1. Definiite poslovno prognoziranje!Poslovno prognoziranje je nauno zasnovan proces utvrivanja buduih uslova privreivanja (evaluacija internih i eksternih faktora poslovanja), i ishoda ili rezultata odreenih aktivnosti sa ciljem smanjenja rizika i neizvjesnosti u procesu poslovnog odluivanja. Poslovno prognoziranje ima osobinu sistematinosti koja se odnosi na cjelovitost i postupnost u istraivanju.

2. ta je predmet poslovnog prognoziranja?Predmet poslovnog prognoziranja su resursi poslovnih sistema, odnosno eksterni i interni faktori poslovanja i ishodi planiranih poslovnih odluka. Poslovno prognoziranje se odnosi na prognoziranje poslovnih procesa i ishoda akcija, bez obzira da li se radi o preduzeu, finansijskoj instituciji, neprivrednoj organizaciji ili dravnom organu.

3. Koje su slinosti i razlike izmeu poslovnog prognoziranja i planiranja?Distinkcija: Planiranje je proces donoenja planskih odluka, dok je prognoziranje anticipiranje budueg toka dogaaja i zauzimanje stava o njegovoj relevantnosti za poslovanje preduzea u budunosti, Planiranje kao rezultat ima plansku odluku, a prognoziranje plansku pretpostavku, Planiranje podrazumjeva poduzimanje akcija, dok prognoziranje ukljuuje istraivanje, Prognoziranje operie sa informacijama o prolosti, sadanjosti i budunosti, Prognoziranje omoguava unapreenje planiranja u smislu identifikacije rizika, razumjevanja njegove prirode i izbora pravca akcije, Prognoziranje odgovara na pitanje gdje bi moglo da se nae preduzee, dok planiranje treba da odgovori gdje bi trebalo da ide preduzee i kako to postii.

4. Koje karakteristike ekonomskih pojava se mogu prognozirati? Objasnite ih!Za razliku od prognoziranja u svakodnevnom ivotu (nenaunog), poslovno prognoziranje se odnosi na prognoziranje poslovnih procesa i ishoda akcija, bez obzira da li se radi o preduzeu, finansijskoj instituciji, neprivrednoj organizaciji ili dravnom organu. Mogu se prognozirati: Posljedice nastupa dogaaja Ove prognoze se odnose na dogaaje koji e se sigurno desiti, ali je rezultat njihovog ishoda (posljedice) neizvjestan. Npr., donesena odluka o plasmanu novog proizvoda (siguran je dogaaj), a predmet prognoziranja su posljedice ove odluke u smislu uspjenosti plasmana, koja je neizvjesna. Vrijeme ostvarivanja dogaaja predmet prognoziranja je vrijeme nastupa nekog dogaaja. Zadatak se odnosi na prognoziranje vremena promjene valutnog kursa, cijene dionica, kamatnih stopa i sl. Nivo pojave u vremenu ovo je najea vrsta prognoze gdje se prognozira oekivani nivo realizacije neke pojave. Npr., to moe biti trini volumen jedne brane, tranja za proizvodom, prodaja preduzea, cijena dionice i sl.

5. U emu se ogleda interdisciplinarnost poslovne prognostike?Prognostika kao mlada nauka utvruje opte zakonomjernosti, principe, sredstva i metode prognoziranja budueg razvoja pojava. Predmet prouavanja prognostike jenauno zasnovano prognoziranje procesa, dogaaja i aktivnsoti. Poslovna prognostika svoju interdisciplinarnost ispoljava kroz dva oblika: Metode i tehnike drugih naunih disciplina, Doprinos u razvoju drugih naunih disciplina.Najznaajniji doprinos u razvoju prognostike dale su sljedee discipline: menadment, statistika, matematika, teorija upravljanja itd.

