PD ndesh programit * Ndëshkim i PD me mosvotim * Elektorati i PD dallon mospërputhje krah-program të PD

Elektorati i PD dallon mospërputhje krah-program të PD

Ndëshkim i PD me mosvotim

Total Aspak

Më shumë,

jo Po, disi

Po,

mjaft

Po,

plotësisht N/di P/përgj.

Aspak Veprimi PD ndesh Absolutisht jo Count 2 0 0 0 0 0 0 2

32

programit % within Veprimi PD

ndesh programit 100.0% .0% .0% .0% .0% .0% .0% 100.0%

% within Ndëshkim i

PD me mosvotim 25.0% .0% .0% .0% .0% .0% .0% 8.3%

% of Total 8.3% .0% .0% .0% .0% .0% .0% 8.3%

Jo Count 2 0 0 1 0 1 0 4

% within Veprimi PD

ndesh programit 50.0% .0% .0% 25.0% .0% 25.0% .0% 100.0%

% within Ndëshkim i

PD me mosvotim 25.0% .0% .0% 33.3% .0% 100.0% .0% 16.7%

% of Total 8.3% .0% .0% 4.2% .0% 4.2% .0% 16.7%

Disi Count 2 2 2 0 0 0 1 7

% within Veprimi PD

ndesh programit 28.6% 28.6% 28.6% .0% .0% .0% 14.3% 100.0%

% within Ndëshkim i

PD me mosvotim 25.0% 66.7% 40.0% .0% .0% .0% 50.0% 29.2%

% of Total 8.3% 8.3% 8.3% .0% .0% .0% 4.2% 29.2%

Mjaft Count 1 1 2 0 0 0 0 4

% within Veprimi PD

ndesh programit 25.0% 25.0% 50.0% .0% .0% .0% .0% 100.0%

% within Ndëshkim i

PD me mosvotim 12.5% 33.3% 40.0% .0% .0% .0% .0% 16.7%

33

% of Total 4.2% 4.2% 8.3% .0% .0% .0% .0% 16.7%

Krejtësisht Count 1 0 1 2 2 0 0 6

% within Veprimi PD

ndesh programit 16.7% .0% 16.7% 33.3% 33.3% .0% .0% 100.0%

% within Ndëshkim i

PD me mosvotim 12.5% .0% 20.0% 66.7% 100.0% .0% .0% 25.0%

% of Total 4.2% .0% 4.2% 8.3% 8.3% .0% .0% 25.0%

Nuk e di Count 0 0 0 0 0 0 1 1

% within Veprimi PD

ndesh programit .0% .0% .0% .0% .0% .0% 100.0% 100.0%

% within Ndëshkim i

PD me mosvotim .0% .0% .0% .0% .0% .0% 50.0% 4.2%

% of Total .0% .0% .0% .0% .0% .0% 4.2% 4.2%

Total Count 8 3 5 3 2 1 2 24

% within Veprimi PD

ndesh programit 33.3% 12.5% 20.8% 12.5% 8.3% 4.2% 8.3% 100.0%

% within Ndëshkim i

PD me mosvotim 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0%

% of Total 33.3% 12.5% 20.8% 12.5% 8.3% 4.2% 8.3% 100.0%

Më Veprimi PD ndesh Absolutisht jo Count 0 0 0 0 0 1 0 1

34

shumë, jo programit % within Veprimi

PD ndesh

programit

.0% .0% .0% .0% .0% 100.0% .0% 100.0%

% within Ndëshkim

i PD me mosvotim .0% .0% .0% .0% .0% 50.0% .0% 2.9%

% of Total .0% .0% .0% .0% .0% 2.9% .0% 2.9%

Jo Count 1 5 0 0 0 0 0 6

% within Veprimi

PD ndesh

programit

16.7% 83.3% .0% .0% .0% .0% .0% 100.0%

% within Ndëshkim

i PD me mosvotim 20.0% 50.0% .0% .0% .0% .0% .0% 17.1%

% of Total 2.9% 14.3% .0% .0% .0% .0% .0% 17.1%

Disi Count 3 3 4 2 0 1 1 14

% within Veprimi

PD ndesh

programit

21.4% 21.4% 28.6% 14.3% .0% 7.1% 7.1% 100.0%

% within Ndëshkim

i PD me mosvotim 60.0% 30.0% 80.0% 22.2% .0% 50.0% 33.3% 40.0%

% of Total 8.6% 8.6% 11.4% 5.7% .0% 2.9% 2.9% 40.0%

Mjaft Count 0 1 1 5 0 0 2 9

35

% within Veprimi

PD ndesh

programit

.0% 11.1% 11.1% 55.6% .0% .0% 22.2% 100.0%

% within Ndëshkim

i PD me mosvotim .0% 10.0% 20.0% 55.6% .0% .0% 66.7% 25.7%

% of Total .0% 2.9% 2.9% 14.3% .0% .0% 5.7% 25.7%

Krejtësisht Count 1 0 0 2 1 0 0 4

% within Veprimi

PD ndesh

programit

25.0% .0% .0% 50.0% 25.0% .0% .0% 100.0%

% within Ndëshkim

i PD me mosvotim 20.0% .0% .0% 22.2% 100.0% .0% .0% 11.4%

% of Total 2.9% .0% .0% 5.7% 2.9% .0% .0% 11.4%

Pa përgjigje Count 0 1 0 0 0 0 0 1

% within Veprimi

PD ndesh

programit

.0% 100.0% .0% .0% .0% .0% .0% 100.0%

% within Ndëshkim

i PD me mosvotim .0% 10.0% .0% .0% .0% .0% .0% 2.9%

% of Total .0% 2.9% .0% .0% .0% .0% .0% 2.9%

Total Count 5 10 5 9 1 2 3 35

% within Veprimi PD ndesh programit 14.3% 28.6% 14.3% 25.7% 2.9% 5.7% 8.6% 100.0%

% within Ndëshkim i PD me mosvotim 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0%

36

% of Total 14.3% 28.6% 14.3% 25.7% 2.9% 5.7% 8.6% 100.0%

Po, disi Veprimi PD ndesh

programit

Absolutisht jo Count 2 1 1 0 0 0 2 6

% within Veprimi

PD ndesh

programit

33.3% 16.7% 16.7% .0% .0% .0% 33.3% 100.0%

% within

Ndëshkim i PD

me mosvotim

16.7% 6.2% 7.1% .0% .0% .0% 40.0% 10.5%

% of Total 3.5% 1.8% 1.8% .0% .0% .0% 3.5% 10.5%

Jo Count 2 1 2 1 0 0 0 6

% within Veprimi

PD ndesh

programit

33.3% 16.7% 33.3% 16.7% .0% .0% .0% 100.0%

% within

Ndëshkim i PD

me mosvotim

16.7% 6.2% 14.3% 14.3% .0% .0% .0% 10.5%

% of Total 3.5% 1.8% 3.5% 1.8% .0% .0% .0% 10.5%

Disi Count 2 6 4 0 0 0 1 13

% within Veprimi

PD ndesh

programit

15.4% 46.2% 30.8% .0% .0% .0% 7.7% 100.0%

37

% within

Ndëshkim i PD

me mosvotim

16.7% 37.5% 28.6% .0% .0% .0% 20.0% 22.8%

% of Total 3.5% 10.5% 7.0% .0% .0% .0% 1.8% 22.8%

Mjaft Count 5 7 4 5 0 1 0 22

% within Veprimi

PD ndesh

programit

22.7% 31.8% 18.2% 22.7% .0% 4.5% .0% 100.0%

% within

Ndëshkim i PD

me mosvotim

41.7% 43.8% 28.6% 71.4% .0% 50.0% .0% 38.6%

% of Total 8.8% 12.3% 7.0% 8.8% .0% 1.8% .0% 38.6%

Krejtësisht Count 1 0 3 1 1 1 0 7

% within Veprimi

PD ndesh

programit

14.3% .0% 42.9% 14.3% 14.3% 14.3% .0% 100.0%

% within

Ndëshkim i PD

me mosvotim

8.3% .0% 21.4% 14.3% 100.0% 50.0% .0% 12.3%

% of Total 1.8% .0% 5.3% 1.8% 1.8% 1.8% .0% 12.3%

Tjetër Count 0 1 0 0 0 0 0 1

38

% within Veprimi

PD ndesh

programit

.0% 100.0% .0% .0% .0% .0% .0% 100.0%

% within

Ndëshkim i PD

me mosvotim

.0% 6.2% .0% .0% .0% .0% .0% 1.8%

% of Total .0% 1.8% .0% .0% .0% .0% .0% 1.8%

Nuk e di Count 0 0 0 0 0 0 2 2

% within Veprimi

PD ndesh

programit

.0% .0% .0% .0% .0% .0% 100.0% 100.0%

% within

Ndëshkim i PD

me mosvotim

.0% .0% .0% .0% .0% .0% 40.0% 3.5%

% of Total .0% .0% .0% .0% .0% .0% 3.5% 3.5%

Total Count 12 16 14 7 1 2 5 57

% within Veprimi PD ndesh

programit 21.1% 28.1% 24.6% 12.3% 1.8% 3.5% 8.8% 100.0%

% within Ndëshkim i PD me

mosvotim 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0%

% of Total 21.1% 28.1% 24.6% 12.3% 1.8% 3.5% 8.8% 100.0%

Po, në një Veprimi PD ndesh Absolutisht jo Count 0 0 1 2 1 0 0 4

39

masë të

madhe

programit % within Veprimi PD

ndesh programit .0% .0% 25.0% 50.0% 25.0% .0% .0% 100.0%

% within Ndëshkim i

PD me mosvotim .0% .0% 16.7% 16.7% 50.0% .0% .0% 9.3%

% of Total .0% .0% 2.3% 4.7% 2.3% .0% .0% 9.3%

Jo Count 0 1 2 0 0 0 0 3

% within Veprimi PD

ndesh programit .0% 33.3% 66.7% .0% .0% .0% .0% 100.0%

% within Ndëshkim i

PD me mosvotim .0% 6.2% 33.3% .0% .0% .0% .0% 7.0%

% of Total .0% 2.3% 4.7% .0% .0% .0% .0% 7.0%

Disi Count 1 8 1 3 1 0 0 14

% within Veprimi PD

ndesh programit 7.1% 57.1% 7.1% 21.4% 7.1% .0% .0% 100.0%

% within Ndëshkim i

PD me mosvotim 33.3% 50.0% 16.7% 25.0% 50.0% .0% .0% 32.6%

% of Total 2.3% 18.6% 2.3% 7.0% 2.3% .0% .0% 32.6%

Mjaft Count 1 6 2 4 0 0 1 14

% within Veprimi PD

ndesh programit 7.1% 42.9% 14.3% 28.6% .0% .0% 7.1% 100.0%

% within Ndëshkim i

PD me mosvotim 33.3% 37.5% 33.3% 33.3% .0% .0% 50.0% 32.6%

% of Total 2.3% 14.0% 4.7% 9.3% .0% .0% 2.3% 32.6%

40

Krejtësisht Count 1 1 0 3 0 1 0 6

% within Veprimi PD

ndesh programit 16.7% 16.7% .0% 50.0% .0% 16.7% .0% 100.0%

% within Ndëshkim i

PD me mosvotim 33.3% 6.2% .0% 25.0% .0% 50.0% .0% 14.0%

% of Total 2.3% 2.3% .0% 7.0% .0% 2.3% .0% 14.0%

Nuk e di Count 0 0 0 0 0 1 0 1

% within Veprimi PD

ndesh programit .0% .0% .0% .0% .0% 100.0% .0% 100.0%

% within Ndëshkim i

PD me mosvotim .0% .0% .0% .0% .0% 50.0% .0% 2.3%

% of Total .0% .0% .0% .0% .0% 2.3% .0% 2.3%

Pa përgjigje Count 0 0 0 0 0 0 1 1

% within Veprimi PD

ndesh programit .0% .0% .0% .0% .0% .0% 100.0% 100.0%

% within Ndëshkim i

PD me mosvotim .0% .0% .0% .0% .0% .0% 50.0% 2.3%

% of Total .0% .0% .0% .0% .0% .0% 2.3% 2.3%

Total Count 3 16 6 12 2 2 2 43

% within Veprimi PD ndesh programit 7.0% 37.2% 14.0% 27.9% 4.7% 4.7% 4.7% 100.0%

% within Ndëshkim i PD me mosvotim 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0%

% of Total 7.0% 37.2% 14.0% 27.9% 4.7% 4.7% 4.7% 100.0%

41

Po,

plotësisht

Veprimi PD ndesh

programit

Absolutisht jo Count 2 1 0 0 3

% within Veprimi

PD ndesh

programit

66.7% 33.3% .0% .0%

100.0%

% within

Ndëshkim i PD

me mosvotim

33.3% 16.7% .0% .0%

18.8%

% of Total 12.5% 6.2% .0% .0% 18.8%

Jo Count 1 0 2 0 3

% within Veprimi

PD ndesh

programit

33.3% .0% 66.7% .0%

100.0%

% within

Ndëshkim i PD

me mosvotim

16.7% .0% 100.0% .0%

18.8%

% of Total 6.2% .0% 12.5% .0% 18.8%

Disi Count 2 0 0 0 2

% within Veprimi

PD ndesh

programit

100.0% .0% .0% .0%

100.0%

% within

Ndëshkim i PD

me mosvotim

33.3% .0% .0% .0%

12.5%

42

% of Total 12.5% .0% .0% .0% 12.5%

Mjaft Count 0 3 0 1 4

% within Veprimi

PD ndesh

programit

.0% 75.0% .0% 25.0%

100.0%

% within

Ndëshkim i PD

me mosvotim

.0% 50.0% .0% 50.0%

25.0%

% of Total .0% 18.8% .0% 6.2% 25.0%

Krejtësisht Count 1 2 0 1 4

% within Veprimi

PD ndesh

programit

25.0% 50.0% .0% 25.0%

100.0%

% within

Ndëshkim i PD

me mosvotim

16.7% 33.3% .0% 50.0%

25.0%

% of Total 6.2% 12.5% .0% 6.2% 25.0%

Total Count 6 6 2 2 16

% within Veprimi

PD ndesh

programit

37.5% 37.5% 12.5% 12.5%

100.0%

43

% within

Ndëshkim i PD

me mosvotim

100.0% 100.0% 100.0% 100.0%

100.0%

% of Total 37.5% 37.5% 12.5% 12.5% 100.0%

Nuk e di Veprimi PD ndesh

programit

Jo Count 0 0 1 0 0 0 2 3

% within Veprimi

PD ndesh

programit

.0% .0% 33.3% .0% .0% .0% 66.7% 100.0%

% within

Ndëshkim i PD

me mosvotim

.0% .0% 50.0% .0% .0% .0% 100.0% 25.0%

% of Total .0% .0% 8.3% .0% .0% .0% 16.7% 25.0%

Disi Count 1 1 1 1 0 0 0 4

% within Veprimi

PD ndesh

programit

25.0% 25.0% 25.0% 25.0% .0% .0% .0% 100.0%

% within

Ndëshkim i PD

me mosvotim

100.0% 50.0% 50.0% 50.0% .0% .0% .0% 33.3%

% of Total 8.3% 8.3% 8.3% 8.3% .0% .0% .0% 33.3%

Mjaft Count 0 1 0 0 0 0 0 1

44

% within Veprimi

PD ndesh

programit

.0% 100.0% .0% .0% .0% .0% .0% 100.0%

% within

Ndëshkim i PD

me mosvotim

.0% 50.0% .0% .0% .0% .0% .0% 8.3%

% of Total .0% 8.3% .0% .0% .0% .0% .0% 8.3%

Krejtësisht Count 0 0 0 0 1 0 0 1

% within Veprimi

PD ndesh

programit

.0% .0% .0% .0% 100.0% .0% .0% 100.0%

% within

Ndëshkim i PD

me mosvotim

.0% .0% .0% .0% 100.0% .0% .0% 8.3%

% of Total .0% .0% .0% .0% 8.3% .0% .0% 8.3%

Nuk e di Count 0 0 0 1 0 2 0 3

% within Veprimi

PD ndesh

programit

.0% .0% .0% 33.3% .0% 66.7% .0% 100.0%

% within

Ndëshkim i PD

me mosvotim

.0% .0% .0% 50.0% .0% 100.0% .0% 25.0%

% of Total .0% .0% .0% 8.3% .0% 16.7% .0% 25.0%

45

Total Count 1 2 2 2 1 2 2 12

% within Veprimi

PD ndesh

programit

8.3% 16.7% 16.7% 16.7% 8.3% 16.7% 16.7% 100.0%

% within

Ndëshkim i PD

me mosvotim

100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0%

% of Total 8.3% 16.7% 16.7% 16.7% 8.3% 16.7% 16.7% 100.0%

Pa

përgjigje

Veprimi PD ndesh

programit

Jo Count 0 1 0 0 1

% within Veprimi

PD ndesh

programit

.0%

100.0%

.0% .0% 100.0%

% within

Ndëshkim i PD

me mosvotim

.0%

100.0%

.0% .0% 11.1%

% of Total .0% 11.1% .0% .0% 11.1%

Disi Count 0 0 0 2 2

% within Veprimi

PD ndesh

programit

.0%

.0%

.0% 100.0% 100.0%

% within

Ndëshkim i PD

me mosvotim

.0%

.0%

.0% 50.0% 22.2%

46

% of Total .0% .0% .0% 22.2% 22.2%

Mjaft Count 0 0 1 1 2

% within Veprimi

PD ndesh

programit

.0%

.0%

50.0% 50.0% 100.0%

% within

Ndëshkim i PD

me mosvotim

.0%

.0%

50.0% 25.0% 22.2%

% of Total .0% .0% 11.1% 11.1% 22.2%

Nuk e di Count 0 0 0 1 1

% within Veprimi

PD ndesh

programit

.0%

.0%

.0% 100.0% 100.0%

% within

Ndëshkim i PD

me mosvotim

.0%

.0%

.0% 25.0% 11.1%

% of Total .0% .0% .0% 11.1% 11.1%

Pa përgjigje Count 2 0 1 0 3

% within Veprimi

PD ndesh

programit

66.7%

.0%

33.3% .0% 100.0%

47

% within

Ndëshkim i PD

me mosvotim

100.0%

.0%

50.0% .0% 33.3%

% of Total 22.2% .0% 11.1% .0% 33.3%

Total Count 2 1 2 4 9

% within Veprimi

PD ndesh

programit

22.2%

11.1%

22.2% 44.4% 100.0%

% within

Ndëshkim i PD

me mosvotim

100.0%

100.0%

100.0% 100.0% 100.0%

% of Total 22.2% 11.1% 22.2% 44.4% 100.0%

Symmetric Measures

Elektorati i PD dallon mospërputhje krah-program të PD Value Approx. Sig.

Aspak Nominal by Nominal Phi 1.257 .152

Cramer's V .562 .152

N of Valid Cases 24

Më shumë, jo Nominal by Nominal Phi 1.210 .009

Cramer's V .541 .009

N of Valid Cases 35

Po, disi Nominal by Nominal Phi .960 .037

48

Cramer's V .392 .037

N of Valid Cases 57

Po, mjaft Nominal by Nominal Phi 1.241 .002

Cramer's V .507 .002

N of Valid Cases 43

Po, plotësisht Nominal by Nominal Phi 1.080 .097

Cramer's V .624 .097

N of Valid Cases 16

Nuk e di Nominal by Nominal Phi 1.671 .094

Cramer's V .835 .094

N of Valid Cases 12

Pa përgjigje Nominal by Nominal Phi 1.399 .128

Cramer's V .808 .128

N of Valid Cases 9 Tabela 13.

