Pojam nauke i naučnog istraživanja*Nauka u širem smislu – ukupnost ljudskog znanja, duhovnih tvorevina, materijalnih i druhovnih rezultata kroz istoriju (nauka- naučiti; znanost – znati)*Nauka u užem smislu - vrsta društvene misaone delatnosti čiji je temeljni cilj otkrivanje zakona prirodnih i društvenih pojava*Da otkriva, klasifikuje i objašnjava veze, odnose i strukturu među elementima, činjenicama i svojstvima neke pojave, procesa ili tvorevine, da daje pouzdane prognoze Nauka (lat. scire – znati; scientia – nauka) je sistem znanja koja su povezana i koja se stalno dopunjavaju, dodaju i razvijaju“Nauka, kao teorijsko saznajna i praktična, organizovana i planska društvena delatnost saznanja određenih oblasti, prirodnih, bioloških, društvenih, kao i duhovno-kulturnih pojava, u samoj svojoj strukturi, pored svog predmeta, kao svoj drugi bitran činilac, sadrži određeni metod (metodu) istraživanja, odnosno saznanja.” (Bogdan Šešić)

Suština nauke i naučnog istraživanja: 1.otkrivanje2.razumevanje3.objašnjenje4.predviđanje

Dve bitne funkcije nauke:Teorijska ili saznajna funkcijaPraktična ili primenjena funkcja

Ravnoteža između ove dve funkcije:Teorija – praksa – teorijaPraksa – teorija – praksa Praksa – empirija – iskustvoMetrodologija i metod (metoda)

Oblici ljudskog znanja (saznanja)1.Zdravorazumsko2.Iskustveno3.Religijsko4.Ideološko5.Umetničko6.Naučno

Bitna obeležja nauke1.Društveni karakter2.Jedinstvenost3.Jedinstvo naučne teorije i prakse4.Kreativnost5.Internacionalni karakter6.Primena naučne metode u istraživanju

Dva paralelna procesa razvoja nauke: U svetu se može identifikovati stalni porast broja naučnih radova Vreme od određenog naučnog pronalaska do njegove primene u praksi stalno se skraćuje.

Još dve karaktristike naučnog razvoja*Bavljenje znanošću u prošlosti bilo je rezultat individualnog rada

*Povećavanje kvantuma znanja, njihovo integrisanje je izazvalo potrebu interdisciplinarnih znanja, a time i potrebu timskog rada u kom su uključeni naučnici različitih specijalnosti

Tri magistralne razvojne faze nauke: *Opisna - temelji se na prikupljanju činjenica i njihovoj prvoj sistematizaciji *Logičko-analitička faza, koju karakteriše sadržajna analiza proučavanog predmeta s određenog metodološkog stanovišta, *Faza usklađivanja sadržajnih i kvantitativnih metoda saznaja, u koju su, bez sumnje, ušle prirodne znanosti i tehnika u XX. stoljeću.

Obeležja naučnog saznanjaobjektivnost preciznost, sistematičnost opšost, proverljivost organiziranost

*OBJEKTIVNOST u nauci ima najmanje dva bitna aspekta ispoljavanja:Objektivan odnos prema stvarnosti -nastojanje da se stvori što svestranija i što potpunija iskustvena osnova za znanstveno zaključivanje - spremnost da se bez ikakvih predrasuda prihvati očiglednost svakog novog podatka ili spoznaje

Mogućnost provjerljivosti :podrazumeva da se pridržavamo nekih proceduralnih pravila: 1.Pravilo javnosti i intersubjektivne proverljivosti svakog izvornog podatka. 2.Pravilo potpune javnosti svih sastavnih delova istraživačkog procesa 3. Potreba permanentne kontrole svakog naučnog podatka i stava, ali i spremnost da se oni, ukoliko se pokažu neadekvatnima, popravljaju, izmene ili potpuno odbace *PRECIZNOST naučnog saznanja podrazumeva: * sposobnost da se u iskustvenim pojavama utvrde razlike koje su prividno male i teže uočljive, ali saznajno bitne, * sposobnost da se, na temelju podataka o elementima koji su zajednički ili istovrsni, tačnije opiše jedna ili više osobina nekih širih iskustvenih skupova.

*SISTEMATIČNOST naučnog saznanja: -sistematično mišljenje, ali i korištenje logičkih postupaka ispravnog mišljenja- sitematično prikupljanje, sređivanje i razvrstavanje prikupljenog materijala -standardizacija podataka i procesa koji se koriste u prikupljanju.

*OPŠTOST naučnog saznanja podrazumeva: - Da se naučno saznanje ne odnosi na pojedinačne slučajeve stvarnosti nego na sve pojave iste vrste u toj stvarnosti - Opštost omogućava utvrđivanje i pravilnost koja se odnosi na strukturu i razvoj određene pojave, a time i utvrđivanje onoga što je u pojavama zajedničko i opšte

*ROVERLJIVOST naučnog saznanja podrazumeva:- da se ništa ne može prihvatiti po logici «zdravo za gotovo», sve je podložno i kontroli i proverljivosti,- proverljivost naučne spoznaje ne može se osloniti samo na mišljenje, na čulni uvid,

-čulno opažanje se obično zadržava na površini pojave, dopire tek do prostijih i mehaničkih veza, ali ne otkriva ono što bitno u pojavama.

*ORGANIZOVANOST naučnog saznanja ima dva oblika: 1.način sticanja naučnog saznanja mora biti organizovan (primpema, izvođenje, sređivanje) 2.primjena naučnih saznanja u praksi ne može biti spontana i automatska, već se moraju stvoriti povoljni uslovi

*NAUČNI ZAKON*- Naučni zakon je stalan, opšti, nužan i suštinski odnos između elemenata neke pojave, kao i između pojava- Zakon je potvrđeni hipotetički stav koji se odnosi na množinu pojava (na primer: potrebe su pokretač društvenog razvoja; zakon ponude i potražnje)- Naučni zakon predstavlja najviši cilj svake nauke, najviši oblik naučnog saznanja

Naučna teorijaNaučna teroija predstavlja smislenu povezanost opštih postavki na osnovu kojih se objašnjava neko područje pojava, činjenica, podatakaHipoteza – teorijaVrste naučnih teorija:a)Genetička (poreklo)b)Evolucionistička (razvoj)c)Strukturalistčkad)Funkcionalističkae) Formalističkaf) Hermeneutička (značenje)g) Epistemološka (istina)h) Aksiološka (vrednosti)

Funkcija naučne teorije:Definisanje teorijskih i operacionalnih pojmovaPredviđanje pojava i zakona

*CILJEVI NAUČNOG SAZNANJA :naučna deskripcijanaučna klasifikacijanaučno objašnjenjenaučno predviđanje

*Vrste naučnih istraživanja*1.fundamentalna 2.primenjena 3.razvojna istraživanja

Fundamentalna istraživanja su izravno usmerena prema povećavanju znanja. njihov prvenstveni zadatak nije praktična primena novih znanja nego -Otkrivanje određenih procesa, -Otkrivanje uzročno-posledičnih veza i zakonitosti u prirodi i društvu zbog povećanja ljudskog znanja

PRIMENJENA ISTRAŽIVANJANjihov cilj je trostruk: -uvećavanje obima znanja o prirodi i društvu-rešavanje nekog praktičnog zadatka,- postizanje znanja koja će biti ili koje može biti brzo i neposredno praktično primenjeno

RAZVOJNA ISTRAŽIVANJA predstavljaju poslednju fazu procesa istraživanja-Temelje se na fundamentalnim i primenjenim istraživanjima-Razvijaju se i testiraju novi ili poboljšavaju stari postupci, proizvodi, usluge, organizacija-razvojna istraživanja imaju naglašeno praktični cilj

