1

Διαχείριση

κινδύνων

επιτοκίου

και

SWAPS

2

Ο κίνδυνος επιτοκίων είναι ο κίνδυνος μείωσης των εσόδων και της αξίας των κεφαλαίων λόγω μεταβολών στα επιτόκια Π.Χ. Για μία Τράπεζα: οι μεταβολές των επιτοκίων επιδρούν στα έσοδα από επιτόκιο και έξοδα της όπως επίσης και στην οικονομική αξία των απαιτήσεων, των υποχρεώσεων και των εκτός ισολογισμού θέσεων της (άρα στα κεφάλαια της).

3

Κίνδυνος επιτοκίων: προσδιοριστικοί παράγοντες. •Πηγάζει από ασυμφωνία στις χρονικές στιγμές ανατιμολόγησης των απαιτήσεων και των υποχρεώσεων και από μεταβολές στην κλίση και στο σχήμα της καμπύλης επιτοκίων. Πολιτική διαχείρισης κινδύνου: •Στόχος της διαχείρισης επιτοκίων είναι να διατηρήσει τα ανοίγματα επιτοκίων σε συγκεκριμένα πλαίσια •Η προστασία των εσόδων και της αξίας του κεφαλαίου από τον κίνδυνο επιτοκίων είναι από τα βασικά καθήκοντα.

4

Μορφές του κινδύνου επιτοκίων •Κίνδυνος ανατιμολόγησης Οφείλεται σε διαφορές των χρόνων σταθερότητας των επιτοκίων των απαιτήσεων και των υποχρεώσεων. (διαφορές στους χρόνους ωρίμανσης των στοιχείων σταθερού επιτοκίου ή στους χρόνους ανατιμολόγησης των στοιχείων κυμαινόμενου επιτοκίου). •Κίνδυνος καμπύλης επιτοκίων Οι διαφορές στους χρόνους ανατιμολόγησης εκθέτουν την Τράπεζα και σε κινδύνους από τις μεταβολές στην κλίση και στο σχήμα της καμπύλης επιτοκίων. Π.χ. μια θέση long σε 10ετή ομόλογα και short σε 5ετή ομόλογα του ίδιου εκδότη δεν είναι ακίνδυνη αφού εάν αυξηθεί η κλίση της καμπύλης επιτοκίων (υψηλότερα δεκαετή επιτόκια και χαμηλότερα πενταετή).

5

•Κίνδυνος βάσης (spread risk). Εάν οι απαιτήσεις και οι υποχρεώσεις τιμολογούνται από διαφορετικές καμπύλες επιτοκίων και η διαφορά μεταξύ τους μεταβληθεί. Π.χ. εάν μια απαίτηση τιμολογημένη με βάση τα US Treasury bills χρηματοδοτείται από μια υποχρέωση τιμολογημένη με βάση το επιτόκιο LIBOR. Ο κίνδυνος βάσης οφείλεται σε μη αναμενόμενες μεταβολές στη διαφορά μεταξύ αυτών των δύο βάσεων •Κίνδυνος προαίρεσης (optionality). Πολλά προϊόντα έχουν ενσωματωμένα παράγωγα. Π.χ. ομόλογα με put option, δάνεια που οι δανειολήπτες μπορούν να αποπληρώσουν χωρίς penalty, κλπ.

6

Εκτίμηση Κινδύνου Επιτοκίων

•Εστιάζοντας στα καθαρά έσοδα από επιτόκια. Παραδοσιακή μέθοδος. Στόχος να προστατεύσουμε τα κέρδη από επιτόκια. •Εστιάζοντας στην καθαρή αξία της Τράπεζας (παρούσα αξία των καθαρών αναμενόμενων χρηματοροών). –Στόχος να προστατεύσουμε την αξία της Τράπεζας δεδομένου ότι οι σύγχρονες Τράπεζες έχουν ολοένα και αυξανόμενο μέρος των εσόδων τους από μη επιτοκιακές εργασίες.

7

Υποδείγματα διαχείρισης του

κινδύνου επιτοκίων •Το σύστημα μέτρησης του κινδύνου των επιτοκίων πρέπει να περιλαμβάνει όλες τις βασικές πηγές κινδύνου επιτοκίων και να είναι επαρκές ώστε να εκτιμά την επίδραση των μεταβολών των επιτοκίων τόσο στα κέρδη όσο και στην οικονομική αξία της Τράπεζας.

