SKRIPTA za VEŽBE iz BIOLOGIJE

Prehrambeno-biotehnološki fakultet

SKRIPTA za VJEŽBE iz

BIOLOGIJE II

Ana Bielen, Ivana Bošnjak, Jasna Franekić, Reno Hrašćan,

Lidija Šver, Tomislav Vladušić

Praktikum iz Biologije II

i

SADRŽAJ

UPUTE ZA RAD NA PRAKTIKUMU IZ MODULA „Biologija II" ............................... 1

MANJE POZNATE RIJEČI ...................................................................... 4

ANATOMIJA BILJA - STABLJIKA ............................................................ 6

GRAðA VIŠIH BILJAKA ...................................................................... 8

BILJNA TKIVA I STANICE .................................................................. 9

1. Tvorna tkiva ili meristemi ......................................................................................................................... 9

2. Trajna tkiva ................................................................................................................................................ 10

2.1. Osnovno ili parenhimsko tkivo ....................................................................................................... 10

2.2. Pokrovno tkivo ..................................................................................................................................... 11

2.3. Provodno tkivo ................................................................................................................................... 12

2.4. Potporno ili mehaničko tkivo ......................................................................................................... 15

STABLJIKA ................................................................................... 18

Anatomija stabljike u primarnoj i sekundarnoj grañi ......................................................................... 19

ANATOMIJA BILJA - KORIJEN I LIST ..................................................... 28

KORIJEN ..................................................................................... 28

Primarni rast korijena – uzdužni presjek korijena u primarnoj grañi ............................................ 29

Korijen u primarnoj grañi - poprečni presjek ....................................................................................... 31

LIST .......................................................................................... 35

Anatomija lista ................................................................................................................................................ 37

IZMJENA GENERACIJA U BILJAKA .......................................................... 42

GRAðA CVIJETA ............................................................................... 44

Razvoj muškog gametofita (peludnog zrna) .................................................. 52

Razvoj ženskog gametofita (embrionske vreće) ............................................. 53

PLOD ............................................................................................. 55

Oprašivanje ................................................................................... 55

Oplodnja ...................................................................................... 57

Razvoj sjemenke .............................................................................. 58

Razvoj ploda .................................................................................. 60


ii

Klasifikacija plodova .......................................................................... 63

1. Jednostavni plodovi – nastali iz jedne plodnice ................................................................................ 63

1.1. Suhi plodovi .......................................................................................................................................... 63

1.2. Sočni plodovi ....................................................................................................................................... 65

2. Složeni plodovi – nastali iz više plodnica ............................................................................................ 66

2.1. Zbirni plodovi – nastali iz više plodnica jednog cvijeta .......................................................... 66

2.2. Skupni plodovi .................................................................................................................................... 67

PRILOG 1: KLJUČ ZA ODREðIVANJE PLODOVA: ............................................................................. 68

Sistematika biljaka .............................................................................. 71

Terenska nastava iz modula Biologija II .................................................... 71

Botanički vrt grada Zagreba ...................................................................................................................... 71

HISTOLOGIJA .................................................................................. 72

EPITELNO TKIVO .............................................................................. 72

POKROVNI EPITEL ........................................................................... 74

Jednoslojni epiteli ............................................................................ 75

Jednoslojni pločasti epitel .......................................................................................................................... 75

Jednoslojni kubični epitel ........................................................................................................................... 76

Cilindrični epitel ............................................................................................................................................. 77

Višeredni (pseudostratificirani) epitel ....................................................... 78

VIŠESLOJNI EPITELI ....................................................................... 79

ŽLJEZDANI EPITEL ......................................................................... 82

VEZIVNO TKIVO ............................................................................... 83

1. VEZIVNO TKIVO U UŽEM SMISLU ..................................................... 85

1.1. Rahlo vezivno tkivo ................................................................................................................................. 85

Retikularno vezivno tkivo ........................................................................................................................ 85

1.2. Gusto vezivno tkivo ................................................................................................................................ 86

2. VEZIVNO TKIVO S POSEBNIM SVOJSTVIMA ........................................ 86

2.1. Masno (adipozno) tkivo ......................................................................................................................... 86

2.2. Hematopoetsko (krvotvorno) tkivo .................................................................................................. 87

2.3. Krv i limfa ................................................................................................................................................. 88

3. POTPORNO (SKELETNO) VEZIVNO TKIVO ............................................. 92

3.1. Hrskavično tkivo ..................................................................................................................................... 92

3.1.1. Hijalina hrskavica ........................................................................................................................... 93


iii

3.1.2. Elastična hrskavica ....................................................................................................................... 93

3.1.3. Vezivna (vlaknasta) hrskavica .................................................................................................... 94

3.2. Koštano tkivo ............................................................................ 94

MIŠIĆNO TKIVO ............................................................................... 99

SKELETNO MIŠIĆNO TKIVO ............................................................... 99

MIŠIĆNA KONTRAKCIJA ................................................................. 101

SRČANO MIŠIĆNO TKIVO ................................................................ 102

GLATKO MIŠIĆNO TKIVO ................................................................ 103

ŽIVČANO TKIVO ............................................................................. 107

1. ŽIVČANE STANICE (NEURONI)....................................................... 107

2. NEUROGLIJA (GLIJA-STANICE) ..................................................... 109

NEKA TJELESNA OSJETILA I REFLEKSI ............................................... 113

Sistematika životinja .......................................................................... 119

Terenska nastava iz modula Biologija II .................................................. 119

Zoološki vrt grada Zagreba....................................................................................................................... 119

EMBRIOLOGIJA MORSKOG JEŽINCA ...................................................... 120

OBILJEŽJA CARSTVA METAZOA (ANIMALIA) ......................................... 120

OPLODNJA (FERTILIZACIJA) ............................................................ 124

RANI EMBRIONALNI RAZVOJ ........................................................... 129

OSNOVNE ZNAČAJKE MORSKIH JEŽINACA (ECHINOIDEA) .......................... 133

SEKCIJA MAČKE BLJEDICE ................................................................. 144

(Scyliorhinus canicula Linneaus, 1758) ....................................................... 144


1

UPUTE ZA RAD NA PRAKTIKUMU IZ MODULA

„Biologija II"

POTREBAN PRIBOR

Na praktikumu iz modula „Biologija II" potrebno je imati slijedeći pribor:

• skripta

• bilježnica A4 formata, bez crta

• obična olovka i gumica

• papirnate maramice ili mekana krpica za brisanje

• dobra volja.