Naučna i stručna dela*Naučna i stručna dela nisu sinonimiTemelj naučnog rada jeste generalizacija, otkrivanje novih zakona ili novih metodaStručni rad bitno određuje konkretizacija, delovanje na temelju već otkrivenih spoznaja

PRINCIPI kojih se naučnik mora pridržavati, bez obzira da li je delo naučno ili stručno:-Ne treba praviti velike uvode. -poželjno je da se izlaganje već na samom početku dovede u vezu s predmetom istraživanja.-U rad ne treba unositi ništa što nije u neposrednoj vezi s predmetom istraživanja. -Rad se ne sme pretrpavati beznačajnim pojedinostima-Misli, ideje i informacije u radu jednom izrečene ne treba ponavljati -U pisanju rada ne treba stvari, detaljno razlagati i opširno objašnjavati ukoliko su same po sebi razumljive

Vrste najznačajnijih naučnih dela*Monografija je rasprava koja detaljno, mada ne i preopširno, obrađuje pojedini predmet, grupu predmeta ili neku osobu, pri čemu koristi veoma opsežnu bibliografiju*Doktorska disertacija - naučno delo koje se temelji na fundamentalnim i primijenjenim istraživanjima i metoda, koje omogućuju otkrivanje novih naučnih činjenica, pojava, zakonitosti, teorija *Naučna studija je delo tima naučnika, koje za potrebe naručioca rade naučni instituti ili naučno-nastavne organizacije, odnosno fakulteti *Naučni članak - opis originalnih rezultata istraživanja, u pravilu u publikaciji koja je lako dostupna međunarodnoj naučnoj javnosti, a napisan je na način da se istraživanja mogu ponoviti i zaključci proveriti

Vrste naučnih članaka-Izvorni naučni članak (rad) originalno naučnono delo-Pregledni rad donosi nove sinteze nastale na osnovu pregleda najnovijih djela o određenom predmetnom području, izvedene sažimanjem, analizom, sintezom i evaluacijom sa ciljem da se prikaže zakonomjernost, pravilo, trend ili kauzalni odnos u vezi sa istraživanim fenomenima – rad koji sadrži originalan, detaljan i kritički prikaz istraživačkog problema ili područja u kome je autor ostvario određeni doprinos.

*Kratko ili prethodno saopštenje jeste originalni naučni rad punog formata ali manjeg obima ili preliminarnog karaktera u kome neki elementi IMRAD-a mogu biti ispušteni – radi se o sažetom iznošenju rezultata završenog izvornog istraživačkog djela ili djela koje je još u toku.

*Naučna kritika/polemika/osvrt jeste rasprava na određenu naučnu temu zasnovana isključivo na naučnoj argumentaciji, u kojoj autor dokazuje ispravnost određenog kriterijuma/mišljenja, odnosno potvrđuje ili pobija nalaze drugih autora.

Delovi naučnog članka-naslov -rezime (sažetak) -uvod -razrada materije s rezultatima istraživanja-zaključak -Fusnote (ukoliko se ne pišu na dnu tekuće stranice) -popis korištene literature -prilozi (ukoliko postoje)

*Pojam stručnog dela- delo kojim se ne otkrivaju nove, nego prikupljaju i interpretiraju već poznate naučne činjenice, spoznaje i teorije, širi i popularizuje već dostignuta naučnana spoznaja, i traga za načinom njihove primene Vrste stručnih dela1.Stručni članak - sadržina mu nije iznošenje novih naučnih spoznaja nego informiranje o njima s ciljem njihove primene u praksi2.Prikaz - najčešće se radi o oceni određenog dela (knjige ili članka) i njihovog predstavljanja naučnoj i stručnoj javnosti 3.Elaborat -na metodološki ustaljen način, temeljito obrađuje i izlaže neki problem (recimo, investicioni elaborat). 4. Ekspertiza - delo u kojem ekspert, ili ekspertski tim, iznosi stručni sud o nekom predmetu ili praktičnom problemu i njegovom rešenju

Naučno – stručna delaTo je delo u kojem su u približno istoj meri zastupljeni elementi i naučnog i stručnog rada-Udžbenik-Enciklopedija-Leksikon-Praktikum-Rečnik-Zbornici radova

Organizacija rada = plan rada, raspored radnog vremena, dnevni program rada, rokovnik, kontrolu ispunjenih rokova, analizu rada i ostvarenje plana, ocjenu djelotvornosti vlastitoga rada, program samostalnog vlastitog rada, te analizu ostvarenja programa rada. Plan rada = detaljan popis svih zadataka, svih problema i poslova koje – s ciljem da se zadaci izvrše i riješe – treba obavit (= osnovni plan)Osnovni plan je osnova za:-izradu posebnih planova i potrebnih rokovnika, -pretpostavka da bi se određenom znanstvenom radu uopće i pristupilo.

Raspored radnog vremena-odnosi se samo na službeno radno vrijeme, ono u okviru radnog mjesta *Mogući način organizacije radnog vremena:

-pregled novina i časopisa,-samostalni vlastiti (istraživački) rad,-kontakti sa suradnicima,-kontakti sa znanstvenicima iz drugih organizacija i sl.,-interni sastanci

*METODE I TEHNIKE NAUČNOG ISTRAŽIVANJA*priroda, vrste, funkcije i struktura metoda i tehnika naučnog istraživanja

*OSNOVE STICANJA SAZNANJA*a) učenje koje se uglavnom zasniva na pamćenju - U programe osnovnog i srednjeg obrazovanja ulaze i pedagoški se oblikuju nastavni sadržaji čija se istinitost ne dovodi u pitanje, pa se od učenika i ne traži kritički odnos prema takvim sadržajima. /; b) studiranje koje zasniva na razmišljanju – na kritičkom odnosu. - Programi fakulteta približavaju studente granicama ljudskog saznanja, upućuju na otvorena pitanja u nauci, upoznavaju studente sa različitim odgovorima na ta pitanja... U tako nedovoljno definisanim situacijama učenjem se ne može doći do zadovoljavajućih odgovora na pitanja koja se postavljaju. Memorija ovde nije dovoljna, već se traži aktivan i kritički odnos prema onome što se proučava - analizira. To znači da se procenjuju odgovori tamo gde ih je više, da se traže tamo gde istih nema i da se postavljaju pitanja koja još nisu postavljena. Zbog toga se na fakultetu proces sticanja saznanja i ne zove učenje već studiranje, a subjekt tog procesa ne zove se učenik već student./

Napomena: Svako razmišljanje nije isto što i naučno mišljenje. Naučno mišljenje je samo jedan specifični način razmišljanja, a cilj mu je da bude istinito. Da bi mogli stvarno studirati studenti moraju da ovladaju principima naučnog mišljenja.

*Naučno mišljenje, odnosno naučna analiza * jeste složena aktivnost koja mora da bude zasnovana na principima logike. To znači da se ono mora da temelji na naučnoj teoriji i da uključi postupke empirijske verifikacije – provjere. Zbog toga, naučno mišljenje mora da uključi i poveže tri nivoa naučnog mišljenja: 1.Najopštiji nivo naučnog mišljenja. Svaka nauka jeste traženje logike unutar predmeta koji istražuje na šta nas upozorava i sam naziv nauke. Sociologija traga za logikom društvenih procesa, ekonomija za logikom unutar ekonomskih procesa i td. Zbog toga njihove spoznaje izražene pojmovima, zakonima i teorijama moraju da budu logički sređene. Pojmovi treba da su pravilno definisani, zakoni pravilno klasifikovani, obrazloženi, neprotivurečni i dokazani. Ovi principi vrijede za svaku nauku; 2. Nivo teorijske orijentacije. Ovaj nivo jeste nivo opšte teorijske orijentacije – teorijske paradigme. Na ovom nivou se razrađuju osnovne naučne teorije i njihova upotreba u objašnjavanju predmeta neke nauke. Naučno mišljenje treba da se zasniva na celokupnoj teoriji neke nauke, a ne samo na opštim teorijama, jer je naučna teorija od izuzetnog značaja u procesu dolaženja do novih saznanja. Naučna teorija je i cilj i sredstvo u naučnom istraživanju. Teorija ima presudnu ulogu u procesu otkrića. Međutim, naučna misao ne ostaje samo na ideji otkrića, već ona smijera i njenoj verifikaciji. Naučna teorija je specifična za svaku nauku, pa se ovaj nivo naučnog mišljenja razlikuje od nauke do nauke; 3. Nivo empirijsko-metodoloških postupaka. Izbor i razrada metoda, tehnika i postupaka za prikupljanje podataka direktno zavisi od obilježja pojava, procesa i odnosa koji se istražuju. Zbog toga se naučna misao na ovom nivou zasniva na

teorijskom poznavanju predmeta koji se istražuje kao i na poznavanju empirijskih metoda i postupaka.

