Revi

stë

Perio

dike

Nr.

4, s

htat

or 2

007

Vlerësoni gjënë më të çmuar!Siguroni shëndetin!

Kujdesemi për shëndetin tuaj!

Masa e kontributit për personat e punësuar është 3.4 % e pagës mujore (1.7% i paguan punëdhënësi dhe 1.7% i paguan punëmarrësi).Kontributi për të vetëpunësuarit në qytet është 7% e pagës minimale, ndërsa të vetëpunesuarit në fshat paguajnë 3 % zonat kodrinore dhe malore dhe 5 % zonat fushore.Një mënyrë tjetër është sigurimi vullnetar. Masa e kontributit eshte 3.4 % e pages mujore minimale.

www.isksh.com.al

Revista “Fokus ISKSh” eshte nje botim periodik i Institutit të Sigurimeve të Ku-jdesit Shëndetësor. Synimi i këtij botimi është informimi i të gjithë aktorëve që japin dhe marrin shërbimin shëndetësor. Mjekët do të kenë kësisoj një dritare më shumë për t’u informuar ndërsa pacientët një mundësi më tepër për të ditur të dre-jtat e tyre.

“Fokus ISKSh” përpos kontributit të stafit të Institutit, është e hapur për përfshirjen e ideve të gjithkujt prej aktorëve ofrues të shërbimit shëndetësor, të interesuar për të dhënë kontributin e tyre.

Përgatiti:

Etiola KOLAekola@isksh.com.al

tel&fax: +3554259855

Adresa: Instituti i Sigurimeve të Kujdesit Shëndetësor

(ISKSh)Rruga “Sami Frashëri”, Lagjia 8, tiranë.

tel: +3554230984Fax: +3554274953

Bashkëpunuan: Isuf KALO

Engjell PERE

Përkthyen:Çiljeta PRIFtI

Mimoza BACKA

dhënë kontributin e tyre.

Revi

stë P

erio

dike

Nr.

4, s

htat

or 2

007

Në brendësi:

Nga prof.dr. Isuf Kalo

Mjekesia, paraja, tregu: Ku po shkojmë? ................. faqe 9

Vendimi

Rriten pagat në qendrat shëndetë-sore. Përfitojne mjekët, infermierët dhe stafi mbështetës ........... faqe 8

Nga Engjëll Pere

Financimi, çfarë duhet ndryshuar? ....... faqe 16

Propozimi

hiqet tarifa per recete per pensionistet ........................ faqe 14

ww

w.is

ksh.

com

.al

4

projekti

Për herë të parë partneriteti shtet-privat do të nisë të konkretizohet në ndihmë të personave që vuajnë

nga mosfunksionimi i veshkave, e për të cilët kryerja e terapisë zëvendësuese, dializës, është jetike. Instituti i Sigurimeve të Kujdesit Shëndetësor në bashkëpunim me Ministrinë e Shëndetësisë po përcaktojnë standartet e mjekimit të këtyre pacientëve. Standarte të munguara në spitalet shqiptare. E më tej, hapet rruga për shtrirjen e skemës edhe në sektorin privat, për blerjen e këtij shërbimi për personat në nevojë. E kësisoj do të mund të shohim rishtazi hapjen e tregut në shëndetësi, aq të nevojshëm e po kaq të munguar!

Llogariten rreth 400 paciente që kanë nevojë aktualisht për terapi zëvendësuese dhe rreth 175 pacientë të rinj çdo vit (50/1 milion është numri i pacienteve të rinj (incidenca) që kanë nevojë për terapi zëvendësuese çdo vit). Aktualisht në Shqipëri ekzistojnë 39 aparatura hemodialize në shërbimin spitalor publik që kanë një shkallë shfrytëzimi 50% (tab.1), megjithëse nevojat janë për më shumë aparatura (rreth 12 aparatura shtesë) që të plotesojnë nevojat e pacientëve aktualë.

Qëllimi i gjithë reformës në shërbimin e dializës është që të vërë pacientin në qendër, të kujdeset për

DIALIzA EDhE Në PRIvAt

Nis konkretizimi i partneritetit shtet-privat. Përfitojnë të sëmurët që vuajnë nga mosfunksionimi i veshkave

5

të gjithë problemet dhe nevojat që ka pacienti për të patur një jetë sa më aktive dhe cilësore.

Për të ofruar shërbim sa më cilësor te pacienti, janë punuar standartet e shërbimit të hemodializës, bazuar në

Llogaritja e shfrytezimit te aparaturave te hemodializes ne sektorin spitalor publik

Aparatura Paciente qe trajtohen Kapaciteti Shfrytëzimi

QSUt 19 106 152 69.7%Shkodra 7 16 56 28.6%Elbasani 7 25 56 44.6%Gjirokastra 6 8 48 16.7%tOtAL 39 155 312 49.7%

*20 pacientë trajtohen në Strugë.

• Shërbim që ka në qendër klientin. Synohet të rritet rolin që njerëzit me

sëmundje kronike të veshkave mund të marrin në menaxhimin e kujdesit të

tyre.

• Përgatitja dhe zgjedhja e pacientëve me insuficience renale. Synohet që të

ofrohet kujdes i kordinuar për pacientët që i afrohen insuficiences renale të

vendosur që i pergjigjet nevojave individuale dhe preferencave personale,

ofruar nga personel me aftesi të përshtatshme.

• Kirurgjia e vendit ku do të kryhet dializa. Synon të përmirësojë rezultatin

e kirurgjisë së vendit të hemodializës ose dializës peritoneale, minimizojë

komplikacionet dhe rrisë jetëgjatesinë e aksesit të vendit ku kryhet dializa.

• Kryerjen e dializës që synon të përmiresojë rezultatet e fëmijëve, të rinjve

dhe të rriturve në dialize dhe rrisë në maksimum rehabilitimin, cilësinë e jetës

dhe mbijetesën. Për këtë përcaktohen qartë koha dhe shpeshtesia e dializës,

fluksi dhe filtrimi në aparaturat e hemodializës, metologjia e dozës së dializës,

minimumi i mjaftueshëm i dializës.

• Pacientët me insuficience renale të kenë akses të shërbimit të dializës sa

më afër banimit dhe të ofrohet mbështetje financiare për transportin kur

nevojitet.

standartet Europiane dhe të Shërbimit Kombëtar Anglez të Nefrologjisë. Mbasi këto standarte të aprovohen nga Komiteti Kombëtar i Nefrologjisë, do të aplikohen në shërbimin publik si edhe në shërbimin privat gjatë

liçensimit. Sektori privat i ofrimit të hemodializës do të shërbejë për uljen e fluksit të pacientëve në sektorin publik, rritjen e cilësisë së shërbimit, plotësimin e nevojave të pacienteve brenda vendit.

Standartet

6

skema

Në kuadër të reformës në Sistemin Shëndetësor dhe zgjerimit të Skemës së Sigurimeve Shëndetësore edhe në Shërbimin Spitalor, Instituti i Sigurimeve të Kujdesit Shëndetësor (ISKSh) po zbaton projektin pilot në spitalin e Durrësit.

“Për të patur një financim sa më të mirë të spitalit, për herë të parë në shërbimin spitalor në Shqipëri kanë filluar të llogariten tregues të kostos në shërbimet kryesore në spital. Pra për herë të parë, kemi kostot reale të diagnozave (sëmundjeve) që trajtohen në spital”, u shpreh drejtoresha e ISKSh-së, znj. Elvana hana.

