1Sebze Yetiştiriciliği

SEBZE YETİŞTİRİCİLİĞİ

1.SEBZELERİN SINIFLANDIRILMASIKültüre alınmış sebzelerin incelenmesinde değişik sınıflandırma şekilleri mevcuttur.Bunlar:

» Yetişme mevsimine göre» Kültürlerine göre (Yetişme sistemlerine göre)» Yenilen kısımlarına göre» Botanik özelliklerine göre

1.1. Sebzelerin Kültürlerine (Yetişme Sistemlerine) Göre Sınıflandırılması Bu sınıflandırma sisteminde sebzelerin yetişme döneminde uygulanan değişik işlemler esas alınmaktadır. Tohum ekiminden sonra bitki gelişim dönemi ve hasat dönemine kadar yapılan işlemleri aynı olan sebzeler genelde aynı grupta toplanmaktadır.

Kültürlerine göre sebzeler aşağıdaki gibi sınıflandırılmıştır:

SoğangillerAmaryllidaceae

Soğan, sarımsak, pırasa

PatlıcangillerSolanaceae

Domates, biber, patlıcan, patates

KabakgillerCucurbitaceae

Hıyar, kavun, karpuz, kabak

LahanagillerCruciferae

Lahana, karnabahar, brokoli, turp, şalgam, roka,tere,brüksel lahanası

BaklagillerLeguminoceae

Bezelye, bakla,fasulye,börülce

Bahçıvanlık Rehberi2

1.2. Sebzelerin Yenilen Kısımlarına Göre Sınıflandırılması

Bu sınıflandırma sisteminde de sebzeler değerlendirilen kısımlarına göre sınıflandırılmaktadır.

Yumruları yenen sebzeler Soğan, sarımsak, pırasa

Soğan ve sürgünleri yenen sebzeler Pırasa, taze soğan, taze sarımsak

Kuru soğanları yenen sebzeler Soğan, sarımsak

Yaprakları yenen sebzeler Marul,lahana,ıspanak,pazı, semizotu

Meyveleri yenen sebzelerDomates,biber,patlıcan,hıyar, kabak,ka-vun,karpuz

Kuru ve taze tohumları yenensebzeler

İç bakla, iç bezelye,kurufasulye, barbunya

Çiçek ve çiçek tablası yenen sebzeler Karnabahar, enginar,bamya

Kokulu otlar Maydanoz, dereotu, nane, tere, roka

1.3. Yetişme Mevsimine Göre Sınıflandırılması

Bu sınıflandırma sisteminde sebzelerin soğuk koşullara dayanma özelliği esas alınmaktadır.

1.3.1. Serin iklim sebzeleriBezelye, pazı, ıspanak, lahana, sarımsak, kırmızı pancar, soğan, kereviz, turp, brokoli, tere, bakla, maydanoz, brüksel lahanası, marul, enginar, pırasa, havuç.

Serin iklim sebzeleri, Aylık ortalama sıcaklık 15-18 °C’ de en iyi gelişim gösterirler. En yüksek çimlenme sıcaklığı 21–26 °C, en düşük çimlenme sıcaklığı ise 3–10°C arasında değişmektedir.

1.3.2. Sıcak İklim SebzeleriBiber, bamya, domates, fasülye, hıyar, kavun, karpuz, kabak, patlıcan, mısır, patates.

Sıcak iklim sebzeleri, aylık ortalama sıcaklık; 25-30 °C ‘ de en iyi gelişimi gösterirler. En yüksek çimlenme sıcaklığı 35-36 °C, en düşük çimlenme sıcaklığı ise 9-10 °C arasında değişmektedir.

3Sebze Yetiştiriciliği

BİBER YETİŞTİRİCİLİĞİ

2.1. İklim İsteğiBiber ılık ve sıcak mevsim sebzesidir. Soğuklara karşı çok hassastır.Yetiştirme devrelerinde sıcaklık sıfırın altında 2-3 dereceye düştüğünde tamamen ölür.Bu nedenle yastıklarda yetiştirilen fidelerin açıktaki yerlerine dikimi ilkbaharda don tehlikesi tamamen kalktıktan ve toprak ile hava sıcaklık şartları uygun hal alınca yapılmalıdır.Biber bitkisinde hava sıcaklığı 15 derecenin altına ve 32 derecenin üzerine çıktığında alınan verim düşmektedir.

