Tema:

Predmet:

Student: Bajramović Nedret

Br.Indexa: II-459/11

Odsjek: Proizvodno mašinstvo

Predmetni nastavnik: Dr.sc.Alan

JU UNIVERZITET U TUZLI

MAŠINSKI FAKULTET

PROIZVODNO MAŠINSTVO

SEMINARSKI RAD

Tema: Spajanje užadi

Predmet: Transportni sistemi I

Bajramović Nedret

Proizvodno mašinstvo

: Dr.sc.Alan Topčić vanr. prof.

JU UNIVERZITET U TUZLI

MAŠINSKI FAKULTET

PROIZVODNO MAŠINSTVO

2

SADRŽAJ

UVOD ............................................................................................................................ 4

1. STEZALJKE ...................................................................................................... 5

1.1 Montaža stezaljki .............................................................................................. 7

1.2 Inspekcija užadi sa stezaljkama ........................................................................ 8

2. ČAHURE SA KLINOM .................................................................................... 9

2.1 Asimetrične čahure sa klinom .......................................................................... 9

2.1.1 Montaža asimetričnih čahura sa klinom .................................................... 9

2.1.2 Inspekcija užadi sa asimetričnim čahurama .............................................. 11

2.2 Simetrične čahure sa klinom ........................................................................... 12

2.2.1 Montaža i inspekcija simetričnih čahura sa klinom .................................. 12

3. PLETENICE ..................................................................................................... 13

3.1 Izrada pletenice ............................................................................................... 13

3.2 Inspekcija pletenice ........................................................................................ 14

4. ALUMINIJSKE SPOJNICE ........................................................................... 15

4.1 Montaža aluminijskih spojnica ....................................................................... 15

4.2 Inspekcija aluminijskih spojnica .................................................................... 17

5. ČAHURE ZA UPREŠAVANJE ...................................................................... 18

5.1 Montaža (izrada) čahure za uprešavanje......................................................... 18

6. ČAHURE ZA ZALJEVANJE ......................................................................... 21

6.1 Montaža (izrada) čahura za zaljevanje ........................................................... 23

7. ZAKLJUČAK ................................................................................................... 26

8. LITERATURA ................................................................................................. 26

3

POPIS SLIKA

Slika 1. Vrste užetnih veza .............................................................................................. 4

Slika 2. Užetna veza pomoću stezaljki ............................................................................ 5

Slika 3. Stezaljka prema DIN 1142 ................................................................................. 5

Slika 4. Tok sile u užetnoj vezi sa stezaljkama ............................................................... 6

Slika 5. Primjeri nepravilno izvedene veze sa stezaljkama ............................................ 7

Slika 6. Momenti zatezanja za stezaljke ......................................................................... 8

Slika 7. Asimetrična čahura sa klinom ........................................................................... 9

Slika 8. Nepouzdana veza živog sa mrtvim užetom ...................................................... 10

Slika 9. Zaglavljivanje mrtvog užeta sa dodatnim komadom užeta .............................. 10

Slika 10. Ispravno i neispravno montirana asimetrična čahura .................................. 11

Slika 11. Simetrična čahura sa klinom ......................................................................... 12

Slika 12. Postupak izrade pletenice .............................................................................. 13

Slika 13. Uglavljivanje pljosnatog klina ...................................................................... 14

Slika 14. Aluminijska spojnica ..................................................................................... 15

Slika 15. Oblici aluminijskih spojnica .......................................................................... 16

Slika 16. Primjeri mehaničkih oštećenja i lomova aluminijske spojnice ..................... 17

Slika 17. Korodirana aluminijska spojnica .................................................................. 17

Slika 18. Čahura za uprešavanje .................................................................................. 18

Slika 19. Oblici čahura za uprešavanje ........................................................................ 19

Slika 20. Prešanje čahure na presi ............................................................................... 19

Slika 21. Sukcesivno pritiskanje kratkih zona užetne veze ........................................... 20

Slika 22. Poprečni presjek čahure za zaljevanje .......................................................... 21

Slika 23. Otvorena čahura za zaljevanje ...................................................................... 22

Slika 24. Zatvorena čahura za zaljevanje ..................................................................... 22

Slika 25. Greška na čahuri za zaljevanje ..................................................................... 24

Slika 26. Žičana metla .................................................................................................. 24

Slika 27. Čahura sa spojnicom ..................................................................................... 25

Slika 28. Presjek čahure sa oštećenim užetom ............................................................. 25

