Rodno budzetiranje RSrpska

8/16/2019 Rodno budzetiranje RSrpska

1/58

RODNO BUDŽETIRANJEPraktična primjena

Priručnik


2/58

REPUBLIKA SRPSKAVLADA

GENDER CENTAR - CENTAR ZA JEDNAKOST I RAVNOPRAVNOST POLOVA

Rodno budžetiranje:

praktična primjenaPriručnik

Jun 2011.


3/5822

Naziv:Rodno budžetiranje: praktična primjena,Priručnik

Izdavač:Gender centar – Centar za jednakost i ravnopravnost polova Republike Srpske

Za izdavača:Spomenka Krunić, direktorica

Original:Gender budgeting – practical implementation. Handbook Prepared by Sheila Quinn

Directorate General of Human Rights and Legal AffairsCouncil of EuropeApril 2009F-67075 Strasbourg Cedexhttp://www.coe.int/

© Council of Europe, 2009

Originalni priručnik štampao Savjet Evrope

Prevod publikacije na srpski jezik:Aleksandra Davidović

NAPOMENA:Prevod teksta je vjeran originalu. Za potrebe štampanja priručnika u Republici Srpskoj, prevedeni tekst je izmijenjen samo u pogledu referenci na stranice priručnika sa određenim tematskim cjelinama.

Mjesec i godina izdanja:Jun 2011.

Dizajn korica:Europrint, Banja Luka

Štampa:Europrint, Banja Luka

Tiraž:300 kom.


4/583

Sadržaj

UVOD ....................... ........................... ........................... .......................... ........................... ........................... ........................... .................. 5

Fokus priručnika ........................... ........................... .......................... ........................... ........................... .......................... .......... 5

Ciljna publika ......................... ........................... .......................... ........................... ........................... .......................... ................... 6

Dešavanja u oblasti rodnog mejnstriminga ......................... .......................... ........................... ........................... ..... 7

Rodno budžetiranje - ambiciozan poduhvat .......................... ........................... ........................... .......................... . 7

Sadržaj priručnika ........................ ........................... .......................... ........................... ........................... .......................... .......... 9

1. KAKO SPROVESTI RODNO BUDŽETIRANJE ........................ ........................... ........................... .......................... .............. 11

Uvod ......................... .......................... ........................... ........................... .......................... ........................... ........................... ......... 11

Pretpostavke za rodno budžetiranje ........................... .......................... ........................... ........................... .................. 11

Razumijevanje pojma rod/gender .......................... ........................... ........................... .......................... ....................... 12

Politička opredijeljenost .......................... ........................... .......................... ........................... ........................... .................. 12

Birokratska opredijeljenost....................................... ........................... .......................... ........................... ........................... 12

Operativno prevođenje državne politike rodne ravnopravnosti ........................ ........................... ............. 13

Urodnjavanje svakodnevnih procesa – rodni mejnstriming kao organizaciona promjena ....... 14

Uspostavljanje zahtjeva i sistema podataka ........................ ........................... .......................... ........................... ..... 14

Tri faze rodnog budžetiranja .......................... ........................... .......................... ........................... ........................... ......... 15 Instrumenti rodnog budžetiranja ........................ ........................... .......................... ........................... ........................... 19

Rodno osjetljiva analiza javne potrošnje ........................... .......................... ........................... ........................... ......... 19

Osnovni pristup - analiza raspodjele beneficija ......................... ........................... .......................... ....................... 21

Proširenje analize ........................ ........................... ........................... .......................... ........................... ........................... ......... 23

Izgradnja gender/rodne ekspertize ........................ ........................... ........................... .......................... ....................... 25

Integrisanje rodne perspektive kao kategorije analize .......................... .......................... ........................... ..... 25

2. RODNO BUDŽETIRANJE NA RAZLIČITIM NIVOIMA ........................ .......................... ........................... ....................... 31

Centralni državni nivo .......................... ........................... ........................... .......................... ........................... ....................... 31

Uvođenje zakonske obaveze rodnog budžetiranja ......................... ........................... ........................... .............. 32

Povezivanje rodnog budžetiranja sa procesima budžetske reforme ....................... ........................... ..... 34

Vježbe izračunavanja troškova....................................... ........................... ........................... .......................... ................... 34

Rodno budžetiranje na nivou sektora/odjeljenja ......................... ........................... .......................... ................... 36

Rodno budžetiranje na regionalnom nivou/nivou lokalne uprave.................................... ....................... 37

Rodno budžetiranje na programskom nivou ......................... ........................... ........................... .......................... . 39

Pilot inicijativa za rodno budžetiranje ....................... ........................... ........................... .......................... ................... 40


5/5844

3. ULOGA CIVILNOG DRUŠTVA ........................... ........................... .......................... ........................... ........................... .............. 43

Uvod ........................ ........................... .......................... ........................... ........................... .......................... ............................ ......... 43

Austrija – Watchgroup: gender i javne finansije (grupa za nadzor) ....................... ........................... ......... 45

Savezna inicijativa za rodno budžetiranje u Njemačkoj (BigBudget) ....................... ........................... ..... 45 La Plataforma Impacto de Género Ya ....................... ........................... ........................... .......................... ................... 46

Ženska budžetska grupa Ujedinjenog Kraljevstva (The United Kingdom Women’s Budget

Group) ....................... ........................... ........................... ........................... .......................... ........................... ........................... ..... 47

Evropska mreža za rodno budžetiranje - The European Gender Budget

Network (EGBN) ......................... .......................... ........................... ........................... .......................... ........................... .......... 48

4. PRILOZI ........................ ........................... .......................... ........................... ........................... .......................... ............................ ......... 49

Rječnik termina ....................... ........................... ........................... .......................... ........................... ........................... .............. 49 Resursi ........................ ........................... ........................... ........................... .......................... ........................... ........................... ..... 52

Internetske stranice ........................... .......................... ........................... ........................... .......................... ........................... . 52

Bibliografija ........................ ........................... ........................... ........................... .......................... ........................... ........................... ..... 54


6/58Uvod 5

Uvod

Fokus priručnika

Svrha ove publikacije je da posluži kao vodič kroz praksu rodnog budžetiranja. Ovo nije knjiga započetnike. Postoje brojne publikacije koje detaljno opisuju razloge za rodno budžetiranje, te pružajuosnovne informacije o ovoj temi i njenom istorijatu. Primjeri tih publikacija su nabrojani na kraju ovogpriručnika, u poglavlju Resursi, na stranici 53.

Ovaj priručnik polazi od pretpostavke da već postoji odgovarajuće razumijevanje pojma rod/gen-der, ciljeva strategije ravnopravnosti polova, načina na koje se manifestuje neravnopravnost polova,potreba za strukturalnim promjenama koje imaju za cilj borbu protiv nenamjerne rodne pristrasnostii osnova rodnog/gender mejnstriminga kao strategije za rješavanje pitanja ravnopravnosti polova.

Rodno budžetiranje, kao instrument rodnog mejnstriminga, ne može da se primjenjuje bez osnov-nog poznavanja ovih fundamentalnih elemenata. Činjenica je da su neke od pilot inicijativa za rodnobudžetiranje dovele do novog ili dubljeg razumijevanja pojma rod/gender među uključenim ak-terima. Međutim, usvajanje strategije rodnog budžetiranja zahtijeva prethodna iskustva u bavljenjupitanjima rodne ravnopravnosti. Rodno budžetiranje nije, samo po sebi, prvi korak u procesu.

Slijedeće poglavlje, Kako provesti rodno budžetiranje, na stranici 11, počinje diskusijom o vrsti iskusta-va i uslovima koji moraju biti ispunjeni prije nego što počnemo da se bavimo rodnim budžetiranjem. Ta iskustva i uslovi predstavljaju način provođenja rodnog budžetiranja. Jedno od iskušenja u kojemožemo doći prilikom korišćenja ovog priručnika bi moglo biti preskakanje ovih osnovnih eleme-nata i prelazak na dijelove teksta koji se bave specifičnim instrumentima i pristupima. Postoji velika

potražnja za specifičnim instrumentima, za nekom vrstom bukvara – jasno izloženim koracima koje je potrebno provesti. Međutim, suštinski elementi se ne mogu zaobilaziti ili „kratko spajati“. To jeposebno slučaj ukoliko će se praksa rodnog budžetiranja iz analitičke vježbe pretvoriti u strategijumejnstriminga. Iskustvo velikog broja praktičara ukazuje na to da je, s obzirom na činjenicu da instru-menti tek treba da budu usvojeni, važnije staviti fokus na razvijanje pristupa koji se zasniva na lokalnimokolnostima. Stvarni instrumenti analize, reformulisanja i mejnstriming će se materijalizovati tek nakonšto bude identifikovan opšti cilj.

Šta je rodno budžetiranje?


7/58Uvod6

Ciljna publika

Ovaj priručnik je namijenjen osobama koje su odgovorne za sprovođenje rodnog budžetiranja.Rodno budžetiranje, prema definiciji Savjeta Evrope, predstavlja rodni mejnstriming u budžetskimprocesima. 1

Definicija rodnog budžetiranja

„Rodno budžetiranje predstavlja uvođenje principa rodne ravnopravnosti, tj. primjenu rodnog mejn-striminga u budžetskom procesu. Označava rodnu analizu budžeta, integrisanje rodnog aspekta nasvim nivoima budžetskog procesa i restrukturisanje prihoda i rashoda kako bi se omogućilo promo-visanje ravnopravnosti polova.”

U definiciji koju Savjet Evrope koristi za rodni mejnstriming su identifikovana i lica odgovorna za rodnimejnstriming, tj. „učesnici koji su uobičajeno uključeni u kreiranje politika”.

Definicija rodnog mejnstriminga

„Rodni mejnstriming je (re)organizacija, unapređenje, razvoj i evaluacija procesa politika, tako da pers-pektiva rodne ravnopravnosti bude ugrađena u sve politike, na svim nivoima i u svim fazama, odstrane učesnika koji su uobičajeno uključeni u kreiranje politika.”

To znači da se rodno budžetiranje ne treba prepuštati novoj kohorti specijalista, već je potrebno da se

tim pitanjem pozabave i da ga konačno prihvate svi oni čiji se svakodnevni posao odnosi na formu-lisanje i sprovođenje javnih politika i pružanja usluga. U skladu s tim, najveći dio posla će odrađivatiizabrani predstavnici vlasti, državni službenici i drugi zaposlenici u javnoj službi. Dobro upravljanjeuopšte, a integrisanje rodne perspektive, tj. rodni mejnstriming posebno, zahtijeva da u proces buduuvedeni i brojni drugi učesnici, uključujući civilno društvo, parlamentarne predstavnike, socijalnepartnere, sindikate, stručnjake za pitanja roda/gendera i akademike. Iznad svega, „akteri koji su nor-malno uključeni” treba da se povežu sa ženama, da otvore prostor za učešće žena i da kreiraju kanalekoji će obezbijediti da se čuje glas žena.

Uloga civilnog društva je tu od vitalnog značaja. Veliki dio pionirskog rada u oblasti rodnog budžetiranja je obavilo upravo civilno društvo. Tamo gdje je rodno budžetiranje bilo najuspješnije, civilno društvo je bilo prisutno kroz inicijative, javno zagovaranje, obezbjeđivanje stručnosti i kapaciteta za praćenje.