Performancë e mirë e spitalit të vetëm në skemën e sigurimeve shëndetësore

DURRES,MAtEN KOStOt E DIAGNOzAvE

7

Kostot per disa diagnoza (janar-prill 2007):

• Angina (bajamet) 9.111 leke te reja• Pneumoni virusale 15.404 leke• Bronko pneumonia 8.341 leke• Astma bronkiale 2.142 leke• Semundjet e temthit 9.849 leke• hypertensioni 3.269 leke• tumori malinj i stomakut 16.2425 leke• Ulcera e duodenit 7.134 leke• varice te gjymtyrëve të poshtme 13.141 leke• Gurë në veshka e ureter 9.360 leke• Epilepsia 22.957 leke

Avantazhet e shtrirjes se skemës së sigurimeve në spitalin e Durrësit:

• Rritja e efektivitetit te perdorimit te fondeve per spitalin-financim bazuar ne kontraten bleres dhe shites sherbimi• Statusi autonom. Spitali drejtohet nga nje Bord• Menyre e re organizimi, bazuar ne rregullore,normativa, kritere dhe hartimi i kontrates individuale te punes • Krijimi dhe perdorimi i te ardhurave dytesore (ne v. 2006 u trefishuan te ardhurat dytësore ne krahasim me v.2003)• Rritja e pagave te personelit (15-20% me te larta se ne spitalet e tjera)• Punesimi I personelit me nivel te larte profesional • Kryerja e trajtimeve mjekesore ne nivel te krahasueshem me QSUt

Spitali i Durresit

Spitali Durres mbulon me sherbim mjeksor 350 000 banore, ka nje kapacitet per 420 shtreter ku perfshihen qe te gjitha sherbimet kryesore qe ofrohen nga sherbimi spitalor ne Shqiperi.

vitet 2003 2004 2005 2006

Paciente te trajtuar 10724 10801 11740 12478

Dite Pacient 59922 59751 64781 65330

Dite Qendrimi Mesatar 5.6 5.5 5.51 5.23

Shfrytezimi Shtratit 39.1 38.8 42.25 42.6

Nr Operacioneve 2821 3332 3601 3789

Nr Analizave 83957 89905 101494 131797

Shtrirja e skemës së sigurimeve në spitalet rajonale është një nga objektivat më të rëndësishëm të ISKSh. Me vlerësimin e plotë të spitalit të Durrësit, ISKSh do të synojë shtrirjen e skemës në spitalet rajonale për të përfunduar me pas përfshirjen e të gjitha shërbimeve shëndetësore brenda vitit 2009, me futjen e të gjitha spitaleve në skemën e sigurimeve shëndetësore.

Objektiva

• Llogaritja e plote te kostos ne spitalin e Durresit, sipas sistemit(DRG) per diagnoze, ne te gjitha sherbimet e spitalit.• Informatizimi i plote i spitalit• Menyre e re e financimit te spitalit (sipas kostos per diagnoze, pavioneve dhe sherbimeve te vecanta).• Futja e elementeve te partneritetit publik dhe privat ne sherbimet mbeshtetese, per rritjen e cilesise• Futjen e elementit te bashkepageses ne spital si faktor per rritjen e te ardhurave dhe cilesise se sherbimit• Futjen e sherbimeve ekstra ne spital kundrejt tarifave shtese (dhome speciale ,trajtim shtese etj)

8

Stimulimi i mjekëve dhe stafit mbështetës në qendrat shëndetësore vazhdon të mbetet synim i rëndësishëm i Institutit të Sigurimeve të Kujdesit Shëndetësor. Në këtë kuadër, Këshillit Administrativ i ISKSh-së

u vendosi rritjen e pagave të infermiereve dhe stafit tjeter mbështetës (sanitare, mirembajtes, shofere ect) në shërbimin shëndetësor parësor (qendrat shëndetësore në të gjithë vendin) në masen 20%. vendimi i bordit bazohet ne vendimin e Keshillit te Ministrave nr 435 dt 13.07.2007.Nga ky vendim përfitojnë 7 mijë punonjës në të gjitha qendrat shëndetësore. Ky vendim hyn në fuqi që nga data 1 korrik 2007. Efekti financiar per kete vit është 186 milionë lekë të reja dhe do të mbulohet nga ISKSh.Pëveç këtij vendimi, bordi i ISKSh-së vendosi gjithashtu rritjen e pagave të mjekëve në qendrat shëndetësore mesatarisht 12%. Por përpos këtij rishikimi të pagave, ISKSh është e vendosur që të vijojë mënyrën e re të pagesës në bazë të performancës së gjithsecilit në mënyrë që mjekët apo stafi tjetër, të vlerësohen në bazë të punës që kryejnë dhe cilësisë së shërbimit që ata japin për pacientët. “Ne tanimë do të paguajmë për popullatën dhe jo për mjekun, që do të thotë se fokusi do të jetë pacienti dhe shërbimi që ai merr”, u shpreh në mbledhje drejtoresha e ISKSh-së, znj. Elvana hana. Ne lidhje me ecurinë e reformës, bordi i ISKSh vendosi që të dërgojë edhe nje herë një relacion në Ministrinë e Shëndetësisë për t’i kërkuar përshpejtimin e marrjes së vendimeve lidhur me disa pika mjaft të rëndësishme për reformën sikurse është vendimi për shpërndarjen e të ardhurave dytësore për qendrat shëndetësore. “Përdorimi i tyre do të zgjidhte mjaft probleme që kanë sot qendrat shëndetësore, ndaj nuk duhet zgjatur më tej marrja e këtij vendimi”, u shpreh nënkryetari i Këshillit Administrativ, z. Minella Mano.

paGat

ISKSh: Rritje 12% për mjeket dhe 20% për infermieret e personelin mbështetës

RRItEN

PAGAt Në QENDRAt ShëNDEtëSORE

Rritje dhe në spitalin e Durrësit

Keshilli Administrativ i ISKSh vendosi rritjen e pagave te infermiereve te spitalit te Durresit ne masen 21%. Spitali i Durresit eshte i vetmi qe eshte ne skemen e sigurimeve shendetesore dhe pagat e stafit te ketij spitali, i cili ne fakt ka nje performance mjaft te mire krahasimisht me spitalet e tjera, jane me te larta se ne spitalet e tjera. Nga ky vendim i Keshillit Administrativ te ISKSh perfitojne plot 350 infermiere te spitalit te Durresit. Ne vlere absolute rritja shkon ne 4500 leke ne muaj dhe efekti financiar kap shifren 1.488.868 ne muaj. Rritja e pagave hyn ne fuqi me 1 korrik 2007. Kjo rritje do te perballohet nga fondi i ISKSh

9

Refleksione për reformën financuese të mjekësisë sonë

Paraja veshi më në fund edhe bluzën e bardhë. Asnjëherë ajo dhe mjekësia nuk kanë qenë

kaq shumë të lidhura sa sot me njëra-tjetrën. tradicionalisht paraja nuk e konsideronte mjekësinë fushë produktive me interes dhe mjekësia falë skrupujve etikë ishte disi e ndrojtur, në mos shpërfillëse ndaj saj. Në bangat e fakultetit të mjekësisë, studentët-mjekë të ardhshem, ende rrallë dëgjojnë t’u flitet për paranë, çmimet, menanxhimin, llogarinë dhe ekonominë. Për paradoks, pikërisht janë ato që hasin më shpesh të përfliten sapo fillojnë të praktikojnë profesionin fisnik, zemerbardhë. Mjekësia, paraja dhe tregu janë ndërmpleksur dhe shndërruar për të sëmurët, qytetarët dhe mjekët në një nga ankthet dhe sfidat e ditës. Ankthi i mjekësisë lidhet me pamjaftushmërinë e parasë në raport me nevojat për kryerjen e misionit të vështirë të saj. Kurse sfidat janë ato të presioneve të reja social-ekonomike ndaj saj për përdorimin sa më të drejtë, racional dhe efektiv të parasë së ”bardhë” në dispozicion.

Edhe e varfer edhe e pasur

Kudo në Botë mjekësia pretendon se vuan nga nënfinacimi. Nevojat e

saj për financim përparojnë nga viti në vit shumë më shpejt se sa kanë mundësi vendet t’i përballojnë. Por ç’duhet të thotë mjekësia shqiptare? Pesë vite më parë në një studim të OBSh në 190 vende të botës ajo u radhit e 173-ta për nga financimi. Buxheti i saj nën 3 % të GDP është më i ulëti jo vetëm në Evropë por edhe midis vendeve fqinje të rajonit. vetëm 40 % të shpenzimeve totale mjekësore përballohen nga fondet publike kurse 60 % paguhen direkt nga xhepi i pacientëve dhe qytetarëve tanë. Nderkohë Shqiperia falë tregut të lirë po përjeton “pollucionin medikamentoz”, tipik për të gjitha vendet ish-komuniste në tranzicion. Ndonëse OBSh ka rekomanduar si të domosdoshme 400 lloje medikamentesh, në shopingun tonë të ri të farmacive private qarkullojnë mbi 2700 të tilla, nga të cilat rreth 400 rimbursohen falas nga Instituti i Sigurimeve të Kujdesit Shëndetësor. Shitja e medikamenteve gëlltit 47% të shpenzimeve të përgjithshme të shëndetësisë shqiptare dhe 51 % të shpenzimeve vjetore të ISKSh ose në total 360 milion euro për dhjetë vitet e fundit. Shqipëria e varfër është kampione për konsumin medikamentoz në Evropë. Edhe pse shpenzimet buxhetore shtetërore për shëndetësinë u rritën te ne pandalshmërisht nga 7.7 milard lekë në vitin 1998, në 14 miliardë në v.