Slika 29. Čahura sa spojnicom na bubnjevima ............................................................ 25

4

UVOD

Uže je jedan veoma koristan alat.Užad su visoko opterećeni dijelovi mašinskih

konstrukcija i opterećenje se u užad unosi posredstvom spojnica (priključaka) na njihovim

krajevima.Od spojnice se zahtijeva da ispunjava sljedeće uslove: veza mora biti u mogućnosti

da prenese velika statička i dinamička opterećenja i eventualno moći izdržati visoke

temperature.Isto tako mora biti u mogućnosti da slobodno rotira u jednoj ili dvije ravnine oko

fiksne tačke i da se može lahko pričvrstiti odnosno skinuti.Spojnica također mora biti

kompaktna,lagana,i što je jednako važno,povoljna kada je u pitanju cijena.Na žalost,ne postoji

spojnica koja u potpunosti ispunjava sve navedene kriterije.Ipak,postoji veliki broj spojnica

koji ispunjavaju barem neke od njih.U zavisnosti od toga na koji način se vrši pričvršćivanje

priključaka odnosno spajanje užadi razlikujemo nekoliko vrsta veza:upletanjem,vijčanim

spojnicama,uprešavanjem čahure,klinom i zalijevanjem kraja užeta(konična čahura).U ovom

seminarskom radu pokušat će se objasniti funkcija pojedinih spojnica i načini njihove

proizvodnje,kao i pomoći konstruktoru ili operateru krana,postrojenja ili građevine da odabere

za svoj posao odgovarajuću vezu.

Slika 1. Vrste užetnih veza

5

1. STEZALJKE

Užetne veze pomoću stezaljki (Slika 2.) se veoma često koriste zbog svoje

jednostavnosti u rukovanju i jednostavnom ugradnjom na licu mjesta,a također su i vrlo

jeftini.U poređenju sa drugim užetnim vezama imaju i prednost,da su lahko odvojivi i da se

mogu nagledati bez problema.

Stezaljke prema DIN 1142 (Slika 3.) ne smiju se koristiti kod uređaja za dizanje u

dizaličnim operacijama.Iznimku prave opreme za podizanje koje su napravljene za jednu

jedinu i specijalnu upotrebu.Isto tako ne smiju se koristiti kod užadi za rudničke žičare,kod

prenosnih sistema u željezarama i za stalno pričvršćavanje užadi u drugim prenosnim

sistemima koji se proračunavaju prema DIN 15020 1 Dio.

Slika 2. Užetna veza pomoću stezaljki

Slika 3. Stezaljka prema DIN 1142

6

Stezaljke prema DIN 1142 namjene su za opštu namjenu i važno ih je razlikovati od

nepouzdane i 1982 povučene stezaljke prema DIN 741.Sila trenja koja je potrebna za prenos

vučne sile užeta postiže se zatezanjem vijaka koji stezaljke pritišću uz uže.Nosivost ovih veza

ovisi od toga da li je postignut dovoljan kontaktni pritisak i od toga da se on održava.Stezaljke

pritiskaju „živo“ na „mrtvo“ uže i na taj način dozvoljavaju prenos sile između njih,kako

pomoću trenja tako i pomoću zaglavljivanja užadi jedno u drugo.Svaka stezaljka prenosi

otprilike isti silu sa živog na mrtvo uže.Za korištenje npr. 5 stezaljki, svaka od njih prenosi

oko 1/10 tj. 10% vučne sile.Prvo je živo uže opterećeno sa 100% vučne sile i predaje na

svakoj stezaljci 10% te sile mrtvom užetu,tako da se kod uške sila smanjila na tačno 50%

(Slika 4.).

S druge strane mrtvo uže je na svom kraju neopterećeno.Na svakoj stezaljci ono

preuzima 10% sile sa živog užeta dok se sila u području uške ne smanji na 50%.Uslijed

naprezanje užeta vučnom silom pojavljuje se poprečno skupljanje užeta koje dovodi do

smanjenja sile pritiska stezaljke odnosno smanjuje se prenosivost vučne sile.Kontaktna sila

također se smanjuje uslijed drugih faktora (trajna deformacija...).Zbog toga se vijci moraju s

vremena na vrijeme ponovo zategnuti.Vremenski interval između pojedinih zatezanja je veći

što su mekši i duži vijci.