1 Kako se razvila praksa rodnog budžetiranja, za mnoge projekte bi se moglo smatrati da izlaze iz okvira ove definicije. Očekivanja koja se povezujus rodnim budžetiranjem se vrlo često razlikuju od očekivanja povezanih sa strategijom mejnstriminga. Na primjer, u velikom broju novih nezavisnihdržava, fokus kampanje javnog zagovaranja za uvođenje rodnog budžetiranja je na obezbjeđivanju većih sredstava za socijalne usluge i socijalnuzaštitu. U dijelu teksta Pilot inicijativa za rodno budžetiranje, na stranici 40, opisan je ni z projekata koji pokušavaju da uvedu rodno osjetljive pristupeu donošenje budžetskih odluka koje, iz različitih razloga, nisu u skladu s pristupom rodnog mejnstriminga.


8/58Uvod 7Uvod

Dešavanja u oblasti rodnog mejnstriminga

Različite ocjene rodnog mejnstriminga ukazuju na određeni broj ograničenja i izazova (vidjeti u di-

jelu Opažanja u vezi s rodnim mejnstrimingom, dalje u tekstu). Iz tih razloga, među zagovornicimarodnog budžetiranja postoji određena zabrinutost o povezivanju rodnog budžetiranja s rodnimmejnstrimingom. Rodno budžetiranje, sa svojim fokusom na budžetu – na novcu – stavlja rodnapitanja u novu dimenziju kreiranja državnih politika. Prema Holvoetu, rodno budžetiranje „oslobađarod iz arene ‘mekih’ socijalnih pitanja i podiže ga na nivo makroekonomije” (Holvoet, 2006). Uslučaju rodnog mejnstriminga, inicijalna entuzijastična politička posvećenost i opredijeljenost, koja je dovela do gotovo univerzalnog usvajanja rodnog mejnstriminga prije više od deset godina, nije seodržala. Međutim, i dalje ostaje određena nada da fokus stavljen na budžete može ponovo da oživirodni mejnstriming. Bez sumnje, ovaj priručnik postavlja rodno budžetiranje unutar okvira rodnogmejnstriminga i pretpostavke da se rodni mejnstriming ne može ostvariti bez fokusa na budžete.

Rodno budžetiranje - ambiciozan poduhvat

Kada se počeo pojavljivati kao potencijalno produktivna strategija u Evropi, prije nekih desetak godi-na, koncept rodnog budžetiranja je prouzrokovao prilično veliku zbunjenost. Kako se u isto vrijememoglo govoriti o rodnoj ravnopravnosti i o nacionalnim budžetima? To su bile sfere politika koje supripadale različitim svjetovima. Pitanja rodne ravnopravnosti su pripadala portfelju socijalne politike,dok je kreiranje budžeta u velikoj mjeri bilo domen prestižnijeg resora finansija. Uprkos velikim globa-lnim težnjama, posvećenost unapređenju rodne ravnopravnosti nije zadobila prioritetni status. Sdruge strane, dominiraju ekonomska politika i rezultirajuće restruktuiranje nacionalnih budžeta. Pret-postavke koje su osnova u kreiranju budžeta znače mali ili nikakav pristup za pitanja ravnopravnosti.

Opažanja u vezi sa rodnim mejnstrimingom

Od tada je došlo do izvjesnih promjena. Omogućen je određeni pristup, a u nekim slučajevima seodvija i solidan početni rad na rodnom budžetiranju. U nekim evropskim zemljama, projekat razvoja

rodno osjetljivih budžeta je uveden na zakonskoj osnovi. U drugim, u kojim se rodni mejnstrimingugrađuje u državne aktivnosti, u budžetskim procesima se primjenjuju sistemi, procedure, instrumen-ti, znanja i stečena iskustva. U ostalim slučajevima, inicijative za rodno budžetiranje, koje su uglavnomu formi pilot projekata, provode se u obliku „testiranja situacije”.


9/58Uvod8

Rodno budžetiranje predstavlja ambiciozan poduhvat. Ono zahtijeva veliki zaokret u načinurazmišljanja i praksi. Rodno budžetiranje podrazumijeva otvaranje procesa kreiranja budžeta zaširu grupu učesnika; poziva na novo određivanje prioriteta u pitanjima ravnopravnosti; zahtijevausklađivanje obaveza koje proizilaze iz politika s načinom raspodjele sredstava; insistira na priznavanjuekonomije brige i transformisanju načina na koji se formulišu i izvršavaju nacionalni budžeti.

Važno je računati na ambicioznu prirodu projekta od samog početka. Rodno budžetiranje zahtijevarad. Neki od zagovornika rodnog budžetiranja bi željeli da pošalju poruku da neće uslijediti velikizahtjevi u smislu radnog opterećenja za zvaničnike. Međutim, jednako kao što je rodni mejnstrimingzamišljen kao promjenjiv poduhvat, isti je slučaj i s rodnim budžetiranjem. Kao u slučaju svakog planaorganizacione promjene, i realizacija rodnog budžetiranja zavisi od organizacione promjene koja re-zultira boljim politikama i budžetskim ishodima koji promovišu rodnu ravnopravnost i osnaživanježena.


10/58Uvod 9

Sadržaj priručnika

Kako sprovesti rodno budžetiranje

Jezgro ovog priručnika predstavlja poglavlje Kako sprovesti rodno budžetiranje, stranica 11. Ovopoglavlje počinje predstavljanjem preduslova koji su od suštinske važnosti za primjenu rod-nog budžetiranja. Sveukupno posmatrano, oni opisuju okruženje koje je neophodno da bi rodnobudžetiranje napredovalo iz analitičke vježbe u pravcu aktivnosti efektivne politike.

U ovom poglavlju se nadalje diskutuje o tri faze uvođenja principa rodne ravnopravnosti u proceserodnog budžetiranja:

• Počinje analizom,

• Prelazi na restruktuiranje budžeta kako bi se ostvarili ishodi rodne ravnopravnosti, i

• Radi sistematski na ugrađivanju rodne perspektive u sve budžetske procese.

Dio teksta u podnaslovu „Kako...?” takođe se bavi specifičnim instrumentima, metodologijama i pris-tupima. U pregledu novije prakse u zemljama Evrope je primijećeno da postoje brojne sličnosti usmislu pristupa i instrumenata koji su modifikovani u skladu s lokalnim okolnostima i početnim po-zicijama. Ovaj priručnik pokušava da predstavi sintezu svih ovih, kao i određeni broj ostalih diskret-nih modela i okvira. Uzevši sve zajedno, oni obuhvataju sve tri faze: tako da postoje instrumenti/

metodologije analize; metodologije/okviri koji usklađuju budžete s ciljevima rodne ravnopravnosti;i metodologije / pristupi pomoću kojih se uvodi princip rodne jednakosti i ravnopravnosti u svebudžetske procese.

Cijeli sadržaj teksta u podnaslovu „Kako...?” bi trebalo posmatrati kao cjelovit paket ili program rada;svaka od faza je povezana s ostalim fazama, a aktivnosti u sklopu sve tri faze se nadopunjuju i jačaju,kako međusobno tako i u pogledu procesa kao cjeline.

Takođe, u ovom dijelu kao i u ostatku priručnika se navode specifični primjeri iz zemalja cijele Evrope.

Rodno budžetiranje na različitim nivoima

U slijedećem dijelu teksta se vodi diskusija o rodnom budžetiranju na različitim nivoima unutar državeili na različitim tačkama duž linije trošenja. Namjera je da se istraže moguće aktivnosti na ovim nivoima,primarno navodeći primjere onog što je već urađeno na nekim drugim nivoima. Treba napomenutida je, osim pominjanja u primjerima, tek slabiji fokus stavljen na rodno budžetiranje koje se odnosi naprihodovnu stranu budžeta.

Uloga civilnog društva

Civilno društvo igra veliki broj uloga koje imaju veze s rodnim budžetiranjem – uloge stručnjaka,zagovornika, posmatrača, praktičara i partnera. Modeli organizacije koje su usvojile grupe civilnogdruštva variraju, jednako kao i njihove strategije i nivo saradnje s državom. Pored opšte diskusije, uovom dijelu teksta su opisane neke od grupa koje aktivno djeluju u Evropi.


11/5810


12/5811Rodno budžetiranje: praktična primjena

01Kako sprovesti

rodno budžetiranje

Uvod

Uputstvo koje je dato za izradu ove publikacije je bilo da se pripremi jednostavan, praktičan vodičza primjenu rodnog budžetiranja. Potrebno je na samom početku reći da rodno budžetiranje nije jednostavna stvar, kao i da ne postoji jedan univerzalno primjenjiv instrument. Pripreme koje suprethodile izradi ove publikacije su otkrile da se slični pristupi koriste u većem broju inicijativa, i toposebno u oblasti analize. Iz literature proizilazi da je ono što je najpotrebnije zapravo spremnost narazvijanje metodologije, i to na osnovu pune opredijeljenosti da se promoviše rodna ravnopravnost,umjesto da se traga za nekim nedefinisanim instrumentom koji bi odgovarao svima.

Priručnik prikazuje rad na rodnom budžetiranju koji čine tri elementa:

• Prvi element predstavlja skup preduslova koji su fundamentalni za održiv rad na rodnojravnopravnosti.

• Drugi element obuhvata tri faze procesa uvođenja principa rodne ravnopravnosti u rodnobudžetiranje.

• Treći element predstavlja uzorak instrumenata koji se koriste u inicijativama za rodnobudžetiranje u Evropi.

Postoji sklonost da se odmah pređe na instrumente. Instrumenti podrazumijevaju uređen proces,praktičnu vježbu koja ima svoj početak, sredinu i kraj, odnosno primjenu tehnike s definisanim para-metrima. Primjena instrumenata, bilo na specifične budžetske linije ili na sveukupni nivo, kako bi seproizvela rodna analiza, predstavlja veoma važan dio posla u rodnom budžetiranju; ovo je takođe veo-ma važno i za podizanje svijesti o rodu/genderu. Međutim, postoje određeni prethodno uspostavljeniuslovi održivosti rodnog budžetiranja. Pored toga, preostaje da se uradi i dio posla na mejnstrimingu,tj. uvođenju principa rodne ravnopravnosti u rodno budžetiranje.

Sva tri elementa rada na rodnom budžetiranju zahtijevaju neprekidnu pažnju. Jednako kao i u slučajunacionalnih budžeta, priroda rada na rodnom budžetiranju je ciklična.

Pretpostavke za rodno budžetiranje Tekst u ovom dijelu ne predstavlja praktične instrumente, ali su ovi elementi ipak predstavljeni upoglavlju „Kako sprovesti rodno budžetiranje”. Njihovo mjesto ovdje naglašava ključnu premisu ilipretpostavku koja predstavlja osnovu ovog priručnika, a to je da se rodno budžetiranje oslanja nainicijalne, tj. temeljne aktivnosti. Svi oni koji žele da provedu rodno budžetiranje moraju da imaju


13/5812 Rodno budžetiranje: praktična primjena12

iskustvo i osnovna znanja u rješavanju pitanja koja su relevantna za rodnu ravnopravnost. Ti teme-ljni elementi o kojima se ovdje govori bi se mogli obrađivati, a u velikom broju slučajeva već i jesuobrađeni, u drugim priručnicima i pomoćnim materijalima.