6. ta je ekonomski horizont prognoziranja?Ekonomski horizont podrazumijeva mogunost saznavanja djelovanja faktora na poslovanje preduzea. Ekonomski horizont prognoziranja podrazumjeva irinu prostornog i duinu vremenskog sagledavanja faktora koji e uticati na poslovanje preduzea u budunosti, kao i anticipiranje dometa posljedica planskih odluka koje se donose u sadanjosti. Ekonomski horizont se moe posmatrati sa sva aspekta: Prostornog i Vremenskog.

7. Objasniti sadrinu prostornog horizonta planiranja!Prostorni horizont se odnosi na irinu i dubinu uvida preduzea u faktore njegovog okruenja. Njegova konceptualizacija obino ukljuuje prepoznavanje: Blieg i Daljeg okruenja.Blie okruenje je prvi krug poslovnog horizonta u kojem se trebaju sagledati faktori koji opredjeljuju mogunost pribavljanja resursa i poloaj preduzea na prodajnom tritu. Dalje okruenje ine faktori koji su izvan kontrole preduzea. Znaaj prostornog horizonta odreuju razni faktori kao to su: Veliina preduzea Priroda i irina njegovih veza sa okruenjem Priroda grane Pozicije preduzea u grani i sl.

8. Objasniti sadrinu vremenskog horizonta planiranja!Vremenski horizont je veliina vremenskog intervala u kome se mogu prognozirati kretanja odreenih privrednih pojava, koje bitno utiu na poslovanje preduzea. Vremenski horizont je interval koji se odnosi na budui vremenski period i koji se treba anticipirati. Razlikujemo sljedee prognoziranje: Kratkorono ( do 1 godine) Srednjorono (1-5 godina) Dugorono (preko 5 godina).Kratkorono prognoziranje obuhvata identifikovanje, anticipiranje i dimenzioniranje uticaja koji e nastupiti u periodu do godinu dana. Srednjorono prognoziranje moe korespondirati duinom ciklusa u pojedinim granama. Dugorono prognoziranje se odnosi na period koji je dovoljno dug da se promijene svi faktori procesa proizvodnje.

9. ta se podrazumijeva pod planskim pretpostavkama i kakav je njihov odnos sa prognoziranjem?Planske pretpostavke su stavovi preduzea o anticipiranim ansama i opasnostima za budue poslovanje preduzea, a na osnovu kojih se pravi plan preduzea. Planske pretpostavke mogu da prethode planiranju ili se utvruju prilikom procesa planiranja. Faze procesa formiranja planskih pretpostavki: Utvrivanje inicijalnih pretpostavki Radne pretpostavke Finalne ili konane pretpostavke.

Sadraj prognoziranja obuhvata sljedee pretpostavke: Pretpostavke o spoljnim faktorima Pretpostavke o unutranjim faktorima Pretpostavke o ishodu namjeravanih akcija.

10. Objasniti karakteristike internih i eksternih planskih pretpostavki!Na osnovu kriterija izvora faktora razlikujemo: Interne i Eksterne pretpostavkeInterne pretpostavke se vezuju za stanje postojee organizacione strukture, finansijske, kadrovske, marketing i proizvodne mogunosti preduzea, principe poslovne politike i tradicija preduzea i sl.Eksterne pretpostavke obuhvataju sve faktore i aktivnosti izvan preduzea (drutveni, trini, tehnoloki i sl.)

11. Opisati postupak izbora metode prognoziranja!Izbor odgovarajue metode prognoziranja ovisi prije svega od broja relevantnih faktora, duine vremenskog perioda, od vanosti i dostupnosti historijskih podataka, te stepenu preciznosti. Izbor metode prognoziranja nije jednostavan. Prvo pitanje na koje treba dati odgovor jeste koja je svrha prognoziranja i kako e rezultati prognoze biti iskoriteni. Postoji nekoliko vrsta metoda prognoziranja (kvalitativne, ekstrapolativne, asocijativne, kauzalne prognoze). Kljuni faktor koji utie na izbor metode prognoziranja je faza u ivotnom ciklusu proizvoda. Time je odreena i vrsta odluke koja treba biti donesena, kao i dostupnost podataka o proizvodu.