Sipas jush, a mendojnë njerëzit në përgjithësi se veprimet e reformat e ndërmarra nga PS kur ishte në pushtet binin ndesh me programet e

deklaruara nga ajo gjatë fushatës elektorale të viteve 1998 dhe 2001? * psmosvot * Me aq sa ju dini, në përgjithësi njerëzit e konsiderojnë PS si

parti..

49

Me aq sa ju dini, në përgjithësi njerëzit e konsiderojnë PS si parti...

Nëse po, a mendoni ju që, në rast mospërputhje midis programit të PS dhe

vendimeve në qeverisje, elektorati ka reaguar me mosvotim për PS në

zgjedhjet e rradhës?

Total

Po,

plotësisht Po, mjaft Po, disi

Më shumë,

jo Aspak

Nuk e

di Pa përgjigje

Sipas jush, a

mendojnë

njerëzit në

përgjithësi se

veprimet e

reformat e

ndërmarra nga

PS kur ishte në

pushtet binin

ndesh me

programet e

deklaruara nga

ajo gjatë fushatës

elektorale të

viteve 1998 dhe

2001?

Krejtësisht Count 1 1

% within veprimet e

reformat e

ndërmarra nga PS

kur ishte në pushtet

binin ndesh me

programet

100.0%

100.0%

% within në rast

mospërputhje midis

programit të PS dhe

vendimeve në

qeverisje, elektorati

nuk e voton

100.0%

100.0%

% of Total 100.0%

100.0%

Total Count 1 1

50

% within veprimet e

reformat e

ndërmarra nga PS

kur ishte në pushtet

binin ndesh me

programet

100.0%

100.0%

% within në rast

mospërputhje midis

programit të PS dhe

vendimeve në

qeverisje, elektorati

nuk e voton

100.0%

100.0%

% of Total 100.0% 100.0%

Ekstr. majtë Sipas jush, a

mendojnë

njerëzit në

përgjithësi se

veprimet e

reformat e

ndërmarra nga

Krejtësisht Count 5 7 5 3 1 0 21

% within veprimet e

reformat e

ndërmarra nga PS

kur ishte në pushtet

binin ndesh me

programet

23.8% 33.3% 23.8% 14.3% 4.8%

.0% 100.0%

51

PS kur ishte në

pushtet binin

ndesh me

programet e

deklaruara nga

ajo gjatë fushatës

elektorale të

viteve 1998 dhe

2001?

% within në rast

mospërputhje midis

programit të PS dhe

vendimeve në

qeverisje, elektorati

nuk e voton

55.6% 77.8% 41.7% 60.0% 20.0%

.0% 48.8%

% of Total 11.6% 16.3% 11.6% 7.0% 2.3% .0% 48.8%

Mjaft Count 1 0 4 1 1 0 7

% within veprimet e

reformat e

ndërmarra nga PS

kur ishte në pushtet

binin ndesh me

programet

14.3% .0% 57.1% 14.3% 14.3%

.0% 100.0%

% within në rast

mospërputhje midis

programit të PS dhe

vendimeve në

qeverisje, elektorati

nuk e voton

11.1% .0% 33.3% 20.0% 20.0%

.0% 16.3%

% of Total 2.3% .0% 9.3% 2.3% 2.3% .0% 16.3%

Disi Count 3 2 1 1 0 0 7

52

% within veprimet e

reformat e

ndërmarra nga PS

kur ishte në pushtet

binin ndesh me

programet

42.9% 28.6% 14.3% 14.3% .0%

.0% 100.0%

% within në rast

mospërputhje midis

programit të PS dhe

vendimeve në

qeverisje, elektorati

nuk e voton

33.3% 22.2% 8.3% 20.0% .0%

.0% 16.3%

% of Total 7.0% 4.7% 2.3% 2.3% .0% .0% 16.3%

Pak Count 0 0 0 0 2 1 3

% within veprimet e

reformat e

ndërmarra nga PS

kur ishte në pushtet

binin ndesh me

programet

.0% .0% .0% .0% 66.7%

33.3% 100.0%

53

% within në rast

mospërputhje midis

programit të PS dhe

vendimeve në

qeverisje, elektorati

nuk e voton

.0% .0% .0% .0% 40.0%

33.3% 7.0%

% of Total .0% .0% .0% .0% 4.7% 2.3% 7.0%

Aspak Count 0 0 1 0 0 0 1

% within veprimet e

reformat e

ndërmarra nga PS

kur ishte në pushtet

binin ndesh me

programet

.0% .0% 100.0% .0% .0%

.0% 100.0%

% within në rast

mospërputhje midis

programit të PS dhe

vendimeve në

qeverisje, elektorati

nuk e voton

.0% .0% 8.3% .0% .0%

.0% 2.3%

% of Total .0% .0% 2.3% .0% .0% .0% 2.3%

Nuk e di Count 0 0 1 0 1 2 4

54

% within veprimet e

reformat e

ndërmarra nga PS

kur ishte në pushtet

binin ndesh me

programet

.0% .0% 25.0% .0% 25.0%

50.0% 100.0%

% within në rast

mospërputhje midis

programit të PS dhe

vendimeve në

qeverisje, elektorati

nuk e voton

.0% .0% 8.3% .0% 20.0%

66.7% 9.3%

% of Total .0% .0% 2.3% .0% 2.3% 4.7% 9.3%

Total Count 9 9 12 5 5 3 43

% within veprimet e

reformat e

ndërmarra nga PS

kur ishte në pushtet

binin ndesh me

programet

20.9% 20.9% 27.9% 11.6% 11.6%

7.0% 100.0%

55

% within në rast

mospërputhje midis

programit të PS dhe

vendimeve në

qeverisje, elektorati

nuk e voton

100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0%

100.0% 100.0%

% of Total 20.9% 20.9% 27.9% 11.6% 11.6% 7.0% 100.0%

E majtë Sipas jush, a

mendojnë

njerëzit në

përgjithësi se

veprimet e

reformat e

ndërmarra nga

PS kur ishte në

pushtet binin

ndesh me

programet e

deklaruara nga

ajo gjatë fushatës

elektorale të

viteve 1998 dhe

2001?

Krejtësisht Count 5 8 7 4 1 0 0 25

% within veprimet e

reformat e

ndërmarra nga PS

kur ishte në pushtet

binin ndesh me

programet

20.0% 32.0% 28.0% 16.0% 4.0% .0% .0% 100.0%

% within në rast

mospërputhje midis

programit të PS dhe

vendimeve në

qeverisje, elektorati

nuk e voton

29.4% 25.8% 20.6% 21.1% 12.5% .0% .0% 19.5%

% of Total 3.9% 6.2% 5.5% 3.1% .8% .0% .0% 19.5%

Mjaft Count 5 15 14 5 1 2 5 47

56

% within veprimet e

reformat e

ndërmarra nga PS

kur ishte në pushtet

binin ndesh me

programet

10.6% 31.9% 29.8% 10.6% 2.1% 4.3% 10.6% 100.0%

% within në rast

mospërputhje midis

programit të PS dhe

vendimeve në

qeverisje, elektorati

nuk e voton

29.4% 48.4% 41.2% 26.3% 12.5% 28.6

% 41.7% 36.7%

% of Total 3.9% 11.7% 10.9% 3.9% .8% 1.6% 3.9% 36.7%

Disi Count 3 6 12 7 4 1 4 37

% within veprimet e

reformat e

ndërmarra nga PS

kur ishte në pushtet

binin ndesh me

programet

8.1% 16.2% 32.4% 18.9% 10.8% 2.7% 10.8% 100.0%

57

% within në rast

mospërputhje midis

programit të PS dhe

vendimeve në

qeverisje, elektorati

nuk e voton

17.6% 19.4% 35.3% 36.8% 50.0% 14.3

% 33.3% 28.9%

% of Total 2.3% 4.7% 9.4% 5.5% 3.1% .8% 3.1% 28.9%

Pak Count 1 1 1 2 1 1 0 7

% within veprimet e

reformat e

ndërmarra nga PS

kur ishte në pushtet

binin ndesh me

programet

14.3% 14.3% 14.3% 28.6% 14.3% 14.3

% .0% 100.0%

% within në rast

mospërputhje midis

programit të PS dhe

vendimeve në

qeverisje, elektorati

nuk e voton

5.9% 3.2% 2.9% 10.5% 12.5% 14.3

% .0% 5.5%

% of Total .8% .8% .8% 1.6% .8% .8% .0% 5.5%

Aspak Count 1 0 0 0 0 0 1 2

58

% within veprimet e

reformat e

ndërmarra nga PS

kur ishte në pushtet

binin ndesh me

programet

50.0% .0% .0% .0% .0% .0% 50.0% 100.0%

% within në rast

mospërputhje midis

programit të PS dhe

vendimeve në

qeverisje, elektorati

nuk e voton

5.9% .0% .0% .0% .0% .0% 8.3% 1.6%

% of Total .8% .0% .0% .0% .0% .0% .8% 1.6%

Nuk e di Count 1 1 0 0 1 3 1 7

% within veprimet e

reformat e

ndërmarra nga PS

kur ishte në pushtet

binin ndesh me

programet

14.3% 14.3% .0% .0% 14.3% 42.9

% 14.3% 100.0%

59

% within në rast

mospërputhje midis

programit të PS dhe

vendimeve në

qeverisje, elektorati

nuk e voton

5.9% 3.2% .0% .0% 12.5% 42.9

% 8.3% 5.5%

% of Total .8% .8% .0% .0% .8% 2.3% .8% 5.5%

Pa përgjigje Count 1 0 0 1 0 0 1 3

% within veprimet e

reformat e

ndërmarra nga PS

kur ishte në pushtet

binin ndesh me

programet

33.3% .0% .0% 33.3% .0% .0% 33.3% 100.0%

% within në rast

mospërputhje midis

programit të PS dhe

vendimeve në

qeverisje, elektorati

nuk e voton

5.9% .0% .0% 5.3% .0% .0% 8.3% 2.3%

% of Total .8% .0% .0% .8% .0% .0% .8% 2.3%

Total Count 17 31 34 19 8 7 12 128

60

% within veprimet e

reformat e

ndërmarra nga PS

kur ishte në pushtet

binin ndesh me

programet

13.3% 24.2% 26.6% 14.8% 6.2% 5.5% 9.4% 100.0%

% within në rast

mospërputhje midis

programit të PS dhe

vendimeve në

qeverisje, elektorati

nuk e voton

100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0

% 100.0% 100.0%

% of Total 13.3% 24.2% 26.6% 14.8% 6.2% 5.5% 9.4% 100.0%

Qend. majtë Sipas jush, a

mendojnë

njerëzit në

përgjithësi se

veprimet e

reformat e

ndërmarra nga

Krejtësisht Count 1 2 2 0 1 0 6

% within veprimet e

reformat e

ndërmarra nga PS

kur ishte në pushtet

binin ndesh me

programet

16.7% 33.3% 33.3% .0% 16.7% .0%

100.0%

61

PS kur ishte në

pushtet binin

ndesh me

programet e

deklaruara nga

ajo gjatë fushatës

elektorale të

viteve 1998 dhe

2001?

% within në rast

mospërputhje midis

programit të PS dhe

vendimeve në

qeverisje, elektorati

nuk e voton

20.0% 10.0% 18.2% .0% 33.3% .0%

10.3%

% of Total 1.7% 3.4% 3.4% .0% 1.7% .0% 10.3%

Mjaft Count 3 10 5 3 0 2 23

% within veprimet e

reformat e

ndërmarra nga PS

kur ishte në pushtet

binin ndesh me

programet

13.0% 43.5% 21.7% 13.0% .0% 8.7%

100.0%

% within në rast

mospërputhje midis

programit të PS dhe

vendimeve në

qeverisje, elektorati

nuk e voton

60.0% 50.0% 45.5% 23.1% .0% 33.3

%

39.7%

% of Total 5.2% 17.2% 8.6% 5.2% .0% 3.4% 39.7%

Disi Count 1 4 2 6 1 0 14

62

% within veprimet e

reformat e

ndërmarra nga PS

kur ishte në pushtet

binin ndesh me

programet

7.1% 28.6% 14.3% 42.9% 7.1% .0%

100.0%

% within në rast

mospërputhje midis

programit të PS dhe

vendimeve në

qeverisje, elektorati

nuk e voton

20.0% 20.0% 18.2% 46.2% 33.3% .0%

24.1%

% of Total 1.7% 6.9% 3.4% 10.3% 1.7% .0% 24.1%

Pak Count 0 2 2 2 1 0 7

% within veprimet e

reformat e

ndërmarra nga PS

kur ishte në pushtet

binin ndesh me

programet

.0% 28.6% 28.6% 28.6% 14.3% .0%

100.0%

63

% within në rast

mospërputhje midis

programit të PS dhe

vendimeve në

qeverisje, elektorati

nuk e voton

.0% 10.0% 18.2% 15.4% 33.3% .0%

12.1%

% of Total .0% 3.4% 3.4% 3.4% 1.7% .0% 12.1%

Aspak Count 0 0 0 1 0 0 1

% within veprimet e

reformat e

ndërmarra nga PS

kur ishte në pushtet

binin ndesh me

programet

.0% .0% .0% 100.0% .0% .0%

100.0%

% within në rast

mospërputhje midis

programit të PS dhe

vendimeve në

qeverisje, elektorati

nuk e voton

.0% .0% .0% 7.7% .0% .0%

1.7%

% of Total .0% .0% .0% 1.7% .0% .0% 1.7%

Nuk e di Count 0 2 0 1 0 4 7

64

% within veprimet e

reformat e

ndërmarra nga PS

kur ishte në pushtet

binin ndesh me

programet

.0% 28.6% .0% 14.3% .0% 57.1

%

100.0%

% within në rast

mospërputhje midis

programit të PS dhe

vendimeve në

qeverisje, elektorati

nuk e voton

.0% 10.0% .0% 7.7% .0% 66.7

%

12.1%

% of Total .0% 3.4% .0% 1.7% .0% 6.9% 12.1%

Total Count 5 20 11 13 3 6 58

% within veprimet e

reformat e

ndërmarra nga PS

kur ishte në pushtet

binin ndesh me

programet

8.6% 34.5% 19.0% 22.4% 5.2% 10.3

%

100.0%

65

% within në rast

mospërputhje midis

programit të PS dhe

vendimeve në

qeverisje, elektorati

nuk e voton

100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0

%

100.0%

% of Total 8.6% 34.5% 19.0% 22.4% 5.2%

10.3

%

100.0%

Qend. djathtë Sipas jush, a

mendojnë

njerëzit në

përgjithësi se

veprimet e

reformat e

ndërmarra nga

PS kur ishte në

pushtet binin

ndesh me

programet e

deklaruara nga

ajo gjatë fushatës

elektorale të

viteve 1998 dhe

2001?

Mjaft Count 1 2 3

% within veprimet e

reformat e

ndërmarra nga PS

kur ishte në pushtet

binin ndesh me

programet

33.3% 66.7%

100.0%

% within në rast

mospërputhje midis

programit të PS dhe

vendimeve në

qeverisje, elektorati

nuk e voton

100.0% 100.0%

100.0%

% of Total 33.3% 66.7%

100.0%

Total Count 1 2 3

66

% within veprimet e

reformat e

ndërmarra nga PS

kur ishte në pushtet

binin ndesh me

programet

33.3% 66.7%

100.0%

% within në rast

mospërputhje midis

programit të PS dhe

vendimeve në

qeverisje, elektorati

nuk e voton

100.0% 100.0%

100.0%

% of Total 33.3% 66.7% 100.0%

E djathtë Sipas jush, a

mendojnë

njerëzit në

përgjithësi se

veprimet e

reformat e

ndërmarra nga

Krejtësisht Count 1 1 1 0 3

% within veprimet e

reformat e

ndërmarra nga PS

kur ishte në pushtet

binin ndesh me

programet

33.3% 33.3%

33.3% .0%

100.0%

67

PS kur ishte në

pushtet binin

ndesh me

programet e

deklaruara nga

ajo gjatë fushatës

elektorale të

viteve 1998 dhe

2001?

% within në rast

mospërputhje midis

programit të PS dhe

vendimeve në

qeverisje, elektorati

nuk e voton

50.0% 100.0%

50.0% .0%

50.0%

% of Total 16.7% 16.7% 16.7% .0% 50.0%

Mjaft Count 1 0 1 0 2

% within veprimet e

reformat e

ndërmarra nga PS

kur ishte në pushtet

binin ndesh me

programet

50.0% .0%

50.0% .0%

100.0%

% within në rast

mospërputhje midis

programit të PS dhe

vendimeve në

qeverisje, elektorati

nuk e voton

50.0% .0%

50.0% .0%

33.3%

% of Total 16.7% .0% 16.7% .0% 33.3%

Disi Count 0 0 0 1 1

68

% within veprimet e

reformat e

ndërmarra nga PS

kur ishte në pushtet

binin ndesh me

programet

.0% .0%

.0% 100.0%

100.0%

% within në rast

mospërputhje midis

programit të PS dhe

vendimeve në

qeverisje, elektorati

nuk e voton

.0% .0%

.0% 100.0%

16.7%

% of Total .0% .0% .0% 16.7% 16.7%

Total Count 2 1 2 1 6

% within veprimet e

reformat e

ndërmarra nga PS

kur ishte në pushtet

binin ndesh me

programet

33.3% 16.7%

33.3% 16.7%

100.0%

69

% within në rast

mospërputhje midis

programit të PS dhe

vendimeve në

qeverisje, elektorati

nuk e voton

100.0% 100.0%

100.0% 100.0%

100.0%

% of Total 33.3% 16.7% 33.3% 16.7% 100.0%

Ekst. djathtë Sipas jush, a

mendojnë

njerëzit në

përgjithësi se

veprimet e

reformat e

ndërmarra nga

PS kur ishte në

pushtet binin

ndesh me

programet e

deklaruara nga

ajo gjatë fushatës

elektorale të

viteve 1998 dhe

2001?