Razumijevanje pojma rod/gender

Rodna neravnopravnost nastavlja da opstaje u Evropi. Žene i dalje zarađuju manje, i dalje supreopterećene aktivnostima njege/brige koje je nemoguće platiti, izložene su fizičkom i seksualnomnasilju, suočavaju se s ograničenjima prilikom korišćenja mogućnosti na tržištu rada, a u nepovoljnijem su položaju i na brojne druge načine.

Razumijevanje načina na koje se pojavljuju rodne neravnopravnosti je ključno za borbu protivrazličitih manifestacija takve neravnopravnosti. Poznavanje načina na koje se rod/gender i rodni od-nosi konstruišu i održavaju u društvu, kao i u institucijama i procesima na državnom nivou, te shva-tanje da je pristup mejnstriminga potreban ukoliko želimo da popravimo stanje na pitanju rodne

neravnopravnosti i da radimo u pravcu društva jednakih prava, predstavljaju obavezno polaznostanovište. Specijalne šeme i programi za žene, iako s jedne strane obezbjeđuju izvjesnu pomoć ilipodršku u određenoj oblasti, nisu adekvatni. Pristup u kojem se žene posmatraju kao problematičnekada god se radi o nekoj državnoj politici, i prema kojem se uspjeh mjeri brojem žena koje su zbrinutekroz takve specijalne programe, je suštinski pogrešan.

U kontekstu rodnog budžetiranja, u kojem je fokus na budžetu kao instrumentu makroekonom-ske politike, razumijevanje uloge žena u neplaćenoj ekonomiji brige, kao i razumijevanje odnosaekonomije brige prema tržišnoj ekonomiji je od suštinskog značaja za prikladno preformulisanje poli-tika i budžetskih linija.

Učenje kroz inicijative rodnog budžetiranja podvlači činjenicu da nedostatak svijesti o poteškoćamas kojim se žene suočavaju još uvijek predstavlja problem kada god su potrebne reakcije države. „Gen-derAlp”, internacionalna inicijativa za rodno budžetiranje ovo identifikuje kao „jedan od najzahtjevnijihzadataka i izazova”, dok inicijativa koja se provodi na teritoriji grada Minhena izvještava o nedostatkuvještina koje su neophodne za analizu efekata usluga na pojedine specifične ciljne grupe.

Politička opredijeljenost

Od konferencije koja je održana u Pekingu 1995. godine, rodni mejnstriming je usvojen, gotovo uni-verzalno, kao strategija pomoću koje će se rješavati pitanje rodne ravnopravnosti. Prihvatanje strate-gije predstavlja tek prvi nivo političke opredijeljenosti. Politika se smatra nedjelotvornom ukoliko ne

postoji namjensko i sistematsko praćenje. Istinska politička opredijeljenost se demonstrira putempolitičkog vođstva i nadzora, koji zajedno znače definisanje vizije i obezbjeđivanje situacije u kojojće posvećenost rodnoj ravnopravnosti biti sastavni dio svih dugoročnih planova. Ono što je potreb-no jeste politička volja koja je izražena u jasno definisanim ciljevima rodne ravnopravnosti i koja jeprevedena u ostvarive ciljeve.

Ovaj imperativ je potvrđen u iskustvima većeg broja zemalja. Ministarstvo za rodnu ravnopravnostu Španiji navodi da je „bez obzira na sve dobre namjere, primjena rodnih budžeta nemoguća bezpolitičke podrške s najvišeg nivoa”. U Austriji, dr Elfriede Fritz iz Federalnog Ministarstva finansija pišeo već uspostavljenim zakonskim osnovama za rodno budžetiranje, međutim naglašava „da je zasprovođenje neophodna politička volja”.

Birokratska opredijeljenost

Unutar strukture državnih ministarstava i agencija, operativna odgovornost je na državnimslužbenicima različitih nivoa odgovornosti. U okruženju velikog obima posla i kratkih rokova, neo-phodno je odrediti prioritete. Rodna ravnopravnost se ne smatra dijelom suštinskih aktivnosti, već se


14/58Rodno budžetiranje: praktična primjena 13

više posmatra kao jedna od tema koje prožimaju sve ostale aktivnosti, i kao takva se smatra dodatnimposlom.

Izvještaj iz Švedske navodi poteškoće u uvjeravanju rukovodnog osoblja i zvaničnika da shvate značajuvođenja različitih principa rodne ravnopravnosti u one svoje aktivnosti koje smatraju suštinskim. Uslučajevima u kojim je uvedena uloga koordinatora za pitanja rodne jednakosti i ravnopravnosti ilinakon što je organizovana obuka o rodnim pitanjima/genderu, javljaju se i pokušaji da se rodni mejn-striming, tj. uvođenje principa rodne ravnopravnosti „proda“, odnosno promoviše u smislu povećanjaefikasnosti i efektivnosti, kao i omogućavanja bolje osmišljenih ciljeva. Opredijeljenost i liderstvo suneophodni da bi se promijenila perspektiva i da bi se prepoznalo da je rodni mejnstriming zapravo jezgro svih aktivnosti. Norveški izvještaj o rodnom budžetiranju, kao dio „Nordic” projekta, u ovomsmislu zaključuje da u slučaju podređenih agencija aktivnosti na rodnoj ravnopravnosti „moraju bitipod mandatom i dosljedno tema u dijalogu menadžmenta”.

Operativno prevođenje državne politike rodne ravnopravnosti

Veoma je važno da nacionalna politika rodne ravnopravnosti bude tumačena tako da se prilagođavaprema specifičnom funkcionisanju svakog od državnih ministarstava i agencija. Mjera u kojoj jedržavna politika rodne ravnopravnosti operativna može da se mjeri i time da li postoji uspostavljenastrategija primjene, s reperima, ciljevima i pokazateljima pomoću kojih se prati napredovanje procesa.

Specifični ciljevi koji su postavljeni na nacionalnom nivou treba da budu lokalizovani. Kako državneagencije mogu da doprinesu ciljevima rodne ravnopravnosti ukoliko su ti ciljevi izraženi samo na glo-balnom nivou? U irskoj inicijativi za rodno budžetiranje je primijećeno kako je ekonomska politika Irskebila do najsitnijih detalja prevedena u poslovanje Privredne agencije oblasti Roscommon, dok u istovrijeme državna politika rodne ravnopravnosti uopšte nije bila pomenuta. Slično tome, postavljanje

lokalnih repera, kao u slučaju primjera navedenog u inicijativi za rodno budžetiranje u Sijeni (vidjeti nastranici 27) ima više smisla od pozivanja na nacionalne podatke.

„Stepenice“ – procedura za održiv rodni/gender mejnstriming.

JämStöd, Švedska

U prezentaciji pred Upravnim odborom za ravnopravnost žena i muškaraca pri Savjetu Evrope(CDEG), 2007. godine An Boman, predsjedavajuća „JämStöd”-a objašnjava da su „stepeniceosmišljene tako da budu instrument koji će prikazati svu složenost u radu na rodnom mejn-strimingu”.

8 koraka na stepenicama su slijedeći:

• Korak 1: Fundamentalno razumijevanjeOsoblje je obučeno u vezi s pitanjima koja se tiču roda i rodne ravnopravnosti, a posebno natemu nacionalne politike rodne ravnopravnosti.

• Korak 2: Ispitivanje uslovaOva faza bi se mogla povezati s vježbom definisanja vizije, u kojoj osoblje istražuje kara-kteristike organizacije u kojoj je uspostavljena rodna ravnopravnost, osvrćući se na koristi zaposlovanje i funkcionisanje organizacije i ciljnih grupa kojim služe.

• Korak 3: Planiranje i organizovanje

Ovaj korak predvode viši rukovodioci/uprava tako što razvijaju strategiju koja će da obuhvati jasne ciljeve, kao i odgovarajuće provjere i kontrole.

• Korak 4: Napravite popis – „inventuru“Ovo je vježba izrade popisa, gdje su nabrojane sve aktivnosti organizacije i donesene sveodluke o područjima u kojim je potrebno poboljšanje.


15/58Rodno budžetiranje: praktična primjena14

• Korak 5: Istražite i analizirajteIskoristite rezultate napravljenog popisa kao osnovu za rodnu analizu aktivnosti organizacije.

• Korak 6: Formulišite ciljeve i mjere

Organizacija priprema akcioni plan na način da formuliše ciljeve, pokazatelje i mjere za krei-ranje rodno jednakih aktivnosti.

• Korak 7: Sprovedite mjereOrganizacija sprovodi mjere koje su neophodne da bi se ostvarila rodna ravnopravnost unjenim aktivnostima.

• Korak 8: Ocijenite ishodProvodi se proces evaluacije, kako bi se osvrnulo na ono što je postignuto, na ono što jenaučeno, na izazove koji su se pojavili, na oblasti u kojim je potrebno poboljšanje, itd.

Priručnik o rodnom mejnstrimingu je dostupan na:http://www.sweden.gov.se/sb/d/574/a/81982/

Urodnjavanje svakodnevnih procesa

– rodni mejnstriming kao organizaciona promjena

Rodni mejnstriming zahtijeva promjenu. Promjena znači obavljanje stvari na drugačiji način. Jednim

dijelom, promjena podrazumijeva uvođenje rodnih pitanja u svakodnevne operativne procese. Totakođe znači i uvođenje novih procesa. Ovakav rad na promjenama je okarakterisan kao organizacio-na promjena ili razvojna aktivnost. Grad Grac u Austriji primjećuje da „iznad svega, rodni mejnstrimingmora da se identifikuje kao menadžerski instrument organizacionog razvoja … (čiji) glavni cilj je dapromijeni strukture i procese unutar organizacije.”

Švedska i Norveška veoma snažno prikazuju rodni mejnstriming i rodno budžetiranje kao aktivnostiorganizacionog razvoja. U Švedskoj, odbor za podršku aktivnostima rodnog mejnstriminga (JämStöd) je izradio cijeli sistem instrumenata i metoda – „stepenice” – u skladu s pretpostavkom da rodni mejn-striming zahtijeva rad na organizacionom razvoju (vidjeti na stranici 13). Predsjedavajuća „JämStöd”-anapominje da rodni mejnstriming ne biva ukorijenjen nigdje gdje nije usvojen sistematski pristupovoj problematici.

Uspostavljanje zahtjeva i sistema podataka

Značajni nedostaci u smislu prikupljanja i upravljanja podacima nastavljaju da sprečavaju provođenjerodno osjetljive analize. U nekim slučajevima, nije urađena čak ni najprostija aktivnost evidentiranjapola korisnika državnih usluga. Razlog za ovaj propust često leži u činjenici da potreba za rodno raz-vrstanim podacima ne postoji izvan nacionalnih zavoda za statistiku.

Međutim, urodnjavanje podataka je mnogo više od samog prikupljanja rodno razvrstanih podataka.