Slika 4. Tok sile u užetnoj vezi sa stezaljkama

7

1.1 Montaža stezaljki

Stezaljke kao užetne veze se spajaju na sljedeći način: Najprije se navoji priteznih

stremena i ležišta matica podmazivaju da bi se obezbjedilo glatko zatezanje.Zatim se kraj

užeta omota oko čelične jezgre i postavlja se prva stezaljka u neposrednoj blizini jezgre.Kod

pričvršćivanja bez jezgra,razmak između prve stezaljke i vrha omče treba da iznosi najmanje

15 puta prečnika užeta.Čeljust se vrlo dobro priljubljuje uz površinu užeta dok zaobljeni

pritezni stremen stvara skoro pa tačkastu poprečnu silu koja djeluje na uže i smanjuje mu

prelomnu silu.Zbog toga treba voditi računa da čeljust (sedlo) nalazi na živom užetu,a pritezni

stremen na mrtvo,manje opterećeno,uže.Dvije od tri užetne veze pomoću stezaljki se izvodi

pogrešno i na donjoj slici (Slika 5.) prikazane su nepravilno izvedene veze.

U zavisnosti od primjenjenog prečnika užeta se u razmacima od najmanje jedne dužine

stezaljke postavljaju 2 do 5 dodatnih stezaljki.Do prečnika od 6.5 mm se postavlja ukupno 3

stezaljke,do 19 mm 4,do 26 mm 5 i do 40 mm 6 stezaljki.Nakon ručnog stezanja,se vrši

stezanje pomoću momentnog ključa krečući od jezgra.Na Slici 6. prikazana je tabela sa

potrebnim momentima zatezanja.

Slika 5. Primjeri nepravilno izvedene veze sa stezaljkama

8

.

1.2 Inspekcija užadi sa stezaljkama

Kod inspekcije užetne veze sa stezaljkama prema DIN 1142 se najprije provjeravaju

obrtni momenti matica pomoću momentnog ključa.Matice se po potrebi dodatno zatežu.Zatim

se slobodni dijelovi užeta,posebno u području stezaljki,podvrgavaju provjeri na lomove i

koroziju.Posebno kod užadi koja su opterećena jakim promjenama tereta,može doći do

lomova u području između žica na mjestu gdje su stezaljke.U tom slučaju treba stezaljku

potpuno skinuti i ta područja dobro provjeriti.Ukoliko nije moguće rasterećivanje užeta,a

samim tim i skidanje stezaljki,potrebno je dodati jednu ili više dodatnih stezaljki.Zatim se

mogu jedna ili dvije stezaljke skinuti i odgovarajuća područja provjeriti.

Slika 6. Momenti zatezanja za stezaljke

9

2. ČAHURE SA KLINOM

2.1 Asimetrične čahure sa klinom

Asimetrična čahura sa klinom (Slika 7.) je posebno u upotrebi kod pokretnih kranova.

Vrlo se lahko montira na licu mjesta,a isto tako lagano se i skida.Ugao zaglavljivanja kod

ovih čahura je od 13° do 14° u posebnim slučajevima i 15° i dužinu zaglavljivanja od 4.8 do

15 puta prečnika užeta.Način osiguravanja užeta ima veliki uticaj na moguću veličinu ugla

zaglavljivanja,a samim time i na životni vijek užeta,rastavljivost i mjesto upotrebe.Vučna sila

se u čahuri prenosi samo uz trenje između užeta i klina i između užeta i same čahure.Kod

opterećenja uže postaje nešto duže i tanje.Uslijed toga uže i klin bivaju uvučeni u čahuru.

Ugao zaglavljivanja je obično oko 14° iako bi ugao zaglavljivanja od 28° sigurnije prenosio

silu u užetu.Sa malim uglom zaglavljivanja se želi izbjeći da se prilikom rasterećenja spoj

samostalno rastavi.

2.1.1 Montaža asimetričnih čahura sa klinom

Kod montaže čahure sa klinom se najprije kraj užeta provuče kroz konični „džep“ ,

zatim se napravi omča i uže se izvede iz čahure.Nakon toga se u omču postavlja klin.Sada se

krajevi užeta koji vire iz čahure još dalje izvlače tako da se klin duboko uvuče u čahuru.Mrtvo

uže bi trebalo da za dužinu od najmanje nekoliko prečnika užeta viri iz čahure.Na kraju se

Slika 7. Asimetrična čahura sa klinom

10

mrtvo uže osigura pomoću stezaljke,tako da u slučaju naglog rasterećenja ne dođe do

ispadanja klina.Stezaljka ne smije biti postavljena tako da povezuje mrtvo i živo uže.Prvo bi

se smanjila sila koju uže može prenijeti uslijed priteznih sila stezaljke,a drugo,noseće uže bi

uslijed svake promijene opterećenja težilo da promijeni svoju dužinu,što mu mrtvo uže ne bi

omogućavalo.Promjena dužine bi dakle bila samo moguća ako se i mrtvo uže promijeni u

dužini.Međutim to bi dovelo do nakošenja čahure i pojave dodatnih sila savijanja.Na slici 8

prikazana je nepouzdana veza mrtvog sa živim užetom.