Mjaft Count 0 1 0 1

% within veprimet e

reformat e

ndërmarra nga PS

kur ishte në pushtet

binin ndesh me

programet

.0%

100.0% .0%

100.0%

% within në rast

mospërputhje midis

programit të PS dhe

vendimeve në

qeverisje, elektorati

nuk e voton

.0%

100.0% .0%

33.3%

% of Total .0% 33.3% .0% 33.3%

Aspak Count 1 0 0 1

70

% within veprimet e

reformat e

ndërmarra nga PS

kur ishte në pushtet

binin ndesh me

programet

100.0%

.0% .0%

100.0%

% within në rast

mospërputhje midis

programit të PS dhe

vendimeve në

qeverisje, elektorati

nuk e voton

100.0%

.0% .0%

33.3%

% of Total 33.3% .0% .0% 33.3%

Pa përgjigje Count 0 0 1 1

% within veprimet e

reformat e

ndërmarra nga PS

kur ishte në pushtet

binin ndesh me

programet

.0%

.0% 100.0%

100.0%

71

% within në rast

mospërputhje midis

programit të PS dhe

vendimeve në

qeverisje, elektorati

nuk e voton

.0%

.0% 100.0%

33.3%

% of Total .0% .0% 33.3% 33.3%

Total Count 1 1 1 3

% within veprimet e

reformat e

ndërmarra nga PS

kur ishte në pushtet

binin ndesh me

programet

33.3%

33.3% 33.3%

100.0%

% within në rast

mospërputhje midis

programit të PS dhe

vendimeve në

qeverisje, elektorati

nuk e voton

100.0%

100.0% 100.0%

100.0%

% of Total 33.3% 33.3% 33.3% 100.0%

Asnjë krah Sipas jush, a Krejtësisht Count 3 0 0 1 0 0 4

72

mendojnë

njerëzit në

përgjithësi se

veprimet e

reformat e

ndërmarra nga

PS kur ishte në

pushtet binin

ndesh me

programet e

deklaruara nga

ajo gjatë fushatës

elektorale të

viteve 1998 dhe

2001?

% within veprimet e

reformat e

ndërmarra nga PS

kur ishte në pushtet

binin ndesh me

programet

75.0% .0% .0% 25.0% .0%

.0% 100.0%

% within në rast

mospërputhje midis

programit të PS dhe

vendimeve në

qeverisje, elektorati

nuk e voton

100.0% .0% .0% 33.3% .0%

.0% 40.0%

% of Total 30.0% .0% .0% 10.0% .0% .0% 40.0%

Mjaft Count 0 0 0 0 1 0 1

% within veprimet e

reformat e

ndërmarra nga PS

kur ishte në pushtet

binin ndesh me

programet

.0% .0% .0% .0% 100.0%

.0% 100.0%

73

% within në rast

mospërputhje midis

programit të PS dhe

vendimeve në

qeverisje, elektorati

nuk e voton

.0% .0% .0% .0% 100.0%

.0% 10.0%

% of Total .0% .0% .0% .0% 10.0% .0% 10.0%

Disi Count 0 0 1 1 0 0 2

% within veprimet e

reformat e

ndërmarra nga PS

kur ishte në pushtet

binin ndesh me

programet

.0% .0% 50.0% 50.0% .0%

.0% 100.0%

% within në rast

mospërputhje midis

programit të PS dhe

vendimeve në

qeverisje, elektorati

nuk e voton

.0% .0% 100.0% 33.3% .0%

.0% 20.0%

% of Total .0% .0% 10.0% 10.0% .0% .0% 20.0%

Pak Count 0 0 0 1 0 0 1

74

% within veprimet e

reformat e

ndërmarra nga PS

kur ishte në pushtet

binin ndesh me

programet

.0% .0% .0% 100.0% .0%

.0% 100.0%

% within në rast

mospërputhje midis

programit të PS dhe

vendimeve në

qeverisje, elektorati

nuk e voton

.0% .0% .0% 33.3% .0%

.0% 10.0%

% of Total .0% .0% .0% 10.0% .0% .0% 10.0%

Nuk e di Count 0 1 0 0 0 0 1

% within veprimet e

reformat e

ndërmarra nga PS

kur ishte në pushtet

binin ndesh me

programet

.0% 100.0% .0% .0% .0%

.0% 100.0%

75

% within në rast

mospërputhje midis

programit të PS dhe

vendimeve në

qeverisje, elektorati

nuk e voton

.0% 100.0% .0% .0% .0%

.0% 10.0%

% of Total .0% 10.0% .0% .0% .0% .0% 10.0%

Pa përgjigje Count 0 0 0 0 0 1 1

% within veprimet e

reformat e

ndërmarra nga PS

kur ishte në pushtet

binin ndesh me

programet

.0% .0% .0% .0% .0%

100.0% 100.0%

% within në rast

mospërputhje midis

programit të PS dhe

vendimeve në

qeverisje, elektorati

nuk e voton

.0% .0% .0% .0% .0%

100.0% 10.0%

% of Total .0% .0% .0% .0% .0% 10.0% 10.0%

Total Count 3 1 1 3 1 1 10

76

% within veprimet e

reformat e

ndërmarra nga PS

kur ishte në pushtet

binin ndesh me

programet

30.0% 10.0% 10.0% 30.0% 10.0%

10.0% 100.0%

% within në rast

mospërputhje midis

programit të PS dhe

vendimeve në

qeverisje, elektorati

nuk e voton

100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0%

100.0% 100.0%

% of Total 30.0% 10.0% 10.0% 30.0% 10.0% 10.0% 100.0%

Tjetër Sipas jush, a

mendojnë

njerëzit në

përgjithësi se

veprimet e

reformat e

ndërmarra nga

Krejtësisht Count 0 0 1 0 1

% within veprimet e

reformat e

ndërmarra nga PS

kur ishte në pushtet

binin ndesh me

programet

.0% .0% 100.0% .0%

100.0%

77

PS kur ishte në

pushtet binin

ndesh me

programet e

deklaruara nga

ajo gjatë fushatës

elektorale të

viteve 1998 dhe

2001?

% within në rast

mospërputhje midis

programit të PS dhe

vendimeve në

qeverisje, elektorati

nuk e voton

.0% .0% 100.0% .0%

25.0%

% of Total .0% .0% 25.0% .0% 25.0%

Mjaft Count 1 0 0 0 1

% within veprimet e

reformat e

ndërmarra nga PS

kur ishte në pushtet

binin ndesh me

programet

100.0% .0% .0% .0%

100.0%

% within në rast

mospërputhje midis

programit të PS dhe

vendimeve në

qeverisje, elektorati

nuk e voton

100.0% .0% .0% .0%

25.0%

% of Total 25.0% .0% .0% .0% 25.0%

Tjetër Count 0 1 0 0 1

78

% within veprimet e

reformat e

ndërmarra nga PS

kur ishte në pushtet

binin ndesh me

programet

.0% 100.0% .0% .0%

100.0%

% within në rast

mospërputhje midis

programit të PS dhe

vendimeve në

qeverisje, elektorati

nuk e voton

.0% 100.0% .0% .0%

25.0%

% of Total .0% 25.0% .0% .0% 25.0%

Nuk e di Count 0 0 0 1 1

% within veprimet e

reformat e

ndërmarra nga PS

kur ishte në pushtet

binin ndesh me

programet

.0% .0% .0% 100.0

%

100.0%

79

% within në rast

mospërputhje midis

programit të PS dhe

vendimeve në

qeverisje, elektorati

nuk e voton

.0% .0% .0% 100.0

%

25.0%

% of Total .0% .0% .0%

25.0

%

25.0%

Total Count 1 1 1 1 4

% within veprimet e

reformat e

ndërmarra nga PS

kur ishte në pushtet

binin ndesh me

programet

25.0% 25.0% 25.0% 25.0

%

100.0%

% within në rast

mospërputhje midis

programit të PS dhe

vendimeve në

qeverisje, elektorati

nuk e voton

100.0% 100.0% 100.0% 100.0

%

100.0%

% of Total 25.0% 25.0% 25.0%

25.0

%

100.0%

Nuk e di Sipas jush, a Krejtësisht Count 1 1 1 0 0 3

80

mendojnë

njerëzit në

përgjithësi se

veprimet e

reformat e

ndërmarra nga

PS kur ishte në

pushtet binin

ndesh me

programet e

deklaruara nga

ajo gjatë fushatës

elektorale të

viteve 1998 dhe

2001?

% within veprimet e

reformat e

ndërmarra nga PS

kur ishte në pushtet

binin ndesh me

programet

33.3% 33.3% 33.3% .0% .0%

100.0%

% within në rast

mospërputhje midis

programit të PS dhe

vendimeve në

qeverisje, elektorati

nuk e voton

20.0% 50.0% 100.0% .0% .0%

25.0%

% of Total 8.3% 8.3% 8.3% .0% .0% 25.0%

Mjaft Count 2 1 0 0 0 3

% within veprimet e

reformat e

ndërmarra nga PS

kur ishte në pushtet

binin ndesh me

programet

66.7% 33.3% .0% .0% .0%

100.0%

81

% within në rast

mospërputhje midis

programit të PS dhe

vendimeve në

qeverisje, elektorati

nuk e voton

40.0% 50.0% .0% .0% .0%

25.0%

% of Total 16.7% 8.3% .0% .0% .0% 25.0%

Disi Count 0 0 0 1 0 1

% within veprimet e

reformat e

ndërmarra nga PS

kur ishte në pushtet

binin ndesh me

programet

.0% .0% .0% 100.0% .0%

100.0%

% within në rast

mospërputhje midis

programit të PS dhe

vendimeve në

qeverisje, elektorati

nuk e voton

.0% .0% .0% 50.0% .0%

8.3%

% of Total .0% .0% .0% 8.3% .0% 8.3%

Pak Count 0 0 0 1 0 1

82

% within veprimet e

reformat e

ndërmarra nga PS

kur ishte në pushtet

binin ndesh me

programet

.0% .0% .0% 100.0% .0%

100.0%

% within në rast

mospërputhje midis

programit të PS dhe

vendimeve në

qeverisje, elektorati

nuk e voton

.0% .0% .0% 50.0% .0%

8.3%

% of Total .0% .0% .0% 8.3% .0% 8.3%

Nuk e di Count 2 0 0 0 2 4

% within veprimet e

reformat e

ndërmarra nga PS

kur ishte në pushtet

binin ndesh me

programet

50.0% .0% .0% .0% 50.0

%

100.0%

83

% within në rast

mospërputhje midis

programit të PS dhe

vendimeve në

qeverisje, elektorati

nuk e voton

40.0% .0% .0% .0% 100.0

%

33.3%

% of Total 16.7% .0% .0% .0%

16.7

%

33.3%

Total Count 5 2 1 2 2 12

% within veprimet e

reformat e

ndërmarra nga PS

kur ishte në pushtet

binin ndesh me

programet

41.7% 16.7% 8.3% 16.7% 16.7

%

100.0%

% within në rast

mospërputhje midis

programit të PS dhe

vendimeve në

qeverisje, elektorati

nuk e voton

100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0

%

100.0%

% of Total 41.7% 16.7% 8.3% 16.7%

16.7

%

100.0%

Pa përgjigje Sipas jush, a Krejtësisht Count 2 0 1 1 0 4

84

mendojnë

njerëzit në

përgjithësi se

veprimet e

reformat e

ndërmarra nga

PS kur ishte në

pushtet binin

ndesh me

programet e

deklaruara nga

ajo gjatë fushatës

elektorale të

viteve 1998 dhe

2001?

% within veprimet e

reformat e

ndërmarra nga PS

kur ishte në pushtet

binin ndesh me

programet

50.0% .0%

25.0% 25.0

% .0% 100.0%

% within në rast

mospërputhje midis

programit të PS dhe

vendimeve në

qeverisje, elektorati

nuk e voton

100.0% .0%

100.0% 50.0

% .0% 57.1%

% of Total 28.6% .0%

14.3%

14.3

% .0% 57.1%

Mjaft Count 0 1 0 1 0 2

% within veprimet e

reformat e

ndërmarra nga PS

kur ishte në pushtet

binin ndesh me

programet

.0% 50.0%

.0% 50.0

% .0% 100.0%

85

% within në rast

mospërputhje midis

programit të PS dhe

vendimeve në

qeverisje, elektorati

nuk e voton

.0% 100.0%

.0% 50.0

% .0% 28.6%

% of Total .0% 14.3%

.0%

14.3

% .0% 28.6%

Pa përgjigje Count 0 0 0 0 1 1

% within veprimet e

reformat e

ndërmarra nga PS

kur ishte në pushtet

binin ndesh me

programet

.0% .0%

.0% .0% 100.0% 100.0%

% within në rast

mospërputhje midis

programit të PS dhe

vendimeve në

qeverisje, elektorati

nuk e voton

.0% .0%

.0% .0% 100.0% 14.3%

% of Total .0% .0% .0% .0% 14.3% 14.3%

Total Count 2 1 1 2 1 7

86

% within veprimet e

reformat e

ndërmarra nga PS

kur ishte në pushtet

binin ndesh me

programet

28.6% 14.3%

14.3% 28.6

% 14.3% 100.0%

% within në rast

mospërputhje midis

programit të PS dhe

vendimeve në

qeverisje, elektorati

nuk e voton

100.0% 100.0%

100.0% 100.0

% 100.0% 100.0%

% of Total 28.6% 14.3%

14.3%

28.6

% 14.3% 100.0%

Soc.Demok. Sipas jush, a

mendojnë

njerëzit në

përgjithësi se

veprimet e

reformat e

ndërmarra nga

Mjaft Count 1 1

% within veprimet e

reformat e

ndërmarra nga PS

kur ishte në pushtet

binin ndesh me

programet

100.0%

100.0%

87

PS kur ishte në

pushtet binin

ndesh me

programet e

deklaruara nga

ajo gjatë fushatës

elektorale të

viteve 1998 dhe

2001?

% within në rast

mospërputhje midis

programit të PS dhe

vendimeve në

qeverisje, elektorati

nuk e voton

100.0%

100.0%

% of Total 100.0%

100.0%

Total Count 1 1

% within veprimet e

reformat e

ndërmarra nga PS

kur ishte në pushtet

binin ndesh me

programet

100.0%

100.0%

% within në rast

mospërputhje midis

programit të PS dhe

vendimeve në

qeverisje, elektorati

nuk e voton

100.0%

100.0%

% of Total 100.0% 100.0%

qendër Sipas jush, a Krejtësisht Count 1 1

88

mendojnë

njerëzit në

përgjithësi se

veprimet e

reformat e

ndërmarra nga

PS kur ishte në

pushtet binin

ndesh me

programet e

deklaruara nga

ajo gjatë fushatës

elektorale të

viteve 1998 dhe

2001?

% within veprimet e

reformat e

ndërmarra nga PS

kur ishte në pushtet

binin ndesh me

programet

100.0%

100.0%

% within në rast

mospërputhje midis

programit të PS dhe

vendimeve në

qeverisje, elektorati

nuk e voton

100.0%

100.0%

% of Total 100.0%

100.0%

Total Count 1 1

% within veprimet e

reformat e

ndërmarra nga PS

kur ishte në pushtet

binin ndesh me

programet

100.0%

100.0%

89

% within në rast

mospërputhje midis

programit të PS dhe

vendimeve në

qeverisje, elektorati

nuk e voton

100.0%

100.0%

% of Total 100.0% 100.0%

s'dallohet qart Sipas jush, a

mendojnë

njerëzit në

përgjithësi se

veprimet e

reformat e

ndërmarra nga

PS kur ishte në

pushtet binin

ndesh me

programet e

deklaruara nga

ajo gjatë fushatës

elektorale të

viteve 1998 dhe

2001?

Disi Count 1 1

% within veprimet e

reformat e

ndërmarra nga PS

kur ishte në pushtet

binin ndesh me

programet

100.0%

100.0%

% within në rast

mospërputhje midis

programit të PS dhe

vendimeve në

qeverisje, elektorati

nuk e voton

100.0%

100.0%

% of Total 100.0%

100.0%

Total Count 1 1

90

% within veprimet e

reformat e

ndërmarra nga PS

kur ishte në pushtet

binin ndesh me

programet

100.0%

100.0%

% within në rast

mospërputhje midis

programit të PS dhe

vendimeve në

qeverisje, elektorati

nuk e voton

100.0%

100.0%

% of Total 100.0% 100.0%

Tabela 14.

Në përgjithësi, a do të thonit që njerëzit kanë bindje të caktuara politike?* Sipas jush aktualisht njerëzit në përgjithësi a u besojnë partive?

Sipas jush aktualisht njerëzit në përgjithësi a u besojnë partive?

Po, plotësis

ht

Në një masë

të madhe

, po

Po, disi

Më shumë jo

Absolutisht jo Nuk e di

Pa përgjigj

e Total

91

Në përgjithësi, a do të thonit që njerëzit kanë bindje të caktuara politike?

Count 0 1 2 2 3 0 1 9

% within kane

bindje politike .0% 11.1% 22.2% 22.2% 33.3% .0% 11.1% 100.0%

% within u

besojne partive .0% 1.2% 1.7% 1.8% 4.3% .0% 50.0% 2.2%

% of Total .0% .2% .5% .5% .7% .0% .2% 2.2%

Po, plotësisht

Count 7 15 20 21 4 0 0 66

% within kane

bindje politike 10.6% 22.7% 30.3% 31.8% 6.1% .0% .0% 100.0%

% within u

besojne partive 36.8% 17.9% 17.1% 18.8% 5.7% .0% .0% 16.2%

% of Total 1.7% 3.7% 4.9% 4.9% 1.0% .0% .0% 16.2%

Po, në një masë të madhe

Count 7 46 36 33 16 2 0 140

% within kane

bindje politike 5.0% 32.9% 25.7% 23.6% 11.4% 1.4% .0% 100.0%

% within u

besojne partive 36.8% 54.8% 30.8% 29.5% 22.9% 100.0% .0% 34.4%

% of Total 1.7% 11.3% 8.8% 8.1% 3.9% .4% .0% 34.4%

Po, disi Count 3 12 32 27 22 0 1 97

% within kane

bindje politike 3.1% 12.4% 33.0% 27.8% 22.7% .0% 1.0% 100.0%

92

% within u

besojne partive 15.8% 14.3% 27.4% 24.1% 31.4% .0% 50.0% 23.8%

% of Total .7% 2.9% 7.9% 6.6% 5.4% .0% .2% 23.8%

Më shumë, jo

Count 1 8 23 24 10 0 0 66

% within kane

bindje politike 1.5% 12.1% 34.8% 36.4% 15.2% .0% .0% 100.0%

% within u

besojne partive 5.3% 9.5% 19.7% 21.4% 14.3% .0% .0% 16.2%

% of Total .2% 2.0% 5.7% 5.9% 2.5% .0% .0% 16.2%

Aspak Count 1 0 0 0 0 0 0 1

% within kane

bindje politike 100.0% .0% .0% .0% .0% .0% .0% 100.0%

% within u

besojne partive 5.3% .0% .0% .0% .0% .0% .0% .2%

% of Total .2% .0% .0% .0% .0% .0% .0% .2%

Nuk e di Count 0 1 3 5 13 0 0 22

% within kane

bindje politike .0% 4.5% 13.6% 22.7% 59.1% .0% .0% 100.0%

% within u

besojne partive .0% 1.2% 2.6% 4.5% 18.6% .0% .0% 5.4%

% of Total .0% .2% .7% 1.2% 3.2% .0% .0% 5.4%

Pa Count 0 1 1 1 1 0 1 5

93

përgjigje

% within kane

bindje politike .0% 20.0% 20.0% 20.0% 20.0% .0% 20.0% 100.0%

% within u

besojne partive .0% 1.2% .9% .9% 1.4% .0% 50.0% 1.2%

% of Total .0% .2% .2% .2% .2% .0% .2% 1.2%

Total Count 19 84 117 112 70 1 2 407

% within kane

bindje politike 4.7% 20.6% 28.7% 27.5% 17.2% .2% .5% 100.0%

% within u

besojne partive 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0%

% of Total 4.7% 20.6% 28.7% 27.5% 17.2% .2% .5% 100.0%

Symmetric Measures

Value Approx. Sig.