MjEKESIA, PARAjA, tREGU: KU PO ShKOjMë?

Nga Prof .dr. Isuf KALODrejtor i Qendrës Kombëtare të Cilësisë dhe Akreditimit të Institucioneve Shëndetësore

opiNioN

2002 dhe 18 miliardë në vitin 2004 dhe 25 donatorë të huaj erdhën në vitet 1999–2003 me 133 projekte dhe 143 milion euro, plotësimi nevojave të mjekësisë tonë ka qenë relativisht larg kërkesave dhe pak i qëndrueshëm. Ministria e Shëndetësisë dhe ISKSh në qeverinë e re trashëguan një defiçit të grumbulluar respektivisht prej 20 milionë dollarë dhe 10 milionë dollarë.

Ato paralajmeruan njëkohësisht nevojën e një reforme rrënjësore në financimin e mjekësisë tonë. Reformë e shumë mirëpritur. të tre shtyllat e financimit të mjekesise: ajo e mbledhjes dhe sigurimit të burimeve, e mirëshpërdarjes së tyre dhe e eficiencës së shpenzimtit, kanë ndryshk dhe shpresojnë prej saj riparim. Mendimet dhe opsionet e mëposhtme janë për konsiderim, për të hapur dhe nxitur dikutimin e gjerë publik në ndihmë të saj.

Reformë apo magji?

Reforma e finacimit të mjekësisë nuk ka asgjë magjike. Ajo realisht në vetvete është ndër më të vështirat. Modeli i suksesshëm i finacimit të mjekësisë ende nuk ekziston në asnjë vend të botës. Një nga arsyet është se nevojat financiare të mjekësisë janë më të mëdha nga ç’kanë mundësi vendet të përballojnë. Realizmi e do

10

që të pranojmë pa emocione, pa subjektivizëm se edhe mjekësia jonë publike ka qenë, është dhe do të jetë edhe në të ardhmen e afërt, e nënfinancuar si në raport me pretendimet, ashtu edhe me nevojat e vërteta të saj.

Në rrethanat konkrete të vendit tonë, reforma financiare do duhet të synojë :

• minimizimin e rrjedhjeve dhe humbjeve të evitueshme të resorseve

• rritjen e kost-eficencës të përdorimit të resorseve financiare ekzistuese

• maksimalizimin e mundshem të resorseve në përgjigje të nevojave në rritje

te minimizojme rrjedhjet dhe humbjet

Nuk është logjikë as e përligjshme të shtohet më shumë në një enë të shpuar që rrjedh. Mjekësia është një e tillë. Në të ka jo pak « vrima » dhe hapësira nëpër të cilat resorset dhe paraja rrjedhin e humbasin kot. Rrjedhjet e resorseve financiare ndodhin në mjekësi për tre arsye: Mbipërdorimi, keqpërdorimi por edhe nënpërdorimi i shërbimeve, produkteve dhe resorseve mjekësore në dispozicion. Disa nga këto vërehen jo rrallë në mjekësinë tonë si përdorimi i tepërt i medikamenteve, sidomos antibiotikëve, shtrimet e pajustifikuara, ekzaminimet e përsëritura ose të panevojshme, ndërprerejt e parakohëshme të mjekimeve me humbje të efektit. Nënpërdorimi ose mospërdorimi në masën e mënyrën e duhur, sjell gjithashtu humbje sidomos periudhën afatmesme e afatgjatë. Mungesa ose moszbatimi i protokolleve klinike, evidencës shkencore, mungesa e standarteve, i stimujve, i saksioneve, mosekzistenca e mekanizmave te menanxhimit të rreziqeve dhe gabimeve mjekësore, mospërdorimi i disa metodave parandaluese efektive, i procedurave, interventeve kirurgjikale apo ekzaminimeve më të nevojshme; janë disa prej tyre. Ato çojnë më pas në komplikime dhe humbje me kosto më të lartë. Në studimin më të fundit për infeksionet paskirurgjikale në një nga departamentet kirurgjikale të QSUt (1996) ato rezultojnë 38.7 %. Mungesa e sistemit të duhur informues monotorizues dhe i të dhënave të sakta për to, është një nga handikapet e mëdha të mjekësisë tonë. handikap i madh është edhe humbja e kohës së paguar të punës. Shpërdorimi dhe abuzimet me te, «vjedhja e kohës së paguar të punës» me anë të përdorimit të saj për çështje personale është fenomen mjaft i shpeshtë në mjekësinë e vendeve ish-komuniste. Nënpërdorimi i resorsave ekzistuese vërehet edhe lidhur me resorset njerezore prej defekteve organizative e planifikuese si: superpërqendrim i mjekëve në spitalin « Nënë tereza » (mbi 800 mjekë për më pak se 1400 të sëmurë të shtruar), mungesë e tyre në zona

periferike sidomos veriore, mosshfrytëzimi i aftësive reale profesionale të armatës së madhe të infermierëve por shnëdrrimi i tyre në ndihmëse ose shkruese të mjekëve, mosshfrytezimi i duhur (50 %) i shtretërve spitalorë, mosaplikimi i rezultateve të punës kërkimore shkencore dhe i dijeve të marra në konferenca e trajnime brenda e jashtë vendit dhe e kundërta, shpenzime jo frutdhënëse për disa tema, dizertacione apo « aktivitete gjoja shkencore » pa vlere. Reforma do të duhet të vendosë mekanizmat për identifikimin, monitorizimin, vlerësimin dhe më pas evitimin e veprimtarisë profesionale mjekësore të tepërt, të gabuar dhe asaj defiçitare, të defekteve organizative e planifikuese, fajtore për humbjet e pajustifikuara të parasë publike dhe rishikimin e detyrave e ngarkesës për cilindo për të minimizuar mosshfytëzimin abuzimet dhe shpërdorimin e mjeteve dhe kohës së paguar të punës. Për të gjitha këto mjekësia publike nuk ka nevojë të bëjë ndonjë shkollë apo trajnim të posacem. Mjafton të shikojë

dhe të mësojë si mrekullisht po i zgjidh ato sektori privat i saj.

te rilindë profesionalizmi

mjekësor

Kujdesi mjekësor cilësor dhe kosteficient nuk mund të

realizohen me personel mjekësor të pakënaqur dhe pamjaftusherisht të

kualifikuar. Pa trajnime të vazhdushme dhe kënaqësinë e personelit dhe pa

protokollet e shkruara të praktikës më të mirë klinike, humbjet e mësipërme do jenë të paevitushme dhe shpenzimet gjithnjë më të mëdha. Mjekët falë autonomisë profesionale janë të autorizuar të lëshojne receta dhe rekomandime për medikamente, shtrime, invalidetet pune. Secila prej tyre përbën «cek» me vlerë financiare. Në këtë vështrim, mjekët janë si rubineta të parasë publike. Asnjë sistem

tjetër veç atij mjekësor nuk i beson personelit të lëshojë «çeqe » dhe shpenzojë paranë publike, me

gjykim personal, pa firmën dhe aprovimin e drejtueseve admistrativë ose finaciarë të lartë. Nga ndershmëria dhe kompetenca profesionale e personelit mjekësor varet jo vetem sukses/dështimi i objektivit mjekësor, por edhe përdorimi racional apo abuziv i parasë publike ose dhe asaj prej xhepit të pacientëve. Në sistemin e sotëm ku «qeverisja klinike » bazohet tek mirëbesimi dhe ndërgjegjja profesionale e mjekëve, kur nga kjo vuan paraja e mjekësisë, mund të rrjedhë e shpenzohet kot. Në këtë kontekst, rishikimi i "kontratës së mirëbesimit" midis personelit mjekësor dhe shoqërisë lidhur me kompetencat shpenzuese por edhe për pagën dhe shpërblimin e arsyeshëm të tyre është e domosdoshme përderisa pretendohen si justifikim i mitmarjes që vërehet sot gjerësisht në ambientet e mjekësisë sonë publike. Nga ana tjetër mjekët, veçanërisht elita akademike e tyre dhe Urdhri i Mjekut duhet të marrin në dorë çeshtjen e