Sav navedeni pribor je obavezan i potrebno ga je uvijek imati sa sobom na

vježbama. Laboratorijska kuta potrebna je samo za odreñene vježbe, i to će biti na

vrijeme najavljeno. Ostali pribor koji nije obavezan, ali je poželjan, su drvene bojice,

britvice i histološke iglice.

Sve ostali pribor koji je potreban za rad na vježbama naći ćete na svome radnom

mjestu. Svaki student je dužan ostaviti pospremljeno i uredno radno mjesto. Ukoliko

nepažnjom studenta doñe do kvara/štete (primjerice razbijeni trajni preparat), student

pojedinac snosi troškove popravka ili nabavke nove opreme.

RAD U PRAKTIKUMU

Tijekom praktikuma iz modula „Biologija I" naučit ćete se služiti svjetlosnim

mikroskopom, upoznat ćete se s grañom, funkcijama i staničnim ciklusom eukariotske

stanice, obraditi ćete prijenos genetske upute u stanici, osnovne pojmove klasične i

populacijske genetike, te evolucije. Gradivo praktikuma će pratiti predavanja i dodatno

obrañivati pojedine dijelove tematskih cjelina.

Prije održavanja pojedine vježbe trebate za nju se pripremiti, tj. naučiti

potrebno gradivo služeći se skriptom. Na taj način ćete lakše pratiti samo izvoñenje

vježbe i uspješnije polagati izlazne kolokvije.


2

Svaka vježba se, uz pomoć asistentice/asistenta, izvodi u praktikumu, te se u

bilježnicu crta viñeno i/ili odgovara na pitanja i zadatke iz skripte.

Na kraju vježbe piše se obavezan izlazni kolokvij koji se sastoji od 5 kratkih

pitanja (zaokruživanje, nadopunjavanje, kratki odgovori, crtanje ili označavanje crteža).

Ocjene iz kolokvija su konačne, odnosno ne mogu se ispravljati. Negativna ocjena iz

kolokvija se takoñer ne treba ispravljati već ulazi u prosjek. Na kraju semestra,

prosječna ocjena kolokvija ulazi u završnu ocjenu modula «Biologija I» s 40%. Dakle,

ocjena iz kolokvija vježbi značajno utječe na konačnu ocjenu i stoga je potrebno na

vježbe dolaziti spremna/an, odnosno sa unaprijed naučenim gradivom vježbe. Na

vježbama očekujemo Vaše aktivno sudjelovanje. Ako Vam bilo što oko izvoñenja vježbe

nije jasno, ne oklijevajte nego pitajte asistenticu/asistenta za pomoć – oni su tu da Vam

pomognu da što bolje izvršite zadane zadatke.

Rad u praktikumu zasniva se većim dijelom na tehnici mikroskopiranja, a uz to će

se izvoditi i praktične vježbe i zadaci. Mikroskopirati ćete naučiti (ako se do sada

tijekom školovanja niste upoznali s tom tehnikom) na prvom praktikumu, Vježba 1.

IZOSTANCI

Dozvoljeno je 2 puta izostati s praktikuma tijekom semestra (~15% vježbi). Prvi

izostanak ne trebate ispričavati, a u slučaju drugog izostanka potrebno je donijeti

liječničku ispričnicu potvrñenu od liječnika specijalista školske medicine. Kako na

kraju semestra NE postoji mogućnost odrade vježbi, za tri i više izostanka, gubi se

pravo potpisa iz modula „Biologija I".

CRTANJE U BILJEŽNICU (LABORATORIJSKI DNEVNIK)

Iako se u današnje vrijeme crtanje možda čini pomalo zastarjela metoda, ono i

dalje ima važnu ulogu u mikroskopiji te se ne može u potpunosti nadomjestiti

fotografijom. Smisao crtanja prilikom mikroskopiranja u praktikumu Biologije (a i šire)

je u tome da se vježbate zapažati i razlikovati strukture na promatranom preparatu.

Osim toga, na crtežu se treba istaknuti ono bitno, manje bitno samo naznačiti, a suvišno

posve zanemariti (npr. ukoliko na preparatu uočite mjehurić zraka, nećete ga nacrtati u


3

bilježnicu). Nadalje, pri označavanju crteža prisiljeni ste razmišljati o naučenom i na taj

način još jednom utvrditi svoje znanje (prepisivanje bez razmišljanja je, dugoročno,

samo gubljenje vremena).

U bilježnicu je potrebno nacrtati sve crteže koji su tijekom odreñene vježbe

zadani. Svaki crtež/zadatak mora imati svoj naslov. Crteži moraju biti u potpunosti

obilježeni (svaki crtež treba sadržavati i na njemu trebaju biti označene sve strukture

navedene u skripta!). Takoñer, u bilježnici je potrebno ispunjavati tablice i odgovarati na

na pitanja iz pojedinih vježbi.

Točnan, precizan i uredan crtež mikroskopom promatranog objekta, te na njemu

naznačene strukture koje trebate prepoznati olakšat će Vam prepoznavanje preparata

na završnom kolokviju koji je uvjet za pristupanje parcijalnim ispitima.

Pisanje znanstvenog nazivlja biljnih i životinjskih rodova i vrsta

Znanstvena imena rodova i vrsta (najčešće izvedena iz latinskog jezika) pišu se

pisanim (ne štampanim!) slovima i to ime roda velikim slovom (Allium), a svojstveno ime

vrste malim slovom (cepa). Takoñer, znanstvena imena vrsta, prema konvenciji, pišu se

kosim pismom, kurzivom (italic). Budući da Vi niste u mogućnosti pisati kosim pismom, da

naglasite da se radi o znanstvenim imenima biljnih ili životinjskih rodova i vrsta Vi ta

imena podcrtavate i to posebno ime roda i ime vrste (ne i razmak izmeñu njih):

Luk, Allium cepa � Luk, Allium cepa

Kratica "sp." (ili "spec.") se koristi kada nije poznato pravo znanstveno ime; npr.

Allium sp. znači "vrsta roda Allium". Kratica "spp." (množina) zamjenjuje "više nepoznatih

vrsta".