Sada je međutim dužina navoja stezaljke prema DIN 1142 nedovoljno duga,da bi se

samo jedno uže spojilo sa njom.Stoga monter smatra da ipak treba stezaljku spojiti i sa

mrtvim i sa živim užetom.Da se o tome ne bi previše razmišljalo,strani standardi propisuju da

se mrtvo uže zaglavi zajedno sa kratkim komadom užeta (Slika 9.)

Slika 8. Nepouzdana veza živog sa mrtvim užetom

Slika 9. Zaglavljivanje mrtvog užeta sa dodatnim komadom užeta

11

Bolje rješenje je,da se mrtvo uže ostavi malo duže tako da se može saviti u omču.Na

taj način se mrtvo uže na izlazu iz čahure može spojiti sa samim sobom i stezaljkom.Kod

montaže asimetričnih čahura treba obratiti pažnju na to da živo uže tako ulazi u džep da pri

opterećenju užetne veze linija djelovanja vučne sile prolazi kroz svornjak.Kod pogrešne

montaže će se užetna veza pri svakom opterećenju tako pozicionirati da linija djelovanja

vučne sile prolazi kroz svornjak i na taj način svaki put živo uže saviti na izlazu iz čahure.Na

taj način se smanjuje prenosiva sila i dolazi do zamora užadi u tom području uslijed stalnog

savijanja,tako da i pri malim vučnim silama može doći do otkazanja.

2.1.2 Inspekcija užadi sa asimetričnim čahurama

Kod inspekcije asimetričnih čahura treba najprije utvrditi da li je korištenom prečniku

užeta dodijeljena tačna veličina džepa i klina.Kod korištenja prevelikog džepa ili premalog

klina dolazi do prekomjernog izvlačenja klina iz džepa.Od pomoći je ovdje,pogotovo kod

često upotrebljivih asimetričnih čahura prethodna oznaka pojedinih dijelova bojama ili

brojevima.Zatim treba provjeriti da li je izvršena ispravna montaža i da se noseće uže ne

Slika 10. Ispravno i neispravno montirana asimetrična čahura

12

savije prilikom opterećenja.Područje užeta oko čahura treba provjeriti na lomove i po ptrebi

stezaljku skinuti.Nakon skidanja užeta i prije nego se ponovno upotrijebi,čahura se pregleda

na mehanička oštećenja ili nastale pukotine.

2.2 Simetrične čahure sa klinom

Simetrična čahura sa klinom (Slika 11.) se najčešće koristi kao užetna veza za

liftove.Vrlo se jednostavno montira i isto tako lahko se i skida,što je kod ručnog

izjednačavanja dužina užadi lifta od velike prednosti.

Za razliku od ispravno montirane asimetrične čahure linija djelovanja vučne sile,kod

simetričnih čahura,nikada ne prolazi kroz pričvrsni svornjak,zbog čega se užetna veza uslijed

opterećenja uvijek nakrivi.Međutim,kod liftova sa velikim sigurnosnim koeficijentima i

2.2.1 Montaža i inspekcija simetričnih čahura sa klinom

Montaža simetrične čahure sa klinom izvodi se analogno montaži asimetrične čahure

sa klinom,objašnjeno u poglavlju 2.1.1.Kao rezultat simetrije čahure ne postoji briga za

pogrešnom montažom.Klin se nakon ubacivanja osigurava rascjepkom protiv ispadanja.

Užetna stezaljka se,za razliku od asimetričnih čahura,kod simetričnih čahura postavlja tako da

povezuje mrtvo sa živim užetom. Inspekcija simetričnih čahura sa klinom izvodi se analogno

inspekciji asimetričnih čahura,objašnjeno u poglavlju 2.1.2.