Nuk është logjikë as e përligjshme të shtohet më shumë në një enë të shpuar që rrjedh. Mjekësia është një e tillë. Në të ka jo pak « vrima » dhe hapësira nëpër të cilat resorset dhe paraja rrjedhin e humbasin kot. Rrjedhjet e resorseve financiare ndodhin në mjekësi për tre arsye: Mbipërdorimi, keqpërdorimi por edhe nënpërdorimi i shërbimeve, produkteve dhe resorseve mjekësore në dispozicion. Disa nga këto vërehen jo rrallë në mjekësinë tonë si përdorimi i tepërt i medikamenteve, sidomos antibiotikëve, shtrimet e pajustifikuara, ekzaminimet e përsëritura ose të panevojshme, ndërprerejt e parakohëshme të mjekimeve me humbje të efektit. Nënpërdorimi ose mospërdorimi në masën e mënyrën e duhur, sjell gjithashtu humbje sidomos periudhën afatmesme e afatgjatë. Mungesa ose moszbatimi i protokolleve klinike, evidencës shkencore, mungesa e standarteve, i stimujve, i saksioneve, mosekzistenca e mekanizmave te menanxhimit të rreziqeve dhe gabimeve mjekësore, mospërdorimi i disa metodave parandaluese efektive, i procedurave, interventeve kirurgjikale apo ekzaminimeve më të nevojshme; janë disa prej tyre. Ato çojnë më pas në komplikime dhe

Për të gjitha këto mjekësia publike nuk ka nevojë të bëjë ndonjë shkollë apo trajnim të posacem. Mjafton të shikojë

dhe të mësojë si mrekullisht po i zgjidh ato sektori privat i saj.

profesionalizmi

Kujdesi mjekësor cilësor dhe kosteficient nuk mund të

realizohen me personel mjekësor të pakënaqur dhe pamjaftusherisht të

kualifikuar. Pa trajnime të vazhdushme dhe kënaqësinë e personelit dhe pa

protokollet e shkruara të praktikës më të mirë klinike, humbjet e mësipërme do jenë të paevitushme dhe shpenzimet gjithnjë më të mëdha. Mjekët falë autonomisë profesionale janë të autorizuar të lëshojne receta dhe rekomandime për medikamente, shtrime, invalidetet pune. Secila prej tyre përbën «cek» me vlerë financiare. Në këtë vështrim, mjekët janë si rubineta të parasë publike. Asnjë sistem

tjetër veç atij mjekësor nuk i beson personelit të lëshojë «çeqe » dhe shpenzojë paranë publike, me

gjykim personal, pa firmën dhe aprovimin e drejtueseve admistrativë ose finaciarë të lartë. Nga ndershmëria

11

rivendosjes së dinjitetit profesional të tyre. Profesionalizmit mjekësor duhet të rivendoset mbi tre

shtylla:E para: vullnetarizmi apo përfshirja me ndërgjegje në

profesionin mjekësor në angazhimin për të vënë mbi të gjitha në çdo rrethanë interesin e pacienteve.

E dyta: Dhënia e kujdesit mjekësor konform standartve të miratuara

E treta : Respektimi i kontratës me shoqërinë lidhur me shpërblimin për veprimtarinë profesionale të tyre.

Rishikimi i institucionalizuar dhe i organizuar i kësaj kontrate dhe korigjimi i saj me konsensus do të përbëjë një nga objektivat e reformës së pritshme financiare.

Masat e fundit të marra nga qeveria për rritjen substanciale të pagës së personelit mjekësor priten të të minimizojnë veprimet e paligjshme të atyre profesionistëve të korruptuar të mjekësisë që justifikojnë mitmarjen si zgjidhje spontane individuale «rrjedhojë e pakënaqësive të keqtrajtimit financiar ».

Nga universalizmi klasik ne universalizmin e ri selektiv

Deri vonë mjekësia publike pat qenë disi euforike për të mos thënë mburravece në kuptimin e marrjes përsipër financiarisht për të gjithë të sëmurët çdo gjë me parimin «gjithcka për të gjithë ». Ky parim i quajtur «universalizëm klasik » pati një farë zbatueshmërie në kohët e lashta kur mjekesia «për të gjithë» e kishte fjalën për mjekime të tilla të thjeshta dhe të lira të asaj kohe si kamfori, salaso, vaji recinit ose kamomil. Por me modernizimin teknologjik, diagnostik dhe medikamentoz përherë e më të shtrenjtë, premtimi i mbulimit financiar «gjithcka për të gjithë » u bë praktikisht i pamundur. Prandaj sistemet e sotme shëndetësore po reformohen drejt «universalizmit të ri të quajtur ndryshe universalizmi selektiv ose perzgjedhës. Në themel të tij qëndron përzgjedhja e shërbimeve të ofruara sipas parimit «vetëm disa për të gjithë ». Me «disa» kuptohen vetëm ato procedura, shërbime, medikamente

apo produkte të provuara shkencërisht, që prodhojnë shëndet ose përmirësojnë dukshëm sëmundjet, pra vetëm ato që rezultojnë të domosdoshme, produktive dhe kost-efektive. të tjerat si psh. operacionet estetike, shërbimi dentar, disa procedura masazho–fizioterapeutike, balneare etj, nuk kryen më prej mjekësise publike por sipas dëshirës dhe me pagesë nga vetë pacientët në sektorin privat.

Ajo çka është e re në universalizmin selektiv, është heqja dorë nga blerja dhe financimi pasiv bazuar në statistikat historike (një vit më parë) i praktikuar deri tani nga mjekësia publike dhe kalimi në blerjen dhe finacimin aktiv të bazuar në përzgjedhjen paraprake sipas referencës së evidencës dhe fakteve shkencore lidhur me kost-eficencën dhe me nevojat reale të të sëmurëve.* (version i shkurtuar)

Mjeksia e bazuar në evidencë shkencore dhe paraja

Sfidat e kalimit tonë në universalizmin selektiv që presin përgjigje janë: Si do bëhet përzgjedhja, cili do ta kryejë këtë funksion, me se dhe ku? Në vendet e tjera për këtë qëllim janë ngritur dhe institucionalizuar Qendrat e health technology Assessement (htA) dhe të EBM (Evidence Based Medicine) pra të vlerësimit krahasues të teknologjive dhe metodave të ndryshme të ofruara për të përzgjedhur jo në bazë të opinioneve subjektive por në bazë të fakteve të besueshme, ato me kost-efektivet dhe më të parrezikshme për pacientët. Një rrjet i gjerë i qendrave informative (të CONChRAN LIBRARY) ekzistojnë në botë dhe ofrojnë në Internet faktet e studimeve të tilla krahasuese. Një e tillë ende nuk ekziston te ne, por për fat të keq pak shfrytëzohen edhe faktet shkencore të disponueshme në internet.* (version i shkurtuar)

Në Qendrën tonë Kombëtare të Cilësisë dhe Akreditimit ekziston tashmë një bërthamë iniciuse e htA dhe EBM e cila synon të kontribojë në formulimin e protokolleve klinike të bazuara në praktikën faktike më të

12

mirë. Ndërkohë te ne ende nuk ekzistojnë mekanizmat e duhur ligjorë dhe rregullatorë, të cilat do t’i mundësonin informacionit të përftuar me anë të fakteve të evidencës shkencore, të shndërrohej në politikë dhe të zbatohej.