O značenju izraza „naučno istraživanje“Ni do danas nije data zadovoljavajuća definicija izraza „naučno istraživanje“:- ona bi trebalo da obuhvata i teorijska naučna istraživanja- ne bi trebalo da svodi istraživanje na ispitivanje hipotetičkih stavova (kontekst opravdavanja) a da se ne ispituju traganja za tim stavovima (kontekst otkrića)- hipotetički stavovi ne moraju da se tiču samo pretpostavljenih odnosa između fenomena, već da to mogu biti i egzistencijalne hipoteze o samim fenomenima- Istraživanje shvati kao sistematski, kritički, kontrolisani i ponovljivi proces sticanja novih znanja, neophodnih (a ponekad i dovoljnih) za identifikovanje, određivanje i rješavanje naučnih (teorijskih i empirijskih) problema.

Osnovne vrste naučnih istraživanja Podele istraživanja:-teorijska i empirijska (prema prirodi)-fundamentalna i primenjena (prema cilju)-eksplorativna (izviđajna) i usmjerena provjeravanju hipoteza (prema funkciji)

Izviđajno istraživanje je početno istraživanje kojem je svrha razjasniti i definisati prirodu problema istraživanja

*KADA SE ISTRAŽIVANJA (NE) RADE*- Kada unaprijed znate odgovor- Kada je odgovor irelevantan (naučno ili praktično)- Kada niste sigurni šta žalite da znate- Kada ne raspolažete svim neophodnim resursima (finansijskim, kadrovskim, tehničkim ...)

* Struktura empirijskog istraživanja*Faze procesa istraživanja preduzetog radi proveravanja hipoteze:a) identifikovanje i određivanje problemab) određivanje ciljeva istraživanjac) postavljanje hipotezed) definisanje ključnih pojmova e) izvođenje logičkih posledica iz hipotezef) izbor istraživačke strategije i nacrta istraživanjag) razvijanje mjernih i drugih sredstava istraživanjah) određivanje osnovnog skupa i odabiranje uzorka istraživanjai) sprovodenje istraživanja i prikupljanje značajnih podatakaj) obradivanje i analizovanje podataka dobivenih istraživanjemk) tumačenje rezultata istraživanja i izvođenje zaključkal) pisanje izveštaja o obavljenom istraživanju

A)IDENTIFIKOVANJE I ODRE Đ IVANJE PROBLEMA - Naučno istraživanje otpočinje zapažanjem, postavljanjem i definisanjem problema.- „Problem“ – svijest o neznanju – pitanje na koje, u sistemu raspoloživog naučnog znanja, nema odgovora. - Formulisati problem tako da se nedvosmisleno vidi šta je pitanje i koju pretpostavku (hipotezu) treba proveriti.

* Vidovi ispoljavanja problema su različiti, a mogu i da se preklapaju kada:- postoji praznina u sistemu naučnog znanja- su pokušaji da rješimo neki problem međusobno nesaglasni

Proces istraživanja

- postoji činjenica koju na osnovu raspoloživog naučnog znanja ne možemo da objasnimo- otkrijemo logičku protivrečnost u nekoj naučnoj teoriji- o nekoj oblasti stvarnosti ima dvije ili više međusobno nesaglasnih teorija- postoji nesaglasnost između starih teorijskih predstava i novih naučnih činjenica itd.

Problemi mogu biti:-pretežno empirijski (tiču se neposredno predmeta, procesa i svojstava objektivne stvarnosti)- pretežno teorijski (tiču se zasnivanja, razrade i razvoja samih teorija izgrađenih da daju odgovore na pitanja kojima se izražavaju empirijski problemi)

-Prvi korak u istraživanju čini postavljanje, definisanje i obrazlaganje problema.-Jezički oblik izražavanja problema jeste upitna rečenica, tj. pitanje.- Pitanje je izraz nastojanja da se: otkloni ili umanji: nepotpunost, neodređenost, netačnost, neizvesnost u znanju; dobije novo, potpunije, određenije, tačnije, dublje znanje.- Važno je izabirati prava, vrijedna pitanja.

Izbor problema istraživanja određen je u velikoj mjeri stanovištem istraživača:-opštim pogledom na svijet- teorijskim stanovištem- vrijednosnim orijentacijama- moralnom tačkom gledišta

Problem mora biti obrazložen odgovarajućim teorijskim znanjima, jer svaki naučni problem pripada nekom teorijskom kontekstu.Ispravno postavljanje i obrazlaganje problema istraživanja podrazumeva proučavanje odgovarajuće literature.

Literatura se čita da bi se:-shvatilo šta ona o nekom predmetu proučavanja kazuje- dobili odgovori na unapred postavljena pitanja- provjerili iskazi koji su u neskladu sa čitaočevim uvjerenjima i nalazima istraživanja

UPUSTVO ZA ČITANJE LITERATURE 1. Kod čitanja stalno misliti na ono što se čita.2. Ne čitati samo ono što je usko povezano s područjem.3. Posmatrati s različitih uglova.4. Prihvaćati objektivne činjenice, ali ne ostati samo na njima, već ih dopuniti, promijeniti….5. Ne konformizam tj. nekritičko prilagođavanje vlastitim uvjerenjima i stavovima.6. Ne vjerovati potpuno samo jednoj tezi već sumnjati.7. Ne odbijati i druge ideje.8. Izbjegavati blokade u vlastitom mišljenju.9. Odlijepiti se od samo jednog rješenja, tražiti i druga.10. Nastaviti s traženjem i drugih (boljih) ideja.11. Biti svjestan da postoje i jalova razdoblja kad nema rješenja, ali iza takvih dolaze i kreativna.12. Dobra priprema je pola rješenja.13. Živjeti s problemom, jer ideje dolaze u svakoj prilici.14. Ideju odmah zapisati, jer veliki dio ideja se gubi zaboravom. Činjenica je da ideje naviru u glavu brzo, a često nakon dužeg razdoblja neuspjeha. Zanimljivo je da nadahnuta ideja ne ostavlja snažne tragove u memoriji. Brzo se pojavi i brzo nestaje. Mnogi mislioci se žale da su im ideje propale zato što ih nisu odmah zapisali.15. Ne odbacujte ideje prebrzo.16. Tražiti analogiju s drugim područjima.

17. Izbjegavati paušalne, jednostrane vrijednosne sudove.18. Raspravljati što više o problemima i rješenjima s drugim stručnjacima.19. Samoanaliza koristi stvaranju. Ocijeniti svoju kreativnost.20. Upotrebljavati tehnike stvaralačkog mišljenja.