Slika 11. Simetrična čahura sa klinom

13

3. PLETENICE

Žičana pletenica je najstarija užetna veza.Pletenica se sve više zamjenjuje drugim

užetnim vezama.Na mjestima gdje zbog temperaturnih promjena druge užetne veze nisu

dozvoljene,pletenici se pridodaje posebna pažnja.Vučna sila se kod svih pletenica prenosi

samo pomoću trenja između pojedinih žica.Ovdje je naravno od velike prednosti da će uže

pod uticajem vučne sile težiti da promjeni svoj prečnik i na taj način vršiti pritisak na upletene

žice.Međutim,ako se isto uže u pogonu često optereti sa velikim vučnim silama,a zatim

potpuno rastereti,postoji opasnost da se pletenica opusti i upletene žice polahko izvuku.Zbog

toga DIN 3089 zabranjuje da se pletenica kao užetna veza koristi kod poslova sa takvom

karakteristikom opterećenja.

3.1 Izrada pletenice

Naćin izrade pletenice je detaljno opisan prema DIN 3089 Dio 1.Pletenice se mogu

izvesti u smjeru namotavanja užeta ili u suprotnom smjeru.Na Slici 12. prikazan je način

izrade pletenice.Najprije se kraj koji će se uvlačiti ostavi sa dovoljnom dužinom,koja je

osigurana pomoću komadića žice da ne bi došlo do dodatnog odmotavanja užeta i savije u

omču.Zatim se odmotaju pojedine žice slobodnog kraja užeta i prema propisu upleću u drugi

kraj užeta.

Slika 12. Postupak izrade pletenice

14

Da bi dobili prostor u koji će se uplesti žice,koristi se pljosnati klin (Slika 13.).Taj klin

se ubacuje između žica,a zatim se uvrće,dižući na taj način žice i stvarajući potreban prostor

za umetanje žica slobodnog dijela užeta.Kod pletenja debelih užadi,ljudska snaga nije

dovoljna za uvrtanje klina i stvaranje prostora,pa se koriste hidraulički upravljani

klinovi.Ponekad se vrši i djelimično odvrtavanje cijelog užeta kako bi se podigle žicem,a

zatim se uže ponovno zavrne.

3.2 Inspekcija pletenice

Pletenica se da vrlo lahko vizuelno pregledati.Spremna je za bacanje kada se pojave

lomovi žica ili kada se žice jasno izvuku ili su jako zahrđali.Preporučeno je da se nakon

završetka pletenja područje gdje je izvršeno upletavanje ofarba kako bi se smicanje žica

moglo lakše uočiti.

Slika 13. Uglavljivanje pljosnatog klina

15

4. ALUMINIJSKE SPOJNICE

Aluminijska spojnica je najčešće korištena,nerazdvojiva,užetna veza.Ova veza se da

lahko izvesti i vrlo je jeftina.Aluminijska spojnica normirana je prema DIN 3093 iz 1988 u tri

oblika i to: cilindrična (A),cilindrično-zaobljena (B) i cilindrično konična spojnica (C).Noseći

cilindrični dio je kod svih oblika jednak.Primjeri nekih spojnica prikazani su na Slici 14.

4.1 Montaža aluminijskih spojnica

Najprije se mora odabrati željeni oblik spojnice.Razlikujemo tri osnovna,ranije

pomenuta ,oblika i oni su prikazani na Slici 15.Oblici A i B izrađuju se od istih sirovih

dijelova,a oblik C od sirovih komada istih dimenzija ali sa koničnim dodatkom na kraju.Prave

dimenzije spojnice se odabiru prema nazivnom prečniku užeta,konstrukciji užeta,itd.

.

Slika 14. Aluminijska spojnica

16

Za izradu užetne veze pomoću aluminijske spojnice,mora se prvo uže saviti u omču.

Aluminijska čahura se navlači preko vrha omče i pomoću prese presuje.Prije presanja

potrebno je uže i unutrašnje dijelove alata dobro podmazati kako bi aluminijum što bolje

tekao i da se ne pojave prekomjerne poprečne i uzdužne sile koje bi mogle oštetiti uže.Dvije

polovice alata se zajedno presuju sve dok ne dođu u međusoban dodir.Nakon kratkog

vremena držanja,alat se otvara i time je veza gotova.U području spojnice,živi i mrtvi dio užeta

se jako presuju jedan uz drugog.Kod presanja unakrsno pletenih užadi,vanjske žice se

pozicioniraju paralelno jedne pored drugih.S druge strane,kod presanja istosmjerno pletenih

užadi,vanjske žice prelaze jedne preko drugih,tako da mogu stvoriti ureze.Produživanje

životnog vijeka užetne veze može se očekivati ako se prije presanja,između užadi,ubaci

komadić aluminijskog lima debljine oko 5% od prečnika užeta.Ubacivanjem lima izbjegava

se međusobno oštećenje užadi.