Na primjer, veoma često je na osnovu statistika zapošljavanja i statistika radne snage prilično teškoodrediti prirodu i kvalitet zaposlenja, kao i situacije u kojim su neravnopravnosti najvjerovatnije. Ovavrsta analize zahtijeva statistike o pristupu, segregaciji rada, vrstama ugovora, platama i naknadama,fleksibilnosti radnog vremena itd. Međunarodna organizacija rada (ILO) je istakla nedostatak statistikao ženama u preduzećima.



Aktivnosti statističara i aktivnosti kreatora politika i dalje ostaju u različitim domenima. Saradnja jeneophodna ukoliko se želi postići da statističari razumiju vrstu podataka koja je potrebna kreatorimapolitika kako bi one bile što bolje usmjerene; isto tako, statističari su svjesni izazova koji postoje uprikupljanju osjetljivih podataka, s kojim kreatori politika nisu upoznati.

U nekim slučajevima, gdje je zakonska regulativa o rodnom mejnstrimingu i/ili rodnom budžetiranjuveć usvojena, postoje odredbe kojim se specificiraju procedure za prikupljanje rodno razvrstanih po-dataka, kao i procedure za analizu spektra podataka koji su neophodni za provođenje rodno osjetljivihanaliza.

Tri faze rodnog budžetiranja

Pitanje rodnog budžetiranja se već obrađuje iz različitih uglova, unutar različitih konteksta i na osnovurazličitih očekivanja. Nastala literatura predstavlja različita shvatanja prirode rodnog budžetiranja. Ovose može i očekivati s obzirom da cijela oblast predstavlja relativnu novinu, a pogotovo kada se uzme u

obzir relativno velika brzina kojom je rodno budžetiranje prihvaćeno. Ono što je najvažnije primijetiti jeste da je veoma znatan obim posla obavljen širom Evrope, što je sve zajedno dalo doprinos zamahukoji je postignut u ovoj oblasti. Sazrelo je vrijeme da se ova pokretna sila nadgradi, da se pruži podrškapostojećim i da se podstaknu nova nastojanja, kao i da se produbi praksa rodnog budžetiranja kaostrategije mejnstriminga.

Dakle, kako „provodimo rodno budžetiranje“? S obzirom na definiciju koja je navedena naprijed utekstu (Šta je rodno budžetiranje?, stranica 5), koja predstavlja rodno budžetiranje kao alat/instrumentrodnog mejnstriminga, logika nam sugeriše da rodno budžetiranje podrazumijeva tri jasna skupa ilifaze aktivnosti, kao što je prikazano na slijedećem dijagramu:

• Faza 1: Analiza budžeta iz rodne perspektive,• Faza 2: Restruktuiranje budžeta na osnovu rodne analize,

• Faza 3: Mejnstriming roda – rodne perspektive, kao kategorije analize u budžetskim proce-sima.

Tri faze rodnog budžetiranja



Faza 1

Faza 1 je neophodan prvi korak; ovo je korisno u prvom trenutku da bi se demonstriralo da budžetiutiču na muškarce i žene, kao i da su ti uticaji različiti; dok se ekonomisti i finansijski stručnjaci bavenovčanim varijablama i agregiranim finansijskim vrijednostima, konačni proizvodi budžeta su usluge,transferi i naknade koje su usmjerene na ljude. Prvi nivo analize treba da proizvede izvještaj o kraj-njim korisnicima ili primaocima sredstava iz budžetskih programa, s rodno razvrstanim podacima.Ispitujući dublje, iz rodne perspektive, analiza može da demonstrira i slijedeće:

• Stepen u kojem je budžet zadovoljio potrebe korisnika;

• Način na koji su urodnjene potrebe i uloge korisnika doprinijele nivou zadovoljstva;

• Izazove i barijere s kojim se suočavaju svi oni iz ciljne grupe koji nisu imali pristup uslugama;

• Stepen u kojem je budžet smanjio, pogoršao ili ostavio nepromijenjene rodne neravnopravnosti;

• Odnos – ili češće nepovezanost – između potvrđenih politika – posebno politika rodne ravno-pravnosti – i budžetskih odluka;

• Zašto budžet treba da uzme u obzir različite stope učešća žena i muškaraca u ekonomiji brige/njege.

Studija rodnog budžeta, grad Bazel

Studiju čiji je zadatak bio proširenje i unapređenje metodologije korišćene u „BASS” studiji (vidjeti nastranici 13) je odobrio i finansirao Parlament kantona grada Bazela. Izvještaj je objavljen 2003. godine.U ovom slučaju je bila urađena analiza samog budžeta, a ne analiza budžetskih smanjenja. Rodna

analiza budžeta je dovela do veoma važnog ispitivanja načina na koji se mogu mjeriti koristi od javnepotrošnje.

Analiza koja je urađena u Bazelu je jedna od malobrojnih inicijativa za rodno budžetiranje u Evropikoja obuhvata dubinsku analizu uticaja budžetskih odluka na neplaćeni rad. Iako literatura o rodnombudžetiranju ističe koliko je važno da se ovaj aspekt uzme u obzir, još uvijek postoje značajni izazovida se dođe do ovog nivoa analize. Jedan od izazova je i nedostatak podatka o korišćenom vremenu,te službeno sljepilo o onom što se smatra netržišnom proizvodnjom.

Neplaćeni rad stanovnika grada Bazela, sa i bez djece starosti do 15 godina;u 2000. godini (izraženo u satima u toku godine, po zaposlenoj osobi)



Analiza je počela otkrivanjem ekonomskog značaja neplaćenog rada u odnosu na ekonomiju bla-gostanja, a nastavlja se ispitivanjem uticaja koji na neplaćeni rad imaju budžetske odluke. Ovo jepostignuto mapiranjem neplaćenog rada u odnosu na usluge socijalne zaštite i brige koje obezbjeđujedržava.

Neplaćeni rad i javna potrošnja i kantonu grada Bazela (2000. godina)

Faza 2

Cilj faze 2 je restruktuiranje budžeta na način koji u obzir uzima princip rodne ravnopravnosti. Uslučajevima u kojim analiza otkrije da budžetski resursi nisu distribuirani na pravedan način u smi-slu rodne ravnopravnosti, u budžetu je potrebna reakcija kojom će se ta neravnopravnost ispraviti.Usklađivanje je potrebno provesti i u slučajevima u kojim distribucija budžetskih resursa nije u skladus državnim politikama rodne ravnopravnosti. Nakon što se otkrije diferencijalni uticaj budžeta na ženei muškarce, postoji obaveza da se rod kao kategorija analize ugradi u budžetske procese. U nekimslučajevima restruktuiranje može da znači pozitivnu mjeru, neku privremenu liniju potrošnje koja jespecifično usmjerena na uočeni problem. Međutim, privremena ili jednokratna rješenja se ne bavesuštinskim nalazom rodno osjetljive analize, a to je činjenica da budžeti nisu rodno neutralni. Prihva-tanje rodnog uticaja budžeta zahtijeva promjenu osnovne linije finansiranja na način koji će trajnijeispraviti neravnopravnost i bolje se usmjeriti na potrebu zbog koje je linija potrošnje kreirana.

Faza 3

Kod rodnog budžetiranja se ne radi samo o sadržaju budžeta; ovdje se takođe radi i o procesimakoji se podrazumijevaju u kreiranju budžeta. Radi se o načinu na koji se donose budžetske odluke, opretpostavkama na kojim se budžeti zasnivaju; radi se i o pitanju ko donosi odluke, ko ima uticaj nadonošenje odluka i kome je uticaj na donošenje odluka spriječen. Promocija rodne ravnopravnostiiziskuje promjene struktura procesa za koje se pokazalo da podupiru, ili (nenamjerno) promovišurodnu/gender neravnopravnost. Sistem koji se prikazuje kao rodno neutralan, ali je u načelu rodno



slijep, zbog čega je izložen opasnosti da postane rodno pristrasan, mora da se transformiše tako dapostane rodno osjetljiv i rodno odgovoran. Ovo su aktivnosti faze 3; ovo su aktivnosti mejnstrimingai to je ono što je potrebno da posao obavljen u toku faza 1 i 2 ne bude izgubljen kao jednokra-tan poduhvat. Mejnstriming nije jednokratna vježba; mejnstriming rodnog budžetiranja zahtijeva

stalnu posvećenost razumijevanju roda, što obuhvata analizu i konsultacije, kao i stalna dodatnaprilagođavanja kojim bi se u obzir uzele promjenjive potrebe žena i muškaraca, dječaka i djevojčica.

Andaluzija



Andaluzija

Uvođenjem unaprijeđene metodologije i novih organizacionih aranžmana za podršku tojmetodologiji, cilj je da se postepeno pređe na sistem analize koji ima potencijal da budestandardizovan u svakodnevnim poslovima svake od agencija, sistem koji se zasniva na jasnimi jednostavnim kriterijima, a istovremeno ostaje fleksibilan i otvoren za specifične analitičkepotrebe svakog od centara.

Kada se opisuju elementi strukture upravljanja i koordinacije, može se reći da projekatkarakterišu „odstupanje od tradicionalnih rutina i uvođenje novih navika i vrijednosti”. Detaljiobuhvataju diskusije o:

• novim procesima učenja;

• promjenjivim vrijednostima, prioritetima i stereotipima;

• dostupnoj tehničkoj pomoći;

• internoj kampanji podizanja svijesti;

• obuci, i

• djelovanju u pravcu kratkoročnih rezultata kojim se ojačava dinamika promjene.

Sveukupno posmatrano, to je priručnik za mijenjanje ustaljenih tokova, za urodnjavanje svihsvakodnevnih sistema i procesa – a ne samo jednostavno integrisanje rodne perspektive.Izgleda da je opisani proces promjene utvrđen na osnovu prepoznavanja prirođenihograničenja trenutnog procesa da se bavi rodnim disparitetima i razlikama.

Međutim, nedostaje jedan vitalni element, a to su konsultacije s korisnicama usluga, saženama. Postoje uslovi za uspostavljanje trusta mozgova eksperata za rodna pitanja, a Ženskiinstitut je dio Komisije. Međutim, upadljivo je nepostojanje mehanizama za uspostavljanjeveze s korisnicama i za obavljanje konsultacija sa ženama. Vidljiv je neuspjeh procesa rodnogmejnstriminga da se otvori prostor za glas žena. Na bilo kojem nivou, nepostojanje mehani-zama za direktno mjerenje odgovora/reakcije korisnika nije konzistentno s principima dobrogupravljanja; u oblasti rodnog mejnstriminga, učešće žena predstavlja istovremeno i cilj i neo-phodnu komponentu.

Takođe, ono što je vrijedno pažnje u organizovanju inicijative za rodno budžetiranje je i sa-stav Komisije za rodni uticaj budžeta i njena pozicija unutar administracije. Svi predstavnicimoraju biti javni službenici, a sama Komisija je smještena u Regionalnom ministarstvu zaekonomska pitanja i finansije, koje Komisijom i predsjedava. Izrečena je tvrdnja da će lokacijaKomisije u ministarstvu koje ima „najvišu odgovornost za pregovaranje, određivanje i nadzornad budžetskim politikama u cjelini” osigurati optimalan nadzor.

Instrumenti rodnog budžetiranja

Rodno osjetljiva analiza javne potrošnje

Analiza javne potrošnje iz rodne perspektive predstavlja prvu praktičnu vježbu kada god se organizu- je rodno budžetiranje. Poznavanje broja žena i djevojčica, muškaraca i dječaka koji su korisnici javnognovca predstavlja prvi korak u pravcu realizacije javnih budžeta koje odlikuje rodno osjetljiv pristup.