4

MANJE POZNATE RIJEČI

a- ne-

aboralan sa suprotne strane od usta

amfi- okolo, na obje strane

anterioran prednji

apikalan vršni

baza osnova

bi-; di- dva

bilateralan dvostran, obostran

cefalan glaveni

cirkularan kružni

distalan dalje od medijalne ravnine

dorzalan leñni

egzo- (od exo) vani, izvan

ekstra- izvan

endo- unutar

hemi- polu-

hetero- različito

heteronoman raznovrsan

homo- isto-

homonoman istovrsan

inter- meñu

intra- unutar, unutra

kaudalan repni


5

lamela sloj

lateralan bočni, sa strane

letalan smrtonosan

linearan poput crte, linije

longitudinalan uzdužni

lumen šupljina

medijalan (medijani) srednji

mera jedinica, dio nečega

mono- jedan

oligo- malo, neznatno, nekoliko

oralan usni

perlateralan obostran

poli- mnogo, puno

posterioran stražnji

proksimalan bliži medijalnoj ravnini

pseudo- lažan

radijalan zrakast

sagitalan streličast

semi- polu-

sesilan sjedilački

sferičan kuglast

soma tijelo, tjelešce

trans preko, s onu stranu

transverzalan poprečni

ventralan trbušan


Vježba br. 1 6

ANATOMIJA BILJA - STABLJIKA

Biljno carstvo se dijeli u tri velike skupine (odjeljka): mahovine (Bryophyta) (Slika

1a), papratnjače (Pteridophyta) (Slika 1b) i sjemenjače (Spermatophyta ili

Magnoliophyta). Sjemenjače su najrazvijenija i najveća biljna skupina, a dijele se na 3

pododjeljka: dva pododjeljka golosjemenjača (stari naziv: Gymnospermae) i jedan

pododjeljak kritosjemenjača (Magnoliophytina, stari naziv: Angiospermae). U

golosjemenjače spada crnogorično drveće poput bora, jele i smreke (Slika 2), a u

kritosjemenjače sve ostalo drveće i grmlje i velika većina zeljastih biljaka koje danas

rastu na Zemlji.

Slika 1. (a) mahovina i (b) papratnjača.

Kritosjemenjače se još nazivaju i cvjetnice, jer

imaju karakterističan organ za razmnožavanje,

cvijet. O tome će biti više riječi u Vježbi 3. U

kritosjemenjače spadaju dvosupnice (razred

Magnoliopsida) i jednosupnice (razred Liliopsida).

Kroz botanički dio vježbi iz modula Biologija II

upoznat ćete mikroskopsku i makroskopsku grañu

nekih dvosupnica i jednosupnica, pa je dobro već

sada navesti osnovne razlike izmeñu tih velikih

biljnih skupina (Slika 3).

(b) (a)

Slika 2. Jela (Abies alba) spada u igličaste golosjemenjače, Coniferophytina.


Vježba br. 1 7

Slika 3. Osnovne razlike jednosupnica i dvosupnica.

Kao što se vidi na Slici 3 i kao što im i samo ime kaže, jednosupnice imaju samo

jednu supku (organ za prehranjivanje zametka u razvoju), a dvosupnice dvije. Graña

cvijeta jednosupnica temelji se na broju 3 ili umnošku tog broja, tako da cvjetovi imaju

npr. 3 latice, 3 lapa, 2 kruga po 3 prašnika, trodijelnu plodnicu. Kod dvosupnica toga

nema, već je osnovni broj koji se ponavlja u grañi cvijeta 4 ili 5, ovisno o pojedinim

skupinama biljaka unutar dvosupnica. Nervatura listova, odnosno raspored provodnih žila

u listovima, takoñer je obilježje prema kojem se (u velikoj većini slučajeva) mogu

razlikovati ove dvije skupine. Kod jednosupnica je nervatura paralelna, a kod dvosupnica

mrežasta. Što se tiče položaja puči na listovima, one se kod jednosupnica nalaze

uglavnom s obje strane lista (i s gornje i s donje), a kod dvosupnica su obično samo na

donjoj strani. Još jedna razlika izmeñu ove dvije skupine, koju ćemo detaljnije obraditi u

ovoj vježbi, je u rasporedu provodnih snopića (žila) u poprečnom presjeku stabljike. Oni

su kod jednosupnica nepravilno razbacani po poprečnom presjeku stabljike, a kod

dvosupnica su obično poredani u jednom krugu koji se nalazi blizu periferije stabljike.

Jednosupnice uglavnom imaju homorizni (nitasti) korijenov sustav kod kojeg nema

jednog, veličinom dominantnog glavnog korijena, već postoji više podjednako velikih

ogranaka korijena. Nasuprot tome, dvosupnice imaju tzv. glavni korijen, iz kojeg se grana


Vježba br. 1 8

Slika 4. Osnovna graña viših biljaka, na primjeru dvosupnice.

manje bočno korijenje (Slike 3 i 4). Još jedna vrlo važna razlika izmeñu jednosupnica i

dvosupnica je ta da jednosupnice nemaju mogućnost sekundarnog rasta u debljinu (o

tome će kasnije biti više riječi), za razliku od mnogih (ne svih) dvosupnica. Općenito,

višegodišnje biljke, osim rasta stabljike u visinu i rasta korijena u dubinu (uzdužni rast)

rastu i u debljinu. U vezi s tim, jednosupnice su većinom jednogodišnje zeljaste biljke,

dok u dvosupnice osim zeljastih spada i niz drvenastih biljnih vrsta. Primjeri

jednosupnica su ljiljani, trave, orhideje, lukovi, palme, šafran, sunovrat itd, a primjeri

dvosupnica su hrastovi, javori i većina drugog drveća i grmlja, ruže, metvice, kaktusi,

ljubičice, grahorice itd.

GRAðA VIŠIH BILJAKA

Većina viših biljaka su autotrofi: one stvaraju vlastitu hranu koristeći Sunčevu

energiju, ugljični dioksid iz zraka te vodu i mineralne tvari iz zemlje. Graña im je

prilagoñena takvom načinu života. Kao i kod višestaničnih životinja, tijelo biljke je

grañeno od organa, pojedine organe izgrañuju različita (biljna) tkiva, a tkiva su grañena

od različitih tipova stanica. Tipična viša biljka grañena je od podzemnog dijela (korijenov

sustav) i nadzemnog dijela (izdanak)

(Slika 4). Izdanak čini jedna ili više

stabljika koje nose listove. Dakle, tri

osnovna biljna organa su korijen,

stabljika i list, koji kod viših biljaka

dolaze u velikom broju različitih

oblika. Osim tih temeljnih,

vegetativnih organa, postoje i dodatni

organi specijalizirani za

razmnožavanje, a to su cvijet i plod.


Vježba br. 1 9

Slika 5. Smještaj meristema u biljci. Vršni meristemi su obojeni plavo, a bočni crveno.