12. Od kojih faktora zavisi tanost prognoziranja?Tanost prognoziranja uslovljena je: Duinom vremenskog perioda Stabilnou uslova privreivanja Veliinom uticaja preduzea na okruenje Izborom metoda i tehnika prognoziranja.Tanost prognoze moe biti ugroena zbog: Dejstva neekonomskih faktora Obuhvatnosti i duine prognoziranja Iznenaenja u ponaanju konkurencije i sl.

13. Koje su apsolutne mjere kvaliteta prognoze?Najee apsolutne mjere u upotrebi su: Srednja apsolutna greka Srednja kvadratna greka Korijen srednjekvadratne greke.

14. Koje su relativne mjere kvaliteta prognoze?Vanije relativne mjere su: Srednja apsolutna procentna greka, Theilova U statistika (komparacija aktuelnih prognoza na osnovu njihovih odnosa sa prognozom dobijenom na osnovu jednog stalnog modela.)

15. Predstaviti grafiki i objasniti odnos trokova i sofisticiranosti prognoze!Nivo preciznosti prognoziranja zavisi od vrste odluke koja mora biti donesena. U nekim sluajevima nivo preciznosti od +- 20% moe biti prihvatljiv, dok neke druge situacije trae veu preciznost. S obzirom da bilo koja metoda ukljuuje greku, tipian odnos izmeu trokova i sofisticiranosti prognoze moemo pokazati kao na sljedeoj slici:

TrokoviTrokoviprognoze

Trokovigreaka Sofisticiranost prognozeto je metoda prognoziranja sofisticiranija, preciznost prognoze je vea i trokovi greaka su manji. Meutim, trokovi prognoziranaj u ovom sluaju rastu. Optimalna metoda prognoziranja je ona kod koje je suma ove dvije vrste trokova minimalna.

16. Opisati osnovne metode prognoziranja konjunkture!Metode prognoziranja konjunkture: Na bazi vodeih indikatora (barometarska metoda) vodei indikatori su privredne pojave koje nagovjetavaju konjunkturu. Vodei indikatori su pokazatelji koji se odnose na one privredne pojave koje imaju tendenciju da se u prijelomnim periodima dogode prije nekih drugih pojava. Vodei indikatori upuuju na to da li e doi do promjene, kada se ona oeuje i kakvo je znaenje promjene. Na osnovu anketiranja privrednika i potroaa osnova su subjektivne ocjene privrednika i potroaa krajnje potronje. Koristi se uzorak poznavalaca i uzimaju se njihova miljenja i sudovi.

17. Definiite osnovne trine veliine!Trini potencijal ukupna koliina neke vrste proizvoda koja se moe prodati na odreenom tritu u odreenom vremenskom periodu.

Prodajni potencijal teorijska koliina proizvoda koju jedno preduzee moe prodavati na nekom tritu ili udio u trinom potencijalu.

Trini volumen aktuelni volumen tranje na nekom tritu koju vre svi ponuai nekog proizvoda u jednici vremena.

Iskoritenost trita kolinik trinog volumena i trinog potencijala koji se izraunava kako bi se utvrdila mogunost rasta potencijala trita.

Uee na tritu odnos prodaje preduzea i trinog volumena u jedinici vremena.

18. Koje su osnovne karakteristike jednostavnih pokretnih prosjeka?Prognoziranje na bazi pokretnih prosjeka zasniva se na izraunavanju aritmetikih sredina lanova serije. Ova metoda je pogodna za prognozu pojava koje imaju stacionarni razvoj, dok nije pogodna za prognozu pojava sa izraenim trendom, sezonskom ili ciklinom komponentom. Ovaj metod najee se koristi za prognoziranje prodaje i zaliha na kratki rok.