Zajedno s podacima koji otkrivaju distribuciju javne potrošnje između polova, analiza mora da sadržii informacije koje demonstriraju način na koji rod određuje potrebe. Ova informacija će biti specifičnaza svaki sektor koji se analizira, kao i za geografsku lokaciju (među ostalim varijablama). U daljemtekstu je ilustrovan način na koji se s najosnovnije analize postepeno prelazi na integrisanje rodneperspektive kao permanentne kategorije analize.



Studija BASS,Švajcarska

Inicijativa za rodno budžetiranje u Švajcarskoj, koja je privukla najviše pažnje, poznata je kao studijaBASS, čiji su rezultati objavljeni 1996. godine. Cilj studije je bio da se provede analiza pomoću kojebi se utvrdilo da li su žene bile izložene većem negativnom uticaju kada su provedena smanjenja u javnoj potrošnji. Studiju koju su zajednički naručile žene članice Sindikata javnih službenika Švajcarske(The Swiss Public Service Union – VPOD), Švajcarska konferencija zastupnika/ca rodne ravnopravnostii Federacija javnih službi, proveo je Švajcarski centar za rad i socijalnu politiku (BASS). Studija je pore-dila trendove u javnoj potrošnji kroz period od deset godina, tj. od 1984. do 1994. godine.

Izabrana su tri kriterijuma koja pojašnjavaju fokus analize:

• Koristi proizišle iz javne potrošnje

- Funkcionalna klasifikacija potrošnje kategorisana prema pretpostavljenom uticaju na ženei djevojčice, na muškarce i dječake: i) rodno neutralna; ii) u većini favorizuje žene i djevojčice; iiii) u većini favorizuje muškarce i dječake

- Ukupne vrijednosti izračunate za svaku od tri kategorije, za svaku posmatranu godinu

- Komparativna analiza kako bi se odredili trendovi u diferencijalnom uticaju kroz period od10 godina

• Diferencijalni uticaj na zapošljavanje žena i muškaraca

- Diferencirani uticaj na zapošljavanje žena i muškaraca u javnoj službi

- Diferencirani uticaj na zapošljavanje žena i muškaraca u odnosu na javne nabavke

• Uticaj na neplaćeni rad

- Sve linije potrošnje su klasifikovane prema pretpostavljenom ili, kada je bilo moguće, premapripisanom uticaju na neplaćeni rad

- 0 ukazuje da ne postoji uticaj na neplaćeni rad žena; X ukazuje koliki je uticaj na neplaćenirad žena.

Analiza je otkrila veoma nejednaku distribuciju javne potrošnje između muškaraca i žena na različitimnivoima.

Važno je ne zaboraviti da je ova studija bila osmišljena kako bi pružila odgovore na pitanja u vezisa uticajem koji su provedena smanjenja potrošnje imala na žene. Preciznije rečeno, postavljeno jepitanje da li su uštede u javnoj potrošnji bile ostvarivane na račun žena. Nije posmatran diferenciraniuticaj javne potrošnje na žene i muškarce. Iako je stoga metod možda bio tek ograničeno relevan-tan za rodni mejnstriming (Madoerin 2007), studija pruža analizu makro- i mezo-ekonomskog uticaja javne potrošnje na odnose između žena i muškaraca.

Ovo je bila „spoljašnja“ inicijativa koja je koristila informacije koje su bile već dostupne javnosti. Kaotakva, ona predstavlja model za grupisanje i analizu informacija u svrhu lobiranja. Istraživači su sesusreli s velikim izazovima u smislu dostupnosti podataka. Studija je takođe vrlo važna i zbog svogfokusa na uticaj na zapošljavanje kroz javne nabavke, koje čine važnu dimenziju „s obzirom na pod-

ugovaranja i privatizaciju javnih službi” (Madoerin 2007).



Osnovni pristup – analiza raspodjele beneficija

Procedura koja je opisana dalje u tekstu predstavlja analizu raspodjele beneficija, koja je osnovni kvan-titativni analitički instrument. Veliki broj inicijativa za rodno budžetiranje koje su provedene širom Ev-rope u posljednjih deset godina su primjenjivale ovaj pristup, naravno modifikovan tako da odgovaralokalnim okolnostima i početnim pozicijama. Na svom najosnovnijem nivou, ova analiza predstavlja jednostavno izračunavanje kojim se otkrivaju jedinični troškovi.

Metodologija primjenjena u BASS studiji za rodno-specifičnu analizu budžeta(Bauer.Baumann 1996: 22f)

Raspodjela beneficija – agregirani nivo

U BASS studiji koja je provedena u Švajcarskoj, analiza raspodjele beneficija je provedena nanivou cijele države i koristila je javno dostupne informacije.

Kontekst

• Može se primjenjivati jednako na agregirani nivo kao i na razgraničene budžetske linije.

• Na agregiranom nivou, informacije se mogu dobiti iz nacionalnih statistika. Jedan od primjerana ovom nivou bi mogao biti iznos potrošnje na prvom nivou obrazovanja posmatran kroz pre-cizirani vremenski period i broj upisanih polaznika.

• Primjenjuje se na ograničenu budžetsku liniju, npr. program promocije zdravlja, programponovnog zapošljavanja/povratka na posao, inicijative za podsticanje cjeloživotnog učenja, pro-grame prevozne mreže u ruralnim krajevima.

• Na svom najosnovnijem nivou, to je jednostavno izračunavanje.

• Najčešće se koristi u kontekstu pilot inicijative za rodno budžetiranje.



Cilj

• Otkriti kako državne službe, i na taj način i državna potrošnja, obezbjeđuju koristi za muškarcei žene.

• Podići svijest o rodnim pitanjima u odnosu na diferencijalni uticaj.

• Prikazati potrebu za rodno osjetljivim pristupom u donošenju budžetskih odluka.

Procedura

• Odrediti budžetski input (iznos potrošenog novca).

• Odrediti broj korisnika.

• Odrediti jedinični trošak, tj. troškove po korisniku.

• Rodno razvrstati podatke, tj. precizirati broj žena i muškaraca koji su imali koristi od potrošnje.

Rezultat

• Pregled potrošnje prema polu korisnika.

Komentar

• Nalazi mogu da otkriju disproporcionalnu distribuciju potrošnje posmatrano u odnosu na pol.

• Ova vježba ukazuje na određeni broj oblasti ispitivanja i analize.

• Koje dodatne informacije su nam potrebne kako bismo došli do boljeg razumijevanja diferen-cijalnog uticaja potrošnje?

Analiza raspodjele beneficija

Kada se primijeni na sve razgraničene budžetske linije koje čine program ili aktivnost državnogministarstva ili agencije, zajednički nalazi omogućuju stvaranje šire slike, što će zauzvratprodubiti analizu. Dodatna pitanja koja treba istražiti uključuju:

• Da li se neravnoteže koje postoje u nekom od programa kompenzuju pravednijimishodima u nekom drugom povezanom programu?

• Da li su potrebni dodatni resursi pomoću kojih bi se omogućilo da žene i muškarci imajupristup programu u kojem je njihovo učešće neproporcionalno nisko?

• Šta može da se nauči iz programa koji postižu pravedniju distribuciju između žena imuškaraca?

• Kakav je uticaj na neplaćenu ekonomiju brige kroz čitav niz različitih programa?

• Kako bi resursi mogli biti bolje usmjereni tako da se bave pitanjem neproporcionalnogopterećenja brige/njege koje je uglavnom na ženama?



Proširenje analize

Da bi se analiza proširila i izvan okvira ove osnovne kvantitativne vježbe, moguće je istražiti određeni

broj drugih oblasti interesovanja. Ovo će značiti uključivanje novih perspektiva, na primjer opažanjakolega iz drugih službi, povratne informacije od korisnika i javnog mnjenja kojima su uslugepotrebne, doprinos aktivista i stručnjaka u oblasti jednakosti i ravnopravnosti, itd. Kao što ističe Elson,kod rodnog budžetiranja se radi o objedinjavanju skupova informacija i znanja koji se uobičajeno neanaliziraju zajedno (Elson 2002).

Poznavanje ciljne grupe

• Kakav je prol ciljne grupe za koju se program planira? Da li je moguće ciljnu grupu opisati usmislu polne i starosne strukture, etničke pripadnosti/rase, tjelesnog onesposobljenja, bračnogstatusa i geografske distribucije?

• Da li se prol korisnika podudara s prolom ciljne grupe?• Ako nema podudaranja, ko od pripadnika ciljne grupe nije dosegnut?

• Zašto neki od članova ciljne grupe nisu dosegnuti?

• Koji je procenat pripadnika ciljne grupe dosegnut aktivnostima programa?

Budžetska linija

• Da li su sva sredstva raspoređena za ovaj program i potrošena? Ako ne, koji je nivo niže potrošnje?

• Da li su alocirana sredstva bila dovoljna u odnosu na veličinu ciljne grupe? (Pogledajte procenatčlanova ciljne grupe koji su dosegnuti aktivnostima programa.)

• Da li su se alocirana sredstva povećavala ili smanjivala tokom određenog vremenskog perioda?

• Kakva je priroda alociranja u smislu osnovnog nansiranja, vremenske ograničenosti, periodaalociranja, itd.

• Koja ograničenja su svojstvena za ovakvo nansiranje?

• Ko donosi odluke o promjenama u načinu korišćenja nansijskih sredstava i ko može da utičena te odluke?

Usklađivanje politike s potrošnjom

• Koji ciljevi se odnose na ovu budžetsku liniju?

• Koji ciljevi i pokazatelji su denisani za mjerenje ispunjenja ciljeva?

• Kako se državna politika o rodnoj ravnopravnosti primjenjuje na ovaj program?

• Da li je za ovaj program urađena rodna procjena uticaja?

• Da li su uspostavljeni sistemi za praćenje rodnog uticaja ovog programa?


25/58



Izgradnja rodne ekspertize

Provođenje naprijed opisanog nivoa analize će vjerovatno da proizvede tek ograničeno razumijeva-nje rodnog uticaja programa potrošnje. Takođe je vjerovatno da će odgovori na skup pitanja u odjeljkuUsklađivanje politike s potrošnjom otkriti samo još više pitanja nego odgovora. Izgradnja adekvatnognivoa rodne ekspertize bi trebala da postane sastavni dio procesa kreiranja politika i planiranja pro-grama. Kao takva, ona bi trebalo da bude kontinuiran proces definisanja repera, postavljanja ciljeva,praćenja rezultata i prilagođavanja narednih programa u skladu s novim ciljevima i ishodima.

Slijedi nekoliko sugestija o načinu na koji treba početi razvijati rodnu ekspertizu:

• Izaberite oblast potrošnje u kojoj se implikacije za rodni uticaj čine najrelevantnijim.

• Kakva je državna politika rodne ravnopravnosti u toj oblasti? Da li postoje specični ciljevi, ciljnevrijednosti, pokazatelji koji su svojstveni za ovu politiku?

• Kako se državna politika rodne ravnopravnosti može prevesti u ovaj izabrani program ili oblastpotrošnje?