Biberlerde iyi bir gelişme ve yüksek verim oldukça derin,geçirgen,su tutma kabiliyeti yerinde,besin ve organik maddece zengin bahçe toprağı denilen tınlı topraklardan en iyi sonuç alınmaktadır.Erken verim almak için yapılan yetiştirmelerde takviye edilmiş kumlu topraklar ve özellikle kumlu-tınlı topraklar üzerinde durulmalıdır.Buna karşın geç olmakla beraber bol ürün alınmak istenirse kumlu-killi topraklar tercih edilmelidir. Biberler pH 6.0-6.5 toprak reaksiyonunda en iyi neticeyi verir.

2.3. EkimTohum ekimi mart ayı ortalarında yapılmalıdır. 8-10 günde çimlenme görülür. Fideler 3-4 yaprak olduktan sonra tüplere şaşırtılabilir. Mayıs ayının ortalarında esas dikim yerlerine dikilir. Sıra arası mesafe, 60- 70 cm, sıra üzeri mesafe, 30-40 cm olmalıdır.

Bahçıvanlık Rehberi4

2.4. Dikim

Dikim esnasında fideler çapa ile açılan yeterli büyüklükteki çukura yerleştirilir ve çukurun boş

kısımları toprakla doldurularak hafifçe bastırılır. Açılan bu çukurlar karık sırtlarında olmalıdır.

Dikimden hemen sonra can suyu verilmelidir.

2.5. Bakım» Gübreleme :Toprak hazırlığı sırasında

yanmış ahır gübresi verilir.

» Sulama: Biber sulamasına dikimden 10-15

gün sonra başlanmalı,ilk meyve görülünceye

kadar fazla sulamadan kaçınılmalıdır.

» İlk meyve görüldükten sonra birer haftalık

aralıklarla sulamaya devam edilmelidir.

» Sulama anında suyu karık sırtlarına ve kök boğazına yükseltmemek gerekir.

Biber bitkisi hava nemini ve suyu sevmesine rağmen kökleri suya hassastır.Fazla su kök boğaz

çürüklüğüne neden olduğu gibi yetersiz suda çiçek silkelemesine ve meyvelerin küçük kalmasına

neden olur. Yüksek sıcaklık acı biberlerde acılığı artıran bir faktördür. Biber sıcaklık ve ışık yanında

nemden de hoşlanan bir bitkidir.Hava neminin düşük olduğu yerlerde iyi gelişmez.Hava neminin

%6o-65 civarında olması gerekir.

2.6. ÇapalamaGenellikle dikimden bir hafta sonra ot alma ve sıralar arasındaki toprağı gevşetmek amacıyla birinci

çapa yapılmalı, haziran başında boğaz doldurma ile birlikte ikinci çapa yapılmalıdır. Devam eden

günlerde bir defa daha olmak üzere toplam üç çapa yapılmalıdır.

2.7. Kültürel ÖnlemlerBiber yetiştiriciliğinde kültürel önlemler büyük önem taşır. Bu nedenle;

» Göllenmeyi önlemek için tesviye iyi olmalıdır.

» Fideler sağlıklı olmalıdır.

» Dikim karık sırtına yapılmalıdır.

» Karık boyu kısa olmalıdır.

» Ağır topraklarda yetiştiricilik yapılmamalıdır.

» Sulama yavaş ve az su ile yapılmalıdır.

» Hasta bitkiler imha edilmelidir.

5Sebze Yetiştiriciliği

DOMATES YETİŞTİRİCİLİĞİ

Domates ılık ve sıcak iklim sebzesidir. Soğuklardan çok zarar görür. Sıcaklık eksi 2-3 C ye düştüğünde bitki tamamen ölebilir. Gereğinden fazla sıcaklık ve nem ise bitkide hastalıkların ortaya çıkmasına neden olabilir. Sıcak ve kuru rüzgarlarda, fazla miktarlarda çiçek dökülmesine sebep olabilir.