Nominal by Nominal Phi .701 .000

Cramer's V .248 .000

N of Valid Cases 407

Midis dy variablave të kryqëzuar ka shoqërim statistikor relativisht mbi të dobët (24.8% e rasteve), por statistikisht tepër domethënës (.000). Ky kryqëzim i dy variablave ka lidhje, apo rol të drejtpërdrejtë në testimin e implikimeve të marra në shqyrtim, prandaj edhe rezultati i tij mund të merret në konsideratë gjatë testimit të implikimeve në fjalë. Ai mund të konsiderohet si rezultat pozitiv. Konfirmohet disi supozimi i ekzistencës së

94

shoqërimit të dallimeve në bindje politike dhe dallimeve në besimin ndaj partive. Tabela 15.

Po ashtu, sipas jush a mund të thuhet që elektorati i majtë i LSI dallon mospërputhje midis programit të LSI dhe krahut ideologjik të majtë që ajo pretendon t’i përkas? * Në të tilla raste, a

mendoni ju që, në rast mospërputhje midis programit të partive dhe krahut ideologjik që ato pretendojnë t’i përkasin, elektorati do të reagojë me mosvotim për ato parti?

Në të tilla raste, a mendoni ju që, në rast mospërputhje midis programit të partive dhe krahut ideologjik që ato

pretendojnë t’i përkasin, elektorati do të reagojë me mosvotim për ato parti?

Total

Po,

plotësisht

Po, në një

masë të madhe

Po, disi

Më shumë, jo Aspak Nuk e di

Pa përgji

gje

Po ashtu, sipas jush a mund të thuhet që elektorati i majtë i LSI dallon mospërpu

Aspak Count 8 1 7 4 5 0 0 25

% within Elektorati i

LSI dallon 32.0% 4.0% 28.0% 16.0% 20.0% .0% .0% 100.0%

% within

Mosperputhje krah

program

14.8% 1.8% 10.3% 5.6% 19.2% .0% .0% 8.4%

% of Total 2.7% .3% 2.3% 1.3% 1.7% .0% .0% 8.4%

Më Count 11 8 7 11 7 1 1 46

95

thje midis programit të LSI dhe krahut ideologjik të majtë që ajo pretendon t’i përkas?

shumë, jo

% within Elektorati i

LSI dallon 23.9% 17.4% 15.2% 23.9% 15.2% 2.2% 2.2% 100.0%

% within

Mosperputhje krah

program

20.4% 14.0% 10.3% 15.5% 26.9% 10.0% 7.7% 15.4%

% of Total 3.7% 2.7% 2.3% 3.7% 2.3% .3% .3% 15.4%

Po, disi Count 13 18 23 14 6 3 3 80

% within Elektorati i

LSI dallon 16.2% 22.5% 28.8% 17.5% 7.5% 3.8% 3.8% 100.0%

% within

Mosperputhje krah

program

24.1% 31.6% 33.8% 19.7% 23.1% 30.0% 23.1% 26.8%

% of Total 4.3% 6.0% 7.7% 4.7% 2.0% 1.0% 1.0% 26.8%

Po, në një masë të madhe

Count 12 12 19 25 3 1 1 73

% within Elektorati i

LSI dallon 16.4% 16.4% 26.0% 34.2% 4.1% 1.4% 1.4% 100.0%

% within

Mosperputhje krah

program

22.2% 21.1% 27.9% 35.2% 11.5% 10.0% 7.7% 24.4%

% of Total 4.0% 4.0% 6.4% 8.4% 1.0% .3% .3% 24.4%

Po, Count 9 12 3 7 3 1 0 35

96

plotësisht

% within Elektorati i

LSI dallon 25.7% 34.3% 8.6% 20.0% 8.6% 2.9% .0% 100.0%

% within

Mosperputhje krah

program

16.7% 21.1% 4.4% 9.9% 11.5% 10.0% .0% 11.7%

% of Total 3.0% 4.0% 1.0% 2.3% 1.0% .3% .0% 11.7%

Nuk e di Count 1 5 6 7 2 3 0 24

% within Elektorati i

LSI dallon 4.2% 20.8% 25.0% 29.2% 8.3% 12.5% .0% 100.0%

% within

Mosperputhje krah

program

1.9% 8.8% 8.8% 9.9% 7.7% 30.0% .0% 8.0%

% of Total .3% 1.7% 2.0% 2.3% .7% 1.0% .0% 8.0%

Pa përgjigje

Count 0 1 3 3 0 1 8 16

% within Elektorati i

LSI dallon .0% 6.2% 18.8% 18.8% .0% 6.2% 50.0% 100.0%

% within

Mosperputhje krah

program

.0% 1.8% 4.4% 4.2% .0% 10.0% 61.5% 5.4%

% of Total .0% .3% 1.0% 1.0% .0% .3% 2.7% 5.4%

Total Count 54 57 68 71 26 10 13 299

97

% within Elektorati i

LSI dallon 18.1% 19.1% 22.7% 23.7% 8.7% 3.3% 4.3% 100.0%

% within

Mosperputhje krah

program

100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0%

% of Total 18.1% 19.1% 22.7% 23.7% 8.7% 3.3% 4.3% 100.0%

Symmetric Measures

Value Approx. Sig.

Nominal by Nominal Phi .665 .000

Cramer's V .271 .000

N of Valid Cases 299

Midis dy variablave të kryqëzuar ka shoqërim statistikor mbi të dobët (27.1% e rasteve), por statistikisht tepër domethënës (.000). Ky kryqëzim i dy variablave ka lidhje, apo rol të drejtpërdrejtë në testimin e implikimeve të marra në shqyrtim, prandaj edhe rezultati i tij mund të merret në konsideratë gjatë testimit të implikimeve në fjalë. Ai mund të konsiderohet si rezultat pozitiv. 40.47% e respondentëve deklarojnë se e konstatojnë mospërputhjen krah – program dhe janë për ndëshkimin e LSI në nivelet “Po, në një masë të madhe” dhe “Disi”. [Kjo përbën pjesën e respondentëve që gjykojnë mbi bazë ideologjike për sjelljen votuese.] Ndërkohë 21.07% e respondentëve që e bëjnë këtë dallim nuk janë për ndëshkimin e LSI për këtë mospërputhje. Kurse 3% e tyre nuk prononcohen në se duhet ndëshkuar apo jo LSI për këtë mospërputhje. Në total mund të thuhet se ky crosstab konfirmon idenë se ka perceptim të qëndrimit ideologjik në sjelljen votuesve në raportin 1.92 : 1 me atë jo ideologjike për LSI.

98

Testim pozitiv i implikimit 1.1 dhe 2.1 Tabela 16.

Nëse po, sipas jush a mund të thuhet që elektorati i djathtë i PD dallon mospërputhje midis programit të PD dhe krahut ideologjik të djathtë që ajo pretendon t’i përkas? * Sipas jush, a mund të thuhet se opinioni

i përgjithshëm nuk gjykon se duhet ndëshkuar ndonjë parti thjesht për faktin se programi i saj nuk përputhet plotësisht ose në një masë të madhe me krahun ideologjik që ajo pretendon t’i përkasë?

Sipas jush, a mund të thuhet se opinioni i përgjithshëm nuk gjykon se duhet ndëshkuar ndonjë

parti thjesht për faktin se programi i saj nuk përputhet plotësisht ose në një masë të madhe me krahun ideologjik që ajo pretendon t’i përkasë?

Total

Po, plotësis

ht

Po, në një

masë të

madhe

Po, disi

Më shumë

, jo Aspak Nuk e di

Pa përgjigj

e

Nëse po, sipas jush a mund të thuhet që elektorati i djathtë i PD

Aspak Count 8 7 7 5 6 1 0 34

% within Elektorati i PD

dallon 23.5% 20.6% 20.6% 14.7% 17.6% 2.9% .0% 100.0%

% within Opinioni nuk

gjykon 14.3% 12.3% 11.1% 10.9% 20.7% 14.3% .0% 13.0%

99

dallon mospërputhje midis programit të PD dhe krahut ideologjik të djathtë që ajo pretendon t’i përkas?

% of Total 3.1% 2.7% 2.7% 1.9% 2.3% .4% .0% 13.0%

Më shumë, jo

Count 12 12 11 5 4 0 0 44

% within Elektorati i PD

dallon 27.3% 27.3% 25.0% 11.4% 9.1% .0% .0% 100.0%

% within Opinioni nuk

gjykon 21.4% 21.1% 17.5% 10.9% 13.8% .0% .0% 16.8%

% of Total 4.6% 4.6% 4.2% 1.9% 1.5% .0% .0% 16.8%

Po, disi Count 17 20 16 13 11 2 0 79

% within Elektorati i PD

dallon 21.5% 25.3% 20.3% 16.5% 13.9% 2.5% .0% 100.0%

% within Opinioni nuk

gjykon 30.4% 35.1% 25.4% 28.3% 37.9% 28.6% .0% 30.2%

% of Total 6.5% 7.6% 6.1% 5.0% 4.2% .8% .0% 30.2%

Po, në një masë të madhe

Count 9 14 17 12 6 2 1 61

% within Elektorati i PD

dallon 14.8% 23.0% 27.9% 19.7% 9.8% 3.3% 1.6% 100.0%

% within Opinioni nuk

gjykon 16.1% 24.6% 27.0% 26.1% 20.7% 28.6% 25.0% 23.3%

% of Total 3.4% 5.3% 6.5% 4.6% 2.3% .8% .4% 23.3%

Po, plotësisht

Count 5 2 6 6 1 0 0 20

% within Elektorati i PD

dallon 25.0% 10.0% 30.0% 30.0% 5.0% .0% .0% 100.0%

100

% within Opinioni nuk

gjykon 8.9% 3.5% 9.5% 13.0% 3.4% .0% .0% 7.6%

% of Total 1.9% .8% 2.3% 2.3% .4% .0% .0% 7.6%

Nuk e di Count 2 1 6 3 1 1 0 14

% within Elektorati i PD

dallon 14.3% 7.1% 42.9% 21.4% 7.1% 7.1% .0% 100.0%

% within Opinioni nuk

gjykon 3.6% 1.8% 9.5% 6.5% 3.4% 14.3% .0% 5.3%

% of Total .8% .4% 2.3% 1.1% .4% .4% .0% 5.3%

Pa përgjigje

Count 3 1 0 2 0 1 3 10

% within Elektorati i PD

dallon 30.0% 10.0% .0% 20.0% .0% 10.0% 30.0% 100.0%

% within Opinioni nuk

gjykon 5.4% 1.8% .0% 4.3% .0% 14.3% 75.0% 3.8%

% of Total 1.1% .4% .0% .8% .0% .4% 1.1% 3.8%

Total Count 56 57 63 46 29 7 4 262

% within Elektorati i PD

dallon 21.4% 21.8% 24.0% 17.6% 11.1% 2.7% 1.5% 100.0%

% within Opinioni nuk

gjykon 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0%

% of Total 21.4% 21.8% 24.0% 17.6% 11.1% 2.7% 1.5% 100.0%

101

Symmetric Measures

Value Approx. Sig.

Nominal by Nominal Phi .557 .000

Cramer's V .227 .000

N of Valid Cases 262

Midis dy variablave të kryqëzuar ka shoqërim statistikor relativisht të dobët (22.7% e rasteve), por statistikisht tepër domethënës (.000). Ky kryqëzim i dy variablave ka lidhje, apo rol të drejtpërdrejtë në testimin e implikimeve të marra në shqyrtim, prandaj edhe rezultati i tij mund të merret në konsideratë gjatë testimit të implikimeve në fjalë. Ai mund të konsiderohet me rezerva si rezultat pozitiv. Mbi 40% e respondentëve që deklarojnë se elektorati i djathtë i PD që dallon mospërputhje midis programit të PD dhe krahut ideologjik të djathtë që ajo pretendon t’i përkas, pranon që mund të thuhet se opinioni i përgjithshëm nuk gjykon se duhet ndëshkuar ndonjë parti thjesht për faktin se programi i saj nuk përputhet plotësisht ose në një masë të madhe me krahun ideologjik që ajo pretendon t’i përkasë. Ndërsa rreth 18.5% e respondentëve që deklarojnë se elektorati i djathtë i PD që dallon mospërputhje midis programit të PD dhe krahut ideologjik të djathtë që ajo pretendon t’i përkas, nuk pranon që mund të thuhet se opinioni i përgjithshëm nuk gjykon se duhet ndëshkuar ndonjë parti thjesht për faktin se programi i saj nuk përputhet plotësisht ose në një masë të madhe me krahun ideologjik që ajo pretendon t’i përkasë. Raporti është 2.16 : 1, pra në të mirë të perceptimit të një sjellje votuese pragmatiste ndaj PD. Kjo mund të shihet si një test negative ndaj Imp.2.1.

102

Tabela 17. Po ashtu, sipas jush a mund të thuhet që elektorati i majtë i PS dallon mospërputhje midis programit të PS

dhe krahut ideologjik të majtë që ajo pretendon t’i përkas? * Në të tilla raste, a mendoni ju që, në rast mospërputhje midis programit të partive dhe krahut ideologjik që ato pretendojnë t’i përkasin, elektorati do të

reagojë me mosvotim për ato parti?

Në të tilla raste, a mendoni ju që, në rast mospërputhje midis programit të partive dhe

krahut ideologjik që ato pretendojnë t’i përkasin, elektorati do të reagojë me mosvotim për ato parti?

Total

Po, plotësis

ht

Po, në një

masë të

madhe

Po, disi

Më shumë, jo Aspak Nuk e di

Pa përgji

gje

Po ashtu, sipas jush a mund të thuhet që elektorati i majtë i PS dallon mospërputhje

Po, plotësisht

Count 13 4 5 5 4 1 0 32

% within Elektorati i PS

dallon Mosperputhje 40.6% 12.5% 15.6% 15.6% 12.5% 3.1% .0% 100.0%

% within Mosperputhje krah

program 23.6% 7.3% 7.6% 7.4% 15.4% 11.1% .0% 11.0%

% of Total 4.5% 1.4% 1.7% 1.7% 1.4% .3% .0% 11.0%

Po, në një Count 9 16 17 26 4 2 1 75

103

midis programit të PS dhe krahut ideologjik të majtë që ajo pretendon t’i përkas?

masë të madhe

% within Elektorati i PS

dallon Mosperputhje 12.0% 21.3% 22.7% 34.7% 5.3% 2.7% 1.3% 100.0%

% within Mosperputhje krah

program 16.4% 29.1% 25.8% 38.2% 15.4% 22.2% 8.3% 25.8%

% of Total 3.1% 5.5% 5.8% 8.9% 1.4% .7% .3% 25.8%

Po, disi Count 19 23 22 16 5 2 5 92

% within Elektorati i PS

dallon Mosperputhje krah

programthje

20.7% 25.0% 23.9% 17.4% 5.4% 2.2% 5.4% 100.0%

% within Mosperputhje krah

program 34.5% 41.8% 33.3% 23.5% 19.2% 22.2% 41.7% 31.6%

% of Total 6.5% 7.9% 7.6% 5.5% 1.7% .7% 1.7% 31.6%

Më shumë, jo.

Count 9 5 8 11 7 1 0 41

% within Elektorati i PS

dallon Mosperputhje 22.0% 12.2% 19.5% 26.8% 17.1% 2.4% .0% 100.0%

% within Mosperputhje krah

program 16.4% 9.1% 12.1% 16.2% 26.9% 11.1% .0% 14.1%

% of Total 3.1% 1.7% 2.7% 3.8% 2.4% .3% .0% 14.1%

Aspak Count 4 2 8 4 5 0 0 23

% within Elektorati i PS

dallon Mosperputhje 17.4% 8.7% 34.8% 17.4% 21.7% .0% .0% 100.0%

104

% within Mosperputhje krah

program 7.3% 3.6% 12.1% 5.9% 19.2% .0% .0% 7.9%

% of Total 1.4% .7% 2.7% 1.4% 1.7% .0% .0% 7.9%

Nuk e di Count 1 3 4 5 0 3 0 16

% within Elektorati i PS

dallon Mosperputhje 6.2% 18.8% 25.0% 31.2% .0% 18.8% .0% 100.0%

% within Mosperputhje krah

program 1.8% 5.5% 6.1% 7.4% .0% 33.3% .0% 5.5%

% of Total .3% 1.0% 1.4% 1.7% .0% 1.0% .0% 5.5%

Pa përgjigje Count 0 2 2 1 1 0 6 12

% within Elektorati i PS

dallon Mosperputhje .0% 16.7% 16.7% 8.3% 8.3% .0% 50.0% 100.0%

% within Mosperputhje krah

program .0% 3.6% 3.0% 1.5% 3.8% .0% 50.0% 4.1%

% of Total .0% .7% .7% .3% .3% .0% 2.1% 4.1%

Total Count 55 55 66 68 26 9 12 291

% within Elektorati i PS

dallon Mosperputhje 18.9% 18.9% 22.7% 23.4% 8.9% 3.1% 4.1% 100.0%

% within Mosperputhje krah

program 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0%

% of Total 18.9% 18.9% 22.7% 23.4% 8.9% 3.1% 4.1% 100.0%

105

Symmetric Measures

Value Approx. Sig.

Nominal by Nominal Phi .651 .000

Cramer's V .266 .000

N of Valid Cases 291

Midis dy variablave të kryqëzuar ka shoqërim statistikor mbi të dobët (26.6% e rasteve), por statistikisht tepër domethënës (.000). Ky kryqëzim i dy variablave ka lidhje, apo rol të drejtpërdrejtë në testimin e implikimeve të marra në shqyrtim, prandaj edhe rezultati i tij mund të merret në konsideratë gjatë testimit të implikimeve në fjalë. Ai mund të konsiderohet si rezultat pozitiv. 44% e respondentëve që dallojnë mospërputhje krah – program te PS, mendojnë se elektorati i PS do të reagojë me mosvotim për të. Ndërkohë që 20.62% e respondentëve që e bëjnë këtë dallim, nuk mendojnë se elektorati i PS do ta ndëshkojë atë. 3.78% e tyre nuk prononcohen lidhur me ndëshkim ose jo. Respondentët që janë për opcionin ndëshkim janë 2.13 herë më shumë se ata që nuk janë për Këtë opsion.Ka më shumë perceptim për sjellje votuese ideologjike te elektorati i PS. Testim pozitiv i implikimit 2 dhe 2.1. Tabela 18.