19. Koje su osnovne karakteristike metode jednostavnog eksponencijalnog izravnanja?Metode eksponencijalnog izravnanja su razvijene pedesetih godina prolog stoljea. Temeljno obiljeje ovih metoda je u tome da se podacima u vremenskoj seriji pridodaju razliite teine putem faktora izravnanja . je realan parametar 0< 1. Za konstantu obino se pretpostavlja da se nalazi u intervalu od 0,01 do 0,3. Obino eksponencijalno izravnanje predstavlja ponderisanu sredinu prethodnih lanova serije sa geometrijski opadajuim ponderima. Metoda jednostavnog eksponencijalnog izravnanja moe se primjeniti u situaciji postojanja stacionarnih serija.

20. Opisati osnovne komponente vremenske serije!Komponente vremenske serije su:1.trend,2.ciklus,3.sezona i 4.iregularna komponenta.

KOMPONENTA DEFINICIJA RAZLOG UTICAJA VRIJEME TRAJANJA

TREND Osnovni tok u razvoju neke pojave u posmatranom periodu. Rast populacije, promjena tehnologije, bogatstvo, ponaanje potroaa. Sekularna (dugorona) komponenta.

CIKLUS Ponavljanje kretanja kroz 4 faze: 1. prosperitet 2. recesija 3. depresija 4. ekspanzija

Meudjelovanje vie kombinacija faktora koji utiu na ekonomiju. Obino vie godina, sa promjenljivim intenzitetom za cijeli ciklus.

SEZONA Pravilne periodine oscilacije koje se javljaju tokom svakog odgovarajueg mjesenog ili kvartalnog perioda iz godine u godinu. Klimatski uslovi, ritam potronje, drutveni obiaji, kolski raspusti, religiozni obiaji. Tokom odreenog broja mjeseci ili kvartala.

IREGULAR Sluajne fluktuacije koje postoje u vremenskoj seriji. Sluajne varijacije, kao i varijacije zbog nepredvienih dogaaja kao to su vremenske nepogode, trajk i dr. Kratko trajanje bez ponavljanja.

21. Koja je razlika modela vremenskih serija i ekonometrijskih modela?

ARIMA modeli su se pokazali posebno pogodnom prilikom prognoziranja, jer su davali bolje rezultate u poreenju sa slinim modelima vremenskih serija. Kod vremenske serije - posmatra se samo 1 vremenska serija i njene komponente i sama vremenska serija je predmet obuhvata i posmatra se izravnanje i dekompozicija. S druge strane imamo ekonometrijski model - predstavlja uticaj mjerenja predeterminisanih promjenljivih, i ima najmanje 1 zavisnu 1 nezavisnu promjenljivu , a vremenska serija to nema.

22. Predstaviti grafiki sadrinu ekonometrije!

Ekonomska teorija

Tehnike statistikog zakljuivanjaEmpirijske ocjene relacijaPodaci

23. Opisati vrste i karakteristike promjenljivih u ekonometrijskim modelima!Posmatrajmo model: yt = f(x1t, x2t, x3t).

Moe se uoiti da je promjenljiva y zavisna, a promjenljive x1,x2,x3, nezavisne. Meutim, ekonometrijski modeli mogu sadrati vie funkcija u kojoj se neka promjenljiva u jednoj relaciji pojavljuje kao zavisna, a u drugoj kao nezavisna, to moe stvoriti odreene nedoumice. Stoga se u ekonometriji tretiraju kao endogene promjenljive one koje objanjavaju model (npr. y), a kao egzogene one koje se formiraju van modela (npr. x1,x2,x3).

Uopteno, promjenljive u ekonometrijskim modelima klasifikuju se na: Endogene i Predeterminisane.Pod predeterminisanim promjenljivim podrazumjevaju se: Egzogene, Lagirane endogene promjenljive (sa kanjenjem) Instrumenti ekonomske ili poslovne politike.Model je kompletan i konzistentan ako sadri onoliko funkcija koliko ima i endogenih promjenljivih.