Slika 15. Oblici aluminijskih spojnica

17

4.2 Inspekcija aluminijskih spojnica

Kod prve inspekcije potrebno je provjeriti dimenzije spojnice i omče.Kasnije se užetna

veza provjerava na lomove žica i u području spojnice na pukotine i mehanička oštećenja.Na

Slici 16. prikazani su slučajevi,gdje je došlo do lomova ili oštećenja.Budući da se sila unosi

ekscentrično,dolazi do laganog nakošenja spojnice.To dovodi do naprezanja čahure i užeta na

izlazu spojnice.Kod svake inspekcije treba provjeriti da li se promijenio položaj mrtvog užeta.

Kod upotrebe u moreplovstvu ili drugim područjima sa velikom vlažnošću potrebno je i

izvršiti provjeru na koroziju.Na Slici 17. prikazana je korodirana aluminijska spojnica.

Slika 16. Primjeri mehaničkih oštećenja i lomova aluminijske spojnice

Slika 17. Korodirana aluminijska spojnica

18

5. ČAHURE ZA UPREŠAVANJE

Užetna veza sa čahurom za uprešavanje (Slika 18.),je užetna veza kod koje se čahura

navlači na kraj užeta i biva pričvršćena pomoću presanja,valjanja ili kovanja.Prednost joj je

centrično prenošenje sile i jednostavnost izrade.Čahure za uprešavanje se u Europi uglavnom

koriste za užadi manjih prečnika,dok se u SAD-u koristi i za veće prečnike,npr. za kranove.

Prenos sile sa užeta na čahuru (spojnicu) se uglavnom odvija uslijed zaglavljivanja materijala.

5.1 Montaža (izrada) čahure za uprešavanje

Na tržištu su u ponudi nalazi veliki broj oblika čahura za uprešavanje.Na Slici 19.

prikazane su izvedbe sa vilicom,okom,navojem i kuglom.Prije presanja,valjanja ili kovanja

provjerava se da li je otvor čahure čist od metalnih zaostataka.Ako se npr. u bušotini nalaze

izbočine,postoji mogućnost da uže ne bude dovoljno ugurano u čahuru i da se ona tako

upresuje.Dužina koja se ugurava iznosi oko 4-6 puta prečnika užeta.Da bi bili sigurni da je

uže stvarno dovoljno ugurano u čahuru,može se prije uguravanja uže držati pored čahure i

pomoću markera zabilježiti mjesto do kojeg ono treba da uđe.Zatim se uže ubacuje u čahuru i

označeni dio bi trebao da se nalazi uz samu spojnicu.Sada se čahura presuje na stacionarnoj ili

hidrauličnoj presi (Slika 20.)u dvije međusobno normalne ravni.Kod presanja u kovaonici dva

ili četiri čekića udaraju na čahuru.Ovdje je potrebno čahuru tokom kovanja zakrenuti za 90° i

isto tako pomjerati po dužini.Proizvođači čahura za svoje proizvode daju dopušteni prečnik

užeta,kao i dimenzije čahure prije i poslije prešanja.Kod prešanja se prečnik čahure smanji za

oko 15-20%. Postizanje zadanih gotovih dimenzija pokazuje da je proces ispravno izvršen.

Slika 18. Čahura za uprešavanje

19

Slika 19. Oblici čahura za uprešavanje

Slika 20. Prešanje čahure na presi

20

Čahure se mogu i navaljati na užad.Prednost ovog postupka je što se čahura ne valja

po cijeloj dužini odjednom.Valjci presuju više puta zaredom manju dužinu čahure,takoreći

sukcesivno valjanje čahure.Primjer toga prikazan je na Slici 21. Zbog takve izvedbe,potrebna

snaga pogonske mašine je relativno mala,i mogu se transportovati kao kompaktan sklop.