Veprimi PS ndesh programit * Ndëshkim i PS me mosvotim * Elektorati i PS dallon mospërputhje krah-program të PS

Elektorati i PS dallon mospërputhje krah-program të PS Ndëshkim i PS me mosvotim Total

106

Po,

plotësisht Po, mjaft Po, disi

Më

shumë,

jo Aspak Nuk e di

Pa

përgjigje

Po, plotësisht Veprimi PS ndesh programit krejtësisht Count 3 2 2 1 0 0 8

% within Veprimi PS ndesh

programit 37.5% 25.0% 25.0% 12.5% .0% .0%

100.0%

% within Ndëshkim i PS me

mosvotim 42.9% 28.6% 33.3% 50.0% .0% .0%

29.6%

% of Total 11.1% 7.4% 7.4% 3.7% .0% .0% 29.6%

mjaft Count 2 1 3 0 0 0 6

% within Veprimi PS ndesh

programit 33.3% 16.7% 50.0% .0% .0% .0%

100.0%

% within Ndëshkim i PS me

mosvotim 28.6% 14.3% 50.0% .0% .0% .0%

22.2%

% of Total 7.4% 3.7% 11.1% .0% .0% .0% 22.2%

disi Count 0 4 1 0 1 0 6

% within Veprimi PS ndesh

programit .0% 66.7% 16.7% .0% 16.7% .0%

100.0%

% within Ndëshkim i PS me

mosvotim .0% 57.1% 16.7% .0% 25.0% .0%

22.2%

% of Total .0% 14.8% 3.7% .0% 3.7% .0% 22.2%

pak Count 0 0 0 1 2 0 3

107

% within Veprimi PS ndesh

programit .0% .0% .0% 33.3% 66.7% .0%

100.0%

% within Ndëshkim i PS me

mosvotim .0% .0% .0% 50.0% 50.0% .0%

11.1%

% of Total .0% .0% .0% 3.7% 7.4% .0% 11.1%

aspak Count 1 0 0 0 0 0 1

% within Veprimi PS ndesh

programit 100.0% .0% .0% .0% .0% .0%

100.0%

% within Ndëshkim i PS me

mosvotim 14.3% .0% .0% .0% .0% .0%

3.7%

% of Total 3.7% .0% .0% .0% .0% .0% 3.7%

Nuk e di Count 0 0 0 0 1 1 2

% within Veprimi PS ndesh

programit .0% .0% .0% .0% 50.0% 50.0%

100.0%

% within Ndëshkim i PS me

mosvotim .0% .0% .0% .0% 25.0% 100.0%

7.4%

% of Total .0% .0% .0% .0% 3.7% 3.7% 7.4%

Pa përgjigje Count 1 0 0 0 0 0 1

% within Veprimi PS ndesh

programit 100.0% .0% .0% .0% .0% .0%

100.0%

% within Ndëshkim i PS me

mosvotim 14.3% .0% .0% .0% .0% .0%

3.7%

108

% of Total 3.7% .0% .0% .0% .0% .0% 3.7%

Total Count 7 7 6 2 4 1 27

% within Veprimi PS ndesh

programit 25.9% 25.9% 22.2% 7.4% 14.8% 3.7%

100.0%

% within Ndëshkim i PS me

mosvotim 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0%

100.0%

% of Total 25.9% 25.9% 22.2% 7.4% 14.8% 3.7% 100.0%

Po, mjaft Veprimi PS ndesh programit krejtësisht Count 3 6 4 1 2 0 0 16

% within Veprimi PS ndesh

programit 18.8% 37.5% 25.0% 6.2% 12.5% .0% .0% 100.0%

% within Ndëshkim i PS me

mosvotim 50.0% 33.3% 33.3% 9.1% 40.0% .0% .0% 28.6%

% of Total 5.4% 10.7% 7.1% 1.8% 3.6% .0% .0% 28.6%

mjaft Count 2 9 5 2 1 1 1 21

% within Veprimi PS ndesh

programit 9.5% 42.9% 23.8% 9.5% 4.8% 4.8% 4.8% 100.0%

% within Ndëshkim i PS me

mosvotim 33.3% 50.0% 41.7% 18.2% 20.0% 33.3% 100.0% 37.5%

% of Total 3.6% 16.1% 8.9% 3.6% 1.8% 1.8% 1.8% 37.5%

disi Count 1 2 2 4 2 0 0 11

% within Veprimi PS ndesh

programit 9.1% 18.2% 18.2% 36.4% 18.2% .0% .0% 100.0%

109

% within Ndëshkim i PS me

mosvotim 16.7% 11.1% 16.7% 36.4% 40.0% .0% .0% 19.6%

% of Total 1.8% 3.6% 3.6% 7.1% 3.6% .0% .0% 19.6%

pak Count 0 0 1 4 0 0 0 5

% within Veprimi PS ndesh

programit .0% .0% 20.0% 80.0% .0% .0% .0% 100.0%

% within Ndëshkim i PS me

mosvotim .0% .0% 8.3% 36.4% .0% .0% .0% 8.9%

% of Total .0% .0% 1.8% 7.1% .0% .0% .0% 8.9%

Nuk e di Count 0 1 0 0 0 2 0 3

% within Veprimi PS ndesh

programit .0% 33.3% .0% .0% .0% 66.7% .0% 100.0%

% within Ndëshkim i PS me

mosvotim .0% 5.6% .0% .0% .0% 66.7% .0% 5.4%

% of Total .0% 1.8% .0% .0% .0% 3.6% .0% 5.4%

Total Count 6 18 12 11 5 3 1 56

% within Veprimi PS ndesh

programit 10.7% 32.1% 21.4% 19.6% 8.9% 5.4% 1.8% 100.0%

% within Ndëshkim i PS me

mosvotim 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0%

% of Total 10.7% 32.1% 21.4% 19.6% 8.9% 5.4% 1.8% 100.0%

Po, disi Veprimi PS ndesh programit krejtësisht Count 4 2 2 1 1 0 0 10

110

% within Veprimi PS ndesh

programit 40.0% 20.0% 20.0% 10.0% 10.0% .0% .0% 100.0%

% within Ndëshkim i PS me

mosvotim 36.4% 14.3% 14.3% 9.1% 33.3% .0% .0% 16.4%

% of Total 6.6% 3.3% 3.3% 1.6% 1.6% .0% .0% 16.4%

mjaft Count 4 5 5 1 0 2 3 20

% within Veprimi PS ndesh

programit 20.0% 25.0% 25.0% 5.0% .0% 10.0% 15.0% 100.0%

% within Ndëshkim i PS me

mosvotim 36.4% 35.7% 35.7% 9.1% .0% 50.0% 75.0% 32.8%

% of Total 6.6% 8.2% 8.2% 1.6% .0% 3.3% 4.9% 32.8%

disi Count 2 4 5 5 1 0 1 18

% within Veprimi PS ndesh

programit 11.1% 22.2% 27.8% 27.8% 5.6% .0% 5.6% 100.0%

% within Ndëshkim i PS me

mosvotim 18.2% 28.6% 35.7% 45.5% 33.3% .0% 25.0% 29.5%

% of Total 3.3% 6.6% 8.2% 8.2% 1.6% .0% 1.6% 29.5%

pak Count 0 2 2 0 1 0 0 5

% within Veprimi PS ndesh

programit .0% 40.0% 40.0% .0% 20.0% .0% .0% 100.0%

% within Ndëshkim i PS me

mosvotim .0% 14.3% 14.3% .0% 33.3% .0% .0% 8.2%

% of Total .0% 3.3% 3.3% .0% 1.6% .0% .0% 8.2%

111

aspak Count 0 0 0 1 0 0 0 1

% within Veprimi PS ndesh

programit .0% .0% .0% 100.0% .0% .0% .0% 100.0%

% within Ndëshkim i PS me

mosvotim .0% .0% .0% 9.1% .0% .0% .0% 1.6%

% of Total .0% .0% .0% 1.6% .0% .0% .0% 1.6%

Tjetër Count 0 0 0 1 0 0 0 1

% within Veprimi PS ndesh

programit .0% .0% .0% 100.0% .0% .0% .0% 100.0%

% within Ndëshkim i PS me

mosvotim .0% .0% .0% 9.1% .0% .0% .0% 1.6%

% of Total .0% .0% .0% 1.6% .0% .0% .0% 1.6%

Nuk e di Count 1 1 0 1 0 2 0 5

% within Veprimi PS ndesh

programit 20.0% 20.0% .0% 20.0% .0% 40.0% .0% 100.0%

% within Ndëshkim i PS me

mosvotim 9.1% 7.1% .0% 9.1% .0% 50.0% .0% 8.2%

% of Total 1.6% 1.6% .0% 1.6% .0% 3.3% .0% 8.2%

Pa përgjigje Count 0 0 0 1 0 0 0 1

% within Veprimi PS ndesh

programit .0% .0% .0% 100.0% .0% .0% .0% 100.0%

% within Ndëshkim i PS me

mosvotim .0% .0% .0% 9.1% .0% .0% .0% 1.6%

112

% of Total .0% .0% .0% 1.6% .0% .0% .0% 1.6%

Total Count 11 14 14 11 3 4 4 61

% within Veprimi PS ndesh

programit 18.0% 23.0% 23.0% 18.0% 4.9% 6.6% 6.6% 100.0%

% within Ndëshkim i PS me

mosvotim 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0%

% of Total 18.0% 23.0% 23.0% 18.0% 4.9% 6.6% 6.6% 100.0%

Më shumë, jo Veprimi PS ndesh programit krejtësisht Count 1 4 0 2 1 0 0 8

% within Veprimi PS ndesh

programit 12.5% 50.0% .0% 25.0% 12.5% .0% .0% 100.0%

% within Ndëshkim i PS me

mosvotim 33.3% 57.1% .0% 28.6% 25.0% .0% .0% 25.8%

% of Total 3.2% 12.9% .0% 6.5% 3.2% .0% .0% 25.8%

mjaft Count 1 2 5 2 1 0 0 11

% within Veprimi PS ndesh

programit 9.1% 18.2% 45.5% 18.2% 9.1% .0% .0% 100.0%

% within Ndëshkim i PS me

mosvotim 33.3% 28.6% 62.5% 28.6% 25.0% .0% .0% 35.5%

% of Total 3.2% 6.5% 16.1% 6.5% 3.2% .0% .0% 35.5%

disi Count 1 0 3 3 0 0 1 8

% within Veprimi PS ndesh

programit 12.5% .0% 37.5% 37.5% .0% .0% 12.5% 100.0%

113

% within Ndëshkim i PS me

mosvotim 33.3% .0% 37.5% 42.9% .0% .0% 100.0% 25.8%

% of Total 3.2% .0% 9.7% 9.7% .0% .0% 3.2% 25.8%

pak Count 0 0 0 0 1 1 0 2

% within Veprimi PS ndesh

programit .0% .0% .0% .0% 50.0% 50.0% .0% 100.0%

% within Ndëshkim i PS me

mosvotim .0% .0% .0% .0% 25.0% 100.0% .0% 6.5%

% of Total .0% .0% .0% .0% 3.2% 3.2% .0% 6.5%

Nuk e di Count 0 1 0 0 1 0 0 2

% within Veprimi PS ndesh

programit .0% 50.0% .0% .0% 50.0% .0% .0% 100.0%

% within Ndëshkim i PS me

mosvotim .0% 14.3% .0% .0% 25.0% .0% .0% 6.5%

% of Total .0% 3.2% .0% .0% 3.2% .0% .0% 6.5%

Total Count 3 7 8 7 4 1 1 31

% within Veprimi PS ndesh

programit 9.7% 22.6% 25.8% 22.6% 12.9% 3.2% 3.2% 100.0%

% within Ndëshkim i PS me

mosvotim 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0%

% of Total 9.7% 22.6% 25.8% 22.6% 12.9% 3.2% 3.2% 100.0%

Aspak Veprimi PS ndesh programit krejtësisht Count 0 1 0 0 0 1

114

% within Veprimi PS ndesh

programit .0% 100.0% .0% .0% .0%

100.0%

% within Ndëshkim i PS me

mosvotim .0% 33.3% .0% .0% .0%

6.7%

% of Total .0% 6.7% .0% .0% .0% 6.7%

mjaft Count 1 0 4 1 0 6

% within Veprimi PS ndesh

programit 16.7% .0% 66.7% 16.7% .0%

100.0%

% within Ndëshkim i PS me

mosvotim 20.0% .0% 100.0% 50.0% .0%

40.0%

% of Total 6.7% .0% 26.7% 6.7% .0% 40.0%

disi Count 2 1 0 1 1 5

% within Veprimi PS ndesh

programit 40.0% 20.0% .0% 20.0% 20.0%

100.0%

% within Ndëshkim i PS me

mosvotim 40.0% 33.3% .0% 50.0% 100.0%

33.3%

% of Total 13.3% 6.7% .0% 6.7% 6.7% 33.3%

pak Count 1 0 0 0 0 1

% within Veprimi PS ndesh

programit 100.0% .0% .0% .0% .0%

100.0%

% within Ndëshkim i PS me

mosvotim 20.0% .0% .0% .0% .0%

6.7%

% of Total 6.7% .0% .0% .0% .0% 6.7%

115

aspak Count 1 0 0 0 0 1

% within Veprimi PS ndesh

programit 100.0% .0% .0% .0% .0%

100.0%

% within Ndëshkim i PS me

mosvotim 20.0% .0% .0% .0% .0%

6.7%

% of Total 6.7% .0% .0% .0% .0% 6.7%

Nuk e di Count 0 1 0 0 0 1

% within Veprimi PS ndesh

programit .0% 100.0% .0% .0% .0%

100.0%

% within Ndëshkim i PS me

mosvotim .0% 33.3% .0% .0% .0%

6.7%

% of Total .0% 6.7% .0% .0% .0% 6.7%

Total Count 5 3 4 2 1 15

% within Veprimi PS ndesh

programit 33.3% 20.0% 26.7% 13.3% 6.7%

100.0%

% within Ndëshkim i PS me

mosvotim 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0%

100.0%

% of Total 33.3% 20.0% 26.7% 13.3% 6.7% 100.0%

Nuk e di Veprimi PS ndesh programit krejtësisht Count 1 1 1 0 0 3

% within Veprimi PS ndesh

programit

33.3% 33.3% 33.3%

.0% .0% 100.0%

% within Ndëshkim i PS me

mosvotim

25.0% 33.3% 100.0%

.0% .0% 27.3%

116

% of Total 9.1% 9.1% 9.1% .0% .0% 27.3%

mjaft Count 0 2 0 0 0 2

% within Veprimi PS ndesh

programit

.0% 100.0% .0%

.0% .0% 100.0%

% within Ndëshkim i PS me

mosvotim

.0% 66.7% .0%

.0% .0% 18.2%

% of Total .0% 18.2% .0% .0% .0% 18.2%

disi Count 1 0 0 0 0 1

% within Veprimi PS ndesh

programit

100.0% .0% .0%

.0% .0% 100.0%

% within Ndëshkim i PS me

mosvotim

25.0% .0% .0%

.0% .0% 9.1%

% of Total 9.1% .0% .0% .0% .0% 9.1%

aspak Count 0 0 0 0 1 1

% within Veprimi PS ndesh

programit

.0% .0% .0%

.0% 100.0% 100.0%

% within Ndëshkim i PS me

mosvotim

.0% .0% .0%

.0% 50.0% 9.1%

% of Total .0% .0% .0% .0% 9.1% 9.1%

Nuk e di Count 2 0 0 1 1 4

% within Veprimi PS ndesh

programit

50.0% .0% .0%

25.0% 25.0% 100.0%

117

% within Ndëshkim i PS me

mosvotim

50.0% .0% .0%

100.0% 50.0% 36.4%

% of Total 18.2% .0% .0% 9.1% 9.1% 36.4%

Total Count 4 3 1 1 2 11

% within Veprimi PS ndesh

programit

36.4% 27.3% 9.1%

9.1% 18.2% 100.0%

% within Ndëshkim i PS me

mosvotim

100.0% 100.0% 100.0%

100.0% 100.0% 100.0%

% of Total 36.4% 27.3% 9.1% 9.1% 18.2% 100.0%

9 Veprimi PS ndesh programit mjaft Count 1 0 1 1 3

% within Veprimi PS ndesh

programit

33.3%

.0%

33.3% 33.3% 100.0%

% within Ndëshkim i PS me

mosvotim

100.0%

.0%

50.0% 14.3% 27.3%

% of Total 9.1% .0% 9.1% 9.1% 27.3%

disi Count 0 0 0 2 2

% within Veprimi PS ndesh

programit

.0%

.0%

.0% 100.0% 100.0%

% within Ndëshkim i PS me

mosvotim

.0%

.0%

.0% 28.6% 18.2%

% of Total .0% .0% .0% 18.2% 18.2%

pak Count 0 0 0 1 1

118

% within Veprimi PS ndesh

programit

.0%

.0%

.0% 100.0% 100.0%

% within Ndëshkim i PS me

mosvotim

.0%

.0%

.0% 14.3% 9.1%

% of Total .0% .0% .0% 9.1% 9.1%

Nuk e di Count 0 0 1 1 2

% within Veprimi PS ndesh

programit

.0%

.0%

50.0% 50.0% 100.0%

% within Ndëshkim i PS me

mosvotim

.0%

.0%

50.0% 14.3% 18.2%

% of Total .0% .0% 9.1% 9.1% 18.2%

Pa përgjigje Count 0 1 0 2 3

% within Veprimi PS ndesh

programit

.0%

33.3%

.0% 66.7% 100.0%

% within Ndëshkim i PS me

mosvotim

.0%

100.0%

.0% 28.6% 27.3%

% of Total .0% 9.1% .0% 18.2% 27.3%

Total Count 1 1 2 7 11

% within Veprimi PS ndesh

programit

9.1%

9.1%

18.2% 63.6% 100.0%

% within Ndëshkim i PS me

mosvotim

100.0%

100.0%

100.0% 100.0% 100.0%

% of Total 9.1% 9.1% 18.2% 63.6% 100.0%

119

Symmetric Measures

elektops Value Approx. Sig.

Po,

plotësisht

Nominal by Nominal Phi 1.268 .054

Cramer's V .567 .054

N of Valid Cases 27

Po, mjaft Nominal by Nominal Phi .914 .004

Cramer's V .457 .004

N of Valid Cases 56

Po, disi Nominal by Nominal Phi .842 .417

Cramer's V .344 .417

N of Valid Cases 61

Më shumë,

jo

Nominal by Nominal Phi 1.077 .055

Cramer's V .539 .055

N of Valid Cases 31

Aspak Nominal by Nominal Phi 1.173 .418

Cramer's V .587 .418

N of Valid Cases 15

8 Nominal by Nominal Phi 1.253 .369

Cramer's V .626 .369

N of Valid Cases 11

120

9 Nominal by Nominal Phi .906 .700

Cramer's V .523 .700

N of Valid Cases 11 Tabela 19.

Me aq sa ju dini, në përgjithësi njerëzit e konsiderojnë LSI si parti * Në përgjithësi, a do të thonit që njerëzit kanë bindje të caktuara politike?

Në përgjithësi, a do të thonit që njerëzit kanë bindje të caktuara politike?