Istraživač mora da:-razumije pitanje kojim je izražen problem istraživanja- postavi kriterijum za praćenje adekvatnog odgovora- potraži svjedočanstvo o postojanju mogućih probnih odgovora na postavljena pitanja- razumije tekst na lingvističkom, semantičkom i teorijskom nivou- čita, povezuje pročitano sa osnovnim pitanjem, upoređuje pročitano sa predašnjim pokušajima rješavanja tog problema, kritički zapaža, vodi zabilješke

Dijagram uzroka i posledicaMetoda statističke kontrole procesa koja daje cjelovitu sliku veza dviju pojava i uzroka tih veza te predstavlja odnos između problema i njegovih uzroka, uzroci problema odnose se na nekoliko kategorija:

6 M’s:-Mašine (Machine),- Metode (Method),- Materijali (Materials),- Mjerenja (Measurement),- Ljudi (Man) i- Okruženje (Environment):

Savremena kategorizacija uzroka problema:(1) oprema (2) procesi(3) ljudi(4) materijali (5) okruženje(6) upravljanje

The 4 S's:-Okruženje (Surroundings)- Dobavljači (Suppliers)- Sistemi (Systems)- Vještine (Skills)Kategorizacija preporučljiva za uslužni sektor

*(B) ODREĐIVANJE CILJEVA ISTRAŽIVANJA*- Ciljevi istraživanja se izražavaju jasnim normativnim iskazima („treba da”).- Jasno određenje cilja istraživanja neophodno je za njegovu svrsishodnost.

* Potrebno je prethodno odrediti prirodu odnosa između ciljeva radi:- uobličavanja usklađenih grupa i nizova ciljeva istraživanja- određivanja prvenstva ciljeva

* Postoji nekoliko vidova odnosa među ciljevima:

- nezavisni (postizanje jednog cilja ne utiče na postizanje drugoga cilja) i- zavisni (postizanje jednog zavisi od postizanja drugog cilja)- uzajamno isključujući i uzajamno neisključivi ciljevi- genealoški (moguće je razlikovati osnovne ciljeve i iz njih izvedene ciljeve)- uporedni (mogu postizati samo istovremeno) i- sekvencijalni (mogu se postizati samo u slijedu: neposredni, posredni i konačni)- kompozicioni (odnos celine i dijelova; mogu se predstaviti putem „stabla ciljeva“)

Naučni-Opisivanje- Klasifikacija- Povezanost i uzročno-posljedična zavisnost- PredviđanjePragmatični ili korisnički ciljevi

*Naučno opisivanje (deskripcija)*- Naučni opis je nezaobilazni prvi nivo kojim započinje naučna spoznaja i na kojoj se temelje sve nastale. - Formalno rečeno naučno opisivanje je prevođenje osjetilnih doživljaja nekog fenomena u simbolički jezik nauke (pojmove) čiji je sadržaj precizno definiran.

Naučno razvrstavanje (klasifikacija)-Pri klasifikaciji se traga za eksplicitnim i implicitnim obilježjima proučavanih fenomena na temelju kojih se mogu grupisati ili razlikovati i koja će biti od najveće koristi za daljnju spoznaju.

Odabrana obilježja služe kao kriteriji klasifikacije koji moraju udovoljavati kriterijima: -dosljednosti- logičke konzistentnosti (neproturječnost)- iscrpnosti (potpunosti)

Naučno objašnjenje (eksplanacija)-Naučno objašnjenje (eksplanacija) je glavni cilj nauke. - Objasniti neki fenomen znači utvrditi prirodu njene povezanosti s drugim fenomenima, utvrditi uzroke njena nastanka, mijenjanja i nestanka. - Da bi se moglo zaključiti o uzročno-posljedičnim odnosima nužno je ostvariti tri pretpostavke: 1. utvrditi postojanje međusobne povezanosti između fenomena; 2. utvrditi vremenski tok u kojem uzrok uvijek prethodi posljedici; 3. logički i eksperimentalno moći odbaciti sve druge mogućnosti povezanosti i uzročnosti.

Naučno predviđanje (prognoza)Predviđanje i kontrola fenomena je konačna svrha nauke mada to eksplicite uvijek nije priznavano. Preduslovi predviđanja jesu realizovani prethodni nivoi spoznaje: deskripcija i objašnjenje. -Ukoliko su poznati uzroci moguće je uticajem na uzroke kontrolisati fenomen.

(C) POSTAVLJANJE HIPOTEZE- Kada se odabere i postavi problem istraživanja, traga se za njegovim rešenjem.

- Hipoteza je zamišljeno, značajno, probno, logički i iskustveno dopustivo i proverljivo rješenje problema.Hipoteza je iskaz posredstvom kojeg je izražen postavljeni problem istraživanja, a koji je:-izričit-jasan-značajan-informativan-teorijski dobro obrazložen-iskustveno proverljiv.

-Kada se problem istraživanja tiče odnosa između dviju ili većeg broja promenljivih, hipoteza predstavlja iskaz o pretpostavljenom odnosu između tih promenljivih.-Hipoteza se često formuliše u vidu implikacije.-Nerijetko se, kao probna rješenja problema, postavljaju dvije ili više međusobno suprotstavljenih hipoteza.

*1. Hipoteza je dedukcija U slaganju pokusa istraživač razmišlja deduktivno, od opšteg prema pojedinačnome, tj. ne testira teoriju direktno, nego njezine dijelove ili posljedice. U tom se času stvara hipoteza: ona je dedukcija iz neke opšte teorije o području kojim se istraživač bavi.*2. Istraživanje se ne može planirati bez hipoteze!Samo iz hipoteze može istraživač razviti određeno eksperimentalnu stukturu kojim će tu hipotezu testirati. Samo se tako mogu postaviti tačna i jednoznačna pitanja.*3. Hipoteza omogućuje definiranje eksperimenta (testiranja)

*Mjerila vrijednosti naučne hipoteze*Postoji pet opštih zahtjeva koje naučna hipoteza mora ispuniti.1. Hipoteza mora biti svrhovita, tj. rješavati problem koji nas zanima, a ne neki drugi.2. Hipoteza mora biti provjerljiva, tj. postupci koje bi zahtijevala provjera te hipoteze, ili provjera njezinih posljedica, moraju se moći izvesti.3. Hipoteza mora biti plodna, tj. iz nje moraju proisteći određene posljedice ili zaključci.4. Hipoteza mora biti u saglasnosti s provjerenim i prihvaćenim znanjem. 5. Peti kriterij vrijednosti hipoteze jest njezina jednostavnost: bolja je jednostavnija hipoteza od složenije.

(D) DEFINISANJE KLJUČNIH POJMOVADEFINICIJA Svaki novi pojam uvodi se u naučno razmatranje svojom odredbom (ili definicijom), a svaki novi zakon – svojom formulacijom .

Definisati pojam znači konstatovati mu čitav sadržaj. Pošto je ovakav način definisanja obično glomazan a nekad praktično i neizvodljiv, u nauci se najčešće koristi analitičko definisanje pojma.Analitičko definisanje pojma predstavlja određivanje pojma njegovim, po mogućnosti najbližim rodnim pojmom i specifičnom razlikom.

(E) IZVOĐENJE LOGIČKIH POSLJEDICA IZ HIPOTEZE- Hipoteza se iskustveno provjerava tako što se: dedukuje logička posljedica – činjenički iskaz iz nje i pomoćnih iskaza postavlja pitanje da li je ta logička posljedica istinita ili lažna utvrđuje se istinitosna vrijednost empirijskim istraživanjem

zaključuje o istinitosnoj vrijednosti same hipoteze.

Treba izabrati one logičke posljedice izvedene iz hipoteze koje su značajne za iskustveno provjeravanje te hipoteze.

(F) IZBOR ISTRAŽIVAČKE STRATEGIJE I NACRTA ISTRAŽIVANJAIzbor istraživačke strategije zavisi od:- prirode postavljenog problema istraživanja- izabranih ciljeva istraživanja- metodoloških pretpostavki.