Sa ovakvom mašinom za valjanje se užetne veze mogu i praviti na licu mjesta.To je od

posebne prednosti kada nisu unaprijed poznate vrijednosti dimenzija užeta.Prednost valjanja

ne leži samo u kompaktnosti mašina.Kod prešanja ili kovanja čahura najprije dolazi do

popunjavanja udubljenja između vanjskih žica užeta.Na ovaj način se materijal čahure

zaglavljuje sa užetom.Kod daljeg prešanja ne postoje praznine u koje će čahura da ulazi tako

da dolazi do njenog izduženja.Budući da je materijal čahure zaglavljen sa užetom doći će i do

izduženja užeta.Uže je na taj način već i u rasterećenom stanju,osim pritiska sa

strana,opterećen i vučnim silama,upravo zbog tog izduženja.Za razliku od toga,navaljane

čahure se komad po komad prešaju i izdužuju,tako da se čahura još uvijek može izduživati po

zoni užeta koja nije prešana.Na ovaj način se čahura uprešuje na uže bez njegovog prevelikog

izduženja.

Slika 21. Sukcesivno pritiskanje kratkih zona užetne veze

21

6. ČAHURE ZA ZALJEVANJE

Čahura za zaljevanje je veoma pouzdana i efektivna užetna veza.Od svih užetnih

veza,čahura za zaljevanje postiže najveću silu kidanja.Lom pri tome obično nastupi na

slobodnom mjestu.Na Slici 22. prikazan je poprečni presjek čahure za zaljevanje sa

dimenzijama prema DIN 3092.Propisani nagibni ugao konusa iznosi 5° do 9°.Najmanji

prečnik konusa je 1.2×d + 3 mm,gdje je d prečnik užeta.Ovaj minimalni prečnik se zahtijeva

da bi masa koja se zaljeva sa velikom sigurnošću stigla do izlaza.Minimalna dužina konusne

čahure je 5×d.

Kao masa za zaljevanje najčešće se koriste legure olova i cinka.Pored toga postoje i

vještačke smole.Razlikujemo između ostalog otvorenu čahuru za zaljevanje i zatvorenu

čahuru za zaljevanje.Na Slici 23. prikazana je otvorena čahura za zaljevanje prema DIN 83

313.Otvorene čahure imaju koničan oblik prostora za punjenje masom i sa strana dva otvora

za svornjake.Čahure se postavljaju tako da se mogu rotirati oko svornjaka.Na Slici 24.

prikazana je zatvorena čahura za zaljevanje prema DIN 83 313.Također imaju koničan prostor

za zaljevnu masu i u sredini pričvrsni stremen.

Odgovara konusu

1:3 do 1:5

Slika 22. Poprečni presjek čahure za zaljevanje

22

Slika 23. Otvorena čahura za zaljevanje

Slika 24. Zatvorena čahura za zaljevanje

23

Obrtni moment užeta raste,pri istoj vučnoj sili,sa porastom prečnika užeta.Sile trenja

između zalivene mase i čahure sprječavaju zakretanje užeta i predaju obrtni moment na

čahuru.Čahura opet prenosi obrtni moment na konstrukciju.Kada bi u pitanju bilo dosta veće

uže sa većim prečnikom obrtni moment bi imao velike vrijednosti.Taj prekomjerni rast

momenta se mora uzeti u obzir kod dimenzioniranja konstrukcije.Također,postoji opasnost da

sa zalivena masa uslijed opterećenja počne okretati unutar čahure.Da bi se sprječilo zakretanje

zalivene mase,čahura se izvodi sa ovalnim poprečnim presjekom.Druga opcija je da se unutar

čahure naprave žlijebovi ili izbočine u koje masa može da uđe tj. zaglavi.

6.1 Montaža (izrada) čahura za zaljevanje

Prije montaže čahure,potrebno ju je pregledati tj. mora biti u potpuno ispravnom

stanju.Primjer moguće greške nalazi se na Slici 25. Uže koje se pričvršćuje se najprije zalijepi

u području gdje će se odsjeći i na kraju gdje će se nalaziti čahura.Zatim se uže provuče kroz

čahuru.Sada se kraj užeta i svaka žica pojedinačno odvrnu dok se ne formira oblik metle