Total

Po, plotësis

ht

Në një

masë të

madhe, po

Po, disi

Më shumë jo

Absolutisht jo Nuk e di

Me aq sa ju dini, në përgjithësi njerëzit e konsiderojnë LSI si parti

Count 7 2 3 0 1 0 13

% within krahu i LSI 53.8% 15.4% 23.1% .0% 7.7% .0% 100.0%

% within kane bindje

politike 10.4% 1.4% 3.0% .0% 4.3% .0% 3.2%

% of Total 1.8% .5% .8% .0% .2% .0% 3.2%

Në ekstremin e majtë

Count 2 3 2 0 0 0 7

% within krahu i LSI 28.6% 42.9% 28.6% .0% .0% .0% 100.0%

% within kane bindje

politike 3.0% 2.1% 2.0% .0% .0% .0% 1.8%

121

% of Total .5% .8% .5% .0% .0% .0% 1.8%

Në krahun e majtë

Count 10 23 13 11 3 0 60

% within krahu i LSI 16.7% 38.3% 21.7% 18.3% 5.0% .0% 100.0%

% within kane bindje

politike 14.9% 16.4% 13.1% 16.7% 13.0% .0% 15.0%

% of Total 2.5% 5.8% 3.2% 2.8% .8% .0% 15.0%

Në qendrën e majtë

Count 10 21 14 8 5 1 59

% within krahu i LSI 16.9% 35.6% 23.7% 13.6% 8.5% 1.7% 100.0%

% within kane bindje

politike 14.9% 15.0% 14.1% 12.1% 21.7% 20.0% 14.8%

% of Total 2.5% 5.2% 3.5% 2.0% 1.2% .2% 14.8%

Në qendrën e djathtë

Count 7 11 4 2 2 2 28

% within krahu i LSI 25.0% 39.3% 14.3% 7.1% 7.1% 7.1% 100.0%

% within kane bindje

politike 10.4% 7.9% 4.0% 3.0% 8.7% 40.0% 7.0%

% of Total 1.8% 2.8% 1.0% .5% .5% .5% 7.0%

Në krahun e djathtë

Count 8 25 15 10 1 0 59

% within krahu i LSI 13.6% 42.4% 25.4% 16.9% 1.7% .0% 100.0%

% within kane bindje

politike 11.9% 17.9% 15.2% 15.2% 4.3% .0% 14.8%

% of Total 2.0% 6.2% 3.8% 2.5% .2% .0% 14.8%

122

Në ekstremin e djathtë

Count 1 2 6 1 0 0 10

% within krahu i LSI 10.0% 20.0% 60.0% 10.0% .0% .0% 100.0%

% within kane bindje

politike 1.5% 1.4% 6.1% 1.5% .0% .0% 2.5%

% of Total .2% .5% 1.5% .2% .0% .0% 2.5%

Në asnjë krah

Count 9 30 26 22 4 0 91

% within krahu i LSI 9.9% 33.0% 28.6% 24.2% 4.4% .0% 100.0%

% within kane bindje

politike 13.4% 21.4% 26.3% 33.3% 17.4% .0% 22.8%

% of Total 2.2% 7.5% 6.5% 5.5% 1.0% .0% 22.8%

Tjetër Count 2 3 2 2 0 1 10

% within krahu i LSI 20.0% 30.0% 20.0% 20.0% .0% 10.0% 100.0%

% within kane bindje

politike 3.0% 2.1% 2.0% 3.0% .0% 20.0% 2.5%

% of Total .5% .8% .5% .5% .0% .2% 2.5%

Nuk e di Count 4 11 8 6 1 0 30

% within krahu i LSI 13.3% 36.7% 26.7% 20.0% 3.3% .0% 100.0%

% within kane bindje

politike 6.0% 7.9% 8.1% 9.1% 4.3% .0% 7.5%

% of Total 1.0% 2.8% 2.0% 1.5% .2% .0% 7.5%

Pa përgjigje Count 3 3 2 2 0 1 11

123

% within krahu i LSI 27.3% 27.3% 18.2% 18.2% .0% 9.1% 100.0%

% within kane bindje

politike 4.5% 2.1% 2.0% 3.0% .0% 20.0% 2.8%

% of Total .8% .8% .5% .5% .0% .2% 2.8%

askund Count 0 0 0 1 1 0 2

% within krahu i LSI .0% .0% .0% 50.0% 50.0% .0% 100.0%

% within kane bindje

politike .0% .0% .0% 1.5% 4.3% .0% .5%

% of Total .0% .0% .0% .2% .2% .0% .5%

e lekundur Count 0 0 1 0 0 0 1

% within krahu i LSI .0% .0% 100.0% .0% .0% .0% 100.0%

% within kane bindje

politike .0% .0% 1.0% .0% .0% .0% .2%

% of Total .0% .0% .2% .0% .0% .0% .2%

Ne krahun e interesit Count 1 1 0 0 1 0 3

% within krahu i LSI 33.3% 33.3% .0% .0% 33.3% .0% 100.0%

% within kane bindje

politike 1.5% .7% .0% .0% 4.3% .0% .8%

% of Total .2% .2% .0% .0% .2% .0% .8%

Ne qender Count 1 3 2 0 2 0 8

% within krahu i LSI 12.5% 37.5% 25.0% .0% 25.0% .0% 100.0%

124

% within kane bindje

politike 1.5% 2.1% 2.0% .0% 8.7% .0% 2.0%

% of Total .2% .8% .5% .0% .5% .0% 2.0%

Ne te dyja Count 1 1 1 0 2 0 5

% within krahu i LSI 20.0% 20.0% 20.0% .0% 40.0% .0% 100.0%

% within kane bindje

politike 1.5% .7% 1.0% .0% 8.7% .0% 1.2%

% of Total .2% .2% .2% .0% .5% .0% 1.2%

Ne te gjitha krahet Count 1 1 0 1 0 0 3

% within krahu i LSI 33.3% 33.3% .0% 33.3% .0% .0% 100.0%

% within kane bindje

politike 1.5% .7% .0% 1.5% .0% .0% .8%

% of Total .2% .2% .0% .2% .0% .0% .8%

Total Count 67 140 99 66 23 5 400

% within krahu i LSI 16.8% 35.0% 24.8% 16.5% 5.8% 1.2% 100.0%

% within kane bindje

politike 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0%

% of Total 16.8% 35.0% 24.8% 16.5% 5.8% 1.2% 100.0%

Symmetric Measures

Value Approx. Sig.

125

Nominal by Nominal Phi .509 .038

Cramer's V .228 .038

N of Valid Cases 400 Midis dy variablave të kryqëzuar ka shoqërim statistikor relativisht mbi të dobët (22.8% e rasteve), por statistikisht relativisht domethënës (.038 ›.050). Ky kryqëzim i dy variablave ka lidhje, apo rol të drejtpërdrejtë në testimin e implikimeve të marra në shqyrtim, prandaj edhe rezultati i tij mund të merret në konsideratë gjatë testimit të implikimeve në fjalë. Me një farë rezerve, ai mund të konsiderohet si rezultat pozitiv.

Tabela 20.

A mendoni se njerëzit në përgjithësi dinë të dallojnë nëse programi i një partie i përket krahut politik që ajo pretendon t’i përkas? * Nëse po, a mendoni ju që, në rast mospërputhje midis programit të partisë dhe

vendimeve të qeverisë, elektorati ka reaguar me mosvotim për PS në zgjedhjet e rradhës?

Nëse po, a mendoni ju që, në rast mospërputhje midis programit të partisë dhe vendimeve të qeverisë, elektorati ka reaguar me mosvotim për PS në zgjedhjet e rradhës?

Total

Aspak

Më shumë, jo

Po, disi

Po, në një

masë të madhe

Po, plotësis

ht Nuk e di

Pa përgjigje

A mendoni se njerëzit

Po, plotësisht

Count 6 6 4 1 2 1 1 21

% within Dallim krah

program 28.6% 28.6% 19.0% 4.8% 9.5% 4.8% 4.8% 100.0%

126

në përgjithësi dinë të dallojnë nëse programi i një partie i përket krahut politik që ajo pretendon t’i përkas?

% within Mosvotim i PS 16.2% 8.2% 6.0% 2.3% 9.1% 5.9% 5.9% 7.6%

% of Total 2.2% 2.2% 1.4% .4% .7% .4% .4% 7.6%

Po, në një masë të madhe

Count 7 21 12 5 2 3 3 53

% within Dallim krah

program 13.2% 39.6% 22.6% 9.4% 3.8% 5.7% 5.7% 100.0%

% within Mosvotim i PS 18.9% 28.8% 17.9% 11.4% 9.1% 17.6% 17.6% 19.1%

% of Total 2.5% 7.6% 4.3% 1.8% .7% 1.1% 1.1% 19.1%

Po, disi Count 9 12 16 13 5 2 5 62

% within Dallim krah

program 14.5% 19.4% 25.8% 21.0% 8.1% 3.2% 8.1% 100.0%

% within Mosvotim i PS 24.3% 16.4% 23.9% 29.5% 22.7% 11.8% 29.4% 22.4%

% of Total 3.2% 4.3% 5.8% 4.7% 1.8% .7% 1.8% 22.4%

Më shumë, jo

Count 7 23 23 19 7 9 5 93

% within Dallim krah

program 7.5% 24.7% 24.7% 20.4% 7.5% 9.7% 5.4% 100.0%

% within Mosvotim i PS 18.9% 31.5% 34.3% 43.2% 31.8% 52.9% 29.4% 33.6%

% of Total 2.5% 8.3% 8.3% 6.9% 2.5% 3.2% 1.8% 33.6%

Aspak Count 7 7 8 5 4 1 1 33

% within Dallim krah

program 21.2% 21.2% 24.2% 15.2% 12.1% 3.0% 3.0% 100.0%

% within Mosvotim i PS 18.9% 9.6% 11.9% 11.4% 18.2% 5.9% 5.9% 11.9%

127

% of Total 2.5% 2.5% 2.9% 1.8% 1.4% .4% .4% 11.9%

Nuk e di Count 1 4 4 1 2 1 1 14

% within Dallim krah

program 7.1% 28.6% 28.6% 7.1% 14.3% 7.1% 7.1% 100.0%

% within Mosvotim i PS 2.7% 5.5% 6.0% 2.3% 9.1% 5.9% 5.9% 5.1%

% of Total .4% 1.4% 1.4% .4% .7% .4% .4% 5.1%

Pa përgjigje

Count 0 0 0 0 0 0 1 1

% within Dallim krah

program .0% .0% .0% .0% .0% .0% 100.0% 100.0%

% within Mosvotim i PS .0% .0% .0% .0% .0% .0% 5.9% .4%

% of Total .0% .0% .0% .0% .0% .0% .4% .4%

Total Count 37 73 67 44 22 17 17 277

% within Dallim krah

program 13.4% 26.4% 24.2% 15.9% 7.9% 6.1% 6.1% 100.0%

% within Mosvotim i PS 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0%

% of Total 13.4% 26.4% 24.2% 15.9% 7.9% 6.1% 6.1% 100.0%

Symmetric Measures

Value Approx. Sig.

Nominal by Nominal Phi .390 .226

Cramer's V .159 .226

128

Symmetric Measures

Value Approx. Sig.

Nominal by Nominal Phi .390 .226

Cramer's V .159 .226

N of Valid Cases 277

Midis dy variablave të kryqëzuar ka shoqërim statistikor të dobët (15.9% e rasteve), por statistikisht jo domethënës (.226˃.050). Ky kryqëzim i dy variablave ka lidhje, apo rol të drejtpërdrejtë në testimin e implikimeve të marra në shqyrtim, prandaj edhe rezultati i tij mund të merret në konsideratë gjatë testimit të implikimeve në fjalë. Ai mund të konsiderohet si rezultat negativ. Tabela 21.

Me aq sa ju dini, në përgjithësi njerëzit e konsiderojnë LSI si parti * Po ashtu, sipas jush a mund të

thuhet që elektorati i majtë i LSI dallon mospërputhje midis programit të LSI dhe krahut ideologjik të majtë që ajo pretendon t’i përkas?

Po ashtu, sipas jush a mund të thuhet që elektorati i majtë i LSI dallon mospërputhje midis programit të LSI dhe krahut ideologjik të majtë që ajo pretendon

t’i përkas? Total

129

Aspak

Më shumë, jo

Po, disi

Po, në një

masë të

madhe

Po, plotësis

ht Nuk e di

Pa përgji

gje

Me aq sa ju dini, në përgjithësi njerëzit e konsiderojnë LSI si parti

Count 0 3 1 3 1 0 1 9

% within Krahu i LSI .0% 33.3% 11.1% 33.3% 11.1% .0% 11.1% 100.0%

% within Elektorati i LSI

dallon mosperputhje .0% 6.4% 1.2% 4.1% 2.8% .0% 5.9% 3.0%

% of Total .0% 1.0% .3% 1.0% .3% .0% .3% 3.0%

Në ekstremin e majtë

Count 0 2 1 2 2 0 0 7

% within Krahu i LSI .0% 28.6% 14.3% 28.6% 28.6% .0% .0% 100.0%

% within Elektorati i LSI

dallon mosperputhje .0% 4.3% 1.2% 2.7% 5.6% .0% .0% 2.3%

% of Total .0% .7% .3% .7% .7% .0% .0% 2.3%

Në krahun e majtë

Count 5 4 15 9 5 6 0 44

% within Krahu i LSI 11.4% 9.1% 34.1% 20.5% 11.4% 13.6% .0% 100.0%

% within Elektorati i LSI

dallon mosperputhje 20.0% 8.5% 18.8% 12.3% 13.9% 25.0% .0% 14.6%

% of Total 1.7% 1.3% 5.0% 3.0% 1.7% 2.0% .0% 14.6%

130

Në qendrën e majtë

Count 5 8 10 11 7 1 1 43

% within Krahu i LSI 11.6% 18.6% 23.3% 25.6% 16.3% 2.3% 2.3% 100.0%

% within Elektorati i LSI

dallon mosperputhje 20.0% 17.0% 12.5% 15.1% 19.4% 4.2% 5.9% 14.2%

% of Total 1.7% 2.6% 3.3% 3.6% 2.3% .3% .3% 14.2%

Në qendrën e djathtë

Count 2 7 7 7 2 0 1 26

% within Krahu i LSI 7.7% 26.9% 26.9% 26.9% 7.7% .0% 3.8% 100.0%

% within Elektorati i LSI

dallon mosperputhje 8.0% 14.9% 8.8% 9.6% 5.6% .0% 5.9% 8.6%

% of Total .7% 2.3% 2.3% 2.3% .7% .0% .3% 8.6%

Në krahun e djathtë

Count 2 8 18 8 1 4 2 43

% within Krahu i LSI 4.7% 18.6% 41.9% 18.6% 2.3% 9.3% 4.7% 100.0%

% within Elektorati i LSI

dallon mosperputhje 8.0% 17.0% 22.5% 11.0% 2.8% 16.7% 11.8% 14.2%

% of Total .7% 2.6% 6.0% 2.6% .3% 1.3% .7% 14.2%

Në ekstremin e djathtë

Count 0 1 1 2 3 0 0 7

% within Krahu i LSI .0% 14.3% 14.3% 28.6% 42.9% .0% .0% 100.0%

% within Elektorati i LSI

dallon mosperputhje .0% 2.1% 1.2% 2.7% 8.3% .0% .0% 2.3%

% of Total .0% .3% .3% .7% 1.0% .0% .0% 2.3%

Në asnjë krah Count 7 8 14 20 8 7 6 70

131

% within Krahu i LSI 10.0% 11.4% 20.0% 28.6% 11.4% 10.0% 8.6% 100.0%

% within Elektorati i LSI

dallon mosperputhje 28.0% 17.0% 17.5% 27.4% 22.2% 29.2% 35.3% 23.2%

% of Total 2.3% 2.6% 4.6% 6.6% 2.6% 2.3% 2.0% 23.2%

Tjetër Count 0 2 4 1 2 0 1 10

% within Krahu i LSI .0% 20.0% 40.0% 10.0% 20.0% .0% 10.0% 100.0%

% within Elektorati i LSI

dallon mosperputhje .0% 4.3% 5.0% 1.4% 5.6% .0% 5.9% 3.3%

% of Total .0% .7% 1.3% .3% .7% .0% .3% 3.3%

Nuk e di Count 3 1 1 3 5 4 2 19

% within Krahu i LSI 15.8% 5.3% 5.3% 15.8% 26.3% 21.1% 10.5% 100.0%

% within Elektorati i LSI

dallon mosperputhje 12.0% 2.1% 1.2% 4.1% 13.9% 16.7% 11.8% 6.3%

% of Total 1.0% .3% .3% 1.0% 1.7% 1.3% .7% 6.3%

Pa përgjigje Count 0 1 4 0 0 1 3 9

% within Krahu i LSI .0% 11.1% 44.4% .0% .0% 11.1% 33.3% 100.0%

% within Elektorati i LSI

dallon mosperputhje .0% 2.1% 5.0% .0% .0% 4.2% 17.6% 3.0%

% of Total .0% .3% 1.3% .0% .0% .3% 1.0% 3.0%

askund Count 0 0 0 1 0 0 0 1

% within Krahu i LSI .0% .0% .0% 100.0% .0% .0% .0% 100.0%

132

% within Elektorati i LSI

dallon mosperputhje .0% .0% .0% 1.4% .0% .0% .0% .3%

% of Total .0% .0% .0% .3% .0% .0% .0% .3%

ne krahun e interesit Count 0 1 1 0 0 0 0 2

% within Krahu i LSI .0% 50.0% 50.0% .0% .0% .0% .0% 100.0%

% within Elektorati i LSI

dallon mosperputhje .0% 2.1% 1.2% .0% .0% .0% .0% .7%

% of Total .0% .3% .3% .0% .0% .0% .0% .7%

ne qender Count 0 1 2 3 0 0 0 6

% within Krahu i LSI .0% 16.7% 33.3% 50.0% .0% .0% .0% 100.0%

% within Elektorati i LSI

dallon mosperputhje .0% 2.1% 2.5% 4.1% .0% .0% .0% 2.0%

% of Total .0% .3% .7% 1.0% .0% .0% .0% 2.0%

ne te dyja Count 1 0 1 1 0 0 0 3

% within Krahu i LSI 33.3% .0% 33.3% 33.3% .0% .0% .0% 100.0%

% within Elektorati i LSI

dallon mosperputhje 4.0% .0% 1.2% 1.4% .0% .0% .0% 1.0%

% of Total .3% .0% .3% .3% .0% .0% .0% 1.0%

ne te gjitha krahet Count 0 0 0 2 0 1 0 3

% within Krahu i LSI .0% .0% .0% 66.7% .0% 33.3% .0% 100.0%

133

% within Elektorati i LSI

dallon mosperputhje .0% .0% .0% 2.7% .0% 4.2% .0% 1.0%

% of Total .0% .0% .0% .7% .0% .3% .0% 1.0%

Total Count 25 47 80 73 36 24 17 302

% within Krahu i LSI 8.3% 15.6% 26.5% 24.2% 11.9% 7.9% 5.6% 100.0%

% within Elektorati i LSI

dallon mosperputhje 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0%

% of Total 8.3% 15.6% 26.5% 24.2% 11.9% 7.9% 5.6% 100.0%

Symmetric Measures

Value Approx. Sig.

Nominal by Nominal Phi .584 .167

Cramer's V .238 .167

N of Valid Cases 302

Midis dy variablave të kryqëzuar ka shoqërim statistikor mbi të dobët (23.8% e rasteve), por statistikisht jo domethënës (.167˃.050). Ky kryqëzim i dy variablave ka lidhje, apo rol të drejtpërdrejtë në testimin e implikimeve të marra në shqyrtim, prandaj edhe rezultati i tij mund të merret në konsideratë gjatë testimit të implikimeve në fjalë. Ai do të mund të konsiderohej si rezultat negativ. Rreth 31% e identifikojnë LSI si forcë të majtë, 20% e tyre dallojnë mospërputhje midis krahut dhe programit të saj, kundrejt rreth 8% që e identifikojnë LSI si forcë të majtë dhe nuk dallojnë mospërputhje midis krahut dhe programit të saj (në total këta janë rreth 24%). Pra rreth dyfishi

134

i respondentëve që nuk dallojnë mospërputhje midis krahut dhe programit të saj, nuk e identifikojnë LSI si forcë të majtë (përkundër deklarimit të saj). Tabela 22.

