1

Sigara Bırakma Tedavisinde Davranışsal

YaklaşımDoç. Dr. Mehmet AKGATF Psikiyatri AD

Bilişsel Davranışçı Psikoterapiler Derneği

2

Reaktif Ödül Sistemi

3

Yansıtıcı ödül sistemi

4

Ödül ipuçlarına şartlanma

Conditioning to reward cues. The first time a drug is taken (1) it causes immediate release ofdopamine (depicted by red color of neurons) and a corresponding experience of pleasure (2). As a result of this the amygdala "learns" that this is a rewarding experience (3).

5

Kompulsif kullanım

6

7

Cazibe İrade

8

ÖĞRENME NEDİR? SOSYAL YA DA FİZİKSEL ÇEVRE İLE

ETKİLEŞİM (DENEYİM) SONUCUNDA, DAVRANIŞ, BİLGİ YA DA DUYGU

POTANSİYELİMİZDE OLUŞAN, BÜYÜK ORANDA KALICI OLAN

DEĞİŞİKLERDİR

9

Neleri öğrenmiyoruz?

1) Doğuştan getirilen tepkisel eğilimleri öğrenmiyoruz: Vücudumuzu hareket ettirme gibi

a) İçgüdüler: Kuşların mevsimsel göçü gibi b) Dürtüler: Açlık, susuzluk, cinsellik, acıdan kaçma gibi c) Refleksler: Yeni doğan bebeğin dudağına

dokunulduğunda emme davranışı, gözümüze hava geldiğinde kirpiklerimizi kırpıştırmak, ani ve yüksek sese korkma tepkisi gibi

2) Gelişimsel değişiklikler: Ergenlikte ses tonunun değişmesi, yaşlanma ile unutkanlığın artışı gibi

3) Durumsal değişiklikler: Uyumak, yorulmak,

10

Neleri öğrenebiliriz? Genetik donanımımızın elverdiği tüm

davranışları öğrenebiliriz.

11

ÖĞRENMEYİ NE ETKİLER? BİYOLOJİK OLGUNLAŞMA FİZİKSEL VE SOSYAL ÇEVRENİN

SUNDUĞU OLANAKLAR GÜDÜLENME

12

ÖĞRENME DAVRANIŞÇI ÖĞRENME

KLASİK KOŞULLAMA EDİMSEL KOŞULLAMA

GÖZLEM/TOPLUMSAL ÖĞRENME BİLİŞSEL ÖĞRENME

13

Klasik Koşullama Aşamalarıoptimum koşullama: yemekten ½ sn önce zil sesi

14

PAVLOV’UN KÖPEK LABORATUARI

lütfen zile basmayın!

15

EDİMSEL KOŞULLAMA

Kendiliğinden gösterilen davranışlar önemlidir.

Kendiliğinden gösterilen davranışların ardından ne olduğu önemlidir.

Belli bir davranışın sonucu hoş (istendik) nahoş (istenmedik) ya da nötr olabilir. Buna bağlı olarak canlı o davranışı

gösterir ya da göstermez.

16

Pekiştirme

Pekiştirme: Davranış gösterildikten sonra o davranışın tekrar edilme olasılığını artıran herhangi bir sonuç

Olumlu pekiştirme

Olumsuz pekiştirme

17

Hem olumlu hem olumsuz pekiştirmede davranışın artması söz konusudur.

Olumlu Pekiştirme: Davranışı gösterildikten sonra, ortama eklendiğinde davranışın tekrar edilme olasılığını artırır.

Olumsuz Pekiştirme: Davranışı gösterildikten sonra ortamdan alındığında davranışın tekrar edilme olasılığını artırır.

18

Olumlu pekiştirme KENDİLİĞİNDEN GÖSTERİLEN BİR

DAVRANIŞIN ARDINDAN OLUMLU BİR SONUÇLA KARŞILAŞIRSAK O DAVRANIŞI TEKRARLARIZ

Örn, yaptığımız işin ardından bize aferin denirse, o işi yine ve hevesle yaparız.

19

Olumsuz pekiştirme

DAVRANIŞIN ARDINDAN BİZİM İÇİN OLUMSUZ BİR UYARAN ORTADAN KALKARSA O DAVRANIŞI TEKRAR ETMEYİ ÖĞRENİRİZ

Örneğin, biz bir davranışta bulunduğumuzda, bizim için olumsuz bir durum ortadan kalkarsa, o davranışı tekrarlarız YALAN RİCA ŞİDDET

20

Psikofarmakolojik Etkileri

Hoşlanma Mutluluk Gevşeme Dikkat artışı Endişede azalma Açlık hissinde azalma Kilo almada azalma Nikotin yoksunluk belirtilerini

hissetmeme

21

Sigara içimi ile beraber kişinin;1. İş performansı artar 2. Dikkati artar 3. Endişe azalır4. Kendini iyi hisseder

22

Nikotin alınımıyla oluşan bu olumlu tablo kişide sigara içiminin bütün sosyal, psikolojik, davranışsal bileşenleriyle bağlantılar kuran

Klasik ve edimsel koşullanma Kompulsif kullanım ile sonuçlanır

23

Bırakma denemesi için istekli bireyler

Ask (sor)

Advice (öner)

Assess (değerlendir)

Asist (destekle)

Arrange (izle)

24

Sigara Bırakmada Davranışçı Yaklaşım

Amaç: DAVRANIŞ DEĞİŞİKLİĞİI.Motivasyon Farkındalık Eğitim Neden? Nasıl? Hekim tavsiyesi, çevre, yasalar,

sigara fiyatı, Kültürel ve sosyal model, Medya etkili olmaktadır.