(Slika 26.).Kod užadi sa čeličnim umetkom se i ono također uvrne.Prije korištena metoda,gdje

se vrhovi saviju,pokazala se kao neefikasna jer povećava volumen gornjeg dijela bez

povećanja nosivosti.Povećani volumen samo otežava masi da prolazi kroz čahuru.Žičana

metla se očisti i odmasti odgovarajućim sredstvima.Zatim se „metla“ uvuče u čahuru i fiksira

na izlazu.Time se osigurava zahtijevana dužina užeta.Isto tako pričvršćivač ispod čahure

sprječava prekomjerno izlaženje metala za zaljevanje.Čahura se sada po mogućnosti objesi na

veliku visinu tako da se cijelo uže ispravi i na taj način omogući zaljevanje.Kod

zaljevanja,zbog hladne čahure i užeta,postoji opasnost da dođe do prebrzog hlađenja mase

prije nego li stigne do kraja čahure.Da bi se to sprječilo,potrebno je čahuru prethodno zagrijati

,pomoću brenera,na temperaturu približno jednakoj temperaturi topljenja zaljevanog

materijala.Na kraju se vrši označavanje čahure sa odgovarajućim oznakama.

24

Slika 25. Greška na čahuri za zaljevanje

Slika 26. Žičana metla

25

Pod određenim uslovima užetne veze moraju prelaziti preko bubnjeva i sl.Jedan takav

primjer je i čahura sa spojnicom,prikazana na Slici 27.Ovakva spojnica je od prednosti u

slučaju kidanja užeta na kratkom rastojanju.Da ne bi mijenjali cijelo uže,potrebno je samo

dodatno uže spojiti preko ove spojnice sa ostatkom,još ispravnog užeta.

Na Slici 28. prikazana je užetna veza čahure sa spojnicom na bubnjevima.Da bi

spojnica mogla pratiti zaobljenje bubnja,mora imati male dimenzije,a pored toga i poseban

oblik.Slika 29. prikazuje presjek spojnice sa oštećenim užetom u užem području.Zalivena

dužina je relativno mala ali ove spojnice ipak prenose punu vučnu silu.Čahure od čelika sa

manganom,prilikom zaljevanja mogu izgubiti svoju čvrstoću.Gubitkom čvrstoće meaterijal

postaje magnetičan,tako da se još uvijek ispravne spojnice,radi ponovnog korištenja,mogu

provjeravati pomoću permanentnog magneta.

Slika 27. Čahura sa spojnicom

Slika 29. Čahura sa spojnicom na bubnjevima

Slika 28. Presjek čahure sa oštećenim užetom

26

7. ZAKLJUČAK

Za svaki problem postoji rješenje,isto tako vjerovatno za svako uže i njegovu namjenu

postoji odgovarajuća užetna veza.U zavisnosti od toga kakva opterećenja prenosimo pomoću

užeta i od koje je ono važnosti u cijeloj konstrukciji imamo razne načine spajanja.Ako želimo

vrlo laganu montažu spojnice sa užetom koristićemo stezaljke,čahure sa klinom i aluminijsku

spojnicu.Ako želimo sigurnije izvedbe užetne veze,onda je potrebno više vremena da bi se to

postiglo.Međutim,takve spojnice se koriste samo kod vrlo odgovornih poslova,i one se

svakako trebaju dobro izraditi i montirati.Pored odabira vrste spojnice,potrebno je ispravno

rukovanje sa njima.Greške pri montaži mogu uzrokovti nesreće,pogotovo kod onih lakših

spojnica,gdje se vrlo često u žurbi i ne obraća pažnja na način montaže.Dakle,vrlo dobro treba

paziti i na to.Užetne veze treba redovno inspekcionirati i po potrebi zamijenjivati.Cijena je

uvijek igrala ulogu pa i ovdje.Spojnice kod kojih nije potrebna dodatna oprema za montažu su

uvijek jeftiinije.Međutim,cijena igra ulogu kod manjih prečnika.Dok je kod malih prečnika

aluminijska spojnica najjeftinije rješenje,nego li pletenica ili zaljevane čahure,sa porastom

prečnika užeta cijena spojnice opada,tako da nakon određene veličine prečnika,zaljevane

čahure predstavljaju najjeftiniju varijantu.

8. LITERATURA

[1] Rolland Verreet,“CASAR® Spezialdrahtseile-Seilendverbindungen“,PR GmbH

Aachen,2003.

[2] Klaus Feyrer,“Drahtseile-Bemmesung,Betrieb,Sicherheit“,Springer-Verlag Berlin

Heidelberg,1994.

[3] The Crosby Group,Wire rope end terminations,Priručnik,2012

Preuzeto sa: http://www.thecrosbygroup.com/portals/0/docs/manuals/9992320.pdf

[4] Lenger,Pribor za čeličnu užad i lance,Katalog,2011

Preuzeto sa: http://www.lenger.hr/katalozi/pribor.pdf