Nëse po, sipas jush a mund të thuhet që elektorati i djathtë i PD dallon mospërputhje midis

programit të PD dhe krahut ideologjik të djathtë që ajo pretendon t’i përkas? * Në të tilla raste, a mendoni ju që, në rast mospërputhje midis programit të partive dhe krahut ideologjik që ato

pretendojnë t’i përkasin, elektorati do të reagojë me mosvotim për ato parti?

Në të tilla raste, a mendoni ju që, në rast mospërputhje midis programit të partive dhe

krahut ideologjik që ato pretendojnë t’i përkasin, elektorati do të reagojë me mosvotim për ato

parti?

Total

Aspak

Më shumë, jo

Po, disi

Në një masë të madhe, po

Po, plotësis

ht Nuk e di

Pa përgji

gje

Nëse po, sipas jush a mund të thuhet që

Aspak Count 9 7 7 9 0 0 2 34

% within Elektorati i PD

dallon 26.5% 20.6% 20.6% 26.5% .0% .0% 5.9% 100.0%

135

elektorati i djathtë i PD dallon mospërputhje midis programit të PD dhe krahut ideologjik të djathtë që ajo pretendon t’i përkas?

% within Mosperputhje

krahu program 20.5% 13.5% 11.3% 15.5% .0% .0% 16.7% 13.4%

% of Total 3.5% 2.8% 2.8% 3.5% .0% .0% .8% 13.4%

Më shumë, jo

Count 4 5 11 14 4 2 1 41

% within Elektorati i PD

dallon 9.8% 12.2% 26.8% 34.1% 9.8% 4.9% 2.4% 100.0%

% within Mosperputhje

krahu program 9.1% 9.6% 17.7% 24.1% 22.2% 25.0% 8.3% 16.1%

% of Total 1.6% 2.0% 4.3% 5.5% 1.6% .8% .4% 16.1%

Po, disi Count 18 14 17 15 8 2 4 78

% within Elektorati i PD

dallon 23.1% 17.9% 21.8% 19.2% 10.3% 2.6% 5.1% 100.0%

% within Mosperputhje

krahu program 40.9% 26.9% 27.4% 25.9% 44.4% 25.0% 33.3% 30.7%

% of Total 7.1% 5.5% 6.7% 5.9% 3.1% .8% 1.6% 30.7%

Po, në një masë të madhe

Count 7 18 14 14 4 1 0 58

% within Elektorati i PD

dallon 12.1% 31.0% 24.1% 24.1% 6.9% 1.7% .0% 100.0%

% within Mosperputhje

krahu program 15.9% 34.6% 22.6% 24.1% 22.2% 12.5% .0% 22.8%

% of Total 2.8% 7.1% 5.5% 5.5% 1.6% .4% .0% 22.8%

Po, Count 4 5 6 3 2 0 0 20

136

plotësisht

% within Elektorati i PD

dallon 20.0% 25.0% 30.0% 15.0% 10.0% .0% .0% 100.0%

% within Mosperputhje

krahu program 9.1% 9.6% 9.7% 5.2% 11.1% .0% .0% 7.9%

% of Total 1.6% 2.0% 2.4% 1.2% .8% .0% .0% 7.9%

Nuk e di Count 2 3 6 0 0 3 0 14

% within Elektorati i PD

dallon 14.3% 21.4% 42.9% .0% .0% 21.4% .0% 100.0%

% within Mosperputhje

krahu program 4.5% 5.8% 9.7% .0% .0% 37.5% .0% 5.5%

% of Total .8% 1.2% 2.4% .0% .0% 1.2% .0% 5.5%

Pa përgjigje

Count 0 0 1 3 0 0 5 9

% within Elektorati i PD

dallon .0% .0% 11.1% 33.3% .0% .0% 55.6% 100.0%

% within Mosperputhje

krahu program .0% .0% 1.6% 5.2% .0% .0% 41.7% 3.5%

% of Total .0% .0% .4% 1.2% .0% .0% 2.0% 3.5%

Total Count 44 52 62 58 18 8 12 254

% within Elektorati i PD

dallon 17.3% 20.5% 24.4% 22.8% 7.1% 3.1% 4.7% 100.0%

% within Mosperputhje

krahu program 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0%

137

% of Total 17.3% 20.5% 24.4% 22.8% 7.1% 3.1% 4.7% 100.0%

Symmetric Measures

Value Approx. Sig.

Nominal by Nominal Phi .634 .000

Cramer's V .259 .000

N of Valid Cases 254

Midis dy variablave të kryqëzuar ka shoqërim statistikor mbi të dobët (25.9% e rasteve), por statistikisht tepër domethënës (.000). Ky kryqëzim i dy variablave ka lidhje, apo rol të drejtpërdrejtë në testimin e implikimeve të marra në shqyrtim, prandaj edhe rezultati i tij mund të merret në konsideratë gjatë testimit të implikimeve në fjalë. Ai mund të konsiderohet si rezultat pozitiv. 32.7% e respondentëve që dallojnë mospërputhje krah – program te PD, mendojnë se elektorati i PD do të reagojë me mosvotim për të. Ndërkohë që 26.1% e respondentëve që e bëjnë këtë dallim, nuk mendojnë se elektorati i PD do ta ndëshkojë atë. 2.76% e tyre nuk prononcohen lidhur me ndëshkim ose jo. Respondentët që janë për opcionin ndëshkim janë 1.25 herë më shumë se ata që nuk janë për këtë opsion. Testim pozitiv i implikimit 2 dhe 2.1 Tabela 23. Me aq sa ju dini, në përgjithësi njerëzit e konsiderojnë PS si parti * Po ashtu, sipas jush a mund të thuhet

që elektorati i majtë i PS dallon mospërputhje midis programit të PS dhe krahut ideologjik të majtë që ajo pretendon t’i përkas?

138

Po ashtu, sipas jush a mund të thuhet që elektorati i majtë i PS dallon mospërputhje midis programit të PS dhe krahut ideologjik të majtë që ajo pretendon

t’i përkas?

Total

Po, plotësis

ht

Po, në një

masë të

madhe

Po, disi

Më shumë, jo Aspak Nuk e di

Pa përgji

gje

Me aq sa ju dini, në përgjithësi njerëzit e konsiderojnë PS si parti

Count 0 1 0 0 0 0 0 1

% within Krahu i PS .0% 100.0% .0% .0% .0% .0% .0% 100.0%

% within Elektorati i PS dallon

Mosperputhje .0% 1.3% .0% .0% .0% .0% .0% .3%

% of Total .0% .3% .0% .0% .0% .0% .0% .3%

Në ekstremin e majtë

Count 10 8 9 9 1 1 2 40

% within Krahu i PS 25.0% 20.0% 22.5% 22.5% 2.5% 2.5% 5.0% 100.0%

% within Elektorati i PS dallon

Mosperputhje 30.3% 10.5% 9.8% 21.4% 4.3% 6.2% 15.4% 13.6%

% of Total 3.4% 2.7% 3.1% 3.1% .3% .3% .7% 13.6%

Në krahun e majtë

Count 9 39 43 22 9 7 4 133

% within Krahu i PS 6.8% 29.3% 32.3% 16.5% 6.8% 5.3% 3.0% 100.0%

139

% within Elektorati i PS dallon

Mosperputhje 27.3% 51.3% 46.7% 52.4% 39.1% 43.8% 30.8% 45.1%

% of Total 3.1% 13.2% 14.6% 7.5% 3.1% 2.4% 1.4% 45.1%

Në qendrën e majtë

Count 8 15 30 8 6 2 1 70

% within Krahu i PS 11.4% 21.4% 42.9% 11.4% 8.6% 2.9% 1.4% 100.0%

% within Elektorati i PS dallon

Mosperputhje 24.2% 19.7% 32.6% 19.0% 26.1% 12.5% 7.7% 23.7%

% of Total 2.7% 5.1% 10.2% 2.7% 2.0% .7% .3% 23.7%

Në qendrën e djathtë

Count 0 1 2 0 0 0 0 3

% within Krahu i PS .0% 33.3% 66.7% .0% .0% .0% .0% 100.0%

% within Elektorati i PS dallon

Mosperputhje .0% 1.3% 2.2% .0% .0% .0% .0% 1.0%

% of Total .0% .3% .7% .0% .0% .0% .0% 1.0%

Në krahun e djathtë

Count 1 2 2 1 0 0 1 7

% within Krahu i PS 14.3% 28.6% 28.6% 14.3% .0% .0% 14.3% 100.0%

% within Elektorati i PS dallon

Mosperputhje 3.0% 2.6% 2.2% 2.4% .0% .0% 7.7% 2.4%

% of Total .3% .7% .7% .3% .0% .0% .3% 2.4%

Në ekstremin

Count 0 1 0 0 1 0 1 3

% within Krahu i PS .0% 33.3% .0% .0% 33.3% .0% 33.3% 100.0%

140

e djathtë % within Elektorati i PS dallon

Mosperputhje .0% 1.3% .0% .0% 4.3% .0% 7.7% 1.0%

% of Total .0% .3% .0% .0% .3% .0% .3% 1.0%

Në asnjë krah

Count 2 6 0 2 1 1 1 13

% within Krahu i PS 15.4% 46.2% .0% 15.4% 7.7% 7.7% 7.7% 100.0%

% within Elektorati i PS dallon

Mosperputhje 6.1% 7.9% .0% 4.8% 4.3% 6.2% 7.7% 4.4%

% of Total .7% 2.0% .0% .7% .3% .3% .3% 4.4%

Tjetër Count 2 1 1 0 1 0 0 5

% within Krahu i PS 40.0% 20.0% 20.0% .0% 20.0% .0% .0% 100.0%

% within Elektorati i PS dallon

Mosperputhje 6.1% 1.3% 1.1% .0% 4.3% .0% .0% 1.7%

% of Total .7% .3% .3% .0% .3% .0% .0% 1.7%

Nuk e di Count 1 1 2 0 4 3 2 13

% within Krahu i PS 7.7% 7.7% 15.4% .0% 30.8% 23.1% 15.4% 100.0%

% within Elektorati i PS dallon

Mosperputhje 3.0% 1.3% 2.2% .0% 17.4% 18.8% 15.4% 4.4%

% of Total .3% .3% .7% .0% 1.4% 1.0% .7% 4.4%

Pa përgjigje

Count 0 0 1 0 0 2 1 4

% within Krahu i PS .0% .0% 25.0% .0% .0% 50.0% 25.0% 100.0%

141

% within Elektorati i PS dallon

Mosperputhje .0% .0% 1.1% .0% .0% 12.5% 7.7% 1.4%

% of Total .0% .0% .3% .0% .0% .7% .3% 1.4%

Soc.Demok. Count 0 0 1 0 0 0 0 1

% within Krahu i PS .0% .0% 100.0% .0% .0% .0% .0% 100.0%

% within Elektorati i PS dallon

Mosperputhje .0% .0% 1.1% .0% .0% .0% .0% .3%

% of Total .0% .0% .3% .0% .0% .0% .0% .3%

qender Count 0 0 1 0 0 0 0 1

% within Krahu i PS .0% .0% 100.0% .0% .0% .0% .0% 100.0%

% within Elektorati i PS dallon

Mosperputhje .0% .0% 1.1% .0% .0% .0% .0% .3%

% of Total .0% .0% .3% .0% .0% .0% .0% .3%

s'dallohet qart Count 0 1 0 0 0 0 0 1

% within Krahu i PS .0% 100.0% .0% .0% .0% .0% .0% 100.0%

% within Elektorati i PS dallon

Mosperputhje .0% 1.3% .0% .0% .0% .0% .0% .3%

% of Total .0% .3% .0% .0% .0% .0% .0% .3%

Total Count 33 76 92 42 23 16 13 295

% within Krahu i PS 11.2% 25.8% 31.2% 14.2% 7.8% 5.4% 4.4% 100.0%

142

% within Elektorati i PS dallon

Mosperputhje 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0%

% of Total 11.2% 25.8% 31.2% 14.2% 7.8% 5.4% 4.4% 100.0%

Symmetric Measures

Value Approx. Sig.

Nominal by Nominal Phi .601 .017

Cramer's V .246 .017

N of Valid Cases 295

Midis dy variablave të kryqëzuar ka shoqërim statistikor mbi të dobët (24.6% e rasteve), por statistikisht domethënës (.017˂.050). Ky kryqëzim i dy variablave ka lidhje, apo rol të drejtpërdrejtë në testimin e implikimeve të marra në shqyrtim, prandaj edhe rezultati i tij mund të merret në konsideratë gjatë testimit të implikimeve në fjalë. Ai do të mund të konsiderohej si rezultat pozitiv. Rreth 59% e respondentëve që e identifikojnë PS si parti të majtë, deklarojnë se mund të thuhet që elektorati i majtë i PS dallon mospërputhje midis programit të PS dhe krahut ideologjik të majtë që ajo pretendon t’i përkas. Ndërsa 17.7% e tyre pohojnë se nuk mund të thuhet që elektorati i majtë i PS dallon mospërputhje midis programit të PS dhe krahut ideologjik të majtë që ajo pretendon t’i përkas. Raporti midis tyre është 3.33 : 1, pra në të mirë të supozimit se perceptohet nga elektorati i PS mospërputhje midis programit të PS dhe krahut ideologjik të majtë që ajo pretendon t’i përkas. Kemi një test pozitiv të Implikimit 2.3.

143

Tabela 24. A mendoni se në përgjithësi për veprimtarinë e PD në pushtet thuhet se ajo bie ndesh me programin e deklaruar gjatë fushatave elektorale të viteve

2005 dhe 2009 ? * Nëse po, a mendoni ju që, në rast mospërputhje midis programit të PD dhe vendimeve në qeverisje, elektorati ka reaguar me

mosvotim për PD në zgjedhjet e rradhës? * Me aq sa ju dini, në përgjithësi njerëzit e konsiderojnë PD si parti...

Me aq sa ju dini, në përgjithësi njerëzit e konsiderojnë PD si parti...

Nëse po, a mendoni ju që, në rast mospërputhje midis programit të PD

dhe vendimeve në qeverisje, elektorati ka reaguar me mosvotim për

PD në zgjedhjet e rradhës?

Total Aspak

Më

shumë, jo Po, disi Po, mjaft

Po,

plotësisht

Nuk e

di

Pa

përgjigj

e

Ekst. majtë A mendoni se

në përgjithësi

për

veprimtarinë e

PD në pushtet

thuhet se ajo

bie ndesh me

programin e

deklaruar gjatë

fushatave

elektorale të

viteve 2005

dhe 2009 ?

Aspak Count 2 0 0 2

% within Bie ndesh krah -

program te PD 100.0%

.0%

.0%

100.0%

% within mospërputhje

veprim - program, mosvotim

i PD

100.0%

.0%

.0%

28.6%

% of Total 28.6% .0% .0% 28.6%

Po, disi Count 0 2 0 2

% within Bie ndesh krah -

program te PD .0%

100.0%

.0%

100.0%

% within mospërputhje

veprim - program, mosvotim

i PD

.0%

66.7%

.0%

28.6%

144

% of Total .0% 28.6% .0% 28.6%

Po, plotësisht Count 0 1 2 3

% within Bie ndesh krah -

program te PD .0%

33.3%

66.7%

100.0%

% within mospërputhje

veprim - program, mosvotim

i PD

.0%

33.3%

100.0%

42.9%

% of Total .0% 14.3% 28.6% 42.9%

Total Count 2 3 2 7

% within Bie ndesh krah -

program te PD 28.6%

42.9%

28.6%

100.0%

% within mospërputhje

veprim - program, mosvotim

i PD

100.0%

100.0%

100.0%

100.0%

% of Total 28.6% 42.9% 28.6% 100.0%

E majtë A mendoni se

në përgjithësi

për

veprimtarinë e

PD në pushtet

thuhet se ajo

bie ndesh me

Aspak Count 0 1 0 1

% within Bie ndesh krah -

program te PD

.0%

100.0%

.0% 100.0%

% within mospërputhje

veprim - program, mosvotim

i PD

.0%

33.3%

.0% 20.0%

% of Total .0% 20.0% .0% 20.0%

145

programin e

deklaruar gjatë

fushatave

elektorale të

viteve 2005

dhe 2009 ?

Më shumë, jo Count 1 0 0 1

% within Bie ndesh krah -

program te PD

100.0%

.0%

.0% 100.0%

% within mospërputhje

veprim - program, mosvotim

i PD

100.0%

.0%

.0% 20.0%

% of Total 20.0% .0% .0% 20.0%

Po, disi Count 0 1 0 1

% within Bie ndesh krah -

program te PD

.0%

100.0%

.0% 100.0%

% within mospërputhje

veprim - program, mosvotim

i PD

.0%

33.3%

.0% 20.0%

% of Total .0% 20.0% .0% 20.0%

Po, plotësisht Count 0 1 0 1

% within Bie ndesh krah -

program te PD

.0%

100.0%

.0% 100.0%

% within mospërputhje

veprim - program, mosvotim

i PD

.0%

33.3%

.0% 20.0%

% of Total .0% 20.0% .0% 20.0%

Pa përgjigje Count 0 0 1 1

146

% within Bie ndesh krah -

program te PD

.0%

.0%

100.0% 100.0%

% within mospërputhje

veprim - program, mosvotim

i PD

.0%

.0%

100.0% 20.0%

% of Total .0% .0% 20.0% 20.0%

Total Count 1 3 1 5

% within Bie ndesh krah -

program te PD

20.0%

60.0%

20.0% 100.0%

% within mospërputhje

veprim - program, mosvotim

i PD

100.0%

100.0%

100.0% 100.0%

% of Total 20.0% 60.0% 20.0% 100.0%

Qend.e majtë A mendoni se

në përgjithësi

për

veprimtarinë e

PD në pushtet

thuhet se ajo

bie ndesh me

programin e

deklaruar gjatë

fushatave

elektorale të

Aspak Count 0 0 0 1 1

% within Bie ndesh krah -

program te PD

.0% .0% .0% 100.0%

100.0%

% within mospërputhje

veprim - program, mosvotim

i PD

.0% .0% .0% 100.0%

25.0%

% of Total .0% .0% .0% 25.0% 25.0%

Po, disi Count 1 0 1 0 2

% within Bie ndesh krah -

program te PD

50.0% .0% 50.0% .0%

100.0%

147

viteve 2005

dhe 2009 ?