3.1. SıcaklıkDomateslerde normal bir gelişmenin meydana gelebilmesi için, sıcaklığın en az 16-19°C’ lerde olması gerekir. Sıcaklık 13°C’ nin altına düştüğünde olgunlaşmanın geciktiği ve ürün miktarının çok azaldığı tespit edilmiştir. Domates çiçek tozları 10°C ve daha yukarı derecelerde en iyi olarak 27°C civarında istenilen şekilde döllenme yapabilmektedir. Yüksek sıcaklıklarda bitki döllenme yeteneğini ve gelişmesini kaybetmektedir.

3.2. Toprak İsteğiDerin, geçirgen su tutma kabiliyeti iyi humus ve besin maddelerince zengin tınlı toprakları sever.Kumlu-tınlı topraklarda erken ürün verir. Çorağa oldukça dayanıklıdır. En uygun toprak reaksiyonu ph 6,5 civarındadır.

3.3. Ekim NöbetiKışlık sebzelerden sonra domates ekilebilir. Aynı alanda art arda domates veya aynı familyadan olan biber ve patlıcanın yetiştiriciliği yapılmamalıdır. Bunların üst üste tarımı yapılması halinde, aynı kök bölgesindeki aynı besin maddelerini tüketecekleri için toprağın zayıf düşmesine neden olurlar. Ayrıca hastalık ve zararlıların artmasına yol açarlar. Domates dikilen yere en az 5 yıl domates dikilmemelidir.3-5 yıllık münavebe programı yapılmalıdır. Ekim nöbetine girebilecek bitkiler hıyar, baklagiller, lahanagiller, havuç, ıspanak gibi bitkilerdir.

3.4. Toprak HazırlığıDomates bitkisi derin köklü bir bitki olduğu için toprağın derin sürülmesi gerekir. Sürümle birlikte dekara 2-4 ton yanmış ahır gübresi atmak faydalı olur. Sonra kesekler kırılıp tırmıkla düzeltilerek toprak dikime hazır hale getirilir.

3.5. Ekim ve DikimTohumlar kasalara ekilir ve çimlendirilir. Fideler 5-6 yaprak olunca yerlerine şaşırtılabilir. Dikimden sonra can suyu mutlaka verilmelidir. Dikimden 3-4 gün sonra tutmayan fideler yenilenir. Fide dikimi ilkbahar don tehlikesinin tamamen kalktığı zaman yapılmalıdır. Tarlaya dikimde çiçek açmış veya meyve tutmuş domates fideleri dikilmemelidir. Bu gibi fidelerin gelişmeleri yavaş olup, bodur kalır ve verimleri düşüktür. Dikim akşama doğru yapılmalıdır. Fideler güneş altında bekletilmemelidir. Domates yetiştiriciliğinde sıra arası ve sıra üzeri aralıkları, çeşidin sırık veya yer(oturak)çeşidi olmasına göre değişir. Sırık çeşitlerde sıra arası 60-80 cm, sıra üzeri 50-60 cm,yer çeşitlerinde sıra arası 100-120cm,sıra üzeri 40¬-50cm’dir.

Bahçıvanlık Rehberi6

3.6. SulamaSulama yapılırken suyun bitkinin yapraklarına değmemesine özen gösterilmeli yoksa yapraklar çamurlanır ve hastalığa yakalanması kolaylaşır. Domates yetiştiriciliğinde bitkiler üzerinde ilk meyveler görülünceye kadar fazla sulamadan kaçınmalıdır. Bu devreye kadar çapa yapılır. İlk meyveler görüldükten sonra sulama önem kazanır. Mevcut şartlara göre uygun periyotlarla yeteri kadar sulama yapılmalıdır. Hasat başladıktan sonra pratik olarak her toplamadan sonra su verilmelidir.

3.7. BakımFideler esas yerlerinde gelişmeye başladığı andan itibaren yaklaşık 2 hafta sonra çapa yapılır. Birinci çapadan 2 hafta sonra ikinci çapa yapılır. Yabancı otlar yok edilir. Kaymak tabakası kırılır ve toprağı havalandırmak topraktaki rutubeti korumak amacıyla sıra aralarında birkaç defa çapa yapmak çok faydalıdır. Çapalama sırasında boğaz doldurma işlemi de yapılır.

3.8. Koltuk AlmaGövde ile yan dalların birleştiği yerde oluşan sürgünlerin alınmasına koltuk alma denir. İlk koltuk alma bitkilere herek verildiğinde başlar ve gerektikçe tekrarlanır.