25

Sigara Bırakmada Davranışçı Yaklaşım

II. Düşünce yapısı değişiklikleri

III. Davranışsal değişiklik

IV. Beceriler geliştirme

26

Sigara Bırakma Süreci Davranış Değişikliği Evreleri

Düşünmeme

Düşünme

Hazırlanma

Deneme

Sürdürme

AKTİF İÇİCİ

İÇMEYEN

BIRAKMA GÜNÜ

27

Hazırlanma Sigara bıraktıktan sonra

karşılaşabileceğiniz sorunları ve baş etme yöntemlerini belirleyin.

Bırakma tarihi belirleyin. Aile ve arkadaşlara söyleyin. Sigara ve diğer tütün ürünlerinin

tümünü kaldırın (ev, araba, iş).

28

Hazırlanma Kartlar-I: içersem ne olur?

29

Hazırlanma

Kartlar-II: İçmezsem Ne Olur? Sağlıklı hissediyorum,daha fazla enerji, daha

beyaz dişler ve ferah bir nefes olacak. Kanser, kalp krizi, felç, erken ölüm, katarakt

ve cilt kırışıklıklar için risk azalacak. Eşim, arkadaşlar ve ailem gurur duyacak. Çocuklar ve diğerleri dumanımdan

zehirlenmeyecek. Sağlıklı bir çocuk (sizin veya eşinizin hamile

ise) Harcamak için daha fazla para olacak.

30

Görüşmeler

Pratik danışmanlık bilgileri verin (sorun çözme / beceri eğitimi)

Sigara içme riskini ya da nüksü artıran olaylar , içsel durumlar ya da etkinlikleri belirleyin.

Baş etme ya da sorun çözme becerilerini belirleyip uygulama yapın.

Sigara içme ve başarıyla bırakmaya ilişkin temel bilgiler sağlayın

31

Koşullanma ile Mücadele

Yemek sonrası>>>Bir parça meyve, tatlı, çikolata ya da sakız gibi bir şey ile yemekten sonra o anı değiştirin.

Alkol >>>alkolsüz içecekler, sadece sigaranın yasak olduğu yerlerde içme veya fındık ve cips gibi mezeleri deneyin

Arkadaş, aile, iş yeri>>> bıraktığını paylaşın, kararlı davranın, molaları sigara içmeyenlerle vermeye çalışın

32

Koşullanma ile Mücadele

Aktif kalın: yürüyüşe gidin, kendinizi meşgul edin

Ellerinizi / parmakları oyalayın: tespih, kalem ya da ataç tensel uyarılma ihtiyacını karşılamak için

Zihninizi meşgul edin: müzik dinlemek, bir kitap ya da dergi okuyun

Oral yedek bulundurun: Sigara özlemi duyduğunuzda ağzınızda başka şeyler tutun: sert şeker, sakız, ve çekirdek vb.

Bol su: toksinleri vücudunuzdan kolay atılımına, yoksunluk belirtilerinin azaltılmasına ve isteğin daha hızlı geçmesine yardımcı olur

33

Pekiştirme Aile, arkadaş, patron, devlet: Pekiştirme (çocuğunun sarılarak

öpmesi,iltifat Sigara bırakana verilen maddi ve manevi ödüller)

Ceza (sağlığını kaybetme, para cezası)

34

İzlem Düzenli izlem: Her başarısını kutlayın, cesaretlendirin. Açık uçlu sorularla elde ettiği, edeceği

yararları, karşılaşılan sorunlar ya da uzak durmayı sürdürmeye yönelik tehditleri konuşun.

Sorun çözme/beceri eğitimi Sosyal desteği sürdürme

35

Diğer Davranışçı Yaklaşımlar Ters Güdülenme (Aversive Teknikler) : Klasik veya

operant şartlanma mekanizmaları birlikte etkilidir.

Elektirik şoku

Duyarsızlaştırma (imajinatif tiksindirme)

Sigara içiminin tiksindirilmesi (hızlı sigara içme, sigaraya doyurma, sigarayı elde tutma)

Hipnoz Sağlık ile ilgili telkinler veren yaklaşım

Motivasyon ve dirençleri anlamaya çalışan yaklaşım

36

1990, Bursa, Yeşilay

Teşekkürler…

Sizce sigara intihar için pahalı bir yol değil mi?