24. Napiite i objasnite standardni ekonometrijski model!Standardni ekonometrijski model:yt = b0 + b1x1t + b2x2t + .... + bkxkt + t , gdje su:b0 ,....., bk parametri modela (regresioni koeficijenti)t stohastiki lan (greka modela)T = 1,...., n broj nezavisnih opservacija, n>k (n=T).Standardni linearni ekonometrijski model sastoji se od sistematskog dijela (bez komponente je t) koji predstavlja sistematske varijacije promjenljive yt zavisno od promjena promjenljivih x1t,..., xkt, pri emu se pretpostavlja da uticaj suprotnog pravca promjenljive y na promjenljive x ne postoji.25. Objasnite ulogu koeficijenta determinacije!Koeficijent determinacije (R2) poredi utjecaj specificiranih faktora (predeterminisane promjenljive), prema utjecaju izostavljenih faktora sadranih u greki modela. On moe primiti vrijednost izmeu 0 i 1, odnosno 0 R2 1, i to je blii 1, to su faktori, obuhvaeni modelom, od vee vanosti za objanjavanje varijacija analizirane pojave. Vrijednosti R2 bliske 0 znae pogrenu specifikaciju modela i ukazuju na vei uticaj faktora koji nisu obuhvaeni modelom.

26. ta je uloga koritenja simultanih modela simultanih jednaina u ekonometriji?Ekonometrijski modeli sainjeni od vie jednaina, pri emu svaka od njih determinie istovremeno kretanje jedne posebne endogene promjenljive, nazivaju se modelima simultanih jednaina. Promjenljive koje se formiraju izvan modela nazivaju se egzogene, a egzogene i endogene promjenljive sa kanjenjem ine predeterminisane promjenljive.

Razlikuju se strukturni i reducirani oblik modela. Da bi se model simultanih jednaina mogao ocjeniti, potrebno je da svaka jednaina bude identifikovana. U sluaju sistema simultanih jednaina, postupak prognoziranja je u osnovi isti kao i kod standardnog ekonometrijskog modela, a primjenjuje se na redukovani oblik modela. Prognozirane vrijednosti endogenih promjenljivih se dobijaju na osnovu prognoziranih vrijednosti egzogenih promjenljivih.

27. Napisati razliite ARMA (p,q) modele, npr. AR (2), MA (3), ARMA (1,2) i sl.AR ( p) model model autoregresijeStohastiki proces (yt) koji zadovoljava relaciju:yt = 1yt-1 + 2yt-2 + .... + pyt-p + t , gdje je:t Gausov bijeli ump broj obuhvaenih realizacija procesa, oznaava se kao AR (p) proces-model autoregresije.

AR(2)yt = 1yt-1 + 2yt-2 + t

MA(q) proces model pokretnih prosjekaStohastiki proces (yt) koji se definie relacijom:yt = t 1 t-1 2 t-2 - .... - q t-q , gdje je:t bijeli um prethodno definisan, naziva se MA proces ili model pokretnih prosjeka. Koritenjem operatora kanjenja reda q model se krae moe napisati:yt = (B) t.

MA(3)yt = t 1 t-1 2 t-2 3 t-3

ARMA (p,q) procesZa stacionarne vremenske serije kombinacijom modela autoregresije reda p i pokretnih prosjeka q, moe se dobiti model ARMA (p,q). Koritenjem operatora kanjenja ARMA (p,q) proces moe se napisati:(B) yt = (B) t , gdje je (B) autoregresioni operator reda p, (B) operator pokretnih prosjeka reda q.

Za razliku od egzaktne identifikacije reda p i q kod AR ili MA procesa, za ARMA procese identifikacija je dosta sloenija. Stoga ona ima djelimino heuristiki karakter.