Koltuk Almanın Yararları:

» Olgunlaşma daha erken başlar.» Az sayıda fakat daha iri ve daha düzgün meyveler elde edilir.

7Sebze Yetiştiriciliği

HIYAR YETİŞTİRİCİLİĞİ

Hıyar kabakgiller familyasından olup, bir senelik ve sarılıcı karakterde bir kültür sebzesidir. Soğuklara karşı çok hassastır. Sıcaklık sıfırın altına düştüğünde hemen etkilenir. Hıyar tohumlarının çimlenebilmesi için toprak sıcaklığının en az 11C olması gerekir. Sıcaklık yükseldikçe çimlenme hızı da artar.

4.1. Toprak İsteğiHıyar birçok toprak tiplerinde yetişmekle beraber derin, su tutma kabiliyeti yüksek, organik madde ve diğer bitki besin maddelerince zengin tınlı ve kumlu tınlı toprakları sever. Yüksek tuz seviyesine çok hassas olduğundan toprağın drenajı iyi ve eriyebilir tuz seviyesi düşük olmalıdır.

4.2. Yetiştirme Tekniği Hıyar tohumlarını 2 şekilde ekmek mümkündür: » Saksılara ekilerek burada yetişen fidelerin esas yerlerine dikilmesi yöntemi.» Tohumların doğrudan doğruya esas yerlerine ekilmesi yöntemi.

4.3. Ekim NöbetiHıyar köklerinin toprakta genellikle ilk 20-25 cm derinlikte gelişmesinden dolayı her yıl arka arkaya aynı yerde yetiştirilmesi toprağın bu derinliğini bitki besin maddelerince fakirleştirir ve toprağın yorulmasına neden olur. Buna fırsat vermemek için değişik kök sistemine sahip bitkilere münavebede yer vermek gerekir. Derin toprak tabakalarından faydalanabilen kavun, karpuz ve domates gibi sebzeler ile yine kökleri derine inebilen pamuk gibi bitkiler münavebede diğer ürün olarak yetiştirilebilir.

Bahçıvanlık Rehberi8

4.4. Toprak Hazırlığı Hıyar köklerinin rahat gelişebilmesi için toprağın iyi havalandırılmış olması gerekir. Toprak tavında iken işlenmelidir. Ayrıca keseklerin ufalanması ve toprak yüzeyinde bulunan bitki artıklarının temizlenmesi için tırmıklama yapılır.

4.5. SulamaGenel bir kural olarak suya çok duyarlı olması sebebiyle diplerinin daima nemli bulundurulması gereken sebzelerden biridir. Böylece hem bitkinin iyi gelişmesi sağlanır hem de özellikle susuzluktan ileri gelen acılaşmaya fırsat verilmemiş olur.Hıyarın sulama yönünden en kritik dönemi meyve bağlama dönemidir.

Fideler dikildikten sonra ilk verilen can suyundan ilk meyveler görülünceye kadarki dönemde çok olmamak koşuluyla 1-2 su verilebilir. Bu dönemde fazla su verilmesi yaprakların sararmasına neden olur. Bitki meyve bağladıktan sonra su büyük önem taşır ve mümkünse 3-4 günde bir sulama yapılmalıdır. Hıyarın su isteği kolay anlaşılır.

Özellikle sabah ve akşamları hıyarın iri yapraklarında anormal bir pörsüme ve aşağı sarkma görülür. Ayrıca gövde ve yapraklarda tüylülüğün artması ve yaprakların küçülmesi su eksikliğini belirtir. Bu durumda hemen sulama yapılmalı mümkünse sabah erken veya akşam üstü saatleri tercih edilmelidir.

4.6. BakımÇapalama ile havalanması, gevşetilmesi, toprak suyunu tüketen yabancı otların: temizlenmesi ve çatlakların kapatılması ile toprak nemi korunmaktadır. Bitki boyu 8-10 cm olunca ilk çapa yapılmalı, bitkinin gelişimine göre 2-3 hafta arayla birkaç defa çapa yapılmalıdır. Ayrıca hıyar kökleri fazla derine inmediğinden çapalama yaparken dikkatli olunmalıdır. Çapalama işine bitkiler bulundukları yeri tamamen örtünceye kadar devam edilmeli bundan sonra yabancı otlar görüldüğü takdirde elle çekilerek temizlenmelidir. İkinci çapa ile birlikte bitkilerin daha geniş bir kök sistemi oluşturmaları ve kuvvetli gelişme gösterip iyi ürün verebilmeleri için hafifçe boğaz doldurması yapılmalıdır.