- Za rješavanje nekih problema prikladno je strogo eksperimentalno istraživanje, za rješavanje drugih podesno je akciono istraživanje, ima problema za čije rješavanje je pogodna studija slučaja itd.- Istraživačke strategije razlikuju se među sobom po stepenu kontrolisanja uslova u istraživanju: od eksperimentalnog istraživanja u laboratorijskim uslovima do posmatranja (sa učestvovanjem) u prirodnim životnim uslovima i studije slučaja.

(H) ODREĐIVANJE OSNOVNOG SKUPA I ODABIRANJE UZORKA ISTRAŽIVANJA-Pošto se svako empirijsko istraživanje sprovodi na nekom uzorku, neophodno je odrediti osnovni skup na koji bi trebalo da budu uopšteni nalazi dobijeni datim istraživanjem.- Tačno određenje osnovnog skupa je potrebno za tumačenje i uopštavanje nalaza dobivenih istraživanjem.- Potom je potrebno odrediti način uzimanja uzorka tog osnovnog skupa, koji bi omogućio uopštavanje nalaza dobijenog na uzorku, na osnovni skup.

-Prikupljanje podataka o obilježjima svih jednica statističkog skupa često je preskupo ili zahtijeva previše vremena, a katkad nije ni moguće, ako je on npr. beskonačan – u takvim slučajevima vrši se reprezentativno promatranje kojim se obuhvaća samo dio jedinica statističkog skupa.- Pojava koja se želi upoznati ili istražiti tom metodom zove se populacija ili osnovni skup, a njezin dio koji se u tu svrhu ispituje zove se uzorak.- Uzorak je reprezentativan ako po svojim osnovnim karakteristikama nalikuje na osnovni skup (umanjena slika osnovnog skupa).

SPROVOĐENJE ISTRAŽIVANJA I PRIKUPLJANJE PODATAKA-Istraživanje se prema izabranom istraživačkom pristupu i nacrtu, kao o prema zamišljenoj istraživačkoj proceduri, sprovodi na izabranim uzorcima uz upotrebu odgovarajućih sredstava istraživanja.- Opis istraživačke procedure bi trebalo potanko da razjasni kako će opšti plan istraživanja da bude primenjen, šta će, kada, kojim redosledom, kako i čime biti učinjeno tokom istraživanja, počev od izbora i razvijanja nacrta istraživanja, preko prikupljanja podataka, sve do obrade i analize prikupljenih podataka.- Taj podrobni opis trebalo bi da bude toliko jasan, tačan i iscrpan (ali, pri tom, jednostavan i jezgrovit) da omogućava replikovanje toga istraživanja.

Metode prikupljanja podatakaKvalitativni pristup Deskriptivne studije: Posmatranje Razgovori

Intervjui Okrugli stolovi Case studije

Istorijske studije:Eksterna i interna evidencija Koncept istorijskog vremena Koncept istorijskog prostora Sistematsko korištenje istorijskih činjenica

Kvantitativni pristup Desk (statistički podaci prikupljeni u druge svrhe) Anketni upitnici, Testovi Analiza sadržaja Sociometrija

PosmatranjeNišta nije stalno osim promjena. HeraklitPosmatranje za razliku od čistog gledanja je struktuirana aktivnostPosmatra se odabrani uzorakPosmatra se prema planu posmatranjaVodi se evidencija o uočenom

Razgovor ili nestrukturirani intervjuIntervjuirati nije ništa drugo do toga da nekog nešta pitate. Ali to ne znači pitati bilo koje pitanje na bilo koji način. Intervju mora biti pažljivo isplaniran i vješto vođen.U razgovoru ili nestrukturiranom intervjuu planira se tema razgovora, a pitanja se formulišu tokom razgovora.U strukturiranom intervjuu pitanja i sam tok razgovora se pažljivo planiraju.

Intervju1. Vrijeme intervjua treba unaprijed dogovoriti.2. Pitanja koja planiramo postaviti treba unaprijed pripremiti.3. Treba zatražiti dozvolu bilježenja ili snimanja razgovora.4. Dobro je ispitanika par dana prije intervjua podsjetiti na predstojeći razgovor i dati mu listu s pripremljenim pitanjima.5. Treba biti tačan, držati se plana pitanja i imati svoju kopiju plana pitanja u slučaju da je ispitanik svoju zametnuo.6. Tokom razgovora treba odmah pitati ako nam izlaganje ispitanika nije jasno.7. Nakon intervjua kada sredite materijal u oblik koji je podoban za vaš istraživački izvještaj treba materijal pokazati ispitaniku i tražiti njegovu pismenu dozvolu za njegovo korištenje kao podataka u vašem izvještaju.

Okrugli stoloviDelfi metoda1. Serija intervju ili upitnika s ekspertima.2. Sređivanje podataka i pronalaženje generalnih nepodudarnosti u izjavama. Određivanje “strana”.3. Organizacija okruglog stola kako bi “strane” izložile jedna drugoj svoje argumente, te kako bi se ako je to moguće usuglasile.4. Izrada liste argumenta kojima su obuhvaćene sve razlike u pristupu predmetu istraživanja.

“Case studije” Case studija je metoda u kojoj se izučavanju društvenih fenomena pristupa kroz analize individualnih slučajeva. Case (slučaj) može biti osoba, grupa, događaj, proces, zajednica, društvo ili bilo koja druga jedinica društvenog života. Ovaj se pristup zasniva na pretpostavci da je izučavani slučaj tipičan slučaj za izvjestan tip društvene grupe ili aktivnosti. Analiza tipičnog slučaja omogućuje generalizaciju znanja te se ova znanja mogu primjenjivati za razumijevanje svih slučajeva iste vrste.

Upitnik-pažljivo planiranje pitanja (varijabli)- kratkoća - razumljivost- pitanja za ocijenu prikladnosti- ispitivanje na prethodnom uzorku

*dva tipa pitanja: otvorena (bez ponuđenih odgovora) zatvorena (s ponuđenim odgovorima)

Psihološka strategija pitanja:a. Interes mora rasti postepeno u toku anketiranja, tako da učešće ispitanika bude sve jače i neposrednije;b. Pitanja moraju ići od lakših prema težima;c. Ne smije se postavljati preuranjena ili iznenađujuća pitanja;d. Treba izbjegavati pitanja koja bi mogla zbuniti ispitanika;e. Izbjegavati skokovite prelaze i polagano i oprezno prelaziti s jedne skupine problema na drugu.

(J) OBRADA I ANALIZA PODATAKA DOBIVENIH ISTRAŽIVANJEMTestiranje hipoteze i metode istraživanjaIz podataka prikupljenih istraživanjem potrebno je odgovarajućim postupcima obrade izdvojitiinformacije radi kojih je istraživanje preduzeto. U istraživanjima koja se preduzimaju radi provjeravanja hipoteze plan obrade i analize podataka je unapred određen i predstavlja sastavni dio opšteg plana istraživanja.

Metode istraživanjaPostupak u proučavanju pojava kojim se nastoje utvrditi naučne činjenice i otkriti naučna istina

Metode naučnog istraživanjaNajčešće primijenjene metode naučnog istraživanja, kao dijela naučne metode, su: induktivna i deduktivna metoda, metoda analize i sinteze, metoda apstrakcije i konkretizacije, metoda generalizacije i specijalizacije,metoda dokazivanja i opovrgavanja, metoda klasifikacije, metoda deskripcije, metoda kompilacije, komparativna metoda, statistička metoda, matematička metoda, metoda modeliranja, kibernetička metoda, eksperimentalna metoda, dijalektička metoda, istorijska metoda, genetička metoda,

teorija sistema kao metoda, aksiomatska metoda, metoda idealnih tipova, empirijska metoda, metoda studija slučaja, metoda anketiranja, metoda intervjuiranja, metoda opažanja, metoda brojenja, metoda mjerenja, Delfi metoda, metoda "mozaika" i ostale naučne metode.