BILJNA TKIVA I STANICE

Tkiva viših biljaka su grañena od velikog broja tipova stanica, koje su

specijalizirane za različite funkcije. Dve osnovne skupine biljnih tkiva koje možemo naći

u svakoj biljci su tvorna tkiva (meristemi) i trajna tkiva. Tvorna tkiva čine

nediferencirane, nespecijalizirane stanice koje se neprestano dijele, a trajna se sastoje

od diferenciranih, specijaliziranih stanica, koje su izgubile sposobnost diobe. Sve vrste

stanica tvornih tkiva nastaju iz nediferenciranih meristemskih stanica. Biljni organi –

korijen, listovi i stabljika, sastoje se od niza različitih tipova stanica i tkiva.

1. Tvorna tkiva ili meristemi

Rast je složeni proces koji uključuje diobu, elongaciju (produživanje) i

diferencijaciju stanica. Dioba stanica rezultira povećanjem njihovog broja. Nakon toga

mlade biljne stanice prelaze u fazu produžnog rasta - volumen citoplazme se povećava,

vakuola se puni vodom, pritisak na staničnu stijenku raste i ona se rasteže. Na kraju se

meristemske stanice diferenciraju u različite tipove stanica trajnih tkiva.

Jedna od razlika izmeñu biljaka i životinja je u lokalizaciji rasta. Kod životinja

rastu svi dijelovi tijela, a kod biljaka je rast lokaliziran, odnosno odvija se samo na

odreñenim mjestima, a to su meristemi (Slika 5). Osim toga, biljke rastu cijelog života

(neograničen, nedeterminiran rast), dok je rast kod većine životinja ograničen

(determiniran), odnosno one prestanu

rasti nakon što dosegnu odreñenu

veličinu. Biljke rastu čitavog života

zahvaljujući postojanju meristema,

tkiva koja ostaju embrionska (mitotički

aktivna) od roñenja do smrti biljke. Iako

biljka u cjelini pokazuje tendenciju

neograničenog rasta, pojedini biljni

organi, kao što su


Vježba br. 1 10

listovi i cvjetovi, ipak rastu ograničeno.

Kod biljaka postoje dva glavna tipa meristemskih tkiva, što je prikazano na Slici 5.

To su vršni (apikalni) i bočni (lateralni) meristemi. Vršni meristemi se nalaze na vrhovima

ogranaka korijena i stabljike, pa omogućuju produžni rast biljke (rast u dužinu ili

primarni rast). Korijen se na taj način «ukopava» dublje u tlo, a izdanak se produžuje u

visinu. Zeljaste biljke imaju samo vršne meristeme, tj. samo primarni rast. Višegodišnje,

drvenaste biljke imaju, osim primarnog rasta, i sekundarni rast tj. rast korijena i

stabljike u širinu. Sekundarni rast je rezultat diobe stanica bočnih (lateralnih)

meristema, koji tvore šuplje cilindre unutar stabljike i korijena. Stanice tih cilindara se

kontinuirano dijele i tako nastaju nove stanice prema unutra i prema van, a čitav korijen

odnosno stabljika postaju deblji. U skladu s ovim, sva tkiva nastala kao posljedica

primarnog rasta nazivamo primarna tkiva, dok tkiva koja nastaju kao posljedica

sekundarnog rasta nazivamo sekundarna tkiva.

2. Trajna tkiva

Četiri osnovne vrste trajnih tkiva su osnovno, pokrovno, provodno i potporno.

2.1. Osnovno ili parenhimsko tkivo Parenhim gradi osnovnu masu vegetativnog tijela biljke. Parenhimske (osnovne)

stanice su najmanje specijalizirane biljne stanice, te su stoga najsličnije meristemskim

stanicama. Stanična stijenka im je tanka i elastična, bez sekundarnih zadebljanja i

modifikacija. U citoplazmi se većinom nalazi velika središnja vakuola. U svojoj

funkcionalnoj zrelosti to najčešće su žive stanice.

U parenhimu se odvija većina metaboličkih aktivnosti biljke. Tako se glavnina

fotosinteze odvija u asimilacijskom parenhimu koji se nalazi u listu i sadrži brojne

kloroplaste (mezofil lista, vidi Vježbu 2). Aerenhim, parenhim za prozračivanje ili

spužvasti parenhim, sadrži brojne i velike meñustanične prostore (intercelulare) i

osobito je razvijen kod močvarnih biljaka. Skladišni parenhim u stabljici i korijenu

sadrži bezbojne plastide koji skladište škrob (vidi Skripta iz modula Biologija I). Tkivo

sočnih plodova uglavnom se sastoji od parenhimskih stanica.


Vježba br. 1 11

Sve biljne stanice u početku, prije nego što se specijaliziraju u grañi i funkciji,

imaju opću grañu parenhimskih stanica. Zrele parenhimske stanice uglavnom se više ne

dijele, ali većina njih zadržava mogućnost diobe te se mogu diferencirati u druge tipove

biljnih stanica - primjerice za vrijeme obnavljanja ili zamjene dijelova biljke nakon

ozljede. U laboratoriju je čak moguće regenerirati cijelu biljku iz jedne jedine

parenhimske stanice.

2.2. Pokrovno tkivo Pokrovno tkivo prekriva površinu biljke te gradi ovoj oko ostalih tkiva. Stanice

imaju malo citoplazme i velike vakuole i obično dolaze u jednom sloju.

Pokrovno tkivo izdanka naziva se epiderma i grañeno je od jednog sloja stanica.

Glavna funkcija epiderme je zaštita biljke od gubitka vode (dehidracije), pa je vanjska

stijenka stanica odebljala i često prekrivena voštanim prevlakama (kutikula). Na

nepropusnoj epidermi se nalaze otvori koji služe za izmjenu plinova (ulazak ugljičnog

dioksida potrebnog za fotosintezu u listove, te izlazak molekularnog kisika, produkta

fotosinteze, iz biljke) te izlučivanje vodene pare (transpiraciju). Ti otvori se zovu puči

(stomae), i o njima će biti više riječi kada budemo proučavali grañu lista (Vježba 2). Na

epidermi se često nalaze dlake ili trihomi.

Pokrovno tkivo korijena naziva se rizoderma. Za razliku od epiderme, rizoderma

nije prekrivena kutikulom, budući da to tkivo ne služi zaštiti od dehidracije, već je,

upravo suprotno, specijalizirano za uzimanje vode iz tla. Za povećanje površine služe

korijenove dlačice, cjevasta produženja stanica rizoderme.