1. veya en geç 2. çapa esnasında her ekim yerinde en kuvvetli bir bitki bırakılarak diğerleri seyreltilmelidir. Çapalama esnasında hıyarın gövde ve dallarına basıldığında iletken doku zedeleneceğinden meyveler kendilerine gerekli olan suyu normal olarak alamayacaklar ve böylece gelişmeleri aksayarak acılaşma meydana gelecektir. Bunun için gelişme döneminde ve hasat zamanında bitkiler arasında gelişigüzel dolaşılmamalıdır.

9Sebze Yetiştiriciliği

BROKOLİ YETİŞTİRİCİLİĞİ

Brokoli yeşil renkli olgunlaşmamış çiçek taslakları ile kalın ve etli çiçek sapları yenilen bir sebze türü olup, lahana, karnabahar, brüksel lahanası ile aynı familyada yer alır.

Brokoli karnabahara oldukça benzemektedir. Karnabaharla arasındaki esas farklılık her iki sebzede yenen kısım olan olgunlaşmamış çiçek taslaklarının karnabaharda beyaz olmasına karşılık brokolide grimsi veya mavimsi yeşil renktedir. Ayrıca karnabahardan farklı olarak brokolide kalın etli çiçek sapları da yeme değerine sahiptir. Brokolide dallanma çok sayıda olup, çiçeklenme bu dalların ucunda meydana gelir. Ortadaki esas baş gelişip kesildikten sonra yan dallardan ikinci derecedeki çiçek taslakları oluşmaya başlar. Bu çiçek taslakları ana taslaktan daha küçüktür.

5.1. SıcaklıkBrokoli serin iklim sebzesi olup toprak ve iklim istekleri bakımından daha az seçicidir. Brokolinin yetiştirilmesi için en uygun hava sıcaklığı 15-17°C olup en fazla 24°C’ ye dayanır. Sıcak havalarda sürgünlerdeki çiçek tomurcukları hem normal gelişme göstermez, hem de gevşek yapılı olur.

5.2. Toprak İstekleriBrokolinin yetiştiği toprakların drenajı iyi olmalıdır. Kumludan killi-tınlı ya kadar değişen topraklarda yetişir. Toprak hazırlığı sırasında gübresi verilebilir.

5.3. Yetiştiriciliği

Brokoli yetiştirilecek topraklarda münavebeye dikkat etmek ve en az 3 yıl aynı tarlaya lahanagillerden

bir sebzenin o toprakta yetiştirilmemiş olmasına dikkat etmek gerekir. Toprak yüzeyinin altında

oluşan sıkıştırılmış sert tabakanın derin sürüm yapılarak kırılması gerekir. Sonbaharda ahır gübresi

verilerek sürüm yapılmalıdır.

Bahçıvanlık Rehberi10

5.4. Hasat Brokolide hasat, çiçek tomurcukları açmadan önce yapılmalıdır.Şayet tomurcukları açmaya ve sarı çiçek parterleri görülmeye başlarsa aşırı olgunlaşmış ve pazar kalitesini kaybetmiş demektir. Ortadaki ana başın kesilmesi ile birlikte yan taraftaki sürgünler büyümeye devam ederek daha küçük başlar oluştururlar.

MARUL YETİŞTİRİCİLİĞİ

7.1. İklim İsteğiMarullar soğuğa dayanıklı, nemli hava koşullarına gereksinim duyan serin iklim sebzesidir. Vejetasyon süresi kısa olduğundan Türkiye’nin tüm bölgelerinde yetiştirilebilir. Yazları serin geçen bölgelerde yaz yetiştiriciliği de mümkündür.

7.2 Toprak İsteğiMarullar iyi drene edilmiş, humusça ve besin maddelerince zengin, tınlı kumlu veya kumlu tınlı toprakları sever. Marullar pH 5,5-7 olan topraklarda iyi yetişir.