• Koje informacije (državne i one iz nezavisnih istraživanja) i koje ekspertize/stručnosti su dos-tupne (NVO, stručnjaci za rodna pitanja/akademici)?

• Koje informacije su nam dostupne o mišljenjima korisnika usluga? Da li je provedena analiza ko-risnika kako bi se ustanovio nivo zadovoljstva korisnika usluga? (vidjeti na stranici 20, instrumentisekretarijata Komonvelta).

Integrisanje rodne perspektive kao kategorije analize

U navedenim primjerima inicijativa za rodno budžetiranje u zemljama Evrope, primjenjuje se meto-dologija mejnstriminga, tj. uvođenja principa rodne ravnopravnosti, koju prate određene varijacijeu skladu s lokalnim okolnostima. Cilj strategije je da se rodna perspektiva integriše kao katego-rija analize u planiranju budžetskih programa. Procedura opisana dalje u tekstu predstavlja sintezukorišćenih varijacija.

Rodna relevantnost

U Andaluziji, projekat G+ je osmislio sistem klasifikacije kako bi se lakše utvrdila rodna rele-vantnost svih budžetskih linija potrošnje. Strategija je da se identifikuje i radi na programima kojiimaju najveći kapacitet za ostvarivanje značajnog uticaja na rodnu ravnopravnost. (Vidjeti detaljena stranici 18.)

Metodologija pretpostavlja ponovljivu, periodičnu primjenu; preciznije rečeno, potrebno ju jeprimjenjivati godinu za godinom u tandemu sa ili kao sastavni dio redovnog budžetskog planiranja.Ovo će da znači i produbljivanje cijelog poduhvata sa svakom novom primjenom. Takođe, vjero-vatno će podrazumijevati i određena prilagođenja koja su u skladu s nalazima i drugim relevantnimdešavanjima. Kao što je već pomenuto negdje u ovoj publikaciji, proces bi trebala da koordiniše radnagrupa u čijem bi sastavu bili predstavnici/ce svih zainteresovanih strana.



Korak 1

Napravite pregled svih relevantnih dostupnih informacija o budžetskoj liniji/programu koji se razma-tra, uključujući:

• ciljeve koji su denisani,

• informacije o performansama,

• promjene u potrošnji kroz posmatrani vremenski period, kao i uticaj promjena,

• relevantnost za druge slične programe unutar istog sektora /agencije.

Korak 2

Objedinite sve informacije o ciljnoj grupi, i to posebno iz rodne perspektive.Izvori informacija uključuju:

• statističke izvještaje nacionalnih zavoda/instituta za statistiku,

• nezavisne izvještaje koje pripremaju akademici i NVO čiji je rad fokusiran na rodna pitanja kojasu relevantna za ovu ciljnu grupu,

• uticaj ove budžetske linije/programa na neplaćeni rad,

• procjene korisnika/ca,

• zvanične i/ili nezavisne evaluacione izvještaje, specične za program ili povezane programe,

• konsultacije sa stručnjacima za rodna pitanja iz civilnog društva – trebali bi da budu uspostav-ljeni mehanizmi za konsultacije, kao rutinska komponenta planiranja programa,

• rodne izazove i barijere u pristupu programu.

Korak 3

Odredite ciljeve rodne ravnopravnosti za navedeni program, uz osvrt na:

• prethodne ciljeve rodne ravnopravnosti za specični program, ako je primjenjivo,

• nacionalne ciljeve rodne ravnopravnosti za ovaj sektor,

• rodna istraživanja i analizu specične za ovaj sektor,

• znanja stečena kroz Korak 2 (naprijed u tekstu).

Korak 4

Osmislite strategiju za raspodjelu sredstava na način kojim će se postići ciljevi rodne ravnopravnosti.Ovdje je potrebno posvetiti posebnu pažnju promjenama koje treba uvesti u sisteme, procese, meha-nizme izvještavanja osoblja, strukturu donošenja odluka, itd – drugim riječima, u cijelu infrastrukturukoja ima veze s raspodjelom sredstava – da bi se ostvarili ciljevi rodne ravnopravnosti.

• mehanizmi efektivnog rada koordinacionog odbora za rodno budžetiranje,

• obuka osoblja o rodnim pitanjima,

• unapređenje rodno relevantnih podataka, uključujući ali ne ograničavajući se na rodno razvrs-tane podatke,

• mjere – podržane budžetom – za rješavanje rodnih izazova u pristupačnosti,

• korelacija ciljeva rodne ravnopravnosti s ostalim ciljevima budžeta/linije /programa, posebnokako bi se osiguralo da nema konflikta između dvije grupe ciljeva,



• mehanizmi obezbjeđivanja povratnih informacija za najviši nivo vlasti, o rezultatima i napre-dovanju u pravcu ostvarivanja političkog cilja rodne ravnopravnosti.

Korak 5

Definišite rodno relevantne pokazatelje. Kvalitet će u određenoj mjeri zavisiti od iskustva u radus rodno relevantnim pokazateljima u ovoj oblasti. Kao što je pomenuto u uvodnom dijelu ovogpoglavlja, identifikovanje rodno relevantnih pokazatelja će se vremenom mijenjati, i to kako seznanja o rodnim pitanjima budu proširivala i kako budu ostvarivani postavljeni ciljevi.

• Kada je to moguće, identikujte pokazatelje koji su relevantni lokalno ili su programski specični.

• Fokusirajte se i na kvalitativne i na kvantitativne pokazatelje.

• U skladu s fokusom mejnstriminga, denišite pokazatelje za sve faze procesa. (vidjeti funkcio-nalni okvir Diane Elson, na stranici 23, i okvir učinaka i ishoda Rhonde Sharp, na stranici 34.).

Korak 6

Ugradite procese praćenja i procjene (monitoringa i evaluacije). Veoma je važno da svi aspektiprocesa uvođenja principa rodne ravnopravnosti (mejnstriminga) u rodno budžetiranje budupraćeni i procjenjivani, kao i da se naučene lekcije primijene u procesu. Pitanja na koja se trebafokusirati su:

• Da li su promjene u raspodjeli budžeta rezultirale boljim ishodima na polju rodne ravnopravno-sti?

• Da li su potrebne dodatne promjene u raspodjeli budžeta kako bi se ostvarili bolji ishodi na poljurodne ravnopravnosti?

• Da li postoji potreba za programom pozitivne akcije kako bi se popravila trenutna situacija ukojoj je jedan dio populacije u nepovoljnijem položaju?

• Da li postoji potreba za promjenama u raspodjeli budžeta na višim nivoima komandnog lanca,tj. na višem nivou odgovornosti?

• Kako se ekonomska rodna analiza može proširiti da bi se ostvarili bolji ishodi na polju rodneravnopravnosti?

• Koja prilagođenja je potrebno napraviti na infrastrukturi da bi se proveo mejnstriming rodnogbudžetiranja?

• Da li su potrebni dodatni resursi i obuke?

Pristup mogućnosti

Primjena pristupa mogućnosti na rodno budžetiranje je relativno skorija inovacija koja je us-vojena u većem broju regija, provincija i opština u Italiji. Pristup mogućnosti je konceptualniokvir za procjenu/evaluaciju načina na koji vlasti doprinose ljudskoj dobrobiti. Fokus je naljudskoj dobrobiti, a ne na javnim službama; na krajnjim rezultatima umjesto na sredstvima. Uovom kontekstu, razvijanje okvira analize počinje s opisom onog što dobrobit znači za različiteljude u različitim segmentima funkcionisanja njihovih života. Dio privlačnosti ovog pristupa je u tome što omogućuje javnim službenicima da se bave svojim poslom u smislu ljudskedobrobiti umjesto u smislu budžetskih ulaza i izlaza; na ovaj način se humanizira njihov rad.Ono što razlikuje ovaj pristup od drugih pristupa rodnom budžetiranju je tvrdnja da se fokusprenosi s „korišćenja javnih sredstava u svrhu rodne jednakosti” na nešto što posmatra „nivoljudskog razvoja koje ti rashodi omogućuju ženama” (Adabo, 2004).



Kako bi se mogla provesti rodna revizija javnih službi primjenom ovog pristupa, neophodno je da se konstruiše matrica u kojoj se ukrštaju javne politike i službe s dimenzijama rodnogosnaživanja ili mogućnosti. To podrazumijeva prevođenje jezika administracije javne službena jezik koji se koristi u konceptualnom okviru pristupa mogućnosti. Ključ za ovo su dva po-

jma: mogućnost i funkcionisanje. Možda je korisno razmisliti o načinu na koji jedno, na primjer– mogućnost, obezbjeđuje potencijal drugom – funkcionisanju. Funkcionisanje se odnosi narealizaciju, na postojanje i djelovanje u vezi s načinom na koji ljudi žele da žive svoje živote.Mogućnosti se odnose na sposobnost korišćenja resursa u pravcu realizacije funkcionisanja.

Tabela na stranici 28 ilustruje kako je matrica bila primijenjena na budžet provincije Modena.Uticaj koji je imalo čitanje matrice, uticaj početka razmišljanja o radu devet službi u odnosuna mogućnosti, signalizira novi pristup, posebno iz perspektive javne administracije. Vrijedizapaziti da ova matrica omogućuje ukrštanje svake od službi sa svakom od mogućnosti,čime se ističe ključni aspekt ovog pristupa koji prepoznaje multidimenzionalnu prirodu svakeod mogućnosti i svakog od zahtjeva „različitih doprinosa, saradnje i podjele odgovornosti

između različitih službi”. Na primjer, pored škola, obrazovanje podrazumijeva i transport,zdravlje, ishranu, jednake mogućnosti, sport itd. (Adabo, 2004).

Listu mogućnosti koje će se preispitivati u odnosu na raspodjelu javnih finansija je najboljenapraviti udruženim naporima, oslanjajući se na niz izvora podataka i informacija, na stručnost javnih službenika iz različitih institucija, kao i na konsultacije s lokalnom zajednicom. Potencijalove metode bi se mogao okarakterisati kao holistički pristup koji podrazumijeva rad u pravcuostvarivanja vizije dobrobiti za zajednice i investiranja u dugoročne uticaje, s mogućnošćuuvođenja promjena u rashodima u slučajevima kada ne dolazi do realizacije mogućnosti.

Primjena matrice na budžet provincije Modena



Sekretarijat Komonvelta - instrumenti

Ovaj skup od 7 instrumenata je formulisala profesorka Diane Elson 1999. godine za SekretarijatKomonvelta, u sklopu inicijative za rodno budžetiranje.

Web sites: http://www.thecommonwealth.org/gender/, http://www.thecommonwealth.org/.

• Rodno razvrstana procjena korisnika javnih usluga i budžetskih prioriteta. Ova procjena je razvijena na osnovu kvalitativnih informacija prikupljenih putem ispitavanja javnog mnjenja,fokus grupa, istraživanjima mišljenja, stavova i slično, to jest na osnovu postavljanja pitanja stvar-nim i potencijalnim korisnicima o mjeri u kojoj državne politike i programi odražavaju njihoveprioritete i zadovoljavaju njihove potrebe.