Ndarja e barrës me sektorin privat

Rruga e dytë për një financim mjekësor më të mirë është ndarja e barrës financiare të mjekësisë publike me atë private. Ndoshta mënyra më e lehtë e reformës për Ministrinë e Shëndetësisë për të mos vazhduar t’i nxihej faqja me «premtimet e parealizushme populiste» të deritanishme, do të ishte privatizimi i plotë i mjekësisë. Pra heqja dorë prej përgjegjësisë, tërheqja e zotimeve shtetërore deri tani të paplotësuara dhe zhgënjyese ndaj saj dhe shteti te kishte rolin e rregullatorit ne treg.*

Njerëzit e pasur praktikisht kështu bëjnë. E zgjedhin dhe e blejnë kujdesin mjekësor individualisht në tregun e sektorit privat brenda apo jashtë shtetit pa asnje problem. Por çdo bëhej atëherë me njerëzit e varfër të cilët janë më të shumtë? Sëmundjet veçanerisht të rënda krijojnë për ta katastrofë financiare. As shitja e lopës apo shtëpise ndonjëherë nuk mjaftojne për të paguar dhe siguruar shpëtimin nga thonjtë e sëmundjes e vdekjes së njeriut të tyre të shtrenjtë. « Kujdesi për të varfërit -thotë Samuel johnson- është prova e vërtetë e civilizimit të një vendi ». vendet e civilizuara të Evropës Perendimore pavarësisht nga diferencat politike, nuk i braktisin të varfërit në fatkeqësitë shëndetësore të tyre. Në to, kujdesi mjekësor është i bazuar mbi solidaritetin human panshoqëror. Prandaj mjekësia private dhe ajo publike zakonisht bashkëekzistojnë.* (version i shkurtuar)

Nga tre bleres në një blerës të vetëm

Ministria e Shëndetësisë ka mbajtur çuditërisht deri vonë pa shumë lavdi katër funksione njëherësh. Ajo ka qenë pronare dhe drejtuese e të gjitha strukturave shëndetësore publike, prodhuese dhe ofruese e kujdesit dhe shërbimeve mjekësore ndaj pacienteve, finacuese

dhe vetblerëse e tyre dhe së fundi kontrolluese (e vetvetes). Dhjetë vjet më parë është ndërmarë hapi i guximshëm i ndarjes së pjesshme të funksionit blerës me anë të krijimit të Institutit të Sigurimeve të Kujdesit Shëndetësor (ISKSh). them i guximshem sepse ka patur për këtë çështje mjaft rezerva lidhur me mundësinë apo jo të funksionimit eficent të sistemit të sigurimeve shëndetësore në vendet me ekonomi dhe demokraci jo të zhvilluar. Megjithatë sot ISKSh nuk është më «bebi », por një adoleshent 11 vjeçar. Ai është rrritur gradualisht në strukturë, staf, eksperiencë si dhe finaciarisht. ISKSh përdor mbi 10 % të buxhetit shëndetësor, gjysma vjen nga taksat nëpërmjet Ministrisë së Financave dhe gjysma tjetër nëpërmjet sigurimeve shoqërore nga primet e të punësuareve dhe vetpunësuareve. Me to ai paguan pagën e stafit të kujdesit parësor dhe rimburson shërbimet që ai ofron, si dhe medikamentet në bazë të një liste të caktuar të miratuar paraprakisht. Për fat të keq ISKSh mbeti gjatë në gjysmë të rrugës që nisi. Paguan kujdesin parësor por jo specialistet, as kujdesin spitalor në të cilin, sidomos në atë terciar, shpenzohen rreth 70 % e fondeve të mjekësisë. Reforma synon për ISKSh-në një rol dhe përgjegjësi të re: atë të blerësit të vetëm të kujdesit dhe shërbimeve mjekësore në të gjitha nivelet e sistemit shëndetësor. «Sifida kryesore e ISKSh –porosit tamas Evetovits- është të bëjë blerje përzgjedhese aktive nëpërmjet kontraktimit të bazuar në evidencë». Me këtë duhet t’i mbrojë pacientët e siguruar nga inflacioni i shpenzimeve dhe ineficenca, cilësia jo e mirë dhe rreziqet e kujdesit mjekësor. Sfida tjetër e tij e lidhur me të parën është «të krijojë dhe të përdorë stimuj shpërblues që ta bëjë personelin mjekësor të plotesojë siç duhet ato që pacientet kanë nevojë». Për këtë, ISKSh-së do t’i duhet të plotësojë një listë «detyrash shtëpie » dhe paralelisht Ministrisë së Shëndetësisë dhe qendrave e institucioneve që do të finacohen prej tij, të lidhura me standartet, indikatorët, trajnimin, kulturën e cilësisë, metodat e motivimit, llogaridhënien dhe sidomos legjislacionin.* (version i shkurtuar).

Nevojat reale të pacienteve nuk mund të njihen pa një sistem të ri informi dhe mbledhës të të dhenave dhe pa Qender Evidence të cilat fatkeqësisht ende nuk i kemi. Paketa përfituese bazë që ai pretendon për të sëmurët e siguruar nuk është formuar me një strategji dhe proces të hapur trasparent dhe vështirë të monotorohet se si respektohet. Aq më pak lista e medikamenteve të rimbursushme e cila subjektivisht është shtuar progresivisht, madje edhe me medikamente tepër të shtrenjta ndonëse këto kanë qenë jo bindshëm të vërtetuar shkencerisht si të domosdoshme dhe kost-efektive. Sfidat imediate te lidershipit në ISKSh mendoj se duhet të jenë rishikimi dhe përmirësimi i legjislacionit në përputhje me rolin e tij të ri lidhur me stimujt për cilësinë më të mirë, rishikimi i sistemit propocional të mbledhjes së primeve i cili te ne është regresiv, vjela e të ardhurave direkt nga të siguruarit dhe jo nga sigurimet shoqërore, formulimi i një politike e re për zonat rurale të cilat sot për sot marrin ndihmë mjekësore, por thuajse nuk paguajnë dhe minimizimin e punonjëseve informalë të pasiguruar në punë të zezë. Fill pas tyre mund të shpresohet shtrirja për sigurimin e spitaleve dhe të gjithë qendrave mjekësore publike dhe private. Ndërkohe fakti që ISKSh operon në

13

«hirushja jonë bluzëbardhë» po përgatitet të veshë «reformën kepucë të re ». A do t’i rrijë mirë? A do të eci dot me të? Sa gjatë? Sidoqoftë meriton t’i urojmë guxim dhe fat. Dashamiresisht... !

Në vend të mbylljes

tregun mjekësor shqiptar i vetëm, pa konkurentë, i parë në prespektivë afatgjatë është potencialisht i dëmshëm qoftë për të, qoftë edhe për qytetarët. Liberalizimi i tregut të sigurimeve shëndetësore me operatorë të tjerë të brendshëm apo të huaj është domosdoshmëri. Pengesat në këtë drejtim duhen studiuar dhe tejkaluar. Ato do të lejojnë përzgjedhjen, konkurrimin dhe vetvetiu përmirësimin cilësor të siguracionit shëndetësor në dobi të qytetarëve. Një sfidë tjetër në të cilin rolin kryesor në fakt e ka e gjithë shoqëria jonë, është promovimi i solidaritetit për financimin. Ai është domosdoshëm për mbështetjen e më të varfërve dhe përbën mekanizmin bazë e njëkohësisht «karburantin » e funksionimit të agjensive siguruese në vendet Evropiane me demokraci të shëndoshë.

A do ta rrisë reforma buxhetin e mjekësisë?

Pavarësisht nga sa do kursehet prej evitimit të humbjeve dhe përdorimit më racional dhe kost-efeketiv të resorseve në dispozicion, mjekësia jonë është thellësisht

e nënfinacuar dhe ka padyshim nevojë për buxhet më të madh se deri tani.* (version i shkurtuar)

Qeveria premtoi t’a rrisë përqindjen e GDP për shëndetësinë tonë në shifra mbi 4 % . Por sado i madh që të jetë finacimi i mjekësisë nga taksat e popullatës, ai nuk do të mjaftojë. Shtimi progresiv i numrit të njerëzve tw vetsiguruar në sektorin privat duke i kaluar një pjesë të financimit atij, mund të jetë një tjetër alternativë plotësuese. veç kësaj, bashkëpagesa nga ana e pacientëve, pra kontributi direkt i tyre për një pjesë të shpenzimeve sidomos lidhur me disa shërbime specifike jo vitale dhe të përballushme për ata të cilat deri sot i kanë të perftuara nga sektori publik, është po ashtu një burim suplementar. Kontribues të tjerë mjaft aktivë në vendet evropiane por deri sot pasivë te ne, janë komuniteti, pushteti vendor, insitucionet dhe organizatata jo qeveritare, industria dhe firmat farmaceutike.*(version i shkurtuar).

Sidoqoftë suksesi i kësaj reforme të vështirw dhe komplekse mendoj se do të përcaktohet në një masë të ndjeshme nga aftësia e saj për gjetjen dhe promovimin e prespektivave të reja shumëburimore të pashfrytëzuara mirë deri sot për financimin e mjekësisë.