7.3.EkimMarul tohumları doğrudan alana ekilebileceği gibi saksıya da ekim yapılabilir. Marul tohumlarının toprak sıcaklığı 4,4 0C ile 26,7 0C arasında çimlenirler, ortalama hava sıcaklığı 24 0C ‘de en iyi gelişimi gösterirler. Ekimden 6-10 gün sonra tohumlar çimlenir. Bitkiler 3-4 yapraklı olduğu zaman yastıklarda seyreltme yapılır.

11Sebze Yetiştiriciliği

7.4. DikimFideler 6-7 yaprak olunca tarlaya dikilirler. Fideler sıra arası mesafe 30-35 cm, sıra üzeri mesafe 25-30 cm olmak üzere dikilirler. Dikimden sonra bitkilere bol can suyu verilmelidir.

7.5. BakımDikimden sonra birkaç defa çapalama yapılır. Açık tarla yetiştiriciliğinde yağmurlama sulama yapılmalıdır. Yetişme mevsiminde fazla sulamadan kaçınılmalıdır. Fazla su kök çürüklüğüne neden olur. Hasada yakın dönemde fazla su ve gübreleme yapılmamalıdır. Marulların büyüme periyotları kısa olduğundan gübre istekleri fazladır. Marul yetiştiriciliğinde dekara 3-5 ton çiftlik gübresi verilir.

8. HAVUÇ YETİŞTİRİCİLİĞİ

8.1. İklim İsteğiHavuç, Apiaceae (Maydanozgiller) familyasından serin iklim sebzesidir. Özellikle çimlenme ve sonrasındaki erken dönemde soğuklara karşı dayanıklı olması nedeniyle serin bölgelerinde erken ilkbahar aylarında ılıman bölgelerde ise kış aylarında rahatça yetiştirilebilmektedir. En iyi gelişimlerini 16-18°C gösterirler. Minimum sıcaklık isteği 9°C, maksimum sıcaklık isteği ise 28°C’ dir.

8.2. Toprak İsteğiHavuç derin gevşek bünyeli geçirgen organik maddelerce zengin, uygun oranda kireç ihtiva eden kumlu-tınlı veya tınlı-kumlu topraklarda en iyi gelişimlerini gösterirler. Erken ürün almak için kumlu-tınlı topraklar tercih edilir. Havuçlar yüksek toprak asitine karşı oldukça hassastırlar, orta derecede tuza dayanıklıdır. En uygun toprak pH’sı 6,5–7,5 arasıdır. pH’ nın 5’ in altında olduğu topraklarda verim düşer.

Bahçıvanlık Rehberi12

8.3. EkimHavuç tohum ile doğrudan alana ekilerek yetiştirilir. Havuç ekilecek toprağın iyi işlenerek ekime hazırlanması gerekmektedir. Havuç tohumlarının küçük oluşu ve geç çimlenmesi nedeniyle toprak inceltilerek tohumun toprakla temasının tam olması sağlanmalıdır. Ekim derinliği 2.5-3 cm olmalı bir dekar alana 600-800 gr tohum atılmalıdır. Ekim serpme olmak üzere yapılabilir. Serpme ekim yapılacaksa tohumların bir araya düşmemesi için toprak veya kumla karıştırılarak ekimi yapılmalıdır. Üzerlerine 1-2 cm kadar harçlı toprak konularak kapatılmalı ve tokmak ile hafifçe bastırılmalıdır.

8.4. BakımÇimlenme tamamlandıktan ve bitkiler 2-3 gerçek yapraklı olduktan sonra sıra üzerinde seyreltme

yapılır. Ancak bu seyreltme döneminde tarlada uzaklaştırılacak bitkilerin köklerinin zarar vermemesine

özen gösterilmelidir. Seyreltme işleminden sonraki bakım işleri kaba otların elle alınması düzenli

sulama ve zararlı ile mücadele işlerinden oluşur

9. SOĞAN YETİŞTİRİCİLİĞİ

9.1.İklim İstekleri Soğan sıcağa karşı toleranslı bir sebze olmasına rağmen, iklimi serin olan yerlerde daha verimlidir. Bu

dönemde ortalama sıcaklık isteği 12-13 °C’dir. Soğan, baş bağlamaya başladıktan sonra daha yüksek

sıcaklığa ihtiyaç duyar. Bu dönemdeki sıcaklık isteği 18-20 °C olan soğanın başların olgunlaşması

aşamasında istemiş olduğu optimum sıcaklık 23-27 °C’ye yükselir. Başın gelişmesi için gerekli olan

diğer bir iklim faktörü gün uzunluğudur. Baş oluşumu aşamasında kısa gün çeşitleri 8-10, orta gün

çeşitleri 10-12 ve uzun gün çeşitleri ise 13-15 saat gün uzunluğu ister.