8

Στατικό μοντέλο •Κατανέμει τις απαιτήσεις και τις υποχρεώσεις σε χρονικές ζώνες ωρίμανσης ή ανατιμολόγησης και μετρά το επιτοκιακό άνοιγμα σε κάθε τέτοια ζώνη •Εστιάζει στις δυνητικές μεταβολές του καθαρού επιτοκιακού αποτελέσματος. Πράγματι, εάν μεταβληθούν τα επιτόκια, τότε θα μεταβληθούν τόσο τα έσοδα από τόκους όσο και τα έξοδα από τόκους καθώς τα διάφορα επιτοκιακά ευαίσθητα στοιχεία του ενεργητικού και του παθητικού ανατιμολογούνται, δηλαδή λαμβάνουν τα νέα επιτόκια.

9

Άνοιγμα Επιτοκίων •Μετρά τη διαφορά ανάμεσα στη χρηματική αξία των τοκοφόρων στοιχείων του ενεργητικού τα οποία ενδέχεται να ανατιμολογηθούν εντός μιας συγκεκριμένης χρονικής ζώνης και στη χρηματική αξία των τοκοφόρων στοιχείων του παθητικού τα οποία ενδέχεται να ανατιμολογηθούνεντός της ίδιας ζώνης. Λέγοντας «ανατιμολογηθούν» εννοούμε τη δυνατότητα να μεταβληθεί το επιτόκιο τους.

10

Χρονικές ζώνες ανατιμολόγησης/ ωρίμανσης. Η σημασία του εύρους της ζώνης • Η χρονική ζώνη ανατιμολόγησης/ ωρίμανσης, είναι το χρονικό παράθυρο εντός του οποίου τοποθετούνται οι χρηματικές αξίες των στοιχείων του ενεργητικού και του παθητικού. Το εύρος της ζώνης ανατιμολόγησης καθορίζει ποιά στοιχεία είναι επιτοκιακά ευαίσθητα εντός αυτής της ζώνης.

• Όσο μεγαλύτερη η χρονική ζώνη ανατιμολόγησης τόσο περισσότερα στοιχεία είτε ωριμάζουν είτε ενδέχεται να ανατιμολογηθούν. Αντίστροφα, μια υπερβολικά βραχεία ζώνη ανατιμολόγησης παραλείπει να λάβει υπόψη της το επιτοκιακό άνοιγμα των στοιχείων που ανατιμολογούνται αμέσως μετά το πέρας της

11

Ανάλυση Ευαισθησίας

•Εφαρμογή διαφορετικών σεναρίων επιτοκίων σε ένα στατικό μοντέλο ανοιγμάτων της λογιστικής κατάστασης

Προσομοίωση

•Κατασκευή σύνθετου δυναμικού μοντέλου της λογιστικής κατάστασης της Τράπεζας. •Στόχος η μέτρηση της ευαισθησίας του καθαρού επιτοκιακού αποτελέσματος, των συνολικών εσόδων και των κεφαλαίων σε μεταβολές βασικών μεταβλητών. Οι μεταβλητές αυτές περιλαμβάνουν

12

διάφορα μονοπάτια εξέλιξης των επιτοκίων και του όγκου εργασιών. •Οι προσομοιώσεις είναι ιδιαίτερα εξαρτημένες από τις αρχικές υποθέσεις και οι παράμετροι του μοντέλου χρειάζονται αυστηρό έλεγχο προκειμένου να παράγουν αντικειμενικά αποτελέσματα με νόημα. •Οι προσομοιώσεις ίσως είναι πιο κατάλληλες για business planning αντί για μέτρηση του κινδύνου επιτοκίων.

13

Ανάλυση διάρκειας •Η τροποποιημένη διάρκεια (modified duration) είναι ένα μέτρο της ευαισθησίας των τιμών σε μεταβολές των επιτοκίων. • Χρησιμοποιείται κυρίως σε χαρτοφυλάκια ομολόγων και δείχνει την ποσοστιαία μεταβολή της αξίας του ομολόγου για μοναδιαία μεταβολή του ύψους των επιτοκίων.

• Βασίζεται στη χρονικότητα των μελλοντικών χρηματοροών και η έννοια επεκτείνεται σε ολόκληρη τη λογιστική κατάσταση της Τράπεζας.

14

• Έτσι το κεφάλαιο της Τράπεζας νοείται ως ένα χαρτοφυλάκιο από μια long θέση (απαιτήσεις) και μια short θέση (υποχρεώσεις), οπότε η αξία του είναι η παρούσα αξία αυτού του χαρτοφυλακίου.

• Η τροποποιημένη διάρκεια αυτού του μπορεί να υπολογισθεί και να θεωρηθεί ως μέτρο της ευαισθησίας της αξίας του κεφαλαίου απέναντι στις μεταβολές των επιτοκίων χαρτοφυλακίου.