Rizoderma i epiderma su jednoslojne, pa obje kod starijih višegodišnjih biljaka

pucaju kao posljedica rasta u širinu. Nakon toga ih u funkciji zamjenjuju nova tkiva:

epidermu plutasto tkivo (periderma), a rizodermu egzoderma (detaljno objašnjenje u

Vježbi 2). Kožno tkivo grañeno od plutastih stanica, pluto, nastaje djelovanjem plutnog

kambija, višeslojno je, a stanične stijenke su inkrustirane suberinom, koji daje zaštitu od

isušivanja. Stanice su u svojoj funkcionalnoj zrelosti mrtve.

Endoderma razdvaja središnji provodni cilindar od primarne kore u korijenu

(detaljno objašnjenje u Vježbi 2).


Vježba br. 1 12

2.3. Provodno tkivo Provodno tkivo se prema grañi i funkciji dijeli na ksilem i floem. Ksilemski i

floemski elementi obično u biljnom organizmu dolaze zajedno, združeni u provodne žile

ili snopiće. Ksilemski dio žile provodi vodu s mineralnim tvarima od korijena prema

listovima, a floem provodi asimilate (produkte fotosinteze) od listova (kao glavnih

fotosintetskih organa) prema korijenu.

Ksilem čine dvije vrste stanica izduženog oblika, traheje i traheide (Slika 6). To

su izdužene stanice većinom odrvenjelih stijenki koje dolaze u dugačkim nizovima i sve

zajedno čine kontinuirane cijevi za, kao što je već rečeno, promet vode s mineralnim

tvarima kroz biljku. U svojoj funkcionalnoj zrelosti traheje i traheide su mrtve stanice

(nemaju živi protoplast). Zadebljanja stanične stijenke su često rasporeñena u obliku

spirala ili prstenova, pa se traheje i traheide, iako nežive, u dijelovima biljke koji još

rastu mogu rastezati poput opruga. Traheje i traheide koje se nalaze u dijelovima biljke

koji se više ne produžuju obično imaju sekundarne stijenke s jažicama (Slika 6),

utanjenim područjima stanične stijenke na kojima je prisutna samo primarna stijenka (za

detaljan opis grañe i modifikacija stanične stijenke vidi vježbe iz modula Biologija I).

Traheje i traheide su u potpunosti razvijene nakon što se njihov protoplast razgradi,

ostavljajući iza sebe

neživu cijev kroz koju

može teći voda. S

obzirom da su im

stijenke impregnirane

čvrstim materijalom

ligninom, odnosno

odrvenjele, traheje i

traheide osim

provodne imaju i

mehaničku (potpornu)

ulogu.

Slika 6. Ksilem.


Vježba br. 1 13

Traheide su dugačke, tanke stanice sa zašiljenim vrhovima. Voda se od stanice do

stanice kreće većinom kroz jažice. U uspredbi s traheidama, traheje su uglavnom kraće,

šire i manje zašiljene, a stanična stijenka im je tanja. Poprečna stijenka koja dijeli jednu

od druge traheje u uzdužnom nizu je perforirana tako da voda može slobodno teći kroz

dugački lanac traheja (Slika 6).

Tijekom evolucije prvo su se pojavile traheide, pa većina golosjemenjača ima

ksilem grañen samo od traheida. Kritosjemenjače, kao evolucijski odvedenija biljna

skupina, obično imaju i traheide i traheje. Smatra se da su se traheje razvile iz traheida

kod prvih cvjetnica. Traheje su šireg promjera i izmeñu dvije stanice se nalaze veća

prošupljenja (a ne samo uske jažice) pa obično efikasnije provode vodu od traheida.

Šećeri i druge organske molekule te neki mineralni ioni prenose se floemom kroz

cijevi koje tvori niz stanica nazvanih sitaste cijevi (Slika 7). Za razliku od elemenata

ksilema, sitaste cijevi su žive strukture, iako u njihovoj citoplazmi nema organela kao što

su jezgra, ribosomi i vakuole. Poprečne stijenke izmeñu dvije sitaste cijevi nazivaju se

sitaste ploče jer imaju pore koje olakšavaju protok tekućine duž floemske cijevi. Uz

svaku sitastu cijev nalazi se bar jedna stanica pratilica koja je brojnim

plazmodezmijama (citoplazmatskim nitima) povezana sa samom sitastom cijevi. Jezgra i

ribosomi stanice pratilice služe ne samo toj stanici, već i sitastoj cijevi koja nema

vlastitu jezgru i ribosome.

Provodni sustav biljke grañen je od provodnih žila ili snopića. Ovdje treba

naglasiti da se, za razliku od životinja gdje jedna žila predstavlja jednu šuplju cijev, kod

biljaka pod pojmom provodna žila zapravo podrazumijeva čitav snop koji sadrži veći broj

cijevi (zato se i naziva provodni snopić). Stoga provodni snopić u poprečnom presjeku

izgleda kao nakupina kružnih stanica, a ne kao jedna velika šupljina (vidi Slike 13 i 14).

Gledajući provodni snopić u cjelini, u poprečnom presjeku on je okruglog ili ovalnog oblika

(Slika 8). Ovisno o rasporedu ksilema i floema, žile se dijele na radijalne, koncentrične i

kolateralne. Shematski prikaz poprečnog presjeka različitih tipova žila prikazan je na

Slici 8. Imajte na umu da Slika 8 shematski prikazuje poprečne presjeke provodnih

snopića. Usporedite npr. izgled zatvorene kolateralne žile na mikroskopskom preparatu

(Slika 13) i shematski prikaz te iste žile na Slici 8. Radijalne žile su tipične za korijen. U


Vježba br. 1 14

njima se izmjenjuju zrake ksilema i floema (ksilem i floem su smješteni radijalno, po

radijusima ili zrakama). Postoje dva tipa koncentričnih žila; u hadrocentričnim žilama

ksilem je okružen floemom (većina paprati), a u leptocentričnim obratno (podanak i

izdanak nekih jednosupnica, primjerice ñurñice). Kolateralne žile su vrlo česte u izdanku

golo- i kritosjemenjača. Žila je u stabljici orijentirana tako da se floem nalazi bliže

periferiji, a ksilem «gleda» prema središtu stabljike. Kolateralne žile mogu biti

zatvorene i otvorene. Višegodišnje biljke (mnoge dvosupnice) imaju otvorene kolateralne

žile. Kod njih se izmeñu ksilema i floema nalazi sloj meristemskih stanica – fascikularni

ili žilni kambij. Stanice kambija se dijele, prema van stvarajući novo tkivo floema, a

prema unutra nove ksilemske elemente. Kambij spada u bočne meristeme koji su

odgovorni za rast biljke u širinu. Kod zatvorenih kolateralnih žila nema kambija, niti

rasta u širinu, pa se one nalaze kod zeljastih biljaka (jednosupnice).