9.2. Toprak İsteği

Soğan; kumlu-killi ve humuslu topraklarda iyi yetişir. Ekilecek tarla, sonbaharda bir ya da iki defa

orta derinlikte sürülüp kesekli olarak bırakılmamalıdır. Soğan üretiminde çiftlik gübresi bir önceki

ürüne verilmelidir. Önerilen azotun yarısı ile fosfor ve potasyumun tamamı ekim öncesi 8-10 cm

derinliğe uygulanmalıdır. Kalan azot ise bitkinin 8-10 yapraklı olduğu dönemde verilmelidir.

9.3. Ekim ve DikimSoğan üretimi doğrudan tohum ekimi, arpacık (kıska, güğer) ile üretim ve fide ile üretimi şeklinde yapılabilir. Fide ile üretim pahalı olduğu için pek kullanılmaz. Tohumla doğrudan baş soğan üretiminde; kısa gün soğan çeşitleri için en uygun tohum ekim zamanı; 10 Eylül-10 Ekim tarihleridir. Orta gün ve uzun gün soğan çeşitlerinde tohum ekim zamanı ise Ocak-Mart aylarıdır. Tohum ekiminde mibzer kullanılmalıdır. Elle serpme yöntemi ile ekim yapıldığında birim alana gerekli olan tohum miktarı 1-1.5 kg iken pinomatik mibzer kullanımında ise 350-500 g’dır. Tohum ekim derinliği 1-1.5 cm olmalıdır. Ekim mesafeleri, sıra arası 15-20 cm ve sıra üzeri 5-8 cm bırakılmalıdır.

13Sebze Yetiştiriciliği

9.4. Bakım

Soğan yetiştirilecek arazi humus ve organik maddece fakir ise; dekara 3-4 ton çiftlik gübresi

sonbahar veya ilkbahar ayının başında atılmalıdır. Dikimden itibaren 1,5- 2 ay sonra toprak üstü

kısımları 10-15 cm boylanınca ilk çapa yapılır. Bitkilerin gelişimine göre birinci çapadan 2-4 hafta

sonra da ikinci çapa yapılmalıdır.

EKİM NÖBETİ YAPILMASININ AMAÇLARI

Bir üretim alanında sürekli aynı bitki türünün yetiştirilmesi tek bitki üretimi monokültür olarak tanımlanır.Üreticileri tek ürün yetiştirmeye yönelten nedenler

» Üretilen ürünün piyasa da yüksek fiyat bulması.» Tüketiciler tarafından sürekli talep edilen bir ürün olması.» Üretimi kolay olması.» Üreticinin üretimini bilmediği bitki türlerinin üretiminden kaçınılması gibi nedenler sayılabilir.

Tek ürün üretiminin zaman içerisinde yaratmış olduğu pek çok olumsuzluklar vardır. Bunlar, sürekli olarak toprağın belli derinliğindeki su ve besin maddesinin tüketilmesi, tüketilen besin maddesinin telafi edilmesini amaçlayan sentetik gübre kullanımı sonucunda bunların kalıntılarının su kaynakları