Induktivna metodaInduktivna metoda je sistemska primjena induktivnog načina zaključivanja kojim se na osnovu analize pojedinačnih činjenica dolazi do zaključka o opštem sudu, od zapažanja konkretnih pojedinačnih slučajeva dolazi do opštih zaključaka. Pouzdanost induktivnog zaključka direktno ovisi o: broju istraženih činjenica i slučajeva, reprezentativnosti analiziranih činjenica za određenu pojavu i stepen pouzdanosti značenja činjenica. Analiza induktivne metode mora uključiti fundamentalni element svakog induktivnog zaključivanja, a to je relacija posebnog - opšteg.

Deduktivna metodaDeduktivna metoda je sistemska primjena deduktivnog načina zaključivanja u kojemu se iz opštih sudova izvode posebni i pojedinačni zaključci. Dedukcija uvijek pretpostavlja poznavanje opštih znanja na osnovu kojih se saznaje ono posebno ili pojedinačno.Najvažniji elementi deduktivne metode su postupci metoda analize, sinteze, apstrakcije, generalizacije i specijalizacije. Deduktivna metoda u nauci služi za: objašnjenje činjenica i zakona, za predviđanje budućih događaja, za otkrivanje novih činjenica i zakona, za dokazivanje postavljenih teza, za provjeravanje hipoteza i za naučno izlaganje.

Indukcija i dedukcijaIndukcija i dedukcija imaju zajednički opšti predmet: to je spoznaja jedne pojave kao dijalektičkoga jedinstva opšteg i posebnog.Indukcijom i dedukcijom saznaje se veza, odnos, jedinstvo posebnog i opšteg, i tim svojim obilježjima one su izrazito dijalektičke metode spoznaja. Indukcija je početni, a dedukcija završni proces u naučnim spoznajama, jer spoznaja počinje pojedinačnom spoznajom posebnog, a završava deduktivnom sistematskom spoznajom posebnog na osnovu opšteg.

Metoda analizeMetoda analize je postupak naučnog istraživanja raščlanjivanjem složenih pojmova, sudova i zaključaka na njihove jednostavnije sastavne dijelove i elemente. Analiza je postupak mišljenja u kretanju od posebnoga k općem ili izvođenje teorema iz aksioma po utvrđenim pravilima. Postoje dvije vrste analize: deskriptivna, kada se opisuju elementi neke cjeline i eksplikativna, kada se pokušava objasniti određena cjelina na osnovu njenih dijelova.

Metoda sinteze

Metoda sinteze je postupak naučnog istraživanja i objašnjavanja stvarnosti putem sinteze jednostavnih sudova u složenije.Sinteza je proces uopštavanja u kojemu nastaju sve apstraktniji pojmovi u uspoređivanju s prethodnim pojmovima. Sinteza je način sistematiziranja znanja po zakonitostima formalne logike, kao proces izgradnje teorijskog znanja u pravcu od posebnog ka općem.Postoje dvije vrste sinteze: deskriptivna i eksplikativna sinteza.Prema složenosti razlikuju se: elementarna, kauzalna i funkcionalna sinteza.Prema cilju, odnosno usmjerenosti spoznaja, sinteze mogu biti: genetička i strukturalna.

Metoda apstrakcijeApstrakcija je misaoni postupak bilo kakvog odvajanja, bilo odvajanje opšteg i eliminisanje posebnog, bilo misaoni postupak odvajanja posebnog i individualnog, zanemarivanje opšteg. Apstrakcija ima dvostruki smisao: apstrakcija opšteg ili apstrakcija posebnog. Apstrakcijom se odvajaju nebitni od bitnih elemenata pojave ili predmeta istraživanja.Apstrakcija počiva na analizi, ali analiza kao postupak rastavljanja, predstavlja i odvajanje, apstrakciju dijelova iz cjeline pojave.

Metoda konkretizacijeKonkretizacija je postupak suprotan apstrakciji. Konkretizacija može biti: shvatanje jedinstva apstraktno-opšteg u posebnom i individualnom, shvatanje jedinstva apstraktno-posebnog s opštim u svakom predmetu ili pojavi. Bilo da se određuje apstraktno-opšte u posebnom ili apstraktno-posebno u opštem, s pomoću opšteg vrši se konkretizacija, jer se predmet istraživanja konkretno shvata kao realno jedinstvo opšteg i posebnog.

Metoda generalizacijeMetoda generalizacije je misaoni postupak uopštavanja kojim se od jednog posebnog pojma dolazi do uopštenijeg koji je po stepenu viši od ostalih pojedinačnih. Od pojedinačnih opažanja izvode se uopšteni zaključci, koji su realni samo ako imaju oslonac u stvarnosti.

Metoda specijalizacijeMetoda specijalizacije je postupak kojim se od opšteg pojma dolazi do novog pojma, manjeg obima a većeg sadržaja.Specijalizacija se temelji na analitičko-sintetičkoj metodi i apstraktno-konkretiziranoj metodi. Da bi se tom metodom došlo od opšteg do posebnog, potrebno je izvršiti: konkretizaciju opšteg u posebno, ili sintezu, apstrakciju posebnog iz opšteg i analizu stvarnog opšteg.

Metoda dokazivanjaDokazivanje je jedna od najvažnijih naučnih metoda u kojoj su inkorporirane skoro sve metode i svi posebni metodički postupci: analiza i sinteza, generalizacije i specijalizacija, indukcija i dedukcija, apstrakcija i konkretizacija. Svrha metode je utvrditi tačnost neke spoznaje.

Metoda osporavanjaSuprotan postupak u odnosu na postupak dokazivanja je osporavanje. To je zapravo metodički postupak kojim se umjesto dokazivanja teze, ona odbacuje i pobija. Ono se sastoji u dokazivanju pogrešnosti teze.

Metoda klasifikacijeMetoda klasifikacije najstarija je i najjednostavnija naučna metoda.Klasifikacija je sistematska i potpuna podjela opštega pojma na posebne, u okviru obima pojma.

Nauka zapravo počinje klasifikacijom. Na osnovu spoznaja o prirodi stvari, klasifikacija predstavlja sistemske grupe predmeta, ili raspodjele niza srodnih pojava. Tako se, na primjer, pojam nauke klasifikuje na pojedinačne i univerzalne nauke.

Metoda deskripcijeMetoda deskripcije je postupak jednostavnog opisivanja ili očitavanja činjenica, procesa i predmeta u prirodi i društvu te njihovih empirijskih potvrđivanja odnosa i veza, ali bez naučnog tumačenja i objašnjavanja. Ova se metoda primjenjuje u početnoj fazi naučnog istraživanja, a ima veću vrijednost ako je jednostavno opisivanje povezano s objašnjenjima o uočenim važnijim obilježjima opisivanih činjenica, predmeta i procesa, njihovih zakonitosti i uzročnih veza i odnosa.

Metoda kompilacijeMetoda kompilacije je postupak preuzimanja tuđih rezultata naučnoistraživačkog rada, odnosno tuđih opažanja, stavova, zaključaka i spoznaja. Metoda kompilacije može se upotrijebiti u kombinaciji s drugim metodama u naučnoistraživačkom radu, tako da djelo nosi u što većoj mjeri lični pečat autora kompilatora, koji će, uz lični pristup pisanju naučnog ili stručnog djela korektno i na uobičajen način citirati sve ono što je od drugih preuzeo.

Komparativna metodaKomparativna metoda je postupak uspoređivanja istih ili srodnih pojava ili utvrđivanja njihove sličnosti u ponašanju i intenzitetu i razlika među njima. Ova metoda omogućuje istraživačima da dođu do raznih uopštavanja, novih zaključaka koji obogaćuju spoznaju.