Slika 7. Floem.

U provodnim se snopićima, osim provodnih elemenata (ksilem i floem) i kambija,

nalaze i mehanički elementi (sklerenhimska vlakna) i parenhimske stanice. Vlakna

doprinose čvrstoći, a parenhimske stanice skladište tvari i imaju ulogu u lokalnom

transportu otopina (npr. pumpanje soli u traheje).


Vježba br. 1 15

2.4. Potporno ili mehaničko tkivo Mehanička ili potporna tkiva dijele se na kolenhim i sklerenhim.

Za kolenhim su karakteristične nejednoliko zadebljale stanične stijenke.

Kolenhimske stanice su, od svih specijaliziranih biljnih stanica, najsličnije parenhimskim

stanicama. Žive su, pa se mogu rastezati i rasti, te pružaju mehaničku potporu mladim,

još rastućim dijelovima biljke. Kolenhimske stanice obično su grupirane u vrpčaste ili

cilindrične nizove, kolenhimska vlakna. Sve u svemu, može se reći da kolenhimske stanice

pružaju potporu bez da ometaju rast. One se produžavaju paralelno s listovima i

stabiljkama koje podupiru.

Tetrarhna (četverozrakasta) radijalna žila

Koncentrične žile

Leptocentrična Hadrocentrična

Kolateralne žile

Zatvorena Otvorena

Ksilem Floem Kambij

Slika 8. Tipovi provodnih žila.


Vježba br. 1 16

Postoji više tipova kolenhima od kojih ćemo

spomenuti uglovni kolenhim (Slika 9) koji smo

promatrali na stabljici begonije u sklopu vježbi iz

modula Biologija I (Vježba 3). Kao što mu ime kaže,

kod uglavnog kolenhima stanične stijenke su

zadebljale na uglovima stanica.

Sklerenhimske stanice takoñer imaju potpornu ulogu, ali su im, za razliku od

kolenhima, stanične stijenke jednoliko zadebljale i to su u svojoj funkcionalnoj zrelosti

većinom mrtve stanice. Stoga sklerenhim većinom podupire potpuno izrasle biljne organe.

Stanične stijenke su odrvenjele (lignizirane) pa su krute i mnogo čvršće od kolenhimskih.

U sklerenhimsko tkivo spadaju sklereide i sklerenhimska vlakna. Sklereide (ili

kamenčice) su nepravilne izodijametrične stanice koje dolaze pojedinačno ili u

nakupinama (Slika 10). Na vježbama iz modula Biologija I (Vježba 3) promatrali smo ih u

usploñu kruške gdje su one razasute po mekanom parenhimskom tkivu i daju mu zrnastu

grañu. Imaju jako zadebljale odrvenjele stanične stijenke kroz koje prolaze dugačke

cjevaste razgranjene jažice (jažični kanalići). Lumen stanice je vrlo malen. Sklereide

takoñer daju čvrstoću ljuskama orašastih plodova i lupinama sjemenki.

Slika 10. Tip sklerenhimskog tkiva – sklereide ili kamenčice iz usploña kruške (Pyrus communis).

Slika 9. Uglovni kolenhim.


Vježba br. 1 17

Sklerenhimska vlakna su grañena od vretenastih stanica s ušiljenim vrhovima.

Lumen im je vrlo uzak, a same stanice su vrlo dugačke (1 mm do čak 30 cm). Većinom

dolaze u snopićima. Neka biljna vlakna komercijalno su važna, kao vlakna konoplje koja se

koriste za izradu užadi te vlakna lana koja se ušivaju u lanene tkanine.

U Tablici 1 dana je podjela svih gore opisanih biljnih tkiva.

Tablica 1. Biljna tkiva.

1. Tvorna tkiva (meristemi) i. Vršni (apikalni) meristemi

a. Vršni meristem izdanka

b. Vršni meristem korijena

ii. Bočni (lateralni) meristemi a. Kambij

2. Trajna tkiva

i. Osnovno tkivo (parenhim)

a. Asimilacijski parenhim

b. Aerenhim

c. Skladišni parenhim

ii. Pokrovno tkivo

a. Epiderma

b. Rizoderma

c. Periderma

d. Egzoderma

e. Endoderma

iii. Provodno tkivo

a. Ksilem Traheje

Traheide

b. Floem

Sitaste

cijevi

Stanice

pratilice

iv. Potporno (mehaničko)tkivo

a. Kolenhim Uglovni

kolenhim

b. Sklerenhim Sklereide

Sklerenhim

ska vlakna


Vježba br. 1 18

STABLJIKA

Izdanak se, kao što je ranije rečeno, sastoji od stabljike (osi izdanka) i listova

(Slika 4). Osnovne uloge stabljike su:

1) Stabljika nosi listove. Mehanički elementi u provodnom tkivu stabljike tvore

čvrstu mrežu. Uz to, parenhimske stanice stabljike svojim turgorom doprinose

čvrstoći stabljike. (Turgor je tlak koji nastaje kao posljedica pritiska staničnog

sadržaja na staničnu stijenku. Odreñuje ga prvenstveno sadržaj vode u vakuoli.)

S takvom čvrstom, otpornom grañom, stabljika nosi i uzdiže listove u najpovoljniji

položaj za vršenje fotosinteze.

2) Stabljika provodi tvari izmeñu korijena i listova. Provodni sustav stabljike

povezan je s provodnim sustavom korijena i listova. Ksilem nosi vodu i minerale iz

korijena do živih dijelova stabljike, a floem nosi hranjive tvari iz listova ili iz

spremišnih dijelova biljke do živih dijelova koji rastu, od kojih neki ne mogu vršiti

fotosintezu.

3) Zelene stabljike provode fotosintezu, odnosno stvaraju hranu. Kod većine biljaka

to je tek dodatak fotosintezi koju vrše listovi, ali kod nekih biljaka, primjerice

kaktusa, stabljika je glavni fotosintetski organi, dok su listovi modificirani u

trnove.

4) Stabljika skladišti tvari. Neke stabljike npr. sadrže amiloplaste tj. škrobna zrnca

(npr. podzemna stabljika krumpira – gomolj), a druge velike količine vode (npr.

stabljika kaktusa).