% within mospërputhje

veprim - program, mosvotim

i PD

100.0% .0% 100.0% .0%

50.0%

% of Total 25.0% .0% 25.0% .0% 50.0%

Pa përgjigje Count 0 1 0 0 1

% within Bie ndesh krah -

program te PD

.0% 100.0% .0% .0%

100.0%

% within mospërputhje

veprim - program, mosvotim

i PD

.0% 100.0% .0% .0%

25.0%

% of Total .0% 25.0% .0% .0% 25.0%

Total Count 1 1 1 1 4

% within Bie ndesh krah -

program te PD

25.0% 25.0% 25.0% 25.0%

100.0%

% within mospërputhje

veprim - program, mosvotim

i PD

100.0% 100.0% 100.0% 100.0%

100.0%

% of Total 25.0% 25.0% 25.0% 25.0% 100.0%

Qend.e djathtë A mendoni se

në përgjithësi

për

Aspak Count 4 1 1 0 0 0 0 6

% within Bie ndesh krah -

program te PD 66.7% 16.7% 16.7% .0% .0% .0% .0% 100.0%

148

veprimtarinë e

PD në pushtet

thuhet se ajo

bie ndesh me

programin e

deklaruar gjatë

fushatave

elektorale të

viteve 2005

dhe 2009 ?

% within mospërputhje

veprim - program, mosvotim

i PD

44.4% 4.3% 7.7% .0% .0% .0% .0% 9.1%

% of Total 6.1% 1.5% 1.5% .0% .0% .0% .0% 9.1%

Më shumë, jo Count 0 4 4 1 0 0 1 10

% within Bie ndesh krah -

program te PD .0% 40.0% 40.0% 10.0% .0% .0% 10.0% 100.0%

% within mospërputhje

veprim - program, mosvotim

i PD

.0% 17.4% 30.8% 10.0% .0% .0% 33.3% 15.2%

% of Total .0% 6.1% 6.1% 1.5% .0% .0% 1.5% 15.2%

Disi Count 2 8 5 3 1 0 0 19

% within Bie ndesh krah -

program te PD 10.5% 42.1% 26.3% 15.8% 5.3% .0% .0% 100.0%

% within mospërputhje

veprim - program, mosvotim

i PD

22.2% 34.8% 38.5% 30.0% 33.3% .0% .0% 28.8%

% of Total 3.0% 12.1% 7.6% 4.5% 1.5% .0% .0% 28.8%

Po, disi Count 1 7 3 4 1 1 1 18

% within Bie ndesh krah -

program te PD 5.6% 38.9% 16.7% 22.2% 5.6% 5.6% 5.6% 100.0%

149

% within mospërputhje

veprim - program, mosvotim

i PD

11.1% 30.4% 23.1% 40.0% 33.3% 20.0% 33.3% 27.3%

% of Total 1.5% 10.6% 4.5% 6.1% 1.5% 1.5% 1.5% 27.3%

Po, plotësisht Count 1 2 0 2 1 2 0 8

% within Bie ndesh krah -

program te PD 12.5% 25.0% .0% 25.0% 12.5% 25.0% .0% 100.0%

% within mospërputhje

veprim - program, mosvotim

i PD

11.1% 8.7% .0% 20.0% 33.3% 40.0% .0% 12.1%

% of Total 1.5% 3.0% .0% 3.0% 1.5% 3.0% .0% 12.1%

Nuk e di Count 0 0 0 0 0 2 0 2

% within Bie ndesh krah -

program te PD .0% .0% .0% .0% .0% 100.0% .0% 100.0%

% within mospërputhje

veprim - program, mosvotim

i PD

.0% .0% .0% .0% .0% 40.0% .0% 3.0%

% of Total .0% .0% .0% .0% .0% 3.0% .0% 3.0%

Pa përgjigje Count 1 1 0 0 0 0 1 3

% within Bie ndesh krah -

program te PD 33.3% 33.3% .0% .0% .0% .0% 33.3% 100.0%

150

% within mospërputhje

veprim - program, mosvotim

i PD

11.1% 4.3% .0% .0% .0% .0% 33.3% 4.5%

% of Total 1.5% 1.5% .0% .0% .0% .0% 1.5% 4.5%

Total Count 9 23 13 10 3 5 3 66

% within Bie ndesh krah -

program te PD 13.6% 34.8% 19.7% 15.2% 4.5% 7.6% 4.5% 100.0%

% within mospërputhje

veprim - program, mosvotim

i PD

100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0%

% of Total 13.6% 34.8% 19.7% 15.2% 4.5% 7.6% 4.5% 100.0%

E djathtë A mendoni se

në përgjithësi

për

veprimtarinë e

PD në pushtet

thuhet se ajo

bie ndesh me

programin e

deklaruar gjatë

fushatave

elektorale të

Count 0 0 0 0 0 1 1 2

% within Bie ndesh krah -

program te PD .0% .0% .0% .0% .0% 50.0% 50.0% 100.0%

% within mospërputhje

veprim - program, mosvotim

i PD

.0% .0% .0% .0% .0% 12.5% 12.5% 1.6%

% of Total .0% .0% .0% .0% .0% .8% .8% 1.6%

Aspak Count 2 2 1 1 1 1 2 10

% within Bie ndesh krah -

program te PD 20.0% 20.0% 10.0% 10.0% 10.0% 10.0% 20.0% 100.0%

151

viteve 2005

dhe 2009 ?

% within mospërputhje

veprim - program, mosvotim

i PD

8.7% 5.6% 4.3% 4.2% 25.0% 12.5% 25.0% 7.9%

% of Total 1.6% 1.6% .8% .8% .8% .8% 1.6% 7.9%

Më shumë, jo Count 5 3 4 2 0 1 0 15

% within Bie ndesh krah -

program te PD 33.3% 20.0% 26.7% 13.3% .0% 6.7% .0% 100.0%

% within mospërputhje

veprim - program, mosvotim

i PD

21.7% 8.3% 17.4% 8.3% .0% 12.5% .0% 11.9%

% of Total 4.0% 2.4% 3.2% 1.6% .0% .8% .0% 11.9%

Disi Count 7 14 8 7 0 2 2 40

% within Bie ndesh krah -

program te PD 17.5% 35.0% 20.0% 17.5% .0% 5.0% 5.0% 100.0%

% within mospërputhje

veprim - program, mosvotim

i PD

30.4% 38.9% 34.8% 29.2% .0% 25.0% 25.0% 31.7%

% of Total 5.6% 11.1% 6.3% 5.6% .0% 1.6% 1.6% 31.7%

Po, disi Count 6 12 7 10 0 1 2 38

% within Bie ndesh krah -

program te PD 15.8% 31.6% 18.4% 26.3% .0% 2.6% 5.3% 100.0%

152

% within mospërputhje

veprim - program, mosvotim

i PD

26.1% 33.3% 30.4% 41.7% .0% 12.5% 25.0% 30.2%

% of Total 4.8% 9.5% 5.6% 7.9% .0% .8% 1.6% 30.2%

Po, plotësisht Count 3 4 3 4 3 2 0 19

% within Bie ndesh krah -

program te PD 15.8% 21.1% 15.8% 21.1% 15.8% 10.5% .0% 100.0%

% within mospërputhje

veprim - program, mosvotim

i PD

13.0% 11.1% 13.0% 16.7% 75.0% 25.0% .0% 15.1%

% of Total 2.4% 3.2% 2.4% 3.2% 2.4% 1.6% .0% 15.1%

Nuk e di Count 0 1 0 0 0 0 1 2

% within Bie ndesh krah -

program te PD .0% 50.0% .0% .0% .0% .0% 50.0% 100.0%

% within mospërputhje

veprim - program, mosvotim

i PD

.0% 2.8% .0% .0% .0% .0% 12.5% 1.6%

% of Total .0% .8% .0% .0% .0% .0% .8% 1.6%

Total Count 23 36 23 24 4 8 8 126

% within Bie ndesh krah -

program te PD 18.3% 28.6% 18.3% 19.0% 3.2% 6.3% 6.3% 100.0%

153

% within mospërputhje

veprim - program, mosvotim

i PD

100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0%

% of Total 18.3% 28.6% 18.3% 19.0% 3.2% 6.3% 6.3% 100.0%

Ekst. djathtë A mendoni se

në përgjithësi

për

veprimtarinë e

PD në pushtet

thuhet se ajo

bie ndesh me

programin e

deklaruar gjatë

fushatave

elektorale të

viteve 2005

dhe 2009 ?

Më shumë, jo Count 0 1 0 0 0 0 1 2

% within Bie ndesh krah -

program te PD .0% 50.0% .0% .0% .0% .0% 50.0% 100.0%

% within mospërputhje

veprim - program, mosvotim

i PD

.0% 11.1% .0% .0% .0% .0% 25.0% 4.5%

% of Total .0% 2.3% .0% .0% .0% .0% 2.3% 4.5%

Disi Count 1 1 4 2 0 0 2 10

% within Bie ndesh krah -

program te PD 10.0% 10.0% 40.0% 20.0% .0% .0% 20.0% 100.0%

% within mospërputhje

veprim - program, mosvotim

i PD

20.0% 11.1% 44.4% 16.7% .0% .0% 50.0% 22.7%

% of Total 2.3% 2.3% 9.1% 4.5% .0% .0% 4.5% 22.7%

Po, disi Count 2 5 3 4 2 0 1 17

% within Bie ndesh krah -

program te PD 11.8% 29.4% 17.6% 23.5% 11.8% .0% 5.9% 100.0%

154

% within mospërputhje

veprim - program, mosvotim

i PD

40.0% 55.6% 33.3% 33.3% 50.0% .0% 25.0% 38.6%

% of Total 4.5% 11.4% 6.8% 9.1% 4.5% .0% 2.3% 38.6%

Po, plotësisht Count 2 2 1 6 2 0 0 13

% within Bie ndesh krah -

program te PD 15.4% 15.4% 7.7% 46.2% 15.4% .0% .0% 100.0%

% within mospërputhje

veprim - program, mosvotim

i PD

40.0% 22.2% 11.1% 50.0% 50.0% .0% .0% 29.5%

% of Total 4.5% 4.5% 2.3% 13.6% 4.5% .0% .0% 29.5%

Nuk e di Count 0 0 1 0 0 1 0 2

% within Bie ndesh krah -

program te PD .0% .0% 50.0% .0% .0% 50.0% .0% 100.0%

% within mospërputhje

veprim - program, mosvotim

i PD

.0% .0% 11.1% .0% .0% 100.0% .0% 4.5%

% of Total .0% .0% 2.3% .0% .0% 2.3% .0% 4.5%

Total Count 5 9 9 12 4 1 4 44

% within Bie ndesh krah -

program te PD 11.4% 20.5% 20.5% 27.3% 9.1% 2.3% 9.1% 100.0%

155

% within mospërputhje

veprim - program, mosvotim

i PD

100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0%

% of Total 11.4% 20.5% 20.5% 27.3% 9.1% 2.3% 9.1% 100.0%

Në asnjë krah A mendoni se

në përgjithësi

për

veprimtarinë e

PD në pushtet

thuhet se ajo

bie ndesh me

programin e

deklaruar gjatë

fushatave

elektorale të

viteve 2005

dhe 2009 ?

Më shumë, jo Count 1 0 0 0 1

% within Bie ndesh krah -

program te PD 100.0% .0% .0% .0%

100.0%

% within mospërputhje

veprim - program, mosvotim

i PD

33.3% .0% .0% .0%

10.0%

% of Total 10.0% .0% .0% .0% 10.0%

Disi Count 1 1 0 0 2

% within Bie ndesh krah -

program te PD 50.0% 50.0% .0% .0%

100.0%

% within mospërputhje

veprim - program, mosvotim

i PD

33.3% 100.0% .0% .0%

20.0%

% of Total 10.0% 10.0% .0% .0% 20.0%

Po, disi Count 1 0 2 0 3

% within Bie ndesh krah -

program te PD 33.3% .0% 66.7% .0%

100.0%

156

% within mospërputhje

veprim - program, mosvotim

i PD

33.3% .0% 50.0% .0%

30.0%

% of Total 10.0% .0% 20.0% .0% 30.0%

Po, plotësisht Count 0 0 2 2 4

% within Bie ndesh krah -

program te PD .0% .0% 50.0% 50.0%

100.0%

% within mospërputhje

veprim - program, mosvotim

i PD

.0% .0% 50.0% 100.0%

40.0%

% of Total .0% .0% 20.0% 20.0% 40.0%

Total Count 3 1 4 2 10

% within Bie ndesh krah -

program te PD 30.0% 10.0% 40.0% 20.0%

100.0%

% within mospërputhje

veprim - program, mosvotim

i PD

100.0% 100.0% 100.0% 100.0%

100.0%

% of Total 30.0% 10.0% 40.0% 20.0% 100.0%

Tjetër A mendoni se

në përgjithësi

për

Aspak Count 1 0 1 2

% within Bie ndesh krah -

program te PD 50.0% .0% 50.0%

100.0%

157

veprimtarinë e

PD në pushtet

thuhet se ajo

bie ndesh me

programin e

deklaruar gjatë

fushatave

elektorale të

viteve 2005

dhe 2009 ?

% within mospërputhje

veprim - program, mosvotim

i PD

100.0% .0% 100.0%

66.7%

% of Total 33.3% .0% 33.3% 66.7%

Tjetër Count 0 1 0 1

% within Bie ndesh krah -

program te PD .0% 100.0% .0%

100.0%

% within mospërputhje

veprim - program, mosvotim

i PD

.0% 100.0% .0%

33.3%

% of Total .0% 33.3% .0% 33.3%

Total Count 1 1 1 3

% within Bie ndesh krah -

program te PD 33.3% 33.3% 33.3%

100.0%

% within mospërputhje

veprim - program, mosvotim

i PD

100.0% 100.0% 100.0%

100.0%

% of Total 33.3% 33.3% 33.3% 100.0%

Nuk e di A mendoni se

në përgjithësi

për

Më shumë, jo Count 0 0 1 0 0 0 1

% within Bie ndesh krah -

program te PD .0% .0% 100.0% .0%

.0% .0% 100.0%

158

veprimtarinë e

PD në pushtet

thuhet se ajo

bie ndesh me

programin e

deklaruar gjatë

fushatave

elektorale të

viteve 2005

dhe 2009 ?

% within mospërputhje

veprim - program, mosvotim

i PD

.0% .0% 25.0% .0%

.0% .0% 6.7%

% of Total .0% .0% 6.7% .0% .0% .0% 6.7%

Disi Count 1 1 2 1 0 1 6

% within Bie ndesh krah -

program te PD 16.7% 16.7% 33.3% 16.7%

.0% 16.7% 100.0%

% within mospërputhje

veprim - program, mosvotim

i PD

33.3% 50.0% 50.0% 33.3%

.0% 50.0% 40.0%

% of Total 6.7% 6.7% 13.3% 6.7% .0% 6.7% 40.0%

Po, disi Count 0 0 1 0 0 0 1

% within Bie ndesh krah -

program te PD .0% .0% 100.0% .0%

.0% .0% 100.0%

% within mospërputhje

veprim - program, mosvotim

i PD

.0% .0% 25.0% .0%

.0% .0% 6.7%

% of Total .0% .0% 6.7% .0% .0% .0% 6.7%

Po, plotësisht Count 2 1 0 1 0 0 4

% within Bie ndesh krah -

program te PD 50.0% 25.0% .0% 25.0%

.0% .0% 100.0%

159

% within mospërputhje

veprim - program, mosvotim

i PD

66.7% 50.0% .0% 33.3%

.0% .0% 26.7%

% of Total 13.3% 6.7% .0% 6.7% .0% .0% 26.7%

Nuk e di Count 0 0 0 1 1 1 3

% within Bie ndesh krah -

program te PD .0% .0% .0% 33.3%

33.3% 33.3% 100.0%

% within mospërputhje

veprim - program, mosvotim

i PD

.0% .0% .0% 33.3%

100.0% 50.0% 20.0%

% of Total .0% .0% .0% 6.7% 6.7% 6.7% 20.0%

Total Count 3 2 4 3 1 2 15

% within Bie ndesh krah -

program te PD 20.0% 13.3% 26.7% 20.0%

6.7% 13.3% 100.0%

% within mospërputhje

veprim - program, mosvotim

i PD

100.0% 100.0% 100.0% 100.0%

100.0% 100.0% 100.0%

% of Total 20.0% 13.3% 26.7% 20.0% 6.7% 13.3% 100.0%

Pa përgjigje A mendoni se

në përgjithësi

për

Po, plotësisht Count 1 0 0 1

% within Bie ndesh krah -

program te PD 100.0%

.0% .0% 100.0%

160

veprimtarinë e

PD në pushtet

thuhet se ajo

bie ndesh me

programin e

deklaruar gjatë

fushatave

elektorale të

viteve 2005

dhe 2009 ?

% within mospërputhje

veprim - program, mosvotim

i PD

50.0%

.0% .0% 20.0%

% of Total 20.0% .0% .0% 20.0%

Nuk e di Count 0 0 2 2

% within Bie ndesh krah -

program te PD .0%

.0% 100.0% 100.0%

% within mospërputhje

veprim - program, mosvotim

i PD

.0%

.0% 100.0% 40.0%

% of Total .0% .0% 40.0% 40.0%

Pa përgjigje Count 1 1 0 2

% within Bie ndesh krah -

program te PD 50.0%

50.0% .0% 100.0%

% within mospërputhje

veprim - program, mosvotim

i PD

50.0%

100.0% .0% 40.0%

% of Total 20.0% 20.0% .0% 40.0%

Total Count 2 1 2 5

% within Bie ndesh krah -

program te PD 40.0%

20.0% 40.0% 100.0%

161

% within mospërputhje

veprim - program, mosvotim

i PD

100.0%

100.0% 100.0% 100.0%

% of Total 40.0% 20.0% 40.0% 100.0%

askund A mendoni se

në përgjithësi

për

veprimtarinë e

PD në pushtet

thuhet se ajo

bie ndesh me

programin e

deklaruar gjatë

fushatave

elektorale të

viteve 2005

dhe 2009 ?

Po, disi Count 1 1

% within Bie ndesh krah -

program te PD

100.0%

100.0%

% within mospërputhje

veprim - program, mosvotim

i PD

100.0%

100.0%

% of Total

100.0%

100.0%

Total Count 1 1

% within Bie ndesh krah -

program te PD

100.0%

100.0%

% within mospërputhje

veprim - program, mosvotim

i PD

100.0%

100.0%

% of Total 100.0% 100.0%

162

s'dallohet qarte A mendoni se

në përgjithësi

për

veprimtarinë e

PD në pushtet

thuhet se ajo

bie ndesh me

programin e

deklaruar gjatë

fushatave

elektorale të

viteve 2005

dhe 2009 ?

Po, disi Count 1 1

% within Bie ndesh krah -

program te PD

100.0%

100.0%

% within mospërputhje

veprim - program, mosvotim

i PD

100.0%

100.0%

% of Total

100.0%

100.0%

Total Count 1 1

% within Bie ndesh krah -

program te PD

100.0%

100.0%

% within mospërputhje

veprim - program, mosvotim

i PD

100.0%

100.0%

% of Total 100.0% 100.0%

1

XIV. GRAFIKET GRAFIK 1

2

Grafik 2.

3

Grafik 3.

4

Grafik 4.

5

Grafik 5.

6

Grafik 6.

7

Grafik 7.

8

Grafik 8.

9

Grafik 9.

10

Grafik 10.

11

Grafik 11.

12

Grafik 12.

13

Grafik 13.

14

Grafik 14.

15