Statistička metodaStatistička metoda može se nazvati i opšta naučna metoda; u novije vrijeme postala jedna od najvažnijih naučnih metoda; često se koristi u naučnoistraživačkom radu u svim naučnim područjima. Istraživanja u naučnim područjima društvenih nauka nezamisliva su bez primjene statističke metode.Statistika je nauka o metodama pomoću kojih analiziramo pojave koje nas okružuju, tako da pomoću grafikona i izračunatih pokazatelja otkrivamo njihove strukture, karakteristike i zakonitosti u pojedinim vremenskim intervalima te uzročno-posljedične veze između tih pojava.

Metoda uzorakaIspitivanje dijela skupa na osnovu slučajnog izbora jedinica naziva se metoda uzoraka. Vrlo se često primjenjuje u naučnoistraživačkom radu. Bit metode uzoraka je stav da se relevantne statističke informacije o masovnoj pojavi mogu odrediti na osnovu malog uzorka. Problemi pouzdanosti metode uzoraka svode se na određivanju veličine uzorka i reprezentativnosti odabranih jedinica.

Matematička metodaMatematička metoda je naučni sistemski postupak koji se sastoji u primjeni matematičke logike, matematičkih relacija, matematičkih simbola i matematičkih operacija u naučnoistraživačkom radu. Ta se metoda može primjenjivati u svim naučnim područjima i naučnim disciplinama. S pomoću matematičke metode na egzaktan način prikazuju se i objašnjavaju zakonitosti pojava, pod uslovom da je odabran pouzdan i adekvatan matematički model predmeta istraživanja. Najčešće matematičke metode su matematički modeli i metode simulacije.Metode simulacije omogućavaju, uz upotrebu računara, teorijsko simuliranje stvarnih pojava i procesa.

Metoda modeliranjaMetoda modeliranja je istraživački postupak s pomoću kojega se generiše model koji može: zamijeniti stvarnu pojavu i kojeg eksperimentalno ili simulacijom možemo istraživati te prenositi dobivene podatke sa modela na realnu pojavu. Metoda mjerenjaBrojenje i mjerenje osnova su za sva mjerljiva istraživanja, a susreću se u svim područjima znanosti.Lord Kelvin je rekao: "Ako se ono o čemu govorite može izmjeriti, onda nešto o tome i znate. Međutim ako to ne možete izmjeriti niti izraziti u brojkama, onda je vaše znanje mršavo i nezadovoljavajuće: to može biti tek početak znanja, ali vi po načinu mišljenja niste još doprli do naučne faze, ma o čemu da se radi."

CILJ SVAKOG ISTRAŽIVANJA(kako eksperimentalnog, tako i neeksperimentalnog)*UTVRĐIVANJE POVEZANOSTI I OTKRIVANJE UZROČNIH ODNOSA MEĐU “VARIJABLAMA” (PROMENLJIVIM POJAVAMA)

Promenljive (varijable)-Ako se neka karakteristika može menjati, bilo u količini ili kvalitetu, ona se može posmatrati kao promjenljiva (varijabla)-Promjenljiva podrazumeva neko empirijsko svojstvo objekta, pojave, procesa, stanja, događaja, osobe i sl., koje može uzeti različite vrijednosti - Problem istraživanja = se često tiče (nepoznatog) odnosa između dviju ili većeg broja promjenljivih

Postoje “zavisne” i “nezavisne” promjenljiveVarijabla koju istraživač želi da objasni jeste zavisna varijabla (kriterijska)Varijabla za koju istraživač očekuje da će objasniti promenu u zavisnoj varijabli (i kojom manipuliše) označena je kao nezavisna varijabla (eksplanatorna, prediktorska) Y = f (X)

Karakteristike eksperimenta:-Namijerno izazivanje pojava- Ponavljanje javljanja pojave- Kontrola uslova pod kojima se javlja posmatrana pojava- Kvantifikacija ili brojno izražavanje nalaza (mjerenje)

Sistematsko mijenjenje uslova pod kojima se neka pojava javlja (pojedini uslovi se mijenjaju dok se ostali zadržavaju kao konstantni da bi se videlo da li će se ponašanje promijeniti sa promenom nekih od uslova)Uslovi kojima se manipuliše – NV (nezavisna varijabla)Promena na pojavi – ZV (zavisna varijabla)Ukoliko eksperiment potvrdi hipotezu, ona može da se posmatra kao teorija ili prirodni zakon. Ukoliko eksperiment ne podrži hipotezu, ona se odbacuje ili modifikuje.

(K) SPROVODENJE ISTRAŽIVANJA- Zaključivanje o hipotezi na osnovu nalaza da je logička posledica izvedena iz hipoteze lažna, odvija se prema logičkom argumentu:- Ako h (istinita hipoteza), onda p (istinito predviđanje).- Ne p (predviđanje je lažno).- Ne h (hipoteza je opovrgnuta).

Kada se predviđanje iz hipoteze ne može izvesti neposredno, nego uz uključivanje iskaza o početnim uslovima, onda na osnovu nalaza istraživanja kojim je ustanovljeno da je predviđanje izvedeno iz hipoteze lažno, možemo zaključiti da je hipoteza opovrgnuta tek pod uslovom da su iskazi o početnim uslovima istiniti.- Ako h i u (istinita h i istiniti iskazi o početnim uslovima u), onda p (istinito predvidanje).- u (istiniti iskazi o početnim uslovima)- Ne p (predvidanje je lažno)- Ne h (hipoteza je opovrgnuta).

PROJEKTOVANJE ISTRAŽIVANJAPOJAM-Smisaona, umna aktivnost na izradi projekta istraživanja.-Dinamički sistem djelatnosti, koordiniranih i sinhronizovanih – mjesto, redosljed, uloga.-Projekat istraživanja je dokument nastao kao rezultat projektovanja. -PROJEKT kao zamišljeni model sitcanja naučnog saznanja.-ZAMISAO o problemu-MODEL kako ćemo taj problem istražiti-Naučni dokumentOperativno – organizacijski dokument

*SISTEM sastavljen od 3 djela: 1. Nacrt naučne zamisli 2. Planovi istraživanja 3. Instrumentariji i plan obrade

FUNKCIJE PROJEKTA1.POVEZIVANJE- teorija i istraživačka praksa- ranija, tekuća i buduća naučna saznanja- faze procesa naučnog saznanja, teoriju i metodologiju, teoriju i stvarnost2.USMEJRAVANJE- prikupljanje, obrada i tumačenje podataka3) SINHRONIZACIJA - pravovremenost

PROCES IZRADE PROJEKTA1) Opažanje i shvatanje problema i predmeta istraživanja;2) Preliminarna identifikacija – izdvajanje;3) Preliminarno određenje – definicija i klasifikacija;4) Analiza izdvojene i definisane pojave;5) Koncipiranje modela problema, predmeta i dalja razrada;

1.1 KONCEPTUALIZACIJA-Izrada, izgradnja, razvijanje najopštije zamisli o istraživanju-Konstatovanje problema i njegova preliminarna definicija -Paradigmatsko i teorijsko zasnivanje- Izbor teme za istraživanje- Istraživački zadatak- Idejna skica

Paradigmatsko i teorijsko zasnivanje istraživanja-Ostvarujemo uvid u postojeće naučno saznanje.-Bliža identifikacija i preciziranje njegovog mjesta u okviru nauke.-Paradigma (gr.paradeigma) – uzor, model, obrazac, primjer etc.,-Izbor određenog POGLEDA NA SVET

Istraživački zadatakPRVI potpuno formiran naučnooperativni dokument kojim se iskazuju bitne odredbe o problemima i predmetu istraživanja, kao i o načinima istraživanja i okvirnim sredstvima.-Prečišćavanje početne faze formulacije problema u STAV o njemu-Na osnovu stava, zaključka, gradi se idejna skica

Idejna skica-Znatno razrađenija zamisao istraživanja-Dokument koji prethodi projektu istraživanja-Započinje “uvodnom napomenom” – animacija naručioca

*FUNKCIJE: a) Ponuda naručiocu istraživanja b) Orjentacija za naručioca i istraživača

• 5 do 7 kucanih strana

FORMULACIJA PROBLEMA-Odnos između realne društvene pojave, problema koji se javljaju u vezi s tom pojavom i naučnog i drugog saznanja o njoj.-istraživanje nikada ne obuhvata pojavu u cjelini – sve činioce, strukture, funkcije i veze, u svim vremenima i svim prostorima.