Na stabljici se izmjenjuju nodiji ili čvorovi (mjesta na kojima su pričvršćeni

listovi) i internodiji ili članci (dijelovi stabljike izmeñu listova) (Slika 4). Kod mnogih

biljaka dijelovi stabljike su modificirani u vriježe, rizome ili gomolje (Slika 11). Vriježe

(npr. kod jagode) se rasprostiru po tlu (rastu iznad zemlje) i zahvaljujući njima biljka

može nespolnim razmnožavanjem kolonizirati prilično velika područja. Podanci ili rizomi

(npr. kod ñurñice i perunike) su horizontalno položene, više ili manje zadebljale stabljike

koje se, za razliku od vriježa, nalaze pod zemljom. Gomolji su nabreknuti krajevi rizoma


Vježba br. 1 19

Slika 11. Modifikacije izdanka. (a) vriježe kod jagode,

(b) podanak, podzemna stabljika, kod perunike,

(c) gomolji krumpira, (d) lukovica luka.

sa spremišnom ulogom. Primjer su gomolji krumpira koji dakle ne spadaju u plodove nego

su podzemni dijelovi stabljike specijalizirani za skladištenje hranjivih tvari. Lukovice

(npr. kod luka) su vertikalni podzemni izdanci koji

se sastoje uglavnom od sočnih baza listova koje

služe za spremanje hrane.

Anatomija stabljike u primarnoj i sekundarnoj grañi

Vršni meristem izdanka, na vršku stabljike, čini mala skupina stanica koje se

intenzivno dijele (Slike 4 i 12). Stanice nastale aktivnošću apikalnog meristema izdanka

dijele se, povećavaju i diferenciraju, tvoreći primarna trajna tkiva stabiljke.

Za razliku od uzdužnog presjeka vrška izdanka prikazanog na Slici 12, može se

napraviti i poprečni presjek stabljike na kojem se dobro vide primarna tkiva (podsjetimo

se – to su sva tkiva nastala primarnim rastom – rastom stabljike u duljinu). Izmeñu

stabljika jednosupnica i stabljika dvosupnica postoje značajne razlike u primarnoj grañi,

prvenstveno u vrsti i razmještaju provodnih snopića (Slike 13 i 14). Zajedničko

Slika 12. Uzdužni presjek vršnog meristema izdanka.


Vježba br. 1 20

stabljikama jednosupnica i dvosupnica je da s vanjske strane stabljiku obavija

jednoslojna epiderma. Njezine su stanice gusto zbijene pa ona sprečava gubitak vlage,

te štiti biljku od infekcija i oštećenja. Epiderma sprečava isušivanje i izlučivanjem

voštane tvari, kutikule, koja stvara vodootpornu prevlaku preko površine izdanka.

Kutikula stabljike nastavlja se na kutikulu listova.

S unutrašnje strane epiderme jednosupnica i dvosupnica nalazi se debeli sloj

parenhimskog tkiva koji se naziva primarna kora. Neke stanice primarne kore imaju

kloroplaste i mogu vršiti fotosintezu (zelene stabljike), a neke imaju spremišnu ulogu -

pohranjuju škrob u amiloplastima. U središnjem dijelu stabljike se najčešće nalazi srčika

koja je takoñer grañena od parenhimskih stanica. Kako stabljika raste, stanice u

vanjskom sloju mogu se toliko povećati i proširiti da se srčika rastrga, a stabljika

postaje šuplja (ovako su primjerice grañene šuplje stabljike trava).

Primarno provodno tkivo stabljike čine provodni snopići – kolateralne žile

(kolateralne su stoga što se ksilem i floem nalaze jedan nasuprot drugom, kao što je

prikazano na Slici 8). Ksilem je u snopićima okrenut prema središtu stabljike, a floem

prema epidermi. Budući da se žile listova direktno nastavljaju na žile stabljike, u

listovima je ksilem okrenut prema gornjoj, a floem prema donjoj epidermi. Ovisno o tome

radi li se o jednosupnici ili o dvosupnici, raspored žila na poprečnom presjeku stabljike i

graña samih provodnih snopića se razlikuje.

Kod stabljike jednosupnica vidi se velik broj nepravilno rasporeñenih provodnih

snopića kojih na periferiji stabljike ima više i veći su nego u njezinom središnjem dijelu

(Slika 13). Kolateralne žile jednosupnica su zatvorene, jer se izmeñu ksilema i floema ne

nalazi meristemsko tkivo, pa ovakve stabljike ne mogu rasti u širinu i jednosupnice su u

najvećem broju slučajeva zeljaste biljke.

Kod stabljike dvosupnica (Slika 14), provodni snopići su poredani u jednom krugu

(koncentrično), bliže periferiji stabljike, a ne nepravilno razasuti po cijelom presjeku

stabljike. Ovdje se radi o otvorenim kolateralnim žilama jer se izmeñu ksilema i floema

nalazi lateralno meristemsko tkivo, vaskularni ili žilni kambij, koji omogućava sekundarni

rast u debljinu.


Vježba br. 1 21

U suprotnosti s jednosupnicama, drvenaste višegodišnje dvosupnice i

golosjemenjače rastu u debljinu tj. širinu (sekundarni rast) i tako nastaju drvo i kora

drveća i grmova. Sekundarna tkiva (sekundarni ksilem, sekundarni floem i periderma)

nastaju mitotičkom aktivnošću kambija (Slike 5 i 15). U stabljici dvosupnice kambij tvori

cilindar meristemskog tkiva (Slika 5) koji na poprečnom presjeku, naravno, izgleda kao

prsten. Taj prsten djelomično prolazi kroz provodne snopiće (žilni ili vaskularni kambij),

a djelomično izmeñu njih (meñužilni ili intervaskularni kambij), pa se na poprečnom

presjeku stabljike dvosupnice izmjenjuju ta dva tipa kambija (Slika 15). Žilni kambij se

unutar otvorenih kolateralnih žila nalazi izmeñu ksilema i floema (Slike 8, 14 i 15).

Slika 13. Poprečni presjek stabljike jednosupnice.