ARMA (1,2)

yt = 1yt-1 + t 1 t-1 2 t-2

28. Koje su osnovne karakteristike intuitivno-eksplorativnih metoda prognoziranja?Kvantitativni postupci prognoze koji su bazirani na empirijskim podacima nedovoljno sagledavaju budunost jer ne uzimaju u obzir i kvalitativni aspekt. Za uvaavanje i ovog aspekta, razvijene su metode koje se baziraju na miljenjima, stavovima i/ili iskustvu. Npr. U istraivanju trita mogu se ispitivati eksperti, trgovci, predstavnici i/ili potroai to je predstavljeno na slici:

Ispitivanja

Potroaa- Direktno ispitivanje - Conjoint MeasurementEksperata- Procjena deterministiko funkcionalnog odnosa- Delphi metoda- Metoda scenarija- Brainstorming- Morfologija- Procjena vjerovatnoa

29. Objasniti faze Delphi metode!

SUTINA- sadrana je u ispitivnaju eksperata kroz upotrebu formalizovanih upitnika ili putem pojedinanih razgovora. Ova metoda podrazumjeva statistiku obradu individualnih miljenja u svrhu prognoziranja na osnovu sistematskog i iteraktivnog ispitivanja eksperata.Ovo ispitivanje se sastoji iz najmanje dvije runde, a veinom se u drugoj rundi doe do poboljanja rezultata. Negativnost postupka je to to je nedovoljna razmjena informacija. Delfi metoda je pogodna i za prognoze razvoja i za prognoze djelovanja.Kod Delphi metode se radi o viefaznom postupku ispitivanja sa povratnom vezom koja se provodi na sljedei nain: Ispitivanje se provodi uz uee vie eksperata pod vodstvom delphiste (voa ispitivanja). Poeljno bi bilo da se uesnici ne poznaju od prije. Svaki uesnik treba da ispuni jedan upitnik da li da da intervju o datoj temi ovdje o prognozi i to svako za sebe i anonimno. Rezultati se sabiru, povezuju, tabeliraju itd, i predstavljaju uesnicima. Uesnici e razmisliti o ovim rezultatima i ponovo saoptiti svoje miljenje o tome, to znai da imaju mogunost modifikacije prvobitnog miljenja.

30. Opisati osnovne karakteristike metode scenarija!

Kod upotrebe metode scenarija ne razvijaju se jednodimenzionalne prognoze, ve viedimenzionalni spektar alternativnih srednjih razvoja (scenarija). U metodi se ne koriste podaci iz prolosti, ve izjave eksperata uvaavajui vjerovatnoe nastupanja dogaaja koji se povezuju za pojedinani scenarij. Na bazi postojeeg stanja i okruenja preduzea, anticipira se budue djelovanje relevantnih eksternih faktora, i iz toga se izvodi vlastiti radijus djelovanja preduzea. Da bi se primjenila metoda scenarija potrebno je potpuno razumjevanje problema istraivanja i ne radi se samo o utvrivanju liste deskriptora ve i o njihovom uzajamnom i naizmjeninom djelovanju. Koncept metode scenarija moe se predstaviti pomou metoda ljevka. Ekonomski je neracionalno razraditi veliki broj scenarija, dovoljno je dva ili tri.

Najjednostavniji sluaj je predstaviti:-scenario trenda, koji respektuje dosadanji razvoj,-optimistiki scenario,-pesimistiki scenario.

Budunost se ne posmatra kao jednaina, ve kao jedna od vie njenih konzistentnih slika. Najee se projektuju slike o globalnim razvojima, npr. O ishrani stanovnitva, o koritenju slobodnog vremena, o gradskom sobraaju u narednih 10-20 godina i sl. Tanost projekcije razvoja se ne moe usloviti niti oekivati. Zbog toga, metoda scenarija nudi alternativne projekcije koje lee u okviru najloijih i najboljih razvoja. Prognoza ekstrema se ne bazira na istoj intuiciji nego se gradi kroz sumiranje svih relevantnih pozitivnih i negativnih veliina. Vrijednost scenario tehnike sastoji se u tome da donosiocima odluke pojasni koji su faktori u uzajamnom djelovanju sa ostalim veliinama i u kojoj mjeri utiu na razvoj prognoziranog sistema.

9