*TRI djela:Hipotetički stavovi o problemuZnačaj istraživanjaRezultati prethodnih istraživanja

Hipotetički stavovi o problemu1.Definiše proces – pojavu koju istražujemo2.Izdvajamo delove i dimenzije koji se mogu smatrati problemom pojave3.Djelovi se organizuju u cjeline, definišu, klasifikuju po srodnosti i rangiraju

METODE: analiza, sinteza, dedukcija, indukcijaOKVIR sadržaja iz kojeg se izvodi PREDMETISTRAŽIVANJA

Značaj istraživanja*DRUŠTVENI i NAUČNI ZNAČAJ (nejednak odnos)1.ZNAČAJ PROBLEMA – rasprostranjenost, trajnost delovanja2.ZNAČAJ ISTRAŽIVANJA

* društveni: domet rezultata na rešavanje problema* naučni: dejstvo rezultata na fond naučnog saznanja

Rezultati prethodnih istraživanjaKoje ćemo to rezultate smatrati relevantnim za naše istraživanje. - neposredna veza problema sa postojećim naučnim saznanjem - karakter istraživačkih rezultata - nauke i naučne discipline

Ovaj dio ukazuje na to koliko je predmet već naučno obrađivanUtiče na određenje predmeta istraživanja

PREDMET ISTRAŽIVANJAKonkretno određujemo šta istražujemoSmisaono, sadržajno, vremensko, prostorno i naučno-disciplinarno dimenzioniranje.Neposredno se izvodi iz formulacije problemaPreliminarno određenje predmeta*DVA osnovna djela: a) TEORIJSKO ODREĐENJE b) OPERACIONALNO ODREĐENJE

TEORIJSKO ODREĐENJE PREDMETARAZMATRANJE POSTOJEĆEG SAZNANJA-Provereno naučno saznanje o predmetu istraživanja;-Još neverifikovana, ali ipak naučna saznanja o predmetu;-Emprijsko – iskustveno, nenaučno saznanje;-“Nepostojeće” saznanje o predmetu;

OPERACIONALNO ODREĐENJE PREDMETA1.Činioci sadržaja predmeta istraživanja2.Vremensko određenje predmeta3.Prostorno određenje predmeta4.Disciplinarno određenje predmeta (inter ili intradisciplinaro)

CILJEVI ISTRAŽIVANJA*Kvalitativna i kvantitativna svojstva znanja koja se stiču istraživanjem A) NAUČNI CILJEVI - naučna deskripcija - naučna klasifikacija i tipologija - naučno otrkiće (?) - naučno objašnjenje - naučno predviđanje B) PRAGMATSKI CILJEVI

HIPOTEZE I INDIKATORI-Hipoteze su osnovne MISAONE pretpostavke o predmetu istraživanja.-Ne smeju biti ni uže ni šire od predmeta istraživanja-Moraju biti ADEKVATNE i SIMETRIČNE operacionalnom određenju predmeta-Saglasne sa CILJEVIMA istraživanja-Teorijski ili empirijski PROVERLJIVE

*Hipoteze kao stav o nepoznatom (ili nedovoljno poznatom). Mora biti: - saznajno-naučno smisaon i značajan - naučno problemski

- logički neprotivurečan - izražava razlike, suprotnosti i protivurečnosti - jezički izražen

*ČETIRI osnovna razloga nastanka hipoteza: 1. Sticanje novog naučnog saznanja 2. Proširivanje i produbljivanje postojećeg 3. Provjera postojećeg 4. Obrada, sistematizacija, verifikacija i pretvaranje svakodnevnog iskustvenog saznanja u naučno

Osnovne opštenaučne funkcije hipoteza-OTKLANJANJE KOGNITIVNIH DEFICITA-OTKLANJANJE PROTIVUREČNOSTI NJIHOVIM PREVAZILAŽENJEM -OSTVARIVANJE VIŠEG NIVOA SAZNANJA

KRITERIJUMI PODJELE HIPOTEZA1. PREMA PREDMETU - teorijske - empirijske - iluzorne2. PREMA LOGIČKOJ PRIRODI - logički proces nastajanja = prosto implikacione, deduktivne, induktivne, statističke - modalitet sudova = moguće, verovatne, slučajne3. PREMA OPŠTOSTI - obuhvatnost materije = opšte, posebne i pojedinačne - opštost važenja4. PREMA SAZNAJNOJ ULOZI - funkcije u delatnosti istraživanja = ad hoc, radne, pomoćne, naučne - u skladu sa ciljem istraživanja = deskriptivne, klasifikatorske, eksplikativne, statističke

SISTEM HIPOTEZA U NACRTU NAUČNE ZAMISLIa) GENERALNA HIPOTEZA - pokriva ceo predmet istraživanja i iskazuje se kao stav ili pitanje o preliminarnom određenju predmetaOPŠTA HIPOTEZA - razrada generalne hipoteze, ali su i dalje opšte i nužno ih je konkretizovatib) POSEBNE HIPOTEZE - konkretizovan deo generalne, opšte hipoteze - hipotetički stav o posebnom delu predmetac) POJEDINAČNE HIPOTEZE - najjednostavnije i najkonkretnije, razrada posebnih hipoteza

PREMA NAUČNOM CILJU: A) Deskriptivne B) Klasifikatorsko-tipološke C) Heurističko – konstatujuće D) Eksplikativne E) Prognostičke

Elementi hipoteze-STAV HIPOTEZE – sadržaj, suština i smisao hipoteze-VARIJABLE HIPOTEZE – opšti pojmovi, mogu menjati značenje. Zavisna i nezavisna varijabla. -Otkrivanje promjena u zavisnoj varijabli pod uticajem ili djelovanjem nezavisne varijable

INDIKATORISPOLJAŠNJE MANIFESTACIJE UNUTRAŠNJE SUŠTINE. - Neposredni - Posredni

Činjenice materijalne stvarnostiRazne društvene tvorevineOdređena ponašanjaUtvrđuju se odmah posle formulisanja svake pojedinačne hipoteze. Veza između stava hipoteze i instrumentarija za sakupljanje podataka.

Vrste indikatoraI a) EKSPRESIVNI – indikatori stavova b) PREDIKATIVNI – indikatori svojstavaII a) KVANTITATIVNI b) KVALITATIVNIIII a) OBJEKTIVNI b) SUBJEKTIVNI

NAČIN ISTRAŽIVANJA*METODE I TEHNIKE ISTRAŽIVANJAUslovljen teorijskim određenjem predmeta, paradigmtskim određenjem i svojstvima indikatora.

1) Osnovne metode2) Opštenaučne i druge metode3) Vrste podataka, statističke serije i analize. Prikazivanje i obrazloženje uzoraka4) Kriterijumi, merila i merne skale5) Vrste modela, njihovog mesta i uloge6) Tehnike prikupljanja podataka i plan njihove obrade

NAUČNA I DRUŠTVENA OPRAVDANOST ISTRAŽIVANJA*NAUČNA OPRAVDANOST Povezana sa pretpostavljenim doprinosom nauci: a) heuristički rezultat b) verifikatorni rezultat Doprinos u oblasti: a) spoznaje same pojave b) metodologije i metoda*PRAGMATSKA OPRAVDANOSTDoprinos u rešavanju socijalnih poblema