• Rodno razvrstana analiza raspodjele javnih rashoda. Ovo je kvantitativni instrumentpomoću kojeg se mjeri jedinično koštanje javnih usluga i način na koji su javni rashodi distribuira-

ni između žena i muškaraca, na osnovu njihovog korišćenja tih usluga. Ova analiza podrazumijevaizračunavanje jediničnog koštanja usluge i utvrđivanje broja muškaraca i broja žena koji imajukoristi od posmatrane usluge. Na agregiranom nivou mogu da se koriste podaci iz istraživanjaprovedenih u domaćinstvima; da bi se dobila preciznija slika, analizu je najbolje uraditi na pro-gramskom nivou. (Pogledajte Rodno budžetiranje na programskom nivou, stranica 39.)

• Ocjena rodno osviještenih politika. Ovaj instrument se koristi za evaluaciju politika kojesu osnova za raspodjele budžeta s ciljem identifikovanja njihovog vjerovatnog uticaja na žene imuškarce. Ovim se dovodi u pitanje pretpostavka da su budžetske politike u praksi „rodno neu-tralne” a umjesto toga se postavlja pitanje: „Na koje načine će politike i s njima povezane raspo-djele resursa najvjerovatnije da smanje ili da povećaju rodne neravnopravnosti?”

• Rodno osviještena budžetska izjava. Ovaj instrument se koristi kako bi se demonstriraonačin na koji se od javnih rashoda, u cjelini i prema resorima, očekuje da riješe pitanja rodne ne-ravnopravnosti. To podrazumijeva razvrstavanje predviđenih rashoda na rodno relevantne kate-gorije. Uobičajeno je da javni rashodi budu organizovani prema ministarstvima i funkcionalnimodjeljenjima, prema periodičnim i kapitalnim troškovima, te prema linijskim stavkama, kao što suna primjer osoblje, oprema, itd. Primjeri rodno relevantnih kategorija su: procenat rashoda koji jeeksplicitno usmjeren na žene i muškarce s ciljem ispravke neravnopravnosti; procenat rashodakoji je usmjeren na prihodovne stavke najvišeg prioriteta u smanjivanju nejednakosti prihoda kojeostvaruju žene; procenat rashoda usmjeren na podršku preduzećima, procenat rashoda usmjerenna nacionalne mehanizme za rodnu ravnopravnost, itd.

• Rodno razvrstana analiza budžeta s vremenskog stanovišta. Ovaj instrument predstavlja jedan od načina da se identifikuje odnos između nacionalnog budžeta i neplaćenog rada, koji sečesto pominje kao ekonomija brige. Cilj je da se pronađe način da se kvantifikuje neplaćeni rad,da se prikaže distribucija između žena i muškaraca, kao i da se razviju budžetske politike koje uobzir uzimaju ekonomski doprinos neplaćenog rada. Žene snose veći dio tereta neplaćenog rada istoga su ograničene u smislu vremena raspoloživog za bavljenje ostalim aktivnostima, uključujućimogućnosti koje se pružaju na tržištu rada. (Vidjeti studiju BASS, stranica 20 i studiju provedenu ukantonu grada Bazela, stranica 16.)

• Okvir rodno osviještene srednjeročne ekonomske politike. Trenutni okviri srednjeročnemakroekonomske politike su formulisani pomoću niza različitih ekonomskih modela, od kojih ni jedan ne uzima u obzir rodnu perspektivu. Ugrađivanje rodne perspektive bi se moglo postićibilo rodnim razvrstavanjem varijabli, tamo gdje je to moguće, ili konstruisanjem novih modelakoji su rodno osjetljivi.

• Rodno razvrstana analiza raspodjele javnih prihoda. Ovaj instrument ispituje direktne iindirektne oblike oporezivanja, s ciljem izračunavanja iznosa poreza koje plaćaju različite kate-gorije pojedinaca ili domaćinstava.


31/5830 Rodno budžetiranje: praktična primjena30


32/5831Rodno budžetiranje: praktična primjena

02Rodno budžetiranje

na različitim nivoima

U ovom poglavlju posmatramo uzorak različitih vrsta aktivnosti rodnog budžetiranja koje su u posljed-njih deset godina provođene u zemljama Evrope. Navedeni primjeri su organizovani na slijedeći način:

• Centralni državni nivo

• Nivo sektora/odjeljenja

• Regionalni nivo/nivo lokalne uprave

• Programski nivo

Centralni državni nivo

Uvođenje rodne perspektive u nacionalne budžete je naravno opšti cilj rodnog budžetiranja. To pod-razumijeva ostvarivanje javnih prihoda i raspodjelu javnih resursa na način koji je konzistentan s pro-mocijom rodne ravnopravnosti.

Na ovom nivou se donose najvažnije političke odluke o budžetu, koje diktiraju distribuciju javnih fon-dova na čitav niz konkurentnih prioriteta. Kada se radi o budžetskim odlukama koje su usmjerene napromovisanje rodne ravnopravnosti, pažnja se u pravilu posvećuje oblastima kao što su porodičniporeski krediti, doprinosi za pružanje brige o djeci, povećanje davanja za socijalnu zaštitu, programi

zapošljavanja i tržišta rada, dodatni programi usmjereni na zdravlje žena i muškaraca, itd. Vrlo je vjero-vatno da se sva raspoloživa finansijska sredstva stavljaju u isti koš, pri čemu odgovornost snosi jednood državnih ministarstava.

Neki od načina na koje može da se inicira i podrži rodno budžetiranje na ovom nivou uključuju:

• Uvođenje zakonske obaveze rodnog budžetiranja,

• Povezivanje rodnog budžetiranja s procesima budžetske reforme,

• Obračunavanje troškova,

• Uspostavljanje izjave o budžetu za žene.



Uvođenje zakonske obaveze rodnog budžetiranja

Uvođenje zakonske obaveze rodnog budžetiranja predstavlja jednu od opcija na nivou države. Ste-

pen opredijeljenosti za ovakav pristup i posljedični kapacitet za efektivnu primjenu će zavisiti odspecifičnosti zakonskog okvira. Neki od primjera takve specifičnosti su:

• elementi operativnog okvira koji dodjeljuje nadležnosti, kao i aspekte odgovornosti i praćenja;

• obezbjeđivanje sistema prikupljanja podataka i sistema upravljanja koji su usklađeni s principimarodnog mejnstriminga;

• obezbjeđivanje mjera ostvarivanja prihoda koje uzimaju u obzir rodnu perspektivu;

• zahtjev da se o napretku izvještava na godišnjoj osnovi, kao i da izvještaji o napretku budu uključeni

u zvanične budžetske dokumente.

Zahtjev da se usvoji rodno osjetljiv pristup budžetima se pažljivo njeguje u zakonodavstvima Austrije,Belgije i Španije. U daljem tekstu su ukratko opisane karakteristike zakona u svakoj od ovih zemalja.

Australija

Rodna ravnopravnost je čvrsto ugrađena u zakonodavstvo Austrije: član 7. saveznog Ustava obave-zuje saveznu Vladu, pokrajinske i lokalne vlasti da obezbijede jednak tretman žena i muškaraca.Određeni broj inicijativa za rodno budžetiranje je već proveden u Austriji, na nacionalnom, pokrajin-skom i lokalnom nivou.2 Sve zajedno, one predstavljaju banku iskustva u ovoj oblasti.

Posljednji amandman na savezni Ustav (član 13 (3), iz januara 2008. godine) obavezuje državna tijelana svim nivoima da teže rodnoj ravnopravnosti u kontekstu upravljanja budžetom. U 2009. godini,savezni budžet će, u skladu s ovim članom, uvesti rodnu komponentu. Prema riječima dr Elfriede Fritziz saveznog Ministarstva finansija Austrije: „Mi sada u saveznom Ustavu imamo veoma dobru zakon-sku osnovu za rodno budžetiranje, međutim za sprovođenje je potrebna politička volja, razumijevanjei saradnja sa stručnjacima iz različitih oblasti na različitim nivoima.”

Važno je primijetiti da je zakonski okvir koji predviđa rodno budžetiranje u Austriji uveden u kontekstureforme zakona o budžetu. U okviru budžetiranja koje se zasniva na učinku, cilj je da princip rodneravnopravnosti u upravljanju javnim resursima usmjerenih u proizvodnju javnih usluga bude tretiran

jednako kao transparentnost, efikasnost i odgovornost. To znači da se rodna ravnopravnost svrstavana „isti zakonski nivo kao i cilj makroekonomske ravnoteže i održivih finansija.” (Klatzer, 2008) Novirežim budžetiranja zasnovanog na učinku, sa svojim fokusom na cilj rodne ravnopravnosti, će bitiuspostavljen do 2013. godine.

Belgija

U toku svog predsjedavanja Evropskom unijom 2001. godine, Belgije je, u saradnji s Organizacijomza ekonomsku saradnju i razvoj (OECD), Razvojnim fondom Ujedinjenih nacija za žene (UNIFEM) iNordijskim savjetom ministara, organizovala konferenciju na visokom nivou, pod nazivom „Jačanjeekonomskog i finansijskog upravljanja: u pravcu izrade rodno odgovornih budžeta“. Konferencija jedala povoda za pokretanje većeg broja inicijativa za rodno budžetiranje širom Evrope, uključujućii samu Belgiju. Cilj belgijske inicijative je bio da se istraže provedivost i aktivnosti primjene rodnogbudžetiranja u službama savezne Vlade Belgije.

2 Za dodatne informacije posjetite stranicu http://www.imaggendermainstreaming.at/..



Konačno, Zakon o rodnom mejnstrimingu je u Belgiji uveden 2007. godine, čime je popločan put zarodno budžetiranje u cijelom sistemu. U skladu s odredbama ovog zakona, sva državna ministarstvatreba detaljno da obrazlože svoju potrošnju na aktivnosti usmjerene na postizanje ravnopravnostiizmeđu žena i muškaraca. Ovo obrazloženje rodnog aspekta urađeno na nivou ministarstava treba

da bude pripojeno nacrtu budžeta koji se prezentuje Ministarstvu finansija, a konačno treba da budepripojeno i obrazloženju rodnog aspekta uz savezni budžet.

Zakon nalaže izradu nacrta strateških ciljeva rodne ravnopravnosti i izbor prioritetnih aktivnosti napočetku mandata. Takođe, nalaže se državnim ministarstvima da primjenjuju pristup rodnog mejn-striminga u dodjeljivanju državnih ugovora.

Iako cirkularno pismo o budžetu za 2009. godinu govori o principu i zakonskoj obavezi uvođenjarodnog budžetiranja, zahtijevane aktivnosti su ograničene samo na obuku i senzitivizaciju relevantnihzvaničnika. Očekuje se da će sva državna ministarstva provesti potpunu rodnu analizu u toku 2009.godine i da će rezultati te analize biti ugrađeni u obrazloženje uz budžet za 2010. godinu.

U Belgiji, Institut za ravnopravnost žena i muškaraca ima odgovornost da usmjerava i da podržiprovođenje Zakona. Aktivnosti Instituta, koje su već uveliko počele, obuhvataju dizajniranje i pružanjeobuka, izradu nacrta priručnika i kontrolnih lista provjere, te razvoj instrumenata i metoda. Veomavažan segment u strukturi upravljanja, koji je Zakon nazvao Međusektorskom koordinacionomgrupom, čine viši službenici svih ministarstava; Institut takođe učestvuje u radu ove grupe i imaćeulogu sekretarijata.