14

Prej disa muajsh Instituti i Sig-urimeve te Kujdesit Shendete-sor ka studiuar mundesine e heqjes se tarifes per recete

prej 100 lekesh te reja, nisur nga ankesat e shumta kryesisht te shtre-ses se pensionisteve. Fill pas takimit te zhvilluar me perfaqesues te kesaj kategorie, nje grup pune ka marre ne shqyrtim mundesite per minimiz-imin ne shkallen maksimale te barres per pensionistet. “Duke patur para-sysh edhe rimekembjen financiare te ISKSh (kujtojme se ajo sot nuk eshte me ne borxh por ka arri-tur te balancoje te ardhurat me shpenzimet), kemi vendosur qe te hiqet tarifa per recete per kat-egorine e pensionsteve, pasi ata e perballojne me veshtiresi kete tarife. Edhe qeveria ka ne strat-egjine e saj mbeshtetjen maksi-male per shtresat ne nevoje, ndaj ky vendim shkon ne kahjen e duhur” u shpreh drejtoresha e ISKSh-se, znj. Elvana hana ne takimin e zhvilluar me perfaqe-sues te pensionisteve. tashmë bordi i ISKSh-së ka dërguar propozimin në Ministrinë e

Shëndetësië e cila do e dërgojë në qeveri për miratim.

Por duhet theksuar, se vendosja e tarifes per recete, nje rekomandim i forte i Bankes Boterore me shume sesa fondi qe siguron, sherben per minimizimin ne nje shkalle te larte te abuzimeve me barnat e rimbur-sueshme. Edhe pse ne nje shume te vogel (100 leke) kishte nje ten-dence te dukshme per te mos marre barna te teperta. Po ashtu nga ana tjeter u vune re ulje te abuzimeve

Një përfaqësi e veteranëve të luftës i kanë dorëzuar drejtoreshës së Institutit të Sigurimeve te Kujdesit Shendetesor, znj.Elvana hana një çertifikatë nderi të shoqatës së veteranëve për vendimin e marrë nga ISKSh për dhënien falas të të gjitha barnave për veteranët dhe invalidët e luftës, si ato në listën e rimbursimit, ashtu edhe ato jashtë liste. vetera-nët dhe invalidët e luftës përfitojnë 361 medikamentet që janë në listën e barnave të rimbursueshme si dhe cdo me-dikament që i rekomandohet nga mjeku të cilët bëjnë pjesë në 3 mijë barnat që janë të regjistruara në Republikën e Shqipërisë. vendimi i marre 1 vit me pare saktesonte gjithashtu heqjen e kufizimeve të barnave te rimbursueshme për këtë kategori. Sipas statistikave, nga skema e ISKSh përfitojnë rreth 18 mijë veteranë. Gjatë një viti, Instituti shpenzon rreth 255 milionë lekë të reja për këtë kategori.

propoZimi

Drejtoresha e ISKSh-së: vendosja e tarifes uli abuzimet në masën 15 %

hIQEt tARIFA PER RECEtE PER PENSIONIStEt

mjek-farmaciste si dhe u ul infor-maliteti, pasi pensionisti e jep këtë shumë(tarifën për recetë që është 100 lekë të reja) zyrtarisht dhe nuk ja jep më mjekëve nën dorë. “Sipas te dhenave tona statistikore pas ven-dosjes se tarifes per recete ka patur nje ulje me 15% te numrit te recetave cka tregon qarte edhe per nje doze abuzimi qe ka ekzistuar. Eshte kjo arsyeja kryesore pse tarifa per recete ka qene nje mase e marre ne dre-jtimin e duhur, ndaj ajo do te vazh-doje te jete si forme bashkepagese,

por duke perjashtuar kat-egorine e pensionisteve per pamundesi financiare per ta perballuar nga ana e tyre”, u shpreh znj. hana.

Kategoria e pension-isteve ze mbi 80% te rim-bursimit ne total. Sipas te dhenave statistikore, per periudhen janar-korrik 2007 vetem kjo kategori ka marre mbi 910.000 receta me rimbursim me nje vlere rimbursimi nga ISKSh ne shumen 940 milione leke te reja.

Falenderimveteranet nderojne drejtoreshen e ISKSh

15

Instituti i Sigurimeve të Kujdesit Shëndetësor ka përfunduar projektin për informatizimin e marrjes së të dhënave nga

farmacitë me të cilat ka kontratë. Bëhet fjalë për një program kompjuterik që do të kenë të gjitha farmacitë e kontraktuara nga ISKSh në të gjithë vendin, i cili lehtëson mjaft mënyrën e marrjes së të dhënave prej tyre e në këtë mënyrë, një kontroll më të saktë lidhur me recetat e rimbursueshme, faturat e hyrje-daljeve me depot etj.Projekti nisi si një project- pilot në disa farmaci dhe tashme është shtrirë në nivel kombëtar. Sapo është instaluar programi nga specialistët tanë në Drejtoritë rajonale të sigurimeve shëndetësore dhe brenda pak ditesh do te perfundoje instalimi

i tij ne farmaci. Kjo do të sjellë marrje informacioni në cdo kohë nga të gjitha pikat tona në rrethe. Kostoja për këtë software është përballuar nga ISKSh. Kjo do të sjellë një menaxhimin me te mire te aktivitetit te farmacise si dhe transferimin ne format elektronik te te dhenave.Duhet theksuar se gjatë vitit të fundit, falë kontrolleve të vazhdueshme të ndërmarra nga ISKSh, është vërejtur një reduktim I ndjeshëm I abuzimeve si tek mjekët ashtu edhe te farmacitë. Por me këtë hap, ne synojnë një reduktim akoma më të madh të abuzimeve pasi ne si Institut do të kemi mundësinë të kontrollojmë në cdo kohë farmacitë lidhur me bilancet që deklarojnë, recetat me rimbursim etj.

Ky hap i paraprin një tjetër hapi akoma më të madh, atë të pajisjes me karta shëndeti të personave të siguruar. Ne bashkëpunim me Ministrinë e Shëndetësisë dhe me financimin e Bankës Botërore me vlerë 5 milionë dollarë brenda vitit pritet të përmbyllen procedurat për pajisjen e cdo personi të siguruar me kartën e shëndetit si dhe kopjuterizimin e te gjithe te dhenave te pacienteve. Cdo pacient do të ketë një kartë ku do të pasyrohen të dhënat e sëmundshmërisë së tij, mënyra e kurimit etj. Kjo do të përmbyllë më tej ciklin e informatizimit të sistemit në shërbimin shëndetësor parësor, cka do të sjellë një kontroll të plotë të të gjitha hallkave.

ISKSh perfundon programin

INFORMAtIzOhEN tE DhENAt E FARMACIvE

lehtesia

16

Studim për sistemin e financimit dhe të shpenzimeve të sigurimeve sigurimeve shëndetësore

FINANCIMI ÇFARE DUhEt NDRYShUAR?

Nga Engjëll PereEkspert ekonomie

Sistemi shëndetësor në vendin tonë përfaqëson një sistem të bazuar në sistemin e sigurimeve shëndetësore si

dhe në të ardhurat e mbledhura nga taksat.. Kontributet e të siguruarve mblidhen nga Ministria e Financave për llogari të ISKSh-së dhe manaxhohen nga Ministria e Shëndetësisë dhe ISKSh-ja. Financimi i sigurimeve shëndetësore përbën ndoshta tek në një nga pikat më të dobta të sistemit në tërësi. Struktura e këtij financimi është e tillë ku pjesën më të madhe të financimit e përbën kontributi i buxhetit të shtetit, rreth 55% sipas parashikimit të vitit 2007, dhe vetëm 42,5% vjen nga kontributi i sigurimeve shëndetësore që derdhin të siguruarit. (2,5% të ardhura të tjera). Kjo do të thotë së individët apo subjektet e ndryshme, nuk sigurohen kryesisht nga kontributet shëndetësore, por nga taksat e pergjithshme që derdhin në buxhet. Nga ana tjetër kontributet e sigurimeve shëndetësore tek ne financojne rreth 10-11% të totalit të shpenzimeve për shëndetësinë, buxheti i shtetit rreth 37-38% dhe pjesa tjetër financohet nga vetë individët apo burime të tjera. Ndryshe qëndron ky raport në vendet e tjera. Në se do të marrim si shëmbull Maqedoninë, do të shohim se rreth 95% të financimit të institutit të sigurimit shëndetësor vjen nga kontributet e të siguruarve dhe

vetëm rreth 1% vjen nga kontributi i buxhetit të shtetit, (4% të tjera)1. Në Bullgari 28% të shpenzimeve për shëndetësinë financohet nga kontributet e detyruara, 26% nga buxheti i shtetit dhe pjesa tjetër nga individët apo burime të tjera.