Vježba br. 1 22

Dakle, diobama kambija mlada zeljasta stabljika raste u debljinu, dok iz nje ne

nastane višegodišnja drvenasta stabljika. Ovaj proces prikazan je na Slici 16. Vidi se da

kambij prema unutra stvara sekundarni ksilem, a prema van sekundarni floem. Istodobno

se prsten kambija i sam sve više proširuje, kako bi unutar njega stalo tkivo sekundarnog

ksilema i srčike koje se sve više nakuplja tijekom godina. S vanjske strane kambija

nalaze se sekundarni i primarni floem, te na površini stabljike epiderma. Meñutim, budući

da se stabljika sve više širi, površinska tkiva (epiderma i primarni floem) se uslijed toga

Slika 14. Poprečni presjek stabljike dvosupnice.


Vježba br. 1 23

takoñer šire, pucaju i na kraju uništavaju. Ulogu primarnog floema u provodnji hranjivih

tvari stoga preuzima novonastali sekundarni floem, a ulogu potrgane epiderme preuzima

novo sekundarno pokrovno tkivo – periderma. Ona nastaje tako da u vanjskom dijelu kore

nastaje drugi cilindrični lateralni meristem (prvi je kambij) - plutni kambij (felogen) koji

se dijeli i daje nove stanice prema unutra i prema van. Prema van nastaju stanice pluta

(felema), a prema unutra stanice plutnog parenhima (feloderma). Stanice pluta su

impregnirane vodootpornim voštanim materijalom (suberinom) i odumiru, stvarajući

zaštitni ovoj pluta, odnosno novu koru s vanjske strane drva. Pluto, plutni kambij i plutni

parenhim čine peridermu. Kako stabljika (deblo) raste sekundarno u debljinu, periderma

se trga i otpada, pa ga stalno zamjenjuje nova koja nastaje aktivnošću novog plutnog

kambija koji nastaje sve dublje i dublje u kori.

Slika 15. Dio poprečnog presjeka stabljike dvosupnice. Kambij tvori prsten koji se sastoji od

žilnog i meñužilnog kambija koji se izmjenjuju (dijelovi kambijskog prstena koji prolaze

kroz žile tvore žilni kambij, a dijelovi izvan tj. izmeñu žila su meñužilni kambij).


Vježba br. 1 24

Slika 16. Sekundarna graña stabla. Drvo se sastoji od starijeg tvrdog drva i mlañeg mekog drva.

Starije stablo se sastoji od dva glavna dijela, kao što se vidi na Slici 17 dolje: s

unutrašnje strane kambijskog prstena nalazi se drvo grañeno od sekundarnog (i u manjoj

mjeri primarnog) ksilema i srčike, a s vanjske strane kambija je kora. Ona predstavlja

vanjski omotač stabljika i korijenja drvenastih biljaka. Sastoji se od svih tkiva koja se

nalaze s vanjske strane kambija, odnosno ima dvije regije: živi unutrašnji sloj

(sekundarni floem) i uglavnom mrtvi vanjski sloj (periderma). Kada se kora drveća skine,

ona puca kod sloja osjetljivih nediferenciranih stanica u području kambija. Guljenjem

kore s drveća stablo se značajno oštećuje jer se kida osjetljivo meristemsko tkivo

kambija, te uklanja floem neophodan za provoñenje asimilata.

Drvo se većinom sastoji od traheida, traheja i vlakana. Sve to su stanice koje su u

svojoj funkcionalnoj zrelosti mrtve, a imaju debele lignizirane stanične stijenke koje

daju drvu čvrstoću i tvrdoću. U umjerenoj klimatskoj zoni sekundarni rast višegodišnjih

biljaka prekida se svake godine jer kambij postaje neaktivan tijekom zime. Kada

sekundarni rast u proljeće ponovo krene, prve stanice sekundarnog ksilema koje se

razviju obično imaju relativno velike promjere i tanke stanične stijenke u usporedbi sa

stanicama sekundarnog ksilema koje se razviju kasnije u ljeto. Zbog toga je obično

moguće razlikovati drvo nastalo u proljeće od onog nastalog u ljeto. Godovi vidljivi na

poprečnom presjeku debala većine drveća rezultat su razlike u aktivnosti kambija u

različito doba godine: mirovanje tijekom zime, stvaranje drva u proljeće i stvaranje drva

u ljeto. Granica izmeñu dvije susjedne sezone rasta većinom je prilično jasna, pa se zbog

toga ponekad može prema godovima odrediti starost drva (Slika 16).

U samom centru poprečnog

presjeka starijeg drveta vidi se

tamnija srž drveta ili tvrdo drvo

(Slika 17). Ono se sastoji od

starijih slojeva sekundarnog

ksilema. Te stanice više ne mogu

provoditi vodu jer su začepljene


Vježba br. 1 25

smolom i ostalim produktima metabolizma. Ostatak drveta je svjetliji i provodi vodu s

mineralnim tvarima. Naziva se meko drvo ili bjelika (bjelj).

Zadatak 1: Stabljika jednosupnice.

Preparat:

• trajni preparat poprečnog presjeka stabljike kukuruza, Zea mays

Proučite trajni preparat stabljike kukuruza. Najprije ga pogledajte prostim okom i

Slika 17. Sekundarni rast stabljike.


Vježba br. 1 26

uočite položaj provodnih snopića. Zatim ga pogledajte pod mikroskopom na malom i

velikom povećanju. Nacrtajte dva crteža:

a) Poprečni presjek stabljike kukuruza, Zea mays

b) Zatvorena kolateralna žila.

Na Slici a) označite:

• epiderma

• parenhim

• zatvorena kolateralna žila

• ksilem

• floem

Na Slici b) označite:

• ksilem

• traheje

• traheide

• floem

• sitaste cijevi

• stanice pratilice

• mehaničko tkivo

• meñustanični prostor (intercelular)

Zadatak 2: Stabljika dvosupnice.

Preparat:

• trajni preparat poprečnog presjeka stabljike vučje stope, Aristolochia sipho

Proučite trajni preparat stabljike vučje stope. Najprije ga pogledajte prostim okom i

uočite položaj provodnih snopića. Zatim ga pogledajte pod mikroskopom na malom i

velikom povećanju. Nacrtajte dva crteža:

a) Poprečni presjek stabljike vučje stope, Aristolochia sipho

b) Otvorena kolateralna žila.

Na Slici a) označite:

• epiderma

• parenhim

• otvorena kolateralna žila

• ksilem

• floem

• vaskularni (žilni) kambij

• intervaskularni (meñužilni) kambij

Na Slici b) označite:

• ksilem

• traheje

• traheide

• floem


Vježba br. 1 27

• sitaste cijevi

• stanice pratilice

• vaskularni (žilni) kambij

• mehaničko tkivo

Documents

SKRIPTA za VEŽBE iz BIOLOGIJE