Što se tiče podataka i pokazatelja, Zakon nalaže da se za sve oblasti razviju rodni pokazatelji i rodnorazvrstane statistike. Očekuje se da Vlada odobri format i sadržaj izvještaja o evaluaciji uticaja, koji jenazvan „rodni test”.

Španija

Iako u Španiji postoji određena zakonska osnova za izradu rodnih budžeta, ona još uvijek nije do-voljno razvijena. Član 15 Ustava iz 2007. godine (3/2007), koji se odnosi na efektivne mjere rodneravnopravnosti propisuje da će Vlada aktivno da integriše princip ravnopravnosti u usvajanje i imple-mentaciju svog zakonskog okvira, u definisanje budžeta za javne politike u svim sferama, kao i uprovođenje svih svojih aktivnosti u cjelini. Naredba iz aprila 2007. godine, koja propisuje pravila zaizradu državnog budžeta za 2008. godinu, utvrđuje da funkcije odbora za analizu programa obu-hvataju „analizu uticaja programa javne potrošnje u oblasti rodne ravnopravnosti”. Međutim, potre-bna je mnogo eksplicitnija zakonska osnova da se ovo u potpunosti i provede.

Najviše je postignuto kada je Savjet ministara u martu 2005. godine odobrio Plan za rodnu ravno-pravnost (Naredba APU/526/2005). Među mjerama koje su usvojene ovom naredbom je i određenibroj mjera koje se odnose na statističke i informacione sisteme, pomoću kojih bi se podržala primjenapolitika rodne ravnopravnosti u oblasti fiskalne i budžetske politike. Odredba precizira nove, rodnorazvrstane pokazatelje za budžetske programe, pregled i primjenu rodne komponente u standardi-zovanim modelima samoocjene za poreze, naknade i troškove javnih usluga, i ono što je veoma važno,pregled statistika pomoću kojih će se utvrditi koji pokazatelji bi trebo da budu rodno razvrstani.

U Španiji, iako pozicija trenutno važeće zakonske regulative nije dovoljno snažna, postoje veomaznačajne odredbe koje se odnose na podatke. Na preporuku Ženskog instituta, Komisije za statistikukoju je uspostavilo Ministarstvo za socijalna pitanja, rodna perspektiva je dobila prioritetno mjesto,a u procesu je dala doprinos podizanju svijesti o ovoj temi. Na osnovu ove inicijative, Opservatorijza praćenje rodne ravnopravnosti je odlučio da kreira novu statističku grupu čiji je zadatak da istražinačine na koje je potrebno mijenjati postojeće statistike, i to ne samo u smislu pukog rodnog razvrs-tavanja. Ovo predstavlja potencijalno veoma važan korak naprijed, kojim se priznaje kompleksnostsistema podataka za adekvatno otkrivanje rodnih dimenzija.



U Andaluziji, zakonski okvir donesen u decembru 2003. godine se odnosi na provođenjerodne procjene uticaja na sve zakone i propise. Što se tiče budžeta autonomne zajednice,zakon omogućuje uspostavljanje novog Odbora u sklopu Ministarstva privrede i finansija,

koje će raditi zajedno sa Ženskim institutom Andaluzije na pripremi procjene preliminarnognacrta budžeta. Odbor „će u ministarstvima promovisati i poticati pripremu preliminarnihnacrta u koje je ugrađena rodna perspektiva, kao i provođenje rodnih revizija u ministarstvi-ma, preduzećima i agencijama Autonomne vlade Andaluzije.” (Član 139. Zakona, 18/2003)

Povezivanje rodnog budžetiranja s procesima budžetske reforme

Vlade širom svijeta reformišu svoje budžetske procese, krećući se sve više u pravcu nekog oblikabudžetiranja zasnovanog na učinku (Sharp, 2003.). Kako se pregledaju sistemi i procesi, i kako se novi

podaci ugrađuju u nove modele, pojavljuje se i mogućnost za uključivanje rodnih pitanja. Kao što je naprijed već rečeno, Austrija ugrađuje rodno budžetiranje u svoj novi pristup budžetiranju koji sezasniva na učinku, koji će biti operativan do 2013. godine.

Grad Minhen predstavlja još jedan primjer u kojem su 2006. godine počele aktivnosti na traženjunačina na koje se podaci o uslugama mogu smisleno povezati s planiranjem budžeta. Ovo se svedešava u kontekstu nove reforme javne uprave i novog sistema vođenja opštinskog knjigovodstva.Postoji izražena volja da rodni mejnstriming i rodno budžetiranje postanu sastavni dio procesa odsamog početka. Programi obuke koji se trenutno odvijaju se fokusiraju na analizu ciljne grupe, eva-luaciju i tumačenje statističkih podataka i rezultata istraživanja, kao i definisanje pokazatelja izvršenja.Rodno pitanje, će biti obrađivano u svim ovim oblastima.

U svom dokumentu, Budžetiranje za jednakost, Rhonda Sharp istražuje mogućnosti za rodnobudžetiranje u sklopu okvira budžetiranja zasnovanog na učinku (vidjeti opširnije na stranici 35).

Vježbe izračunavanja troškova

Vježbe izračunavanja troškova predstavljaju koristan instrument kod pripreme budžeta, a takođe iprilikom utvrđivanja da li su budžetska sredstva adekvatno raspodijeljena, na način koji obezbjeđujeostvarivanje ciljeva pojedinih budžetskih linija. Postoji više načina na koje se može osmisliti ovaj instru-ment. Na primjer, ako znamo da je X broj lica koja su dobila uslugu kroz određenu budžetsku liniju,i ako je broj stanovnika porastao za Y%, a troškovi usluga su se povećali za Z%, onda se relativno

jednostavnim postupkom može utvrditi šta je potrebno da se budžetira kako bi se usluga mogla idalje pružati.

Rodno budžetiranje u okviru budžetiranja ulaznih i izlaznih veličina (Sharp, 2003)

Motivisane razmišljanjima o transparentnosti i efikasnosti, sve veći broj zemalja se okreće u pravcubudžetiranja orijentisanog na učinak. Ovaj trend, različit od budžetiranja po budžetskim linijama, jerezultirao određenim brojem varijacija, uključujući budžetiranje zasnovano na aktivnostima, program-sko budžetiranje, budžetiranje ulaznih i izlaznih veličina. Uopšteno rečeno, pristup podrazumijevaugrađivanje informacija o izvršenju/učinku u budžetski proces, čime se nastoji uticati na budžetskeodluke.

Slijedeći dijagram ilustruje način na koji su kriterijumi izvršenja „3E” primjenjeni u konvencionalnomokviru budžetiranja ulaznih i izlaznih veličina.

• ulazi se mjere u skladu s pitanjima koja se odnose na ekonomiju,



• izlazi se mjere u skladu s njihovom ekasnošću, i

• učinak / rezultati se mjere u odnosu na njihovu efektivnost.

U dokumentu Budžetiranje za jednakost Sharp istražuje potencijal ovog okvira za uvođenje rodnogbudžetiranja i ukazuje na tri dimenzije zadatka:

• uključivanje rodno razvrstanih mjera ulaza, izlaza i rezultata,

• dodavanje jednakosti kao pokazatelja učinka – što je četvrti element pridodan postojećim pita-njima ekonomičnosti, efikasnosti i efektivnosti,

• radikalnu kritiku konvencionalnog budžetiranja ulaznih i izlaznih veličina, kako bi se omogućiloda pokazatelji učinka prate napredovanje u pravcu rodne ravnopravnosti.

Dodavanje četvrtog elementa, ravnopravnosti, predstavlja određene izazove, i to posebno zato što jemjerenje postojećih „3E” urađeno pomoću funkcije odnosa, to jest ekonomičnost ulaza se odnosi naminimalne troškove; efikasnost se odnosi na odnos ulaznih i izlaznih veličina; a efektivnost se odno-si na odnose izlaznih veličina i rezultata. U svakom slučaju Sharp prikazuje konkretne primjere kakopokazatelji ravnopravnosti mogu da se dodaju u sve tri faze budžetske aktivnosti.

Primjena vježbe izračunavanja troškova u kontekstu rješavanja pitanja ravnopravnosti zahtijevakompleksniji analitički okvir. Na primjer, razmatranje troškova adekvatnog rješavanja pitanja nasi-lja u porodici, obezbjeđivanja korisnosti usluga skrininga na maligna oboljenja kod muškaraca,obezbjeđivanja dostupnog obrazovanja za sve – sve ove vježbe izračunavanja troškova zahtijevaju

širi opseg informacija. U kontekstu međunarodnih razvojnih aktivnosti, primjeri uključuju aktivnostiprovedene na izračunavanju troškova sprovođenja milenijumskih razvojnih ciljeva, pružanja uslugagrupama izloženim riziku od HIV-a i AIDS-a, kao i rješavanje potreba raseljene populacije.

U Evropi, vježbe izračunavanja troškova su usvojile grupe civilnog društva, a rezultati se koriste kaoinstrumenti u javnom zagovaranju. Vrlo često, izračunavanja troškova predstavljaju osnovu tradicio-nalnog odgovora za budžet koji su sačinile socijalne partnerske organizacije i druge grupe civilnogdruštva. Standardizovanje i koreliranje vrsta informacija koje koriste različite interesne grupe se možepokazati kao priličan izazov. Korišćenje širine stručnosti je veoma važno da bi se uspostavio kredibilitetkod državnih službi.

Uspostavljanje izjave o budžetu za žene

Izjave o budžetu za žene koje su izrađene na različitim nivoima vlasti u Australiji u toku 1980-ih i1990-ih predstavljaju prve provedene inicijative za rodno budžetiranje. Od tad je ovaj model korišćeni u drugim zemljama. U Francuskoj, le Jaune budgétaire je uveden 2000. godine kao prilog godišnjembudžetu koji predstavlja analizu uticaja budžeta na muškarce i žene, a u Belgiji novi zakonski okvir



predviđa „obrazloženje rodnog aspekta” koje predstavlja oblik ženske budžetske izjave. Način na kojise pripremaju nacrti ovih izjava, kao i stepen ugrađenih detalja i korišćenih izvora podataka variraju.

Državna ministarstva imaju odgovornost da obezbijede informacije na sektorskom nivou. Ovo jeprilika za državna ministarstva da strateški preispitaju svoj kapacitet i aktivnosti u pravcu postizanjarodne odgovornosti u cijelom sistemu. Uključivanje podređenih agencija u razvijanje izjave o uticajuomogućuje dobijanje preciznije slike izlaznih veličina i rezultata; ovim se takođe ohrabruje i olakšavauključenost cijelog sistema.

Instrument br. 4 u grupi instrumenata Sekretarijata Komonvelta (vidjeti opširnije na stranicama20 i 21) identifikuje rodno relevantne kategorije koje bi trebalo da budu uvijek dostupne u rele-vantnim budžetskim linijama pojedinačnih ministarstava. Izvještaji koji se upućuju prema Ujedinjenimnacijama, o napretku ostvarenom prema Pekinškoj platformi za akciju, redovno navode sve državneakti-vnosti koje su usmjerene prema ženama. Identifikovanje izvora finansiranj

Documents

Rodno budzetiranje RSrpska