Çfarë do të thotë një strukture e tillë tek ne? Së pari, kjo strukturë mund të konsiderohet si një sistem i “ndërmjetëm” midis sistemit të kaluar, dhe atij aktual të bazuar në sigurimet shëndetësore. Në fakt sigurimet shëndetësore normalisht duhet të përballohen nga kontributet e derdhura për këto sigurime. Së dyti, nëse nesër do të flasim për shoqëri private të sigurimit shëndetësor, sigurisht kjo do të jetë shumë e vështirë, pasi në këto shoqëri shërbimi do të financohet tërësisht nga kontributet e të siguruarve dhe jo nga shteti, gjë që do ti vinte këto shoqëri në pozita krejtësisht të disfavorëshme me institucionet shëndetësore shtetërore. theksojmë se këtu është fjala për institutet e sigurimit shëndetësor dhe jo për institucionet që do të ofrojnë këtë shërbim (klinikat, etj.)

Pjesa relativisht e ulët e të ardhurave që vjen nga kontributet lidhet më faktin se perqindja e kontributit shëndetësor, ndaj totalit të të ardhurave të punonjesve, është mjaft e ulët 3,4% të pagës së sigurimeve shoqërore e shëndetësore për të punësuarit, 7% për të

vetëpunësuarit në qytet dhe 3-5% për vetëpunësuarit në fshat. Në Bullgari kjo përqindje është në formën e një takse të sheshte 6% për të gjithë individet (në raportin 35:65 midis të punësuarve dhe punëdhënësve, dhe duke filluar nga 2009 parashikohet në raportin 50:50)

Çfare mund të propozohej?

Qoftë edhe duke ruajtur të njëtin nivel të të ardhurave të grumbulluara nga taksat dhe sigurimet shëndetësore të marra së bashku, mund të synohet të rritet pesha e kontributit të sigurimeve shëndetësore, përkundrejt uljes së nivelit të taksave të pergjithshme. Kjo nga njëra ana do t’i jepte një përmbajtje më reale sitemit të sigurimeve shëndetësore, si një nga elementet bazë të shërbimit shëndetësor në ekonomine e tregut, nga ana tjetër do të qartësonte më mirë për secilin individ kontributin e tij në sigurimin shëndetësor, duke rritur kështu edhe shkallën e tij të ndërgjëgjesimit për këtë kontribut.

Një aspekt tjetër i financimit të sigurimeve shoqërore është edhe numri i të siguruarave të cilët paguajnë kontribute. Ky numër tek ne ka ardhur gradualisht në rritje për periudhën 1995 – 2004, nga 381.864 në vitin 1995, në 660.852

veZhGim

17

kontribues në 2004-ën, por në dy vitet e fundit ka pasur një rënije, konkretisht 587.889 në 2005 dhe 497.878 në 2006. Për vitin 2007 ai parashikohet të arrijë 685.215 kontribues. Sidoqoftë ky numër është relativisht i ulët, ai përben vetëm rreth 21% të popullsisë, ndërkohë kur numri i të punësuarve gjithsej, sipas statistikave zyrtare, përbën rreth 30% të numrit të popullsisë. Nga ana tjetër numri i kontribuesve përbën rreth 71% të numrit të punësuarve, që do të thotë ndryshe së rreth 270 mijë punonjës nuk kontribuojnë në sistemin e sigurimeve shëndetësore . Përsa i takon strukturës së kontribuesve, mund të shohim tabelën e mëposhtëme2 (tab. 1):

të numrit të tyre; ndërsa në sektorin privat raportet janë të kundërt: 81,1% e të punësuarve janë vetëm 71,1% të kontribuesve. Sigurisht këto të dhëna të përgjithshme fshehin edhe informalitetin e ekonomisë sonë, i cili në rastin konkret ndikon negativisht edhe në financimin e sigurimeve shëndetësore.

Niveli dhe struktura e shpenzimeve të

sigurimeve shëndetësore

Shpenzimet e sigurimeve shëndetësore janë pjesë përbërëse

parasysh edhe sektorin jo publik, përqindja e shpenzimeve për shëndetësinë për vitin 2004 arrin në 6,6% të PPB3. Megjithë veshtiresitë e llogaritjeve te ketij treguesi, nëse e marrim atë si real, bie në sy fakti së shpenzimet për shëndetësinë tek në janë në peshe më të madhe në sektorin jo publik së në atë publik. Kështu shpenzimet për shëndetësi nga sektori jo-publik zenë rreth 60-62% të shpenzimeve, ndaj 38-40% të sektorit publik. Në Bullgari kjo strukturë paraqitet e tillë ku shpenzimet publike zenë 55,8%, ndërsa ato jo publike 44,2% të totalit të shpenzimeve për shëndetësinë.

Nëqoftë se kemi parasysh se tek ne ekzistojnë aktualisht vetëm sigurimet shëndetësore shtetërore, struktura e mësipërme reflekton faktin se edhe e sigurimet shëndetësore paraqiten në një nivel të ulët. Kështu ato në vitin 2006 perbënin vetëm 0,7% të PPB, ose ndryshe përballonin vetëm rreth 20% të totalit të shpenzimeve për shëndetësinë. Nga ana tjetër, në totalin e shpenzimeve publike për shëndëtësinë, shpenzimet e ISKSh-së tek ne kapin rreth 49-50% të totali. Per krahasim mund të marrim si shembull Bullgarinë ku shpenzimet e Institutit të Sigurimeve Shëndetësore në vitin 2004 kapnin rreth 55% të shpenzimeve për shëndetësinë, ndërsa shpenzimet e Ministrise së Shëndetësisë vetëm 35%.

Paketa shëndetësore që mbulohet nga sigurimet shëndetësore tek ne mbulon vetëm një pjesë të vogël të shpenzimeve për shëndetësinë (rreth 20%). Sigurisht edhe ky aspekt është i lidhur më nivelin e të ardhurave që sigurohen nga sigurimet shëndetësore, i cili siç treguam është rezultat i dy faktorëve kryesore, nivelit te ulët të kontributeve dhe i shkallës së informalitetit ne ekonomi.

(tab. 1)

Sektori shtetëror Sektori PrivatBuxhetor jo buxhetor totali jo bujqësor Bujqësor totali

të punësuar 12.1% 6.8% 18.9% 22.9% 58.2% 81.1%Kontribues 20.6% 8.3% 28.9% 19.7% 51.4% 71.1%

Struktura e të punësuarve dhe kontribuesve në sigurimet shëndetësore sipas sektoreve (për vitin 2004)

Burimi: Sipas të thenat zyrtare të INStAt dhe ISKSh.

Shihet së ndërsa në sektorin shtëtëror janë punesuar rreth 18,9% të numrit total, kontribuesit në sigurimet shëndetësore përbëjnë rreth 28,9%

të shpenzimeve për shëndetësinë në teresi, të cilat vazhdojne të kene një nivel të ulët. Për fryme të popullsisë në vitin 2004 për vendin tone ato

ishin 409 USD, duke qenë afër Maqedonisë me 411 USD për frymë dhe duke lënë mbrapa në rajonin e Europës Qendrore dhe jug-Lindore vetëm Bosnje-hercevoninën (359 USD).

Megjithate vitet e fundit karakterizohen nga një rritje graduale e shpenzimeve për shëndetësi. Kështu shpenzimet buxhetore për shëndetësinë në vitin 2004 kanë arritur 8,7% të shpenzimeve totale të buxhetit të shtetit. Sidoqoftë ato zenë rreth 2,5% të produktit të përgjithshëm bruto (PPB), ndërkohë kur në Rumani zene 3,4%, në Bullgari 4,3% dhe në vendet e BE-së 6,7%.