15

SWAPS Ένα swap είναι μια συμφωνία μεταξύ δύο αντισυμβαλλομένων για ανταλλαγή μελλοντικών χρηματοροών σύμφωνα με τρόπο που έχουν προκαθορίσει μεταξύ τους. •Τα χρηματικά ποσά που ανταλλάσσονται μπορεί να αναφέρονται σε: • Διαφορετικά νομίσματα και σταθερά ποσά (currency swap)

• Ίδιο νόμισμα: ένα σταθερό ποσό ανταλλάσσεται με ένα μεταβαλλόμενο (αβέβαιο) ποσό (interest rate swap)

16

• Συνδυασμός των παραπάνω: το ποσό πληρωμής στο ένα νόμισμα είναι σταθερό ενώ στο άλλο μεταβαλλόμενο (cross-currency interest rate swap ή synthetic swap).

• Οι χρηματοροές των αντισυμβαλλομένων ονομάζονται σκέλη (legs) του swap.

17

Plain Vanilla Interest Rate Swap

•Το πιο απλό swap •Ανταλλάσσoνται ποσά που καθορίζονται από ένα σταθερό επιτόκιο και από ένα κυμαινόμενο επιτόκιο επί κάποιου ονομαστικού κεφαλαίου(Fixed for floating interest rate swap). •Το σταθερό επιτόκιο ονομάζεται κουπόνι του swap(swap coupon). •Το υποθετικό ονομαστικό κεφάλαιο ονομάζεται notional του swap •Συνήθως οι αντισυμβαλλόμενοι ανταλλάσσουν μόνο το ποσό που αντιστοιχεί στη διαφορά των επιτοκίων.

18

Αποτίμηση Swaps •Ας υποθέσουμε ότι δεν υπάρχει ενδεχόμενο αθέτησης. •Ένα swap επιτοκίων μπορεί να αποτιμηθεί: • ως μια long θέση σε ένα ομόλογο και ως μια short θέση σε ένα άλλο ομόλογο

• ως ένα χαρτοφυλάκιο προθεσμιακών συμβολαίων.

•Ας ξανακοιτάξουμε το προηγούμενο παράδειγμα: Η ΑΒΓ είναι long σε ένα ομόλογο ονομαστικής αξίας USD70 εκατ. κυμαινόμενου επιτοκίου με κουπόνι το 6-μηνών LIBOR και short σε ένα ομόλογο ονομαστικής αξίας USD70 εκατ. σταθερού επιτοκίου με κουπόνι 8%. •Η αξία αυτού του swap είναι η διαφορά της αξίας αυτών των δύο ομολόγων.

19

Βιβλιογραφία: • Hong-Yi Chen Cheng-Few Lee Weikang Shih

“Derivations and Applications of Greek Letters – Review and Integration”, Chapter 30, Rutgers University, USA.

• Black, F., Scholes, M., 1973. The pricing of options and corporate liabilities. Journal of Political Economy 81 (3), 637–654.

• Merton, R. C., 1974. On the pricing of corporate debt: the risk structure of interest rates. Journal of Finance 29, p. 449-470.

• Γεωργιάδης (2006) Μία Μη Tεχνική Eισαγωγή στους Παράγοντες που Επηρεάζουν την Τιμή των Δικαιωμάτων Προαίρεσης και στο Υπόδειγμα Black-Scholes για την Τιμολόγηση τους, Investment Research & Analysis Journal, May.

• Ξανθόπουλος Σ, Θέματα στη Διαχείριση Τραπεζικού Κινδύνου, 2009.

• Harrington, N., Risk Management and Insurance, McGraw-Hill Publications.

• William, C. A., M. Smith and P. C. Young, Risk Management and Insurance, McGraw-Hill Publications.

• J.Y. Campbell, A.W. Lo and A.C. MacKinlay, The Econometrics of Financial Markets, Princeton University Press, Princeton, 1997.

20

WEB-Sites που έχουν ενδιαφέρον για την τρέχουσα θεματική ενότητα: • www.imf.org -International Monetary Fund. • www.bis.org -Bank for International Settlements

• Quarterly Review: International Banking & Financial Market

• Developments • The BIS Consolidated International Banking

Statistics • Annual Report • Central Bank Survey of Foreign Exchange

and Derivatives Market Activity, 1998 and 1995

• Historical Data & Methodology • www.jpmorgan.com J.P. Morgan • www.ml.com Merrill Lynch.

• Global Research Highlights • Weekly Economic & Financial Commentary • Global Economic Trends

• www.standardpoor.com Standard & Poor's (Εταιρεία αξιολόγησης πιστοληπτικής ικανότητας).