Bahçıvanlık Rehberi14

ile toprak kirliliğine neden olarak doğadaki yaşam zincirini olumsuz etkilemesidir. Ayrıca yetiştir-ilen türe ait hastalıkların etkinliğinin, zararlılarının yoğunluğunun artması ve bunların etkinliğini önlemek amacı ile aşırı miktarda zirai mücadele ilaçlarının kullanımı sonucunda doğada mevcut olan yararlı-zararlı böcek dengesinin ortadan kalkması,bu ilaçların toprakta ve üretilen ürün üze-rinde biriken kalıntıları sonucunda doğa insan sağlığının tehdit altında olması, toprak mikroor-ganizma yapısının bozulmasıyla toprak faunasının olumsuz etkilenmesidir. Organik tarım, ekolo-jik sistemde hatalı uygulamalar sonucu kaybolan doğal dengeyi yeniden kurmaya yönelik olarak, çevreye ve insana dost üretim sistemlerini içermekte olup, sentetik gübre ve zirai ilaç kullanımını yasaklamasının yanında, organik ve yeşil gübreleme, ekim nöbeti, toprak muhafazası, bitkinin direncini arttırma, parazit ve predatörlerden yaralanmayı ve bütün bu işlemlerin kapalı bir sistem içerisinde yürütülmesini amaçlayan üretim sistemidir (ilter ve Altındiğli,1998). Organik tarımda, hatalı uygulamalar sonucunda yapısı bozulan toprağın iyileştirilmesi ve içindeki mikroorganizmaların korunup beslenmesinin sallanması,toprağın tek yönlü sömürülmemesi önlenerek doğal verimliliğinin devam ettirilmesi ana ilkelerden birisidir. Bunu sağlamanın etkili yöntemlerinden bir tanesi ise,iyi planlanmış ekim nöbetlerinin uygulanmasıdır. Sebze yetiştiriciliğinde ekim nöbeti uygulaması,ticari ve ev bahçesi üretimlerinde uzun süreli başarı elde edilmesi için gereklidir. Bir üretim alanında ekim nöbeti izlenmediğinde toprak verimliliğini olumsuz yönde etkileyen faktörler şunlardır.

» Toprak kökenli hastalık etmenlerinin etkenliğinin artması.» Nematodların daha aktif hale geçmesi ve popülasyonlarının artması.» Topraktaki organik madde miktarının sürekli olarak azalması.» Kullanılan sentetik bitki besin maddesi ve zirai mücadele ilaçlarının toksik etki yapan kalıntılarının artma olasılığının yüksek olması.» Toprakta bulunan temel mineral elementlerin dengesinin bozulması.

Ekim nöbetinde ana prensip;aynı familyaya ait olan sebze türlerinin tek ürün yetiştiriciliği (monokültür) zihniyeti ile arka arkaya üretilmemesidir. Bunun ana nedeni, aynı familyaya ait türler topraktan aynı besin maddelerini alarak beslenirler ve toprak verimliliğinin azalmasına neden olurlar. Ayrıca aynı familyaya ait sebze türleri,aynı hastalık ve zararlılara hassas olurlar. Toprak kökenli bir çok hastalığın etkinliği aynı familyadan bitki türleri yetiştirilmeye devam edilirse art-maktadır.Bunun önüne zamanı esas alan ekim nöbetiyle geçmek mümkündür. Ekim nöbeti progra-mına yeşil gübreleme amaçlı bitkiler de alınmalıdır .Baklagil bitkilerinin, havanın serbest azotunu toprağa başlamasının yanında başka yararları da vardır.Toprağın organik maddesini arttırırlar, topra-ğın fazla kurumasını önleyerek,toprak yapısının korunmasını sağlar. Toprakta Ca,K,Mg gibi katyon-ların yıkanarak uzaklaşmasını önler,erozyonun kontrol altına alınmasında yardımcı olur,toprak yapı-sının iyileşmesine katkıda bulunur. Yabancı ot hastalık ve zararlılarla mücadelede faydalıdır. Ayrıca ekim nöbetine konulacak sebze türü seçerken,bitkilerin derin veya yüzlek köklü olma özellikleri de dikkate alınmalıdır.

15Sebze Yetiştiriciliği

not

Bahçıvanlık Rehberi16

KAYNAKÇA:

» Beşirli, G.2003.Organik Sebze Üretimi, Atatürk Bahçe Kültürleri Merkez Araştırma Enstitüsü- Yalova» lter, E.; Altındişli, A. 1998 Ekolojik (organik) Tarım, Ekolojik Tarım Organizasyonu Derneği Bornova-İzmir» Karagül, S.Hıyar Yetiştiriciliği, Alata Bahçe Kültürleri Araştırma Enstitüsü-Mersin» Sönmez, i.2002. Domates Yetiştiriciliği, Atatürk Bahçe Kültürleri Araştırma Enstitüsü-Yalova» Sürmeli, N.2002. Biber Yetiştiriciliği, Atatürk Bahçe Kültürleri Araştırma Enstitüsü-Yalova» Sürmeli, N.2002. Brokkoli Yetiştiriciliği, Atatürk Bahçe Kültürleri Araştırma Enstitüsü-Yalova