Nëse marrim

1 Në totalin e 95% të fondit, rreth 65% vjen nga kontributet e të punësuarve dhe pjesa tjetër nga disa agjensi shteterore (si ajo e fondit të pensioneve, të pa punësisë, veteranëve, etj.)2 Burimi: INSTA dhe ISKSH.3 Burimi: European Observatory on Health Care Systems:

18

Në Shqipëri numërohen rreth 600 mijë kontribues për sigurimet shëndetësore. vitet e fundit numri i kontribuesve ka ardhur në rritje pasi shumëkush ka filluar të ndërgjegjësohet

se të sigurosh shëndetin, do të thotë të paguash shume më pak se një i pasiguruar në rastin kur sëmuresh. Sipas të dhënave, po vihet re një rritje e shpejtë e personave të vetëpunësuar në bujqësi, që paguajnë sigurime(kryesisht sigurime shendetesore per te perfituar barna falas), duke zënë rreth gjysmën e numrit të kontribuesve. Por si vlerë kontributesh, të punësuarit në shtet vazhdojnë të kenë pjesën më të madhe pasi vlera e ndalesave për sigurimet shëndetësore është 3.4% e pagës së gjithsecilit, ndërsa për të vetëpunësuarit pagesa për sigurimet shëndetësore bazohet mbi pagën minimale. Por pavarësisht rritjes së numrit të kontribuesve, rezulton se kontributet për shëndetin që paguajnë shqiptarët janë më të ulëtat në rajon. Sipas të dhënave, bëhet e ditur se krahasuar me vendet e rajonit, vendi ynë ka përqindjen më të vogël të parave të mbajtuara nga paga, që shkojnë për sigurimet shëndetësore, në bazë të të cilave, pastaj, të gjithë të siguruarit përfitojnë shërbim mjekësor falas, aty ku shërbimi është i përfshirë në skemë. Ndërsa të pasiguruarit, paguajnë me para në dorë për mjekimin dhe vizitat që u nevojiten. Kontributi për personat e punësuar është 3.4% e pagës mujore, nga të cilat 1.7% i paguan punëdhënësi dhe pjesën tjetër, po aq, e paguan punëmarrësi

StudimiSipas të dhënave, më shumë para për sigurimet

shëndetësore derdhen në Kroaci, me një masë kontributi prej 18%, pasuar nga hungaria dhe Rumania me 14%. Nuk mbeten më poshtë vende të tilla si Estoni, Slloveni dhe Çeki, ku masa e kontributit për shëndetin është gjithashtu e lartë. Më pak para, por gjithësesi shumë më tepër se ne, derdhin të punësuarit në Maqedoni, me 9.5%. Pranë shifrave të Shqipërisë, sipas studimit, renditet Bullgaria me 6% të pagës dhe Gjeorgjia me vetëm 4% të pagës. “Sigurisht që këto vende mbulojnë të gjithë shërbimet shëndetësore, ndërsa skema jonë është më e vogël, pasi përfshihen barnat e rimbursueshme, shërbimi i mjekut të përgjithshëm si dhe disa ekzaminime të shtrenjta”- thotë drejtoresha e ISKSh-së, Elvana hana, duke shtuar se, gjithësesi ajo do të zgjerohet, pasi do të shtrihet shumë shpejt edhe në spitale. Në kushte të tilla, ku numri i kontribuesve në skemë është shumë më i vogël në raport me numrin e përgjithshëm të popullsisë aktive dhe masa e kontributit është minimal, kreu i ISKSh-së, hana, propozon rritje të shumës që duhet vënë në dispozicion të shëndetit. Propozim, që në fakt është bërë sa herë është folur për përfshirjen e shërbimit shëndetësor në skemën e sigurimeve, por pa arritur të gjejë zbatim. “Ajo që mund të bëhet është rritja e masës së kontributeve pa cënuar njerëzit. Dhe kjo mund të bëhet me rritjen e masës së kontributit nga masa aktuale që paguajnë njerëzit për

ISKSh: Riorganiz i skemës pa cënuar popullatën

KONtRIBUtEt, Më të ULëtAt Në RAjON

te ardhurat

sigurime shoqërore, taksa etj”- thotë hana, duke sqaruar se: “brenda raportit aktual që është sot, të shkojë një pjesë më e madhe për kontributetet shëndetësore.” Kjo, sipas saj, do të ishte zgjidhja më e mirë, pasi nuk shtrëngon njërëzit me pagesa shtesë, por bëhet një rregullim brenda taksimit të përgjithshëm.

taksim i përgjithshëm apo skemë kontributive?

të vazhdojë skema e kontributeve apo do të gjejë zbatim taksimi i përgjithshëm, një rekomandim i Bankës Botërore? Këto janë dy format për të cilat tashmë është duke u disktutuar. Sipas hanës, jo vetëm në pozitën e drejtoreshës së institutit, por edhe si ekonomiste, skema e kontributeve është varianti më i mirë. “Skema kontributeve në fakt është më e suksesshmja sot në Europë e Amerikë. Në të gjitha vendet e Europës Perëndimore aplikohet kjo skemë pasi është një skemë më e qëndrueshme”- thotë ajo. Por, jo vetëm kaq, Përpos të tjerash, sipas hanës, skema kontributeve bën dallimin mes një të siguruari dhe një të pasiguruari.

Kontributet shëndetësore

Shqipëri 3.4%

Bullgari 6%

Kroaci 18%

Ceki 13.5%

Estoni 13%

Gjeorgji 4%

hungari 14%

Maqedoni 9.5%

Slloveni 13.25%

Rumani 14%

Sigurimi vullnetar

Duke qenë se skema e sigurimeve shëndetësore mbulon të gjithë shtetasit, është universale, me vendim të veçantë të Këshillit Administrativ, në vitin 2004 u krijuan mundësi që kategori të veçanta që nuk e gjejnë veten në ligjin ekzistues të sigurimeve shëndetësore, të sigurohen vullnetarisht. Regjistrimi që në vitin e parë të aplikimit të sigurimit vullnetar për 2004 i mbi 300 personave me një vlere prej 2 217 mijë lekë, tregoi interesin e popullësisë për përfitimet që sjell sigurimi shëndetësor. Personi i siguruar në mënyrë vullnetare përfiton pa pagesë një pjesë të çmimit të barnave të listës së barnave që rimbursohen dhe shërbimin pa pagesë te mjeku i përgjithshëm dhe i familjes.

Kush mund te sigurohet vullnetarisht?

Mund të sigurohen vullnetarisht shtetasit në rastet kur:- nuk kanë qenë ndonjëherë në marrëdhenie pune

- nuk kanë mbushur moshën e pensionit të pleqërisë- nuk përfitojnë të drejtën për t’u regjistruar si

punëkërkues të papunë dhe janë në prag të moshës së pensionit të pleqerisë

- janë studentë shqiptarë që vazhdojnë studimet pasuniversitare dhe specializime jashtë shtetit dhe duan të perfitojne nga skema kur ndodhen në Shqipëri

- janë emigrantë shqiptarë që punojnë përkohësisht jashtë shtetit për periudhën kur ndodhen në Shqipëri

- kanë periudha shkëputje nga puna me leje pa te drejtë page

- si edhe të gjitha rastet që i vlerëson ISKSh. Personi që kerkon të sigurohet vullnetarisht, në bazë të

Rregullores së Sigurimit vullnetar Nr. 2 datë 30.09.2003, lidh një Akt-marrëveshje me Drejtorinë Rajonale të Sigurimit të Kujdesit Shëndetësor, në të cilën përcaktohet shuma e kontributit që personi duhet të paguajë, mënyra e pagesës si edhe përfitimet nga skema.

Për të vertetuar që personi që kërkon të sigurohet vullnetarisht i përket kategorive të përcaktuara me lart, ai paraqet ne DRSKSh dokumentacionin si më poshtë:

- çertifikatë lindje- vërtetim për vendbanimin e tij- deklarim nga mjeku i përgjithshëm ose i familjes i

gjendjes së tij shëndetësore- kërkesë me shkrimQë personi i siguruar në mënyrë vullnetare të përfitoje

sigurim shëndetësor, duhet fillimisht të paguajë kontributin në masën e përcaktuar për një periudhë kohe për një vit. Me pas, pagesat bëhen si parapagim dhe për periudha jo më pak se tre muaj.

Masa e kontributit është 3.4 % e pagës mujore minimale të përcaktuar çdo vit me vKM.

20

10 semundjet me rimbursimin me te larte, janar - Qershor 2007Diagnoza Rimbursimihipertension esencial 300,657,989Diabetis melitus 171,655,243Insufiçence kardiake 121,000,304Astma bronkiale 105,742,806Psikoza skizofrenike 82,683,390Insuficienca kronike e veshkave 69,860,031Epilepsia 68,584,813tumori malinj i gjirit te femrat 60,420,820thalasemia Major 46,821,856hipoplazia e prostates 45,601,109te tjera 583,220,503

te tjera

hipoplazia e prostatës

tumori Malinj i gjirit te femrat

thalasemia Major

EpilepsiaInsufiçenca kronike e veshkave

Psikoza Skizofrenike

Astma bronkiale

Insufiçencë kardiake

Diabetis melitus

hipertension esencial

statistika